Universiteti i Prishtins

Fakulteti i Inxhinieris Elektrike dhe Kompjuterike

Tema:

Plani i zhvillimit strategjik pr sektorin e IT-s n

Kosov

Mentori:

Kandidat:

Prof.Dr.Ibrahim Krasniqi

Arlinda Sheholli
Jeta Haxhaj
Tringa Rexhepi

Prishtin, 2016

Prmbajtje
Prmbajtje..................................................................................................................................................... 2
1.

Prmbledhje ekzekutive........................................................................................................................ 5

2.

Misioni................................................................................................................................................... 6

3.

Rreth organizats .................................................................................................................................. 6

4.

Parimet e organizats ........................................................................................................................... 7

5.

Prmbledhje e analizs s faktorve t jashtm dhe t brendshm ................................................... 7

5. 1.

Evoluimi i shrbimeve ....................................................................................................................... 7

5. 2.

NGN integrimi n nj platform ....................................................................................................... 9

5. 3.

Qasja brezgjere mobile ................................................................................................................... 13

5. 3.

Qasja brezgjer optike .................................................................................................................... 13

6.

Qllimet............................................................................................................................................... 16

6.1.

Implementimi i teknologjis qasse LTE ......................................................................................... 16

6.2.

Implementimi i teknologjis qasse optike .................................................................................... 18

7.

Objektivat ............................................................................................................................................ 23

8.

Indikatort e performancs ................................................................................................................ 23

9.

Resurset e parapara ............................................................................................................................ 24

Shkurtesat

TI Teknologjia Informatike
IP Internet Protocol
TDM Time Division Multiplex
VoIP Voice over IP
DSL Digital Subscriber Line
VDSL Very-high-bitrate Subscriber Line
IPTV TV over IP
SDTV Standard Definition TV
HDTV High Definition TV
MPEG Moving Picture Experts Group
NGN Next Generation Network
ISDN Integrated Services Digital Network
SIP Session Initiation Protocol
IMS IP Multimedia Subsystem
PSTN Public Switch Telephone Network
MPLS - Multi-Protocol Label Switching
ATM Asynchronous Transfer Mode
VPN Virtual Private Network
SLA Service Level Agreement
LAN Local Area Network
VPLS Virtual Private Lan Services
VLL Virtual Leased Line
VPRN - Virtual Private Routed Network
CIR - Committed Information Rate
PIR - Peak Information Rate
MBS- Maximum Burst Size
FRR Fast ReRoute
LSP Label Switched Path
RSVP Resource Reservation Protocol
VRF - Virtual routing forwarding instance
DHCP- Dynamic Host Configuration Protocol
IGMP Internet Group Management Protocol
EDGE Enhanced Data for Global Evolution
GPRS Global Packet Radio Service
3G Third Generation
LTE Long Term Evolution
QoS Quality of Service
NGA Next Generation Access

P2P Point to Point

PTMP Point to MultiPoint
FTTN - Fibre to the Node
FTTC Fibre to the Cabinet
FTTB Fibre to the Building
FTTH Fibre to the Home
OLT Optical Line Termination
DSLAM Digital Subscriber Line Access Multiplexer
PON Pasive Optical Network
EPON Ethernet PON
GPON Giga PON
BPON Broadband PON
MGW Media Gateway
VoD Video on Demand
DL Down Link
UL Up Link
SSN7 Signalization System Number 7
QAM Quadrature Amplitude Modulation
FDMA - Frequency division multiple access
OFDMA Orthogonal Frequency division multiple access
MIMO Multiple Input Multiple Output
ARKEP _ Autoriteti rregullativ i Komunikimeve Elektronike dhe Postes
EWSD Electronic Worldwide Switching System

1. Prmbledhje ekzekutive
Teknologjia informative (TI) sht duke e prshkuar dhe transformuar ekonomin n tr globin, si
sektorin publik ashtu edhe shoqrin n prgjithsi. Ky trend drejt transformimit digjital e ka
vendosur promovimin e sektorit t TI-s si prioritet kryesor n agjendat e shum qeverive.
Qeveria e Kosovs e ka njohur rndsin strategjike t industris s TI-s pr zhvillim ekonomik dhe
transformim strukturor drejt nj ekonomie t bazuar n njohuri. Rrjedhimisht, n vitin 2013 qeveria e
Kosovs e ka shpallur zyrtarisht industrin e TI-s si sektor me prioritet t lart pr ekonomin e saj.
Me qllim t fuqizimit t ktij orientimi, dhe orientimit strategjik t t gjith akterve t involvuar,
jan prgaditur dokumentet:

Udhzimi Administrativ nr. 02/2012 pr procedurat, kriteret dhe metodologjin e prgatitjes

dhe miratimit t dokumenteve strategjike dhe planeve pr zbatimin e tyre.
Strategjia Nacionale pr Zhvillimin e Shoqris Informative t Kosovs, pr periudhn 2006
2012.
Politika t Sektorit t Komunikimeve Elektronike Agjenda Digjitale pr Kosovn 20132020.
Strategjia pr Qeveri Elektronike 2009-2015.
Strategjia e t msuarit ne internet pr Kosov 2010 2015.

Pr sa i prket Strategjis s Kosovs pr TI, duhet t theksohet vshtirsia gjithnj e m e madhe e

ruajtjes s dallimit ndrmjet segmenteve specifike t TI-s dhe nn-segmenteve, pasi q produktet
softuerike jan shpesh afrsisht t integruara me shrbimet e komunikimit.
Prve ksaj, teknologjit dhe segmentet e tregut jan duke u bashkuar, veanrisht n fushat e
kompjuterve barts, programeve t cloud-it, softuerve t ngjitura pr produkte dhe telekomunikimit.
Andaj, kufiri ndrmjet segmenteve t ndryshm t tregut dhe nn-segmenteve sht duke u br
gjithnj e m i padukshm dhe sht n dyndje t vazhdueshme.
Konform ktij orientimi global strategjik, Republika e Kosovs ka nevoj pr nj transformim
rrnjsor t teknologjive t veta q karakterizoheshin me mundsi t kufizuara komunikuese, n
mnyr q komunikimi n rrjet t mos paraqes fyt t ngusht n funksionalizimin dhe integrimin e
ktyre softuerve duke prfshir edhe interaktivitetin e aplikacioneve.
Prandaj, n vazhdim, dokumenti do t fokusohet n planet strategjike teknologjike, pr mbshtetje t
sektorit t IT dhe n veqanti t instutucioneve edukative dhe arsimore me komponentn e
domosdoshme- kapacitete komunikuese dhe asje n internet.
Dokumenti do t prmbaj edhe analiza q kan prcaktuar vendimet strategjike teknologjike.

2. Misioni
AJT sht kompani e cila ofron nj gam t gjer t produkteve softuerike, t internetit dhe sherbime
telekominukuese, me qllim t prmbushjes s nevojave dhe krkesave t konsumatorve.
AJT n vazhdimsi synon q t jet n hap me trendet botrore t zhvillimit, duke siguruar produkte
softuerike efikase, mbulueshmri cilsore prmes rrjetit te internetit, dhe shrbimeve te tjera
telekomunikuese n tr territorin e Republiks s Kosovs, n mnyr q konsumatort tan t ken
shrbime sa m cilsore.
Misioni i AJT sht :
"T jet gjithmon prijse n ofrimin e shrbimeve superiore t zhvillimit te softuerit dhe
komunikimit, q ua prmirsojn jetn t gjith kosovarve, prmes pasionit t njerzve tan dhe
prmes prdorimit t teknologjis m bashkkohore t provuar."
Vizioni i AJT sht:
"T jet forc shtytse n rritjen teknologjike e cila si rezultat do te rris prosperitetin e kombit
dhe pasurimin e jets s t gjith qytetarve t Republiks s Kosovs.

3. Rreth organizats
AJT sht operator i zhvillimit t softuerit dhe shrbimeve telekomunikuese i licencuar nga
Autoriteti Rregullativ i Telekomunikacionit t Kosovs (ARKEP) pr ofrimin e shrbimeve t
zhvillimit t softuerit, t sherbimeve telekomunikuese duke prfshir ktu qasjen n internet n tr
territorin e Republiks s Kosovs.
AJT aktualisht operon me tri njsi funksionale:

Divizioni i Zhvillimit t Softuerit

Divizioni Telekomunikues
Divizioni Operativ e Administrativ

Kto njsi operojn si njsi autonome, me platforma t veta teknologjike dhe konsumator, duke
mos prfshir ktu Divizionin e Administrats, i cili divizion koordinon me dy divizionet tjera
dhe merret me shtjet ligjore e administrative t tyre.
Ky fakt ka prcaktuar mundsin e operimit n dy platforma t ndryshme teknologjike, duke
ofruar kshtu planifikim dhe implementim t rrjets konvergjente dhe softuerve m cilsor e
efiient.
Pr implementimin e ksaj politike q lidh dy njsit e biznesit, jan analizuar mundsit
teknologjike dhe mundsit e vazhdimsis s shrbimeve t ofruara.

4. Parimet e organizats
Parim themelor i organizats, sa i prket aspektit teknologjik, sht zhvillimi i softuerit cilsor dhe
implementimi i nj rrjete t integruar telekomunikuese pr shrbime t shpejta t internetit. Pr
veprime konkrete n drejtim t realizimit t ksaj strategjie, nevojitet analiz detale e mundsive t
teknologjis dhe prioriteteve n implementim, e cila analiz sht prshkruar n seksionet n
vazhdim.
Organizata jon synon krijimin e nj baze t mir t shprndarjes s rrjetit per kyje n internet edhe
n zonat me karakteristika m t vrazhda gjeografike, si dhe zhvillimin e softuerve t cilt do ta
operojn kt rrjet, t gatshm pr operim konstant dhe n gjendje t zvendsonj pajisje n defekt.
Organizata jon bazohet n kto hapa zhvillimi mbi parimin se: T msuarit n internet nuk mund t
realizohet, pa vendosjen e bazs themelore t lidhjes s t gjitha instutucioneve tona edukativoarsimore n internet.

5. Prmbledhje e analizs s faktorve t jashtm dhe t brendshm

5. 1.

Evoluimi i shrbimeve

Lidhja n rrjet e instutucioneve arsimore n t gjith territorin e Kosovs, si dhe pajisja e tyre me
softuer pr menaxhimin e procesit msimor sht hap themeltar pr zhvillimin e teknologjis n
vendin ton. Faktori motivues pr investime n teknologjin optike qasse dhe teknologji
brezgjer t qasjes n rrjet, sht nevoja pr shpejtsi npr kto nyje, komunikimi mes t cilave
sht i pashmangshm. Meq pr ruajtjen e t dhnave t nevojshme pr kontrollin e procesit
msimor dhe qasjen e vet studentve n t msuarit n Internet nevojiten pajisje me fuqi t mdha
procesuese t cilat pr momentin jan pothuajse jo ekzistuese npr kto instutucione, t dhnat
do t mbahen n nj numr t vogl t nyjeve. Kjo sht edhe arsyeja pse ndrmjet ktyre nyjeve
duhet t ekzistoj komunikim i vazhdueshm dhe i shpejt.
Le t parashikojm pakz evoluimin e shrbimeve t integruara dhe nevojen pr shpejtsi:
Zri : sht e ditur se shpejtsia 64 Kb/s sht standarde dhe tipike pr transmetimin e t t
folurit n teknologjin TDM. Me modernizimin e infrastruturs telekomunikuese, teknologji
tashm e implementuar dhe funksionale, teknologjia tashm duhet t orientohet kah aplikimi i
shrbimeve VoIP, q krkon brez pakz m t madh, rreth 100 Kb/s.

Ky migrim hap rrugn pr ofrimin e shrbimeve multimediale me ka shfaqet nevoja pr rritjen

e ktij brezi. Psh. Shfrytzuesi i Skype shrbimeve VoIP e aplikon bashkngjitjen e fotove dhe
prdorimin e PC Web kamerave, q rezulton me rritje t brezit 5 deri n 10 her.
T dhnat: T gjith ata q kan kaluar nga qasja me dial-up n teknologjin DSL t qasjes
veanrisht n VDSL2,, shpejt jan adoptuar dhe kan gjetur mnyrn pr shfrytzim t ksaj
shpejtsie .
Video: Video sinjali sot shprndahet prmes transmetuesit mikrovalor publik, satelitit apo
kabllos. Kanalet transmetohen n breze t ndryshme frekuencore. Nevoja pr brez (shpejtsi)
m t madhe paraqitet me :
-

kalimin nga video transmetimi frekuencor ne IPTV

aktualizimin e nevojs pr pranim t videosinjalit me kualitet t lart HDTV

ofrimin e shrbimeve Video on demand

- aktualizimin e internet, materialeve multimediale, dhe video aplikacioneve interaktive dhe

sensitive n koh
Me teknikn e transmetimit MPEG-2, brezi i nevojshm pr transmetimin standard sht 2-3
Mb/s kurse me definicion t lart (HD) sht 6-9 Mb/s. Pr videosinjal t padegraduar n flatpanel dhe projektor me diagonale mbi 40 (rreth 100 cm), brezi i nevojshm eshte 10-15 Mb/s.
Aktualisht ky brez do t mjaftonte pr shfaqjen e videove shpjeguese n projektor pr studentt,
marr n konsiderat se kto video do t ngarkoheshin lokalisht, por do t ruheshin n distanca
variabile prej pozits gjeografike t instutucionit n fjal.
Natyrisht se duhet llogaritur edhe n zhvillimin e metutjeshem t industrise me qllim t
ngritjes s kualitetit te video shrbimeve si psh. Video 60 imazhe/s apo video aplikacionet e
ardhmeris s t msuarit interaktiv, ku studenti n ast merr prgjigjie pr rezultatet e
veprimeve t tij/saj. Kto lloj aplikacionesh prkundr kompresimit MPEG-4, do t krkojn
brez m t madh. Prandaj bazuar n kto q u tha m lart, mund t konstatojm se brenda disa
vitesh brezi realisht i nevojshm, do t jet rreth 25 Mb/s.

Prmbledhja e nevojave pr brez:

Nevoja pr brez para 2-3 vitesh:
Zri .................................... 64-100 Kb/s
T dhnat .......................... 1-2 Mb/s
Video (2 SDTV) .......... 4-6Mb/s
HD (deri 40) ............... 6-9 Mb/s
TOTALI ..............................11-17 Mb/s

Nevoja pr brez sot:

Zri/Aplikacionet multimediale ......................300-600Kb/s
T dhnat ........................................................2-4 Mb/s
Video (2 SD) ...................................................4-6 Mb/s
HD (27) ........................................................3-5 Mb/s
HD (50) ........................................................10-15 Mb/s
TOTALI .........................................................19 30 Mb/s

Nevoja pr brez brenda 5 vjetsh:

Zri/Aplikacionet multimediale ..................0.5-1 Mb/s
T dhnat ....................................................5-10 Mb/s
HD x 2 (35) ..............................................6-8 Mb/s
60fps/SHD ( mbi 50) .................................20-25 Mb/s
HD (PIP) .....................................................6-8 Mb/s
TOTALI .......................................................37.5 52 Mb/s

5. 2.

NGN integrimi n nj platform

Rrjeta e gjenerats s re (NGN) sht infrastruktur e cila mundson konvergjimin e

shrbimeve t zrit ( t cilat tradicionalisht jan ofruar nga sistemet komutuese t bazuara n
multipleksim kohor TDM) dhe shrbimeve t t dhnave - data (t cilat ofrohen nga paisjet
pr komutim paketor) n nj infrastruktur t integruar: Rjet paketore telekomunikuese e
bazuar n IP (Internet Protocol) protokol.
Kjo rrjet konvergjente, mundson inicimin, ekzekutimin dhe menaxhimin e t gjitha tipeve t
shrbimeve telekomunikuese n do kombinim t tyre t mundshm, duke prfshir shrbimet
audio, ato vizuale si dhe audio-vizuale, shrbime pr data transfere, shrbime senzitive dhe
josenzitive n koh, shrbime unicast, multicast dhe broadcast, shrbime q krkojn brez t
ndryshm prej disa kb/s deri disa qindra Mb/s.
Nj prej karakteristikave fundamentale t NGN sht dezintegrimi teknologjik i shrbimeve
dhe ekzekutimit t tyre dhe pjess transportuese t rrjets, gj q mundson evolvim t pavarur
t funksioneve autonome t sistemit si trsi. N arkitekturn NGN, ekziston ndarje e qart
midis funksioneve pr shrbime dhe funksioneve transportuese, me qllim t integrimit t
rrjetave qasse q mbshtesin shrbimet nga paisje t ndryshme terminale, si jan aparati
analog, paisjet pr faks, ISDN terminalet, SIP (Session initiation protocol) terminalet, softfonet
ne PC, Set-top boksat, modemat kabllor etj.
Arkitektura e zgjedhur e NGN, mundson provizionim konsistent t shrbimit pr port t
caktuar. Kjo do t thot se porti do t trajtohet si entitet unik, shrbimet e caktuara t t cilit
mund t kryhen nga tipe teknologjike t ndryshme qasse dhe komutuese/rutuese.
Kjo ide, dizajnohet dhe implementohet duke u bazuar n rregullat e IMS (IP Multimedia
Subsystem). Me qasjen e bazuar ekskluzivisht n komutim paketor IP, IMS me SIP si protokoll
sinjalizues universal, merr rol barts n ofrimin e shrbimeve konvergjente komunikuese pa
ndonj pretendim pr t ruajtur me fanatizm mnyrn e ofrimit t shrbimeve t sistemeve

komutuese t klass 5 n rrjetat PSTN. Prandaj, nj sistem telekomunikues i bazuar n IMS

mund t ofroj nj simulim t shrbimeve pr t dhna pa targetuar ndonj kompatibilitet
funksional me sisteme komutuese t klass 5. Gjithesesi, n rastet kur nevojitet menaxhimi i
shrbimit ndrmjet t nj porti n IMS dhe PSTN, kjo mbulohet nprmjet gateway-t ndrlidhs
IP-TDM.
Pra, IMS me SIP mund t ofroj edhe shrbime multimediale, dhe n momentin kur t gjith
institucionet t ken qasje brezgjer, mund t merr rolin e menaxhimit t SIP sesioneve ( n
instanc t fundit si entitet unik n tr platformn e rrjets), pavarsisht nga tipet e rrjetave
qasse (apo eventualisht edhe komutuese).
Konform situats s prshkruar m lart,prcaktohet nj platform e bazuar n Soft-switch,
IP/MPLS, rutim kapabil edhe t shrbimeve dhe emulim t teknologjis ATM n pjesn qasse
t rrjetave ekzistuese kabllore, pr t fuqizuar orientimin n drejtim t modifikimit t
karakteristikave t IP protokolleve pr ti funksionalizuar ato si bartse t shrbimeve
komunikuese.
IP/MPLS teknologjia - MPLS (Multi-Protocol Label Switching) karakterizohet pr shkall t
lart t virtualitetit dhe transparencs. Aplikacionet ndrlidhen nprmjet VPN-it (Virtual Private
Network) t dedikuar.
VPN ofron koneksion t besueshm dhe t sigurt. Ky koneksion ndrmjet dy institucioneve
dhe/apo aplikacioneve prfaqsuese t tyre mund t monitorohet/mbikqyret nprmjet
parametrave definues t kualitetit t ofruar (SLA). VPN mund t jet point-to-point pr
ndrlidhjen e aplikacioneve specifike apo multiple-commutes. Parimisht, koneksionet VPN jan
ndrlidhje logjike t vequara virtualisht nga njri tjetri por q funksionojn npr infrastruktur t
prbashkt. Trafiku i VPN-ave t ndryshm transmetohet npr MPLS tunele t ndryshme, dhe
secili VPN i ka krkesat vetanake t definuara si jan brezi, prioriteti, jiteri, latenca, etj.
Posaqrisht interesante dhe me spektr t gjer t shfrytzueshmris jan shrbimet e
standardizuara q bazohen n MPLS siq jan VPLS (Virtual Private LAN Service) dhe VLL
(Virtual Leased Line).
N prgjithsi, implementimi i nj arkitekture MPLS do t ofronte prparsi t theksuara n
rrjetn ndrmjet institucioneve t Republiks s Kosovs, siq jan:

Fleksibilitet n definimin dhe konfigurimin e rrjetave virtuale t nivelit 2 dhe 3 pr

funksionalizimin e shrbimeve multimediale dhe t dhnave n mnyr t besueshme
me siguri t lart.

Planifikimi i rrjets N nj rrjet t pastr IP, informatat prej burimi n destinacion

udhtojn npr rrugn e determinuar nga informata rutuese. Ky fakt mundson
fleksibilitet t kufizuar n definimin e rrugve alternative dhe optimalizim t rrjets.
N krahasim me kt, ndrlidhja logjike MPLS mund t prdor rrug alternative dhe
kshtu t optimalizohet dimenzionimi dhe shfrytzimi i rrjets

Kualiteti i shrbimeve Ethernet switch-at mbshtesin rradh (queue) t bazuar n

port. Me MPLS sht i mundur definimi i radhve t shrbimeve. Kjo dmth se do port
logjik i t njjtit port fizik e ka radhn e vet dhe parametrat definues t kualitetit t
shrbimit.

Operim efektiv Tek rrjeta e bazuar n Ethernet urzim, ka relativisht pak mjete
ndihmse pr instalim dhe debagim t rrjets ( nevoja pr prezenc fizike). Me rrjetn
MPLS, instalimi dhe operimi ditor do t thjeshtoheshin dukshm n kuptim t
redukimit t nevojs pr prezenc fizike n pikat terminale.

N nj arkitektur t till t orientuar n shrbim, pr do shrbim individualisht mund t

definohet SLA specifike n kuptim t disponueshmris s shrbimit (restaurimi n rast defekti)
si dhe n kuptim t provizionimit t brezit.
Secili shrbim, gjithashtu i ka parametrat e vet t kualitetit t shrbimit: CIR (Committed
Information Rate), PIR (Peak Information Rate), CBS (Committed Burst Size) and MBS
(Maximum Burst Size).
Duke ju falnderuar politiks hierarkike t kualitetit t shrbimit, mund t shfrytzohet brezi I
rezervuar pr shrbimet me prioritet m t lart por q momentalisht nuk sht duke u
shfrytzuar.
Arkitektura e rrjets Bazuar n infrastrukturn ekzistuese, do t organizohet rrjeti i integruar
IP/MPLS i strukturuar n tri nivele: rrjeti baz (qendror, kurrizor), rrjeti agregues dhe rrjeti
qass.
Aktualisht rrjeti baz mbulohet me servile routerat e tipit SR7750, kurse rrjeti agregues
mbulohet me 7 SR7450. Pr momentin, servis ruterat q mbulojn rrjetin baz, kan nj
redundanc , gj q nuk mund t thuhet pr servis ruterat e rrjetit agregues.
N pjesn qasse t rrjets duhet planifikuar switch-a t cilt do t luajn rolin e integratorit t
Ethernetit, MPLS-it dhe TDM teknologjive kompatibile me infrastrukturn ekzistuese ( e cila
bazohet n Ethernet ) n kuptim t ofrimit t shrbimeve pr konsumatorin fundor.
Ky switch do t prdoret pr kolektimin e nj numri t kufizuar t interfejsave dhe shrbimeve
Ethernet n drejtim t elementit t rrjets agreguese. Topologjia e rrjets dhe numri i
konsumatorve mund t determinoj q n konfiguracionin e rrjets qasse t prdoret DSLAM-I
me kapacitete variabile.
I tr spektri i shrbimeve dhe aplikacioneve tipike n rrjetn qasse bazohen n shfrytzimin e
teknologjis Ethernet. Aktualisht sot shumica absolute e terminaleve komunikuese (Video
kamerat, aparatet telefonike, sistemet me display, PC ) jan t pajisur me Ethernet interfejs.
Gjithashtu teknologjia po evoluon shum shpejt me adaptimin e Ethernetit si zvendsim edhe
pr portet seriale.
Etherneti i plotsuar me tiparet e MPLS siq jan: Riorientimi i shpejt ( FRR ), Protokoli pr
alokimin dinamik t resurseve ( RSVP-TE), Protokoli pr distribuimin e tiketave ( labelave ) n
drejtim t elementit t planifikuar t rrjets, label switched path-at ( LSP ) primar dhe sekondar
etj. si dhe optimalizimi i ndrlidhjeve me kombinimin e topologjive mesh dhe unaz, sht
infrastruktur e prshtatshme pr plotsimin e nevojave t institucioneve tona edukativo
arsimore.
Ndrlidhjet logjike = I tr koncepti i transformimit t rrjets bazohet n krijimin e rrjetave
logjike npr nj infrastruktur fizike t prbashkt pr shrbime t ndryshme n rrjet dhe
aplikacione t ndryshme. Kto rrjeta logjike implementohen me prdorimin e shrbimit VPLS
deri n nivelin agreguese t rrjets.
Kshtu, do shrbim/aplikacion do t mund t komunikonte npr infrastrukturn e vet logjike
(VPLS) pa patur nevoj pr ndonj kontroll komplekse dhe t shtrenjt t s drejts pr qasje
n nivele t ndryshme t rrjets ( komunikimi ndrmjet regjioneve do t rregullohej me an t
VPN (L3) rutimit n rrjetn baz). Kto kontrolla jo vetm vshtirsojn dizajnimin dhe
implementimin e rrjets, por krkojn edhe mirmbajtje intensive t shoqruar me analizn dhe
evitimin e pengesave.

Nj shembull i organizimit do t ishte psh. Krijimi i 4 VPLS-ave (n rast nevoje mund t

definohet numr variabil i VPLS-ave) : VPLS pr t dhna jo kritike, VPLS pr t dhna
specifike me rndsi t veqant, dhe VPLS pr multimedia.
Kshtu, do t krijohej nj VPLS pr shrbim/aplikacion n nivelin qass t rrjets i cili do t
shrbente t gjitha institucionet n sub-regjion. N nivelin agregues t rrjets definohet nj
VPLS pr shrbim/aplikacion i cili ndrlidh hierarikisht VPLS-at e t gjitha rrjetave qasse (n
servis ruterin 7450 regjional psh.) Kjo arkitektur do t mundsonte fleksibilitet t lart n
konfigurim t rrjets, redukim t aktiviteteve t mirmbajtjes si dhe operabilitet t plot me
rastin e shtimit t nyjeve n rrjetn qasse.
Kto VPLS instanca do t terminoheshin n VPRN (Virtual Private Routed Network) n rrjetin
baz (core). do VPRN, sipas modelit RFC4364, do t karakterizohej nga nj VRF (Virtual
routing forwarding instance) n t dy ruterat qndror (7750). do instanc VRF do t
mirmbaj/azhuroj tabelat e rutimit. Tabelat e rutimit n servis ruterin A jan plotsisht te
pavarura nga tabelat e servis ruterit B. Ky fakt mundson funksionimin e modelit t
rutimit/switchimit t adresave nga tabela e vet e rutimit. Meq adresat jan private, ky model
mund t bllokoj rutimin/switchimin e adresave t VPRN-ave t ndryshm. Pra, mund t krijohen
VPRN-a ndryshm.
VLL (Virtual Leased Line) mund t shfrytzohet pr ndrlidhjen virtuale t dy lokacioneve ,
aplikacioneve pike-pike.
Siguria dhe kontrolli i qasjes - Kur studenti lidhet n rrjet, nj sesion 802.1X inicohet nga nj
agjent 802.1X i switch-it t qasjes me qllim t autentifikimit dhe autorizimit t qasjes. Me
prfundimin e suksesshm t krkess autentifikuese, studentit i alokohet porti/VDSL-i
korrepondues pavarsisht lokacionit fizik. Kjo pavarshmri nga lokacioni fizik mundson
mobilitet, fleksibilitet dhe nomadicitet t resurseve pa patur cenim n sigurine e qasjes. N
vazhdim, paisja terminale e konsumatorit drgon DHCP krkes, e cila krkes udhton dhe
procesohet nga DHCP agjenti i aktivizuar nga instanca VRF (n servis ruterin e rrjets baz).
DHCP agjenti n bashkpunim me serverin DHCP, studentit i atribuon (alokon) nj IP adres.
Ky model hierarkik i rrjetave virtuale mundson edhe transmetimin e broad/multi/uni cast
trafikut.
Kjo arrihet nprmjet veorive funksionale IGMP snooping, VLAN regjistrimi etj. n rrjetn e
prshkruar m lart (VPLS/VPN hierarkike). Nj prej prparsive esenciale t ksaj rrjete sht
optimizimi i saj pr multicast transmetim n kuptim t duplifikimit(disperzimit eventual) t
trafikut n pikn qasse sa m afer studentit, me ka arrihet shfrytzim optimal i brezit.
MPLS teknologjia mundson edhe enkapsulimin e trafikut TDM n MPLS pseudo kabllo
(Circuit Emulation Service) dhe transportohet npr rrjetn MPLS (ky funksionalitet plotsohet
dukshm me prdorim eventual t Ethernetit sinkron ). Kjo mundsi e prdorimit t tekniks
s transportit t trafikut TDM npr rrjetn MPLS, sht faktor lehtsues pr migrim komplet n
rrjetn IP/MPLS.

IP/MPLS Network Topology Telecom of Kosova

7200_PEJA

7200_MITR

10 Gbps
ESS7_MITR

ESS7_PEJA
10 Gbps

ESS7_GJAK

10 Gbps

7200_GJAK
1 Gbps

KOSIX
2 Gbps

2 Gbps

10 Gbps
10 Gbps

7600_CORE2

SR7-B_PRIS

10 Gbps

ESS7_PRIZ

ESS7_PRIS

Pantel

2 Gbps

10 Gbps

7200_PRIZ

SE400_PRIS

10 Gbps

2 Gbps
2 Gbps
10 Gbps

7600_CORE1

Neotel

SR7-A_PRIS
ESS7_FERI

10 Gbps

7200_FERI

ESS7_GJIL

7200_GJIL

Internet
Service
Server Farm

IT
Department

VALA GPRS

Figure 1-Topologjia e rrjetit qndror

5. 3.

Qasja brezgjere mobile

5. 3.

Qasja brezgjer optike

Sot operatort e shrbimeve t telekomunikimit e kan domosdoshmri prshtatjen e

infrastrukturs s tyre me nevojat multimediale t konsumatorve t tyre qoft privat apo t
biznesit. Me qllim t mbajtjes s hapit n kt drejtim, operatort duhet t definojn, zhvillojn
dhe mundsojn ofrimin e shrbimeve brezgjer t karakterit dhe nivelit pr mbulimin e
krkesave multimediale.
Zakonisht, te shumica e operatorve inkumbent apo tradicional problemi n ofrimin e
shrbimeve t tilla brezgjer qndron n rrjetin e qasjes, prandaj sot operatort n mbar botn
bjn investime serioze n drejtim t gjeneratave t reja t teknologjis dhe rrjetave t qasjes.
Rrjetat e qasjes me fije optike t cilat mundsojn ofrimin e shrbimeve brezgjer pr
konsumatort e fundit, jan t njohura si rrjetat e qasjes t gjenerats s re [next generation access
(NGA)].
Reduktimi i pajimeve aktive, konektiviteti n distanca t gjata si dhe ofrimi i shpejtsive dukshm
m t larta jan prparsit themelore q ofrojn rrjetat e gjenerats s re me fije optike krahasuar
me rrjetat me kabllo bakri dhe teknologjin XDSL.

Teknologjia dhe rrjetat e qasjes t gjenerats s re jan kryesisht t bazuar n dy topologji:

Point to multipoint (PTMP)

Point to point (P2P)

Varsisht nga arkitektura e rrjetit jan t njohur tre skenario t implementimit t rrjetave
t qasjes, dhe at si vijon:

Fiber to the Node (Cabinet) FTTN (FTTC),

Fiber to the Building FTTB,
Fiber to the Home FTTH.

Fiber to the cabinet FTTC Bazuar n kt skenario fibra optike duhet t shtrihet nga nyja e
komutimit deri te Kabineti (Nyja) rrugor [street cabinet (node)}. Linjat eksistuese t bakrit nga
kabineti rrugor deri t ndrtesa fundore mbesin edhe m tujte aktive. Me kt rast pajimet e
njohura si DSLAM (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) vendosen nga qendra e
komutimit n kabinetin rrugor i cili tashm ndrlidhet me fije optike deri te qendra e komutimit.
Fiber to the building FTTB Bazuar n kt skenario fibra optike shtrihet nga nyja e komutimit
deri n hapsirat e brendshme t ndrtess respektivisht objektit (premises). Infrastruktura e
brendshme e ndrtess (e shtrir s bashku me instalimet tjera) mbetet edhe m tutje aktive. Me
kt rast pajimet e njohura si DSLAM (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) vendosen n
hapsirat e brendshme t objektit. Zakonisht me skenarion FTTB afrohemi m afr prdoruesit
fundor krahasuar me skenarion FTTC, duke mbajtur distanc m t shkurtr t linjave t bakrit
nga pika optike e prezencs ( ku jan t vendosura pajimet DSLAM) deri te prdoruesi fundor.
N t dy rastet e msiperme mediumi transmetues sht i kombinuar, dhe at linjat e bakrit dhe
fijet optike. Deri te kabineti rrugor apo te ndrtesa ndrlidhemi me fije optike ndrsa ne ann e
prdoruesit (rrjeti i bakrit) aplikohet DSL teknologjia.
Fiber to the Home FTTH Bazuar n kt skenario fibra optike duhet shtrir nga pika e
koncentrimit t fijeve optike (ODF Optical Distribution Frame) deri pika e prdoruesit t fundit.
Me implemetimin e ktij skenario i tr mediumi i transmetimit sht fiber optike. Deri te
konsumatori i fundit mund t shkohet me fije optike qoft si point to point apo edhe si point to
multipoint.
Zakonisht infrastruktura e rrjetave t bakrit ju takon operatorve inkumbent, prandaj ju takon
atyre q n bashkpunim me strukturat komunale t zgjedhim lokacionet e vendosjes s
kabineteve prkates. Implementimi i FTTN apo i FTTB i kombinuar me VDLS ofron kapacitet
prej s paku 20Mb/s.

Analizat statistikore t Informa (Telecoms&Media) flasin pr pozicionim m t fuqishm t

PTMP deri n fund t ktij dhjet vjeqari, respektivisht deri 2020, nga vet fakti se projeksioni i
krkesave pr kapacitete t rendit Gb/s nuk do t jet e nivelit t shrbimit masovik.
Sipas burimit Informa (telecoms&media-Optimizing the fiber bussines case), BT sht duke
shtrir infrastruktur optike bazuar n skenarion FTTC pr t gjitha institucionet arsimore n
Britanin e Madhe, duke e aplikuar VDSL2 dhe poashtu FTTH duke aplikuar GPON. Sot
kryesisht ne Britani t Madhe (sipas burmit t njetj) infrastruktuara sht e bazuar n FFTC, por
operatort gjithashtu e ofrojn produktin fiber-on-demand q mundson qe konsumatorit t i
ofrohet FTTH. Duke u bazuar n kt sht i qart konludimi q FTTN me VDSL (prej nyjes deri
te konsumaotri fundor) sht zgjidhje e cila qon drejt implementimit t FTTH pr zonat ku
aktualisht kemi rrjet eksistues te bakrit.

Figure 2 - Shprndarja e PON teknologjive sipas viteve [Burimi:Informa(Telecoms&Media)]

Nga pikpamja e operimit dhe mirmbajtjes pajimet GPON, bazuar n intervistimet e bra me
operatort dhe prodhuesit e pajimeve, del se rreth 53% t problemeve i takojn interoperabiltietit
ndrmjet pajimeve t vendorve t ndryshm, t cilat trajtohen n vazhdimsi nga ITU me qllim
t standardizimit sa m t plot, kshtu q n t ardhmen pritiet q performanca e tyre t jet
edhe m e avancuar.

6. Qllimet
Nevoja e konsumatorve pr shrbime q krkojn brez t gjer, na orienton n dy
drejtime:
-

teknologjia mikrovalore qasse LTE

implementimi i rrjets qasse me fije optike

6.1.

Implementimi i teknologjis qasse LTE

Teknologjia mikrovalore LTE mundson qasje me shrbime brezgjer dhe konsiderohet si

teknologji e ardhmris me atribute t pamohueshme - shpejtsia e implementimit dhe
resurset nomadike komunikuese . Pra, teknologjia LTE sht e dimensionuar pr
funksionim kompatibil me NGN dhe funksionalizim t konvergjencs fikse-mobile
nprmjet IMS-it .
Sfidat q teknologjia LTE duhet ti prballonte me sukses jan:
-

brezi i qasjes i krahasueshm me mundsit aktuale te teknologjis xDSL ( edhe deri ne

100 Mb/s q n kushte t caktuara sot mundson teknologjia VDSL2+)
koha e ndrtimit t shtegut duhet t jet e till q t jap ndjenjn se jemi gjithmon i/e
kyur
mundsia pr integrim t aplikacioneve t ndryshme
mimi i pranueshm

Kur u pan shenjat e para inkurajuese se kto kto sfida mund t prballohen suksesshm, u
definuan rekomandimet baze pr teknologjin LTE:

Shpejtsia e transmetimit:
-

shpejtsia e transmetimit DL 100 Mb/s npr kanal 20 MHz (5bps/Hz)

shpejtsia e transmetimit UL 50 Mb/s npr kanal 20 MHz (2.5 bps/Hz)

Latenca:
Koha e tranzicionit nga gjendja fillestare n at prfundimtare t ndrtimit t shtegut
komunikues 100 ms me kohn responsive 5 ms
Kapaciteti:
S paku 200 pika t mbshteten me shrbime pr spektrin frekuencor 5MHz

Mobiliteti:
Zgjidhja duhet t jet e optimalizuar pr mobilitet n shpejtsi t vogla deri 15 km/h.
Zgjidhja me performanca t larta duhet t mundsoj edhe mobilitet n shpejtsi 15 deri
120 km/h.

Mbulueshmria:
Caqet e cekura m lart duhet t arrihen n rrezen 5 km nga pika rrezatuese, me degradim
te pranueshm deri ne 30 km.
Fleksibilitet n spektrin e prdorur:
Teknologjia duhet t operoj n spektr (gjersi) t ndryshme: 1.25 MHz, 1.6 MHz, 2.5
MHz, 5 MHz, 10 MHz dhe 20 MHz n t dy drejtimet (DL dhe UL)

Menaxhimi i resurseve:
Sigurimi i kritereve pr QoS n tr shtegun komunikues.
Shfrytzimi i prbashkt i kapaciteteve transmetuese.
Nga krkesat e siprcekura, shihet se teknologjia LTE mundson shpejtsi t lart t bartjes
( 50-100 Mb/s) dhe realizim t shpejt t shtegut telekomunikues.
Pr realizim konkret t ktyre krkesave, celula rrezatuese LTE karakterizohet me:

DL:
-

qasje e bazuar n OFDMA me modulim 64 QAM

multipleksimi i downloadimeve
teknika MIMO dhe diversifikimi i transmetimit
planifikimi dhe adaptimi i linqeve

UL:
-

qasje e bazuar n FDMA me modulim 16 QAM

transmetim i diversifikuar
planifikim dhe adaptim i linqeve

MIMO:
-

multiplikim i antenave n piken rrezatuese dhe n ann e ndrtesave. Me kt teknike,

arrihet rritje evidente e shpejtsis se transmetimit parimisht pr M x shpejtsia e
transmetimit me nj antene; ku M sht numri i antenave transmetuese .

OFDMA:
OFDMA sht prdorur vetm n 3G teknologjin pr realizim t shpejtsis se madhe
qasse me kanal frekuencor 5 MHz i cili ishte faktor limitues pr rritje te mtutjeshme t
ksaj shpejtsie. Brezi i OFDM frekuencave t brezit 20 MHz n LTE, nprmjet nj
algoritmi shprndahet n subkanale t cilat modulohen optimalisht dhe kombinohen pr t
arritur shpejtsi t dshiruar transmetuese.
Stek protokolli i LTE bazohet n logjikn e stek protokollit t SSN7 i cili shfrytzon
atributet e kanaleve logjike ndrlidhse duke shfrytzuar nivelet m t larta t stekut pr
funksionalizim t aplikacione.
Mundsia pr t operuar n breze t ndryshme frekuencore, mund t optimalizoj investimet
n kuptim t rishfrytzimit t infrastrukturs s ndrtuar. Orientimi i operatorve dhe
autoriteteve rregullative n Evrope sht kah shfrytzimi i brezeve 900MHz dhe 1800
MHz, edhe pse disa operator e kan implementuar kt teknologji me operim n brezet 2.1
GHz apo 2.6GHz. Republika e Kosovs e ka implementuar kt teknologji ne brezin 1800
MHz.

6.2.

Implementimi i teknologjis qasse optike

Teknologjia e qasjes pr rrjetat optike q sot implementohet n tr botn n versionet e

ndryshme t ksaj familje sht e njohur si PON (Passive Optical Network-Rrjeta passive
optike). Sipas vet definimit, PON, nnkupton q ndrmjet qendrs s komutimit dhe
ndrtess s nj institucioni nuk ka t implementuara pajime aktive.
Arkitektura e till, thjesht ka nj terminal linjor optik (Optical Line Terminal) t instaluar n
ann e qendrs komutuese (respektivisht router-it) dhe terminalin tjetr n ann e rrjetit t
qasjes t ndrtess, t njohur si Optical Network Terminal (ONT). Topologjia e tipit point to
multipoint pr FTTH sht prezantuar ne Fig.3.

Figure 3 - Point to multipoint pr FTTH

Rrjedha e t dhnave (datastream) q del prej OLT, zbrthehet n drejtim t institucioneve

prkatse duke kaluar n ndarsin optik (optical splitter) e njohur si downstream dhe ngjajshm
rrjedha e t dhnave agregohet prmes spliterit optik n drejtim t OLT e njohur si upstream.
Me qllim t arritjes s numrit t dshiruar t institucioneve n kuadr t PON arkitekturs sht e
mundur edhe ndrlidhja serike e spliterve.
Rrjetat me fibra optike q shfrytzojn teknologjin PON jan t kategorizuara kryesisht n tri
tipe si vijon:

BPON (Broadband Passive Optical Network)

GPON (Gigabit Passive Optical Network)
EPON (Ethernet Passive Optical Network)

Disa karakteristika krahasuese t BPON, GPON dhe EPON jan treguar ne Tabelen 1.
Tabela 1. PON krahasimet.

Krahasime te:
Standard

BPON

ITU (G.983)

Data
622 Mbps / 155 Mbps
capacity
Subscriber
32 users
capacity

GPON
ITU (G.984)

EPON
IEEE
(802.3 ah)

2.48 Gbps / 1.24 Gbps

Symmetrical 1.25 Gbps

32 users

32 users

Dallimi kryesor ndrmjet ktyre tipeve t teknologjis sht kapabiliteti i trafikut dhe tipi i
procesimit t paketeve. T dhnat tabelare t trafikut dshmojn s GPON sht evoluim
teknologjik nga BPON.
Me teknologjin BPON brezi sht i kufizuar n 622 Mb/s i cili kur ndahet n 32 ndrtesa
fundore rezulton me brez t pamjaftueshm pr t ardhmen e afrt. Bazuar n kt dhe n trendet
zhvillimore teknologjik, aktualisht vlersohet EPON dhe GPON se do t dominojn ne t
ardhmen m afatgjat.
N rastet kur boshti kurrizor sht trsisht i bazuar n IP, ku router-at dhe switch-at shfrytzojn
ndrfaqet Ethernet ather EPON sht shum e prshtatshme sepse nuk ka nevoj t konvertimit
t formatit t Ethernetit. N arkitekturn Ethernet point to point fibra optike duhet t shtrihet prej
qendrs s komutimit (Ethernet switch) deri t ndrtesa e institucionit. Normalisht kjo krkon
capex dhe opex m t lart, por duke ofruar brez dukshm m t gjer krahasuar me zgjidhjet
point to multipoint. Meq EPON sht derivat i Gigabit Ethernet standardeve, kjo teknologji
shpesh njifet edhe si G-EPON.
Nga Tabela 1, sht evident dallimi n shpejtsin e transmetimit ndrmejt GPON dhe EPON. N
drejtimin prej ndrtess kah rrjeta shpejtsia e transmetimit sht identike: GPON = 1.24 Gb/s
dhe EPON = 1.25 Gb/s kurse n drejtimin kah ndrtesa shpejtsia e GPON sht dyfish m e
madhe se EPON. GPON transmeton 2.5 GB/s derisa EPON 1.25 Gb/s. Ky fakt dshmon prparsi
t GPON-it.
Kto teknologji kan edhe dallime tjera nga pikpamja e teknikave t kodimit, metoda e
enkalupsimit (overhead), korektimi i gabimeve apo edhe metodat n evitimin e kolizionit, t cilat
nuk jan trjatuar thellsisht, por ljn hapsir prparsie n ann e GPON-it.
M n fund, duhet theksuar si fakt t rndsishm, se standardet e definuara pr teknologjit PON
kan fleksibilitet q mundson interoperabilitet me rrjetat ekzistuese qofshin ato edhe TDM,
Frame Relay, ATM apo IP/Ethernet (VoIP, IP video, shrbimet Ethernet VLAN etj.).
Republika e Kosovs ka t ndrtuar nj back-bone optik relativisht t mir ndrsa nga pikpamja
e rrjetit t qasjes, prveq pak prvojave ne Prishtine, mund t thuhet q nga prizmi i FTTH gati
q mund t konsiderohet si green field. Implementimi i teknologjis PON mund t
konsiderohet si njra nga zgjidhjet n Kosov. Prvojat tekniko-ekonomike t vendeve t rajonit
apo edhe m gjer jan t dhna t dobishme pr implementimin e rrjetave t qasjes me fije
optike n Kosov. Normalisht se cila nga teknologjit do t aplikohet varet nga projektimi i
krksave n t ardhmen pr shrbimet e tilla.
Duke konsideruar strukturn e rrjetit dhe krkesat vazhdimisht n rritje pr brez frekuencor
(bandwidth) n Figurn 4, sht prezentuar implementimi i rrjetit optik deri tek nyja.
Implementimi i nyjs s qasjes mundson q duke ju afruar sa m afr ndrtess s institucionit

rritet mundsia e ofrimit t shpejtsis m t lart. Pr zonat e njohura si green fields mund t
aplikohet implementimi i fibrs optike deri te vet ndrtesa.

Figure 4 - Implementimi i nyjs optike

Figura 4, paraqet dy skenario t PON-it dhe at FTTN dhe FTTH q t dy t ndrlidhur prmes t
njejtit OLT. OLT prmes fijes optike sht i ndrlidhur me Edge Router, prderisa n ann tjetr
edhe Edge Router-i me Core Router-in sht i ndrlidhur me fiber optike. Rrjeta eksisutese e bakrit
(cooper access) edhe m tutje do t shfrytzohet pr ndrlidhje prej konsumatorit deri te nyja e
qasjes (access node).
N rastet kur nevojat pr brez jan t larta mund t realizohet edhe pjesa fundore e rrjetit me fije
optike duke e krijuar skenarion Point to Point.
Lidhur me shtrirjen e fibrave optike nuk mund t zbatohet ndonj standard universal, por sht n
qasjen e AJT t zgjedh se cili nga skenariot i prgjigjet dizajnit t rrjetit. N rastin e Republiks s
Kosovs, sht domosdoshmri transformimi i rrjetit t qasjes me qllim t ofrimit t shrbimeve
brezgjer. Njra nga zgjidhjet sht implementimi i skenarios si FTTN dhe XDSL q n fakt i
paraprin konceptit FTTH qoft si point to multipont apo edhe si point to point.
Planifikohet q institucioneve edukativo arsimore t ju ofrojm kapacitet deri n 20Mb/s, me t cilin
do t mundsojm ofrimin e shrbimeve triple play, multimedia etj. Pra, pr t ardhmen e afrt
FTTN dhe VDSL mund t konsiderohet si zgjidhje e kapacitetit t mjaftuar dhe si faz papraprake
pr kalim n FTTH. Pr zonat ku fare nuk ka rrjet t shtruar sht domosdoshmri implemetimi i
fijeve optike deri te ndrtesa qoft si point to point apo si pont to multipoint. N kt rast zgjidhja si

point to point mund t aplikohet n rastet e institucioneve me krkesa vrtet t theksuara nga
pikpamja e shrbimeve brezgjer, si jan institucionet e teknologjis pr shembull.
Sfid shum e rndsishme, sht ndrtimi i rrjetit t qasjes t gjenerats s re, q do t mbshtes
aplikacionet e t ardhmes. Sot, ne nuk e kemi t leht t parashikojm kto aplikacione kritike, por
parimisht jemi t interesuar t sigurojm brez t mjaftueshm qass pr s paku 5 deri 10 e ardhme,
respektivisht deri n vitin 2020 n pajtim me praktikat e BE-s. Nga kjo pikpamje sht me rndsi
pr t ardhmen nga pikpamja e optimizimit t konsiderohet edhe mundsia e alokimit dinamik t
brezit komunikues. Alokimi dinamik i brezit sht i definuar n specifikacionin e teknologjis
GPON, ku parashihet mundsia dinamike e definimit t brezit dhe prioriteteve brenda brezit dinamik
t institucionit.
N rekomandimet e BE, sht theksuar q deri n vitin 2020 n t gjitha vendet e BE shpejtsia minimale
e transmetimit duhet t jet s paku 20 Mb/s q mundson lirshm ofrimin e shrbimeve triple-play, por
normalisht n vendet tashm me infrastruktur t zvilluar kjo gjersi e brezit do t ket shtrirje q
mundson transmetim t rendit 100Mb/s.
Duke u bazuar n:
1. Rekomandimet e BE pr kapacitete deri n vitin 2020 dhe t theksuara n BBWF 2012,
2. Udhzuesi pr ndrtimin e rrjetave optike A deployment guide for network managers t
kompanis s njohur amerikane ADC,
3. Analiza e kompanis konsulente McKinsey, Framing fiber: A decision blueprint for
network design t vitit 2010,
4. Raportin e Informa Telecoms&media, Optimizing the fiber bussines case, 2013
dhe m tutje, duke konsideruar natyrn e rrjetit qoft nga pikpamja tekonologjike por edhe nga
pikpamja e shtrirjes, aspektet demografike, konfiguracionin e terenit dhe si m t rndsishmen
ngritjen e performancs s edukimit teknologjik, propozojm kt ecuri:
1. Shfrytzimi maksimal i infrastrukturs eksistuese (kanalizimit kabllor dhe gypave) pr
vendsosjen e kabllove optike duke shkuar deri n rastet kur edhe e ter kablloja e bakrit
(sidomos e vjetra) t zvendsohet me at optike.
2. Segmentimi i mtejm i rrjetave ekzistuese me ka do t zvoglohej distanca e
ndrtess nga pika qasese duke apikuar ADSL2+ apo edhe VDSL2 q mundson n
mnyr komode shpejtsi t rendit disa 10Mb/s.
3. Prmes intervenimeve n rrjetin ekzistues (FTTN), shfrytzimit t rrjetave t
brendshme n objekte kolektive (FTTC) dhe shtrirjes s rrjetave te reja (FTTH) n zonat
ku nuk kemi mbulushmri krijohen kushtet e nevojshjme pr ofrim t shrbimeve
brezgjera me shpejtsi minimale prej 20Mbps, kriter ky i mjaftueshm pr t mundsuar
ofrim t shrbimeve t mjaftueshme edhe pr 5-10 vitet e ardhme. Pr kt qllim
rekomandojm:

T aplikohet toplogjia Point to Multipoint me teknologjin GPON duke aplikuar ndarsat

1:32. Ndrtimi i rrjetit t bhet duke ndrlidhur kabinet rrugore n mnyr kaskadike pr
t krijuar mundsi pr implementim e Point to Point n rastet e krkesave specikfike.
Kjo ecuri garanton parametrat e performancs pr shrbimet brezgjer n pajtim me politikat e
Bashksis Europiane.

7. Objektivat
Objektivat e AJT pr periudhn e ardhshme jan:
-

Implementimi i konvergjencs NGN

Zgjerimi i rrjetave optike
Rritja e numrit t institucioneve t prfshira pr 10% do vit, duke ofruar shrbime
teknologjike arsimore shum atraktive.
- Ngritja e t msuarit n Internet npr institucionet tona edukative dhe arsimore.
Ofrimi i shrbimeve Multimedia Tutorials n gjith rrjetin ekzistues dhe at q do t
ndrtohet n t ardhmen.
Fleksibilitet maksimal ndaj krkesave specifike t institucioneve, n kuptim t grupimit t
shrbimeve dhe produkteve.
Mbulimi i tr territorit t Republiks s Kosovs me kto shrbime.
Ndrtimi dhe zgjerimi i kapaciteteve ndrlidhse me vendet e rajonit dhe me gjer duke
krijuar mundsin e ofrimit t nj spektri m t gjer shrbimesh e-Learning.

8. Indikatort e performancs
Kualiteti i shrbimit q ofrohet nga infrastruktura komunikuese ekzistuese e Republikes se
Kosovs pr institucionet tona edukativo arsimore, prmbush disa nga kriteret e rekomanduara n
standardet ndrkombtare. Indikatort ky t performancs s sistemit t ndrtuar pr t lidhur
institucionet edukative n rrjet dhe pr t ofruar mbarvajtjen e procesit msimor, jan prdorimi
i sistemit duke u konsideruar i leht dhe efikas,si dhe ngritja e dijenis teknologjike, sidomos
npr zonat ku teknologjia ka ngel mbrapa.
T gjith parametrat KPI sistemeve/platformave, duhet t tregojn vazhdimsi t prmbushjes se
kritereve QoS te rekomanduara nga ITU dhe ETSI .
Prkundr ksaj,vmendja e posame prqendrohet ne prmirsime te mtutjeshme ne shkurtimin
e kohs se evitimit te pengesave, prmirsimit te mtutjeshm te parametrave te rrjetit si dhe ne
kuptim te zgjerimit te zonave te mbulueshmerise me sinjal pa degraduar sinjalin ne zonat
ekzistuese te mbulueshmerise, ashtu q sistemi t jet I qasshm nga t gjitha institucionet tona pa
marr parasysh poziten gjeografike.

Performanca e sistemeve transmetuese, optike dhe mikrovalore, duhet t jet mbi 90%.
N aspektin teknik, performanca e t gjitha elementeve t rrjetit ekzistues, duhet ti plotson
kriteret QoS te rekomanduara nga ITU dhe ETSI.
Sa pr ilustrim, n tabeln vijuese , jan paraqitur indikatort e performancs s LTE:

ALU_LTE_KPI
VS_ERABs_all_setup_fail_rate(%)
VS_ERABs_all_setup_succ_rate(%)
VS_RRC_cnx_fail_rate(%)
VS_RRC_cnx_succ_rate(%)
VS_HO_IrC_eNB_succ_src_rate(%)
VS_PDCP_all_SDU_UP_NotFromFwd_thpt_DL_avg_For
AllCells(kbit/s)
VS_PDCP_all_SDU_UP_NotFromFwd_thpt_UL_avg_For
AllCells(kbit/s)

0.05
%
99.95
%
0.19
%
99.81
%
99.47
%
1273
66
1394
3

0.05
%
99.95
%
0.19
%
99.81
%
99.51
%
1253
08
1687
3

0.05%

0.05%

99.95
%
0.42%

99.95
%
0.22%

99.58
%
99.43
%
12705
4
13733
.2

99.78
%
97.32
%
13228
4
15936
.7

0.05
%
99.95
%
0.19
%
99.81
%
99.69
%
1474
70
1757
6

0.05%
99.95
%
0.17%
99.83
%
99.54
%
13189
2
14403
.5

0.05
%
99.95
%
0.19
%
99.81
%
99.69
%
1265
16
1333
0

9. Resurset e parapara
N realizimin e ktyre objektivave, duhet t angazhohen inxhinier t kompjuteriks dhe
telekomunikacionit t cilt bashkarisht duhet t dizajnon tr topologjin e rrjetit pr institucionet tona
arsimore. Prveq inxhinierve, do t angazhohen teknik dhe puntor krahu pr vendosjen e linjave dhe
lidhjen e porteve. AJT duhet t dedikoj edhe nj ekip zhvilluesish t softuerit pr implementimin e
kodit q do t kontrolloj rrjetn si dhe sistemin e bartjes s t dhnave t studentve.
Pr vendosjen e rrjets jan prcaktuar router-a dhe switch-a Cisco, kabllo optike dhe koaksiale, konektor
UTP, si dhe pajisje pr pun me kto teknologji.
Pr t prcaktuar numrin e sakt t resurseve humane, duhet t prcaktohet numri i insitucioneve q do t
lidhen n periudha t ndryshme dhe topologjia finale q do t implementohet. Prandaj, nj analiz e till
do t bhet periodikisht gjat realizimit t synimeve pr implementimin e rrjets q do t vendos hapat e
para drejt zhvillimit teknologjik n institucionet tona arsimore dhe t msuarit online.