BIOKLIMATSKO I EKOLOKO PROJEKTOVANJE

IZVOD 1
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

LITERATURA UI SPISAK

Kosori V.: Ekoloka kua,Graevinska Knjiga, Beograd, 2008.

Pucar M.: Bioklimatska arhitektura zastakljeni prostori i pasivni solarni sistemi, IAUS, Beograd,
2006.

Gaudiosi G.: Energy and Enviroment, Renewable Energy, 1999.

Lalovi B.: Solarne kue, BIGZ, Beograd, 1987.

Luki M.: Solarna arhitektura, Nauna knjiga, Beograd, 1994.

Pucar M., Pejovi M. i Jovanovi Popovi M.: Bioklimatsko planiranje i projektovanje urbanistiki
parametri, IP Zavet, Beograd, 1994.

Eko kua Specijalno izdanje, Magazin za eko arhitekturu i kulturu, br. 1, 2011.

LITERATURA IRI SPISAK

Compagno A.: Intelligent Glass Facades, Birkhauser Publishers, Basel, Boston, Berlin, 2002.

Eicker U.: Solar Technologies for Buildings, John Wiley&Sons Ltd, Chichester, England, 2003.

Jovanovi Popovi M.: Zdravo stanovanje, Arhitektonika, Arhitektonski fakultet Univerziteta u

Beogradu, Beograd, 1991.

Lalovi B.: Nasuno Sunce, Nolit, Beograd, 1982.

Lambi M.: Solarno grejanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.

Pucar M.: Svetska i domaa iskustva u planiranju i primeni obnovljivih izvora energije, monografija:
Prilog unapreenju teorije i prakse planiranja i implementacije, IAUS, Beograd, 2002.

Santamouris, M.: Energy and Climate in the Urban Built Environment, James & James, London, 2001.

Schittich, C.: Solar architecture: Strategies, Visions, Concepts, Birkhauser, Basel, Boston, Berlin,
2003.

Sick F., Erge T.: Photovoltaics in Buildings, James & James, London, 1996.

Slessor C. & Linden J.: Eco-Tech Sustainable Architecture and High Tehnology, Thames and
Hudson Ltd, London, 1997.

Stewart, W.: Passive Solar Design and Retrofit, Sustainable Loudoun, USA, 2009.

Thomas R., Fardham M.: Photovoltaics and Architecture, Spon Press, London, 2001.

Vuksanovi D.: Tradicionalna arhitektura Crne Gore i bioklimatizam, Monografija, Zadubina

Andrejevi, Beograd, 1998.

1
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Wines J.: Green architecture, Taschen GmbH, Koln, 2008.2

POTREBE ZA ENERGETSKI EFIKASNIM, BIOKLIMATSKIM I EKOLOKIM, KONCEPTOM

ARHITEKTONSKIH OBJEKATA?

OSNOVNI UTICAJNI FAKTORI

... klimatske promene, globalno zagrevanje
... deficit neobnovljivih izvora energije
... porast populacije

AKTUELNA ENERGETSKA SITUACIJA, TENDENCIJE...

da bi se odrao korak s rastuim potrebama svetske populacije, prema procenama svetskog

energetskog vea potronja energije do 2050. godine e se vie nego udvostruiti. U istom periodu
gotovo emo potpuno iscrpiti naftne zalihe.
od 1965. godine emisije ugljendioksida su se udvostruile.
442 aktivna nuklearna reaktora proizvode 17% elektrine energije u svetu.
1/4 svetske energije iskoriava se za saobraaj.
Svaka osoba godinje u proseku potroi energije koja je jednaka energiji koja se dobije iz 1,5 tona
nafte (tona ekvivalentne nafte - tEn). U tome, meutim postoje znatne razlike meu svetskim
regijama.
... Amerikanac 8 tEn / godinje
... Evropljanin 4 tEn / godinje
... Japanac 3 tEn / godinje
... Indijac 0,4 tEn / godinje
Svake godine, svi ljudi sveta potroe onoliko energije koliko bi se dobilo sagorevanjem deset
milijardi tona uglja.
Otprilike 40% ukupne energije proizilazi samo iz nafte, a skoro polovine potie od uglja i zemnog
gasa. To ukupno ini skoro 90% energetske potronje oveanstva koja potie od fosilnih goriva.
Sektor zgradarstva je odgovoran za 40% ukupne potronje energije u Evropi.

D E F I N I C I J E, O S N O V N I P O J M O V I . . .

ODRIVI RAZVOJ
termin odrivi razvoj (eng. sustainable) najpre je svoju praktinu primenu imao kod engleskih
umara, to je podrazumevalo dozvoljenu seu ume u odnosu na prirast drvne mase na godinjem
nivou.
Svetska komisija za okruenje i razvoj dala je 1987. god. opteprihvaenu definiciju odrivog razvoja
koja glasi:
odrivi razvoj je onaj koji zadovoljava potrebe sadanjih generacija ne ugroavajui time budue
generacije da zadovolje svoje potrebe.

BIOKLIMATSKA ARHITEKTURA
je kontekstualna arhitektura.

2
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

ona je rezultat koncepta projektovanja i izgradnje u kome objekat postaje integralni deo svog
prirodnog okruenja.
bazirana je na istraivanju prirodnih i stvorenih uslova lokacije i njihovih uticaja na kvalitet ivota
ljudi.
pre svega, radi se o projektovanju i konstruisanju omotaa koji e obezbediti kvalitetne
mikroklimatske uslove unutranje sredine u odnosu na stanje spoljnih, lokalnih uslova sredine.
ciljevi bioklimatske arhitekture:
... integracija zgrade sa okruenjem i prirodnim energetskim tokovima,
... njihovo korienje radi postizanja vieg komfora, bez naruavanja prirodne ekoloke ravnotee.

EKOLOKA ARHITEKTURA
arhitektura koja je u veoj ili manjoj meri deo prirodne sredine,
koja ne naruava prirodne tokove,
koja koristi prirodne materijale bez izazivanja tetnih posledica po ljude i okolinu.

ZELENA ARHITEKTURA
koja ima minimalne negativne uticaje na ivotnu sredinu i maksimalno je energetski efikasna.

SOLARNA ARHITEKTURA
naziv za arhitekturu koja je projektovana da na najpogodniji nain koristi direktnu energiju sunca za
potrebe korisnika
... grejanje, hlaenje, provetravanje.

ENERGETSKI EFIKASNA ARHITEKTURA

energetski efikasne zgrade su projektovane i graene tako da racionalno troe energiju.
to se postie primenom novih tehnologija, materijala i metoda projektovanja i eksploatacija.
energetski efikasne zgrade podrazumevaju integralne sisteme koji ukljuuju i samu zgradu i
tehniko-tehnoloki sistem koji je u njoj.

3
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

K L I M A

... DEFINICIJA
... PARAMETRI
... KLASIFIKACIJA
... KARAKTERISTIKE

Definicija i parametri klime

klima je prosek karakteristinih vremenskih pojava, odnosno skup meteorolokih pojava koje
karakteriu srednje stanje atmosfere na nekom mestu Zemljine povrine u nekom vremenskom
periodu, dok je vreme stvarno stanje meteorolokih elemenata i pojava u datom momentu.

Elementi klime mogu se svrstati u etiri grupe:

kosmiki elementi: zraenje Sunca i neba

telurski elementi: izraivanje Zemljinog omotaa (litosfere i hidrosfere) i protivzraenje atmosfere,
radioaktivnost, sadrina praine i drugih estica u atmosferi
geoloki elementi: propustljivost Zemljinog omotaa za Sunevo i nebesko zraenje i njegova
provodljivost toplote
meteoroloki elementi: temperatura omotaa i vazduha, vazduni pritisak, vlanost vazduha i
zemljita i isparavanje, oblanost i duina trajanja sunevog sjaja, padavine i sneni pokriva, vetar,
elektricitet u vazduhu.

Klasifikacija klime

u arhitekturi najvei znaaj imaju oni parametri koji odreuju potrebu zgrade za grejanjem i
hlaenjem, odnosno imaju presudan uticaj na komfor ljudi. To su:
... Sunevo zraenje
... temperatura i vlanost vazduha
... padavine
... vetar
kako se komfor ljudi izraava i ocenjuje pre svega preko temperature i vlanosti vazduha, to su ova
dva parametra posluila kao osnov klasifikacije klime za potrebe arhitekture i urbanizma.

Prema tome, postoje etiri osnovna tipa klime:

Hladna klima
... Nedostatak toplote, odnosno jako odavanje toplote najveim delom godine. Prosena
temperatura najhladnijeg meseca je -14 C. Godinja minimalna temperatura moe biti ispod -50 C.
Javljaju se jake relativne vlanosti tokom zime.
Umerena klima

4
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

... Veliko odavanje toplote tokom dela godine i neodgovarajue odavanje toplote u ostalom periodu
godine, odnosno postoji sezonska varijacija izmeu pregrevanja i nedovoljnog zagrevanja, ali nijedna
nije suvie otra. Srednja mesena temperatura najhladnijeg meseca moe biti 15 C, a u najtoplijem
mesecu do 25 C. Ekstremni godinji raspon moe biti od - 30 C do 37 C. Temperature oko 20 C
veoma retko se javljaju sa relativnom vlanou viom od 80%. Padavine su mogue tokom cele
godine, tokom zime esto u vidu snega.
Topla, suva klima
... Osnovni problem je pregrevanje, odnosno neodgovarajue odavanje toplote sa povrine tela.
Kako je vazduh suv, mogue je hlaenje isparavanjem. Takve se klime karakteriu visokim
temperaturama i velikim zraenjem. Srednja temperatura najtoplijeg meseca je 25 C, a relativne
vlanosti su male. Godinja max. temperatura je oko 45 C, dok minimalna moe biti i -15 C, to pri
projektovanju moe biti osnovni element razmatranja. Vetrovi su jaki, neometani vegetacijom, nose
pesak i prainu.
Topla, vlana klima
... Pregrevanje je praeno velikom relativnom vlanou, ograniena je mogunost hlaenja
isparavanjem. Tokom godine najmanje jedan mesec ima srednju temperaturu iznad 20 C i srednju
relativnu vlanost oko 80%. Mesene padavine su esto iznad 200 mm.

KARAKTERISTI KE KLIME

Sunevo zraenje
Trajanje osunanja i oblanost
Temperatura vazduha
Vlanost vazduha
Omorina
Padavine
Vetar

Sunevo zraenje
elektromagnetno zraenje koje emituje Sunce
najznaajniji i gotovo iskljuivi izvor toplote atmosfere
intenzitet Sunevog zraenja zavisi od ugla pod kojim zraci padaju na Zemlju i od debljine sloja
vazduha kroz koji zraci prolaze to je odreeno rotacijom Zemlje i nagibom njene ose prema ravni
rotacije, kao i stanjem atmosfere usled zagaenosti i oblanosti.
debljina vazdunog sloja kroz koji prodiru zraci zavisi od ugla Sunca iznad horizonta (visine Sunca) i
nadmorske visine lokacije
visina Sunca varira sa geografskom irinom, od maksimuma u tropima, smanjujui se ka polovima
prolaskom kroz atmosferu Sunevo zraenje biva reflektovano, rasuto i apsorbovano tako da od
ukupnog Sunevog zraenja, koje doe na granicu atmosfere, samo oko 50% stie do Zemljine
povrine

Trajanje osunanja i oblanost

karakteristike lokacije u pogledu osunanosti mogu se sagledati i preko karakteristika osunanja i
oblanosti.
pod trajanjem osunanja podrazumeva se broj sati sijanja Sunca na odreenoj lokaciji.
osunanje zavisi od:
... geografske irine,

5
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

... reljefa i
... oblanosti.
karakteristika oblanosti definie se preko broja dana sa odreenim vrednostima oblanosti,
odnosno koliko je desetina neba u trenutku osmatranja prekriveno oblacima.
vedar dan srednja dnevna oblanost manja ili jednaka 2/10.
oblaan dan - srednja dnevna oblanost vea ili jednaka 8/10.

Temperatura vazduha
tokom dana najnie temperature javljaju se neposredno pre izlaska Sunca, kada je dostignut najvei
stepen hlaenja Zemljine povrine.
najvie temperature javljaju se u popodnevnim asovima.
dnevne promene temperature u velikoj meri zavise od lokalnih uslova.
u odnosu na okolinu, gradsko naselje formira ostrvo sa znatno toplijom i suvljom klimom.

Vlanost vazduha
vrednosti vlanosti vazduha, odnosno sadraja vodene pare u vazduhu, najee se izraavaju preko
relativne vlanosti vazduha.
meutim, da bi se dobila stvarna slika o uticaju vlage na klimu, potrebno je sagledati i druge
parametre koji su u vezi sa vlanou vazduha:
... uticaj vetra,
... magla,
... omorina.

Omorina
omorinom se naziva period u kome se javlja nepovoljna kombinacija visoke temperature i velike
vlanosti vazduha
ovakva kombinacija uslova doivljava se kao veoma neprijatna jer oteava prilagoavanje spoljnim
uslovima (oteano znojenje, smanjena mogunost odavanja toplote)

Padavine
uticaj gradskih naselja na klimu ogleda se u termikoj konvekciji, hrapavosti gradske povrine i
formiranju kondenzacionih jezgra koja naknadno dospevaju u atmosferu. Veliki gradovi, pored toga,
utiu i na raspodelu koliine padavina

Vetar
horizontalno ili priblino horizontalno strujanje vazduha
uobiajeno je da se brzina vetra i njegov pravac odreuju na visini od 10m iznad slobodnog terena
karakteristike vetra za odreenu lokaciju ne moraju da odgovaraju podacima dobijenim od najblie
meteoroloke stanice. Lokalni uslovi kao to su topografija terena ili gradska struktura bitno mogu da
izmene brzinu i pravac vetra.
na klimu naselja vetar utie na vie naina:
... tokom cele godine vetar provetrava naselje,
... leti smanjuje omorinu, donosi utisak osveenja (do odreene brzine),
... zimi, bez obzira na izmerenu temperaturu, hladi naselje i poveava gubitak
toplote.

6
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

KLIMA NIA

meteoroloka stanica u Niu nalazi se na 202 metra nadmorske visine. Tu se belee podaci o
vremenu od 1889.
Ni se nalazi na 4319' latitudi severno i 2154' longitudi istono u dolini reke Niave. Smeten je na
194m nadmorske visine (centralni gradski trg). Najvii vrh je Sokolov kamen na Suvoj planini (1523m),
a najnia taka je Trupale (173m). Povrina grada je 596.71 km2.
Ni i ira okolina imaju umereno-kontinentalnu klimu, pri emu je srednja godinja temperatura
11,4C. Najtopliji mesec je jul sa prosenom temperaturom od 21,3C, a najhladniji januar sa
srednjom temperaturom od -0,2 C.
godinje u proseku padne 589,6 mm kie i snega po kvadratnom metru. Godinje ima 123 kiovita
dana i 43 dana sa snegom.
proseni vazduni pritisak je 992,74 milibara, a prosena jaina vetra je neto manja od 3 bofora.
maksimalna ikad zabeleena temperatura bila je 44,2C 24. jula 2007, a najnia -23,7C 25. januara
1963. Maksimalna koliina padavina registrovana je 5. novembra 1954. i iznosila je 76,6 mm. Najvea
debljina snenog pokrivaa iznosila je 62 cm, od 23. do 25. februara 1954.

srednje temperature i koliine padavina za period 1961-1990. prikazane su u sledeoj tabeli.

Merenja u meteorolokoj stanici u Niu (202 m) - prosek 1961-1990.

Mesec Jan Feb Mart Apr Maj Jun Jul Avg Sep Okt Nov Dec Godinje

Srednje
maksimalne
3,8 7,1 12,3 18,0 22,9 25,9 28,0 28,5 24,8 18,9 11,7 5,4 17,3
temperature
(C)

Srednje
temperature -0,2 2,5 6,7 11,9 16,6 19,5 21,3 21,1 17,2 11,9 6,4 1,7 11,4
(C)

Srednje
minimalne
-3,5 -1,3 1,8 6,1 10,4 13,4 14,5 14,4 11,1 6,5 2,4 -1,4 6,2
temperature
(C)

Srednja
koliina
padavina po 41,3 40,3 45,3 51,3 66,7 69,7 43,6 43,3 43,6 34,1 56,8 53,6 589,6
mesecima
(mm)

dominantan vetar je severozapadni, koji je konstantan tokom cele godine i spada u grupu blagog
povetarca po Boforovoj skali (brzina vetra 1,6 3,3 m/s).

7
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

u letnjim mesecima pored severozapadnog vetra esti su i vetrovi iz pravca istoka i severa, koji se,
takoe, mogu svrstati u grupu blagih povetaraca.
relativna vlanost vazduha u letnjem periodu je mala.
u periodu od 1993.-2007.god. srednja vrednost relativne vlanosti vazduha od maja do septembra
iznosi 67%, dok je srednja vrednost relativne vlanosti vazduha za mesece jul i avgust 64%.

Klimatski dijagrami za Ni
prema www.METEONORM.com
Lat: 43.311 N Lon: 21.912 E

Korienje solarne energije u Srbiji

proseno sunevo zraenje u Srbiji je za oko 40% vee od evropskog proseka, i iznosi 1,400 kWh
godinje po m.
energija koju sunce tokom godine emituje na 1 m krova kue u Srbiji je jednaka energiji koja se
dobije sagorevanjem 130 litara nafte, a pri tome je potpuno besplatna.
najvei potencijal za korienje solarne energije imaju gradovi u junom delu Srbije - Ni, Kurumlija,
Vranje.

8
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

procena ukupnog potencijala za utedu - korienjem suneve energije za zagrevanje vode je

zasnovana na podatku da u Srbiji ima 2,65 miliona stambenih jedinica. Ukoliko bi se na svaku
stambenu jedinicu postavilo po 4m solarnih kolektora, godinje bi se utedelo oko 7,420 GWh
elektrine energije ija je vrednost 370 miliona evra.
iskoriavanjem ukupnog potencijala solarne energije za zagrevanje vode bi se smanjila i emisija
ugljen-dioksida - za 6,5 miliona tona godinje.

O B N O V LJ I V I I Z V O R I E N E R G I J E

izvori energije koji se nalaze u prirodi i obnavljaju se u celosti ili delimino, posebno
neakumulirana suneva energija, energija vetra, vodotokova, biomasa, geotermalna energija i dr.

Energija Sunevog zraenja

Energija vetra
Energija biomase
Hidroenergija
Geotermalna energija

Suneva energija

9
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Suneva energija se proizvodi u jezgru Sunca i stie na Zemlju za neto vie od 8 minuta.
postoje dva osnovna naina korienja Suneve energije moemo da je pretvorimo u toplotnu ili
elektrinu energiju.
mogunosti uvoenje osnovnih principa bioklimatske arhitekture pasivnih i aktivnih solarnih sistema
u proces projektovanja zgrada
aplikacijom sistema za korienje solarne energije za potrebe
... zagrevanja prostora,
... pripreme tople sanitarne vode,
... kao i konverzije solarne u elektrinu energiju,
mogue su energetske utede od 60% do ostvarivanja standarda energetski potpuno autonomnih
zgrada

... pasivni ... aktivni

sistemi zahvata i korienja solarne energije

Energija vetra

vetar je kretanje, odnosno strujanje vazduha nastalo razliitim zagrevanjem atmosfere i zemljine
povrine usled toplotnog delovanja sunevog zraenja
snaga vetra se koristila vekovima, tako to se kinetika energija pretvarala u mehaniku. U novije
vreme koristi se za proizvodnju elektrine energije.
intenzitet vetra raste sa visinom energetski potencijal vetra na 100 m visine je u proseku od 3 do 4
puta vei nego na 10 m iznad tla

vetrogeneratori, odnosno vetroturbine predstavljaju razvijen nain dobijanja elektrine energije, za

potrebe zgrada ili velikih industrijskih sistema

najvea koliina struje se proizvodi u tzv. farmama vetrova. One su jako jeftine za izgradnju, a
zemlja u okolini farmi moe da se koristi u bilo koje druge namene.

10
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Biomasa

biomasa je bilo koja organska supstanca koja moe biti iskoriena kao energetski izvor. Predstavlja
pretvorenu sunevu energiju, koja je uskladitena putem fotosinteze.
sa energetskog stanovita deli se na primarne produkte (drvo, trava, slama...) i sekundarne
produkte za koje je potrebna energija kako bi oni nastali (drveni opiljci, biljno ulje ...)
postoje etiri glavna tipa biomase: drvee i poljoprivredni proizvodi, vrsti otpaci, zemni gas, tena
goriva
iako su mogunosti korienja biomase mnogobrojne, one se trenutno najee svode na
sagorevanje drveta - 90% ukupne energije dobijene iz biomase.
sagorevanje vrstih otpadaka je od
opteg interesa. Elektrane kod kojih
se kao gorivo koriste otpaci
funkcioniu kao konvencionalne
elektrane u kojima sagoreva ugalj.
raspadanjem organskih materija
dobija se metan. Metan se dobija na
deponijama i obino sagoreva na
istom mestu. Metan se moe
koristiti za zagrevanje staklenih bati
- tako se pojeftinjuju trokovi
proizvodnje u staklenicima.
za proizvodnju nekih vrsta tenih
goriva mogu da se koriste kukuruz,
penica, i druge itarice. Najea
tena goriva su etanol i metanol.

Energija vode

hidroenergija je jedan od najznaajnijih obnovljivih izvora energije.

danas se snaga vode najee koristi za proizvodnju elektrine energije.
hidromehaniki energetski potencijal renih tokova predstavlja posledicu prirodnih kretanja vode
pod dejstvom toplote Sunca i gravitacione sile.
aktuelan svetski trend je ekoloka odrivost na mikro nivou postie se adekvatna efikasnost u
proizvodnji elektrine energije, a uticaj na okolinu je minimalan

11
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

male hidroelektrane su energetski objekti snage do 10MW. Smatra se da nemaju nikakav tetan
uticaj na okolinu, nasuprot velikim hidroelektranama koje mogu imati negativan uticaj na okolinu kroz
velike promene ekosistema
manje poznati oblici korienja snage vode su:
- energija plime i oseke
- energija temperaturne razlike u okeanima

Male hidroelektrane - bez ikakvog tetnog uticaja na okolinu

Geotermalna energija

12
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

geotermalna energija se dobija iz toplote koja potie iz unutranjosti zemlje toplotna energija
akumulirana u stenskim masama i fluidima u zemljanoj kori
potencijal geotermalne energije ukoliko bi se smanjila temperatura Zemljine kore za samo 0,1 C
oslobodila bi se energija dovoljna da obezbedi potrebe oveanstva za elektrinom energijom, prema
sadanjoj potronji, za narednih 15.000 godina
postoji vie vrsta geotermalne energije, ali najvanija je hidrotermalna energija. Hidrotermalna
energija ima samo dva glavna sastojka a to su voda i toplota -podzemna voda dolazi u dodir sa
zagrejanim stenama a zatim isparava.
koristi se za zagrevanje kue i vode za potrebe kue moe se koristiti za direktno zagrevanje kua ili
da pokree turbine kako bi se pretvorila u struju, to zavisi od temperature pare
toplotna pumpa ureaj pomou koga se toplotna energija iz jedne sredine prenosi u drugu. Tim
prenosom toplotne energije troi se odreena energija koja je nekoliko puta manja od prenete.

Korienje podzemne vode

- vertikalne geotermalne sonde
- horizontalne cevne spirale

13
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

PRINCIPI URBANISTIKOG PLANIRANJA OBJEKATA BIOKLIMATSKE I EKOLOKE ARHITEKTURE

IZBOR I PLANIRANJE LOKACIJE

oblik lokacije
konfiguracija terena
orijentacija
izloenost vetru
vegetacija
meusobni odnosi zgrada

OBLIK LOKACIJE
najpovoljniji oblik lokacije je pravougaonik sa uom stranom u pravcu sever-jug i irom stranom u
pravcu istok-zapad
takav oblik lokacije odgovara veini ulica koje su postavljene u idealnom pravcu istok-zapad
objekti se razvijaju du ose istok-zapad, kako bi se to vea povrina izloila suncu i prikupila energija
na pasivan nain

KONFIGURACIJA TERENA
ima izrazit uticaj na organizaciju urbanistikog plana, gustinu izgradnje i u velikoj meri odreuje
mikroklimu, posebno temperaturni nivo, pravac i brzinu vetra
zbog konfiguracije terena esto dolazi do mikroklimatskih odstupanja jedne lokacije u odnosu na
okruenje, u pozitivnom ili negativnom smislu
nekoliko desetina metara po visini ili stotinak metara ustranu mogu initi ogromnu razliku u
mikroklimatskim uslovima
u dolinama i nezatienim poloajima na vrhu brda, prosene temperature, po pravilu su nie, a pri
junim orijentacijama vie nego u okolnom podruju

14
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Uticaj reljefa na Sunevo zraenje, senke i vetar Zona toplog vazduha na nagibu izmeu platoa i doline

JUNA PADINA

optimalni nagib terena je prema jugu, sa blagim padinama nagiba oko 15, koje obezbeuju veu i
neometanu izloenost Suncu, poveanu temperaturu i poboljanje mikroklime
olakava ukopavanje objekata i omoguava lake odvodnjavanje
zgrade se mogu postavljati blie jedna drugoj, a da pri tom ne ometaju pristup Sunevih zraka

Objekti na junoj padini du ulice u pravcu istok-zapad

SEVERNA PADINA

uslovljava znaajno poveanje razmaka i smanjenje visine objekata

osunanost je povoljna samo u toku prelaznih perioda i leti
zgrade sa donje strane ulice u toku zime moe se postii smicanjem ovih objekata u odnosu na gornji
niz objekata

15
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Objekti na severnoj padini du ulice u pravcu istok-zapad

B R E U LJ C I
obezbeuju povoljne vizure, ali i troe znatno vie energije u odnosu na zatiene lokacije ili lokacije
na ravnom terenu
na viim poloajima, pri vedrom vremenu, hladnije je nego u ravnici, ali Sunce moe biti intenzivnije

U K O P A V A NJ E U T E R E N
ukopavanje objekta u teren (prirodno nagnuti) i korienje zemlje kao izolatora i toplotnog skladita
prua velike pogodnosti
stalna, konstantna temperatura pod zemljom utie na velike utede u zagrevanju i hlaenju
prostora.
slobodni zid okrenut ka jugu moe imati velike zastakljene povrine to obezbeuje solarne dobitke

16
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

ORIJENTACIJA
optimalna orijentacija zgrade predstavlja jedan od
bitnih faktora kojim se u fazi urbanistikog planiranja
stvaraju uslovi za racionalno korienje energije
ciljevi optimalne orijentacije:
... dovoenje do maksimuma solarne
akumulacije u toku zime
... svoenje na minimum pregrevanja u toku
leta
pravilna procena bioklimatskih uslova
osunavanja je veoma vana, jer utie na
projektna reenje zgrade orijentaciju
prostorija, dubinu prostorija ...
Sunevo zraenje koje pada na vertikalne
povrine i trajanje osunavanja prostorija utiu i na
ekonominost gradnje

ORIJENTACIJA JEDNOPORODINIH KUA ULICA U PRAVCU ISTOK-ZAPAD

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

ORIJENTACIJA JEDNOPORODINIH KUA ULICA U PRAVCU SEVER-JUG

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

17
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

ORIJENTACIJA JEDNOPORODINIH KUA ULICA U PRAVCU SEVEROISTOK-JUGOZAPAD

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

ORIJENTACIJA JEDNOPORODINIH KUA ULICA U PRAVCU SEVEROZAPAD-JUGOISTOK

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

ORIJENTACIJA DVOJNIH KUA ULICA U PRAVCU ISTOK-ZAPAD

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

18
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

ORIJENTACIJA KUA U NIZU ULICA U PRAVCU ISTOK-ZAPAD

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

ORIJENTACIJA KUA U NIZU ULICA U PRAVCU SEVER-JUG

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

ORIJENTACIJA KUA U NIZU ULICA U PRAVCU SEVEROISTOK-JUGOZAPAD

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

19
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

ORIJENTACIJA UGAONIH KUA PRI RAZLIITOM POLOAJU ULICE

ORIJENTACIJA ATRIJUMSKIH KUA PRI RAZLIITOM POLOAJU ULICE

ORIJENTACIJA VIEPORODINIH ZGRADA ULICA U PRAVCU SEVER-JUG

UOBIAJENO REENJE POBOLJANO REENJE

20
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

IZLOENOST VETRU

tokom leta uticaj vetra ima povoljan efekat hlaenja i smanjuje potrebu za vetakom ventilacijom
u ostalim periodima godine, a posebno u toku grejne sezone, znatno poveava toplotne gubitke
zbog vee brzine i poveane infiltracije kroz otvore i omota zgrade
idealna lokacija, u odnosu na vetar, je na nagibu okrenutom ka jugu, tako da prirodni reljef lokacije
omoguava zatitu od severnih vetrova, uz istovremenu izloenost Suncu.

prirodnom ili vetakom zatitom stambenih naselja od vetra stvaraju se povoljniji mikroklimatski
uslovi i realne

Uticaj razliitih oblika osnove na tokove

strujanja vetra oko zgrade

mogunosti za smanjenje utroka energije za grejanje objekta

postoji vie naina da se objekti zatite od vetra, npr.: izgradnja zidova, grupisanje zgrada u
kompaktne celine, postavljanje pojedinih zgrada u poloaj koji deluje kao vetrobran za ostale objekte
koji slede u nizu, saenje odgovarajueg drvea i niskog rastinja ...

21
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Pravac vetra i raspored zgrada Primeri smanjenja pritiska vetra

VEGETACIJA

uticaj na klimu
uticaj na temperaturu
kao zatita od sunca
kao zatita od vetra

povrine sa vegetacijom stvaraju povoljniju mikroklimu - temperatura, vlanost vazduha i umanjeno

dejstvo vetra
temperatura vazduha iznad saobraajnih povrina moe da bude i 3 - 4 C via od temperature iznad
travnatih povrina, dok je uticaj drvea na ove promene znatno vei nego uticaj trave
vlanost zemlje i vazduha ispod drvea je vea nego na okolnom prostoru
ozelenjeni krovovi smanjuju temperaturu vazduha, zadravaju estice praine i reguliu konstantnu
temperaturu unutar objekta

22
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

GREAT NOTLEY PRIMARY SCHOOL

Essex, England
Allford Hall Monaghan Morris (AHMM)

zatita od sunca na junoj strani zgrade moe se postii drveem koje je posaeno uz fasadu ili
aranmanom zelenila u vidu horizontalnog zaklona
osenavanje prozora okrenutih ka istoku i zapadu moe se postii vertikalnim barijerama kao to je
drvee
listopadno drvee u toku zime, kada lie opadne, omoguuje Sunevim zracima da neometano kroz
grane prodru u unutranjost zgrade, a leti daje jaku senku

Pravilno postavljanje listopadnog drvea

koje omoguuje zagrevanje (zimi),
hlaenje (leti) i osvetljenost zgrade

drvee je najbolja prirodna zatita od vetra

tokom zime drvee deluje kao brana, smanjujui brzinu vetra i infiltraciju hladnog vazduha u zgradu

Delovanje zatitne vegetacije

23
 B I O K L I M A T S K O I E K O L O K O P R O J E K T O V A NJ E

Uticaj listopadnog i etinarskog drvea na smanjenje brzine vetra

Postavljanje prirodnih barijera u odnosu na dominantan vetar

MEUSOBNI ODNOSI ZGRADA

na nivo osunanja zgrade utie postojanje okolnih objekata,

pasivni solarni objekti lociraju se tako da njihova juna fasada, odnosno povrina koja prikuplja
energiju, nikada ne bude u senci drugih objekata,
ovaj uslov je ispunjen onda kada se objekat ne nalazi u senci postojeih objekata na dan zimskog
solsticija, kada sunevi zraci padaju pod najmanjim uglom i formiraju najvee senke.

mogunosti za smanjenje meusobnog rastojanja zgrada

... severni objekat je udaljen od junog suseda za 3.85H kako bi na dan kratkodnevnice bio osunan,
... prilagoavanjem nagiba krova upadnom uglu Sunevog zraenja rastojanje se smanjuje,
... formiranjem asimetrinog profila ulice, kod junog objekta smanjuje se broj etaa a kod severnog
poveava, dok broj stambenih jedinica ostaje isti,
... irina junog objekta se poveava, prizemlje pored stambenih dobija i druge sadraje,
... ukopavanjem junog objekta smanjuje mu se visina a time i odstojanje severnog objekta.

24