Trigonometrik Fonksiyonlar NTE

Yazar
Prof.Dr. Vakf CAFEROV
6
Amalar

Bu niteyi altktan sonra;

a kavramn hatrlayacak,
alarn derece lmn radyan lmne ve tersine evirebile-
cek,
trigonometrik fonksiyonlarn tanmn, zelliklerini ve grafikle-
rini grecek,
trigonometrik zdelikler ve trigonometrik denklemleri hatrla-
yacaksnz.

indekiler
Giri 157
A Kavram, Sins ve Kosins 157
Tanjant ve Kotanjant 166
Trigonometrik Fonksiyonlarn Grafikleri 170
Deerlendirme Sorular 175
alma nerileri

nite 1, 2 ve 3 okumadan bu niteyi okumaynz

Bir ann sins, kosins, tanjant ve kotanjantn hesap makine-
si ile bulmaya alnz
Trigonometrik zdelikleri iyi reniniz
Herhangi bir trigonometrik fonksiyon yazp grafiini izmeye
alnz.

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 157

1. Giri
Bilindii gibi ABC dik geninde asnn sins, kosins, tanjant ve kotanjan-
t aadaki gibi tanmlanr:
B

|BC| |AC|
sin = , cos =
|AB| |AB|

|BC| |AC|
tan = , cot = .
|AC| |BC|

A C

ekil 6.1

Bu tanmlamalarda as dar adr. Ancak dar a olmayan herhangi as-

nn ve bir gerel saynn da sins, kosins, tanjant ve kotanjant tanmlanabilir. Bu-
na gre sinx, cosx, tanx ve cotx fonksiyonlarndan szedilebilir. Bu blmde bu
fonksiyonlarn zellikleri ve grafikleri ele alnacaktr.

2. A Kavram, Sins ve Kosins

A, sabit bir noktadan kan bir L yar dorusunun bu sabit nokta etrafnda dn-
drlmesiyle elde edilen bir aklktr. Sabit noktaya ann tepe noktas, L yar
dorusuna ann balang kenar, dnmeden sonra elde edilen yar doruya ise
ann son kenar (bitim kenar) denir. Eer dnme saat ibresinin ters ynnde ise
a pozitif, saat ibresi ynnde ise a negatiftir.

Eer kartezyen koordinat sisteminin balang noktasn ann tepe noktas, x-ek-
seninin pozitif yar eksenini ise L dorusu olarak alrsak bir ann belirlenmesi iin
O noktasndan kan bir yardorunun verilmesi yeterlidir.

r
ena
nK
So
Pozitifa
Pozitif a
0 L 0 L
Tepe Bafllangkenar
Balang kenar Negatif
Negatifa
a

ekil 6.2

Alarn lm iin derece, dakika, saniye ve radyan gibi birimler kullanlr. Eer
L yardorusu O noktas etrafnda tam bir devir yaparsa elde edilen ann balan-
g kenar ile son kenar akm olur. Byle elde edilen aya 360 derecelik a de-
nir ve 360 ile gsterilir. Tam devrin 1/360 i ile elde edilen ann ls 1 (1 dere-
ce) olur. 1 derecenin altmta birine 1' (1 dakika), 1 dakikann altmta birine 1" (1
saniye) denir.

AIKRETM FAKLTES
158 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

rnek: 45, 150, 270, -60, -180, -315 gibi alar gsteriniz.

150
-315
45
0
L L
270 0
-180 -60

ekil 6.3

imdi, alarn radyan l birimini tanmlamak iin merkezi koordinat balang-

cnda, yarap bir birim olan bir ember dnelim. ekildeki ann balang ke-
nar olan x-ekseninin emberle kesiim noktas A, son kenarnn kesiim noktas B,
AB yaynn uzunluu ise a birim olsun. Bu durumda AOB asna a radyanlk a
denir. Bu tanma gre 1 radyanlk a iin AB yaynn uzunluu 1 birim, 2 radyan-
lk a iin 2 birim, radyanlk a iin birim olmaldr.

1
B

-1 A
0 1

-1

ekil 6.4

Eer ann balang kenarndan son kenarna olan hareketi saat ibresinin ters y-
nnde ise radyan lm pozitif, ayn ynde ise negatif olur.

Ayn bir ann derece lm ile radyan lm arasndaki banty bulmak iin
tam bir devir ile elde edilen 360 lik ay gznne alalm. Bu ann radyan l-
m = birim emberin uzunluu = 2 . 1 = 2 radyandr. Bylece

360 derece = 2 radyan ,

1 radyan = 180 57 18' ,

1 derece = radyan
180

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 159

elde edilir ( irrasyonel saysnn yaklak deerinin 3,1416 olduunu hatrlaya-

lm).

Bir ann lm a ise bazen bu aya a as da denir.

rnek: 30 = 30 . radyan = radyan,
180 6

45 = 45 . radyan = radyan,
180 4

60 = radyan, 90 = radyan, 180 = radyan vs.
3 2

1) 150 ve 270 yi radyana eviriniz.

2) -1/2 radyan ve 3 radyan dereceye eviriniz. ?
5 3
Cevaplarnz 1) ve 2) -2839' ve 17154' olmaldr
6 2
Merkezi balang noktasnda, yarap 1 olan ember ve tepesi balangta olan a
asn alalm (burada a, ann derece veya radyan lmdr). a as ember
zerinde bir B noktasn belirlemi olur. B noktasnn ordinatna a asnn sin-
s, apsisine ise kosins denir. Bylece sina = y, cosa = x olur. y nin x e oran-
na a asnn tanjant, x in y ye oranna ise kotanjant denir:

B (x, y)
y

sin a = y , cos a = x
a A (1, 0)
y
cot a =x

tan a = , 0 x
x y

ekil 6.5

Bundan baka 1 e a asnn sekant, 1 ye ise kosekant denir.

x y

sec a =1 , cosec a =1
x y
Grld gibi x = 0 iin tanjant ve sekant, y = 0 iin kotanjant ve kosekant tanm-
szdr.

Eer a asnn l birimi derece ise sina, cosa, tana, cota, seca ve coseca yaz-
lr. a asnn l birimi radyan ise sina, cosa, tana, cota, seca, coseca yazlr. Buna
gre sin30 , 30 lik ann sinsn, sin30 ise 30 radyanlk ann sinsn gsterir.
Bu iki say birbirinden ok farkldr.

AIKRETM FAKLTES
160 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

sin a ile sin a y, cos a ile cos a y kartrmaynz.

Birim emberin zerindeki tm noktalarn apsisleri ve ordinatlar (-1) den kk

ve 1 den byk olmadna gre her a as iin

-1 sina 1 , -1 cosa 1

yazlabilir.

a asnn son kenarnn koordinat sisteminde bulunduu blgeye gre, a as I.,

II., III. veya IV. blgededir denilebilir. a asnn bulunduu blgeye bal olarak
sins ve kosinsn iaretleri aadaki gibi deiir.

I. Blge II. Blge III. Blge IV. Blge

Sin a + + - -
Cos a + - +
-

rnek: sin 580 ve cos (-5) in iaretlerini belirleyiniz.

zm: 580 = 360 + 220 , (-5) radyan = (-5) . 180 derece -28630'

gibi yazarsak 580 ann III. blgede, (-5) radyanlk ann ise I. blgede olduunu
grebiliriz. Yukardaki tabloya gre sin 580 nin iareti "-", cos (-5) ninki ise "+"
olur.

? sin 9 ve cos 1000 nin iaretlerini belirleyiniz.

Cevaplarnz "+" ve "+" olmaldr.

rnek: sin 30 ve cos 135 yi hesaplaynz.

zm: Aadaki birinci ekilde COB dik geninde 30 lik a karsndaki ke-
narn uzunluu hipotensn uzunluunun yarsdr. |OB| = 1 olduundan |
CB| = 1/2 olur. Buna gre sin 30 = 1/2 olur.

B
B

30 135


0 C C 0

ekil 6.6

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 161

kinci ekle baktmzda OB dorusunun III. blgenin aortay olduunu grebi-

liriz. Buna gre OBC dik geni ikizkenardr. Pisagor teoremine gre

|OC|2 + |CB|2 = |OB|2 , 2|OC|2 = 1 , |OC| =1 = 2 .

2 2

B noktasnn apsisinin negatif olmas gerektiinden cos 135 = - 2 olur.

2

Bahsettiimiz bu yntemle cos 30 = 3 , sin 45 = cos 45 = 2 , sin 60 = 3 ,

2 2 2

cos 60 =1 , sin 90 = 1 , cos 90 = 0 vb. eitlikler elde edilebilir. Bu eitlikle-

2

ri ann radyan lm ile de ifade edebiliriz: sin = cos = 1 , sin = cos
6 3 2 4 4

= 2 , sin = cos = 3 , sin = 1 , cos = 0 vs.
2 3 6 2 2 2

120, 135, 150, 180, 210 , ... gibi alarn da sins ve kosinsleri yukardaki yn-
temle hesaplanabilir. Fakat herhangi ann (ister derece isterse radyanla ifade
edilsin) sins ve kosinsleri tablo veya hesap makinesi yardm ile hesaplanr.

Alarn tanmndan grld gibi bir a asna birim ember zerinde B noktas
kar geliyorsa

a + 360 , a + 2 . 360 , a + 3 . 360 , ...

ve

a - 360 , a - 2 . 360 , a + 3 . 360 , ...

gibi alara da ayn B noktas kar gelir. Buna gre k herhangi tam say olmak zere

sin (a + 360 . k) = sina , cos (a + 360 . k) = cosa

eitlikleri salanr. Eer a as radyanla verilmise bu eitlikleri

sin (a + 2 . k) = sina , cos (a + 2 . k) = cosa

gibi yazabiliriz.

Sins ve kosinsn yukardaki eitliklerle ifade edilmi zelliklerine periyo-

diklik zellii, 360 (=2) ye ise sins ve kosinsn periyodu( en kk periyodu)
denir.

rnek: sin 780 ve cos 1170 yi hesaplaynz.

AIKRETM FAKLTES
162 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

zm: sin 780 = sin (60 + 2 . 360) = sin 60 = 3 ,

2
cos 1170 = cos (90 + 3 . 360) = cos 90 = 0

9
rnek: sin 121 ve cos yi hesaplaynz.
6 4

zm: sin 121 = sin 20 + = sin = 1 ,

6 6 6 2
9
cos = cos 2 + = cos = 2 .
4 4 4 2

Not: Sins, kosins ve bunlara benzer dier fonksiyonlarda sin2a = (si-

na)2 , cos2a = (cosa)2 , ... dr.

Alarn sins ve kosinslerini ieren ok sayda zdelikler mevcuttur. Aada

bunlardan ok kullanl olanlar sralanmtr.

1) sin (-a) = - sin a , cos (-a) = cos a

2) sin2 a + cos2 a = 1

3) sin - a = cos a , cos - a = sin a
2 2

sin + a = cos a , cos + a = - sin a
2 2
sin - a = sin a , cos - a = -cos a

4) sin (a + b) = sin a . cos b + cos a . sin b

5) sin (a - b) = sin a . cos b - cos a . sin b

6) cos (a + b) = cos a . cos b - sin a . sin b

7) cos (a - b) = cos a . cos b + sin a . sin b

8) sin 2a = 2sin a . cos a , cos2a = cos2 a - sin2 a

9) sin a . cos b =1 [sin (a + b) + sin (a - b)]

2

10) cos a . cos b =1 [cos (a + b) + cos (a - b)

2

11) sin a . sin b =1 [cos (a - b) - cos (a + b)]

2

12) sin a + sin b = 2 sina + b . cos a - b

2 2

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 163

13) sin a - sin b = 2 sin a - b . cosa + b

2 2

14) cos a + cos b = 2 cosa + b . cos a - b

2 2

15) cos a - cos b = -2 sina + b . sin a - b

2 2

16) sin a = 1 - cos2a , cos2 a = 1 + cos2a

2

2 2
Bu zdeliklerde a ve b alar ya derece, ya da radyanla ifade edilmi alardr.
3). zdelikte ise a as radyanla ifade edilmi kabul edilir.

Bu zdelikler sins ve kosinsn tanmndan yararlanarak belli ilemlerle ispat-

lanabilir.

B (x, y)
y

C
x 0

ekil 6.7

1) ve 3) zdelikleri tanmdan kar. 2) yi ispatlamak iin ekil 6.7 de OBC dik ge-
ninde Pisagor teoremine gre |OB|2 = |OC|2 + |CB|2 dir. |CB| = y = sin a ,
|OC| = -x = -cos a olduundan

(sin a)2 + (-cos a)2 = 1 veya

sin2 a + cos2 a = 1

elde edilir. 7) yi ispatlamak iin ekil 6.8 i gznne alalm. OB1B2 geni OBA
genine etir (Her iki emberin birim ember olduunu hatrlayalm).

B1 1 1
B

B2

a-b

a
b a-b
1 1

0 0 A

ekil 6.8

AIKRETM FAKLTES
164 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

Buna gre,

|B1 B2| = |AB| .

Analitik geometriden bilinen ve Pisagor teoreminden elde edilen iki nokta

arasndaki uzaklk formlnden yararlanalm. Bunun iin B1 in koordinatlar-
nn (cosa, sin a), B2 nin koordinatlarnn (cos b, sin b) , B nin koordinat-
larnnn (cos (a-b) , sin (a-b)) ve A noktasnn koordinatlarnn ise (1, 0) olduunu
gznne alalm. O zaman

|B1 B2|2 = (cos a - cos b)2 + (sin a - sin b)2

= cos2 a - 2cos a . cos b + cos2 b + sin2 a - 2sin a . sin b + sin2 b
= (cos2 a + sin2 a) + (cos2 b + sin2 b) - 2 (cos a . cos b + sin a . sin b)
= 2 - 2 (cos a . cos b + sin a . sin b) ,

|AB|2 = [cos (a - b) - 1]2 + [sin (a - b) - 0]2

= cos2 (a - b) - 2 cos (a - b) + 1 + sin2 (a - b)
= [cos2 (a - b) + sin2 (a - b)] + 1 - 2 cos (a - b)
= 2 - 2 cos (a - b)

yazabiliriz. |B1 B2|2 ve |AB|2 nn son ifadelerini eitlersek 7) yi elde ederiz.

4), 5), 6) her hangi birisi 7) den 1) ve 3) kullanmakla elde edilebilir. rnein 4)
ispatlamak iin

sin (a + b) = cos - (a + b) = cos -a -b =
2 2

= cos - a . cos b + sin - a . sin b
2 2
= sin a . cos b + cos a . sin b

yazabiliriz.

? 1) - 16) zdeliklerini ispatlaynz.

1) sin 3a + cos 3a - 4 cos2a = ?

cos a
? 2)
sin a

cos3 a + sin3 a + 1 sin 2a = ?

cos a + sin a 2
Cevaplarnz 0 ve 1 olmaldr.

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 165

rnek: Hesap makinesi kullanmadan aadakileri hesaplaynz.

2
1) sin + cos
8 8
2) cos 75

2
zm: sin + cos = sin2 + 2 sin . cos +cos2
8 8 8 8 8 8

= 2 + cos2 + sin 2 = 1 + sin = 1 + 2

sin
8 8 8 4 2

elde edilir.

2) cos 75 = cos (45 + 30) = cos 45. cos 30 - sin 45 . sin 30

= 2 3
. - 2 .1 = 3 -1
2 2 2 2 2 2
elde edilir.

Hesap makinesi kullanmadan aadakileri hesaplaynz.

1) (sin 75 - cos 75)2

2) sin 75 + sin 15 ?
Cevaplarnz 1 ve 1,5 olmaldr.
2

Her hangi x IR verilsin. x radyanlk ann sins ve kosinsne x saysnn

sins ve kosins denir. Buna gre,

f: IR IR , f(x) = sin x , g: IR IR , g(x) = cos x

fonksiyonlar tanmlanabilir.

Yukarda bahsedilen zelliklere dayal olarak aada bu fonksiyonlarn bir ka

nemli zellikleri sralanmtr:

1) Her x IR iin

sin (-x) = - sin x , cos (-x) = cos x

2) Her x IR iin

-1 sin x 1 , -1 cos x 1

3) Her x IR iin ve her n Z iin

sin (x + 2 n) = sin x , cos (x + 2 n) = cos x

AIKRETM FAKLTES
166 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

4) f: - , -1, 1 , f(x) = sin x fonksiyonu bire-bir, kesin artan ve rten

2 2
fonksiyondur. Bu nedenle - , aralnda y = sin x fonksiyonunun ters
2 2
fonksiyonu vardr. Bu ters fonksiyon y = Arcsin x eklinde gsterilir.

5) g: [0, ] [-1, 1 ] , g (x) = cos x fonksiyonu bire-bir, kesin azalan ve rten

fonksiyondur. Bu nedenle [0, ] aralnda y = cos x fonksiyonunun ters fonksi-
yonu vardr ve bu ters fonksiyon y = Arccos x ekilnde gsterilir.

rnek: f(x) = sin x , g(x) = cos (x) olduuna gre,

f .g - + f - 13 . g () saysn hesaplaynz.
2 4 3
zm:

f = sin =1 , g- = cos - = cos = 2 ,
2 2 4 4 4 2

f - 13 = sin - 13 = - sin 13 = - sin + 4 = - sin = - 3 ,
3 3 3 3 3 2
g () = cos = -1

olduundan

f .g - + f - 13 . g () = 1 . 2 + - 3 . (-1) = 2 + 3
2 4 3 2 2 2

olur.

3. Tanjant ve Kotanjant
Kesi koordinat sisteminin balang noktasnda olan bir a asnn son kenarnn
birim emberi kestii noktaya B diyelim. Daha nce, B noktasnn ordinatnn apsi-
sine oranna a asnn tanjant, B noktasnn apsisinin ordinatna oranna da a a-
snn kotanjant demitik. Buna gre,

y
tana = (x 0) , cota =x (y 0) .
x y

tan a = sin a ve cot a = cos a olduu aktr.

cos a sin a

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 167

1
B
y

a x 1

0 C

ekil 6.9

Tanmdan grld gibi a asnn

3 5
, , , ...
2 2 2
gibi deerlerinde tanjant tanmszdr. nk bu alar iin B noktasnn apsisi sfr
olur. Benzer nedenden a asnn

0, , 2 , ...

gibi deerlerinde kotanjant tanmszdr. Tanjantn tanmsz olduu a alar genel

olarak

+ k , k Z
2
gibi, kotanjantn tanmsz olduu a alar ise

k , k Z

eklinde yazlabilir.

Tanjant ve kotanjantn iaret tablosunun aadaki gibi olduu kolayca grlebi-

lir.

I. Blge II. Blge III. Blge IV. Blge

tan a + - + -
cot a + +
- -

Sins ve kosinsten farkl olarak tanjant ve kotanjantn alabilecei deer herhangi

bir gerel say olabilir: Her b IR says iin yle a1 ve a2 alar vardr ki

tan a1 = b , cot a2 = b

dir.

AIKRETM FAKLTES
168 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

3
rnek: tan 30 , cot , tan - , cot (-1) , tan 150 hesaplaynz.
3 4
1 1
cos
sin 30 2 1 3
zm: tan 30 = = = , cot = = 2 =1 ,
cos 30 3 3 3 3 3
sin
2 3 2

3 3
sin - - sin - sin + - cos - 2
3 4 4 = 2 4 4
tan - = = = = 2 =1,
4 3 3 - 2
cos - cos cos + - sin
4 4 2 4 4 2

cos (-1)
cot (-1) = = cos 1 - 0,642 ,
sin (-1) - sin 1

1
sin 150 sin (90 + 60) cos 60
tan 150 = = = = - 2 =- 1 .
cos 150 cos (90 + 60) - sin 60 3 3
2

Eer a asna birim ember zerinde B noktas kar geliyorsa ve bu noktann ko-
ordinatlar (x, y) ise

a , a 3 , a 5 , ...

gibi alara kar gelen C noktasnn koordinatlar (-x, -y) ve

a 2 , a 4 , a 6 , ...

gibi alara kar gelen noktann koordinatlar yine (x, y) olduundan bu alarn
tanjant ve kotanjantlar yine y/x ve x/y olur. Buna gre her k Z iin

tan (a + k) = tan a , cot (a + k) = cot a

yazlabilir. Bu eitlikler tanjant ve kotanjantn peryodik olduunu ve en kk

peryodunun olduunu gsterir.

11
rnek: tan 210 , tan 4 , cot , cot 585 hesaplaynz.
6

zm: Tanjant ve kotanjantn periyodikliini kullanrsak

tan 210 = tan (180 + 30) = tan 30 = 1 ,

3
180
tan 4 = tan 4 . tan (4 . 57 18') = tan 229 12' = tan 49 12' 1,15 ,

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 169

3
cos - cos
11 - 6 6 2
cot = cot + 2 = cot - = = = = - 3 ,
6 6 6 - 1
sin - - sin
6 6 2

cos 45
cot 585 = cot (540 + 45) = cot 45 = = 1
sin 45

elde ederiz.

Tanjant ve kotanjantla ilgili aadaki zdelikler verilebilir:

1) tan (-a) = - tan a , cot (-a) = - cot a

2) tan a . cot a = 1

3) tan - a = cot a , cot - a = tan a
2 2

tan + a = - cot a , cot + a = - tan a
2 2
tan - a = - tan a , cot - a = - cot a

4) 1 + tan 2 a = 1 , 1 + cot2 a = 1
cos2 a sin2 a

5) tan (a + b) = tan a + tan b , cot(a + b) = cot a . cot b- 1

1 - tan a . tan b cot a + cot b
2
tan 2a = 2 tan a , cot2a = cot a - 1 .
1 - tan 2 a 2 cot a

Bu zdelikler, tanmlardan ve sins, kosins iin geerli olan zdeliklerden elde

edilebilir.

Yukardaki 1) - 5) zdeliklerini ispatlaynz.

?
x IR - 2k + 1 | k Z olmak zere, x radyanlk ann tanjantna x say-
2
snn tanjant denir. Buna gre,

h : IR - 2k + 1 | k Z IR , h (x) = tan x
2
fonksiyonu tanmlanabilir. Bu fonksiyona tanjant fonksiyonu denir. Benzer ekil-
de, x IR - { n | n Z} olmak zere x radyanlk ann kotanjantna x says-
nn kotanjant,

AIKRETM FAKLTES
170 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

l: IR - { n | n Z} IR, l (x) = cot x

fonksiyonuna da kotanjant fonksiyonu denir.

h (x) = tan x, l (x) = cot x olmak zere,

1) h . l - 2 h = ?
4 3 3

2) h 2 . l 2 = ?

? 3) sin 1 0,84 ,

h (2)
cos 1 0,54 olduuna gre

=?
l (1)

4) h + l = ?
12 12
Cevaplarnz 1) - 5 3 2) 1 3) -3,38 4) 4 olmaldr.
3

4. Trigonometrik Fonksiyonlarn Grafikleri

Her bir x gerel says iin sin x ve cos x deerleri hesaplanabiliyor. Ayn zamanda

x bir gerel say olmak zere x + k , (k Z) ise tan x ve x n , (n
2
Z) ise cot x deerleri de hesaplanabilir.

f: IR [-1, 1] , f(x) = sin x

g: IR [-1, 1] , g(x) = cos x

h: IR - + k k Z IR , h(x) = tan x
2

l: IR - n n Z IR , l(x) = cot x

fonksiyonlarna trigonometrik fonksiyonlar denir.

rnek: 1) y = tan x 2) y = cot x +
4 6
fonksiyonlarnn tanm kmelerini bulunuz.

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 171

zm: 1) x = + k ; buradan x = 2 + 4 . k, (k Z), deerleri y = tan x n

4 2 4
tanmsz olduu deerlerdir. Buna gre, tanm kmesi IR - {2 + 4 . k k Z}

olur.

2) x + = k , x = - + k deerleri, y = cot x + nin tanmsz olduu deer-
6 6 6

lerdir. Buna gre tanm kmesi IR - - + k k Z olur.
6

Trigonometrik fonksiyonlarn da grafikleri deerler tablosu yardm ile izilir.

Bu fonksiyonlarn peryodiklii grafik izimini kolaylatrr. yle ki y = sin x ve y
= cos x in grafiklerini [0, 2] aralnda izip, bu grafikleri saa ve sola (paralel)
kaydrarak tm IR zerinde grafik izilmi olur.

y = tan x ve y = cot x fonksiyonlar da peryodlu olduklarndan y = tan x in grafii-

ni - , aralnda, y = cot x in grafiini ise (0, ) de izip saa ve sola kaydr-
2 2
ma ile grafikler tm tanm kmelerinde belirlenmi olur.

y = sin x , y = cos x , y = tan x ve y = cot x fonksiyonlarnn grafikleri aadaki gibi-

dir.

ekil 6.10

AIKRETM FAKLTES
172 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

ekil 6.12

ekil 6.13

1) f: [0, 2 ] R , f (x) = sin x -1

? 2) g: [0, 2 ] R , g (x) = sin x + cos x

3) h: [-, 2 ] R , h (x) = -2 cos x

fonksiyonlarnn grafiklerini iziniz.

Grafikler aadaki gibi olmaldr.

ekil 6.14

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 173

ekil 6.15

ekil 6.16

Eer bir denklemde bilinmeyen, trigonometrik fonksiyon iareti altnda ise bu

denkleme trigonometrik denklem denir. imdi bir ka trigonometrik denklem
zmn ele alalm.

rnek: sinx = 3 denklemini znz

2

zm: Bir ann sinsnn 3/2 olmas iin bu a, + 2k (k Z) veya

3
2 + 2n (n Z) eklinde olmaldr. Buradan denklemin zm kmesi
3
+ 2k | k Z 2 + 2n | n Z olur.
3 3

rnek: cosx + sinx cosx = 0 denklemini znz.

zm: Denklemi cosx (1 + sin x) = 0 gibi yazarsak, cosx = 0 veya 1 + sinx = 0

elde ederiz. cosx = 0 denkleminin zm x = + k k Z deerleridir
2
(y = cosx in grafiini gznne getiriniz). Ikinci denklemden sinx = -1 kar. Bunun
zm ise x = - + 2n n Z deerleridir. Buna gre denklemin zm
2
kmesi

AIKRETM FAKLTES
174 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

+ k | k Z - + 2n | n Z
2 2

dir.

rnek: tan 2 x + tanx - 3 tanx - 3 = 0 denklemini znz

zm: Denklemi tanx + 1 tanx - 3 = 0 gibi yazarsak

tanx = -1 veya tanx = 3

elde ederiz. tanx = -1 in zm x = - + k k Z deerleri, tanx = 3

4
n zm isex = + n n Z deerleridir. Buna gre, deneklemin zm
3
kmesi

- + k | k Z + n | n Z
4 3

dir.

rnek: cot2 x = 1 denkleminin (0, 2) aralna den tm zmlerini bulunuz.

zm: cot2 x = 1 ise o zaman

cotx = 1 veya cotx = -1

olmaldr. (0, 2) aralnda cotx = 1 i salayan deerler x = ve x = 5 ;

4 4
cotx = -1 i salayan deerler ise x = 3 ve x = 7 dir. Buna gre zm kme-
4 4
si , 3 , 5 , 7 dir.
4 4 4 4

rnek: cos 2x =1 denkleminin (0, 2) aralna den tm zmlerini bulu-

nuz. 2

zm: cos 2x = 1/2 olmas iin 2x = - + 2k (k Z) veya 2x = + 2n

3 3
(n Z) olmaldr. Bu x lerden (0, 2) aralna denler , 5 , 7 ve 11
6 6 6 6
deerleridir. Buna gre denklemin zm kmesi , 5 , 7 , 11 dir.
6 6 6 6

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 175

Deerlendirme Sorular
1. 40 lik ann radyan trnden eiti aadakilerden hangisidir?

A.
40

B.
20

C.
9
2
D.
9
4
E.
9

2. sin (-225) . cos (315) + tan 150 . cot 150 + sin 150 aadakilerden han-
gisidir?

A. - 2
B. -1
C. 0

D. 1
2
E. 2

3. 0 a ve sin a = 1 ise sin 4a aadakilerden hangisidir?

2 3

A. 56 2
81

B. 14 2
27

C. 2
9

D. 2
2

E. 1
2

AIKRETM FAKLTES
176 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

4. cota = 3 ise cot (-2a) aadakilerden hangisidir?

A. 1

B. 3
4
C. 0

D. - 4
3
E. - 3

5. tan 2010 says aadakilerden hangisidir?

A. 3
B. 1

C. 1
3

D. 1
2

E. 1
3

6. Aadakilerden hangisi sin 1 saysnn en iyi yaklak deeridir?

A. 0
B. 0,01
C. 0,5
D. 0,7
E. 0,8

7. f ; IR IR , f(x) = ln (1 + cos2 x) fonksiyonunun grnt kmesi aa-

dakilerden hangisidir?
A. IR
B. [0 , 1]
C. [0 , ln2]
D. [0 , 2]
E. (0 , ln4)

8. sin x + cos x 2 2 sin x

- ifadesinin sadelemi ekli aadakilerden
cos x sin 2x
hangisidir?
A. 2 sin x
B. 2 cos x
C. 0
D. sin x
E. cos x

ANADOLU NVERSTES
TRGONOMETRK FONKSYONLAR 177

9. 1 ifadesinin zdei aadakilerden hangisidir?

1 + tan 2 x
A. sin2 x
B. cos2 x

C. 1
sin2 x

D. 1
cos2 x

E. cot2 x
10. y = tan 3x fonksiyonu aadaki noktalarn hangisinde tanml deildir?

A.
9

B.
12

C. -
12

D. -
6

E. -
3
11. Aadakilerden hangisi y = cot x fonksiyonunun grafiinin bir asimptotu-
dur?
A. x = 0
B. y = 0

C. x =
2

D. y =
2
3
E. x =
2
12. 0 < x < , sin x + = 3 ise cos x aadakilerden hangisidir?
2 6 2
A. - 1
2
B. 0

C. 1
2

D. 3
2
E. 1
AIKRETM FAKLTES
178 TRGONOMETRK FONKSYONLAR

13. sin x = 3 cos x denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir?

A. { + 2 k | k Z }
6
B. { + k | k Z }
6
C. { + 2 k | k Z }
3
D. { + k | k Z }
3
E. { + k | k Z }
2

14. 2 (sin x + cos x) = 1 denkleminin [0]

, aralndaki zm aadaki-
lerden hangisidir?

A.
4

B. 5
12

C. 7
12

D. 9
12

E. 11
12
15. 2 cos 2x = 1 denkleminin [0 , ] aralndaki zmlerinden birisi aa-
dakilerden hangisidir?

A.
18
B.
9
C.
6
D.
3

E. 2
3

Deerlendirme Sorularnn Yantlar

1. D 2. E 3. A 4. D 5. C 6. E 7. C 8. A 9. B 10. D
11. A 12. D 13. D 14. C 15. C

ANADOLU NVERSTES