Fakulteti

Ekonomik

INFORMATIKA Ne BIZNES
Dr. Mihane Berisha

Pyetje dhe prgjigje

Universiteti i Prishtins
Fakulteti Ekonomik
 Informatika n Biznes 2

1. Cilat jan fazat e zhvillimit t mendimit shkencor?

Varsisht nga metodat e prdorimit, dallojm tri faza:
1. Faza e parashikimit t fenomeneve dhe dukurive (metoda e metaobservacionit).
2. Faza analitike (metoda analitike).
3. Faza e qasjes sistemore (metoda e qasjes sistemore).

2. Si i studion fenomenet dhe dukurit qasja vrojtuese-prshkruese?

Objekti i studimit shqyrtohet n globalitet duke mos hyr n analizn e thell dhe zbrthimin e tij. Kjo
qasje fokusohet vetm n ligjsit e ndodhjes s ngjarjes dhe prsritjen eventuale t dukurive duke synuar
kshtu t parashikohen ngjarjet e ardhshme. Qasja vrojtuese-prshkruese siguron rezultate n rastet kur
dukurit i prkasin fenomeneve deterministike. Fenomenet deterministike prkundr ndryshimit t
rrethanave gjithmon rezultojn me pasoja t njjta, ka do t thot se rezultatet e funksionimit t tyre
mund t parashikohen me siguri t plot.

3. Si e shiqon objektin e studimit qasja vrojtuese-prshkruese?

Objekti i studimit shqyrtohet n globalitet duke mos hyr n analizn e thell dhe zbrthimin e tij.

4. Cilat fenomene i studion qasja vrojtuese-prshkruese?

Fenomenet detemernistike.

5. Kur filloi t prdoret qasja analitike?

Qasja vrojtuese-prshkruese n hulumtimin e fenomenve dhe dukurive dominoi deri n fillim t shekullit
XVI-t.

6. Cilat fenomene i studion qasja analitike?

Numri m i madh i fenomeneve n natyr jan t karakterit stohastik (propabil). Rezultatet e funksionimit
t tyre nuk mund t parashikohen me siguri t plot, ka do t thot se jan t mundshme rezultatet e
ndryshme t cilat mund t parashikohen se do t ndodhin me nj probabilitet t caktuar.

7. Cilat jan fazat e hulumtimit t fenomeneve dhe dukurive sipas qasjes analitike?
Qasja analitike fillon me aplikimin e metods s induksionit, sipas s cils hulumtimi i fenomeneve dhe
dukurive kalon npr disa faza:
1. Definimi i fenomenit (dukuris, objektit ose problemit),
2. Analiza dhe zbrthimi i fenomenit n pjes prbrse,
3. Hulumtimi i rrjedhshmris midis pjesve,
4. Krijimi i relacionit shkaku-pasoja midis t gjitha pjesve t atij fenomeni,
5. Shpjegimi i fenomenit (zgjidhja e problemit).

8. Kur filloi t prdoret qasja sistemore n hulumtimin e fenomeneve dhe dukurive?

Albert Einstein, n vitin 1908, n baz t hulumtimit t disa fenomeneve fizike t cilat nuk mund t
shpjegoheshin me aplikimin e qasjes analitike zbuloi t ashtuquajturn: Teori t relativitetit. Ktu sht
fjala pr disa fenomene dhe dukuri t ndrlikuara dhe komplekse, veprimi i t cilave nuk ka mundur t
shpjegohet prmes shpjegimit t vetive t pjesve ve e ve. Kto dukuri Einstein i shpjegoi prmes efektit
sinergjik ose sinergjis s sistemit.

9. Cila metod n hulumtimin e fenomeneve dhe dukurive e karakterizon qasjen analitike dhe cila
qasjen sistemore?
Metoda induktive e karakterizon qasjen analitike, ndrsa metoda deduktive qasjen sistemore.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 3

10. Si i studion fenomenet dhe dukurit qasja sistemore?

Fenomenet ose dukurit studiohen n kuadr t trsis dhe n marrdhnie me rrethinn n t ciln
veprojn, n kushte t zhvillimit dhe t dinamizimit. Kjo do t thot se fenomenet dhe dukurit shiqohen
jo n gjendje statike, por dinamike.

11. ka kuptoni me efektin sinergjik dhe si krijohet ai?

Efekti sinergjik krijohet si rezultat i interaksionit midis pjesve (elementeve) t trsis, ka nnkupton se
pjest n t njjtn koh funksionojn si shkak dhe pasoj me ndikim t dyanshm.

12. N cilin vit u afirmua qasja sistemore?

Qasja sistemore u afirmua sidomos n vitin 1930 dhe sot paraqet metod kryesore t hulumtimeve n
shkencat fundamentale dhe aplikative.

13. Cili sht dallimi kryesor midis qasjes analitike dhe qasjes sistemore?
Paraqitja e relacionit midis pjesve t nj dukurie t ndrlikuara sipas metodes induktive dhe sipas
metods deduktive
A--B AB
Vetit e trsis t cilat tani paraqesin sisteme jan produkt i interaksionit midis pjesve t asaj trsie.

14. Me ciln shkenc sht lidhur ngusht formimi i informatiks?

Formimi i informatiks si shkenc sht i lidhur ngusht me disiplinn shkencore t quajtur kibernetik,
shkenc mbi qeverisjen dhe komunikimin me qenie t gjalla dhe makina.

15. Si definohet kibernetika dhe kur u formua si shkenc?

Kibernetika sht shkenc mbi qeverisjen dhe komunikimin me qenie t gjalla dhe makina. U formua si
shkenc n vitin 1948.

16. ka do t thot fjala kibernetik?

Fjala kibernetik rrjedh nga fjala greke Kibenrete, q do t thot timonier i anijes, dhe t ciln e kishin
prdorur m par Platoni (427-347 p.e.re) n kuptim t drejtimit t anijes shtetrore dhe shkenctari
freng H. Ampere (1834) n kuptim t mnyrs s qeverisjes dhe t udhheqjes s shtetit.

17. Kush ishte themelues i Kibernetiks?

Themeluesi i kibernetiks ishte Norber Winer.

18. Cila ishte esenca e zbulimit t Norbert Winerit?

Thelbi i konceptit t Winerit ishte qndrimi i tij mbi ligjet e prgjithshme t qeverisjes dhe t komunikimit
me sistemet e natyrs s ndryshme (sisteme biologjike, teknike, shoqrore) ku informata ka rolin kryesor
dhe paraqitet si instrument ky.

19. Pse themi se informata e ka rolin ky n procesin e qeverisjes?

Sepse, n baz t informats ne mund t shpjegojm sisteme t ndryshme (sisteme biologjike, teknike,
shoqrore) dhe pr t kuptuar rndsin e informatave n procesin e qeverisjes duhet t kuptojm
konceptet qeverisje kibernetike dhe qarku rregullues dhe lidhja e srishme prapavajtse LSP.

20. Sipas cilit model i paraqiti Wineri rezultatet e hulumtimit tw tij?

Rezultatet e hulumtimeve t tij, Winer-i i paraqiti sipas nj modeli t thjesht, t cilin e quajti qarku
rregullues.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 4

21. Cilat jan elementet e qarkut rregullues?

Elementet e qarkut rregullues jan:
1. Inputet - madhsit hyrse (I),
2. Pengesat - inputet e papritura (P),
3. Njsia qeverisse (X),
4. Sinjalet qeverisse (SQ),
5. Sinjalet korrektuese (SK),
6. Njsia e qeverisur (Y),
7. Procesi transformues (T),
8. Otputet - madhsit dalse (O),
9. Lidhja e srishme prapavajtse (LSP).

22. Shpjegoni funksionimin e qarkut rregullues?

N sistem hyjn inputet t cilat duhet t shndrrohen n outpute (O), por n sistem veprojn edhe
pengesat e papritura (P). Inputet dhe pengesat e papritura i pranon njsia qeverisse (X), i analizon dhe i
jep urdhres njsis s qeverisjes (Y) lidhur me mnyrn e ekzekutimit dhe transformimit t tyre. Njsia e
qeverisur (Y) realizon procesin transformues dhe mundson krijimin e outputit ose madhsis dalse (O),
outputi i realizuar prmes lidhjes s srishme prapavajtse (LSP), e cila bn t mundur krahasimin e
prhershm t otuputeve t sendrtuara (Y) me inputet e prcaktuara, realizon funksionimin e kontrollit
(vetkontrollit) lidhur me realizimit e qllimit apo t trenaformimit t inputeve (I) n outpute (O). Kjo
nnkupton se oputputet ndikojn n mnyr reversibile n inputet e ardhshme, e me kt edhe n
karakterin e aktivitetit t ri qeveriss.

23. Cilat jan llojet e lidhjes s srishme prapavajtse?

Jan: LSP negative dhe LSP pozitive.

24. Cili shte funksioni kryesor i LPS pozitive?

LSP pozitive synon rritjen e inputeve n funksionimin e sistemit me qellim t rritjes dhe zhvillimit t tij,
ndrmjet rritjes s outputeve.

25. Cili sht funksioni kryesor i LSP negative?

Funksioni LSP negative sht t ruaj gjendjen konstante t sistemit, t nxit aktivitetet qeverisse lidhur
me sendrtimin e qllimit t caktuar, t mnjanoj ndikimet e teprta t rrethins t cilat do t shmangnin
funksionimin e sistemit nga rruga e cila e shpie drejt realizimit t qllimit t caktuar.

26. ka sht funksionimi i sistemit n gjendjen e entropis?

Funksionimi i do sistemi prcillet me nj rrezik t shmangies nga realizimi i qllimit t prcaktuar, qoft
pr shkak t veprimit t pengesave nga rrethina, apo si pasoj e anomalive dhe dobsive t ndryshme n
qeverisjen e sistemit t cilat prfundojn me entropin.

27. ka kuptojm me entropi n Teorin e Sistemeve?

N teorin e sistemeve, entropia sht mas e rregullimit dhe mosfunksionimit t sistemit, entropia sht
mas e pasiguris s parashikimit t sjelljes s sistemit n t ardhmen, entropia sht mas e
transparencs s sistemit, prkatsisht e mundsis s sigurimit t nj pasqyre t sjelljes ekzistuese t
sistemit.

28. ka kuptojm me entropi n Teorin e Informatave?

N teorin e informatave, entropia sht mas e sasis s nevojshme t informatave pr qeverisje me
sisteme.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 5

29. Cili kusht duhet t plotsohet pr mnjanimin e entropis?

Kushti pr mnjanimin e entropis sht ruajtja e dallimeve n potencialet e elementeve t sistemit, dhe
sa m e madhe t jet kjo diferenc, aq m e vogl do t jet entropia.

30. Si quhen inputet t cilat mundsojn mnjanimin e entropis?

Inputet t cilat i mundsojn sistemit q t mnjanoj entropin quhet negentropi.

31. Cilat jan derivatet e kibernetiks?

Derivatet e kibernetiks jan:
1. Teoria e komunikimit,
2. Teoria e vendosjes,
3. Teoria e programimit,
4. Teoria e LSP,
5. Teoria e prgjithshme e sistemeve.

32. Pse jan ato t rndsishme nga aspekti i zhvillimit t informatiks?

Q nga lindja e kibernetiks (1948) e deri m sot, jan zhvilluar shum teori t reja, t cilat synojn t
shpjegojn aktivitete t brendshme t qeverisjes s sistemeve, t cilat pikmbshtetjen e tyre e kan te
kibernetika.

33. ka dini lidhur me teorin e komunikimit?

Teoria e komunikimit definon marrdhniet e ndryshme t cilat krijohen midis palve t interesuara gjat
procesit t transmetimit t informatave. Transmetimi i informatave bhet ndrmjet sistemeve t
ndryshme q paraqiten si partner komunikues, por edhe nprmjet nnsistemeve ose elementeve n
kuadr t sistemit. Meqense edhe kjo teori sht e prgjithshme, me koh sht subspecializuar dhe nga
ajo jan zhvilluar teoria e informatave, kodimit, shenjave (semiotika).

34. ka prfshin teoria e komunikimit?

Prfshin marrdhniet e ndryshme t cilat krijohen midis palve t interesuara gjat procesit t
transmetimit t informatave.

35. ka mundson teoria e informatave?

Teoria e informatave mundson mbizotrimin e problemit t stohasticitetit t sistemeve.

36. N ka bazohet teoria e informatave?

Bazat e ksaj teorie i vuri Clode Shannon (1948) n librin e tij Teoria matematikore e komunikimit. N
kt vepr ai i kushtoi vmendje prkufizimit t nocionit informata dhe matjes s sasis dhe vlers s saj
duke u bazuar n metoda matematikore dhe statistikore. Shannon propozoi matjen e informats duke u
bazuar n teorin e probabilitetit. Ky qndrim i tij kishte ndikim t madh n zhvillimin e mtutjeshm t
kibernetiks, sepse informata sht nocion ky i qeverisjes, pa informata nuk ka qeverisje t suksesshme
t sistemeve t organizuara. T gjitha sistemet q i vrejm n natyr dhe ato q i ka krijuar njeriu
paraqesin sistemet e organizuara. Funksionimi i do sistemi sht i kushtzuar nga sasia dhe cilsia e
informatave dhe rrymimi i tyre npr kanale s bashku me materien dhe energjin.

37. N ka bazohet teoria e kodimit?

Teoria e kodimit definon mnyrn e shprehjes s prmbajtjes s informatave, prkatsisht mundsit e
shndrrimit t shenjave, simboleve apo sinjaleve nga nj form n tjetrn pr t qen t prshtatshm pr
transmetim npr kanalin komunikues t sistemit t komunikimit.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 6

38. N ka bazohet teoria e shenjave?

Teoria shenjave (semiotika) definon elementet e paraqitjes s prmbajtjes s informatave (shenjave,
simboleve dhe sinjaleve) dhe mundsit e lidhjes s tyre n nj trsi t kuptueshme. Teoria e shenjave ka
gjetur prdorim edhe n teorin e informative, sidomos n aspektin e mbarshtimit t strukturs s
informats.

39. N ka bazohet teoria e vendosjes?

Teoria e vendosjes bazohet n prpunimin e informatave n kuadr t operacioneve t mundshme.

40. ka kuptoni me procesin e marrjes s vendimeve?

Procesi i marrjes s vendimeve ka t bj me zgjedhjen e alternativs m t mir n mesin e alternativave
t mundshme.

41. ka prfshin procesi i marrjes s vendimeve?

Varsisht nga vendimet q merren, procesi i marrjes s vendimeve prfshin:
1. vendosjen racionale,
2. vendosjen intuitive,
3. vendosjen heuristike.

42. Si definohet teoria e programimit?

Teoria e programimit definon mnyrn e shfrytzimit t informatave ekzistuese ose t mbledhura.

43. ka prfshin teoria e programimit?

Kjo teori prmban:
Teorin e algoritmeve dhe
Teorin e automateve.

44. ka prfshin teoria e algoritmeve?

Teoria e algoritmeve prcakton mnyrn e paraqitjes metodologjike t njohurive prmes hapave t
caktuar n mnyr q t sigurojn zgjidhjen e problemit.

45. ka sht algoritmi ?

Algoritmi paraqet rendin, rregullin dhe teknologjin pr zgjidhje graduale t problemit t caktuar. Kto
rregulla, ky rend dhe kjo teknologji mundsojn q t dhnat fillestare prmes procesit t prpunimit t t
dhnave, sipas hapave t caktuar ti shndrrojm n rezultatin prfundimtar t cilin e krkojm.
Algoritmet mund t paraqiten n form grafike ose analitike.
Paraqitja grafike e algoritmeve mundson nj pasqyr t qart t paraqitjes s hapave algoritmik, kurse
paraqitja analitike e algoritmeve ka t bj me prshkrimin tekstual t hapave algoritmik. Kjo form e
paraqitjes nuk sht efikase pr detyrat e ndrlikuara t cilat kan m shum hapa algoritmik.

46. ka definon teoria e automateve?

Teoria e automateve definon konstrukcionin e mundshm algoritmik t makins, prkatsisht t pajimeve
dhe preparateve t cilat i jan dedikuar kryerjes s operacioneve t caktuara fizike ose logjike.

47. Si klasifikohet teoria e LSP?

Klasifikohet n teorin teknike t LSP dhe n teorin sociale t LSP.

48. Me ka merret teoria teknike e LSP?

Teoria teknike e LSP merret me prcaktimin e mnyrave t realizimit t LSP n sistemet teknike.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 7

49. Me ka merret teoria sociale e LSP?

Teoria sociale e LSP merret me prcaktimin e mnyrave t realizimin t LSP n sistemet shoqrore dhe n
bashksi.

50. Kur u formua teoria e prgjithshme e sistemeve dhe ka hulumton ajo?

Teoria e prgjithshme e sistemeve u krijua si rezultat i puns s prbashkt t disa shkenctarve t
profileve t ndryshme, t cilt n vitin 1954 tentuan t parandalojn ndarjen e mtutjeshme t shkencave
globale n shkenca gjithnj e m t specializuara. Kjo teori synon t hulumtoj dhe t definoj strukturn e
prgjithshme, do t thot trsin.

51. Si i studion sistemet teoria e prgjithshme e sistemeve?

Sipas ksaj teorie, sistemet trajtohen si pjes e nj trsie m t madhe, n kontekstin e trsis s tij dhe
n marrdhnie me rrethinn t cils i prket n kushte t dinamizmit dhe t zhvillimit t tij. Kjo vlen
sidomos pr problemet ekonomike t cilat ballafaqohen me problemet e rritjes dhe t zhvillimit, t cilat i
ndjek nj logjik e njjt, pavarsisht nga fusha shkencore q i trajton ato.

52. Prmend konceptet e teoris s prgjithshme t sistemeve?

Jan:
Funksionimi i sistemit,
Koncepti hierarhik,
Koncepti i diferencimit dhe i specializimit,
Koncepti holistik,
Koncepti teknologjik,
Koncepti i ekuifinalitetit.

53. Shpjego seciln nga konceptet e teoris s prgjithshme t sistemeve?

1. Funksionimi i sistemit i cili sendrtohet prmes procesit transformues t intputeve n outpute. Ky
proces sht rezultat i interaksionit t elementeve t sistemit dhe i interaksionit t sistemit me rrethinn.
Funksioni i sistemit rrezikohet nga entropia, e cila paraqet masn e desorganizimit dhe rregullimit n
sistem. Entropia paraqet t kundrtn e funksionimit t sistemit dhe t kundrtn e informats. Sistemi
sht n marrdhnie me rrethinn, ai merr nga rrethina materien, energjin dhe informatat, apo
madhsit hyrse (inputet) dhe i drgon rrethins rezultatet e funksionimit apo madhsit dalse
(outputet).
N kt mnyr, elementet e sistemit jo vetm se jan n interaksion me njra-tjetrn, por edhe sistemi
sht n interaksion me rrethinn.
2. Koncepti hierarhik shpreh faktin se do sistem prbhet nga pjest apo nnsistemet dhe sht pjes e
minisistemeve tjera m t mdha. Marrdhniet midis sistemit, nnsistemit dhe mbisistemit jan
marrdhenie hierarkike n kryerjen e detyrave.
3. Koncepti i diferencimit dhe specializimit niset nga konstatimi i mhershm, se elementet apo
nnsistemet kryejn funksione t caktuara, t specializuara n kuadr t sistemit. do element apo
nnsistem kryen nj funksion parcial dhe n saje t interaksionit me elemente tjera i kontribuon
funksionimit integral t sistemit.
4. Koncepti holistik sipas t cilit elementet apo pjest prej t cilave prbhet sistemi mund t analizohet
dhe t kuptohen dhe at n kuadr t trsis t cils i prkasin. Kjo ide mund t prmblidhet n thnien
trsia sht m e madhe se shuma e pjesve. Elementi i izoluar dhe i ndar nga trsia q i prket
humb nga tiparet e tij.
5. Koncepti teknologjik - Funksionimi i do sistemi i nnshtrohet qllimit t caktuar dhe t prkufizuar
mir. T gjitha elementet e sistemit jan t orientuara kah arritja e qllimit t njjt.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 8

6. Koncepti i ekuifinalitetit - sipas t cilit qllimi i njjt n funksionimin e sistemit mund t arrihet me
metoda t ndryshme.

54. N cilin vit u themelua informatika si shkenc?

Informatika si shkenc u themelua ne vitet e 50-ta.

55. Si definohet informatika?

Informatika definohet si shkenc mbi mbledhjen, prpunimin, bartjen dhe shfrytzimin e informatave me
ndihmn e pajimeve teknike n kuadr t sistemit informativ.

56. Cilt jan hapat m t rndsishm n zhvillimin e shkencave t cilat solln deri te zhvillimi i
informatiks?
QASJA SISTEMORE KIBERNITIKA TEORIA E KOMUNIKIMIT (teoria e informatave, kodimit, shenjave),
TEORIA E VENDOSJES (teoria e vendosjes racionale, intuitive, heuristika), TEORIA E PROGRAMIMIT
(teoria e algoritmeve, automatave), TEORIA E LSP (teknika e LSP, LSP sociale), TEORIA E
PRGJITHSHME E SISTEMEVE INFORMATIKA.

57. ka kuptoni me varshmrin informative?

Afarizmi bashkkohor nuk mund t mendohet pa prdorimin e mjeteve dhe metodave t informatiks.
Shpeshher na bie t dgjojm pr varsin informative me t ciln synohet t vihet n dukje pamundsia
e plot ose e pjesrishme e kryerjes s punve pa prdorimin e teknologjis informative. Ky konstatim
sht edhe m binds n qoft se kemi parasysh faktin se n gjysmn e dyt te shek. XX, disa dukuri n
botn bashkkohore treguan rritje eksponenciale, e cila kishte si pasoj krijimin e krizs s hapsirs dhe
krizs informative, sepse erdhi deri te nj rritje e vllimit t t dhnave, t cilat sht dashur t mblidhen,
t prpunohen, t ruhen apo t transmetohen, jan vrejtur ndryshime n sistemin afarist t
ndrmarrjeve, n mnyrn e organizimit t ndrmarrjeve dhe t bashkpunimit midis tyre.

58. Pse themi se informata sht resurs i rndsishm n ndrmarrje?

Sepse, sot, t punosh dhe t menaxhosh me sukses do t thot t jesh i informuar mir; kjo na shtyn t
konkludojm se marrja e vendimeve n kushtet bashkkohore t zhvillimit t afarizmit duhet t ket
prbaz informata cilsore.

58. Pse themi se teknologjia informative sht faktor i rndsishm i suksesit dhe efikasitetit t
afarizmit?
Teknologjia informatike sht inkorporuar n prodhim, shitblerje, krijimtari shkencore dhe afariste, n
menaxhment dhe n kryerjen e shrbimeve t ndryshme. Duke pasur prbaz kt, qllimi yn sht q
prmes nj qasjeje komplekse problematiks s organizimit dhe aplikimit t informatiks n afarizm e
ndrmarrjeve, n banka dhe institucione financiare, dhe n institucione t tjera t arrijn deri te njohurit
e mjaftueshme lidhur me domosdoshmrin e aplikimit t teknologjis informative, qllimin e aplikimit
dhe efektet e aplikimit t saj.

59. ka quajm biznes?

Me qllim q puna individuale t jet e dobishme dhe t mundsoj plotsimin e nevojave individuale dhe
t shoqris si trsi, ajo duhet t organizohet. Puna e organizuar e njeriut quhet biznes (afarizm).

60. ka quajm subjekt afarist?

Bashkimi i individve ose personave t lidhur me njri-tjetrin gjat kryerjes s aktivitetit t caktuar afarist
formon subjektin afarist.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 9

61. Si definohet informatika e biznesit?

Informatika e biznesit sht shkenc mbi mbledhjen, prpunimin, bartjen dhe shfrytzimin e informatave
me ndihmn e pajimeve teknike n kuadr t sistemit informativ t aplikuar n nj rrethin afariste.

63. Cilat shprehje prdoren si sinonim i informatiks s biznesit?

Kompjuterizim i biznesit, sisteme informatike hulumtuese dhe shkenca kompjuteristike t biznesit.

64. Profesionet m t zakonshme t informatiks s biznesit jan?

1. Prodhuesit e informatave,
2. Prpunuesit e informatave,
3. Shprndarsit (distributort) e informatave,
4. Puntort e infrastrukturs informative.

65. Prmendi disa nga trendet e zhvillimit t informatiks s biznesit?

1. Vendosja e elementeve t teknologjis informative n nj numr t madh t produkteve dhe
shrbimeve,
2. Zhvillimi gjithnj e m i madh i produkteve t reja t bazuara n prdorimin e elementeve t
teknologjis informative,
3. Rritja e ndikimit t teknologjis informative n ndryshimin e marrdhnieve shoqrore dhe prodhuese,
4. Prshtatjen e strategjis afariste me lloje t reja dhe t prsosura t prodhimeve dhe shrbimeve t
teknologjis informative,
5. Rritja e ndikimit t teknologjis informatike n rritjen e llojit t afarizmit dhe t rezultateve t tij
financiare (zvoglimi i shpenzimeve t afarizmit dhe rritja e fitimit),
6. Ndikimi intensiv n ndryshim e rolit t menaxhmentit n sistemet afariste, i cili manifestohet me rritjen
e kontrollit mbi funksionimin e sistemit.

66. Si definohen t dhnat?

T dhnat prbhen nga shnimet, t cilat prezantojn fakte ose detaje lidhur me gjrat, aktivitetet,
transaksionet etj.

67. Si definohet informata?

Informata definohet si raport, porosi e dhn mbi gjendjen e sistemit apo zhvillimin e ngjarjes s caktuar.
Marrsit ajo i jep njohuri apo dituri t re, t ciln ai nuk e ka ditur m par.

68. Cili sht raporti midis t dhnave dhe informats?

Raporti midis informats dhe t dhns sht sikurse raporti midis lnds s par dhe produktit final.

69. ka sht karakteristik pr informatn?

Informata sht dika q e zvoglon ose e eviton paprcaktueshmrin e sistemit. Informata i rrit
njohurit lidhur me kryerjen e ndonj aktiviteti, dhe roli kryesor i saj sht t provokoj dhe t nxit
aktivitete qeverisse lidhur me sendrtimin e qllimit t caktuar.

70. Cili sht funksioni kryesor i informats?

Funksioni kryesor i informats sht t evitoj pasigurin dhe rrethanat e panjohura, duke krijuar baz
solide pr marrjen e vendimeve cilsore lidhur me sendrtimin e qllimit t caktuar t funksionimit t
sistemit, veanrisht funksioni i informatave ka rndsi vitale pr suksesin dhe efikasitetin e afarizmit,
sepse krijon lidhje dhe relacione t varshmris me t gjitha funksionet tjera n sistem.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 10

71. Cilat jan atributet kryesore t informats?

1. Sasia e informats,
2. Cilsia e informats,
3. Vlera e informats n koh.

72. Kush e prcakton sasin e informatave dhe si matet ajo?

Sasia e informats sht e ndrlidhur me rolin e saj n zvoglimin dhe kontrollimin e entropis. Sasia e
informats sht veti e matshme informative.
Matjen e sasis s informatave e ka prcaktuar Clode E. Shannon: H = - pildpi (xi)

73. Shnoni modelin e Shannonit dhe interpretoni elementet?

Sipas Shannonit, sasia e informative mund t matet sipas modelit H = pildpi (xi)
Simbolet ne modelin e Shannonit kan kt domethnie:
H - paraqet entropin,
N - paraqet numrin e ngjarjeve t mundshme,
id - paraqet logaritmin dual,
pi - paraqet probabilitetin e ngjarjes i,
xi - Paraqet ngjarjen prej x1, x2... xi.
Shenja negative - pas barazimit ka t bj me entropin negative apo negentropin q sht sinonim i
informats. Derisa entropia shpreh parregullsin dhe prcaktueshmrin, informata shpreh t kundrtn;
prcaktueshmrin, rregullin dhe organizimin.

74. ka shpreh entropia n modelin e Shannonit pr matjen e sasis s informats?

Entropia shpreh parregullsin dhe prcaktueshmrin. Shannon shrbehet me matjen e entropis
(prcaktueshmris), e cila ekziston gjithmon kur ekzistojn m shum zgjidhje pr epilogun e ndonj
ngjarjeje.

75. ka shpreh informata n modelin e Shannonit pr matjen e sasis s informatave?

Sasia e informative shpreh numrin mesatar t vendosjeve binare t nevojshme pr transmetimin e sinjalit
nga bashksia t cils i prket, me ka mnjanohet pasiguria apo paprcaktueshmria e sistemit.

76. Cili sht raporti midis informats dhe pasiguris?

Me an t numrit mesatar t vendosjeve binare t nevojshme pr transmetimin e sinjaleve nga bashksia
t cils i prket, mnjanohet pasiguria.

77. Cili sht raporti midis informats dhe probabilitetit?

Raporti i informats me probabilitetin sht n prpjestim t zhdrejt, me rritjen e informats zvoglohet
probabiliteti.

78. Prmes cilit kod transmetohen sinjalet n teorin e informatave?

Kodi prmes t cilit transmetohen sinjalet n teorin e informative sht kodi binar q shpreh gjendjet
Po ose Jo.

79. Cila sht njsia elementare pr matjen e sasis s informatave?

Bit-i sht njsia elementare pr matjen e sasis s informatave.

80. Sa vendosje binare prmban sasia e informatave e barabart me nj bit?

Nj vendosje binare prmban sasin elementare t informats q quhet bit. Kjo nnkupton se vendosja
binare z nj vend qndror kur sht fjala pr matjen e sasis s informatave.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 11

81. ka kuptojm me vendosje binare?

Me vendosje binare kuptojm ato vendosje kur prej dy mundsive duhet t zgjedhim njrn. Kjo
nnkupton situatn kur kemi dy alternativa dhe mund t zgjedhim vetm njrn. Zgjedhja e njrs prej
tyre do t thot refuzim i tjetrs. Zgjedhja duhet t bhet me Po ose Jo. Me marrjen e prgjigjes
eliminohet pasiguria. N kt rast nevojitet nj vendosje binare pr mnjanimin e pasiguris.

82. Nse kemi 4 mundsi, s vendoje binare nevojiten?

N rastin kur kemi katr mundsi t mundshme, mnjanimi i pasiguris krkon 2 hapa, prkatsisht 2
vendosje binare 22 .

83. Nse kemi 32 mundsi, sa vendosje binare nevojiten?

N rastin kur kemi 32 mundsi t mundshme, mnjanimi i pasiguris krkon 5 hapa, prkatsisht 5
vendosje binare 25 .

84. Nse kemi 128 mundsi, sa vendosje binare nevojiten?

N rastin kur kemi 128 mundsi t mundshme, mnjanimi i pasiguris krkon 7 hapa, prkatsisht 7
vendosje binare 27 .

85. A jan n lidhshmri sasia e informatave q e zvoglon pasigurin dhe probabiliteti i paraqitjes s
asaj ngjarjeje?
Jo, sepse vlera e informats sht n prpjestim t drejt me pasigurin dhe n prpjestim t zhdrejt me
gjasn ose probabilitetin.

86. Kur sht entropia maksimale?

Duke ditur se: p (x1) + p (x2) = 1 dhe n baz t analizs s varshmris s sasis s informats dhe
probabilitetit sipas modelit t Shannonit, arrijm n prfundim se entropia maksimale e sistemit sht n
rastin kur gjasat e paraqitjes s ngjarjes nga bashksia e ngjarjeve t mundshme jan t barabarta.

87. Cilsia e informatave a sht veti e matshme?

Cilsia e informatave nuk mund t matet, por ajo vlersohet n mnyr indirekte prmes pasojave t
parashikuara ose realizuara t vendimeve t marrura.

88. Kur themi se informata sht cilsore?

Informata sht cilsore nse mund t plotsoj nevojat informative t shfrytzuesve, prkatsisht t
krijoj kushte, n mnyr q marrsi t merr vendime t dobishme.

89. Kur themi se informata ka cilsi t lart?

Themi se cilsia e informats sht e lart, nse marrsi i saj duke prdorur at arrin t evitoj
paprcaktueshmrin dhe t punoj me nj efikasitet m t lart sesa n rastin kur nuk do t dispononte
me t. Kjo informat e cila eviton pasigurin dhe prcaktueshmrin mund t sigurohet n baza t
rregullta ose mund t jet fjala pr ndonj informat e cila ka t bj me rastin konkret.

90. Pse na nevojiten informatat?

Informatat duhet ti shrbejn marrjes s vendimeve t mira, prandaj themi se prdorimi i informats
sht i lidhur me transmetimin e saj konkret. Ne kt aspekt, cilsia e informats lidhet me motivimin
prkats dhe me kontributin e saj pr marrjen e vendimeve.

| Dr. Mihane Berisha

 Informatika n Biznes 12

91. ka mundson analiza What if?

Vlera e informats lidhet ngusht edhe me t ashtuquajturn analiz t ndjeshmris ose analiz ka
nse(anglisht What if). Analiza e ndjeshmris ka t bj me testimin e vendimeve dhe t alternativave
se far mund t jet vlera e pritur e informats n rast se kushtet n rrethin ndryshojn brenda
intervaleve t caktuara kohore.
Shembull:
Mund t testohet se far ndikimesh n profit ka rritja ose zvoglimi i tatimit. Me kt analiz mund t
konstatohet se sa sht e ndjeshme vlera e pritur ndaj ndryshimeve n rrethin.

92. Tregoni funksionin e vlers s informats n koh dhe hapsirat q e karakterizojn?

1. Hapsira e prognozimit - ku informata e caktuar merret m hert sesa merret vendimi. Vlera e
informats n kt moment do t jet m e lart dhe ajo bie n mnyr jolineare.
2. Hapesira e kohes reale - ku informata merret n momentin kur duhet t merret vendimi. Vlera e
informats sht konstante deri n momentin kur fillon hapsira e vjetrsimit.
3. Hapsira e vjetrsimit - fillon n momentin kur informata merret shum von, ather vendimi m nuk
sht i nevojshm ose relevant pr rrjedhjen e mtutjeshme t procesit. Vlera e informats bie n mnyr
eksponenciale.

93. ka kuptoni me shprehjen komunikim?

Komunikimi sht proces i cili prfshin formulimin, transmetimin, pranimin dhe interpretimin e
informatave. Ky proces fillon n momentin kur ju porositni ushqimin n ndonj restorant, apo kur ju
drgoni ndonj e-mail apo ndonj faks n ann tjetr t bots.

94. ka kuptoni me sistemin e komunikimit?

Sistemi i komunikimit krijon parakushtet materiale dhe energjike pr transmetimin e informats prej
burimit deri te marrsi i saj.

95. Cilat jan elementet e sistemit t komunikimit?

Elementet e sistemit te komunikimit jan: burimi i informats, kujdesi, kanali komunikues, dekoduesi,
marrsi i informats dhe zhurma ose pengesat e jashtme.

96. Cilat jan llojet e sistemit t komunikimit?

Ekzistojn sistemet natyrore dhe artificiale t komunikimit.

97. ka kuptoni me reduancn n teorin e informatave?

N teorin e informats, reduanca ka t bj me prcaktimin e sinjaleve t panevojshme dhe mnjanimin
e tyre, me qllim t transmetimit korrekt t informats.
Reduanca paraqet sinjalet e teprta n kanalin e komunikimit, t cilat nuk jan t domosdoshme dhe
angazhojn n mnyr joracionale kapacitetin e kanalit.

| Dr. Mihane Berisha