FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

SEMINARSKI RAD
TRITE NOVCA I KAPITALA

NAZIV TEME
DRAVNE OBVEZNICE NA BANJALUKOJ BERZI

STUDENT:
SAA MAJKI

MENTOR:
Doc.Dr.MIODRAG JANDRI

Banja Luka,2016 godine.

SADRAJ
UVOD ----------------------------------------------------------------------------------------------------1

1.HARTIJE OD VRIJEDNOSTI NA TRITU NOVCA----------------------------------------2

1.1.Pojam hartija----------------------------------------------------------------------------------------2
1.1.1.Emisija hartija od vrijednosti-------------------------------------------------------------------3
1.1.2.Emisija HOV javnom ponudom----------------------------------------------------------------3
1.1.3.Emisija HOV privatnom ponudom-------------------------------------------------------------3
1.1.4.Vrste hartija od vrijednosti----------------------------------------------------------------------3
2.KRATKORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI----------------------------------------------5
2.1.Pojam i klasifikacija kratkoronih HOV--------------------------------------------------------5
2.1.1.Kratkorone dravne obveznice----------------------------------------------------------------6
2.1.2.Depozitni certifikat-------------------------------------------------------------------------------7
3.HARTIJE OD VRIJEDNOSTI NA TRITU KAPITALA------------------------------------7
3.1.Dugorone hartije od vrijednosti------------------------------------------------------------------7
3.1.1.Akcije ili dionice----------------------------------------------------------------------------------7
3.1.2.Elementi i vrste akcija----------------------------------------------------------------------------8
3.1.3.Cijene akcija--------------------------------------------------------------------------------------10
3.1.4.Dugorone obveznice---------------------------------------------------------------------------11
3.1.5.Derivati HOV-fjuersi--------------------------------------------------------------------------12
4.BERZE-------------------------------------------------------------------------------------------------12
4.1.Istorijat i pojam-------------------------------------------------------------------------------------12
4.1.1.Vrste,organizacija i berzansko poslovanje----------------------------------------------------12
5.BANJALUKA BERZA(BLSE)-------------------------------------------------------------------14
5.1.Istorijat i lanovi berze-----------------------------------------------------------------------------14
5.1.1.Trini segmenti Banjaluke berze-------------------------------------------------------------15
5.1.2.Analiza,rad i uspjenost na Banjalukoj berzi------------------------------------------------15
6.ZAKLJUAK-----------------------------------------------------------------------------------------16
7.LITERATURA----------------------------------------------------------------------------------------17

UVOD

Tema ovog rada je hartije od vrijednosti odnosno dravne obveznice na Banjalukoj

berzi.Hartije od vrijednosti predstavlja skup razliitih hartija od vrijednosti koje dre
pojedinani investitori tj. fizika i pravna lica ili drutva za upravljanje.Hartije od vrijednosti
su bez ikakve sumnje najvea i najznaajnija grupa finansijskih instrumenata kojima se trguje
na finansijskim tritima.Njihovi korjeni,njihova pojava u obliku kakvom ih danas susreemo
istorijski se vezuju za srednji vijek.Prvobitna namjena im je bila da olakaju obavljanje
platnog prometa a tako je i nastao papirni novac,kao posebna vrsta vrijednosnih papira.Kod
objanjavanja hartija od vrijednosti potrebno je navesti nekoliko bitnih injenica kao to
su:hartije od vrijednosti predstavljaju formalno dokumente,sadre odreena imovinska ili
lina prava pri emu se prave razlike izmeu prava na hartiju i prava iz hartije.Sve hartije od
vrijednosti mogu se podijeliti u dvije velike grupe i to,na instrumente duga i instrumente
akcijskog kapitala.Prema tome ko ih emituje,odnosno izdaje hartiju mogue je razlikovati
dvije grupe instrumenata duga:dravne hartije koje emituje vlada i razliiti dravni organi i
organizacije,a u svrhu finansiranja odreenih potreba dravnih organa,najee radi pokria
budetskih deficita ili prikupljanja sredstava za finansiranje specifinih projekata,potreba ili
ciljeva.Hartijama od vrijednosti sa kojima se obavljaju novane transakcije na tritu novca
podrazumjevaju se samo one hartije od vrijednosti koje su emitovane ili izdate od strane
Centralne banke,kao i one koje su dobile saglasnost od banke da su to hartije trita novca i da
se sa njima moe trgovati na organizovanom nacionalnom tritu novca.Trite kapitala u
Republici Srpskoj karakterie postojanje Banjaluke berze hartija od vrijednosti ad Banja
Luka(BLSE)na kojoj se obavlja promet hartija od vrijednosti na podruju Republike Srpske,a
zajedno sa Sarajevskom berzom vrijednosnih papira dd Sarajevo(SASE)obavlja se promet
hartijama od vrijednosti na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.Pojam berza predstavlja
fiziki i poslovno organizovan prostor na kome se po strogo utvrenim pravilima trguje
hartijama od vrijednosti,novcem i stranim sredstvima plaanja.lan berze je pravno lice
ovlaeno za poslovanje sa hartijama od vrijednosti koje je zakljuilo sa Berzom ugovor o
lanstvu.Broker je lan odnosno fiziko lice koje je ovlateno za zakljuivanje berzanskih
poslova od strane lana berze i ispunjava uslove koje propisuje Zakon o hartijama od
vrijednosti i podzakonska akta.To je organizovano trite na kojem se obavlja trgovina na
veliko.Berze se mogu podijeliti ,a u zavisnosti od toga ime se trguje na berzi
na:finansijske(efektne) i robne(produktne)berze.Banjaluka berza je akcionarsko drutvo
osnovano za obavljanje djelatnosti povezivanja ponude i tranje u prometu hartijama od
vrijednosti,utvrivanje i davanje informacija o ponudi,tranji,kursnim listama i ostalim
podacima o hartijama od vrijednosti odnosno za organizovano,pregledno,likvidno i efikasno
poslovanje sa hartijama od vrijednosti i pruanju informacija o tome,u skladu sa zakonom i
drugim propisima.Osnovana je 2001.godine odlukom Komisije za hartije od vrijednosti
Republike Srpske,a organi koji je ine su:skuptina akcionara,upravni odbor,nadzorni odbor i
direktor.U njenom lanstvu nalazi se 12 brokerskih kua.Nadzor nad Berzom vri Komisija za
hartije od vrijednosti Republike Srpske,kao stalno i nezavisno pravno lice.
1
Shodno gore navedenom potrebno je objasniti osnovne karakteristike hartija od vrijednosti
,kao i znaaj i ulogu Banjaluke berze odnosno poslovanje dravnim obveznicama na
Banjalukoj berzi.Zbog ekonomske krize koja je aktuelna poslednjih godina te zbog
cjelokupnog stanja privrede u Republici Srpskoj i FBiH-a,poslovanje Banjaluke berze se

suoava sa raznim problemima ali njena strategija je da dalje unapreuje kvalitet,kreira jeftin
servis za svoje lanove i obezbjedi fer i transparentno okruenje za domae i inostrane
investitore.

1.HARTIJE OD VRIJEDNOSTI NA TRITU NOVCA

1.1.POJAM HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Hartije od vrijednosti su pismeni dokumenti ili isprave koje imaocu daje odreena imovinska
prava koja se mogu koristiti samo pod uslovom zakonskog vlasnitva nad tim hartijama od
vrijednosti.To su dokumenti ili isprave koje moraju da ispunjavaju sledee uslove:
a)da bude izdat u pismenoj formi
b)da u njemu ima inkorporirano pravo iz duniko povjerilakih odnosa koje se nemoe
ostvariti nitit prenijeti na drugog bez same isprave,tj.treba da posjeduje sposobnost za promet.
Da bi jedan dokument ili isprava bio hartija od vrijednosti,on mora da ispunjava odreene
uslove:
1)da su pismene isprave,
2)da je u konkretnoj pismenoj ispravi odreeno imovinsko ili lino pravo i
3)da je korienje i ostvarivanje tog prava veoma jasno uslovljeno zakonskim vlasnitvomposjedovanjem te hartije od vrijednosti;a da bi mogla da vri funkcije na na finansijskom
tritu,neophodno je da na svom blanketu ima sledee elemente;
1)naziv hartije od vrijednosti
2)naziv i sjedite izdavaoca hartije od vrijednosti,
3)tano oznaenu obavezu izdavaoca koja proizilazi iz hartije od vrijednosti,
4)naziv firme ili ime lica na koje hartije od vrijednosti glasi,
5)mjesto i datum izdavanja i serijski broj,
6)potpis izdavaoca hartije od vrijednosti.

2
Hartijama od vrijednosti sa kojima se obavljaju novane transakcije na tritu novca
podrazumjevaju samo one hartije od vrijednosti koje su emitovane,izdate od strane Centralne
banke i one koje su od nje dobile neku vrstu saglasnosti da su to hartije trita novca i da se sa
njima moe trgovati na organizovanom nacionalnom tritu novca.

1.1.1.Emisija hartija od vrijednosti

Emisija hartija od vrijednosti predstavlja odreene postupke i radnje koje eminent ini u cilju
obezbjeenja sredstava prodajom hartija od vrijednosti na primarnom tritu.Moe da se vri
javnom ponudom i privatnom ponudom.
1.1.2.Emisija hartija od vrijednosti javnom ponudom
Emisija hartija od vrijednosti javnom ponudom je emisija kod koje se upis i uplata hartija od
vrijednosti vri na osnovu javnog poziva svim zainteresovanim licima.Postupak emisije
javnom ponudom obuhvata:izradu prospekta,donoenje odluke o emisiji,zakljuivanje
ugovora izmeu eminenta i banke u svrhu otvaranja privremenog rauna za deponovanje
uplata po osnovu kupovine hartija od vrijednosti,podnoenja zahtjeva Komisiji radi odobrenja
prospekta,donoenje rijeenja po zahtjevu eminenta,objavljivanje prospekta i javnog poziva za
upis i uplatu hartija od vrijednosti,upis i uplata hartija od vrijednosti,utvrivanje i
objavljivanje rezultata emisije,upis emisije u registar eminenta kod Komisije i upis hartija od
vrijednosti na raune kod Registra.
Eminent je pravno lice(drava,grad,entitet,kanton,optina,inv.fond,banka i svako drugo
pravno lice,organizovano kao akcionarsko drutvo ili drutvo sa ogranienom
odgovornou)koje emituje hartije od vrijednosti.Ono je duno da prospekt ili javnu ponudu
javno objavi ili da ga dostavi pozantim kupcima,nakon to ga odobri Komisija.
1.1.3.Emisija hartija od vrijednosti privatnom ponudom
Emisija hartija od vrijednosti privatnom ponudom vri se na slian ili isti nain kao i kod
javne ponude.Bitno je naglasiti da eminent moe vriti privatnu ponudu hartija od vrijednosti
samo jednom u toku jedne kalendarske godine.Steene hartije od vrijednosti privatnom
ponudom ne mogu se prodavati,zalagati ili na drugi nain otuivati uperiodu od najmanje
jedne godine od upisa u Registar,izuzev u sluajevima;prenosa po osnovu nasleivanja ili po
sili zakona;prenosa akcija u sluaju preuzimanja akcionarskog drutva,prenosa akcija na
eminente u sluajevima kada to dozvoljava zakon.
1.1.4.Vrste hartija od vrijednosti
Podjela hartija od vrijednosti moe se vriti na osnovu raznih kriterijuma i to.
1)prema nainu odreivanja povjerioca u ispravi
2)prema prirodi prava,sadranoj u samoj hartiji
3)prema vrsti prihoda
3
Na osnovu datih podjela i klasifikacija,moe se zakljuiti da se jedna hartija od vrijednosti
moe pojaviti kao:
robni
dokument,odnosno
isprava,kao
konosman,skladinica,zalonica i sl.

to

su

;tovarni

list,teretnica

ili

novani dokument ili isprava,kao tosu;ek,mjenica ,blagajniki zapis i druge hartije od

vrijednosti kratkoronog karaktera
kapitalni dokument ili isprava ,kao to su:obveznice,akcije hipoteka i druge hartije od
vrijednosti dugoronog karaktera i
prema prirodi odnosa koje odraavaju hartije od vrijednosti mogu biti osnovne i izvedene.
Instrumenti duga su obveznice,certifikati,komercijalni zapisi,note,bondovi,debenture.
Instrumente duga moemo podijeliti prema: eminentu:dravne hartije od vrijednosti i hartije
od
vrijednosti
privrednih
subjekata;rok
dospijea;kratkorone,srednjrone
i
dugorone,porijeklu:domae,inostrane
i
evroobveznice;osiguranju:osigurane
i
neosigurane.Prema specifinosti instrumenti duga se javljaju kao:
a)obveznice sa promjenjivom kamatnom stopom(zatita od inflacije)
b)prihodne obveznice(visina kamate zavisi od prihoda firme)
c)konvertibilne obveznice(zamjenjive za akcije).
Izvedene hartije od vrijednosti su:fjuersi i forvordi;opcije;svopovi;sporazumi o kamatnim
stopama,varanti i LYON.Kako je navedeno hartije od vrijednosti se prema roku dospijea
dijele na kratkorone i dugorone.Kratkorone hartije od vrijednosti su vezane za trite
novca,a dugorone hartije od vrijednosti za trite kapitala.Finansijsko trite predstavlja
organizovani sistem,mjesto i prostor na kome se vre trasakcije finansijskih intrumenata.Kada
je rije o finansijskim transakcijama,onda se moe rei da se transakcijama dolazi do
prometa,tj. Do kupoprodaje finansijskih instrumenata.Finansijski instrumenti mogu biti u
obliku novca,vlasnikih i dugovnih finansijkih intrumenata.Hartije od vrijednosti na tritu
novca i tritu kapitala prikazana su na sledeim tabelama.
Hartije od vrijednosti na tritu kapitala(dugorone hartije od vrijednosti)
Naziv papira

Izdavalac

Investitor

Dravne srednjorone i
dugor.obveznice
Obveznice lokalnih
Vlasti
Obveznice
Preduzea

Centralna
vlada
Lokalne
vlasti
Firme

Stanovnitvo
firme
Stanovnitvo
firme
Stanovnitvo
firme
Stanovnitvo
firme

Firme
Dionice

Rok
dospijea
i 3-30godina

Aktivnost
sekundarnog
trita
Visoka (snana)

i 10-30godina

Umjerena

i 10-30godina

Umjerena

i Bez
dospijea

Visoka(snana za
dio.veliki firmi)
4

Hartije od vrijedosti trita novca(kratkorone hartije od vrijednosti)

Naziv hartija od Izdavalac

vrijednosti

Investitor

Blagajniki
zapisi

Stanovnitvo
firme

i 13-26 sedmica

i Stanovnitvo

7dana do 5god.

Potvrde
depozitima

Centralna vlast

o Banke
tedionice

Prenosive
Velike banke i
potvrde
o tedionice
depozitima
Komercijalni
Banke
i
papiri
fin.kompanije
Euro-dolarski
Banke na eurodepoziti
dolarskom
tritu
Bankarski
Banke
akcepti
Certifikati
Depozitne
federalnih
institucije
fondova
Repo-aran.
Finasijske
i
nefinasijske
institucije

Rok dospijea

Aktivnost
sekundarnog trita
1 godina.

Ne postoji

Firme

2 sedmice
1godine

Firme

1dan do1godina

Niska(slabo)

Firme i vlade

1dan do 1godina

Ne postoji

Firme

30-270 dana

Visoka(snana)

Depozitne
institucije

1-7 dana

Ne postoji

Finansijske
nefinansijske
institucije

i 1-15 dana

do Niska (slaba)

Ne postoji

2.KRATKORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

2.1.POJAM I KLASIFIKACIJA KRATKORONIH HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Kratkorone hartije od vrijednosti su one hartije od vrijednosti koje imaju rok dospijea do
jedne godine.Kod njih ne postoji formalno osiguranje eminenta da e izvriti svoju
obavezu.One su visoko likvidne,dok su razlike u prinosu uslovljene rizikom koji se vezuje za
eminenta.Emisiju kratkoronih hartija od vrijednosti mogu vriti:
-drava i njeni organi
-organizacije i agencije
-lokani organi vlasti
-firme i
-banke.

One imaju veliki znaaj za trite novca jer obezbeuju njegovo irenje i njihovim se
uvoenjem mogunost kratkoronog pozajmljivanja znatno poveava.U osnosu na prinos koji
objezbjeuju,kratkorone hartije od vrijednosti se dijele na:diskontne i kamatne hartije od
vrijednosti.Diskontne hartije od vrijednosti su:
-dravne obveznice
-bankarski akcepti
-komercijalni zapisi.
Prodaju se po cijeni koja je nia od nominalne vrijednosti za visinu prinosa obeanog
investitoru,a diskont zavisi od vremenskog perioda i rizinosti ulaganja.Kamatne hartije od
vrijednosti su:
-depozitni certifikati
-kratkorone obveznice paradravnih institucija
-srednjorone obveznice evrodolarskog trita.
Imaju odreeni rok dospijeai kamatnu stopu koja se isplauje po dospijeu.Spadaju u
najvanije instrumente trita novca.Prema navedenom mogu se zakljuiti osnovne
karakteristike kratkoronih instrumenata a to su da je rok dospijea krai od godine dana I
odraavaju duniko povjerilake odnose.
2.1.1.Kratkorone dravne obveznice
Kratkorone dravne obveznice su hartije od vrijednosti koje predstavljaju kratkorone
obligacije dravnog budeta.emitiju se sa rokom dospijea od 1,3,6 ili 12 mjeseci,i to kao
diskontni kratkoroni finansijski elementi.Emituje ih drava sa ciljem da njihovom prodajom
prikupi odreenu koliinu novca radi pokria dravnog deficit.Osnovna im je karakteristika
to nose vrlo nizak stepen rizika i niske kamatne stope,zbog ega ih centralne banke koriste za
operaciju na otvorenom tritu.Transakcije im se obavljauju na primarnom i sekundarnom
tritu novca.Na primarnom tritu novca prodaju se preko aukcije koju organizuje uglavnom
centralna banka.Na sekundarnom tritu novca takoe se vri transakcija kratkoronih
dravnih obveznica.Naime sekundarno trite je najefikasniji segment trita
novca.Organizovano je kao dilersko trite gdje se meusobno trguje preko brokera,a u veini
razvijenih zemalja ove obveznice se emituju u obliku knjigovodstvenih zapisa a ne tampane
obveznice ime se smanjuju trokovi upravljanja javnim dugom.Mogu biti iskazane po
diskontnoj ili nominalnoj vrijednosti.Diskontna vrijednost je ustvari prva prodajna cijena,a
nominalna je cijena na dan dospijea za naplatu.Razlika izmeu ove dvije cijene je diskont.To
je prihod kupca obveznice.Ako se dravna obveznica prodaje po nominalnoj vrijednosti,u
istoj se iskazuje nominalna vrijednost i kamatna stopa,a po naznaenoj stopi se obraunava
kamata.Iznos kamate isplatie se kupcu na dan dospijea.Cijena obveznice na dan dospijea
jednaka je zbiru nominalne vrijednosti i iznosa kamate.U sluaju da se dravna obveznica
prodaje po diskontnoj vrijednosti,njena vrijednost prilikom prve prodaje bie nia od njene
nominalne vrijednosti.
6

2.1.2.Depozitni certifikat
Depozitni certifikat je instrument duga odnosno kamatna hartija od vrijednosti iji se emitent
obavezuje da e isplatiti imaocu certifikata iznos deponovanih sredstava sa pripadajuom
kamatom u utvrenom roku.On predstavlja potvrdu o oroenom depozitu kod banke u kojem
je naznaen iznos,period ulaganja I kamatna stopa.Emituje se po nominalnoj vrijednosti na
koju se obraunava kamata koja se dodaje glavnici i isplauje u roku dospijea.Osnovne
karakteristike su mu:prenosivost(vea likvidnost deponenta),manji kreditni rizik,predaja iz
ruke u ruku,anonimnost vlasnika i mogunost banaka da upravljaju svojom
pasivom.Depozitni certifikat izdaje banka,a rokovi dospijea mogu biti kratkoroni-od nedelju
dana do godinu dana i dugoroni preko godine dana.Najei rok je tri mjeseca.Ono to
takoe treba istai je da svi certifikati ne spadaju u trite novca,naime oni treba da
ispunjavaju sledee uslove:da su prenosive,da glase na velike sume,da su im emitenti poznate
i velike banke,da su kratkorone hartije od vrijednosti i kamatne stope su neto vie od
kratkorone dravne obveznice zbog veeg rizika.Ovaj indtrument je pogodan zbog svoje
prenosivosti I funkcije kao sredstva plaanja,stoga ima veliku likvidnost.
Uesnici na tritu novca i hartija od vrijednosti tj. Imaoci kratkoronih hartija od vrijednosti
kada ele prodati hartiju od vrijednosti moraju dostaviti Tritu novca i kratkoronih hartija
od vrijednosti uredno popunjenu ponudu.U njoj se nazanuju uslovi pod kojim se moe
izvriti prodaja odreene hartije od vrijednosti.
3.HARTIJE OD VRIJEDNOSTI NA TRITU KAPITALA
3.1.DUGORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI
Za razliku od kratkoronih hartija od vrijednosti kojima se trguje na tritu novca,dugorone
hartije od vrijednosti su vezane za trite kapitala.Dugorone hartije od vrijednosti su hartije
od vrijednosti iji rok dospijea ili naplate prelazi vremenski period od jedne godine.Dijele se
na:
-akcije ili dionice
-dugorone obveznice
-finansijski derivati-izvedene hartije od vrijednosti

3.1.1.Akcije ili dionice

Akcije ili dionice su osnovne i najvanije dugorone hartije od vrijednosti a prisutne sun a
sekundarnom tritu.Predstavljaju imovinske hartije od vrijednosti,pismena dokumenta o
uloenim sredstvima u vlasniki capital akcionarskog drutva.Izdaje ih akcionarsko drutvo a
izdavanjem se potvruje da imalac te isprave ima u akcionarskom drutvu ulog u osnovnom
kapitalu i odreena lanska prava i obaveze.Njima kupci ostvaruju vlasnitvo nad kapitalom
tj.materijalno pravo.Osnovni capital akcionarskog drutva je utvren i podjeljen na akcije
odreene nominalne vrijednosti.
7

.Vlasnici preduzea kupovinom akcija stiu trajni ulog u imovini akcionarskog preduzea i
stiu pravo potraivanja na dio dobiti koje se zove pravo na prisvajanja dividend i rezidualni
su povjerioci neto imovine akcionarskog drutva.Akcionarsko drutvo upisuje izdate akcije
kao idruge hartije od vrijednosti u Centralni registar za hartije od vrijednosti u skladu sa
zakonom kojim se ureuje trite hartija od vrijednosti I drugim aktima Komisije za hartije od
vrijednosti.Akcije predstavljaju :
-ulog u osnovnom kapitalu akcionarskog drutva
-skup prava I obaveza koji pripadaju njenom imaocu u tom drutvu
-instrument trita kapitala
-hartiju od vrijednosti.
Ona je uvijek lino pravna hartija od vrijednosti jer daje njenom imaocu pravo uea u
akcionarskom drutvu.emisiona vrijednost akcije mora biti jednaka ili via od njene
nominalne(raunovodstvene)vrijednosti dok njena trina vrijednost na sekundarnom tritu
moe biti razliita,via ili nia od njne nominalne vrijednosti zavisno od ponude i
tranje.Akcije kao hartije od vrijednosti ostvaruju dva prava.Prvo to je pravo na akciju kao
ispravu.To je stvarnopravni odnos koji se izraava u vidu vlasnitva nad odreenom
akcijom.Drugo, to su prava iz akcije.Tu je rije o obligacionopravnom odnosu iju sadrinu
ine meusobna prava akcionara,kao vlasnika akcije i akcionarskog drutva,kao njenog
izdavaoca.Prava sadrana u akciji dijele se na:materijalna ili imovinska i nematerijalna ili
lina.
Materijalna ili imovinska prava obuhvataju:pravo na isplatu dividend;pravo na uee u diobi
likvidacine mase u sluaju prestanka drutva po osnovu likvidacije;pravo preeg sticanja
akcija iz novih emisija i zamjenjivih obveznica i pravo raspolaganjem akcijama svih vrsta u
skladu sa zaokonom.
Nematerijalna ili lina prava obuhvataju:pravo pristupa pravnim aktima i drugim
dokumentima i informacijama drutva;pravo uea u radu skuptine i pravo glasa u skuptini
tako da jedna akcija uvijek daje pravo na jedan glas.Navedena prava sadri redivna obina
akcija.Metim,kod druge klase akcija obim ovih prava moe biti razliit.Akcionar stie prav iz
akcije kad u potpunosit izmiri obaveze u novcu ili stvarima i pravima izraenim u novcu u
skladu sa Zakonom i odlukom o emisiji akcija.Akcionarsko drutvo mora imati bar obinu
akciju i one uvijek predstavljaju jednu klasu,dok preferencijalne mogu biti dvije ili vie klasa
sa razliitim pravima.
Broj odobrenih akcija akcionarskog drutva ne moe biti vei od 50% od broja izdatih obinih
akcija u vrijeme kad je broj odreen osnivakim aktom.Ono moe da izda sve ili samo dio
svojih odobrenih obinih akcija,a odobrene preferencijalne akcije bilo koje klase moe da ne
izda ili da izda samo dio.
3.1.2.Elementi i vrste akcije
Akcije se izdaju,prenose i evidentiraju u obliku elektronskog zapisa u informacionom sistemu
Centralnog registra za hartije od vrijednosti.
8

.Akcije sadre:
oznaku vrste hartije od vrijednosti
oznaku klase,serije hartije od vrijednosti,ako je izdavalacizdao vie klasa odnosno serija
hartija od vrijednosti iste vrste
naziv,sjedite i matini broj izdavaoca hartija od vrijednosti
naziv,sjedite i matini broj pravnog lica,odnosno ime,prezime,adresu i jedinstveni matini
broj fizikog lica na ije ime glasihartija od vrijednosti
nominalnu vrijednost cjelokupne emisije hartije od vrijednosti
nominalnu vrijednost hartija od vrijednosti,odnosno knjigovodstvenu vrijednost ako se
akcije izdaju bez nominalne vrijednosti
opis posla i obaveze koje hartije od vrijednosti sadri i nain njihovog ostvarenja
datum izdavanja,odnosno upisa hartije od vrijednosti u Centralni registar
Za posebne elemente pojedinih hartija od vrijednosti te specifinosti utvruje Centralni
registar za hartije od vrijednosti.Akciju ine dva dijela i to prvi dio akcije je osnovna isprava
ili plat a drugi dio akcije sastoji se iz kuponskog tabaka koji sadri kupone za naplatu
dividende.
Prema kriterijumu prava koje daju dijele se na obine(redovne)akcije i
preferencijalne(prioritetne,povlatene,privilegovane)akcije.Obine akcije predstavljaju jednu
klasu akcija koje njihovim imaocima daju jednaka lina i imovinska prava.
Preferencijalne akcije su akcije koje mogu da budu podjeljene u vie klasa zavisno od obima I
razliitosti prava koje daju svojim imaocima.Za razliku od obinih preferencijalne akcije daju
svojim imaocima odreene privilegije kao to je prednost u isplati dividend koja je unaprijed
poznata i zagarantovana i dr.Preferencijalne akcije mogu biti. Kumulativne koje daju pravo na
naplatu svih neisplaenih dividend prije isplate dividend na osnovu obinih
akcija;participativna akcija daje pravo njenom imaocu da kumulira naplatu utvrene
prioritetne dividende i naplatu dividend;paticipativno-kumulativne akcije koje su kombinacija
paticipativnih i kumulativnih akcija;konvertibilna(zamjenjiva)akcija daje pravo imaocu da je
moe pretvoriti u obinu akciju.S obzirom na imaoca prava mogu biti akcije na ime i akcije na
donosioca.

Akcije na ime se tee prenose jer punovanost njihovog prenosa iziskuje odreene
formalnosti dok se akcije na donosioca prenose obinom predajom.Postoje i drugi vidovi
podjela akcija i to:prema pravu glasa(akcije bez prava glasa,akcije sa pravom glasa,akcije sa
ogranienim pravom na glas);prema kriterijumu izmirenja obaveza(privremene i stalne) i
prema vremenskom kriterijumu emisije8akcije prve misije,akcije druge misije I akcije
sledeih misija).
9

3.1.3.Cijena akcije
Cijene akcija su promjenjive i osjetljive na sve promjene u odnosima ponude i tranje.Na
cijene akcija utiu brojni unutranji faktori u samom akcionarskom drutvu ali i problem
sredine odnosno ekonomskog i politikog okruenja.Neke od metoda izraunavanja cijena
akcija su:
1)nominalna vrijednost akcija
2)cijena akcija na osnovu tokova sredstava
3)cijena akcija na osnovu diskontovanja dividendi
4)cijena akcija na osnovu rasta dividend
5)cijena akcija na osnovu sagledavanja prihoda.
Nominalna vrijednost akcije predstavlja novani iznos upisan na samoj akciji.Visina
nominalne vrijednosti predstavlja iznos po kojem se vri primarna emisija akcija.Prilikom
osnivanja akcionarskog drutva utvrdi se iznos osnivakog kapitala i broj akcija koje e biti
emitovane.Iz tog odnosa ukupnog kapitala i broj akcija izraunava se visina nominalne
vrijednosti.Nominalna vrijednost je znaajna samo kod utvrivanja prava vlasnika obinih
akcija jer se kupovinom obinih akcija stie pravo na upravljanje i prisvajanje
dividende.Meutim u savremenom akcionarstvu prisvajanje dividend ne predstavlja bitan
motiv zbog kojeg se ulae capital u akcionarsko drutvo.Kod ulaganja kapitala u kupovinu
akcija mnogo vei znaaj ima pekulativna dimenzija,mogunost zarade na osnovu razlike u
nabavnoj i prodajnoj cijeni akcija.Na berzanskom tritu potpuno je nevano kolika je
nominalna vrijednost akcije jer se akcije prodaju po kursu ili cijeni I to je bitan podatak za
ulagae prilikom kupovine na berzi.
Cijena akcije na osnovu tokova sredstava izraunava se diskontovanjem svih buduih neto
priliva sredstava koji se izraunavaju kao razlika prihoda i trokova.Meutim,cijena akcija na
osnovu diskontovanja razlike izmeu prihoda i trokova ima vie teoretski i edukativan
karakter nego praktian znaaj.
Izraunavanje cijena akcija n osnovu diskontovanja dividendi predstavlja u praksi esto
koriten nain koji se koristi u raznovrsnim analizama.Prema ovom pristupu stvarna realnost
akcija je zapravo sadanja vrijednost buduih dividendi.Za diskontovanje svih buduih iznosa
dividend koristi se diskontna stopa koja izraava vremensku dimenziju vrijednosti novca I
zbir oekivanih buduih dividendi.
Kretanje trinih cijena akcija izuavali su brojni statistiari i nauni radnici.Ako je privredni
ivot potpuno izvjestan i mogu se perfektno previdjeti sva relevantna trita kretanja,u tom
sluaju poznata je stopa prinosa akcija na osnovu koje se moe odrediti njihova cijena kao
kapitalizovani prihod od akcije.Dividenda predstavlja prihod od akcija.Trina cijena akcije
predstavlja njenu sadanju vrijednost koja je dobijena na osnovu diskontovanja buduih
prihoda od akcija po odgovarajuoj stopi prinosa.Svaka akcija nosi sa sobom odreeni rizik
izraen u cijeni.
10

Stoga svaki investitor vodi rauna o svom portfelju akcija a portfelj predstavlja kolekciju
raznovrsnih akcija koje investitor kupuje i kojima trguje.Na tritu akcija postoje akcije sa
sigurnim plasmanom i akcije sa rizinim plasmanom.Sigurne akcije imaju ocjenu boniteta
AAA dok visoko pekulativne imaju ocjenu DDD.Mnogi vlasnici kapitala dijele svoje akcije
na onaj dio koji e kupiti sigurne akcije i na drugi dio za kupovinu rizinih akcija.
Postoje brojni pokazatelji cijena na tritu akcija.U nastojanju da pobijede trite,investitori
uvijek imaju u vidu osnovni princip trgovanja; kupiti to jeftinije a prodati to skuplje.U
berzanskom poslovanju ovaj univerzalni trgovaki zahtjev glasio bi;kupiti kada cijene
dostignu najnii nivo a prodati kada se postigne najvia cijena.Svi uesnici na berzi imaju isti
cilj,meusobna konkurencija i nedostatak pravih informacija onemoguavaju ih da
maksimalizuju svoje zarade.Zato koriste razliite metode za mjerenje opteg nivoa cijena i
njihovih promjena u odreenim vremenskim intervalima.Na osnovu kretanja opteg nivoa
cijena izvodi se zakljuak o oekivanim granskim i pojedinanim promjenama cijena akcija u
budunosti.
Ekonomska teorija poznaje razliite modele procjena cijena akcija,ali i pored toga i kod
berzanskih analitiara i kod investitora postoji bar nekoliko problema koji oteavaju izradu i
primjenu ovih pokazatelja,a najvie tekoa stvaraju: zamjena akcija,promjena veliine liste I
dioba akcija.
3.1.4.Dugorone obveznice
Obveznica je dugorona hartija od vrijednosti i predmet je kupoprodaje na sekundarnom
finansijskom tritu,tritu kapitala i berzi.Izdavalac obveznice se obavezuje da e o
dospjelosti (roku dospijea obveznice) isplatiti zakonitom imaocu obveznice njen nominalni
iznos(glavnicu) i kamatu ili da e otplaivati amnitetske kupone prema utvrenim
rokovima.Cilj emisije obveznice je mobilizacija kapitala na dugoronoj kreditnoj osnoovi
eminent je dunik po obveznici.Bitni elementi obveznice su:ako se glavnica i kamata
otplauju odjednom(isplata) obveznica obino ima plat(omot) i kupon;ako se otplata vri u
ratama tada ona ima glavni dio u vidu omota i sporedni dio kamatni kupon I talon sa istim
pravnim znaajem kao kod akcije.Omot obveznice sadri:kamatnu stopu,rok
otplaivanja,procenat participacije u dobiti-participativna obveznica i garancije za isplatu
obaveza.to se tieobveznica one mogu biti:obine(redovne)obveznice,participativne
obveznice koje pored glavnice i kamate daju pravo i na perticipaciju dobiti,garantovane
obveznice koje su obezbjeene od treeg subjekta,konvertibilne obveznice koje mogu biti s
pravom opcije imaoca ali do odreenog roka,obveznice sa pravom prijevremenog otkupa
eminent isplatom obveze prije roka.
Obveznice takoe mogu biti sa niskom kamatom i varijabilnom kamatnom stopom koje su se
pojavile kao posljedica inflatornih nestabilnosti kao i nestabilnosti kamatnih
stopa.Vrednovanje obveznica je slino vrednovanju investicija.Cijena u osnovi izraava
sadanju vrijednost novanih priliva koji e biti ostvareni.Ovdje je bitan factor diskontne
stope za vrednovanje obveznica.Kada kamatna stopa raste tada opada vrijednost tj.trina
cijena obveznice I obrnuto pri padu kamatne stope tada raste sadanja vrijednost odnosno
trina cijena obveznice.
11

Prinos koji se do dospijea obveznice moe ostvariti je diskontna stopa pri kojoj je trina
cijena obveznice jednaka sadanjoj vrijednosti obveznice.Pored prinosa do dospijea ,kod
obveznica imamo i tekui prinos,a on predstavlja odnos godinjih isplata kamata i trine
vrijednosti obveznice.
3.1.5.Derivati hartija od vrijednosti-fjuersi
Trine operacije sa fjuers ugovorima realizuje se na specijalno organizovanim berzama od
kojih su najpoznatije Internacinal Monetary Market,The Chikago Boqard i London
Internacional Financial Future Exchange.Pri sklapanju fjuers ugovora nema fizikog prenosa
intrumenata koji su predmet ugovora,nego se samo stvara pravo ili obaveza da se odreeni
instrument kupi ili isporui na neki budui dan naznaen u ugovoru.Sve uesnike u
transakcijama sa fjuers ugovorima moemo svrstati u dvije osnovne grupe:hederi i
treideri.Hejderi su oni koji se trgujui sa fjuersima ele zatiti od rizika promjene kurseva I
kamatnih stopa,a treideri su oni koji preuzimaju rizik i nastoje iz promjena cijena ostvariti
ekstra profit.Prema nainu upotrebe i formiranja cijene dijele se na:kratkorone koji su vezani
za trite novca I dugorone kojisu vezani za trite kapitala.Valutni fjuersi su izvedeni na
bazi svih vanijih svjetskih valuta i predmet je meunarodne trgovine na meunarodnom
monetarnom tritu.Kamatni fjuersi su se pojavili prvi put 1975.godine na ikakoj
berzi.Prodavac ovog fjuersa se obavezuje da e kupcu fjuersa isporuiti dravnu obveznicu
I to 13 nedjelja prije njenog dospijea.Ravnotena cijena(teoretski)fjuersa moe se po
jednostavnom modelu izraunati na osnovu pozavanja cijene active do datuma poravnjanja
fjuersa I kratkorone kamatne stope na davanje I uzimanje u zajam.

4.BERZE
4.1.ISTORIJAT I POJAM
Berza je samostalna i specifina institucija.To je organizovan proctor u fizikom i poslovnom
smislu na kojem se po strogo utvrenim pravilima trguje hartijama od vrijednosti,novcem
devizama itd.Berze su dune da us vom poslovanju obezbjede zakonito obavljanje
trgovine,zatitu interesa uesnika.potovanje pravila ponaanja uesnika,informacije za
javnost i uesnicima znaajnim za rad berze.Osniva se kao A.D. ili D.O.O.Mogu da je osnuju
drava ili pravna lica koja imaju dozvolu za obavljanje djelatnosti brokersko-dilerskog
drutva.Na berzi se trguje akcijama,obveznicama i drugim hartijama od vrijednosti koje
odreuje Komisija za hartije od vrijednosti.Jo u srednjem vijeku bila su poznata mjesta gdje
su se odravali susreti trgovine u kojima su se u tano odreenom vremenu I na odreenom
prostoru obavljale trgovake transakcije.U to vrijeme odreuju se standardi I kriterijumi kako
za uesnike na berzi tako i za robu kojom se trguje.
.Smatra se da je dobila ime u Briu u dvoru jedne bankarske porodice Van der Burse na ijem
su se grub nalazile tri kese sa novcem,a u xv vijeku nastaju organizovane berze sa redovnim
sastancima.
4.1.1.Vrste,organizacija i berzansko poslovanje

12

Robne produktne berze pomau promet velikih koliina robe bez njihovog prisustva.Zbog
toga one imaju vidnu ulogu u svjetskoj trgovini.Kupljena roba se isporuuje kupcu prema
ugovoru I isto tako se isplauje kupovna cijena posle berzanskog sastanka.
Finansijske-efektne,na njima se trguje razliitim oblicima finansijskih intrumenata(hartija od
vrijednosti).Mogu biti trita novca i trita kapitala u zavisnosti da li se na njima trguje
kratkoronim ili dugoronim hartijama od vrijednosti.
Mjeovite-na njima se trguje i finansijskim instrumentima i robom.Trgovanje se obavlja na
posebno organizovanim dijelovima berze,koji se organizuju prema tipu trinog maaterijala.
Anglosaksonski tip-to je privatna institucija osnovana kao akcionarsko drutvo.Berze ovog
tipa su konzervativne sa aspekta proirivanja lanstva,berzanske regulative i naina
poslovanja a uticaj drave i njenih organa je minimalan.Banke i drugi finansijski posrednici
nemogu ni pod kojim uslovima biti lanovi ovog tipa berze.
Francuski tip-berza javno pravnog karaktera osnovana po posebnim zakonima.Berze ovog
tipa karakterie uee drave i njenih organa,a poetni kapital ulae i lanove berze postavlja
i imenuje upravo drava.
Mjeoviti tip berze-samo ime govori predstavlja mjeavinu anglosaksonskog i kontinentalnog
tipa berzi.lanovi berze su brokersko dilerska drutva i ovlatene banke,a prijem u lanstvo
berze vri se na osnovu podnijetog zahtjeva i dokumentacije propisane aktima berze.Berza
pokuava da na istom mjestu objedini ponudu i tranju za hartijama od vrijednosti i da
omogui utvrivanje njihove cijene kao i da zatiti pojedinane investiture.Ona omoguava
dravi i njenim organima kao isvim drugim subjektima dap item emisije finansijskih
intrumenata dou do neophodnih finansijskih sredstava i kapitala za finasiranje vlastitih
potreba.Postojanje berze omoguava likvidnost hartija od vrijednosti.N aberzama se formiraju
trine cijene koje mogu uticati na efikasnu raspodjelu ukupnih sredstava u privredi svake
zemlje i donosi znaajnu korist stanovnitvu poto prua vie mogunosti za unosno
investiranje tednje.Berze su organizovane po sistemu koncetrinih krugova iji je centar
sama berza sa svojim slobodama.brokeri berze vode berzanski dnevnik,objavljuju berzansku
cijenu trinih materijala i uestvuju u zakljuivanju ugovora o prodaji izmeu brokera
lanova berze za berzanski pultom.Berzanski poslovi su ugovori koji se zakljuuju preko
ovlatenih lica koji istupaju kao trgovci ili kao posrednici i koja na osnovu zakona ili
berzanskih pravila imaju pravo uea u radu berze,a poslovi berze su javni.Trgovanje na
berzama predstavlja najzanajniju aktivnost berzanskih poslova a trguje se sa:
Akcije-kad ih kupite pripada vam dio kompanije.Vlasnici oekuju da e ostvariti dobit ako
kompanija uspjeno posluje.Veina ljudi kupuje akcije i da bi na njima zaradila kapitalnu
dobit,odnosno profit od prodaje akcija po vioj cijeni od kupovne.
Indeksi-su mjera pomjeranja cijena na tritu akcija.Vee firme u okviru indeksa imaju jai
uticaj na vrijednost indeksa nego manje korporacije.Indeksi kojima se najvie trguje su
S&P500(USA),NIKKEI(JAP),FTSE(GB) I DAX(NJEM).
13

Obveznice predstavljaju formalan sertifikat koji izdaje vlada ili poslovna korporacija u
zamjenu za zajam.U sebi sadri fiksnu kamatnu stopu i obeanje o vraanju pozajmljenih
fondova posle odreenog perioda kao i fiksi datum dospijea na koji se mora isplatiti pun
iznos.U prvoj fazi berzanskog poslovanja koja se odvija van berze uspostavlja se odnos
izmeu investitora i berzanskog posrednika da proda ili kupi odreeni finansijski
instrument.U drugoj fazi dolazi do realizacije odnosno vri se kupovina ili prodaja
fin.instrumenta i utvruje se njegova cijena.Formiranje cijena po kojoj se fin.instrumenti
kupuju ili prodaju zove se kotacija.U treoj fazi se vri obraun I plaanje izvrene kupovine
ili prodaje kao iprenos sredstava ili hartija od vrijednosti na raune kod berzanskog
posrednika.Kada se na berzi organizuju transakcije koje imaju za cilj neposredan uticaj na
ponudu itranju ili cijenu finansijskih instrumenata nasuprot zakonitom tritu dolazi do
pojave manipulacije I one sun a berzi zabranjene.Na berzi se obavljaju operacije koje se mogu
podijeliti na :Formiranje cijena finansijskih instrumenata;pekulacije;Mnipulacije;berzanska
kriza.Cijena finansijskih instrumenata omoguavaju investitorima informacije koje im
pomau da li da kupuju ili prodaju.
Berzanski posrednici mogu se podijeliti na brokere i dilere.Poto veina berzanskih
posrednika istovremeno vri i brokerske i dilerske poslove uobiajeno se nazivaju brokerskodilerska drutva.Broker je lice koje posreduje izmeu prodavca i kupca i za svoje usluge
uzima proviziju.Broker moe da se specijalizuje samo za poslove sa pojedinim hartijama od
vrijednosti i tada ima ulogu agenta.Broker obavlja poslove za tue ime i za tu raun uz
naplatu provizije.Diler je lice koje kupuje i prodaje finansijske instrumente u svoje ime i za
svoj raun.Diler ne radi za proviziju ve zaradu ostvarujw iz svog poslovanja,to znai das u
onivlasnici finansijskih instrumenata.
5.BANJALUKA BERZA(BLSE)
5.1.ISTORIJAT I LANOVI BERZE
Berza je tano odreeno trite na kome se redovno trguje standardizovanom pokretnom
robom i po strogo utvrenim pravilima.Glavna djelatnost berze je organizovanje trgovine
hartijama od vrijednosti.Trite kapitala Republike Srpke odvija se na Banjalukoj berzi
hartija od vrijednosti a.d.Banja Luka (BLSE),a trgovanje se odvija preko berzanskih
posrednika,lanova berze.Banjaluka berza je akcionarsko drutvo osnovano 9.maja
2001.godine odlukom Komisije za hartije od vrijednosti Republike Srpske,a organi koji ga
ine su:skuptina akcionara,upravni odbor,nadzorni odbor i direktor.Njeno lanstvo
ine:Advantis broker a.d.Banja Luka;Pavlovi Internacional banka a.d.B.Luka;Bobar banka
Bijeljina;Euro broker a.d.Banja Luka;Addiko Bank a.d.B.Luka;Nova banka a.d.Banja
Luka;Banka Srpske a.d. B. Luka-u likvidaciji;NLB Razvojna banka a.d. B. Luka;Unicredit
bank a.d.B.Luka;Sberbank a.d.Banja Luka;Akcija broker a.d.B.Luka.
lanovi Banjaluke berze mogu biti preduzea za poslovanje sa hartijama od vrijednosti i
banke sa sjeditem u Republici Srpskoj. Zakonska regulative kojom je regulisano trite
Republike Srpske obuhvata:Zakon o tritu hartija od vrijednosti,Zakon o privrednim
drutvima,Zakon o preduzeima,Zakon o PIF-ovima i drutva za upravljanje privatizacionom
fondovima,Zakon o investicionim fondovima,Zakon o preuzimanju akcionarskih
drutava,Zakon o bankama RS i drugi zakonski i podzakonski akti.
14

5.1.1.Trini segmenti Banjaluke berze

Trite kapitala Republike Srpske odnosno Banjaluke berze sastoji se od berzanske
kotacije(slubeno berzansko trite) i slobodnog berzanskog trita.Berzanska kotacija je
prestini dio trita gdje je pored optih uslova neophodno ispuniti i sledee uslove,a vezano
za hartije od vrijednosti su:da se njima moe organizovano trgovati,da su cjelini uplaene,da
su neogranieno prenosive,da su emitovane u nematerijalizovanom obliku.Obveznice iji je
emitent Republika Srpska se uvrtavaju na berzansku kotaciju bez obzira na ispunjavanje
navedenih kriterijuma.Na slobodnom berzanskom tritu se nalaze hartije od vrijednosti koje
ispunjavaju opte uslove za uvrtavanje,a vri se na zahtjev emitenta,pojedinog imaoca hartije
od vrijednosti ili po slubenoj dunosti.Akcije iz postupka privatizacije i javno emitovane
hartije uvrtavaju se po slubenoj dunosti na osnovu izvjetaja Centralnog registra.Broj
registrovanih hartija od vrijednosti na ovom trinom segment iznosio je370 krajem
2002.godine,dok je krajem 2005.godine broj preduzea ije su akcije uvrtene na slobodno
berzansko trite iznosio 760.Nakon kostituisanja svih akcionarskih drutava,koja su prola
vauersku privatizaciju,na slobodnom berzanskom tritu e se pojaviti oko 830 hartija od
vrijednosti.
5.1.2.Analiza, rad i uspjenost na Banjalukoj berzi
Banjaluka berza je poela sa radom 2002 .godine sa ukupno 368 uvrtenih hartija od
vrijednosti ija je trina kapitalizacija na kraju godine iznosila 86.442.672 KM.Osnovni
trini material prilikom osnivanja i u prvim godinama rada berze bile su akcije preduzea
koja su u procesu privatizacije dravnog kapitala prenesena u vlasnitvo graana putem
vauera.Tim vauerima koji su osnivanjem berze pretvorene u akcije trgovalo se na berzi
putem transakcija sa blok poslovima.Posle 2007.godine na berzi se pojavljuju obveznice kao
jo jedna vrsta trinog materijala tj.kao oblik prikupljanja kapitala.To su obveznice koje
emituje drava po osnovu izmirenja unutranjeg duga i obveznice optina koje se emituju sa
ciljem prikupljanja kapitala za finansiranje odreenih projekata.Prema podacima iz
2015.godine,ukupan promet iznosio je 560,6 miliona KM to predstavlja smanjenje za 4,43%
u odnosu na predhodnu godinu.Obveznicama Republike Srpske trgovalo se u vrijednosti od
290,7 milionaKM,pri emu je redovan promet iznosio 47 mil.KM to je inilo 8,38% ukupnog
prometa,a ostatak na primarnom tritu.Indeks ORS koji predstavlja najlikvidnije obveznice
R.Srpske porastao je za 19,10%.Kroz javne ponude obveznica ostvareno je preko 243 miliona
javnih ponuda obveznica,to je inilo 43,48% ukupnog prometa.Na osnovu berzanskog
indeksa iz 2015.godine,BIRS je imao pad za 8,64% gdje je najveu vrijednost imala u
junu(737,83 poena),a najniu u decembru(654,29poena).Indeks obveznica Republike Srpske u
2015.god.,zabiljeio je rast od 19,10% I na kraju godine vrijednost ORS-a iznosila je 2070,59
poena.Najvanije razvojne aktivnosti odnosile su se na :regionalno povezivanje trita
kapitala,uspostavljanje Savjeta za trite kapitala pri Privrednoj komori RS i poetak rada za
multilateralne kompezacije i cesie.jU 2016 godini promet na Banjalukoj berzi u prvih devet
mjeseci iznosio je 486,65 milionaKM I vei je za 22,78% u odnosu na prolu godinu.Tranja
za dravnim hartijama od vrijednosti je porasla pa je na gotovo svim javnim ponudama
vrijednost prispjelih ponuda bila viestruko vea od ponude
15

Vrijednost prometa obveznica porasla je na godinjem nivou za 45,17 odsto na 286,42

milionaKM.U strukturi ukupnog prometa uee od 77 odsto imale su javne ponude
obveznica i trezorskih zapisa.Redovan promet u prva tri kvartala ove godine iznosio je 17,6
odsto ukupnog dok se na blok poslove odnosi 4,6 odsto trgovanja.U ovj godini nastavljen je
trend pomjeranja investitora od akcija ka obveznicama,jer su oni bili zadovoljni odnosom
rizika i prinosa na obveznice RS za izmirenje stare devizne tednje i ratne tete,koji se kretao
u rasponu od 5 do 8 odsto.
Ukupan promet(miliona KM)

2015god.-396,37

2016god.-486,65

Obveznice(milionaKM)

2015god.-197,30

2016god.-286,42

Trezorski zapisi(milionaKM)

2015god-.132,75

2016god.-156,38

Akcije(milioniKM)

2015god.-42,42

2016god.-37,70

Fondovi(milionaKM)

2015god.-23,91

2016god.-5,65

6.ZAKLJUAK
Na osnovu svega gore navedenog moe se zakljuiti da trite hartija od vrijednosti Republike
Srpske predstavlja jo uvijek nerazvijeno trite kako zbog ekonomske krize koja je zahvatila
itav svijet tako i zbog stanja na tritu kapitala gdje je takoe dolo do pogoranja.Naime,u
poreenju sa vrstama trinog materijala koje su zastupljene na razvijenim tritima
kapitala ,na tritu RS trguje se samo akcijama i obveznicama uglavnom bez visokih prinosa
na iste.U tom smislu veina preduzea ije akcije kotiraju na berzi ne isplauju
dividende(izuzev onih koji uspjeno posluju) pa samim tim ulaganje u akcije ne ostvaruje se
planirani prihod.Isto tako veina akcija zastupljenih na berzi rezultat su privatizacije dravne
imovine gdje se takoe ne moe oekivati isplata dividende jer veina njih sav prihod(ukoliko
se ostvaruje)ulae u oporavak I razvoj preduzea umjesto isplate dividende
akcionarima.Kada je rije o obveznicama,to su uglavnom optinske obveznice koje kroz
razliite programe otkupljuje drava i njeni organi uz malo uee institucionalnih
investitora.Tekom stanju trita doprinjela je i ekonomska kriza koja je zahvatila ionako
nerazvijenu ekonomiju RS jer se preduzee bore za opstanak na tritu.Pored toga nizak
ivotni standard stanovnitva I visoka stopa nezaposlenosti ne dozvoljava stanovnitvu
izdvajanje dijela sredstava I investiranje u hartije od vrijednosti u cilju ostvarenja dodatnih
prihoda u vidu dividendi. Da bi se stanje na berzi popravilo i unaprijedilo u RS je potrebno
napraviti pomake u cjelokupnoj ekonomiji,kako bi trite kapitala moglo da funkcionie i
ostvaruje svoju ulogu,a sa ciljem ostvarivanja interesa kako emitenta,tako i investitora u
hartije od vrijednosti.Shodno tome strategija Banjaluke berze je da dalje unapreuje
kvalitet,kreira jeftin servis za svoje lanove i obezbjedi fer i transparentno okruenje za
domae i inostrane investitore.Banjaluka berza e nastaviti da radi na dostizanju standarda
usluga uporedivih sa standardima koji prevlauju na razvijenim tritima kapitala.Planovi i
aktivnosti za 2016. godinu odnose se na :implementaciju tehnolokih rjeenja u vezi sa
regionalnim povezivanjem brokerskih kua u SEE Link mreu,izrada predloga za unapreenje
trita kapitala,unapreenje sistema za multilateralne kompezacije kao i unapreenje

edukativnih
16

projekata

vezi

sa

finansijskom

edukacijom

omladine.

Banjaluka berza nastavlja trend pomjeranja investitora od akcija ka obveznicama jer su oni
bili zadovoljni odnosom rizika i prinosa na obveznice RS za izmirenje stare devizne tednje I
ratne tete,koji se kretao u rasponu od 5 do 8 odsto.Trendovi u trgovini odrazili su se i na
berzanske indekse gdje je BIRS u prvih devet mjeseci ove godine izgubio 14,85 odsto
vrijednosti,a na to je najvei uticaj imao pad cijena akcija preduzea iz sistema
Elektroprivrede RS.Indeks investicionih fondova FIRS je izgubio 15,17 odsto
vrijednosti,dok je indeks obveznica ORS porastao za 4,62 odsto.Vrijednost prometa obveznica
porasla je na godinjem nivou za 45,17 odsto.Tranja za dravnim hartijama od vrijednosti ne
jenjava pa je gotovo na svim javnim ponudama vrijednost prispjelih ponuda bila viestruko
vea od ponude.
Misija Banjaluke berze je objezbjeivanje infrastrukture za povezivanje ponude i tranje na
tritu kapitala Republike Srpske.
Vizija je postati efikasan i moderan servis investitora koji je integrisan u regionalno trite
kapitala.
Prema tome,ukoliko se eli oporavak i razvoj trita kapitala kao i bolje i savremenije
berzansko trite,sigurnije investiranje,privlaenja stranih investitora i slino potrebno je
raditi na razvoju i unapreenju cjelokupne privrede i ekonomije Republike Srpske.

7.LITERATURA
- Jovan Sejmenovi;Dunja Mirjani Finansijska trita-Trite novca i kapitala,Banja Luka
2009.
- Dejan Eri Finasijska trita i instrumenti,Beograd 2003.
-Jovo JednakFinansijska trita2007,Beograd
http://m.banjaluka.com/drutvo/2016/10/12/pomama za obveznicama na banjalukoj berzi
https://www.blberza.com
https://berzanskoposlovanje.wordpress.com/o-berzi/
https://sr.wikipedia.org>Banjaluka berza

17