Professional Documents
Culture Documents
BABAKANLIK
DEVLET ARVLER GENEL MDRL
Osmanl Arivi Daire Bakanl
Yayn Nu: 9
OSMANLI DEVLET LE
AZERBAYCAN TRK HANLIKLARI
ARASINDAK MNSEBETLERE DR
ARV BELGELER
Karaba-ua, Nahvan, Bak, Gence,
irvan, eki, Revan, Kuba, Hoy
II
(1575-1918)
Ankara 1993
Proje Yneticisi
smet BNARK
Devlet Arivleri Genel Mdr
Proje Sorumlular
Necati GLTEPE
Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs
Necati AKTA
Osmanl Arivi Daire Bakan
Hazrlayanlar
smet DEMR
Hamza AKIR
Nuray KARTAL
Uurhan DEMRBA
A. Osman INAR
Nuran KOLTUK
H. Osman YILDIRIM
kran DEMRBA
Muhammed SF
Yldrm AANOLU
Mcahit DEMREL
Fuat YAVUZ
Hasan AKDA
Muhittin ELAIK
Nazm YILMAZ
nder BAYIR
Aye EMECEN
Metin Kontrol-Tashih
Hseyin ARSLAN
Mustafa SERN
Murat CEBECOLU
Numan YEKELER
Montaj
A. Rza BATI
sa AKSOY
ISBN 975-19-0725-X
SUNU
*
Bu eser, 1992 ylnda yaynlanan "Osmanl Devleti ile Azerbaycan Trk
Hanlklar Arasndaki Mnasebetlere Dair Ariv Belgeleri I" adl eserin devam
olup, 1575-1918 yllar arasndaki 343 yllk dneme ait 79 belgeyi kapsamaktadr.
Eserde yer alan belgelerin muhtevlarn ana balklar hlinde yle sralayabiliriz:
A- Osmanl Ynetimi ve Hanlklar Dnemine Ait Belgeler
*
Belgeler bir btn olarak incelendiinde, Osmanl Devleti'nin, kendi hkimiyet
dneminde blgeye dzen getirmeye alt; merkezden gnderilen vezir ve ordunun
blge halk ile takviye edilerek ran saldrlarna kar konulduu; Osmanl
Devleti'nin gerilemeye balamasyla blgedeki hkimiyetinin de zayflad, ancak
buna ramen blgenin Rus ve ran hkimiyetine gememesi iin elden gelen gayretin
gsterildii; gerek blgenin durumu gerekse hanlklar ile srekli ilgilenildii; ayrca
blge hnedanndan olup Anadolu'ya gelmi olan baz hanlarn da himaye edilerek,
onlara eitli yardmlarda bulunulduu grlmektedir.
*
Eserin tedkikinden de anlalaca zere belgelerin arlk noktasn
Ermenilerin Mslmanlara yaptklar mezlim ve katlim tekil etmektedir.
Bu cmleden olarak Bak, Nahvan ve Revan'da Ermenilerin Mslman halka
silh ve bombalarla saldrmalar zerine hibir silh olmayan Mslman ahalinin
kendilerini hanerleri ile mdafaa ettikleri, Ermenilerin, saldrgan ve silhl taraf
kendileri olmalarna ramen, kamuoyunun tevecchn kazanmak iin, Mslmanlar
tarafndan katledilen, evleri ve eyalar yaklp yklan ve slm dinini kabule
zorlanan mazlumlar rolne brnerek her tarafa telgrafnme gnderdikleri (bkz.
belge nr. 60); ua'daki Ermenilerin, Ermeni mahallesinde ikmet eden
Mslmanlara birdenbire saldrarak Mslmanlarn tamamn katlettikten sonra krk
hneli bir Mslman kyn de tamamen yaktklar (bkz. belge nr. 65); Ermenilerin
dokuz slm kyn yakarak birok Mslman katlettikten sonra krk kiiyi de esir
aldklar, bir milyonun zerinde zarar ve ziyana sebebiyet verdikleri, katledilenler
arasnda Osmanl Devleti tebasndan Mslmanlarn da bulunduu (bkz. belge nr.
69) gibi rnekler zikretmek mmkndr.
Yukardaki rnekler, Mslmanlarn ierisinde bulunduklar kt durumu ve
Ermenilerin Mslmanlara kar yrttkleri katlim ve kamuoyunu yanltma
politikalarn gzler nne sermektedir.
Bu Ermeni katlim ve saldrlarna kar Kafkasya'daki Mslmanlar, mal ve
canlarn korumak iin faaliyetlerde bulunmak zere Tiflis, Bak, ua, Nuha,
Demirhan gibi nemli merkezlerde gizli cemiyetler tekil etmilerdir. Bunlardan en
nemlisi 1905'de Aaolu Ahmed ve arkadalarnn kurmu olduu Difa Cemiyeti
adl gizli cemiyettir.
*
1917 Rus ihtilli sonrasnda Kafkasya'da Azerbaycan, Grcistan ve Ermenistan
gibi bamsz cumhuriyetler kurulmasndan sonra Osmanl Devleti blge devletleri ile
antlamalar yapmaya balamtr.
*
Eser iki ana blmden meydana gelmektedir:
Birinci blmde, belgelerin zet ve transkripsiyonu, belgelerde geen terimlerle
ilgili aklamalar ile ahs ve messese isimlerinden meydana gelen indeks
bulunmaktadr.
kinci blmde ise, belgelerin fotokopileri yer almaktadr.
Eserin hazrlanmasnda emei geen Devlet Arivleri Genel Mdrl
Osmanl Arivi Daire Bakanl personeline teekkr ederim.
smet BNARK
Devlet Arivleri Genel Mdr
KISALTMALAR
M.
Muharrem
S.
Safer
Ra.
Rebu'l-Evvel
R.
Rebu'l-hir
Ca.
Cemziye'l-Evvel
C.
Cemziye'l-hir
B.
Receb
abn
N.
L.
evvl
Za.
Zi'l-kade
Z.
Zi'l-hicce
Bkz.
BOA.
Ramazn
Baknz
Numara
s.
Sayfa
NDEKLER
II
Sayfa
SUNU...........................................................................................................
PREFACE.........................................................................................................
KISALTMALAR ...........................................................................................................
NEREDLEN BELGELERN OSMANLI ARVNDE
BULUNDUKLARI FONLARA GRE DAILIMI................................................................
NDEKLER........................................................
I. BLM
A- BELGELERN ZET VE TRANSKRPSYONU...........................................3-236
Belge
Sra No:
1
irvan'n Tahrri.........................................................................................14
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Gence
ile
Revan
Arasndaki
Kylerin,
Nasl
Vergilendirilecei ......................................................................................27
21
22
23
4
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Aa
Muhammed
Han'n
Azerbaycan,
rvan
ve
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
Kafkasya Mslmanlarnn, Genel Vali Voronof ile ErmeniMslman atmas ve Kendilerine Baz Haklar Verilmesi
Hususunda Yaptklar Grme .............................................................. 161
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
Bak ile Batum Arasnda Petrol Sevkiyt ile lgili Anlama .................223
79
II. BLM
BELGELERN FOTOKOPLER............................................................... 261-483
I. BLM
BELGELERN ZET VE
TRANSKRPSYONU
dhil oldukda sdde-i sadetime ulala haber irsl edp ve yannca mrn-ileyh
veys dme izzhyu bile ve sen kend tarafndan bir mstakm ve mtedeyyin ktib
bile koup tenbh eyleyesin, yolda ve izde kimesne buludurmayup ve yukar cnibe
meyl edenler ile ihtilt etdirmeyp yle ki hufyeten ve aleniyyeten mezkrlara gelp
mlk olup izhr- muhabbet eder var ise ahvllerine vkf olup karyesi ve ismi ve
hreti ile hufyeten defter edp getrp atebe-i ulyya teslm eyleye ve mrn-ileyh
veys'e dahi tenbh eyleyesin ki, [...........] yolda onat vechile riyet ve himyet edp
zd zevd husslarnda asl [.....] muzyaka ekdirmiye, amm rey v beryya
dahi zulm taadd etdirmeyp mft meccnen kimesneden nesne almayup
aldklarn narh- rz zre ake ile alup hilf- er (......) zulm hayf olmakdan hazer
eyleye, yle ki, emrime muhlif i ola sonra kendden bilinr. Ana gre basret zre
olup ihtimmda dakka fevt etmeyesin.
BOA. Mhimme Defteri, nr. 27, hk. 241
-3-
*
Mezbra verilmidir.
Adana beyine, Mehmed['e,] hkm ki,
Vilyet-i irvan'da gm madeni olduu mukaddem arz u ilm olunman
Rumeli'nden madenciler ihrc olunup Dergh- Muall'm avularndan kdvet'lemsil ve'l-akrn Sinan avu zde kadrh ile Demrkapu'ya irsl olunmudur.
Buyurdum ki, vusl buldukda sdde-i sadetime olan vfr- sadkat u ihls ve
safvet-i taviyyet ile ihtissn muktezsnca asl tehr terh ve bir drl dahi
etmeyp mrn-ileyh avuuma yarar demler koup mahf ve muhtara olan
yerlerden gerp ane Beyi Mehmed Bey dme izzhya emn slim uladrasn.
ana Beyleri:
Ahmed Bey, Davud Bey, Kemrgy Beyi Kanuk, Beslinay Beyi Mehmed Bey
ve nm- dier Zor (?) Bey,
Kabartay Beyleri:
Molu Bey ve Beti Bey ve Ayak Bey ve Buzuk Bey, Arslan Bey ve gayri
karndalar ile.
Ada Beyi Muhammed Bey.
Bu sretde her birine ale'l-infird ahkm- erfe yazlmdr.
[8 N. 991]
BOA. Mhimme Defteri, nr. 51, hk. 11
-8RVAN'IN TAHRR
bizzt gitmek ile mi olur bi'l-cmle huss- mezbr sizin rey-i isbet-karninize
tefvz olunmudur. Bu bbda mvecceh mnsib grdnz tedbr ve tedrik nce
ise tehr olunmayup vakti ve zamn ile irsl olunan hazne ve yt u yar mahall-i
memra ber-vech-i isticl iletp teslm etmen bbnda env- mes-i cemleniz
bezl sarf olunmak bbnda env- ikdm ihtimmnz vcda getrle.
[B. 994]
BOA. Mhimme Defteri, nr. 61, hk. 49
Bu dahi.
Bir sreti Tbesern Hkimi Masm Bey'e.
Bu dahi.
Bir sreti Karabudak Bey'e.
Bu dahi.
Bir sreti Urdula (?) Hkimi Ali Bey'e.
Bu dahi.
Bir sreti Halil Bey'e yazlmdr,vech-i merh zre.
Bu dahi.
Mrn-ileyhe hkm ki, [irvan muhfazasnda olan Vezir Hasan Paa'ya]
Mrn-ileyh mektb gnderp Daistan ve Tbesern tifesinin mahss
hkimleri olmayup irvan'a tbi olmala davsn edp lkin harc teklf olundukda
itat etmeyp gnderilen demlerin kimini habs ve kimini katl eyleyp taaddlerin
olduunu bildirmein, imdi ol cnibin cmle umru sana tefvz olunmudur. Vech-i
makl ile amel olunmasn emredp buyurdum ki, vusl buldukda huss- mezbra
sen dahi mnsib grdn zre amel eyleyesin amm bir vechile tedrik eyleyesin
ki, rz- saltanat muhill vaz sudrundan be-gyet hazer zre olasn.
[23 Ra. 999]
BOA. Mhimme Defteri, nr. 67, hk. 163
*
irvan Beylerbeyisi Dvud'a hkm ki,
Sdde-i sadetime mektb gnderp Revan'n zam ve erbb- tmrndan iki
bin nefer, yla dek Demirkapu muhfazasna tayn olunmak in hkm-i
hmynum verilp lkin mezbrlar mahall-i memra Rz- Kasma dein vsl
olmalar mhimmtdan olman anun gibi Rz- Kasma dein gelmeyenlerin
dirlikleri serhadd mlzimlerinden yarar olanlara tevch olunmak bbnda hkm-i
hmynum recsna arz eyledn ecilden buyurdum ki [.........] vardukda arz
eylediin zre defter ile irvan muhfazasna yazlup Rz- Kasma dein
Demirkapu'ya gelp memr olduklar hidmete gelmeyenlerin dirliklerin mstahkk
olanlara tevch eyleyesin.
[23 Z. 1003]
BOA. Mhimme Defteri, nr. 73, hk. 855, 1006
Bu temesskn ahid-nme eklinde Rus ar'na verilen bir sreti Nme-i Hmyn Defteri, nr. 7,
s. 96-99'da kaytldr.
avkbuh bi'l-hayr dahi tavassuta bi't-taleb intihb ve tahss olunup Devlet-i Aliyye
tarafndan tayn olunan murahhaslar ile bi'd-defet mkleme olunup ran
memleketi hussunda Devlet-i Aliyye ile mrn-ileyh r- b-vakr beyninde
vuk bulup karr-dde olan mevddr ki, zikr olunur.
Evvelki mdde: Tavif-i Lezgiyndan irvan eyletinde vk Lezgi tifesi
millet-i slmdan olmak takrbi ile Devlet-i Aliyye'ye bi't-tav ve'r-rz itat ve iltic
ve Devlet-i Aliyye himyetlerin kabl ve zerlerine Dvud nm han nasb ve tayn
olunup ve amah ehri makarr- hkmet olmak zre tahss ve yedine bert- l-n
it olunmala hanl- mezbr ve ana tbi kabile tarafeynden tayn olunan
huddun beynnda amah ehrinden bahr-i Hazer tarafna sahh kmil'l-ayr
satler ile mey-i mutavasst zre istikmet ile yrnp bahr-i Hazer'de dery
kenrna varduklarnda amah'dan deryya varnca her ka sat gelmi ise tesls
olunup ve derydan balanup slsn olan mahalle nin vaz klnup amah ehri
tarafnda olan sls Devlet-i Aliyye'nin zr-i hkmetinde olup hn- mrnileyhin tasarrufunda ve bahr-i Hazer taraf olan slsn, mrn-ileyh Moskov
arnn tarafnda kala ve ar- mrn-ileyh zabtnda olan Derbend kalasnn dery
kenrndan kara tarafna kezlik mey-i mutavasst ve istikmet ile yrnp yirmi iki
sat tamm olduu mahalle nin vaz olunup amah ile bahr-i Hazer beyninde vaz
olunan nindan Derbend mukbiline vaz olunan nina varnca saa sola
sapmakszn istikmet ile yrnp mnsib olan mahallere ninlar vaz ederek
Derbend karusuna vaz olunan nina varla. irvan eyleti nihyet bulduu mahalde
dery kenrndan kara tarafna mey-i mutavasst ile yirmi iki sat yrnp nin
vaz ve Derbend karusuna vaz olunan nindan irvan nihyetinde vk ibu nina
hatt- mstakm ile varla ve amah ile bahr-i Hazer arasnda vaz olunan nindan
irvan eyleti nihyet bulduu nina gelince tahdd olunan mahallerin kara taraf
Devlet-i Aliyye'nin zr-i hkmetinde ve irvan'da vk bahr-i Hazer taraf ar-
mrn-ileyhin tasarrufunda kala ve yine amah ile bahr-i Hazer arasnda vaz
olunan nindan nehr-i Kr ile nehr-i Aras'n mctemi olup res-i hudd itibr
olunan mahalle varnca hatt- mstakm ile gidilp ve ol hatt- mstakmin kara taraf
Devlet-i Aliyye'de ve bahr-i Hazer cnibi ar- mrn-ileyh tarafnda kala. Nehr-i
Aras'n nehr-i Kr'e mlk olduu mahallin bir taraf Devlet-i Aliyye'de ve bir taraf
mrn-ileyh Moskov ar ve bir taraf Acem memleketi olmak zre ittihz olunup
hudd- selse mecma olmala zikr olunan mahalde Devlet-i Aliyye huddu
dhilinde kide-i serhadd zre emr-i muhfazaya kym in Devlet-i Aliyye
tarafndan kala bin olunmak ciz ola, kezlik Moskov ar dahi kend huddu
dhilinde kala yapmas ciz ola ve her ne vakit bin olunmak murd olunur ise
tarafeyn birbirleriyle haberlep ve ciz grlen kalalar dahi huddlara er sat
mesfede bin oluna ve tarafeynden bu huddlar hakk u adl ile gerei gibi tefrk u
temyz ve alyimler vaz in iki tarafdan bu misill umrda istihdm olunmu
mcerreb'l-etvr ve kr-gzr ve sulh u salha hayr-hh muhaddidler tayn ve nki
bu mevddn mklemesi hametl hrmetl France pdihnn tavassutu ile karn-i
hsn-i hitm olduu gibi huddlarn dahi tarafeyne tefrk u temyzinde tavassut in
tarafeynden yine bir mutemedn-aleyh kimesne taleb oluna ve avn-i Hakk ile zikr
olunan huddlar tarafeynden tefrk u temyz ve zabt u tahrr olundukda muhaddidlerin
hudd-nmeleri nakz u tahrfden mberr makbl muteber tutula ve cedd huddlar
dhilinde olan mahaller ak yerler olmala muhfaza-i bild ve syi-i ibd in
tarafeyn haberlep ve iktiz eden mahallerde huddlar dhilinde huddlara er sat
mesfede tarafeynden kl bins ciz ola.
kinci mdde: irvan memleketinden Devlet-i Aliyye tarafnda olan mahallerin
hkmeti baka bir hanlk itibr olunduu ecilden blda zikr olunduu zre amah
ehri irvan eyletinde Devlet-i Aliyye'nin hkmetinde olan mahallerin hanlarna
makarr- hkmet olup ve amah ehri vaz- kadmi zre kalup mceddeden
istihkm verilmeyp Devlet-i Aliyye tarafndan muhfazasna asker ve baka hkim
tayn olunmya, lkin Devlet-i Aliyye tarafndan tayn olunan han itatden rgerdn olmak misill fesd zhir olup veyhud ol memleket ahlsi beyninde
Devlet-i Aliyye'nin rzsna muhlif ihtill ve ihtilf zuhr ederse veyhud mrnileyh Moskov ar zabtnda olan mahallere tecvz ve taarruz sadedinde olurlar ise
bu makle ihtillin def u ref ve azl tedb ve nizmlaryn Devlet-i Aliyye
tarafndan iktizs kadar asker tayn olunup Kr suyunu mrr etmezden evvel
Moskov zbitlerini habr ve gh eyleyeler, vk olan ihtill ve ihtilf def ve nizm
verildikden sonra askerden ve hkkmdan ferd tevakkuf etmeyp avdet eyleyeler.
nki Grcistan memleketi bi-temmih Devlet-i Aliyye'nin zabtnda olmala her
tarafdan Devlet-i Aliyye cnibinden hkkm ve muhfazaclar ikmet zrelerdir,
ancak ol taraflara hn-i iktizda def-i ihtill in klliyetli asker bas olundukda
Devlet-i Aliyye askeri her ne mahalden olur ise olsun nehr-i Kr' mrr etmezden
mukaddem mrn-ileyh Moskov arnn bahr-i Hazer tarafnda olan zbitlerini
def-i itibh eylemeleriyn mcib-i hareket ne idnden habr ve gh eyleyeler ve
asker-i memre Moskov huddlarna karb mahallere varmak iktiz eder ise Moskov
Ezafu ibdillhi'l-Meliki'l-Ekrem
el-Vezr'l-azam
brahim
Devlet-i Aliyye ile Moskovlu beyninde irvan eyletinin kat olunan huddu
mtemil, Moskovlu tarafna muhaddid Dervi Muhammed Aa'nn verdii
temesskn sretinden kayd olunmudur.
Bis-i tahrr-i kitb- shhat-nisb oldur ki,
Devlet-i Aliyye-i ebed-peyvend ile Moskov ariesi beynlerinde vuk bulan
muhede ve tarafeynden alnup verilen muhede temesskleri mcebince irvan
eyletinde amah ehri ile bahr-i Hazer beyninde ve irvan eyleti nihyet bulduu
nehr-i Aras ile nehr-i Kr mlk olduu mahalle gelince tayn olunan huddun
tahddine Devlet-i Aliyye-i ebed-peyvend tarafndan memr olduumuz vech zre
Moskov Devleti Hudd Vekli Ceneral Mayora Aleksandr Romansof ile ittifk zre
amah ile bahr-i Hazer beyni ahid-nme-i hmyn mcebince tesls olunup amah
tarafnda kalan sat eyrek drt dakka sls Devlet-i Aliyye tarafnda ve
bahr-i Hazer tarafndan olan yedi buuk sat alt dakka slsn Moskov ariesi
tarafnda kalmak zre Mabr nm karye kurbnde merkez nin vaz olundukdan
sonra ahid-nme-i hmyn mcebince Demrkapu'dan kara tarafna klacak yirmi
iki satn ninndan Mabr merkezine gelince iktiz eden huddun tahddi,
huddlarnda kalacaklar taraflarnda telf ile ne zamn kat- hudda suhlet ile
istidd gelr ise geldikde tahdd olunmak zre imdilik tarafeynden hsn-i say
ittifk ile merkezden zikr olunan mecmau'n-nehreyn karusuna bir depe ve andan
Cevd karyesi topranda bir depe ve andan Keslen karyesi topranda bir depe ve
andan Tabalar karyesi topranda bir depe ve andan Karasu tabr olunur nehrin
mecmau'n-nehreyn tarafnda Yarmca Kla nm mahalde bir depe ve andan nehr-i
mezbreynin beri tarafnda Tlibhan Kla topranda bir depe ve andan Karagderi
nm karye topranda bir depe ve andan ah Hseyinolu Kla topranda bir depe
ve andan Karau danda bir depe ve andan Mengen karyesi ile Yekehan karyesi
topra beyninde bir depe ve andan Toluc karyesi ile alk karyesi beyninde bir depe
ve andan Bkle karyesi stnde Talda zerinde bir depe yaplup vaz- alyim ve
hatt- mstakm ile merkez nina gelinmekle ibu temessk tahrr olunup verilmidir.
Tahrren f'l-yevm 13 min Rebu'l-evvel sene 1139
Muhammed Derv
el-
memr bi-tahddi'l-hudd
Mr-alem-i hazret-i ehriyr
BOA. Nme-i Hmyn Defteri, nr. 7, s. 162
Y Fetth
LV- GENCE
MUKTAT-I NEFS- GENCE
Muktaa-i
Mzn- Harr-i
tevbiih,
Ber-vech-i iltizm
F sene
Gence
ve
Muktaa-i
Sabunhne-i Gence ve nevh,
Ber-vech-i iltizm
4.020.000 ake
F sene
36.000 ake
Muktaa-i
Gmrk ve Kapan- Dakk ve
Alefhne,
Ber-vech-i iltizm
F sene
1.200.000 ake
Muktaa-i
Boyahne-i nefs-i
nevh,
Ber-vech-i iltizm
F sene
132.000 ake
F sene
60.000 ake
Muktaa-i
emhne-i nefs-i Gence,
Ber-vech-i iltizm
F sene
36.000 ake
Gence
ve
Muktaa-i
Debbhne-i nefs-i Gence,
Ber-vech-i iltizm
F sene
24.000 ake
Muktaa-i
Mrbiyye-i Gence ve nevh,
Muktaa-i
Sayd- mh ve Resm-i ket,
Ber-vech-i iltizm
Ber-vech-i makt
F sene
F sene
30.000 ake
330.000 ake
Muktaa-i
Bzr- esb,
Ber-vech-i iltizm
Muktaa-i
Tahms-i Gence,
Ber-vech-i iltizm
F sene
12.000 ake
Mahalle-i Harb
Mahalle-i Ozanlar
Mahalle-i Tavukcu
Mahalle-i Hac Slih
Mahalle-i Attrn
Mahalle-i Ak Elmas
Mahalle-i hsun
Mahalle-i Bar
Mahalle-i maml
Mahalle-i Muhtesib
Mahalle-i Sofular
Mahalle-i Seferbd
ZET VE TRANSKRPSYON
37
1.200 aded
Ekseri harbdr.
Furun ve tennr der-varo ve kala,
35 aded
Birka mamrdur.
Byt ve meskin, der-varo ve kala,
[ ] aded
Mamru kat azdr.
Ba maa bae, der-ehr ve havlh,
850 kta
ou harbdr.
Bae-i tut, der havl-yi nefs-i Gence,
kta 250 aded
Bi'l-klliyye harb ve tarla olmu.
Ba,
hne [ ], dnm [
Servi,
nar,
Ecr- msmire,
130 aded
404 aded
479 aded
3.554 aded.
Hark- Allah-dd
Hark- Koymaklu
Hark- Arasbar
Hark- Topuba
Hark- tepe
38
tahmnen altm be sat tl ve cible varnca bazan sekiz sat ve bazan on sat
arz ile mahdd enhr- criye ve ecr- msmiresi firvn bir lke olup, reys
tavyif-i Acm ve ayir ve aleb-i kursnda harr ve eltk ve penbe ve bostan
vesir hubbtn env olur.
Ve cibli kursnn skkn Ermine tifesi olup, mahslleri buday ve arpa ve
kapluca ve erzendir. eltk ve harr ve meyve olmaz ve Acem zamnnda Arran
arzsinden drtte bir r ve tekrr on bede bir behre almak dstr imi. Behre
dedkleri Acem stlhnda her karyeye cereyn eden su harknn bir mliki olmala
shib-i arza drtte bir r verdkden sonra hark mlikine on bede bir behre
verrlerimi. Hl yine ol slb ile alnur.
Ve cibli Ermine kursnn Arrn'a gre mezrii kall ve b-hsl ve nevan
itibrdan skt olmala Acem vaktinde onda bir r ve on bede bir behre
verrlerimi. Bu dahi slb- sbk zre alnur.
Ve Gence'nin harri iki nev olup bir nevi kenr tabr olunur kaln harrdir. Alt
vukiyyeden ibret olan beher hnkr batman sekiz gurudan on iki gurua dek alnup
satlur imi. Ve bir nevi dahi irbf tabr olunur ince harrdir. Beher batman on
sekiz gurudan yirmi sekiz gurua dek alnup satlur imi. Ve Gence lkesinin glibi
kenr ipek olup Acem vaktinde dahi onar guru itibr etmeleriyle mufassalda
mahsl-i harr tahtna beher batmana bin iki yz ake yazu vaz olunmudur. Penbe
tahtna kys- kadm zre batmana yz yirmi ake yazu vaz olunmudur.
Ve eltk eken kylerde ipek vesir hubbt ndir olup ve Berkat cniblerinin
ekser rencberlikleri eltk ve beynlerinde mteref olan klelerine tagar tabr
ederler. Yz elli vukiyyesi bir tagardr. Beher tagarna revc- kadm hesb zre
altar yz ake yazu vaz olunmudur. Hnta nn dahi tagar yz elli vukyye olup
ikier yz ake yazu vaz olunmudur. Sir kaba tereke nin tagarna yzer ake vaz
olunmudur. Ve bostan tarlas nn dnmne altmar ake ve ba dnmne yirmi
drder ake ve resm-i siyb bir guru ve resm-i kovan drder pre ve salur inek
den resm-i revgan drder pre ve deynek yz ake ve bennk krk ake ve ispen
yz yirmi ake ve det-i ganem iki pre ve arsne ve tap-y zemn ve bd- hev,
rf-i beled ve itibr- diyra gre vaktiyle alnur. imdilik bennk dahi alnd
yokdur.
ZET VE TRANSKRPSYON
39
Mznda gnbegn vezn olunan harr drt batmandan noksn olur ise, her
batmana on ikier pre mterden alnur. Ve eer drt batmandan ziyde olur ise her
batmana on altar pre mterden alnur.Ve bzergnn hard etdi harr, dvn
hamle tabr olunan otuz iki batmana bli olur ise, yk bana bzergndan yirmi
ikier guru alnur. Evvelki hard esnsnda batman bana verdkleri on ikier yhud
on altar pre harc- mzn hevya mnkalib olup hesba mahsb olmaz. Ve eer
dvn yk tlk olunan harr otuz iki batmana erimeyp bir iki batman noksn olur
ise, ol vakitde yk bana veregeldkleri yirmi iki guru hesb zre alnmayup
batman bana otuz ikier pre alnur. Ve byi tarafndan dahi on batman harrde
mzn hademesiyn yetmi be dirhem vezninde bir kl (?) ayn harr alnur. Ve
byiin fruht etdi yirmi batmana bli ise mter olan bzergn byiden
meccnen bir kl (?) harr alur. Ve ktib-i mzn olanlar yk bana yirmi drder pre
cret-i kitbet alur. n Acem dstru byle imi. Dstr- kadm riyet
olunmudur.
40
ZET VE TRANSKRPSYON
41
42
ZET VE TRANSKRPSYON
43
44
ZET VE TRANSKRPSYON
45
46
[Eski irvan Han Davud Han'n yakn smail Bey'in, bin yz yetmi
sekiz senesine ait bir yllk maa zammn Gelibolu Cizyesi malndan
ZET VE TRANSKRPSYON
47
ihsn
buyurulan
yirmi
guru
48
edilmesi
iin
ZET VE TRANSKRPSYON
49
50
ZET VE TRANSKRPSYON
51
Bozcalu Han Musa Han'n kurtarlarak, haber toplamas iin Kuba Han
Feth Ali Han'n yanna gnderilii, Ruslarn geleceinin duyulmas
zerine ldr'a gelen Lezgilere nasl muamele olunaca, Mirho Sanca
Beyi Mustafa Bey'in zulmnden dolay ortaya kan karklklar ve
Ahsha, Azgor, Hartos ve Ahilkelek kalelerinin tamir ve takviyesi
konularnda gnderdii kimelerinin hulsas ile Tebriz ve Hoy
hanlarnn, din birlii sebebiyle Ruslara kar ortak hareket edilmesi
hususundaki mektuplar ve Kuba Han Feth Ali Han ile Bozcalu Han
Musa Han'n, kendisinin rakli'den kurtarlmas dolaysyla Sleyman
Paa'ya teekkrlerini ve Horasan'da ortaya kan Abbas Mirz
hakkndaki baz malmat bildiren mektuplarnn hulsalar.]
7 Za. 1197 (4 Ekim 1738)
52
fsidesinde olduklar Tiflis halk beyninde zikr olunduu tahrr olunmu idi. Bunlarn
cmlesi sdk u kizbe muhtemel olmala f-m-bad tahkk u tashh-i ahvl havdise
ihtimm eylemesi in taraf- kernemden mahss kime tahrriyle tenbh
olunaca.
*
Zikr olunan Ananur tark teng mazk ve sab'l-ubr olduundan bir iki
mhdan ber amele-i vfire tayn ve ber tarafn Tiflis ve Kartil amalesiyle ve
erkes tarafn dahi tife-i mezbreden Tiflis hanna mtbaatlar olanlar tayn ve
tark- mezbru tathr u tevs u tamre itigl zre olmalaryla bu esnda tekml
etdiklerin.
Moskovlu'nun Tiflis tarafna gelecekleri Ananur tabr olunan tark teng mazk
ve sab'l-mrr olduundan yollar tamr tevs etmee imdilik Rusyalu
megldrler dey haber verdiklerini ldr vlisi zikr olunan tahrrtnda ir etmi
olmala ibu fkrada mrn-ileyhin yazdna gre Moskovlu Tiflis hannn
inetiyle tark- mezkru tevs u tekml etmi olduklar mstebn ve bu mdde byle
ise Tiflis hannn Moskovlu'ya mtbaat zhir ayn olduu.
Rusyalu'nun bu eyymda Tiflis tarafna vrd edeceklerin gnderilen csslar
haber verdiklerinden kat- nazar Tiflis Han rakli Han dahi bu vechile ihbr edp,
Devlet-i Aliyye ile Rusyalu beyninde mnakid olan rite-i sulh u musft halelpezr olmadka bu cnibden gelen Rusya askerinin Memlik-i hne'ye kat'
taarruzlar olmayup, ahl-i ran ve Daistan ile grlecek baz mevdd zmnnda
geleceklerdir, Rusyalu'nun bize cevblar bu gnedir, desyis-i dernlarna muttali
olmak kbil deildir dey sipri edp tife-i menhseye aks etmek havfndan
tahrrtnda tasrha cesret edemediin.
Moskovlu'nun askeri el-yevm olduklar mahalde olup, Tiflis ve Akba
huddlarna tecvz ve tahattleri olmadndan baka o havlden med-d edenler
tife-i mezkre Tiflis tarafna gelmek niyetinde olup, ancak blda mezkr tevs-i
tark ile megl olduklarn haber verirler dey mrn-ileyhin zikr olunan
tahrrtnda mastr olmala bu defa yazdna gre, Moskovlu'nun Tiflis'e
geleceklerini rakli Han dahi mukrr olup lkin kffe-i Rusya askerinin Memlik-i
hne'ye zararlar muhtemel olmayup, ran ve Daistan ahlleriyle grlecek
mddeleri olduunu mrn-ileyhe Tiflis han ifde etmi olduunu beyndr.
ZET VE TRANSKRPSYON
53
*
Lkin, tife-i Rusyann beer onar demleri peyderpey Tiflis'e med-d
etmekden mnkat olmayup klliyetl askerleri henz Cebel-i Ananur'dan Tiflis
hudduna tecvz ve tahatt etmediklerin.
Moskovlu'nun beer onar Tiflis'e demleri med-d etmesi, askir-i
menhsesinin dahi tevrdne mukaddime kablinden olmala her br isttl-
ahvllerinden hl olmayup muktez-y hazm ihtiyta riyet eylemesi dahi ldr
vlisi mrn-ileyhe bu defa tahrr olunaca.
*
Bu esnda Rusya tifesinin ran hanlarna birer demleri gidp, tarafmza
tebayyet edermisiz yohsa ne cevbnz var, tebayyet etmeyenlerinizin zerlerine
gelrz dey sipri etdikleri mesm olup, lkin hakkati tashh olunmadndan
mahss csslar irsl olunmala vrdlarnda shhati zre arz olunacan.
ran hanlarn Moskovlu istshb diyesinde olduunu istim ile tahkkiyn
csslar gnderdiini mrn-ileyh ibu fkrada beyn eder. Hnn- rniyye
mmin ve muvahhid olmalar hasebiyle zmre-i mrikne mtbaat muktez-y
diynet hamiyyetlerine mugyir olduu cihetden mrn-ileyh dahi o maklelere
tarafndan nihn mektblar irsliyle emr-i dnde metnet ve takviyetleri vesysn
iktiz-y hle gre Moskovlu'ya ser-rite vermiyecek vechile ir etmesi mnsib
mlhaza olunduu.
54
Mrn-ileyh her tarafa irsl-i cevss ile isticlb- havdise dikkat zre olup
arz olunduu mertebeden ziyde tife-i menhsenin menviyy-i m-fi'z-zamrlerine
imdilik kesb-i ttl mmkn olmadn.
Mrn-ileyhin ibu tahrrt mukaddemki tahrrtna mugyir olduu blda
mastr srhlerden mstebn olmala f-m-bad ol havlnin havdisini mutemed ve
suhan-ins css irsliyle itimda yn olacak vechile tashh u tahkk ve
Deraliyye'ye tahrr etmesi taraf- kerden bu defa kendye ir olunaca.
*
Tiflis Han rakli Han ve Akba Han Slman ile mrn-ileyh kem-fi'ssbk izhr- mumele-i dost ile celb-i kulb ve telflerine ihtimm zre olup,
anlarn dahi demleri ve mektibleri mnkat olmayup, mugyir-i musft miynede
mikdr- zerre bir rza tahalll etmeyp tccr ve krbn reft med etmekde olup
tarafeynden al-tark'l-muvzaa izhr- huls u dost kemlinde idn.
Tiflis ve Akba hanlaryla kem-fi's-sbk mrn-ileyh beyninde musft
derkr olup miynelerinde mikdr- zerre naksa tahalll etmedii bundan akdem
vrid olan tahrrt- mezkresinde beyn olunmu olmala, bu defa dahi mrnileyh tahrrt- sbkasn teyd eder.Ancak mesfrlar her ne kadar sret-i musft
ibrz ederler ise dahi mevdd- sbkada mastr olan ahvle gre kendlerden
emniyet ciz olmad, mrn-ileyhe taraf- kerden tahrr olunaca.
*
Bundan akdem Tebriz ve Hoy hanlarna mrn-ileyh tahrrt ile mutemed
demini srren irsl ve Rusyalu'nun keyfiyyetini istire ve istimzc etmekle bu
esnda demi tevrd edp hmil olduu iki kta Fris mektblar takdm
olunduun.
Rusyalu'nun ran ahlsi zerlerine avze-i hareket azmetlerini ve Tiflis
hannn dahi Moskovlu'ya sret-i temyln ran hanlarna nihnce ifde ile bu
keyfiyetden haberdrmdrlar ve byle bir hlet vukunda ne vechile hareket ederler
istilm istifsr eylemeleri bundan akdem ldr ve Badad vlilerine taraf-
kerden tahrr olunmu olduuna binen Badad vlisi tarafndan keyfiyyt-
merkme Fris lisna tercme olunup ol vechile Ali Murad Han tarafna mahss
ZET VE TRANSKRPSYON
55
*
Mrn-ileyhin demi merkm, takrrinde Tebriz ve Hoy hanlaryla Rmiye
han beynlerinde vuk bulan marekeden ve Rmiye hannn helkinden sonra ol
havller sde-hl olup mris-i hade-i dern imdilik bir hlet olmadn ve Rusyalu
hussunda anlar dahi sye-i Devlet-i Aliyye'ye ilticdan ve inyet-i aliyyeye mdvr
olmadan gayri tedbrleri olmadn ifde ve beyn eylediin.
Tebriz ve Hoy hanlaryla Rmiye han beynlerinde derkr olan mudt
muhsamaya binen bundan akdem tarafeyn muhrebe edp esn-y muktelede
Rmiye Han mam Kulu Han telef olup, el-hlet hzih sde-hl olduklarn ve
Rusyalu mddesinde hnn- mm-ileyhimnn dahi Devlet-i Aliyye'ye ilticdan
gayri tedbrleri olmadn mrn-ileyhin Tebriz ve Hoy hanlarna gnderp avdet
eden demsi takrr eylediini beyndr.
*
Bundan akdem, Tiflis eyletinde vk Bozcalu sancann han olan Musa Han
nm kimesneyi Tiflis Han rakli Han muhaze ve yliyle habs giriftr etmekle,
merkm Musa Han'n bir olu firr ve nezd-i mrn-ileyhe dahl dp istif
eyledikde mrn-ileyh dahi Tiflis hanndan ric edp merkm Musa Han' ehl
yliyle tahls etmekle bir iki seneden ber ol tarafda meks ikmet edp merkmun
Derbend ve Kuba Han Feth Ali Han ile murefe-i sbkas olmak hasebiyle bu
esnda Rusyalu'nun ve rniynn ahvlini tecesss zmnnda merkm Musa Han,
hn- mm-ileyh tarafna irsl olunmak murd olundukda Tiflis hanna bhe rs
etmemek in merkm Musa Han madr olmakdan n baz celb-i menfaat in
ran hanlarna gitmek zre Tiflis hanndan izin alnup ibs olunmu idn.
Merkm Musa Han mrn-ileyhin dest-gri-i inet himmetiyle Tiflis
hannn kayd- giriftinden hals olup, el-hlet hzih Derbend ve Kuba Han Feth
Ali Han'n yannda olmak hasebiyle hn- merkm vestatyla ol taraflardan celb-i
havdis-i sahha mmkn olacana binen mrn-ileyh merkm Musa Han'a ve
56
maiyyetinde olduu Feth Ali Han'a tarafndan nihn kdlar tahrriyle ol havlnin
havdis-i sahhas celbine ihtimm eylemesi taraf- kerden mrn-ileyhe tahrr
olunaca.
*
Bu eyymda mm-ileyh Feth Ali Han'n mahss demsiyle mrn-ileyhe
mektbu vrid olup mefhmunda merkm Musa Han'n Tiflis hanndan tahls
teekkrn ve ehl ylinin tavsiyesini tastrden sonra htta-i Horasan'da Slle-i
Tahmasb h- Safeviyye'den Abbas Mirz nmnda bir ehzde zuhr ve ol havller
kendye mtbaat edp, hengm- harfde savb- Azerbaycan'a alem-efrz- azmet
olacan tahrr etmekle hn- mm-ileyhin ve merkm Musa Han'n iki kta Fris
mektblar dahi manzr- l olmak in arz u takdm olunduun.
Merkm Musa Han ile Kuba Han Feth Ali Han taraflarndan mrn-ileyhe
izhr- teekkr memnniyyeti hv vrid olan mektblar Dersadet'e irsl etmi
olup, ancak Tahmasb ah neslinden bu esnda htta-i Horasan'da zuhr eden mirzy mm-ileyhin hakkat-i keyfiyyeti ne vechiledir mrn-ileyhin ibu tahrrtnda
mastr olmadndan baka imdiye dek Badad vlisi tarafndan dahi buna dir
kat havdis tahrr olunmayup mirz-y mm-ileyhin f-nefsi'l-emr bu vechile
zuhru vk ise el-yevm shib-i ihtiyr- ran nvnyla iraz'da dv-y teferrd
eden Ali Murad Han dahi mirz-y mm-ileyhe mtbaat veyhud muhlefet
sretlerini izhr etmek iktiz etmekle bu hussu dahi hakkati vechile tashha
mbderet eylemesi ldr vlisi mrn-ileyhe ve Badad vlisine taraf- kerden
tahrr olunaca.
*
Tiflis Han rakli Han'n Moskovlu'ya mtbaat ve gelecek tark tathrinde
anlara olan mmt muveneti Lezgi tifesinin mesmlar ve gelecekleri dahi
meczmlar olup kurb civriyyet ve slm gayreti ve mukaddem ol cniblere
tasallut- ad vukunda kendlere hazne irsliyle klliyetl ihsn olunmu
olduundan ni-i inyet ihsn dim- hllerinde cy-gr olmak hasebiyle niyyet-i
inet ile birbirlerine haber vererek mrn-ileyh tarafna tevrde baladklarndan
kimine birer mikdr ake ve kimine met verilerek irclar kaydna dlp ancak
mfd olmayup cevb- brid ile mdfaa olunsalar yed anlar da r-gerdn olup
vilyete bir hasrt irsl ederler mlhazasyla yevmen-fe-yevmen gelenler nezd-i
ZET VE TRANSKRPSYON
57
*
Mirho sanca Beyi Mustafa Bey'in sanca fukarsna vk olan zulm
taaddsinden fukarnn teekksine binen mrn-ileyh tarafndan vk olan nush
u pend ve tenbhe infil birle ser-i eky Deli Yusuf'u tahrk edp bundan akdem
vuk bulan ihtill ve fesda illet-i mstakille olup Krdistan tarafna firr ve Timur
Paa hazretlerine intisb edp Erzurum'da ikmet edp zrde beyn olunduu vechile
harekete ibtidr eylediin.
Merkm Mustafa Bey bundan akdem Ahsha'da k- ihtille sebep olmala bu
makle ihtill ve mefsedet vukuna sebep olup firr edenleri kabl ile beyne'l-vzer
nefsniyyet ve brdet hudsn mcib olur esbb hltn def u refine ihtimm
olunmak ehemm-i umr- mlkiyyeden olmala bu huss Erzurum vlisine tahrr
olunaca.
*
fde-i hldir.
Mr-i merkm etb- mahssasndan Surkaze smail nm akyi sanca-
mezbra ser-i eky nasb ve hevsna tbi ehs cemiyetiyle gasb- emvl-i fukar
58
ve katl-i nfs misill env- ekvete tasadd ve iki defa buyuruldu ve ulem
efendiler irsl ve nush u pend olundukda kat mtenebbih olmayup, kbet Satlel
sanca Beyi Mehmed Slih Bey'in leylen hnesini basup emvl eysn gret
etmekle mrn-ileyh kapu halkndan bir mikdr svri tayn eyledikde mezbr
smail firr ve iki nefer aveneleri ahz ve cezlar tertb ve birka hevdrlarnn
hneleri ihrk olunup sir ahlnin habbe-i vhidelerine vaz- yed olunmadn.
*
Bu dahi.
Mdde-i mezkre vech-i muharrer zre olmakla merkm Mustafa Bey,
tarafndan har vechile tahrr olunur ise itibr buyurulmamasn himyet-i fukar
hussu mrn-ileyhin eslfndan ziyde mltezem mutens idin ve mr-i
merkm mrn-ileyh ile Timur Paa beynine ilk-y brdet ve nifkdan hl
olmadn.
*
Bundan akdem mrn-ileyh tarafndan tahrr ve iltims olunduu zre Ahsha
ve Azgor ve Hartos ve Ahilkelek kalalarnn tamrlerine dir ve malm'l-mikdr
barut ve kurun ve ecns- mhimmt- sire Deraliyye'den sefneye vaz u tesbl ve
marangoz ve makarac ve dkmeci ameleleri tesyr olunduuna mtedir ve bu
husslarda iktiz eden tenbht mutazammn end kta evmir-i aliyye ve tahrrt-
smiye vsl olmala muktezlar zre harekete bezl-i makderet edecein ldr vlisi
mrn-ileyh be kta kimesinde tahrr eder.
Bundan akdem Ahsha ve Azgor ve Hartos ve Ahilkelek kalalarna
Deraliyye'den gnderilen mhimmta dir ve kl- merkmenin tamrt mrnileyhe havle olunmu olmala tamrt hussuna mtedir sdr olan evmir-i
aliyyenin vusln beyndr.
*
Hoy Han Ahmed Han'dan ldr vlisi mrn-leyhe gelen Frisiyy'l-ibre
mektbun hulsasdr.
Hoy hanndan mrn-ileyhe gelen Fris mektbun tercmesidir.
ZET VE TRANSKRPSYON
59
*
Tebriz Han Necef Kulu Han'dan mrn-ileyhe gelen Fris mektbun
tercmesi hulsasdr.
Tebriz hanndan mrn-ileyhe gelen Fris mektbun tercmesidir.
Rusyalu'nun hareket-i mezkresi beynyla def-i fesdlar kffe-i ehl-i slma
vcib olduunu mir mrn-ileyhin Mehmed Bey vestatyla gnderdii
rakmesinin vuslnden bahisle synet-i emr-i dnde hn- mm-ileyh dahi mcidd
s olup zmre-i Mslimnden hric hareket etmeyecein ve mrn-ileyh
cnibinden ber-muktez-y rey-i rezn ne vechile salh u maslahat grlr ise hn-
mm-ileyh dahi ylece maslahat grecein zikr olunan mektbunda tahrr eder.
*
Kuba Han Feth Ali Han'dan ldr vlisi mrn-ileyhe gelen Frisiyy'llehe mektbun hulsasdr.
60
*
Slif'z-zikr Musa Han'dan ldr vlisi mrn-ileyhe vrid olan Fris
kdn hulsasdr.
Tiflis Han'nn dest-i giriftinden tahls eyledii Musa Han'dan mrn-ileyhe
gelen Fris mektbun tercmesi olduu manzr- lleri buyuruldukda emr ferman
hazret-i men-leh'l-emrindir.
Hn- merkmun mrn-ileyh tarafndan hareketinden sonra Tebriz'e
vuslnde mesmu olmu ki, ah Tahmasb evldndan bir ehzde Horasan'da zuhr
ve hakkat-i hl hzdeye ol diyrn ulem ve fuzalsnn ilm-i katlerine binen
tasdk ve mahzarlar ve meded-kr-i Sbhn ile memlik-i Azerbaycan ve irvan'a
vrid olaca ve Feth Ali Han vlidesi cnibinden h-zde-i mrn-ileyhe karbeti
olduundan koun ve siph tedrikiyle h-zde-i mrn-ileyhin rikbna
hazrlandn ve Ramazn- erfin evil ve evstnda askir-i kesre ile irvan'dan
hareket ve Dr's-saltana-i Tebriz'e tevecch edecein ve devleteyn-i aliyyeteyn-i
Osmniyye ve rniyye beyninde lem-i dostde hn- merkm say-i ceml ibrz
edecein ve el-yevm Feth Ali Han'n yannda olduu ve her mevdda h-zde-i
mrn-ileyhin hn- merkma nazar- muhabbeti oldukca, istihkm- dostye s
olacan ve Dr's-saltana-i Tebriz'e vrddan sonra h-zde-i mrn-ileyh
cnibinden bir muteberi ldr tarafna revne olacan ve hn- merkm ve evld
yli haklarnda mrn-ileyhin zuhr eden riyet inetini meclis mehfilde
ZET VE TRANSKRPSYON
61
62
*
Akba Han Slman Han fi'l-asl Rusyalu'ya tbi olmak hasebiyle Tiflis Han
rakli Han'n Rusyalu'ya meyl mtbaat eylemesi hussunda ihtimm ve baz
mevid-i adde ile mtbaat eylemek hltn Rusyalu'ya tergb eylediine binen
Rusyalu dahi env- mevid-i kzibe ile kendsn ifl edp meyl mtbaat ve
Tiflis'e gelecek tarklarnn tamr tevsine temr-i bz-y miknet birle yollarn
tamr tekmliyle Rusyalu peyderpey Tiflis'e med-d zre olduklarn mhede
ile Rusyalu'nun hareketlerinden ahl-i Tiflis mtelevvin olduklarnda zhiren hn-
mersma nedmet geldii ve Tiflis ahlsini sret telf zmnnda Rusyalu'yu
mdfaa kaydnda olduu vrd eden csslarn takrrlerinden mrn-ileyhin
malmu olmakdan n keyfiyyeti bundan akdem arz u takdm etmekle mukaddem
ve muahhar irsl eyledii tahrrtn tevfk mmkn olmad bu cihetden idin.
ZET VE TRANSKRPSYON
63
*
Kald ki hn- mersmun fi'l-asl Rusyalu'ya meyl mtbaat yok idiyse de
tbi olup rabt- dern etdikden sonra cmleden ziyde izhr- sadkat ve hidmetlerine
sarf- makderet zre olduu ve Akba Han Slman an-asl hin-i dn devlet ve
ne vechile hlekr idi malm olmala hnn- mersmnn birbirleriyle ittifk u
ittihdlar bir rtbede imi ki birbirlerinden mfrekat ve mugyeretleri hadd-i
imknda olmamala f-m-bad dekk desselerinden bir vechile emniyyet ciz
olmad muht- ilm-i l idin.
Hnn- mersmnn ittifk u ittihdlar derkr ve Moskovlu'ya mtbaatlar
ikr olmala birbirlerinden mfrekatlar gayr-i mmkin olduunu beyn ile f-mbad dekk desselerinden emniyyet ciz olmadn ir eder. Cem zamnda
muhlifn-i dn olanlardan emniyyet ciz olmayup ancak Tiflis han ile Slman'n
beynlerinde mnferet olduunu mukaddem mrn-ileyh bi'd-defet tahrr etmi
olduundan baka bu esnda Tiflis han Moskovlu ile ittifk eylediinde, Slman
Moskovlu'ya mtbaat etmedii isticlb olunan havdis kdlarnda sarhaten
ir olunmakdan n, mersm Slman'n telf istimlesine dikkat birle Devlet-i
Aliyye'ye temyl ve Moskovlu'dan tenfrn mcib olacak mukaddemt temhdine
ihtimm eylemeleri mukaddemce ldr vlisine ve Fa muhfzna ve Erzurum
vlisine vesir civrda olanlara taraf- kerden kimeler ile tenbh olunmu
olmala henz zikr olunan kimelerimizin cevb vrid olmad.
*
mer-i erkiseden Ananur'a iki konak karb Cim nm mahalde skin Ahmed
Bey nm kimesne ile mrn-ileyhin murefe-i sbkas olmak hasebiyle mrnileyhe vrid olan demsi Musa Yzba'nn takrri ve mr-i mm-ileyhin ifhen
sipri eyledii havdis-i sahha ve Rusyalu'nun keyfiyyet-i ahbr bundan akdem derc
tastr olunmu olup bu esnda mahall-i mezbra ibs olunan mrn-ileyhin
mutemed cssu vrd edp Rusyalu'nun rakli Han'n maiyyetine imdilik memr
etdikleri askir-i menhselerinin mukaddimesi bin nefer Rusya askeri edevt-
ceng peykr ile tevs u tathr eyledikleri Cebel-i Ananur'dan gzr ve ibu mh-
64
*
Css- mezkrun akbinde dern- Tiflis'e ibs olunan dier css tevrd
edp askir-i menhse reslarna mceddeden mzeyyen konaklar tertb tanzm
ve tevkr ile nzl etdrp mersim-i mihmn-nvzyi icrya itigl etdikleri cezm
teyakkun olunduun.
Rusyalu'nun rakli Han maiyyetine gnderdii askire mersim-i mihmnnvz icr olunduunu beyndan ibretdir. Havdis-i mezkre sir mahalden dahi
mesm olmu olduu.
*
Askir-i menhsenin bu esnda Tiflis'e vrd etmekden maksdlar ran ve
Daistan ile grlecek mevdd meslihimiz vardr dedikleri mcerred det-i
habseleri zre hle ve huda ile ehl-i slm ifl olup eyym- it mrr edinceye
dek ahl-i ran ve hnn- Azerbaycan' telf ve kelimt- dil-firb ile kendlerine
tebayyet etdirmek kaydnda olmalaryla ve evvel bahara dek cmle malzemelerin
tehyie ve tanzm edp, Ananur tarkyla Tiflis'e be merhale Kurav nm mahalde
ikmet zre olan ceneral maiyyetinde olan otuz be bin asker ve top ve mhimmt-
cebehne ve levzmt- sire ve heyet-i mecmasyla eyym- bahrda hareket ve
bu cnibe tevecch azmet ve on iki bin askerleri dahi Akba Han Slman'n
maiyyetine vrd edecekleri mevsku'l-kelim ve mutemedn-aleyh csslarn
ihbrlaryla zhir mstebn olduun.
Rusyalu'nun rakli Han maiyyetine gnderdii askirden mad evvel
baharda dahi ol havlye Ananur tarkyla otuz be bin asker irsl ve Slman
maiyyetine dahi on iki bin asker ibs edeceini beyndr. Moskovlu'nun leyl nehr
ZET VE TRANSKRPSYON
65
fikri, Devlet-i Aliyye'yi her tarafdan tahd edecek hlt k olup ancak Ananur
tarknn henz kd mmkn olmadn dahi rivyet etmeleriyle her ne kadar sdk
u kizbe muhtemel ise dahi ldr vlisi mrn-ileyh ol taraflarn shhat-i ahvlini
isticlb ile mugallatadan r ve arzdan ber olarak her hussu Devlet-i Aliyye'ye
shhati zre tahrr eylemek lzime-i sadkati iken bir mddetden ber vrid olan
tahrrt mualleletn-bi'l-arz olmak hletleri mnfehim mahss olmala bu
mdde Trabzon Vlisi Ali Paa kullarndan dahi istilm olunaca.
*
Kuba Han Feth Ali Han'n mukaddem mektbuyla inh eyledii ehzde
Abbas Mirz'nn keyfiyyeti dahi tashh olunmas ir buyurulmu olmala mirz-y
mm-ileyhin hakkat-i hlini istifsr zmnnda Hoy Han Ahmed Han'a ve Karaba
Han brahim Han'a irsl olunan demler ile hnn- merkmnn vrd eden birer
kta cevb-nmeleri arz u takdm olunup Kuba Han Feth Ali Han'a mebs dem
henz zuhr etmemekle vrdunda hn- mm-ileyhin mektbu dahi irsl ve tesyr
olunacan.
Bundan akdem Kuba Han Feth Ali Han'n taraf- mrn-ileyhe vrid olup
mrn-ileyhin dahi Dersadet'e ibs eyledii mektbunda htta-i Horasan'da
Slle-i Tahmasb h- Safeviyye'den Abbas Mirz nmnda bir ehzde zuhr
eyledii mastr olup ancak mirz-y mm-ileyhin hakkat-i keyfiyyeti ne vechiledir
mrn-ileyh tahrrtnda beyn etmediinden baka, Badad vlisi tarafndan dahi
buna dir kat havdis tahrr olunmadna binen mirz-y mm-ileyhin f-nefsi'lemr bu vechile zuhru vk ise el-yevm shib-i ihtiyr- ran nvnyla iraz'da
dav-y istikll eden Ali Murad Han dahi mirz-y mm-ileyhe mtbaat veyhud
muhlefet sretlerini izhr eylemek iktiz etmekle, bu hussun hakkat vechile tashh
olunmas bundan akdem taraf- kerden ldr vlisi mrn-ileyhe ve Badad
vlisine tahrr olunmu idi. ldr vlisi mrn-ileyh, mirz-y mm-ileyhin
hakkat-i hlini istifsr zmnnda Hoy Han Ahmed Han'a ve Karaba Han brahim
Han'a irsl eyledii demleriyle hnn- merkmn taraflarndan vrd eden
mektblarn Deraliyye'ye takdm olunduunu beyndan ibret olmala zikr olunan
mektblar zrde hulsa etdirilmekden n, manzr- l buyuruldukda tafsl-i
keyfiyyet malm olaca ve Badad vlisine yazlan kime-i kernemin cevb
olarak vrd eden tahrrtda dahi Badad vlisi mirz-y merkmun keyfiyyetini
Kuba Han Feth Ali Han tarafndan nakl tarkyla rivyet edp shhatini iltizm
66
*
Rusya mparatoriesi Kate, ran'da ahlk iddisnda olan ahsn istikrrna
muvenet etmekle, Devlet-i Aliyye ile Rusyalu'nun seferi vukunda ran hnn
dahi hareketini mcib beynlerinde urt tertb olunduu ve bu urtda Grcistan
hkimleri dhil olduu ve Rusyalu, Acem tarkyla ticret ve ittifka dir muslaha
akd etdikleri mesm olmala havdis-i mezkrenin tashhi dahi emr tenbh
buyurulmu olmala mrn-ileyhin mutemed csslar ile etrf eknfdan isticlb-
havdis hussunda kat teksl ve kusru olmadndan bahisle Azerbaycan
havlsinden vrd eden csslarn takrrleri Rusyalu tarafndan Azerbaycan hanlarna
hediye ile vrd eden elilerin havdisini hnn- merkme iraz'da Ali Murad Han'a
tahrr ve siz veklet-i hde c-ninsiz bu hussa sizin emr reyiniz ne vechile olur
dey arz u tastr etmi olduklarn, lkin Rusyalu tarafndan mahss Ali Murad Han'a
eli gitdii ol havlde mesm olmadn ve Azerbaycan hanlarna vrd eden
elilerin keyfiyyeti Hoy hannn mrn-ileyhe vrid olan slif'z-zikr mektbundan
dahi malm- l olacan.
ran'da mesned-i hde bulunan ahsa Moskovlu tarafndan inet ile ran
lkesine tasallut ihtimlt bundan akdem mesm olduundan keyfiyyet Badad ve
ldr vlilerine taraf- kerden tahrr olunmuidi. Zikr olunan kimemizin
cevbdr. Bu mddeye dir Badad vlisinden vrid olan tahrrtda dahi el-yevm
ran'da dav-y istikll eden Ali Murad Han'dan sr- istikmet mefkd olup,
bundan akdem bu husslar ir siyknda tarafndan hn- mm-ileyhe mektb
gnderdikde Moskovlu'nun imdiye dek ran'a tecvz mesm olmamala bundan
byle zuhr eder ise mzkere olunur dey hn- mm-ileyh tarafndan cevb vrid
olduunu Badad vlisi tahrr etmi olduun.
*
Emr ir buyurulduu vechile mrn-ileyh her br Azerbaycan hanlarna
nihn mektblar tahrr ve gayret-i dniyyeye tergb tevkde olup lkin memlik-i
ran'da mstakllen bir hlar olmayup birbirlerinin beynlerinde dahi ittifklar
olmadklarndan dim husmet ve ihtillden hl olmadklar hasebiyle kendlerine
zaaf tr olduundan birbirleriyle muvfakat ve dman- hara mukvemete
ZET VE TRANSKRPSYON
67
68
*
Tife-i merkme askir-i sireye nisbet ile kall'l-mene olduklarndan baka
cmleden ziyde muhrebe-i adda salbet metnetleri mcerreb ve mrnileyhe mnsebet-i sbkalar olduundan gnbegn gelmek zre olup ancak taynt
ve bahileri hussunda mrn-ileyh mtehayyir ve muztarr olup bir ka bin guru
Erzurum Gmr emni tarafndan istidne ile def-i muzyaka edp adem-i
vsatinden n kesret ile celblerine cesret edemediin.
ldr eyleti kesr'n-nem bir mansb olup mddet-i vfireden ber mrnileyh mansb- mezkru tasarruf ile sye-i Devlet-i Aliyye'de iktisb- servet etmekden
n byle vakitde izhr- acz etmek mugyir-i sadkat olmala, tife-i merkmenin
fi-m-bad dahi telf-i kulblaryla emr-i taltflerine itin eylemesi hussu taraf-
kerden tenbh tekd olunaca.
*
Ber-muktez-y vakt hl ol havlnin cmle umru uhde-i mrn-ileyhe
ihle buyurulmas hussu bundan akdem al-tark'l-mvere kapu kethudsna tahrr
olunmu olmala mesl-i mezkra msade buyurulduu sretde havnn-i
Azerbaycan ile miynesinde olan mu[]lefet-i sbkas muktezsnca teyd-i
mebn-i huls ile hidemt-i aliyyeye dern temyl edeceklerinden mad Lezgi
tifesinin kesret zre celb ve istihdmna bd olaca melhz idin mrnileyhin merm tediye-i hidemt- aliyye olup mugallata-i beyhde ile tahsl-i nm ve
celb-i menfaat olmad malm- Hud idin.
bu mdde seraskerlik istidsndan ibret olmala bu hussu bundan
akdemce dahi mrn-ileyh tahrr eyledikde ol havlnin kffe-i umru muhavvel-i
uhde-i ihtimm olmakdan n eylet-i ldr'da vk elviye mutasarrflarn
ZET VE TRANSKRPSYON
69
*
Emr ir buyurulduu zre Ahsha ve Azgor ve Hartos ve Ahilkelek
kalalarnn tamrtna memr bin emni vrd edp kl- mezkrenin tamrtna
iktiz eden levzmn tehyie ve tedrikine ihtimm dikkat olunmakda idin.
fde-i hl olup ancak kl- merkmenin ber-muktez-y vakt hl takviye ve
istihkm lzimeden olmala emr-i tamrlerine dikkat ve nezret eylemesi hussu
etrfyla mrn-ileyhe tenbh tekd olunaca.
*
Kezlik tahrr tenbh buyurulduu zre Fa muhfz hazretleriyle dim
muhbere ve mktebe birle iktiz eden umr ve hussuna muvenetde kusr
olunmadndan baka muhfz- mrn-ileyh dahi muhfaza-i serhadde ihtimm
zre olmala ol havlnin keyfiyyt muhfz- mrn-ileyhin tahrrtnda malm-
l olacan.
Bu dahi ifde-i hl olup f-m-bad dahi Fa muhfz vesir iktiz edenler ile
muhbereden hl olmayarak f-y rsm- mktebe ve muhbereye ve icr-y
urt- teyakkuz tabassura riyet eylemesi hussu ir olunaca.
*
Tiflis Han rakli Han ve Akba Han Slman ile kem-fi's-sbk eeri
rsm- muslaha v mslemeye riyet olunmada olup lkin hnn- mersmnn
dernlarnda keml-i hynet melanet muzmer olduunda kat itibh
kalmadndan baka kuvvet-i Rusya ile ol serhadleri istl ve shil-i bahr-i Siyh'a
s-i kasdlar ke'-emsi f-vasati'n-nehr zhir beddr olup ol havlde olan
serhaddt- hne vchla pern ve askir ve zehyir ve levzmt- sireden hl
olmala takviyet istihkm eltf- celle-i evliy-y nimye muhtc ve yn
olduun.
70
*
Revan Han Hseyin Ali Han'n veft haberi Kars tarafndan mrn-ileyhe
tahrr olunup mteveff-y mm-ileyhin onbe yanda Gulm Ali nmnda eeri bir
olu olup lkin babasnn cenzesiyle kaladan tara kdkda Revan ahlsinin ittifk
u ittihdlaryla ilerinde cmleden shib-i servet smi (?) Han demekle marf
kimesneyi han nasb ve kalay zabt etdirdiklerini dahi tastr etmeleriyle kala-i
mezbre rakli Han'n matmah- nazar olup sene-i mziyede kala-i mezbreyi teshr
u zabt etmek diyesiyle askir-i vfire ve top ile zerine varup muhsara etmi iken
mteveff Hseyin Ali Han mrn-ileyhe iltic eylediine binen mrn-ileyhin
hn- mersma tahrr eyledii nush u pendi tesr edp Tiflis'e avdet etmi olup ancak
bu hllde hn- mersm Moskovlu'ya tebayyet edp blda tahrr olunduu zre
imdilik bin Rusya askerini edevt- ceng peykr ile Tiflis'e duhl etdirmekle
hn- mersm bu hengmda maiyyetinde olan askir-i menhse ile kala-i mezbru
cebren veyhud har bir hle ve huda ile zabt u teshr etmek ihtimli olur ise Rusya
kuvvetiyle mazallhi tel Azerbaycan' klliyyen teshr edecei melhz olduun.
Revan Han Hseyin Ali Han fevt olduunu beyn olup, ancak huss- mezkr
beher-hl Erzurum ve Van taraflarndan dahi tahrr olunmak iktiz etmekle henz
har tarafdan mesm olmad.
*
Zikr olunan melhzta binen, mrn-ileyh der-akab Byezid ve Mu
mutasarrflar shak Paa ve Maksd Paa'ya mektblar tahrr edp Revan ve Hoy
taraflarna hem-civr ve murefeleri derkr olmak hasebiyle ahlsi ve han olan
kimesne grh- muvahhidnden olmalar takrbiyle kendlerine takviyet istihkm
vermelerini ve kala-i mezbrenin imdilik hfz u hrsetine ihtimm eylemelerini
paa-y mm-ileyhim taraflarna tavsiye ve tastr etmekle f-m-bad dahi ne vechile
haber istim olunur ise tafsl zre tahrr olunacan.
ZET VE TRANSKRPSYON
71
*
Sohum Muhfz Kele Ahmed Bey'in mahss demsiyle tahrrt zuhr edp
Abaza ve erkes ve Grcistan havllerinde tekevvn eden havdisi ve Sohum
kalasnn istihkm ve Abaza tifesinin telfleri husslarna Devlet-i Aliyye'den
msade buyurulmasn tahrr etmekle mm-ileyhin vrd eden mektbu arz u
takdm olunup mektb- mezkrda isimleri mastr olan Mosis Bey ve Mehmed Bey
nm erkise beylerine mrn-ileyh mahss tahrrt ile mutemed css irsl
etmekle karben zuhr eyledikde hmil olduu tahrrt ve takrri arz u takdm
olunacan, mrn-ileyh Zilhiccenin yirmi dokuzuncu trhiyle mverrah be kta
kimesinde tahrr eder.
Sohum Muhfz Kele Ahmed Bey'in mrn-ileyhe vrd edp mrnileyhin dahi Deraliyye'ye gnderdii mektbu zrde hulsa etdirilmekle manzr
malm- l buyurulaca.
*
Karaba Han brahim Halil Han'dan mrn-ileyhe vrid olan mektbun
hulsasdr.
Mrn-ileyhin hn- mm-ileyhe irsl eyledii mektbunun vuslnden
bahisle sene-i sbkda bir ahs- ast-sle seyhat sebebiyle iddi-y intisb- neseb-i
Safeviyye klup, Urumiye'de zhir olmu olup ancak silsile-insn- drne
tefahhuslaryla sbt- neseb vk olmadndan akvli efsneye ve kends dvneye
mahsb olup Urumiye'den firr ve Erdebil'e azmet ihtiyr edp env- belya
72
mbtel ve mefkd'l-haber iken hl kavl-i zaf ile Kuba semtine gzr edp ahl-i
ran'dan yannda kimesne olmayup mcerred kend hliyle mukayyed doland
mesm olunmakda idin vesir ahvl ksdlarn takrrine havle olunmala
mugyeret-i manzr tutulmayup dim hidemt ve mhimmt izhr buyurulmasn
hn- mm-ileyh zikr olunan mektbunda tahrr eder.
Slle-i Tahmasb h- Safeviyye'ye intisb diyesinde olan Mirz Abbas'n
dav-y mezkresi hlye-i shhatden tl olduunu mbeyyin Karaba Han brahim
Han'dan mrn-ileyhe gelen mektbun hulsasdr.
*
Hoy Han Ahmed Han Tarafndan mrn-ileyhe vrid olan Frisiyy'l-ibre
mektbun hulsasdr.
Moskovlu'nun ahvlini mbeyyin Hoy Han Ahmed Han'dan mrn-ileyhe
tevrd eden mektbun hulsasdr.
Mrn-ileyhin ukadar vestatyla hn- mm-ileyhe irsl eyledii
mektbunun vuslnden ve hsl olan hubr behcetden bahs beyn ile Rusya
Yaranali [generali] tarafndan tayn olunan iki nefer elinin birisi Tebriz ve irvan
taraflarna memr olmala vrd edp savb- maksda revne olduun ve dier bir
neferi evvel Karaba'a vrid olup resm-i sefreti eddan sonra hn- mm-ileyhe
vrd ve hediye ve nmesin tebl edp nmesi Rusya hattyla merkm olduundan ol
tarafda krat eder kimesne bulunmamak hasebiyle eli-i mezbrun tercmn
tercme ve takrr etmekle mazmnunda, Biz Rus kral tarafndan nizm- umr-
memlik-i hadd-i cenb ve intizm- bahr-i Siyh ve sefyin-i dery-y Kulzm'e
memr ve munsab yaranali ile ser-efrz olduu beynyla Kht ve Kartil Vlisi
rakli Han, Rusya kralna mltec ve mtevessil olup Rusya kral dahi iltic ve
tevessln kabl ve silk-i hidmet-gzrnna mnselik edp himyetini iltizm
etmekle rakli Han'a ibrz- dostluk eden Rusyalu'ya dostluk gstermi ve hn-
mesfra husmet eden Rusyalu'ya dmanlk etmi olduu mnderic mastr idin
ve hediyesi havnn-i mezbreye al-mertibihim semmr maklesi vesir hediye
idin ve zikr olunan mevddan baka dier bir teklf izhr etmemekle kbil-i red ve
kabl olur bir emr olmadn ve ill bir gayri huss olsa ittihd- mezheb
muktezsnca elbette mrn-ileyhe izhr olunaca bedhiyytdan idin.
ZET VE TRANSKRPSYON
73
*
Mirz-y merkmun keyfiyyetini mbeyyin Hoy Han Ahmed Han'n mektbu
tetimmesidir.
Zuhr- ehzde hussu dahi bu vechile imi ki, bir ahs Kuba'ya vrid olup
Slle-i Safeviyye'den olduunu iddi edp ve henz Feth Ali Han'n yannda olup
bir tarafa hareket ve azmet etmemekle havnn-i ran-zemnin rabet itat veyhud
adem-i rabet itatleri malm olmadn bundan sonra ne vechile hareketi vk
olur ise tahrr ir olunacan ve Ali Murad Han kem-kn sfahan'da olup Tahran'a
azmete memr etdii askeri tevkf etmi olduun Hoy han mm-ileyh zikr olunan
mektbunda tahrr eder.
*
Sohum Muhfz Kele Ahmed Bey'den mrn-ileyhe gelen kdn
hulsasdr.
Havdis maklesidir.
Sohum kalas, hudd- slmiyyeden drt konak ierde olup bir taraf bahr-i
Siyh ve cevnib-i selsesi kefereden Abaza ve Megril ve Grc vesir harb millet
ile muht ve kefere-i mezbre Moskovlu ile mttefik ve dima dem gelp gitmek ve
haberlemekden hl olmadklarndan gayri Grcistan melikleri dahi ahin Giray ile
haberlep talebleriyle bir mikdr Moskov askeri Tiflis cnibine nzl eylediini
Kabarta erkesi mersndan Msa Vist Bey, mahss demi ile haber verdiinden
baka nehr-i Kuban banda olan Karaay ve nehr-i mezkrun shilinde olan Altkesik
Abazas bey u ir in Sohum kalasna geldiklerinde kezlik Moskovlu'nun Tiflis'e
nzllerini haber verdiklerin.
*
Bu dahi havdisdir.
Dier bir mikdr Moskov askeri mh- Zi'l-kadenin yirminci gn nehr-i
Kuban'n beri shilinde olan Nogay halkndan Nevruzoullar'nn zerlerine bateten
gelp zabt ve sbynlarn dahi katl ve anda karr eylediklerini mm-ileyh Kele
Ahmed Bey'in Sli Giray Sultan yannda olan demiyle sultn- mm-ileyh ihbr
74
*
Sohum kalas serhaddt- sireye kys olmayup yl etfl sbyn kalaya
smayup Moskovlu zuhr eder ise mukvemet ve muhrebeye kuvvet olmadn.
Sohum kalasnn tamrt hussu el-yevm der-dest olmala bi-mennih tel
evvel baharda tekml-i kusr- tamrta iktiz eden levzmn ryeti defterdr
efendiye havle olunaca.
Bundan akdem kalyon- hmyn ile irsl olunan mhimmt ve barut ve kurun
ve yirmi drt aded top kunda vsl olup bk toplarn kunda olmamala bir de
yandklarndan baka gnderilen mhimmt- cebehne ve tophne kalaya kf
olmadn.
Kala-i merkmenin istihsl-i esbb- istihkm lzimeden olmala kadr-i kifye
mhimmt irsli defterdr efendiye havle olunaca.
*
Hn-i muzyakada medr olmak in bundan akdem yirmi bin kl hnta ve
hubbt- sire niyz olunup inyet buyurulan bin kl hnta lede'l-vusl emir
buyurulduu zre ashbna tevz olundukda bir mh kifyet etmemekle niyz
olunduu zre yirmi bin kl hnta inyet buyurulmasn.
Serhaddt- hneye irsl olunan zehyir vakt-i ihtiyc in iddihr olunmak
hasebiyle telefden vikyeti hussunun nizmna dikkat ile bir mikdr zahre tertbi
defterdr efendiye havle olunaca.
ZET VE TRANSKRPSYON
75
Moskov keferesi etrf- kalada olan akvm celb teshr edp Ktates
[Ktayis] kalasna olduu misill ehl ylimiz ile bize dahi gadr olur dey ahl-i
serhadd havfe zhib ve leyl nehr emr-i muhfazada sbit olup Moskov keferesi
berren ve bahren Sohum'un zerine gelr dey haber vermeleriyle ol havl
keferesinin zabt u telflerine mukaddemce inyet buyurulur ise Devlet-i Aliyye'ye
tbi olacaklar meml ve ill Moskovlu mukaddem zuhr eder ise mtbaat
edecekleri b-itibh olduun.
Sohum kalasnn etrfnda skin akvm kimler ise telf istimlelerine dikkat
olunmas Fa muhfzna tekd olunaca.
*
Kala-i mezkrenin takviyet istihkmlarna elzem olan zahre ve asker ve
mhimmt- cebehne ve tophne-i sirenin tanzmiyle dman zuhrundan
mukaddem imdd inyet buyurulmasn mrn-ileyh Devlet-i Aliyye'ye tahrr
eylemesi cmle serhadd-ninnn niyz idin mm-ileyh Kele Ahmed Bey zikr
olunan mektbunda tahrr eder.
Kala-i merkmeye zehyir ve mhimmt irsli defterdr efendiye havle ile
tanzm olunacana binen kala-i merkmenin muhfazas in tahrri fermn
olunan yamaknn isticli hussu dahi yenieri aasna tekd olunaca malm-
l buyuruldukda fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 324-J
76
ZET VE TRANSKRPSYON
77
78
ZET VE TRANSKRPSYON
79
brahim Halil
Han ve Hkim-i ua ve
Gence ve Karaba
*
Hn- mm-ileyhin mektb- mezkru dernunda memhren melff olmak zre
vrd eden bir kta ukkasnn bade'l-elkb ayn sretidir.
yle zhir bhir ola ki, enbih gn Zi'l-kade ehrinin on yedinci gn lhazret Mirz Muhammed Efendi'yi revende kldmz hletde bizim
mutemedlerimizden bir ahs Feth Ali Han yanna gitmi idi. Vrid oldu yle takrr
etdi ki, Feth Ali Han Mirz Sdk adlu bir demini tedrik ile kefere-i fecere-i
Urusiyye pdihnn yanna arzalar yazup iletdi ki, ben rakli Han ile mttehid u
mttefik olup Urusiyye pdihna hdim ve tbi oldum ki m-dme'l-hayt
hidmetinde ve itatinde cn-fen olam gerekdir ki otuz bin asker irsl etsn, ben
Derbend kalasn ol askere teslm edeyim, iinde mstahfz koyup ol askeri kaldrup
rakli Han ile ran zerine hurc edp musahhar klalm, eer ran musahhar olsa Rum
fethi bi-tark- eshel eyser vcda gelr ve dahi ok asker Ammi Han zerine tayn
etsn ki hurcuna ann mni olsun ve an koymasun hareket ede. n bu ahbrnn
shhatine ve vukuna itmnn- htrmz olduuyn biz dahi cenb- mstetbnza
tahrr edp ilm eyledik cenbnz muhtrdr ve dahi demi ki rakli Han'a her nev
hilat gnderse bana da yle hilat gndersn ben yle bilirim ki pdih- lempenh derghna bu ahbr arz olunsa salhdr. Madsn cenbnz yerek bilr. Bk
eyym- izz sadet ve devlet mstedm bd.
80
*
Bade-hz ldr vlisi vezr-i mrn-ileyh tarafndan ibu mh- Zi'lhiccet'-erfenin on birinci gnnde kend ve tatar aas vestatyla cnib-i
bendegye vrd eden mektblar dernunda mevz bade'l-elkb bir kta memhr
ukkalarnn ayn sretidir.
Esn-y tahrr-i huls-nmede Azerbaycan tarafndan bir mutemed cssumuz
zuhr edp takrri, Tiflis Han rakli Han askeriyle Karaba Han brahim Han zerine
varmak diyesiyle Gence huddunda Ts nm mahalle varup darb- hym ikmet
ve Kuba ve Derbend Hkimi Feth Ali Han belde-i amah'da c-nin olmak
takrbiyle brahim Han zerine bi'l-ittifk varmak zre beynlerinde mukveleleri
olduuna mebn Feth Ali Han' askeriyle meml etmekle mahall-i mezkrda tevakkuf
zre olup, brahim Han dahi Feth Ali Han ile musft olmaa tlib ve miynelerinde
sfer med-d etmekde ve Gence Han Cevd Han dahi bir ka bin asker ile rakli
ZET VE TRANSKRPSYON
81
Han'a mukbil drt sat emkr nm mahalde ikmet edp, Daistan hanlarndan
Avar Hkimi Ammi Han askir-i vfire ile brahim Han'n muvenetine gelecei
haberi eeri beyne'n-ns yi ve hret-yb, lkin henz cy-ghndan hareket ve
azmeti mesm olmayup Feth Ali Han dahi ne tarafa meyl edecei meczm
olmamala encm- krlar ne vechile netce-pezr olaca tashh ve tahkk
olunmadndan keyfiyyet-i mezkr Deraliyye'ye arz olunmayup savb- vlnlarna ir olundu. Bundan sonra shhat ve hakkati mtebeyyin oldukda, hk-i
py- hazret-i evliy-y niamye ve savb- mrlerine arz u tahrr olunur.
F 3 R. [1]201
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 739
82
*
ua ve Gence ve Karaba Han mm-ileyh brahim Halil Han tarafndan
Serasker-i mrn-ileyhe vrid olan tahrrtn sreti hulsasdr.
Kapucba Mehmed Slih Bey sahbetiyle gerek hn- mm-ileyhe ve gerek
havnn-i Azerbaycan ve Daistan'a, bu sene-i mbrekede gnderilen fermn-
vcib'l-iznda gerek mm-ileyh ve gerek havnn-i Azerbaycan ve Daistana bi'lklliyye pdih- lem-penhn dire-i itatinde c-gir ve memlik-i Rm
cmlesinden mahsb madd mensb ve serhadd sgr paalaryla mttehid
mttefik olup mbeynlerinde tark- rusl resil kat olmayup birbirinin ahvl
akvline muhbir ve muttli ve hergh kefere-i fecere yani Grciyye ve Rusya rakli
Han hkm ile hurc edp, ahl-i slmdan bir semtine ve bir cihetine erri ve zarar
erise difnda ve cihdnda birbirine mun mstan olmak vcibeden idi tasrh
u beyn olunmala binen-l-hz gerek hn- mm-ileyh ve gerek havnn-i
sire-i mm-ileyhim atul'lhe ve atu'r-resle ve li'l-emri minkm nass- erfi
zre ibu emre mut u mnkd ve slik-i meslik-i gaz v cihd olmular olduun.
Mesfr rakli Han kffr- Grciyyeden ve Rusyadan bir cem-i kesr cnd-
merdd rvan semtine irsl edp, ahl-i rvan kffr- Grcye tbi olmak hasebiyle
ana mtbaat edp hulsa-i kelm sekiz bin nefer Grciye ve Rusya ve rvan'dan
ictim birle Nahvan beldesi zerine hurc edp katl gret-i slma kasd etdikde
hn- mm-ileyh, defleri in koun tayn edp ve ceng cidl-i sab ve
mukbele-i edde vk olup bi-hamdih tel askir-i slm mansr ve kffrn
ZET VE TRANSKRPSYON
83
84
iinde mstahfz koyup u askeri kaldrup rakli Han ile ran zerine hurc edp
musahhar klam. Eer ran musahhar olsa Rm fethi bi-tark- eshel vcda gelr ve
dahi ok asker Ammi Han zerine tayn etsn ki, ann hurcuna mni olsun ve an
hareket etmeye koymasun, ve dahi rakli Han'a her nevi hilat gnderr ise bana da
yle hilat gndersn dey Mirza Sdk ulu bir demini Rusya kralna arza ile irsl
etmi olduunu ahs- merkm takrr etmi olduun.
bu ahbrn shhatine ve vukuna hn- mm-ileyhin itmnn- htr
olduuyn mr mm-ileyhime tahrr etmi olup, ibu ahbr pdih- lempenh derghna arz olunmas mnsib idin, hn- mm-ileyh Erzurum ve ldr
vlilerine ve Kars muhfzna ve Byezid mutasarrfna gnderdii arza ve
ukkalarnda tahrr eder.
*
Hn- mm-ileyhin tahrrt ile mr mm-ileyhime gnderdii mmileyhim Muhammed Efendi ve Ahmed Aa'nn takrrleridir.
Han selm ve dular etdi. Tiflis Han rakli Han'n habset hyneti ve dim
Rusyalu'y tahrk ve ir ile say-i bi'l-fesd ve melaneti ve kefere-i mesfrun bir
vech ile kbil-i slh olmad bundan akdem tarafnza tahrr ve sifri olunmuidi.
Bu evnda klliyetl Rusya askerini celb ve memlik-i ran' klliyyen verde-i
kabza-i teshr etmee derkr olmudur. evketl kermetl pdih- lem-penh
efendimiz haddimizden efzn terft- hmyn ve aty-y behiyye-i mlkne ile
ser-efrz ve ihy buyurdular. Biz dahi sitne-i Aliyye'lerine bende-i halka-be-g
olduk. Bizlere eref-sudr olan evmir-i erfede Tiflis han mesfr, Rusya askerini
celb edp Memlik-i Mahrse veyhud Azerbaycan'dan kangsna tevecch ederler
ise bi-avnillhi tel cmleniz bi'l-ittifk gayret-i dniyye ve hamiyyet-i slmiyyede
hem-dest ve yek-cihet olarak mdfaa ve muktele-i adya temr-i bz-y iktidr
ediniz dey fermn eylemiler. Emr fermnlarna itat imtisl zerimize vcibdir.
te kefere-i mesfr sahh olmak zre Moskovlu'yu celb edp Azerbaycan zerine
gelmek zredir. Biz dahi mlen ve bedenen cnmz uur- hmynda bezl etmeye
mheyy olmuuz. Daistan'dan Ammi Han dahi umm Daista[n] askeriyle hidmet-i
dn Devlet-i Aliyye'ye hareket ve azmet zredir. Keyfiyyet-i hl tarafnza arz
olundu. Mantk- emr-i l zre sizler dahi bizim ile ittifk ve muvenet edermisiz,
ZET VE TRANSKRPSYON
85
*
ldr vlisi mrn-ileyhin Azerbaycan tarafndan vrd eden bir mutemed
cssunun takrrine nazaran Tiflis Han mesfr rakli Han askeriyle Karaba Han
mm-ileyh brahim Han zerine varmak diyesiyle Gence huddunda Tvus nam
mahalle varup darb- hym ikmet ve Kuba ve Derbend Hkimi Feth Ali Han belde-i
amah'da c-nin olmak takrbiyle brahim Han zerine bi'l-ittifk varmak zre
beynlerinde mukveleleri olduuna mebn mm-ileyh Feth Ali Han' askeriyle
meml etmekle mahall-i mezkrda tevakkuf zre olup mm-ileyh brahim Han dahi
Feth Ali Han ile musft olmaa taleb ve miynelerinde sfer med-d etmekde
olduun.
Gence Han Cevd Han dahi bir ka bin asker ile rakli Han'a mukbil drt sat
emkr nm mahalde ikmet edp Daistan hanlarndan Avar Hkimi mm-ileyh
Ammi Han askir-i vfire ile brahim Han'n muvenetine gelecei haberi eeri
yi olup lkin cy-ghndan hareket ve azmeti mesm olmayup, Feth Ali Han dahi
86
*
Revan han ile mm-ileyh brahim Halil Han beynlerinde brdet olmala
beynlerini telf in Byezid Sanca Mutasarrf shak Paa mm-ileyh Revan
hanna tahrrt irsl eyledikde hn- mm-ileyh adem-i kabl ile paa-y mmileyhe gnderdii kd dahi kezlik Dersadet'e takdm olunduun paa-y mmileyh tahrr eder.
Revan Han Muhammed Han'dan paa-y mm-ileyhe gelen kdn
hulsasdr.
Paa-y mm-ileyh Revan han mm-ileyh ile ua ve Karaba Han brahim
Han'n beynleri bulunmak ve muhsamalar ber-taraf klnmak in Revan han
mm-ileyhe gnderdii mektbunun vuslnden bahisle Revan han ile brahim Han
beyninde bundan akdem rbta-i bvvet ve bnvvet derkr ve habl'l-metin
musdakat ve musft merbt olup bundan sonra dahi muhkem-ter olsa gerek idn
ancak Revan han mm-ileyhin Tiflis han ile keyfiyyet-i slku zhir ayn
olmala Tiflis hannn rzsna mugyir olmayacak sz-krlk manzr buyurulup dost
ve muvlt- sbkadan gayri miynede teklf vk olmamasn ve Cafer Kulu Han
Nahvan'da mtevakkf ve Abbas Kulu Han Nahvan'dan kup ol hudda rc
eylememesin ve husst- mezkrenin ifdesi lzimeden olmakdan n ifde etmi
olduun ve paa-y mm-ileyhin demi avdet etmekle tahrr-i nemka-i muvlta
ibtidr edp bundan byle dahi vuk-yfte olan hidemtn tahrr ir olunmasn
Revan han mm-ileyh tahrr eder.
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 765
- 35 -
ZET VE TRANSKRPSYON
87
88
gne gile zuhruna illet olaca dahi Erzurum vlisi kullarnn bir kta mektbunda
derc beyn olunmu olmala cmlesi hulsa etdirilp marz- atebe-i ulylar
klnmdr. Manzr- hmynlar buyuruldukda fermn evketl kermetl
mehbetl kudretl veliyy-i nimetim efendim pdihm hazretlerinindir.
Sylep mnsib vechile cevbn yazasn.
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 11737
ZET VE TRANSKRPSYON
89
90
ZET VE TRANSKRPSYON
91
92
ki, inallh tel Devlet-i Aliyye-i liye'nin kuvvet-i ikblleri ile erbb- indnin
ve ashb- sefk fesdnin mddesin mnfecir etmek al-tark's-srat sehl sndr
ve dahi arz- sn budur ki, y ran halk ne crm ve ne gnh etmi ki hen-h-
azam mlik-i rikbi'l-mem sultn'l-berreyn ve bahreyn hfzu'l-Harameyni'erfeyn kaymakm- Resl's-sekaleyn olan evketl efendimiz eltf efkn erzn
klmayup sye-i sadet-pryesin ran toprann zerinden zil edpdr ki
devrnnn her bir gerdiinde h bile bir seffk fessd hurc edp fahr-i kint
efendimizin mmetlerin katl gret edp zyi ve muzmahill etmek de bk eylemez
ve bu arzan hk-i py- tty-s-y mtevakkfn pye-i serr-i hilfet-masre sl
etmek in l-n- necbet siydet-erkn Abdullah elebi mersl olundu. Cem
ahvl ve ahbr ol herfinin zarf- zamrine teslm olunmu ki her gh istinb olunsa
inallhu tel arz eder. Bk eyym- fehmet cellet hamet mstedm bd
(.....)
[1209]
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 6748-E
ZET VE TRANSKRPSYON
93
on alt senesi Muharremi gurresinden sene-i kmile Zi'l-hiccesi gyetine gelince on iki
aylk be yz altm drt gurua bli olmala mebla- mezbru medne-i
mezbrenin cizyedr olan fahr'l-akrn sadetl [.........] Aa yedinden tammen ve
kmilen ahz kabz olunmala sene-i merkm hesbndan cizyedr- mm-ileyh
yedinde bir ake ve bir habbe mutlebemiz kalmamala tarafmzdan li-ecl-i sened
yedine ibu tahvl it olundu.
Bende
Mehmed Rz
Arz- bendeleridir ki ,
Sbk irvan Han mteveff el-Hc Dvud Han'n olu Mehmed Rz Bey'e
Gelibolu Cizyesi mlndan ehriye krk yedi guru medr- ma tayn olunmu
olduu mukayyed olmala ibu sene-i mbreke Muharremi gurresinden Zi'l-lhiccesi
gyetine dek on iki ayda iktiz eden be yz altm drt guruun cizyedr tarafndan
ahz kabz eylediini mir mm-ileyhin verdii memhr temesskdr. Derkenr
ve hesb etdirildii zre mebla- mezbrun cizye-i mezkr mlndan mahsbu iktiz
eyledii malm- devletleri buyuruldukda mcebince Bamuhsebe'ye kayd ve rd
ve masraf tezkiresi it olunmak bbnda emr fermn devletl sadetl sultnm
hazretlerinindir.
Telhsi mcebince tezkiresi verilmek buyuruldu.
F 3 Ramazan sene [1]216
BOA. Cevdet Hriciye, nr. 2313
94
ZET VE TRANSKRPSYON
95
96
ZET VE TRANSKRPSYON
97
98
birle tard u defi myesser olamam ise dahi bu defa tekrr mekked medded
evmir-i seniyye tasdriyle hn- mezbrun behemehl hudd- hkniyyeden tard u
def olunmas Van ve Kars ve Byezid mutasarrflarna ve Erzurum vlisine tekd
olunaca.
*
Arz- muvlt ihls mil taraf- mrn-ileyhe olan
slif'z-zikr Frisiyy'l-ibre mektb
Kta
1
h- ran'n hzdesi klliyetl askir-i Acm ile Revan eyletini zabt u
teshre memr ve zim olup Revan Han Muhammed Han' ve Cafer Kulu Han'
tedmr idma ihtimm edecek olduundan bu sret nmdr olur ise firr erif
Paa'y ahz girift ile ber-tbk- irde-i Devlet-i Aliyye bu tarafa teslm edecei ve
sret-i mezkreye nazaran Revan han ve Cafer Kulu Han ve Revan eyleti ahlsi
srren ve alenen hudd- Devlet-i Aliyye'ye girzn olmalar lzm gelr ise
imrrlarna mmnaat olunmas ve merkmlar menfr- h olduundan ran
olmayup firren hudd- Osmniyye'ye mrr ederler ise nehb gasb- emvlleri ve
idm izleleri h- mm-ileyhin mahzzyyeti olur mdde idi ve hasbe'l-iktiz
h tarafndan inet-i asker zmnnda arz- matlab olundukda hudd- ran'a kf bu
tarafdan asker tayn klnmak istidlar olduu ve geen sene Badad krbn Murad
Paa tarafndan gret olundukda Topuzlu ve Gbnl ve Tebrizli onbe nefer tccr
bulunup Murad Paa bir mikdr mebli ile merkmlar iskt etmi ise de elli be res
ecns- hayvntlarn ve yz elli gurularn vermediinden zikr olunan ake ile
hayvntn istirddn ve slif'z-zikr krbn gret olundukda zyit- emvlleri
mukbili olmak zre el-n Erzurum'da Glba'nda Maho'nun hannda mtemekkin
Hac Sefer Alinm ran'ye Murad Paa bin be yz guru verp mebla- mezkr
beyne't-tccr taksm olundukda Baba nm rannin hissesi olan iki yz guruu
vermemi olduundan bu meblan Hac Sefer'den alnup shibine teslm olunmasn
ve Hoy ve Tebriz tccrlar stanbul'dan gelrler iken Mu topranda Murad Paa
hilf- knn bunlardan kahren ve cebren gmrk ve bc nmyla yz seksen guru
ahz etmi olduundan mebla- mezbrun dahi paa-y mm-ileyhden istirddn
niyz eylediklerini ve h- ran'n ve hzdenin hareketleri ve Gence zerine asker
gnderdikleri ve Rusyalu'ya dir bir ess mdde var ise de Abdurrahman Aa'nn
ZET VE TRANSKRPSYON
99
Kta
1
fde-i hl kablinden idi.
Cnib-i ran'a azmet ve avdet eden merkm Tatar Abdurrahman ve mevcd-
maiyyeti olan tatarlarn keyfiyyet-i memriyyetleri hmil olduklar tahrrtdan
mstebn olaca ve tatar- merkm ve rfeks iyb zehblarnda dr- env-
tab ve dyn olduklar erbb- vukfdan tahkk olunduu beynyle merkm ve
rfeksnn bu bbda mazhar- mkft klnmalar muktez-y n- saltanat-
seniyyeden idin mrn-ileyh iki kta kime ve bir kta mektbunda tahrr eder.
*
Tatar- merkm Abdurrahman'n
tercmesidir.
hmil
Devlet-i Aliyye ile raniyn beyninde derkr olan silm safvet keyfiyytna ve
erif Paa mddesine dir gnderilmi olan tahrrt- hazret-i Sadret-penhnin tatar merkm Abdurrahman ve rif vestatyla vuslnden ve intizm- mehmm-
memleketeyn-i feshateyn hussunda masrfiyeti tahrrt- mezkre mefhminden
mberhen mstefd olan mes ve ihtimm ol cnibden dahi bnyn- kadm'lerkn- vidd ittihda bis-i izdiyd istihkm olduundan bahisle mm-ileyh
erif Paa hussuna taraf- Devlet-i Aliyye'den bu gyetde itin ve mblt olunduu
pde olunduuna binen ol cnibden dahi ihtimm olunmayup ancak bu evnda
Rusyalu'nun tedmriyn hzde-i ran askir-i kesre ile ol hudda memr olup
mtekben mevkib-i h- ran dahi ol azmete mteheyy[i] olmala safaht-
Azerbaycan mahall-i huyl-i ecnd oldukda merkm erif Paa men-y Devlet-i
Aliyye'ye teslm olunarak ser-eme-i mslemet musaff klnacana binen bermuktez-y silm safvet Cafer Kulu Han dahi taraf- Devlet-i Aliyye'den matrd
100
olup ya mukayyeden ol tarafa isr veyhud ser-i pr-ru perde-i seyf-i cez
klnmas muvfk- tarka-i muvfakat grndn ve bu makle tarafeyne hin
ehsn defi devleteyn hayr-hhlarna lzm olduu mutemed'd-devle-i ran Mirz
ef Han cnib-i hazret-i Sadret-penhye olarak bir kta Trkiyy'l-ibre
mektbunda tahrr eder.
Bu mdde mutemed'd-devle-i ran Mirz ef Han'n taraf- kerneme olan
mektbu hulsas olup Deraliyye'ye olarak gnderdikleri sefrlerinin dahi birka
gne kadar Dersadet'e vrd edecei tatar- merkmun takrrinden mstebn
olmala sefr-i merkmun hmil olduu evrk dahi manzr oldukdan sonra iktiz
eden ecvibesi tahrrine ibtidr olunaca.
*
Baz yt- beyyint ve elkb u ibrt ile temhd-i mukaddemtdan sonra
mutemed'd-devle-i ran Mirz ef Han cnibine irsl olunan tahrrt- smiyenin
mahalline sli hussuna dir gnderilen mektb- lnin vuslnden bahisle tahrrt-
merkmeyi hmili olan tatar- merkm Abduurrahman ile mahalline ibl u irsl
etmi ve iktiz eden cevb-nme ile tatar- merkm muvedet eylemi olduunu ve
bundan byle ir buyurulan hidemtda eryit-i hsn-i ihtimm icr edeceini
Tebriz Han Ahmed Han bir kta Frisiyy'l-ibre arzasnda tahrr eder.
fde-i hl kablinden idi malm- lleri buyuruldukda herhlde emr
fermn hazret-i veliyy'l-emr ve'l-ihsnndr.
raniyn'n bunda hi kabahati yok ve szleri doru. O herifi nin
teshub eyliyorlar. edd fermn gitsn. Elbette def eylesnler.
BOA. Hatt- Hmyn, nr. 6683
ZET VE TRANSKRPSYON
101
102
Bende
Yakub
Kethd-y
ehzde-i ran
Mehmed Edib
bn-i
Ferec Mirz
ehzde-i ran
ZET VE TRANSKRPSYON
103
sadetl [.....] yedinden ahz kabz ve cizyedr- mm-ileyhin zimmetinde sekiz bin
yz dokuz gurudan bir akem kalmayup yedlerine ibu temessk it olundu. Hurrire
fi't-trhi'l-mezkr.
Bende
Mr Mustafa
Birderzde-i el-Hc
Dvud Hn- merhm
Arz- bendeleridir ki,
Gelibolu'da meks ikmet eden el-Hc Dvud Han ve ran ehzdesi Sm
Mirz'nn yl evld ve etbnn senev muayyen olan on bin iki yz altm
dokuz guru medr- malar Gelibolu Cizyesi mlndan ber-vech-i ocaklk
verlegeldii mukayyed olmala ibu yirmi senesi Muharremi gurresinden Zi'lhiccesi gyetine dein mstahkk olduklar malarnn cizye-i merkme mlndan
ahz olunduunu mir mm-ileyhimin verdikleri memhr temesskleridir.Malm-
devletleri buyuruldukda sbk ve hesb etdirildii zre mebla- mezbrun cizye-i
merkme mlndan mahsbiyn Bamuhsebe'ye kayd ve tezkiresi it olunmak
bbnda emr fermn devletl sadetl sultnm hazretlerinindir.
Telhsi mcebince tezkiresi verilmek buyuruldu.
28 Z. sene [122]3
BOA. Cevdet Hriciye nr. 2282
104
ZET VE TRANSKRPSYON
105
- 45 -
106
Hulsa-i Meli
Rusya memlikinde bulunan ahl-i slmiyyenin ikme-i salt- cuma ve deyn
ve ahkm- dniyye etmeleri in taraf- eref-i hilfet-i uzmdan izn-i mm sudriyle
tastr-i evmirde beis yoise de bu sretin Rusya Hkmeti'nce ne yolda telakk
olunaca hakknda sebk eden ira cevben Petersburg Sefret-i Seniyyesi'nden
vrid olan tahrrt tercmesinin leffiyle mukaddem resen ve muahharan tekden
Hriciye Nezreti'nden mebs tezkire zerine Meclis-i Tedkkt- eriyye'den it
klnan mzekkirenin gnderildiine dir f 13 N. sene [1]306 trhli tezkire-i
Mehat-penh krat olundu.
Karr
Mezkr mzekkire meline ve slif'l-beyn tahrrt tercmesi mnderictna
nazaran memlik-i ecnebiyyede bulunan Mslimnin bil-izin ikme-i salt- cuma
ve deyn edebilecekleri mukaddem makm- Mehat-penhden tebl klnd
anlalmasna ve Msy Kirs'in sefret-i seniyyeye vk olan ifdesine gre, bu iin
mesktn-anh bralmas muvfk- hl maslahat grnmesiyle ibu evrkn hfz
tezekkr klnd.
4 evvl sene [1]306
BOA. Meclis-i Vkel Mazbatas, nr. 43/59
- 46 -
ZET VE TRANSKRPSYON
107
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1061
Huzr- mel-mevfr- hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
f-y hacc- erf in her sene gitmekde olan Rusyalu Mslmnlarn kesreti
ve bunlarn Cidde'den mrr etmekde olduklar cihetle Rusya Devleti cnibinden
Cidde'de bir konsolosluk ihds olunaca cnib-i sefretden ifde klnm ve tebea-i
merkmeden olan hucccn oradan mrr etmekde olduklar vesir devletler
tarafndan mahall-i mezkrda konsoloslar bulundurulmakda idi hasebiyle bu bbda
cevb- redd itsna medr olur esbb ve delilin mefkdiyyetine nazaran icr-y
cb ment- irde-i aliyye-i hazret-i Sadret-penhleri bulunmu olmala emr
fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 6 Rebu'l-evvel sene 1308
ve
Hriciye Nzr
Bende
Sad
Bb- l
Meclis-i Mahss
108
Sadr- azam
eyh'l-islm
Mehmed Kmil
b. Slih
mer Ltfi b.
Mehmed Rauf
Ahmed rif
Serasker
Bahriye Nzr
Dhiliye Nzr
Ali Sib
Hasan Hsn
Hriciye Nzr
Adliye Nzr
Sad Paa
Hn-i temhrde bulunamad.
Es-seyyid
Hseyin Rza
Mliye Nzr
Zihni
Marif Nzr
Sadret Mster
Mnif Paa
Hn-i temhrde bulunamad.
______
Bb- l
Dire-i Sadret
ZET VE TRANSKRPSYON
109
Sadr- azam
Kmil
Ser-ktib-i
Hazret-i ehriyr
Bende
Sreyy
- 47 -
110
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne f 10 Tern-i Evvel sene [12] 95 trhiyle Rostof
ehbenderlii'nden vrid olan 40 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Rusya Harbiye nzr dn Rostof'a muvsalatla muvakkaten burada bulunan
askire bir resm-i geid icr etdirmi ve "Nahvan" Ermenileri tarafndan erefine
it olunan ziyfetde hzr bulundukdan sonra bugn avdet eylemidir. Emr fermn
hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
3489
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Rusya Harbiye nzrnn Rostof'a muvsalatla muvakkaten orada bulunan askere
bir resm-i geid icr etdirmi ve "Nahvan" Ermenileri tarafndan kend erefine it
olunan ziyfetde hzr bulundukdan sonra avdet eylemi olduunu mir Rostof
ehbenderlii'nden vrid olan 10 Tern-i Evvel sene [12]95 trhli ve krk numaral
ZET VE TRANSKRPSYON
111
Hriciye Nzr
Bende
(mza)
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
969
Rusya Harbiye nzrnn Rostof'a muvsalatla muvakkaten orada bulunan askere
bir resm-i geid icr etdirdiine ve ifdt- sireye dir Rostof ehbenderlii'nden
alnan tahrrt tercmesi manzr- l buyurulmak in Hriciye Nezret-i Cellesi'nin
tezkiresiyle arz u takdm klnd efendim.
F 8 Cemziye'l-evvel sene 1313
F 15 Tern-i Evvel sene [1]311
Sadr- azam
Kmil
112
bir sonucu
Bb- l
Dire-i Sadret-i Uzm
Mektb Kalemi
Aded
Erzurum Vilyeti'nden vrid olan ifre telgraf-nme hallidir.
ran Ermenilerine datlmak zre memlik-i rniyyede vk Selmas ehrinde
bir ok vakitden ber Ermeni hnesinde ihf edilen drt yz aded nev-cd tfeng ran
Hkmeti tarafndan tutulup Tebriz'e gnderildii ve Rusya'da Ermeniler hakkndaki
eser-i iddetin gnden gne tezyd etmekde idi Byezid Mutasarrfl'nn ir
zerine bery- malmt marzdur.
F 9 Knn- Sn sene [1]311
Vli
Rauf
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1897
ran Ermenilerine datlmak zre memlik-i rniyyede vk Selmas ehrinde
Ermeni hnesinde ihf edilen drt yz aded nev-cd tfengin ran Hkmeti
tarafndan tutulup Tebriz'e gnderildii ve Rusya'da Ermeniler hakknda ire
olunmakda olan iddetin gnden gne tezyd etmekde olduu Byezid
Mutasarrfl'ndan bildirildiine dir Erzurum Vilyeti'nden gelen telgraf-nme
manzr- l buyrulmak in arz u takdm klnm ve teebbst- vka ran ve
Rusya Ermenileri hakknda vuk bulan rivyt zerine mesbk olan irta mebn
ZET VE TRANSKRPSYON
113
Hriciye Nezret-i Cellesi'nce Rusya ve ran devletleri nezdinde icr olunan teblgt
netcesi bulunmu olmala hk-i py- hmyn- hilfet-penhye arz mtemenndr
efendim.
F 7 abn sene [1]313
F 10 Knn- Sn sene [1]311
Sadr- azam
Rifat
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
Tahran Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 16 Knn- Sni sene [12] 96 trhli
ve numaral telgraf-nmenin hallidir.
114
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
4734
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
14 Receb sene [1]313 trhl tezkire-i kerye zeyldir: Azerbaycan'dan alnan
cevba nazaran Heftuvan'da Ermenilerin tecemmuu ve kilise eklinde kala bin
etdikleri vesire hakkndaki ahbrn katiyyen b-ess olduu Sadret-i rniyye'den
b-takrr bildirildiini mil Tahran Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 16 Knn-
Sn sene [12]96 trhl ve numaralu telgraf-nmenin halli leffen takdm klnm
olmala emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 5 abn sene 1313
ve
F 8 Knn- Sn [1]311
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1945
Azerbaycan'dan alnan cevba gre Heftuvan'da Ermenilerin tecemmuu ve
kilise eklinde kala bin etdikleri hakkndaki ahbrn katiyyen b-ess olduu
Sadret-i rniyye'den bildirildiine dir Tahran Sefret-i Seniyyesi'nden gelen
telgraf-nme manzr- l buyurulmak in Hriciye Nezret-i Cellesi'nin tezkiresiyle
ZET VE TRANSKRPSYON
115
Sadr- azam
Rifat
116
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
16
Nisan
sene
[1] 900
trhiyle
Kars
Bb- l
Dire-i Hriciyye
ZET VE TRANSKRPSYON
117
Mektb Kalemi
Aded
303
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Kazman Hkmet-i mahalliyyesinin hatt- hudd kurbnde Ermenilere id
yirmi bin aded fienk ile yeni sistemde seksen iki aded tfenk bulduunu ve bu
bbdaki tahrrtn derdest-i irsl olduunu mil Kars Baehbenderlii'nden ahz
olunan 16 Nisan sene [1]900 trhli ve yirmi yedi numaralu telgraf-nmenin tercmesi
leffen arz u tesyr klnm olmala emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 17 Zi'l-hicce sene 1317
ve
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1634
Kazman Hkmet-i mahalliyyesinin hatt- hudd kurbnde Ermenilere id
yirmi bin aded fienk ile yeni sistemde seksen iki aded tfenk bulunduunu hv Kars
ehbenderlii'nin telgraf-nmesi, Hriciye Nezret-i Cellesi'nin tezkiresi arz u
takdm klnd efendim.
F 18 Zi'l-hicce sene [1]317
F 5 Nisan sene [1]316
Sadr- azam
Rifat
- 52 -
118
Bb- l
Meclis-i Mahss
2563
Rusya'da bulunan Ermenilerden hidmet-i askeriyyeyi f etmeyenlerin
Memlik-i hne'ye idelerine dir bir teebbs olduu istihbr olunup halbuki bu
Ermenilerin idelerinden klliyyen sarf- nazar edildii hakknda ol bbdaki
teebbst zerine Rusya imparatoru hazretleri nmna olarak Rusya sefri tarafndan
mukaddem atebe-i seniyye-i mlkneye ve Bb- l'ye arz- temnt edildiinden
imdi bunun hilfna bir mumele vuka gelmeyecei ve bu temntn Bb- l'ce
sened ittihz edilmi olaca derkr olup ve slm nm- msteryla bir takm
kesnn Memlik-i hne'ye vrdu malm bulunup geende tebl klnd zre
devlete Bulgaristan ve Bosna'dan gelmekde olan muhcirnin isknyla itigl
ZET VE TRANSKRPSYON
119
edildii cihetle her ne snf ve mezhebden olur ise olsun Rusya'dan gelecek
muhcirnin kabl edilmemesi mutlaku'l-vcb bulunduundan bu bbda msmaha
devlet ve memleket in mkilt ve mazarrat d olacandan buna dir ittihz
edilecek karrn ale'l-usl b-mazbata arz eref-snh u sudr buyurulan irde-i
seniyye-i hazret-i hilfet-penh iktiz-y lsinden bulunduunu mbelli tezkire-i
hussiyye miyne-i bendegnemizde krat ve mtlaa olundu. Rusya'da bulunan
Ermenilerin Memlik-i hne'ye ide olunmamalar ber-vech-i marz Rusya
Devleti tarafndan taahhd olunmu olduu cihetle hilfna mumele icrs kat
ciz olmad gibi adem-i vrdlar hussuna dahi memrn-i huddiyye-i
Osmniyye cnibinden mtemdiyen dikkat ve itin edilmekde bulunduu derkr
olup u kadar ki Rusya ahl-i Mslimesinden Memlik-i hne'ye hicret arzsunda
bulunanlarn evvel emirde hviyetleriyle mikdr- nfslarn hv Rusya Hkmeti
tarafndan verilecek malmt zerine bunlarn kabl-i isknlar Hkmet-i
Seniyye'ce tensb olunduu ve gidecekleri mahaller kararladrldkdan sonra
pasaportlarnn vize edilmesi lzm geldii hlde Rusya ahl-i slmiyyesinden bir
takmnn biraz vakitden ber bu usle riyet etmeksizin fevc fevc Memlik-i
hne'ye duhle yol bulmalar hem kendlerinin sefletlerini hem de masrif-i
zideyi mcib olmakda olduu cihetle ciz olmadna ve zht- vkaya gre
Rusya'dan gelecek muhcirlerin ber-vech-i marz bir kide-i muntazama tahtnda
kabl-i muhceretleri hakknda Rusya Devleti'yle bir sret-i tesviye yaplmas
mmkintdan grnd Rusya sefrinin ifdesinden anlaldna mebn bu bbda
sefr-i mrn-ileyh ile mzkere-i keyfiyyetle netce-i hslann bildirilmesi
hussunun Hriciye Nezreti'ne havlesi tezekkr klnm ise de ol bbda ve ktbe-i
ahvlde emr fermn hazret-i veliyy'l-emr efendimizindir.
F 21 Ramazan sene [1]319
F 19 Knn- Evvel sene [1]317
Sadr- azam
eyh'l-islm
Adliye Nzr
Mehmed Sad
Mehmed Cemleddin
Abdurrahman
Serasker
Bahriye Nzr
Rza
Hseyin Hsn
Mehmed Sad
Hriciye Nzr
Dhiliye Nzr
120
Ahmed Tevfik
Mehmed Memduh
Mustafa Zeki
Mliye Nzr
Marif Nzr
Mehmed Read
Ahmed Zhd
Sadret Mstear
Mehmed Tevfik
kide-i
muntazama
tahtnda
kabl-i
muhceretleri hakknda bir karr- kat ittihzna dir eref-sdr irde-i seniyye-i
hazret-i hilfet-penhyi mbelli tezkire-i hussiyye-i atfleri zerine cereyn eden
mzkertn netcesini mutazammn kaleme alnan mazbata arz u takdm klnm
olmala ol bbda her ne vechile irde-i seniyye-i hazret-i pdih eref-mteallk
buyurulur ise mantk- mnfi infz olunaca beyniyle tezkire-i senver terkm
klnd efendim.
F 21 Ramazan sene [1]319
F 19 Knn- Evvel sene [1]317
Sadr- azam
Sad
ZET VE TRANSKRPSYON
121
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 6 ubat sene [1] 905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden
vrid olan 13 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Tiflis'de bulunan Mver-y Kafkas Demiryolu int dest-ghlar amelesinin
ehr-i hlin on sekizinci gn tatl-i egl eyledikleri gibi btn dest-ghlarla
civrlar amelenin tecvzt- muhtemelelerini men in askir tarafndan derhl
igl edilmilerdir. Memrn-i mahalliyye cnibinden ittihz olunan kffe-i tedbr-i
ihtiytiyyeye ramen ehr-i crnin ondokuzuncu gn alafranga sat bir rddelerinde
Paralof Fabrikas kurbnde Demiryolu dresi memrninden olup meydn- harbe
azmet etmekde bulunan Mhendis Msy Ohansof'u ameleden biri bir eki frlatup
sa kolundan tehlikeli sretde cerh etmi ve crih hemen taht- tevkfe alnmdr.
Tatl-i egl tramvay arabaclaryla kondktrleri ve matbaa amelesiyle baz
tccr mstahdemni arasnda intir etmidir. Knn- Snnin yirminci gn
tramvaylarn med-d mnkat olmu ve Resm Kavkaz Gazetesi'nden mad
gazeteler artk ner edilmemekde bulunmu ve birok kundurac vesire dkknlar
amelenin fkdnndan dolay sedd edilmidir. Tiflis vlisi sokaklarda ve umm
meydnlarda talk etdirdii yaftalar ile mevdd- tiyeyi iln etdirmidir. "Tatl-i
egl etmi olan amele Knn- Snnin on dokuzuncu gn dire-i hkmete
gelerek taleblerini dermiyn etmeleri kendlerine tenbh edildii hlde sg
etmediklerinden, taleblerine hibir netce verilmiyecekdir. Her nevi ictim ameleye
memndur."
Burada herkes byk bir ende iindedir. Her an amele tarafndan msellahan
bir isyn vukuna intizr edilmekdedir. Bu tatl-i eglin bir mhiyyet-i
iktisdiyyeden ziyde siys bir mhiyeti hiz olduu vreste-i itibhdr.
"Bozariyani" Ttn Fabrikas amelesi ile "Kula Tayrof" ve "Ali Hanof, " sabun
imlthneleri amelesi dahi tatl-i egl etmilerdir. Tiflis'de Knn- Snnin
yirminci gn amele tramvay kondktrlerini darb ve onlar terk-i egle ve yolcular
122
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
11
ubat
sene
[1] 905
trhiyle
Tiflis
ZET VE TRANSKRPSYON
123
balca sokaklarndan mrr ederek hric-i ehirdeki kabristana gitmi olup nnde
belediye avular bulunmakda ve arkasndan on iki kazak neferi yrmekde idi.
Kfile-i mezkrenin serbestce gitmesine msade etmeleri ve yolda hzr bulunan
ehs tarafndan evvelce istiml-i silh edilmedikce mukbele-i bi'l-misil icr
eylememeleri Kafkasya guvernr vekli tarafndan mrr'z-zikr kazaklara emr
olunmu olup, amele-i merkmenin yevm-i mezkrda istiml etmek zre dernlar
dinamit meml yz seksen aded humbaray hmil olduklar itikdiyle memrn
tarafndan bi'l-cmle tedbr-i lzimeye tevessl edilmi idi. Cenzenin kabristana
nakl sline dein bir gne hdise zuhr etmemi ise de kabristanda amele
tarafndan endaht olunan birok revolverlerden kan kurunlardan biri mezkr
kazaklardan birinin kulana isbet etmesi zerine kazaklar da istiml-i silh etmi
ve ameleden biri maktl ve dier birka mecrh olmudur. ehr-i hlin birinci gn
sanyi-i muhtelifeye mensb (2812) mikdrndaki ameleden (2028) neferi ve
Kafkasya Demiryollar anbarlarnda mstahdem (393) ameleden (285) neferi i ve
gleriyle megl olmaa balamlardr. Kundurac ve ekerciler misill tatl-i
megliyyet etmi olan kassb esnf dahi dkknlarn kd etmilerdir. Tiflis
gazeteleri yeniden intira balamlardr. Tramvay arabalar dahi askir tarafndan
muhfazaya lzm grlmeksizin med-d etmekde, el-hsl imdilik iler mihver-i
tabsinde cereyn eder gibi grnmekdedir. Emr fermn hazret-i men-leh'lemrindir.
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
124
Hriciye
Nezreti'ne
23
ubat
sene
[1] 905
trhiyle
Tiflis
ZET VE TRANSKRPSYON
125
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
23
ubat
sene
[1]905
trhiyle
Batum
126
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 27 ubat sene [1] 905 trhiyle Petersburg Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan 129 numaral tahrrtn tercmesidir.
Batum ile Bak'de vuka gelen itita dir vrd eden ehr-i hl-i rmnin
on biri, on ikisi ve on trhli telgraf-nmelerin Franszca tercmeleri leffen
takdm klnd. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Melff telgraf-nmelerin tercmesidir.
11 ubat, Batum.
Gemilerdeki hamlelerin emr-i tahliyesi tatl edilmi ve birok vapurlar
hamleleriyle avdet eylemidir. Havyic-i zarriyyeden madd olan erzk ve zehir
tkenmee balyor. Mumelt- ticriyye mnkat olmudur. Geceleyin msellah
eteler ehrin merkezindeki maazalar bile nehb gret etmekdedir.
11 ubat, Bak.
Bak ititnn sret-i cereyn ber-vech-i t nakl hikye olunur. yle ki,
zannolunduuna gre Ermeni askir tarafndan mahbsnden bir Mslmnn katl
itlf olunmas ve esbb- ahsiyyeden dolay mtemevviln- slmiyyeden birinin bir
Ermeni tarafndan al-melei'n-ns ar sretde cerh edilmesi zerine Mslmnlarla
Ermeniler beyninde mevcd kin ve husmet itidd etmidir. ubatn yedinci gn
otuz be kii katl veya cerh olunup bunlar miynnda Mslmnlarla Ermenilerden
gayri milliyetlere mensb bir takm ehs vardr. ubatn sekizinci gn Mslmnlar
ile Ermeniler beynindeki mnsebtda mehd olan gerginlik son dereceyi bulmu ve
sokaklarda ktl vuka gelmidir. Btn gn silh atlarak yz kii maktl ve mecrh
ZET VE TRANSKRPSYON
127
128
ZET VE TRANSKRPSYON
129
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
87
Batum ile Bak ve Tiflis'de vuka gelen itita dir malmt ve tafslt
hv Petersburg Sefret-i Seniyyesi'yle Tiflis ve Batum Baehbenderlik-leri'nden
mebs be kta tahrrt ile melfflarnn tercmesi Hriciye Nezret-i Cellesi'nin
tezkiresiyle berber arz u takdm klnd efendim.
F 12 Muharrem sene [1]323
F 6 Mart sene [1]321
Sadr- azam
Ferid
130
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 20 ubat sene [1] 905 trhiyle Petersburg Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan 114 numaralu tahrrtn tercmesidir.
nmzdeki
mevsim-i
bahrda
Memlik-i
hneye
gemek
in
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
67
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
ZET VE TRANSKRPSYON
131
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
102
132
Sadr- azam
Ferd
ZET VE TRANSKRPSYON
133
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 15 Mart sene [1] 905 trhiyle Petersburg Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan 180 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Bugnk trhl ve yz yetmi dokuz numaral telgraf-nme-i ciznemde arz
olunan emir-nme-i imparatoryi hv gazete bendi, telgraf-nme-i mezkra zeylen ve
leffen takdm klnd. Emr fermn hazret-i men-leh'l emrindir.
Melff emir-nme-i imparatornin tercmesidir.
Yver-i imparator r-y Devlet azsndan General Kont Voronof Dakof'a
Kafkasya ktasnn Rusya'ya ilhkndan ber gerek ecddmn ve gerek benim gye-i
maksdumuz orada sulh syii takrr ve idme ve memleketin vatanmzn aksm-
siresiyle olan irtibt ve ittihd essna mstenid olarak intizm ve sadet-i hlin
terakksine hidmet etmek hussuna matf bulunmudur. Kafkasya ktasnca iktisb
edilp ummiyetle ahlsinin refhiyyet ve sadetinin tezyd ve Rusya'nn eref ve
sadeti urunda Kafkasyallardan bir ounun mes-i vefre ve fevkalde sarf ile
sbit olan lema-i muvaffakiyyt u gnlerde ecns- muhtelifeye mensb efrd
arasnda tehadds eden ihtilft ve memrn-i hkmete karu gsterilen itatsizlik
ve intizm- hayt ihll eden bir takm itit ile maa't-teessf intif etmege yz
tutmudur. tit- mezkrenin ancak bir ehemmiyyet-i muvakkateyi hiz olduu
zannnda bulunduumdan evmir ve talmtma tevfkan el-hlet hzih
memleketimizde icrsna teebbs edilen slht- dhiliyyenin bah edecei niam ve
fevidden Kafkasya ktasnn hisse-mend olabilmesi in kta-i mezkrede huzr
ve syiin bil-tehr takrr ve idesini lzimeden add eder ve bu maksada mebn
sizi Kafkasya Vli-i Ummilii'ne tayn eylerim. Kafkasya'da vaktiyle sebk eden
hidemtnz esnsnda ahvl-i mahalliyyece kesb eylemi olduunuz vukf ile umr-
idredeki tecrib-i vesanz ve vatann husl-i sadeti emrindeki hidemt- bergzdeniz hasebiyle uhdenize tefvz olunan memriyyeti Kafkasya sunf-
muhtelife-i ahlsi miyannda hsn-i niyet ashbndan olanlarn inzimm-
134
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
272
ZET VE TRANSKRPSYON
135
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
231
Kafkasya Vlilii hakkndaki evmir-i imparatorye ve Bak ile Kafkasya'nn
mahll-i siresinde ahren ser-zede-i zuhr olan itit esbbn tedkk etmek zre
tekl olunacak komisyona dir Petersburg Sefret-i Seniyyesi'nden gelen iki kta
tahrrt ile melffunun tercmeleri Hriciye Nezret-i Cellesi'nin tezkiresiyle berber
arz u takdm klnd efendim.
F 4 Safer sene [1]323
F 27 Mart sene [1]321
Sadr- azam
136
Ferid
BOA. Yldz Sadret Huss Mruzt, nr. 486/17
ZET VE TRANSKRPSYON
137
Ne vakte kimi beylece vre kalah biz. mdi de gerek derdimize are klah biz.
Lzm olur ri bu cihn ire salah biz.
Kafkazllaruk hilatimiz kanlu kefendir. Yoh fikrimiz ill gam ve ebn-y
vatandr.
Birlemek odur millet-i Kafkaz'a gerekdir. Bu zulmlere hir ve endze
gerekdir. Rusya'da (.......) tze gerekdir.
Babam lben rmeni, Grc ve Mslmn tksnler bu yolda ne kadar ola kan.
Belki vireler millet b-rhlara cn
Bayraklarmz (?) mareke-i cenge salsun. Tedbr gerek leker-i kffra
kalsun. Balu kolumuz, belki bu nevm (?) ile alsun.
Kafkazllaruk hilatimiz kanlu kefendir. Yoh fikrimiz ill gam ve ebn-y
vatandr.
Ebn-y vatan izzetidir, cn verrk biz. z cnmz millete kurban verrk
biz. Balar keserk millete bin cn verrk biz.
Her asrda gayret eyleyp millet-i slm. Her mareke-i cengde almdr nk
nm. Bizde iderk Ruslarn gndzn m
mdi gene ol millet-i slm uyanupdur. Yahi yapann (?) crmne (?) errini
kanupdur. Millet (.......) ara dayanupdur.
Kafkazllaruk hilatimiz kanlu kefendir. Yoh fikrimiz ill gam ve ebn-y
vatandr.
Gemileri yda salaruk, kl alaruk biz. Gayretle vatandan olar kovalark biz.
Bu kasd ile ri bu cihna salaruk biz.
Bu kahbe Rus geldi, bizi apd, talad. Ondan beri herbir iimiz ah [] nevd.
Gayret ederk bize meded-kr Hudd.
Her lkede varsa (...........). Hhi edirik cmlesi minlerce yaasn. Her birisi
gerek matlab- maksduna atsun.
Kafkazllark hilatimiz kanlu kefendir. Yoh fikrimiz ill gam ve ebn-y
vatandr.
138
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
790
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Kafkasya ahl-i slmiyyesinin mezheb ve lisnlarnn muhfazas maksadyla
ahren bir komite tertb etmi olduklarn ve ibu komite azsnn Kafkasya'nn
ZET VE TRANSKRPSYON
139
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
Amed-i Divn- Hmyn
546
Kafkasya ahl-i slmiyyesinin mezheb ve lisnlarnn muhfazas maksadyla
tekl eyledikleri komite azsnn Kafkasya'nn balca ehirlerinde bulunmakda ve
fikr maksadlarn ner tamm in her tarafa memrlar gndermekde olduklarn
ve komitenin ml maksd programn hv beyn-nmenin gnderildiini ve
ifdt- sireyi mutazammn Tiflis Baehbenderlii'nden gelen tahrrt tercmesi
Hriciye Nezret-i Celilesi'nin tezkiresiyle berber arz u takdm klnd efendim.
F 16 Rebu'l-evvel sene [1]323
F 8 Mays sene [1]321
Sadr- azam
Ferid
140
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
F 2 Haziran sene [1] 321 trhiyle Tebriz Baehbenderlii'nden mevrd
tahrrtn sretidir.
Erivan ve Nahvan'da slm ve Ermeniler beyninde zuhr etmi olan iti ve
ihtilf netcesinde ahl-i slmiyyenin dr olduu tecvz ve hatt bunlardan
ksm- azamnn ahren katl edilmi olduu rivyt Tebriz'de y bulur bulmaz
tede berde Ermeniler aleyhinde nmyi icrsna balayan ahlden bazlar dn
akam bir ka kiiyi darb ve cerh eylediklerinden aru ve pazarda karklk
vukuyla hemn dkkn ve hanlar sedd bend edilmi ve Ermeniler hne ve
mevlarna ekilmilerdir. Hkmet-i mahalliyye tarafndan ittihz edilen tedbr
zerine netcesi pek vahm olabilecek bir vakann imdilik n alnabilmi ise de
efkr- ummiyyenin pek mteheyyic olmas ve bir mddetden ber Kafkasya'da
slm ve Ermeniler arasnda vuk bulmakda olan muktelenin buraca s-i tesr
ZET VE TRANSKRPSYON
141
hsl etmekde bulunmas mnsebetiyle Ermeniler aleyhinde pek iddetli bir hareket-i
tecvziyye vuku gyet muhtemel bulunduu bery- malmt arz olunur. Ol
bbda.
Aslna mutbkdr.
(mza)
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1279
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye
Marz- ker-i kemneleridir,
Erivan ve Nahvan'da slm ve Ermeniler beyninde zuhr etmi olan iti ve
ihtilf netcesi olarak ahl-i slmiyyenin dr- taarruz ve bir ksmnn katl edilmi
olduu rivytnn Tebriz'de yunu mtekib Ermeniler aleyhinde nmyi
icrsna balayan ahlden bazlar bir ka kiiyi darb ve cerh eylediklerinden aru
ve bazarda karklk zuhr ederek dkkn ve hanlar sedd edilerek Ermeniler hne ve
mevlarna ekildiklerini ve hkmet-i mahalliyyece ittihz olunan tedbr netcesi
olarak vahm bir vakann imdilik n alnabilmi ise de efkr- ummiyyenin pek
mteheyyic olmas ve bir mddetden ber Kafkasya'da slm ve Ermeniler arasnda
vuk bulmakda olan muktelenin s-i tesr hsl etmekde bulunmas mnsebetiyle
Ermeniler aleyhinde pek iddetli bir hareket-i tecvziyye vuku muhtemel
bulunduunu mutazammn Tebriz Baehbenderlii'nden vrid olan tahrrtn sreti
leffen takdm klnmala emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 2 Cemziye'l-evvel sene 1323
ve
F 22 Haziran sene [1]321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
142
Dire-i Sadret
Amed-i Dvn- Hmyn
889
ZET VE TRANSKRPSYON
143
Bb- li
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
Haziran
sene
[1] 905
trhiyle
Tiflis
144
avdet etmekde olan Erivan kaymakm oraya azmet etmidir. Yz altm nefer
Krdn Culfa Gmr'nden gedii ve karben Karagalok cihetinden, dier yz
Krdn vrd edecei haberi intir etdiinden bunlarn her sene bu mevsimde i
bulmak zre huddu mrr ile memlekete gelen Krdlerden olup olmadklarn
tahkke Erivan kaymakm memr edilmidir. Erivan ehri bi'n-nisbe hl-i sknda
iken Maysn yirmi nc gn sabahleyin sat on rddelerinde vrd eden bir
telgraf-nmede ehrin muhtelif mahalltnda tfenk sadlar iidilmesi zerine btn
ahlnin ayak zerinde bulunduu bildirilmekle btn dkkn ve maazalar
kapanmdr. Sat on iki rddelerinde slmlar ile Ermeniler beyninde bir msdeme
vuka gelerek bunda mecrhn ve maktlnin adedi otuzu tecvz etmi ve bu esnda
vrd eden kuvve-i msellaha ahlyi teskne muvaffak olmudur.Maysn yirmi
drdnde tfenk endahtna devm edilmi ve sabahleyin sat on birde slmlar
sokakda bulunan Ermeniler zerine ate etmeleriyle herkes silha sarlm ve
Ermenilerden bir kii maktl ve bir kii mecrh olmu olduu hlde slmlardan
mecrh ve maktl olanlarn adedi krk tecvz etmidir. Erivan'dan alnup mahalli
gazetelerine derc olunan bir telgraf-nmeye nazaran Maysn yirmi drdnc gn
aham yni yirmi beinci gecesi sabaha kadar tfenk endahtna devm edilerek
maktln ve mecrhnin adedi neye bli olduu haber alnamam ise de her hlde
dnki maktln ve mecrhnin mikdrna fik bulunmu ve ocuklar bile istisn
edilmeyerek mrrn ve birnin zerlerine pencerelerle damlardan silh atlmakda ve
ahl nereye gitdiklerini bilmeyerek firr etmekde ve hulsa-i kelm Erivan ehrinde
tarfi gayr-i kbil bir dehet hkm-ferm olmakda bulunmudur. Tiflis
Mslmnlaryla Ermenileri beyninde bir mddetden beri bir husmet eseri mhede
olunduundan Tiflis vli vekili Ermeni piskoposunu ziyret ederek gy slmlarn
Ermenilere hcm ve tecvze hazrlanmakda olduklarna dir Tiflis'de beyne'n-ns
y bulan haberleri tekzb in davet edilen ulem tarafndan gnderilecek
vekllerle mzkert- lzimede bulunmak zre Ermeniler nmna da vekller
gndermesini ric etmidir. Bu vekller ibu aslsz haberleri tekzb in "Meydan"
mahallinde dolamaa ve bu sretle ahlce mevcd havf ve endeyi izleye ve
emniyyet-i ummiyyeyi ideye karr vermilerdir. Emr fermn hazret-i men-leh'lemrindir.
Bb- l
ZET VE TRANSKRPSYON
145
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
17
Haziran
sene
[1] 905
trhiyle
Batum
146
dolay bir ktl-i umm vuka gelmemi ve fakat artk slmlarn sabr tkenmi
olduundan bu ehrin tsi pek muzlimdir. Vli i demi olmayup yirmi kadar ak
salb olunmadka yhud muhlifler yani slmlar, Ermeniler ve Grcler
yekdierlerini katl etmedike ate-i fesd intif-pezr olmayup devm edecekdir.
Mezhebdlarmzdan ou cretle ehbenderhne havlisinde bekilik etmekde olup
bunlarn her ihtimle karu silh tamalar in kendlerine vliden bir ruhsat-nme
istihslini muvfk- maslahat addeyledim. Emr fermn hazret-i men-leh'lemrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1282
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Bak vuktndan beri Erivan ile Nahvan ehirlerinde Mslmnlarla
Ermeniler beynindeki mnsebet pek ziyde gerginleerek nihyet ne yolda
mcdelt- hnrzneyi intc eylemi olduu beynyle tafslt mil Tiflis ve
Batum'da ahvlin tahamml-fers bir dereceye varup ahl-i slmiyye
mutebernndan Kurdzde mer Efendi'nin en ilek bir kahvehnede kendi hlinde
oturmakda iken cerh edilmi ve Grcnn Baehbenderhne'ye girp yerliden
olan hidmetkrn yed ihtill komitesinin emrine ittiban hidmetlerini terk
etmeyecek olurlarsa telef edecekleri beynyle tehdd etmi olduklarndan ve
Baehbenderhne'den ekilip gitmeleri ihtr olundukda ilerine mdhale ederse
hakknda muzrr olacan syleyerek kendsini dahi tehdde kalkmalaryla derhl
merkmlar tevkf etdirmekle berber hukk- dvelin taht- synetinde bulunan bir
meskenin bu vechile dr- taarruz olmasndan dolay Baehbenderhne kanlarn
vli nezdinde protestoya memr etmesi zerine derhl tahkkt icr klnm ise de
mcrimler ihtill komitesinin en mteneffiz azsndan bulunduklarndan dr- havf
hirs olan vlinin anlar ibreten-li's-sirn tedb edecek yerde bery- itizr
nezdine gndermi olduundan bahisle baz ifdt ve vukt- taarruzkrne-i
ZET VE TRANSKRPSYON
147
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
892
Bak vuktndan beri Erivan ile Nahvan ehirlerinde Mslmnlarla
Ermeniler beynindeki mnsebet pek ziyde gerginleerek nihyet ne yolda
mcdelt- hnrzneyi intc eylemi olduu beynyla tafslt mil Tiflis ve
Batum'da ahvlin tahamml-fers bir dereceye varup ahl-i slmiyye
mutebernndan Kurtzde mer Efendi'nin en ilek bir kahvehnede kendi hlinde
oturmakda iken cerh edilmi ve Grcnn Baehbenderhne'ye girp yerliden
olan hidmetkrn yed ihtill komitesinin emrine ittiban hidmetlerini terk
etmeyecek olurlar ise telef edecekleri beynyla tehdd etmi olduklarndan ve
Baehbenderhne'den ekilp gitmeleri ihtr olundukda ilerine mdhale eder ise
hakknda muzrr olacan syleyerek kendsini dahi tehdde kalkmalaryla derhl
merkmlar tevkf etdirmekle berber hukk- dvelin taht- synetinde bulunan bir
meskenin bu vechile dr- taarruz olmasndan dolay Baehbenderhne kanlarn
vli nezdinde protestoya memr etmesi zerine derhl tahkkt icr klnm ise de
mcrimler ihtill komitesinin en mteneffiz zsndan bulunduklar cihetle dr-
havf hirs olan vlinin anlar ibreten-li's-sirn tedb edecek yerde bery- itizr
nezdine gndermi olduundan bahisle baz ifdt ve vukt- sire-i
taarruzkrne hakknda malmt mutazammn Batum baehbenderinden vrid
148
Sadr- azam
Ferd
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
ZET VE TRANSKRPSYON
149
Tercme Odas
Aded
Bb- l
Dire-i Hariciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
19/2
Temmuz
sene
[1] 906
trhiyle
Tiflis
150
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
27/10
Temmuz
sene
[1] 906
trhiyle
Tiflis
ZET VE TRANSKRPSYON
151
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1419
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
6 C. sene [1]324 trhli tezkire-i kerye zeyldir. Tiflis'de bulunan "Mensili"
taburu efrdndan maznnen taht- tevkfe alnan yirmi nefer zerinde askeri serkelik
ve ihtille davet ve tevk eden bir takm iln-nmelerle sir evrk- muzrra
bulunmu olduunu ve bu gibi ahvlde btn tabur efrdnn birden ihtille kym
melhz olmasna mebn mezkr taburun bulunduu klaya hkim btn evhika top
yerledirilmi idn ve klle-yevm irtikb olunan cinyt fillerinden hibirinin
der-dest olunamamakda olduunu ve Kafkasya'da ve ale'l-huss Elizabetpol
eyletinde Mslmnlar ile Ermeniler arasndaki mcdelt el-n devm ettiini ve
Bak'de Baylof Habishnesi'ndeki mahbsn arasnda zuhr eden mnzaa
netcesinde yirmi be Mslmn ve bir Ermeninin ar sretde mecrh ve Bak polis
mdri muvininin bir ahs- mechl tarafndan atlan revolver kurunuyla maktl ve
isyn eden Viladi Kavkaz topcu askirinin ellerinden silhlar alnarak Kars'a
gnderildiini ve ol bbda baz malmt mil Tiflis Baehbenderlii
Vekleti'nden alnan 19 ve 27 Temmuz sene [1]906 trhl ve seksen alt ve seksen
yedi ve doksan bir numaralu kta tahrrtn tercmeleri leffen takdm klnmala
emr fermn hazret-i veliyy'l emrindir.
F 9 Cemziye'l-hr sene 1324
ve
F 18 Temmuz sene 1322
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
152
1246
Tiflis'de bulunan Mensili taburu efrdnn harekt- serkenesine mebn
hkmetce ne yolda tedbr ittihz edildiine ve klle-yevm irtikb olunan cinyt
fillerinin der-dest olunamamakda ve Kafkasya'da ale'l-huss Elizabetpol eyletinde
Mslmnlarla Ermeniler arasndaki mcdeltn el-n devm etmekde bulunduuna
ve Bak Habishnesi'ndeki mahbsn beyninde zuhr eden mnzaa netcesinde
yirmi be Mslmn ve bir Ermeninin ar sretde mecrh ve Bak polis mdr
muvininin maktl olduuna ve isyn eden Viladi Kavkaz topcu askerinin silhlar
alnarak Kars'a gnderildiine ve ol bbda baz malmta dir Tiflis
Baehbenderlii Vekleti'nden alnan kta tahrrt tercmeleri Hriciye Nezret-i
Celilesi'nin tezkiresiyle arz u takdm klnd efendim.
F 11 Cemziye'l-hr sene [1]324
F 20 Temmuz sene [1]322
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
153
vergilerin
hafifletilmesi,
ky
milisliinin
kaldrlmas,
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 7 Temmuz sene [1]905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 81 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Kafkasya ahl-i slmiyyesi vekllerinden mrekkeb bir heyet tarafndan
Kafkasya Vli-i Ummsi Kont Voronof Dakof'a it olunan bir kta istidnmenin tercmesi ve cerde-i resmiyye ile ner olunan hulsa-i mushabeleri leffen
takdm klnd. Mtlaasndan malm- l-i safneleri buyurulaca zre vli-i
umm istid-nmelerinde mnderic metlibi cidden nazar- dikkate alarak
memleketde huzr ve syi ide olunur olunmaz mevki-i icrya vaz esbbna
tevessl edeceini vad eylemidir. Vli-i umm ile cereyn eden mlktlar
esnsnda Heyet-i Mebse-i slmiyye Nahvan ve Bak'de tekevvn eden hdist-
messifenin msebbib ve muharrikleri ahl-i slmiyye olduuna dir Ermeniler
tarafndan vuk bulan mftereyt sret-i katiyyede redd cerh etmilerdir.
Isttlt- kemternemden dahi anlaldna gre Ermeniler Rusya Hkmeti
154
Ahren vli-i umm ile grmek zre Tiflis'de bulunmu olan Kafkasya
bild- muhtelifesi slm ve Grc veklleri arasnda ziyfetler kede olunmu ve
mnsebetle ahl-i slmiyye ile Grcler tarafndan yekdierlerine karu dostne
idre-i akdh edilmidir. Birka gn sonra Ermeniler Mslmn veklleri bir ziyfete
davet etmi ve esn-y ziyfetde Ermenilerden biri u sretle idre-i kelm
eylemidir: "Ahl-i slmiyye ile Ermeniler arasnda tehadds eden bi'l-cmle
ihtilft hep Ermenilerin medeniyet, marif, ticret ve sanyide pek ziyde terakk
ZET VE TRANSKRPSYON
155
156
ZET VE TRANSKRPSYON
157
hibir
memniyyet
mevcd
olmadn
ve
hidemt-
belediyyede
158
ZET VE TRANSKRPSYON
159
zamnlarda ide-i syi emrindeki meslerinden Bak vlisi tarafndan bir lisn-
sityi ile bahsedildiini iiderek pek ziyde memnn olmu olduunu ilveten ityn
eylemidir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1716
Hriciye Nzr
Bende
160
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1229
Kafkasya ahl-i slmiyye vekllerinden mrekkeb bir heyet tarafndan
Kafkasya Vli-i Ummsi Kont Dorihof Vankof [Voronof Dakof]'a it olunan
istid-nme tercmesiyle bunlarn cerde-i resmiyye ile ner olunan hulsa-i
mushabelerinin gnderildiini ve mm-ileyh vlinin ahl-i slmiyyenin istidnmelerinde mnderic metlibi cidden nazar- dikkate alarak memleketde huzr ve
syi ide olunur olunmaz mevki-i icrya vaz esbbna tevessl edeceini vad
eylemi ve vli-i mm-ileyh ile cereyn eden mlktlar esnda Heyet-i Mebse-i
slmiyye'nin Nahvan ve Bak'de tekevvn eden hdist- messifenin msebbib
ve muharrikleri ahl-i slmiyye olduuna dir Ermeniler tarafndan vuk bulan
mftereyt sret-i katiyyede redd cerh etmi olduklarn ve Ermenilerin ahl-i
slmiyye haklarnda vuk bulan teebbst ve mftereyt- hinneleri hakkndaki
isttlt mil Tiflis Baehbenderlii'nden mevrd tahrrt ile melffu tercmeleri
Hriciye Nezret-i Cellesi'nin ol bbdaki tezkiresiyle berber arz u takdm klnd
efendim.
F 16 Cemziye'l-hr sene [1]323
F 4 Austos sene [1]321
Sadr- azam
Ferid
- 61 -
ZET VE TRANSKRPSYON
161
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
Eyll
sene
[1] 905
trhiyle
Batum
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2008
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Ermenilerle Mslmnlar beyninde Rm Austosun yirmi ikisinde ktle
balanlm olduu gibi Sui'de dahi ktl vuka gelmi ve askir ie mdhale
ederek bir hayli kesnn maktl ve mecrh olmu idn mil Batum
162
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Divn- Hmyn
1418
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
yaynlad
hususunda
Londra
Bykelilii'nden
163
alnan
telgraf
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne f 9 Eyll sene [1] 905 trhiyle Londra Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan 338 numaralu telgraf-nmenin tercmesidir.
"Tayms" [Times] Gazetesi Bak vuktna dir bugnk nshasna derc etdii
bir bend-i mahssun nihyetine hasmne bir fkra ilve etmi ve ehr-i hlin sekizi
trhiyle Mihran Efendi hakknda Paris'deki muhbirinden ald bed-hhne bir
telgraf-nmeyi dahi ner eylemidir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2021
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
"Tayms" [Times] Gazetesi'nin Bak vuktna dir efrenci Eylln dokuzu
trhli nshasna derc etdii bir bend-i mahssun nihyetine hasmne bir fkra ilve
etmi ve ehr-i mezbrun sekizi trhiyle Mihran Efendi hakknda Paris'deki
muhbirinden ald bed-hhne bir telgraf-nmeyi dahi ner eylemi olduunu mil
Londra Sefret-i Seniyyesi'nden ahz olunan 9 Eyll sene[1]905 trhli ve 338
numaralu telgraf-nmenin tercmesi leffen takdm klnm ve "Tayms" [Times]
Gazetesi'nin Memlik-i hne'ye idhli klliyyen memn bulunmu olmala Bak
164
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1430
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
165
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 5 Eyll sene[1] 905 trhiyle Petersburg Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan 600 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Kafkasya'nn mahll-i muhtelifesinde Ermeniler tarafndan k edilen itita
dir Tiflis'den geen Austos- Rmnin yirmi biri trhiyle mevrd iki kta telgrafnmenin metinleri leffen takdm klnd. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Melffun tercmesidir.
Kafkasya vli-i ummsi tarafndan b-telgraf vuk bulan ric zerine Mvery Kafkas eyh'l-islm "ua"'ya mteveccihen buradan mfrekat etmidir. Revan
vli veklinin talebi zerine Ermeni ititndan dr- hasr olan kur-y muhtelife
ahlsine li-ecli't-tevd Tiflis asker deposundan adrlar gnderilmidir.
Dier melffun tercmesidir.
stihsl olunan malmt- resmiyyeye nazaran "Gori" ve "Duti" kazlarnda
hl ve mevki gitdike kesb-i vehmet etmekdedir. Kend hllerinde yaayan ahl,
166
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2154
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Kafkasya'nn mahll-i muhtelifesinde Ermeniler tarafndan k edilen itita
dir Tiflis'den mevrd iki kta telgraf-nmenin metinleri gnderildiini mir
Petersburg Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 5 Eyll sene [1]905 trhli ve alt yz
numaral tahrrt ile melffunun tercmeleri leffen takdm klnmala emr fermn
hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 21 Receb sene [1]323
ve
F 8 Eyll sene [1]321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyun
1547
ZET VE TRANSKRPSYON
167
Sadr- azam
Ferid
[Elizabetpol [Gence] eyaletinin Cevanir kazasnda Mslmanlarla Ermeniler arasnda meydana gelen arpmalarda 9 kiinin
ld; ua'da da Mslmanlarla Ermeniler arasndaki ilikilerin
giderek gerginlemesi zerine, karklk kmamas iin etkili tedbirler
alnd hussunda Tiflis Baehbenderlii'nden gelen tahrrat
tercmesinin takdim edildiine dir Sadret tezkiresi.]
24 B. 1323 (24 Eyll 1905)
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
25
Austos
sene
168
tfenk atei devm etmekdedir. Bu esnda dokuz kii telef olmu ve eylet-i mezkre
vlisi, refkatinde iki yz kazak olduu halde mahall-i vakaya azmet etmidir.
"ua"'da ahl-i slmiyye ile Ermeniler beynindeki mnsebta ziydesiyle gerginlik
rz olduu Austosun onuncu gn istihbr edilmi olduundan hkmet-i
mahalliyye tarafndan men-i itit in tedbr-i messire ittihz klnmdr. Emr
fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2162
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
"Kafkasya" nm cerde-i resmiyyenin kavlince Elizabetpol [Gence] eyletinde
kin "Cevanir" kazsnda Mslmnlar ile Ermeniler beyninde vuk bulan
msdemtda dokuz kii telef olup eylet-i mezkre vlisinin refkatinde iki yz
kazak olduu hlde mahall-i vakaya gitmi olduunu ve "ua"'da ahl-i slmiyye
ile Ermeniler beynindeki mnsebta ziydesiyle gerginlik rz olduundan men-i
itit in tedbr-i messire ittihz klnm idn mutazammn Tiflis
Baehbenderlii'nden ahz olunan 25 Austos sene [1]905 trhli ve yz on iki
numaral tahrrtn tercmesi leffen takdm klnmala emr fermn hazret-i
veliyy'l-emrindir.
F 23 Receb sene [1]323
ve
F 10 Eyll sene [1]321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfk
ZET VE TRANSKRPSYON
169
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1552
Sadr- azam
Ferd
170
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 6 Eyll sene [1] 905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 117 numaralu tahrrtn tercmesidir.
ehr-i hlin ikisi trhli ve 116 numaral tahrrt- cizneme zeyldir. Ceridde
mnderic malmta gre, Austosun on ikinci gn "ua"'da Ermeniler, Ermeni
mahallesinde skin Mslmnlara birdenbire hcmla cmlesini katl etdikden sonra
krk hneli bir Mslmn karyesini kmilen ihrk eylemilerdir. Ol vakit ahlyi
teskn etmek zre ua hanlar neslinden birinin taht- riysetinde bulunan yz slm,
Ermeni mahallesine azmet etmiler ise de, Ermeniler zerlerine hcmla ilerinden
bir ounu cerh ve dierlerini esr etmilerdir. Ermeniler mahall-i vakaya gelen
Guvernr "Baranovski"'yi dahi cerh etmilerdir. Mslmnlar mecrh olan guvernr
ehre nakl etmi ve bu hlden mnfail olan ahl Ermenilere mukbeleye
balamdr. Civr kurda olup adedleri Ermenilerin iki misli rddesinde bulunan
ehirde mukm slmlar bu srada avdet etdiklerinden o ana kadar ie karmayan
Ermeni heyet-i rhniyyesi Mslmnlara mrcatla mcdelta netce verilmesini
ric etmeleriyle Mslmnlar derhl atei kesmilerse de Ermeniler bu skndan
bi'l-istifde hcmlarna devm eylediklerinden, Mslmnlar taarruza ibtidrla
Ermenileri pskrtmlerdir. Hark ehrin her tarafn ihta etmi olmala vli-i
umm Mezheb-i i eyhine bir telgraf-nme irsl ederek ua'ya gitmesi ve
memrn-i mahalliyyenin inzimm- muvenetleriyle ahlyi bardrmas lzmunu
ir etmidir. Bak'den Austosun yirmi biri trhiyle vrid olan bir telgraf-nmeye
nazaran tramvay kondktrlerinin terk-i egl eylemeleri zerine ahamleyin sat
altdan beri itit balamdr. Ermeni olan bu kondktrler yerlerine kim olan
askerlere silh istiml etmiler ve badeh emkine ve gelen geen Mslmnlarla
ZET VE TRANSKRPSYON
171
Ruslara silh atmlardr. Biraz mddet sonra bu tfenk atei ehrin her tarafna
siryet etmi ve hnelerin damlaryla pencerelerinden askerler zerine ate
edildiinden anlar da mukbeleye mecbr olmudur. tit sabha doru hitm
bulmudur. Sekiz Mslmn, bir Rus, Ermeni maktl ve bir polis komiseri, bir
belediye avuu, iki Rus, yedi Mslmn, on bir Ermeni mecrh olduu anlalmdr.
Gndz sknet-yb olan tfenk atei aham tekrr iddetle balamdr. Bu
mcdeltda en ziyde mutazarrr olan Mslmnlardr. "Elizabetpol" ile "Nuha"'da
dahi itit vuku melhzdur. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 7 Eyll sene [1] 905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 118 numaral tahrrtn tercmesidir.
Dnki trhl ve 117 numaralu tahrrt- cizneme zeyldir.
rt- telgrafiyyeye nazaran Austosun yirmisinden beri "ua" ehrinde
nisbetle hl-i skt hkm-ferm ise [de] civr karyelerde msdemt devm
etmekdedir. Maktln ve mecrhnin adedi iki yz tahmn olunduu gibi ol mikdr da
hne muhterik olmudur. Kafkasya Resm Gazetesi, Guvernr "Baranovski"'nin
mecrh olduu hakkndaki havdisi tekzb ediyor. Nefs-i Bak'de Austosun yirmi
ikisine kadar maktlnin adedi iki yz yetmi Mslmn ve yz otuz milel-i muhtelife
efrdndan ibretdir. Dn msdemta nihyet verilmi ise de aham zeri tfenk
atei daha iddetle balamdr. Hark her tarafda icr-y tahrbt etmekde olup
hnelerden baka yz mtecviz petrol kuyusu ile bir ok petrol havuzlar ve
fabrikalar tume-i lehb olmudur. Mikdr- hasrt gayr-i kbil-i tahmndir. Cerid-i
mahalliyyenin beyntna nazaran "Balahan"'da asker tarafndan top istiml
olunmudur. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
172
Dire-i Hriciyye
Tedcme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 20/2 Eyll sene [1] 905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 116 numaralu tahrrtn tercmesidir.
18/31 Austos sene [1]905 trhli ve yz on drt numaralu tahrrt- cizneme
zeyldir.
i eyhi ua'dan "Ermeniler Mslmnlar katlim ediyorlar, tedbr-i
muktezyeye tevessl ediniz." melinde bir telgraf-nme ahz eylemidir. Dier
tarafdan ran'n Tiflis Ser-kr-perdzna ua Kr-perdzndan vrid olan malmta
nazaran ua'da iki gnden ber devm etmekde olan bir mcdele-i msellahada bir
takm ran tebeas dahi maktl dmdr. Bu haber zerine ser-kr-perdz- mmileyh Ermenilerin Bak ve ua'da yerlilerle vk olan mcdelt esnsnda tebea-i
rniyyeyi dahi katl etmekde olduklarn istihbr eylediini ve bu hl ran'daki
Ermenilerin can ve mllar zerinde aks-i tesrtn gsterebileceini Amiyazin
katogikosuna b-telgraf ir ve bu nokta hakknda Ermenilerin nazar- dikkatini celb
etmesini ric eylemidir. "Adam" ile "ua" arasndaki krk kilometrelik telgraf
hattnn tahrb edildii zann olunuyor. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2333
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
3 abn sene [1]323 trhli tezkire-i kerye zeyldir.ua'da Ermeniler
tarafndan Mslmnlara hcm olunmas zerine zuhr eden mcdelt- hnrzneye ve teleft ve mecrhnin mekdrine dir tafslt ve muahharan ehr-i
mezkrda skn hsl olmu ise de civr karyelerde msdemt devm etmekde olup
nefs-i Bak'de Austosun yirmi ikisine kadar iki yz yetmi Mslmnn ve yz otuz
gayr-i mslimin maktl olduunu ve harkn her tarafda icr-y tahrbt etmekde olup
hnelerden baka yz mtecviz petrol kuyusu ve bir ok petrol havuzlar
muhterik olduunu ve ol bbda baz isttlt hv vrd eden 2 ve 6 ve 7 Eyll sene
ZET VE TRANSKRPSYON
173
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1684
ua'da Ermeniler tarafndan Mslmnlara hcm olunmas zerine zuhr
eden mcdelt- hnrzneye ve teleft ve mecrhnin mekdrine dir tafslt ve
muahharan ehr-i mezkrda skn hsl olmu ise de civr karyelerde msdemt
devm etmekde olup nefs-i Bak'de Austosun yirmi ikisine kadar iki yz yetmi
Mslmnn ve yz otuz gayr-i mslimin maktl olduunu ve harkn her tarafda icry tahrbt etmekde olup hnelerden baka yz mtecviz petrol kuyusu ve bir
ok petrol havuzlar muhterik olduunu ve ol bbda baz ifdt hv Tiflis
Baehbenderlii'nden alnan kta tahrrtn tercmeleri Hriciye Nezret-i
Cellesi'nin tezkiresiyle arz u takdm klnmdr efendim.
F 12 abn sene [1]323
ve
F 28 Eyll sene [1]321
Sadr- azam
Ferid
174
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
F 27 Eyll [sene 1]321 trhli Tahran Sefret-i Seniyyesi'nden mevrd
tahrrtn sretidir.
Bak itit- ahresinin Ret ehrinde mukm ranler ile Ermeniler beyninde
yi olmas zerine merkmn beyninde heyecn mcib baz alim zuhr etdii ve
h hazretlerinin avdetinden sonra da baz vukt zuhru melhz bulunduu ehr-i
mezkr fahr ehbender vekli tarafndan b-rapor beyn ve ehr-i mezkrda mukm
tebea-i Osmniyyenin muhfazas zmnnda talmt- lzimeye muntazr olduu
ir etmi olduunun ve bu bbda Vezret-i Umr- Hrice'ye teblgt- muktezye
icr edildiinin li-ecli'l-malmt arz u beynna mbderet eylerim, ol bbda.
Aslna mutbkdr.
(mza)
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2512
ZET VE TRANSKRPSYON
175
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1800
Sadr- azam
Ferid
176
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye
Nezreti'ne
22
Eyll
sene
[1]905
trhiyle
Baehbenderlii'nden vrid olan 126 numaral tahrrtn tercmesidir.
Tiflis
ZET VE TRANSKRPSYON
177
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2519
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
3 ve 10 ve 17 abn sene [1]323 trhli tezkir-i cizye zeyldir. Bak Petrol
Cemiyyeti resinin tahmnt hilfna olarak tenvrtda mstamel petrol ile bundan
istihsl ve teshn in istiml olunan neftin fiyt iki misli derecesine ykselmi ve
hatt bu fhi fiyt ile de neft tedriki gayr-i mmkin bir hle gelmi idini ve bu
hlin Rusya'nn hemn her tarafnda ticret ve sanyie byk bir rahne ad cihetle
an-karb bi'l-cmle Rusya ticret ve sanyi lemince bir buhrn- umm zuhrundan
korkulmakda olduunu ve gerek bunun ve gerek Bak'de zuhr eden ahvl-i esefitimlin men-i vuk ve tekerrr in hkmetce ne gibi vesite tevessl edilmesi
lzm geleceini hv Tiflis Baehbenderlii'nden bu kerre ahz olunan 22 Eyll sene
[1]905 trhli ve 126 numaral tahrrtn tercmesi leffen takdm klnmala emr
fermn hazret-i veliyy'l emrindir.
F 26 bn sene 1323
ve
F 12 Tern-i Evvel sene 1321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
178
Bb- l
Dire-i Sadret
Amed-i Dvn- Hmyn
1812
Bak Petrol Cemiyyeti resinin tahmnt hilfna olarak tenvrtda mstamel
petrol ile bundan istihsl ve teshn in istiml olunan neftin fiyt iki misli
derecesine ykselmi ve hatt bu fhi fiyt ile de neft tedriki gayr-i mmkin bir hle
gelmi idini ve bu hl Rusya'nn hemn her tarafnda ticret ve sanyi'e byk bir
rahne ad cihetle an-karb bi'l-cmle Rusya ticret ve sanyi lemince bir buhrn-
umm zuhrundan korkulmakda olduunu ve gerek bunun ve gerek Bak'de zuhr
eden ahvl-i esef-itimlin men-i vuk ve tekerrr in hkmetce ne gibi vesite
tevessl edilmesi lzm geleceini hv Tiflis Baehbenderlii'nden mebs tahrrtn
tercmesi Hriciye Nezret-i Cellesi'nin ol bbdaki tezkiresiyle berber arz u takdm
klnmdr efendim.
F 1 Ramazan sene [1]323
F 16 Tern-i Evvel sene |1]321
Sadr- azam
Ferd
ZET VE TRANSKRPSYON
179
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 26 Eyll sene [1]905 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 128 numaral tahrrtn tercmesidir.
Kafkasya vli-i ummsi, "Kslovodski" sayfiyyesinden Tiflis'e avdet etdikden
sonra harkdan hasr-zede olan mahallt ile fabrika ve imlthneleri teft etmek
zre Bak'ye azmet etmi ve "Sabuncu" 'ya muvsalatnda ahl-i slmiyye mrnileyhi istikbl ile tuz ve etmek it eyleyerek f-y rsime-i ho-med eylemilerdir.
Mrn-ileyh hastahneye azmetinde hastahne mdr-i ceddi hastahnenin topa
tutulduunu ve bizzt bu hli mhede eylediini ve hastahneyi memmen add ve
tehlikeden ber zan eyleyerek hastahnenin havlsna bir ok Ermeni tecemmu
etdiini ve bunlardan bazlarnn msellah olmas kbil-i inkr deilse de hi bir
Ermeninin hmil olduu silh istiml etmediini ifde eylemidir. Miralay Obielie
hastahne mdrinin szn keserek ifdtnn hilf- hakkat olduunu beyn
eylemidir. Mm-ileyh miralay, hastahnenin bahesine drt bin kadar msellah
Ermeni tecemmu ederek yalnz gelp-geen Mslmnlara deil kazaklara ve piyde
nefertna bile silh atdklarndan asker guvernrnn emri zerine evvel atei
kesmelerini Ermenilere ihtr ettiinden ve bu ihtrn fide ve netcesi
grlmediinden top endahtna mecbr olduunu ve Ermenilerin zerinde yz alt
tfenk, iki yz elli revolver, drt yz gencali ve esliha-i sire zuhr etdii ve firra
muvaffak olan Ermenilerin dahi iki bin kadar tfengi berber gtrdkleri kendisince
muhakkak bulunduunu ifde etmidir. Ferds gn yan ehr-i hlin dokuzunda
vli-i ummnin daveti zerine ulem-y slmiyye ve Ermeni heyet-i ruhbniyyesi
ve ekbir-i memrn-i idre, huzruna gelmilerdir. Mrn-ileyh, ulem ve
ruhbnn teskn-i ezhn in sarf- m-hasal- gayret edeceklerini ve bu vechile
beyne'l-ahl huzr ve syi takarrr edeceini ve cnler edden dr- mczt
180
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 27 Tern-i Evvel sene [1]905 trhiyle Petersburg
Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 770 numaral telgraf-nmenin tercmesidir.
Amelenin ummen terk-i egl etmeleri zerine "Finlandiya" hattndan mad
mebdeleri Petersburg olan bi'l-cmle demiryolu huttu tatl-i seyr sefer
etmilerdir. Postahneler hi bir gne evrk- muhbereyi kabl etmiyor. Bundan
mad alnan telgraf-nmelere gre Rusya'nn mahll-i muhtelifesinde fabrikalar,
dr's-snalar ve mektib kapanm ve katarlarn med d tatl edilmidir.
Petersburg vli-i ummsi itit zuhru hlinde fienklerine acmakszn erbb-
mefsedete kar istiml-i cebr iddet etmek zre emir alm olan asker ve polisin
harektna mdhale etmemeleri lzmunu ahl-i mutaya iln-nmeler ile
bildirmidir. Esr kesb-i gal etmi olduundan ahl bu hlden zarr-dde
olmakdadr.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2510
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Harkdan hasr-zede olan mahallt ile fabrika ve imlthneleri teft etmek
zre Bak'ye muvsalat eden Kafkasya vli-i ummsinin ulem-y slmiyye ve
ZET VE TRANSKRPSYON
181
Ermeni heyet-i ruhbniyyesi ve ekbir-i memrn-i idreyi huzruna celb ile ulem
ve ruhbnn teskn-i ezhn in sarf- m-hasal- gayret edeceklerini ve bu vechile
beyne'l-ahl huzr ve syi takarrr edeceini ve cnlerin edden dr- mczt
olacaklarn der-miyn etmi olduunu ve badeh Gence'ye azmet ve cmi-i erf
ile kiliseyi ziyretden sonra Tiflis'e avdet eylediini ve Bak hastahnesi'nin
bahesinde tecemmu eden drt bin kadar Ermeninin gelp geen Mslmnlara ve
kazaklara ve piyde askerine silah atmalarndan ve edilen ihtrt sg
etmemelerinden dolay zerlerine top atldna dir Miralay Obielie'nin vli-i
mm-ileyhe vuk bulan ifdtn mil Tiflis Baehbenderlii'nden ahz olunan 26
Eyll sene [1]905 trhli ve yz yirmi sekiz numaral tahrrtn tercmesi manzr-
sm-i Sadret-penhleri buyurulmak zre leffen takdm klnmala emr fermn
hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 26 abn sene 1323
ve
F 12 Tern-i Evvel sene 1321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
2550
182
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyun
1813
ZET VE TRANSKRPSYON
183
Sadr- azam
Ferid
Bb- l
184
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 18 Knn- Sn sene [1]906 trhiyle Londra Sefret-i
Seniyyesi'nden vrid olan telgraf-nmenin tercmesidir.
Tiflis Baehbenderi tarafndan irsl olunan dokuz [yz] doksan yedi numaralu
ak telgraf-nme ber-vech-i zr arz u tezbr olunur.
"Alnan telgraf-nmeye nazaran Ermeniler dokuz slm karyesini ihrk ve
birok Mslmnlar katl itlf ve krk kiiyi esr etmiler ve bir milyon rddesinde
zarar ve ziyna sebebiyet vermilerdir. Maktln miynnda tebea-i Osmaniyye'den
olanlar vardr."
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
3378
ZET VE TRANSKRPSYON
185
nazar- dikkati celb olunarak ahvl-i mebhseye bir an evvel nihyet verilmesi
zmnnda tedbr-i messire ittihz esbbnn istikmli b-telgraf sefret-i mrnileyhya tavsiye ve izbr olunmu olmala emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 24 Zi'l-kade sene [1]323
ve
F 6 Knn- Sn sene [1]321
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
2422
186
ve
F 6 Knn- Sn sene [1]321
Sadr- azam
Ferid
[Ermenilerin
Gumlu,
Stl
ve
Arkdam
kylerindeki
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
ZET VE TRANSKRPSYON
187
Hriciye Nezreti'ne 31 Knn- Sn sene [1]906 trhiyle Petersburg Sefreti Seniyyesi'nden vrid olan 50 numaralu tahrrtn tercmesidir.
"Gumlu", "Sdl", "Arkdam" nm karyelerde mtemekkin tebea-i
Osmniyye ile ahl-i Mslimeye karu Ermeniler tarafndan vuk bulan tecvzta
dir resde-i dest-i tazm olan 25 Knn-i Sn sene [1]906 trhl ve yirmi bir
numaralu telgraf-nme-i nezret-penhlerinde mnderic ahvl ve vukt hakknda
Rusya Hkmeti'nin cidden nazar- dikkatini celb eylediim gibi bu ahvl-i elmeye
bir nihyet verilmesini sret-i musrrnede taleb eyledim.
Bu kerre Hriciye Nezreti'nden aldm sreti melff takrr-i cevbde tebea-i
Osmniyye'nin muhfaza-i cn ve mllar in cb eden kffe-i tedbrin memrn-i
idesi cnibinden vakt zamnnda ittihz klnd cevben ir klnmakdadr.
Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
F 31 Knn- Sn sene [1]321 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden mevrd
tahrrtn sretidir
Gence sancana tbi ua kazs dhilinde Ermeniler tarafndan ihrk-bi'n-nr
edildii 23 Knn- Sn sene 1906 trh ve 1029 numaralu telgraf-nme-i kerde
arz olunan on dokuz slm karyelerinin esmsi bu kerre ber-vech-i zr tahrr olunur.
1. Hankendi, tabr-i harla "Etb", 2. Malkendi, 3. Kaar, 4. Abdal, 5. Gln,
6. Ppervend, 7. Sekili, 8. Koratlar (?), 9. Glbl, 10. Karadal, 11. Dovanallar (?),
12. Veyselli, 13. Hnezek (?), 14. Gib Ali Kendi, 15. Halfeli, 16. Grg Cihn, 17.
Can Hasan, 18. Hocallar, 19. Hasan bd.
Tiflis sancana tbi Boralu kazs ahlsi tarafndan mebsen
ehbenderhneye gelen zt kaz-i mezkr dhilinde bulunan ve her trl esbb-
mdfaa ve muhfazadan mahrm olan ahl-i slmiyye'nin hayt ve mllar serp
188
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
3737
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
ZET VE TRANSKRPSYON
189
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
190
32
Rusya'daki Ermenilerin baz Mslmn karyelerini ihrk ve ahlsini itlf
etdiklerine ve Rus askirine id eslihay istiml eylemekde olduklarna ve Akdam
karyesinde Ermenilerin ahl-i slmiyyeye toplarla hcm etdikleri hlde vrd eden
askirin,
Mslmnlarn
ellerinden
silahlarn
aldklarna
dir
Tiflis
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
191
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
14 Nisan sene [1]322 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan
tahrrtn sretidir.
Bak'de tab u ner olunan "rd" Gazetesi 28 Safer sene[1]324 trh ve 86
numaralu nshasnda evvel Sibiryal Hccet'l-hakm nm zt imzsyla ve ittihd-
slm ser-levhas tahtnda ner eyledii mektb ve sniyen Kafkasya'da Cevanir nm
slm karyesi ahlsinden bazlarn kazak askerleri svr olduklar at nallar altnda
katl itlf eylediklerine dir karye-i mezkreden ahz edp ner eyledii iki kta
mektb yn- ehemmiyyet idne binen slif'l-arz gazete nshas manzr- l-i
cenb- efhamleri buyurulmak zre bu kerre leffen takdmine cret eylerim. Ol
bbda.
Aslna mutbkdr.
(mz)
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
543
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Bak'de tab olunan "rd" Gazetesi'nin yn- nazar iki kta mektbu hv
nshasnn gnderildiini mutazammn Tiflis Baehbenderlii'nden alnan tahrrtn
192
sreti nsha-i mezkre ile maan ve leffen takdm klnmala emr fermn hazret-i
men-leh'l-emrindir.
F 15 Rebu'l-evel sene 1324
ve
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyun
628
Bak'de tab olunan Trke bir gazetenin yn- nazar iki kta mektbu hv
nshasnn gnderildiini mutazammn Tiflis Baehbenderlii'nden alnan tahrrt
sretinin nsha-i mezkre ile berber gnderildiini hv Hriciye Nezret-i
Cellesi'nin tezkiresi melffuyla berber arz u takdm klnd efendim.
F 17 Rebu'l-evvel sene [1]324
F 28 Nisan sene [1]322
Sadr- azam
Ferid
[Ermenilerin
kurduklar
Tanaksutyun
htill
Komitesi'nin
ZET VE TRANSKRPSYON
193
194
nki bir evde iki husmet edenlerin birisi msellah olup gayrisi bo oldukda
ikrdr ki bu hrmcs hemvre helketde olacak. Gerek biz Mslmnlar bu
brede derin derin fikirler edp zerimize re arayak. Elbette en evvel gerek devlet
bu hlinin fikrine dp, msellah olmal ise her iki taraf msellah ediridi, ve olmal
deilse, msellah taraf boaldd. Lkin grnr ki, devlet ya bu ie itin edemir
veya inki ederse de imkn yohdur ki msellah tarafn uhdesinden gelsn. Byle
oldukda biz gerek z remizi devletten katiyyen taleb edek ki, ya Danaksu[t]yun'u
eslihadan hl edp bi'l-[]hre, perkende etsn veya inki biz Mslmnlara da izin
versin ki biz de s[il]ahlaak Ancak Mslmnlarn silhlamak Danaksu[t]yun'u
rhat edp aralka sulh szi verir eer devlet dorudan doruya istiyorsa ki Ermeni
ile Mslmn [a]rasnda sulh olsun Kafkaz kanlardan hals olsun ya gerek
Danaksu[t]yun'u fesh etsn veya inki Mslmnlara icze versn ki onlar da
silah[la]sunlar.
RAD
*
Heng Heng Degnek (?)
Gence, 31 Mart
Dnen sat 5 rddelerinde bir deste Ermeni "Danaksu[t]yun" Frkas "Yal
Kla" adlanan Mslmn klann ste tklp hayli vakit atmadan sonra 50'ye
kadar karamal kavup apardlar. Mallarn bii kaydup kamak istemi ise kaanlar
glleleyp kalann aparmlar. Grnr ki konularmz barmak istemiyorlar. Bir
tarafdan "skitlik lzmdr" deyp bu beri tarafdan fitne ve fesd derini aldrmaka
alyorlar. Bunun netcesi olarak zlerinden tr gelecekde sadet kazanmak
istiyorlar. Yohsa Mslmnlar zlerine tbi etmek mi istiyorlar. Byle ise gayr-i
mmkindir. Sizin hlenizi duydk, gsterdiiniz dz yolu koyup, er[i] yol ile
gideceiz. Ya inki gcnz m gstermek istiyorsunuz. Byle olsa sizin gcnz
leme malmdur. Ancak mal (?) oturmanz maslahatdr. Mslmnlarda olan
mdd ve ftr ecati nazara alnz. Bre masm balalarn hline rahm ediniz.
hrmc defa vk olan sulhu bozmaynz!
Bb- l
ZET VE TRANSKRPSYON
195
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
577
Huzr- sm-i hazret-i Sadret-penhye,
Marz- ker-i kemneleridir,
Kafkasya ehirlerinin kffesinde kesretle mevcd ve mkemmelen msellah
bulunan Tanaksu[t]yun nm Ermeni ihtill komitesi efrdnn slmlar zerine
hcmda devm etdiklerine dir Bak'de kan Trkiyy'l-ibre "rk"[rd]
Gazetesi'nde mnderic olup Tiflis Baehbenderlii'nden b-tahrrt irsl olunan iki
makle leffen takdm klnm ve bu bbda Rusya Hkmeti nezdinde icr-y
teebbst ile ahl-i Mslimenin fesede-i merkmenin tecvztndan muhfaza
edilmesi esbbnn istihsli Petersburg Sefret-i Seniyyesi'ne tavsiye ve izbr olunmu
olmala emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 18 Rebu'l-evvel sene 1324
ve
F 29 Nisan sene 1322
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyun
651
Kafkasya'da Tanaksu[t]yun Ermeni htill Komitesi tarafndan slmlar zerine
hcmda devm edilmekde olduuna dir Bak'de mnteir rk[rd] Gazetesi'nde
mnderic ve Tiflis Baehbenderlii'nden mrsel iki maklenin gnderildiine ve
ahl-i slmiyyenin tecvztdan muhfazas emrinde Petersburg Sefret-i
Seniyyesi'ne vesy icr edildiine dir Hriciye Nezret-i Cellesi'nden gelen tezkire
arz u takdm klnd efendim.
F 19 Rebu'l-evvel sene [1]324
196
Sadr- azam
Ferid
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
ZET VE TRANSKRPSYON
197
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
876
198
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
870
Nefs-i Bak'de bulunan Salyan Alay'nn esliha ve mhimmt deposu altnda
hafr edilp zhire ihrc edilmi olan bir tnel hakknda Kafkasya Cerde-i
Resmiyyesi'nde mnderic tafslt hv Tiflis Baehbenderlii'nden alnan tahrrt
tercmesinin gnderildiine dir Hriciye Nezret-i Cellesi'nin tezkiresi melffuyla
berber arz u takdm klnd efendim.
F 18 Rebu'l-hr sene [1]324
F 29 Mays sene [1]322
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
199
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 12/25 Haziran sene[1]906 trhiyle Tiflis Baehbenderlii Vekleti'nden vrid olan 83 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Burada al-melei'n-ns nehb grt ve taarruzt cinyt k olunmakda ve
ibu efl klle-yevm misli n-mesbk bir cretle tekerrr etmekdedir. Erbb-
fezyihin eksersi "Gori" ve "mereti" ahlsinden olup memrn-i hkmet bunlar
topdan memleketlerine ide etmekde iseler de beyne'l-ahl ilk-y havf dehet
eyleyen bu efl-i ekvet-krneye nihyet vermee muvaffak olamyorlar. Ehs-
merkme, cretlerini o dereceye vardrmlar ki, Baehbenderhnenin kin olduu
"Miel" Soka'na mvz olan "Elizabet" Soka'nda le vakti tramvay arabasn
durdurup dernunda bulunan yolcularn cmlesini soymulardr. Tramvay arabalar
bu sretle defa durdurulduu hlde mtecsirlerden hi birisi elde edilememidir.
Bu fezyih u cinyta gnden ber ilemeyen tramvaylarla ekmeki
hamrkrlarnn tatl-i eglleri inzmm etmi ve fakat hamrkrlarn mutalesi iki
gnden ziyde devm etmemidir. Btn ahl cn ve mlndan asl emn olmad
cihetle heyecn iinde bulunuyor. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Tercme Odas
Aded
200
Hriciye Nezreti'ne 12/25 Haziran sene[1]906 trhiyle Tiflis Baehbenderlii Vekleti'nden vrid olan 84 numaralu tahrrtn tercmesidir.
Birka gnden ber "Bak", "Erivan" ve "Elizabetpol" ehirlerinde bir takm
vukt- vahme cereyn etmekdedir:
"Bak" 'de "Tagayef" plik Fabrikas'nda ileyen bin kadar amele tatl-i egl
etmi ve petrol imlthnelerinden bazlar ilemedii gibi bir ka da ancak askirin
nezret ve muhfazas altnda ilemekde bulunmudur. Ktayis muzftndan
"iyatura" nm mahalde kin manganez madenlerinde ileyen yirmi bin amele dahi
tatl-i egl eylemilerdir. Bir mhiyyet-i iktisdiyyeyi hiz add olunabilecek olan bu
mutaltdan daha vahm ve daha ziyde yn- teessf bir ey varsa o da "Erivan"
ve "Elizabetpol" eyletlerinin baz taraflarnda slmlar ile Ermeniler beyninde
mcdelt ve mukteltn tekrr ba gstermi olmasdr. Emr fermn hazret-i menleh'l-emrindir.
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
1386
ZET VE TRANSKRPSYON
201
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
1216
Sadr- azam
Ferid
202
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
ZET VE TRANSKRPSYON
203
Aded
204
Mslmnlar
ile
Ermeniler
arasndaki
tecvztn
Rusya
Bb- l
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
3248
ZET VE TRANSKRPSYON
205
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
95
Sadr- azam
Ferid
- 76 -
206
ZET VE TRANSKRPSYON
207
Evvelen: imdiye kadar bir hat-y mahz eseri olarak Kafkasya Trkleri
muharrertnda kullanlmakda olan Fris lisnnn yerine lisn- mder-zdmz olan
Trkenin irc ve ihys. Sniyen: Bi'l-umm mekteb kitblarmzn Osmanl
Trke vesinde telf edilmesi. Slisen: Mekteblerimizin programnn marif-i
Osmniyye programna aynen tatbki. Rbian: Merkez-i idresi Bulgaristan'n Varna
ehri ile ran-zemnin Urumi ehrinde bulunan Ermeni-Amerikan ve ErmeniProtestan komite-i muzrrasnn Kafkasya ve Azerbaycan Trklerini makm- hilfet-i
uzmya merbtyetden dr ve ittihd- slm niyyet-i mukaddesesinden mehcr
etdirmek in lisn- Arab ve Trk ve Fris ve Krdye vkf olan Ermeni erbb-
srndan peyderpey Kafkasya'ya idhl olunan resil-i muzrray ibtl etdirecek
reddiyelerin mukbeleten ner etdirilmesi. Hmisen: ran Bbler ile memlik-i
ecnebiyyeye ve Msr'a firr edp oralarda karr tutamayanlardan Kafkasya'ya yol
bulanlara meydn verilmemesi. Sdisen: Mekteb mdrleri ile muallim ve
muallimelerin Hkmet-i Seniyye'nin tensbi zre Dersadet'den tedrik etdirilmesi.
Sbian: Ktb-i dniyyeden tefsr ve ehds-i nebeviyyenin ve ktb-i ahlkiyye ve
mfdenin tamm intir cemiyyet-i hayriyyemizin resi bulunan Ceneral
Takiyof'un telf ve tab etdirmi olduu mdevvent- dniyyeden cild (Kef'lHakik) nm Trk tefsr-i cellden mahz nm- nm-i hazret-i emr'l-mminne
mahss olmak zre tab etdirilenleri Cemiyyet-i Hayriyye nmna bi'l-vekle
mtekarrib'l-hull cls- hmyn- mesadet-makrn mlbesesiyle atebe-i felekmertebe-i hazret-i hilfet-penhye arz u takdm eylemek zre mahssan Dersadet'e
izm olunmakla mftehirim. Teebbst- dndrne-i ubeydnemiz ale'l-usl resmen
Hriciye Nezret-i Cellesi'nden makm- Sadret-i uzm vstasyla atebe-i ulyya
arz olunmak in Cemiyyet-i Hayriyye'miz tarafndan hareketimden evvel Tiflis
Baehbenderlii'ne ayrca bildirilmidir. Binen-al-zlik Cemiyyet-i Hayriyye-i
slmiyye'nin yed-i cizneme vermi olduklar tasdk-nme ile atebe-i hneye
takdm olunmak zre it olunan istid leffen ve takdime-i mrnelerimiz dahi aynen
ve ilveten arz u takdm olunur. Ol bbda ve ktbe-i ahvlde emr irde hazret-i
men-leh'l-emrindir.
F 5 Receb sene [1]325
F 31 Temmuz sene [1]323
208
Yusuf
Mhr
Bak
ehr-i Bak
Mslman Cemiyyet-i
Hayriyye dresi
nnallhe yemr bil-adli ve'l-ihsni ve ti
zi'l-kurb ve'l-yetm ve'l-meskn.
ZET VE TRANSKRPSYON
209
Bb- l
Dire-i Sadret
25 Cumde'l-evvel
ehr-i Bak
210
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
211
Bb- l
Nezret-i Umr- Hriciyye
Tercme Odas
Aded
Hriciye Nezreti'ne 5 ubat sene [1]908 trhiyle Tiflis Baehbenderlii'nden vrid olan 193 numaralu tahrrtn tercmesidir
Kafkasya ititna dir olan muhrrert- adde-i cizneme zeyldir.
Batum'da bir gen talebe tarafndan polis mdri zerine bir humbara atlm ise
de kendisine isbet etmemi ve yalnz mrrn ve birnden bir ka kii telef
olmudur.Cni-i merkm mdr-i mm-ileyhin maiyyetinde bulunan gardiyan
tarafndan mahall-i vakada katl itlf edilmidir.ehr-i hlin nde ehr-i
mezkrdaki Rus kulbnn mahzeninde bir humbara kef edilmidir.Yirmi sekiz kilo
skletinde bulunan bu humbara bi't-tesdf bozulmu olduundan itil etmemidir.
Bu let-i tahrbiyyenin Ermeni erbb- ihtilli tarafndan vaz edilmi olduu zan
olunuyor."Gence" ve "Erivan" ehirlerinde her tarafda ve balca Ermenilerin
hnelerinde esliha ve mhimmt kef olunuyor. "Erivan" ehrinde iiyy'l-mezheb
bir takm kesn cmi-i erfi kuatarak cemat zerine ate etmiler ve on kiiyi katl
itlf eylemilerdir. Bu miynda hakknda teden ber advet beslemekde olduklar
bir seyyid de bulunuyordu. aklerden on derdest tevkf olunmudur. Tiflis'de
zbta tarafndan icr edilen taharriyt netcesinde bir hayli esliha meydna karlm
ve Tiflis'in en kalabalk yeri olan "Ulayar" Mahallesi'nde bir hnede humbara
imliyle megl biri Ermeni ve dieri Grc olmak zre iki kii derhl zbta
tarafndan derdest tevkf edilmidir.Taharriyt- vka netcesinde on bir aded
humbara sekiz revolver, yz fienk ve humbara imline mahss bir hayli edevt ile
"Yeni Erbb- htill Cemiyyeti" ibresini hv bir mhr zhire ihrc edilmidir.
Mlklerini terk etmeleri in ehir dhilinde imzsz ve tehdd-miz mektblar tevz
edilmi olduundan ahl heyecn ve dim bir muhtara iinde bulunuyor.Btn
Kafkasya'da ke'l-evvel emn syi mefkddur. Emr fermn hazret-i men-leh'lemrindir.
Bb- l
212
Dire-i Hriciyye
Mektb Kalemi
Aded
28
Hriciye Nzr
Bende
Tevfik
Bb- l
Dire-i Sadret
med-i Dvn- Hmyn
318
Kafkasya'da emn syiin ke'l-evvel mefkd olup ahren Batum ve Tiflis ile
mahll-i
sirede
ne
yolda
itit
edildiini
mutazammn
Tiflis
Sadr- azam
Ferid
ZET VE TRANSKRPSYON
213
Bb- l
Nezret-i Hriciyye
Tercme Mdriyyeti
Numara
F 24 Austos sene 1334
F 27 Austos sene 1334
Bak ile Batum Arasnda Mevcd Petrol eriti Hakknda tilf-nme
Bak ile Batum arasnda petroln sret-i dimede temn-i seyeln maksadyla
bu hussda ale'l-usl mezniyyet ve salhiyyeti hiz olan zrde vzu'l-imz Devleti Aliyye-i Osmniyye ile Azerbaycan ve Grcistan Cumhriyetleri murahhaslar
husst- tiyeyi kararladrmlardr.
Bak ile Batum arasndaki petrol mecrlar vazyyet-i hzralarn muhfaza
edeceklerdir. Mtekdn petroln sret-i dimede temn-i seyeln in kendi
214
M.Hainski
Halil
G.Gvazava
M. E. Resulzde
Vehb
J. Odielidse
G.Retkiladse
ZET VE TRANSKRPSYON
215
Bismillhirrahmnirrahm
Saltanat- Seniyye-i Osmniyye ile Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi
Beyninde Mnakid Muhdenet Muhede-nmesi
Bir tarafdan Hkmet-i Osmniyye dier tarafdan ahren iln- istikll eden
Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi siys, hukk, iktisd ve fikr shalarda
memleketleri arasnda mnsebt- dostne ve hem-civr tessi hussunda ittifk
etdiklerinden, murahhaslar olmak zre;
Saltanat- Seniyye-i Osmniyye;
Adliye Nzr ve r-y Devlet Resi devletl Halil Beyefendi hazretleriyle;
Kafkasya Cebhesi Osmanl Ordular Kumandan Ferk devletl Vehb Paa
hazretlerini;
ve Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi;
Hriciye Nzr Mehmed Hasan Bey Hacinski hazretleriyle;
Meclis-i Mill Resi Reslzde Mehmed Emin Beyefendi hazretlerini tayn
etmiler ve mrn-ileyhim ale'l-usl tanzm olunan ruhsat-nmelerini tedkk ve
tet etdikden sonra mevdd- tiyeyi kararladrmlardr.
Birinci Mdde
Hkmet-i Seniyye ile Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi arasnda dim
mslemet ve mstekarr muhdenet hkm-ferm olacakdr.
kinci Mdde
tdeki hatt- hudd, Memlik-i Osmniyye ile Azerbaycan, Grcistan,
Ermenistan Cumhriyetlerinin memlikini tefrk eyler:
Hudd Karadeniz'de oluk nehri munsabbndan balayarak avnabud dana
kadar [12]93-[18]78 harbinden evvelki huddu takb eder.
avnabud dandan sonra hatt- bllar takben Halhama dana, oradan
Mepiskaro dana gelir. Buradan cenba dnerek Yirsagad dandan ve Ayastoman'n
iki kilometre cenbundan geer. Buradan iml-i arkye geerek Karhol dana ve
216
ZET VE TRANSKRPSYON
217
218
ZET VE TRANSKRPSYON
219
Hall
Mehmed Vehib
Melff
1
Muslaha-i ummiyyenin inikdna ve her hlde 31 Knn- Evvel 1335
trhine kadar tarafeyn-i kdeynden her biri dier taraf tebeasna ticret ve seyr-i
sefin husstnda en ziyde nil-i msade millet mumelesini tatbk etmei
taahd eyler.
Birinci Mdde
Tarafeyn-i kdeyn, hi bir sretle ticret-i mtekbileyi idhlt veyhud transit
memniyyetleriyle ihll etmemei ve serbest transite msade eylemei taahhd
ederler. Yalnz tarafeynden birinin memlikinde devlet inhisr altnda bulunan veya
bulunacak olan kezlik haklarnda gerek shhat ve gerek zbta-i shhiyye-i
hayvniyye veya syi-i umm mlhaztyla yhud dier esbb- mhimme-i
siysiyye ve iktisdiyyeden n bi'l-hssa harbi takb eden devre-i muvakkata
zarfnda fevkalde tedbr-i mnia ittihzn cb eden ey mstesndr.
kinci Mdde
En ziyde nil-i msade millet usl devm etdii mddetce tarafeyn-i
kdeynden hibiri, hudd- memlikinin herhangi bir ksmnda huddunun aksm-
siresinde istf etdii idhlt ve ihrct resmlerinden daha ar rsm istf etmek
hakkn hiz olmayacakdr.
nc Mdde
Tarafeynden hibiri dier tarafn baka bir devlet ile mevcd bulunan veya bi'lhre vcda getirilecek olan gmrk ittifkndan mnbais msadtdan ve kk
hudd ticretine dir bahetmi olduu veya edecei msadelerden istifde
iddisnda bulunmayacakdr.
Drdnc Mdde
220
Altnc Mdde
1335 senesi Knn- Evvelinin otuz birinci gnne kadar en mhim olan
mahslt- ziryye ve snyyenin fazlas, ihtiyct- mevcdeyi tatmn in
yedinciden dokuzuncu mddeye kadar olan mddeler ahkm diresinde mtekbilen
mbdele edilecektir.
Yedinci Mdde
Mdde-i nifede mbdelesi mevz- bahs olan mahsltn mekdr ve env
her iki tarafca bir komisyon marifetiyle tayn edilecek ve bu komisyon tarafeyn-i
kdeynden msv mikdrda tayn olunmu azdan teekkl eyleyp muhdenet
muhedesinin imzsn mtekb f-y vazfeye ibtidr edecekdir.
Sekizinci Mdde
Mdde-i nifede beyn olunan eynn mbdelesi esnsndaki fiytlar bir
itilf- mtekbil ess zerine ve bir komisyon marifetiyle tayn olunacak ve ibu
komisyon her iki tarafdan msv mikdrda intihb olunmu azdan terekkb
edecekdir.
Dokuzuncu Mdde
Yedinci mddede zikr edilen komisyon tarafndan tayn olunan eynn
mbdelesi devletin teklt- mahssa-i merkeziyyesi veyhud devlet murkabesine
tbi teklt tarafndan icr edilecekdir.
4 Haziran 1334
Mehmed Hasan Hainski
Halil
Mehmed Vehb
ZET VE TRANSKRPSYON
221
Melff
2
Hudda Yakn Yerlerdeki Ticrete Mahss Msadt.
Tarafeyn-i kdeyn hatt- huddun iki tarafnda on be kilometre imtidd eden
bir sha dhilinde ticret-i yevmiyyenin cb etdii teshlt bahetmek zre mevdd-
tiyeyi karrladrmlardr:
Evvelen: tiy'z-zikr mevdd ve ey ve hayvnt, bir memleketden dierine
esn-y imrrnda idhlt ve ihrct resmlerinden veya dier herhangi bir vergi veya
resmden muf olacakdr. imendferle vk olan nakliyt bundan mstesndr.
1- Her defasnda be yz guru [80 Ruble] kymeti mtecviz etmemek zre
her nevi hubbt ve otlar,
2- Yolcu, arabac ve amelenin amar, esvb ve yol eys ile kendi
istimllerine mahss lt edevt,
3- nsan ve ey nakline mahss arabalar, yol arabalar, sepet ve nakliyta
mahss dier vesit, binek ve yol hayvanlar,
4- Ev ey ve levzm tarafeyn-i kdeynden birinin tebeasnn dier taraf
memleketinde yerlemek zre geldikleri vakit idhl etdikleri ev eys ile lt
edevt, nianlanm veya tarafeynden birinin tebeasndan dier taraf memlikinde
akd-i izdivc eden veya yeni mteehhil kadnlarn cihz takmlar da bu mufiyyet-i
rsmiyyeden istifde edecekdir.
5- Hudda civr kazlar ahlsinin hem-civr memlekete nakl etmek zre
mahslt- ziryyelerini mesel hubbt ve dier mahslt- ziryye ve
hayvniyyeyi mskirt ve dier myit ve hudd ticretine mahss dier eyy
koyduklar ve ayn yoldan bo olarak ger getirdikleri uval ve kaplar,
6- Otlamak zre merlara sevk olunan hayvnt ile ann mahslt, ma-hz
hayvntn muyene masraf alt ay mddet hitmnda istf olunabilecekdir.
Sniyen: Gmrk rsmuna tbi olan eynn nif'z-zikr mddelerde zikr
olunan mufiyyet-i rsmiyyeden istifde etmeleri in berberlerinde bunlarn hemcivr mntkadan geldiklerini mbeyyin memrn-i mahalliyye cnibinden mut ve
mahrec gmrnden musaddak ehdet-nmeler bulunmas lzmdr.
222
Halil
Mehmed Vehb
Bismillhirrahmnirrahm
Hkmet-i Seniyye ile Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi harbden
mtevellid ve dorudan doruya kendilerine mteallk baz mesil-i askeriyyeyi
halletmek arzsunda bulunduklarndan muvakkat bir muhede-i munzamma akdine
karr vermilerdir ve bu bbda murahhaslar olmak zre:
Saltanat- Seniyye-i Osmniyye
Adliye Nzr ve r-y Devlet Resi devletl Halil Beyefendi hazretlerini;
ve Kafkas Cebhesi Osmanl Ordular Kumandan Ferik devletl Vehb Paa
hazretlerini;
Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi;
Hriciye Nzr Mehmed Hasan Bey Hacinski hazretleriyle;
Meclis-i Mill Resi Resulzde Mehmed Emin Beyefendi hazretlerini tayn
etmiler ve murahhasn- mrn-ileyhim ale'l-usl tanzm olunan mezniyyet-i
kmile veskalarn tedkk etdikden ve uslne muvfk buldukdan sonra mevdd-
tiyeyi karrladrmlardr.
Birinci Mdde
ZET VE TRANSKRPSYON
223
224
Osmanl
Ordusu
nakliyyt-
askeriyyesinin
msadesi
nisbetinde
ZET VE TRANSKRPSYON
225
Halil
Mehmed Vehb
Bb- l Hukk Mvirlii
Numara
39011
Tarih
F 4 Kann- Sn sene [1]336
Nev-i
Msvedde
Hulsa
Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi ile akd olunan muhede ve mukvelenmelerin hkmet-i mezkre tarafndan tasdk edildiinin ir olunmasna nazaran
ora ahlsine tbiiyyetce yaplacak mumelenin istifsrna dir Tbiiyyet
Mdriyyeti mzekkiresi.
F 14 Austos sene [1]334 59692
Azerbaycan Hkmet-i Cumhriyyesi ile akd olunan muslaha-nmenin
hkmet-i mezkre r-y Millsi tarafndan tasdk edilmi olduu her ne kadar
r-y Mrn-ileyh Resi Mehmed Emin Resl imzl karr-nme sretinden
mstebn olmakda ise de muhede-i mezkrenin tasdk-nmeleri henz tet
edilmemi olduundan Hkmet-i Seniyye'ce Azerbaycan Hkmeti henz resmen
tannm denilemeyecei cihetle ora ahlsinin tbiiyyeti hussunda hl-i sbkndan
farkl bir mumele yaplamyaca derkrdr. Ancak hkmet-i mezkrenin sulh-
ummde vazyyeti sret-i katyyede taayyn edinceye kadar ahlsinin menei
nazar-i itibra alnarak bunlara karu Rus tebeasndan daha msadekrne
mumelede bulunulmas muvfk olacann Tbiiyyet Mdriyyeti'ne tebl
buyurulmas ment- msade-i safneleridir.
226
II. BLM
BELGELERN FOTOKOPLER
NDEKS
227
Arza
Kk rtbelerde bulunanlarn bir st veya byk rtbede bulunan makamlara
yazdklar yaz.
Berat
Osmanl devlet tekiltnda baz vazfe, hizmet ve memuriyetlere tayin edilenlere
vazfelerini yapmak yetkisini tevd etmek zere, padiah turas ile verilen mezniyet
ve atama emirleri.
Buyuruldu
Sadrzam, Vezir, Beylerbeyi, Kaptanpaa gibi yksek dereceli devlet grevlilerinin
yazl emri. Sadret'ten bir emri teblien yazlan buyuruldular, resen yahut tezkire
zerine veya mazbatalara tezylen dvni hat ile yazlrd.
Dvn- Hmyn
Osmanl Devleti'nde bugnk kabineye mudil olan tekilattr. Birinci ve ikinci
derecedeki siys, idr, asker, er', ml iler ile her eit ikyet ve dva burada
grlr, karara balanrd. Dvn- Hmyn'dan kan karar ve emirler, defterlere
kaydedilerek berat ve ferman eklinde yaymlanmtr.
Ferman
Bir iin yaplp yaplmamasn padiah adna emreden yazdr. Konusunu; mhim
hususlar, imtiyazlar ve fevkalde bir memuriyetin tevchi tekil eder. Dvn hat ile
yazlr ve turalanr. Tanzimat'tan sonra kullanlmas muayyen meselelere inhisar
etmi ve yerini "rde" uslne brakmtr.
228
Hatt- Hmyn
Padiahlarn kendi el yazlar ile bir maslahat zmnnda sdar ettikleri yazlar.
Genellikle sadrzamlarn telhis ve takrrleri zerine yazlrken Sultan II. Mahmud
zamannda bu ekil terkedilerek arz tezkirelerine Mabeyn Baktibi vastas ile
padiah adna cevab yazmak, yani "rde" tarz usl ittihaz olunmutur.
Hkm
Dvn- Hmyn'dan ferman eklinde yaymlanan karar ve emirlerin dier addr.
Fermanlar, ilgili makama gnderilmeden nce dvn ve mliye defterlerine "...hkm
ki" ifadesi ile kaydolunmutur.
rde
Padiahn emri. Ferman, Berat, Hatt- Hmyn gibi yaz trleri irde izhrn
Osmanl diplomatiinde (belge ilmi) deiik yazma ekli olarak grlmektedir.
stimlet-nme
Bilhassa Osmanl Devleti'ne tabi yar egemen han ve hkimler ile onlarn tebeas
olan halk devletin yanna ekmek ve bir hizmeti yapmaya yneltmek amacyla, gnl
okayc ve tevikkr ifdelerle yazlm olan mektuplara denir.
Kalgay
Krm Hnnn veliahd.
Mbeyn
Saray'da, Harem Diresi'yle d direler arasnda bulunan ksm. II. Mahmud'un son
zamanlarndan itibaren sarayn dars ile her trl muhbert ve mnsebtn temin
ve idare eden dire.
Mecls-i Mahss
Nzrlar ve baz komisyon- l reislerinin sadrzam bakanlnda toplanarak zel
ve mhim meseleleri grp karara balayan ve bu karar bir zabtla Sadret'e
bildiren meclisdir.
Mecls-i Vl
Islahat hareketlerinin cab ettirdii yeni nizmnmeleri hazrlamak, memurlarn
muhakemesiyle megul olmak ve lzm grlen devlet ilerinde rey vermek zere
1253 (1837) senesinde tekl olunan meclisin addr.
NDEKS
229
Nme-i Hmyn
Osmanl Padiahlar tarafndan yabanc devlet ve hkmet bakanlar ile Osmanl
Devleti'ne bal Mekke erfi, Erdel Kral, Eflk ve Bodan Voyvodalar'na, Krm,
Dastan vs. blge hanlarna gnderilen mektuplara denilir. Ayn muhtevada gelen
yazlara ise "Nme" ad verilmektedir.
Nezret
Son dnem Osmanl idr tekilatnda bugnk "Bakanlk" karl olarak
kullanlmtr. Nezretlerin banda bulunan idarecilere "Nzr" denilmitir.
Nureddin
Krm Hnnn II. veliahd.
Sadret
Bugnk "Babakanlk"n karl olup nezretler ve mstakil idarelerle padiah
arasndaki mruzt ve evmirin arz veya tebliini salayan ve nzrlarn yetkili
olmadklar konularda mracaat ettikleri makam.
emhl
Dastan blgesinin ba hkimine verilen nvan.
Tahrr
Yazmak, kaydetmek anlamna gelen bu kelime, Osmanl Devleti'nde yeni
zaptedilmi bir blgenin arazisini tescil ve topran mlkiyet ve tasarruf sistemini ve
vergi nisbetlerini tayin ve tesbit maksadyla yaplan kayt ilemine denir.
Tahrrt
Taradaki veya lke dndaki vilyet, sefret vs.ye bal direlerden gelen yazlar
iin kullanlan bir tabirdir. Tezkireden ayrdedici bir zellii mhrl olmasdr.
Taht- Algan
Krm'da, savalarda ok nemli baarlar kazanm kiilere verilen rtbe,
mareallik.
230
Telhis
Sadrzam, defterdar ve dier baz makamlardan padiah'a iznini, grn veya
emrini almak iin takdm edilen yazdr.
Terakk
Timar ve zeamet sahiplerinin mutasarrf olduklar topraklar ile yapt hizmetin
karln para olarak alan dier snflarn cretlerinde gsterdikleri baarlara karlk
olmak zere yaplan arta denir.
Tezkire
Genel anlamda ayn ehir ve kasabada bulunan resm direler arasnda yaplan
yazmalara verilen isimdir. Mhrsz olup kaleme alan makamn imzasn tar.
Sadret'in mlk ilere dir sunduu tezkirelere "Arz Tezkiresi" denilmektedir.
Usumi
Kaytak beylerine verilen nvan.
NDEKS
231
NDEKS
elisi, 44, 45
100
memleketi, 33
Abbas, irvan mal defterdar, 14
h, hlar, 34, 104
Abdal, ua'da bir ky, 197
ahl, 34
Abdullah elebi, 98
tark, 71
Abdullah Han, Semerkand hkimi, Buhara
Han, 10
Abdurrahman Aa, Eski Erzurum Valisi Tayyar
Paa'nn tatarlarndan, 103, 104, 105, 106,
Akba, 57, 73
han, 59
hanl, 55, 66
107
Amiyazin katogikosu, 181
232
det-i ganem, 42
Aa
Muhammed
Han,
ran h,
Kaar
200, 205
"Ali Hanof" Sabun imlathanesi, Tiflis'te, 129
Mslime, 196, 205
Ali Hanof, Tiflis Valisi, 162
tebea-i Grciyye, 84, 89
Ali
Ahsha, 62
kalesi, 55, 63, 74
Ahilkelek kalesi, 55, 63, 74
Ahmed Aa, ua ve Gence ve Karaba Han
brahim Halil Han'n adam, 88, 89, 90
Ahmed Bey, ana beylerinden, 13
Murad
Han,
"shib-i
ihtiyr-
ran"
NDEKS
233
Alman, 135
Arsne, 42
Altkesik Abazas, 79
Atebe-i uly, 17
Atlu asker, 6
Atshor, 226
Avrz ve nzl, 28
Ayak Bey, erkes, Kabartay beylerinden, 12,
13
Ayastoman, 226
Aza mevkii, 227
Azerbaycan, 61, 65, 72, 76, 83, 86, 88, 90, 91,
97, 98, 102, 106, 121
Arpaay, 227
Cumhuriyeti, 225
Arpa mevki, 227
hanlar, 66, 71, 72, 74, 82, 84, 87
Arrn arzsi, 41
234
havlsi, 71
Bakr, 43
huttu, 234
Hkmet-i
madeni, 7
Cumhriyyesi,
223,
236
234
ihtilli, 93
Lisan, 214
Azgor kalesi, 55, 63, 74
Azziye Cmi-i erfi, Batum'da, 165
Bb- l, 101, 103, 125, 126
Hukuk Mavirlii, 225
Babunca-i Dastn, 43
Bc, 21
Bd- hev, 42
Bademli karyesi, 162
Badad, 10, 49, 102
krbn, 105
Vlisi, 49, 59, 61, 70, 71, 103
Bahr-i Hazer, 29, 30, 32, 33, 35, 37, 57, 235
vlisi, 167
vukt, 151, 154, 155, 166, 167,
172, 173183, 184,
Balahan, 134, 179, 181
Balkl mevzii, 21
Baranovski, Kafkasya'daki Rus Guvernr, 178,
179, 180
NDEKS
235
Bennk, 42
Berda, 16, 32
Basra, 10
Berkt, 41, 42
Beslinay beyi, 8, 13
Batman, 42
Bostan, 41
Boyluca, Gence ile Revan arasnda bir ky, 28
Byezid, 76
defterdr, 87
mutasarrf, 76, 88, 90, 104
Mutasarrfl, 119
Baylof Hapishnesi, Bak'de, 157, 159
Behre, 41
236
15, 17, 19
ar, 29, 30, 33, 34, 164
Cmi-i erf, Bak'de, 135
eltk, 41, 42
Cmi-i erf, Yukar Acara'daki "Kula" karerkes, 55, 56, 64, 67, 76
yesinde, 165
erkezistan, 66
beylerbeyi, 23
Cehrikendi, 212
eyleti, 73
Bey,
Batum Baehbenderlii
murlarndan, 153
Cevd Han Gence Han, 86, 92
Cevd karyesi, 36
NDEKS
ors, Gney Azerbaycan'da bir yer, 32
Daistan, 22, 24, 25, 46, 57, 69, 84, 88, 89, 95,
237
Devlet-i Aliyye, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37,
45, 46, 48, 50, 52, 54, 57, 59, 60, 62, 68, 70,
71, 72, 73, 76, 80, 81, 82, 91, 94, 95, 96, 97,
98, 101, 102, 103, 105, 106, 109, 111, 224,
228, 229, 233, 235
238
Deynek, 42
192
heyeti, 135, 161
NDEKS
239
rehbni, 134
Esliha, 162, 206, 208, 221
saldrlar, Kafkasya'da, 212
Espadaro, Batum'da spanya Fahr Konso-losu
tifesi, 203
Esterbd, 29
Ekiy eteleri, 158, 174
atmas,
Erivan,
Evgan-i em, 43
Fris lisn, 217
Fars, 97, 98
61, 64, 65, 70, 71, 78, 83, 85, 86, 87, 90, 91,
92
Gmr emni, 73
Feyzullah Aa, Gelibolu Mtesellimi Cizyeseraskeri, 91, 92
240
Glan, 57
191, 192
Goloapof Engil, 212
Fienk, 123, 124, 198, 222
Goloyef, Bak Salyan Alay'nda Mlzm-
Frane elisi, 29
Sn, 206
Franszca, 131
Gorkal, 226
Gke, 20, 21
beyi, 21
Gulm Ali, Revan Han Hseyin Ali Han'n
olu, 75
Grcistan, 28, 29, 31, 76, 79, 83, 84, 87, 89, 97,
98
kalas, 25, 40
hkimleri, 71
melikleri, 79
NDEKS
241
Grcistan'daki Mslmanlar, 87
Grciyye, 84, 88
Hanerler, 162
Harr, 41
Hric tifesi, 103
Hric vakas, 103
Hriciye nzr, 139
Hriciye Nezret-i Cellesi, 113, 115, 116, 118,
117, 119, 120, 123, 124, 125, 126, 128, 129,
Halife, 113
Halil Bey, 18
242
tccrlar, 105
Hristiyanlar, 162
Daistan, 88, 89
Huddmiyye, 43
ran, 78
slmiyye, 46, 79
Hemedn, 32
Hnta, 43, 80
Htta-i Azerbaycan, 94
Hzne-i mire, 10, 21
NDEKS
243
seferi, 48
Seraskerlii, 101
mereti, 209
ehzdesi, 102
tebeas, 181
pek, 42
topraklar, 9
rn Bbler, 217
55, 56, 57, 58, 60, 61, 67, 69, 70, 75, 78, 81,
82, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 91, 92, 93
ran, 9, 29, 30, 48, 55, 57, 64, 69, 71, 72, 85,
90, 95, 96, 98, 101, 102, 103, 104, 181
ahlisi, 57
devleti, 120
244
178
ehirleri, 205
eyh'l-islm, 135
Trkleri, 217
vli vekli, 131
Vli-i Ummilii, 141
vli-i ummsi, 163, 174, 190, 192
168
Vlilii, 142, 143
ahl-i siresi, 214
ve Azerbaycan Trkleri, 217
ahlsi, 167, 213, 216
Vilyeti
Umr-
Siysiyye
direktr, 132
da vuka gelen itit, 158
daki Ermeniler,213
NDEKS
245
Karaay, 79
ya muhceret, 164
Karadal, 197
Olaylar, 221
Karadeniz shilleri, 66
Karagalok, 152
Kazman, 123
Karagderi karyesi, 36
Karau da, 36
Hkmeti, 124
Kht Vlisi, 78
Kalay madeni, 43
Kalyon- hmyn, 80
246
beylerbeyi, 23
beyi, 6
beylerbeyi, 10
ehbenderlii, 124
kads, 15
Kartil, 56
Bey,
Berdok
Beyi,
Sogos
beylerinden, 13
Kerim Giray Han, 166
Kerkk, 48, 49
Keslen karyesi, 36
(?)
Kef'l-Hakik,
Zeynelbidin
Takiyof'un
sayfiyyesi,
Kafkasya
Genel
NDEKS
247
Kilise, 188
Kurn, 216
Kirmanhn, 32
Kimi (?), 43
Konstantiniyyeti'l-mahmiyye, 35
Kffr- Grciyye, 88
Kffr- Moskov, 112
Kl-i harr, (?) 42
Kl-i ayn (?), 42
Kr suyu, 31
Krdistan, 32, 62
Ktates [Ktayis] kalas, 80
Ktayis, 129, 157, 158, 165, 209, 210
vlisi, 158
248
Lezgi askeri, 82
maml, 40
Kara Mslu, 40
Lezgiler, 55, 66
Muhtesib (?), 40
Lisn-Frisi, 217
Ozanlar, 39
Arab, 217
Seferbd, 40
Trk, 217
Sofular, 40
Krd, 217
hsun, 40
Tavukcu, 40
Yar, 40
Yayanlu (?), 40
195
Mahmud Tayyar Paa, Byezid Mutasarrf,
Marif-i Osmniyye program, 217
Mabr karyesi, 36
Madenci, 6, 7
NDEKS
Mayora Aleksandr Romansof, General, Moskov
Devleti Hudd Vekli, 35
249
Mzendern, 29
Mehmed Giray Han, Krm Hn, 4, 5, 9, 10
sevhili, 57
Mehmed Hasan Bey Hainski, Azerbaycan
Mazu, 43
225, 233
Mehmed Rz Bey, irvan Han Davud Han'n
olu, 99
250
Memleket-i Azerbaycan, 32
Mengen karyesi, 36
67, 68, 69, 70, 71, 72, 75, 79, 80, 81, 91,
100
askeri, 79
ar, 29, 30, 31, 32, 33, 34
ariesi, 35, 36, 37
elisi, 37
huddu, 37, 32
keferesi, 80
taraf, 95
zbitleri, 31
Msy Kirs, Rusyal 113
NDEKS
Muhammed Bey, Ada Beyi, 13
251
Muhammed
Derv,
Mr
alem-i
hazret-i
ehriyr, 36
Muhammed Han, Revan Han, 87, 92, 93, 95,
Msev, 135
Mustafa Bey, Mirho Sanca Beyi, 55, 62, 63
37
Musul, 49
Mu mutasarrf, 76
39
Mu, 76, 102, 105
Muktaa-i Debbhne-i nefs-i Gence, 39
Mhimmt, 24, 80, 206, 208, 132, 221
Muktaa-i Gmrk ve Kapan- Dakk ve
Alefhne, 38
252
veklleri, 163
Nal-pre, 43
Onuncu Polis Diresi, 157
Nahvan, 20, 21, 32, 82, 84, 87, 89, 92, 122,
148, 149, 150, 151, 154, 155, 157, 162, 163,
Nogay halk, 79
Edebiyat, 144
nakliyt, 235
NDEKS
253
tebeas, 183
sevkiyt, 223
rf-i beled, 42
Pirinc, 43
Pasin serhaddi, 3
Penbe, 41, 42
Rafaza-i liym, 17
Resm-i siyb, 42
Resm-i kapan, 43
Resm-i kovan, 42
Resm-i revgan, 42
Resm Gazete, 142, 143
Resm Kavkaz Gazetesi, 128
Ret, ran'da bir ehir, 183, 184
254
Revan, 20, 21, 23, 26, 27, 32, 76, 100, 105,
Rumeli, 6, 9, 49
Rus-Ruslar, 25, 26, 28. 55, 82, 83, 87, 135, 144,
145, 180, 225
Hkimi, 3
askiri, 57, 66, 69, 75, 90, 197,
Han, 66, 76, 86, 91, 92, 94, 96,
198, 199
104
elisi, 37, 125
seraskeri, 48, 49, 50
kulb, 221
vli vekli, 174
Lisan, 214
vli-i ummsi, 162
tebeas, 236
kalas, 32
Telgraf Acentesi, 131
Revgan-i sde, 43
ran huddu, 227
Revolver, 130, 159, 189, 222
Ruslarn mektib-i liyesi, 216
Rza Bey, Mteveff irvan Han Davud Han'n
olu, 99
Rusya, 24, 35, 36, 66, 75, 88, 119, 122, 123,
125, 126, 127, 137, 138, 139, 140, 141, 145,
217
NDEKS
255
256
Selmas Han,4, 5
85
Sleyman, irvan mal defterdar, 14
Slman Han, Grc Akba Han, 55, 58, 67,
68, 70, 75
Snn, 213
Srhay Han, irvan Han, 45, 48
ar, 43
agablu Mevkii, 227
ah Hseyinolu Kla, 36
h Hseyin, Tahmasb'n babas, 29
h Kalender, 9, 10
h- Acm, 45
h- ran, 100, 105, 106
ran'n hzdesi, 105
Safeviyye, 61
ahin Giray, Krm Han, 79
ahremli, Sbk Mahmudan Beyi, 19
NDEKS
257
ahsn Han, 86
ahsunlu, 44
gilesi, 45
eyh'l-islm, 95
eyhlislmlk, 113
i Bb, 213
l- Daistn, 43
i eyhi, 181
i mezhebi, 221
ana, 158
ark seferi, 19
ehr-i Zol, 10
ahalisi, 9
ekerciler, Tiflis'te, 130
Beylerbeyi, 26
eki, 19
defterdr, 19
emhal, Daistan Hkimi, 8, 17
Hkimi, 11
emkr, 92
Han, 45, 47, 48, 51, 52, 53, 54
kalesi, 19
Hanl, 44, 46
emseddin, Akta Sanca Beyi, 9
Muhfz, 14, 23
emseddinliler, 83, 89
mers, 19
erif Aa, Magazberd Beyi, 112
snr, 35
erif Paa, ran'a firar eden Osmanl paa,
102, 103, 105, 106
ura, 213
258
Tlibhan Kla, 36
Tlibzde Ahund Yusuf Efendi, Mekteb-i dd
Muallimi ve Ulm- Arabiyye Mderrisi ve
Kr-perdz, 181
ter, 9, 10
Tife-i Acm, 103
Lezgiyn, 86, 91
Rusya, 57
Tatar, 5
Tabanca, 133
Tbesern, 22
Hkimi, 18
Tbiiyyet Mdriyyeti, 236
Tagar, 42
"Tagayef" plik Fabrikas, Bak'de, 210
Tahferton (?) Bey, Sogos beylerin-den, 13
Tahmasb Kulu Hn, ran h, 28, 29, 33, 34,
48, 61, 65
Sllesi, 61
Tahran, 78, 104
NDEKS
259
198, 200, 201, 202, 205, 206, 208, 209, 210,
beylerbeyi, 23
vlisi, 128
199
Top kunda, 80
260
kilise, 32
lke-yi emseddinl, 84
Tuman Beyi, 8
mer-i Daistan, 46
Tuz, 43
muhfz, 56
Paa,
Kafkasya
Osmanl
Vered, 158
Veyselli, 197
Urumiye, 77
Urusiyye, 84
Volga, 186
pdih, 85
vukiyye, 42
Ordular
NDEKS
Yarmca karyesi, 151
Kla, 36
261
Yaylak, 164
Yekehan karyesi, 36
Zruzenbil sanca, 21