AKADEMIJA STRUKOVNIH STUDIJA JUŽNA SRBIJA

ODSEK ZA POSLOVNE STUDIJE

SEMINARSKI RAD

Predmet: EKOLOŠKI MENADŽMENT I ODRŽIVI RAZVOJ

TEMA: EKOLOŠKI ISHODI EKONOMSKOG RAZVOJA

Mentor: Student:

Prof. dr Tatjana Đekić Danijel Stojković

Broj indeksa: 14419/19

Smer: Turizam i ugostiteljstvo

Leskovac, april 2022.

 Sadržaj

Uvod ...................................................................................................................................3

Ekološki ishodi ekonomskog razvoja ..................................................................................4

1. Klimatske promene .............................................................................................4
2. Smanjenje ozonskog omotača .............................................................................5
3. Smanjenje biološke raznovrsnosti .......................................................................7
4. Kisele padavine ...................................................................................................9
5. Hemikalije .........................................................................................................12
6. Promet opasnog otpada .....................................................................................13
7. Smanjenje obradivih površina i degradacija tla ................................................13
8. Ekološki ishodi međunarodne trgovine ............................................................14

Zaključak ...........................................................................................................................16

Literatura ...........................................................................................................................17

2
 Uvod

Čovečanstvo je danas konfrotirano sa mnoštvom egzistencijalnih kriza, među kojima

ekološka kriza zauzima posebno mesto. Do sada čovek nije bio u stanju da stvori jedan
idealan sistem civilizacije i da izbegne krizna stanja tog sistema. Ekološka svest
predstavlja neophodnu osnovu daljeg, održivog razvoja zaštite životne sredine. Zajedno
sa znanjima i veštinama obezbeđuje osnovu za pomeranje u veće sisteme, šire ciljeve i
sofisticiranije razumevanje uzroka, veza i posledica koji vladaju u životnoj sredini.
Zaštita i unapređenje čovekove sredine značajan je globalni problem savremenog društva.
Njegovo rešavanje inicira, između ostalog i pronalazak načina za racionalno i
kompleksno korišćenje prirodnih resursa, te načina za vođenje aktivne demografske
politike i razvijanje i unapređenje međunarodne saradnje u oblasti naučnih istraživanja.
Novi odnos prema životnoj sredini, kao i preobražaj duha savremene sfere rada postaje
imperativ. Koncepcija održivog razvoja nudi mogućnost harmoničnog razvoja.

Zagađenost i zaštita životne sredine već više decenija predstavljaju veoma značajan
problem čovečanstva, bez obzira na trenutni stepen razvoja društva i proizvodnih snaga u
pojedinim delovima naše planete. Postojeći problemi se nameću nauci i operativi
naglašenom aktuelnošću i akutnošću, te sve jasnije dolazi do zaključka da zdrave životne
sredine nema previše, da su brojni elementi u njoj ugroženi, da je stepen samoregulacije
nekih objekata neznatan i da jednom poremećeni ekološki odnosi gotovo ničim i nikada
ne mogu biti dovedeni u prvobitno stanje. Bez obzira na značajne regionalne razlike u
stepenu ugroženosti životne sredine, posebno njene prirodne komponente, planovi,
programi i akcije njene zaštite i unapređenja su globalni problem. Savremeno društvo
mora brže i bolje shvatiti upozorenje naučnika i stručnjaka o stanju životne sredine, tj.
činjenice da slobodne, izvorne i nezagađene životne sredine ima sve manje, a ugrožene,
degradirane i devastirane sve više.

3
 Ekološki ishodi ekonomskog razvoja

1. Klimatske promene

Postoje razne definicije klimatskih promena i većina njih ukazuje da su to promene klime
koje se pripisuju raznim aktivnostima koje menjaju sastav atmosfere i koje se beleže
tokom dužeg vremenskog perioda. Termin klimatske promene može se koristiti za opis
promena klime do kojih dolazi kao rezultat prirodnih i/ili ljudskih faktora. Još uvek u
naučnom svetu postoji polarizacija po pitanju klimatskih promena ali svakako da posebnu
težinu nosi stav iz 4. izveštaja Međuvladinog panela o klimatskim promenama
(Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), gde grupa naučnika i stručnjaka
za klimatske promene tvrdi: „Klima se menja i te klimatske promene su uglavnom nastale
zbog ljudskog delovanja“.1 Među osnovnim zaključcima ovog izveštaja sa velikom
sigurnošću se tvrdi i argumentuje da efekat staklene bašte postoji, kao i da emisije gasova
staklene bašte koje nastaju ljudskim aktivnostima značajno utiču na pojačano zagrevanje
atmosfere. Zbog toga, sve se više razmatra kako smanjiti taj ljudski uticaj na klimu i kako
se prilagoditi promenama koje se već javljaju, jer pomenuti procesi utiču kako na našu
planetu tako i na sve njene stanovnike uključujući i čoveka. Naša planeta i njen ekosistem
su postali veoma ranjivi a samim tim i mi, kao deo tog sistema, postajemo ranjivi.
Inerciju porasta koncentracije gasova staklene bašte je teško promeniti i zaustaviti u
kratkom vremenskom periodu i prvi pozitivni rezultati mera i aktivnosti koje se sada
preduzimaju mogu se očekivati tek u drugoj polovini ovog veka.

Efekat “staklene bašte” je veoma važan kada govorimo o klimatskim promenama zato što
se odnosi na gasove koji Zemlju održavaju toplom i kojima pripada najveća zasluga za
postojanje života na njoj. Ugljen dioksid, sa drugim gasovima obrazuje sloj oko površine

1
Jovanović, L., Ekološki menadžment, BK univerzitet, Beograd, 2002, str. 350.

4
Zemlje, vrši delimičnu absorpciju reflektovanih sunčevih zraka od zemljine površine i
emituje toplotno zračenje, čime se planeta Zemlja pretvara u ogromnu staklenu baštu.2

Koncentracija ovog gasa u atmosferi značajno zavisi od čovekovih aktivnosti. Porast

koncentracije slobodnog ugljen dioksida u atmosferi nastaje usled emisija ovog gasa koje
nastaju kao posledica sagorevanja svakog fosilnog goriva (drveta, benzina, nafte, zemnog
gasa itd.). Sadašnji nivo ugljen dioksida u atmosferi iznosi oko 430 ppm-a (ppm – parts
per million, delova na milion), dok je pre industrijske revolucije bio na nivou od oko 280
ppm-a. Ukoliko se smanji obim sagorevanja fosilnih goriva i uspori ili u najboljem
slučaju zaustavi sečenje šuma, najverovatnije bi se, u određenom vremenskom interval,
smanjila i količina gasova staklene bašte oko Zemlje. Međutim, ma kakve drastične mere
preduzeli, čak i ako se godišnja stopa emisija ne poveća u odnosu na današnju, ovakva
koncentracija već je izazvala zagrevanje planete za 0.5°C, a koncentracija ugljen dioksida
u atmosferi, prema predviđanjima će do 2050. godine dostići neverovatnih 550 ppm.

To će, prema numeričkim modelima dovesti do porasta prosečne temperature u XXI veku
za 1.8°C, i to prema najoptimističnijem scenariju. Najgori scenario predviđa promenu od
čitava 4°C.3

2. Smanjenje ozonskog omotača

Decenijama unazad naučnici upozoravaju na ozbiljna oštećenja ozonskog omotača što

može imati dramatične posledice po životnu sredinu, a samim tim i po ljudsko zdravlje.

Zastrašujuće zvuče podaci iz naučnih istraživanja koji govore o tome da svako stanjivanje
ozonskog omotača od samo 10% može da dovede do 1,75 miliona novih slučajeva ljudi
obolelih od katarakte i 300 hiljada novih obolelih od raka kože.4

2
Ibid, str. 351.
3
Ibid, str. 351.
4
Ibid, str. 353.

5
Dobson je jedinica za izražavanje količine atmosferskog ozona. Ukupna količina ozona u
vertikalnom stubu vazduha se izražava kao debljina sloja ozona kada bi stub bio sabijen
na standarni pritisak (1 atmosfera) pri temperaturi od 0°C. Sloj debljine 0.01 mm
odgovara 1 Dobsonu. 5

Prosečna vrednost debljine ozonskog omotača je oko 300 Dobsona, a iznad Evrope ta
vrednost je oko 350, tj. debljina ozona je 3.5 mm. Vrednost od 220 Dobsona se smatra za
kriterujum ozonske rupe, jer niža vrednost od nje nije zabeležena u posmatranjima pre
1979. godine. Reč rupa je zapravo metafora za deo atmosfere u kojem je koncentracija
ozona ispod 220 Dobsonovih jedinica.6

Ozonski omotač nalazi se u stratosferi, koja pored troposfere, mezosfere i termo sfere čini
zemljinu atmosferu. Ozonski omotač je, dakle, sloj u stratosferi u kojem se nalazi ozon. U
stratosferi stvara se 90 % ozona.

Ozon se u stvara u ozonskom omotaču uz pomoć snažnog UV zračenja. UV zrak, u

dodiru sa molekulom kiseonika, razbija taj molekul na dva dela, odnosno izdvaja atom
kiseonika koji se onda vezuje sa drugim molekulima kiseonika stvarajući tako troatomni
molekul ozona, pri čemu se oslobađa energija u obliku topline. Na ovaj način stvara se
90% ukupnog ozona i to na visini između 15 i 55 kilometara iznad nas, odnosno u
stratosferi.

Sredinom prošlog veka, kada je počeo razvoj pre svega rashladnih uređaja, počelo je
korišćenje gasova koji uništavaju molekule ozona. Ti gasovi se penju u atmosferu i stižu
do stratosfere. Molekuli ozona se razaraju pod dejstvom sunčevog UV zračenja, a zatim
atomi prvenstveno halogenih elemenata hlora, broma, fluora, koji stižu sa površine naše
planete kao rezultat ljudske delatnosti, učestvuju u razaranju molekula ozona.

Krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina prošlog veka, otkriveno je da se

ozonski sloj u stratosferi drastično stanjuje na pojedinim delovima. To je bilo
5
Ibid, str. 353.
6
Ibid, str. 353.

6
najuočljivije iznad Antarktika, gde se svakog proleća ozonski sloj stanjivao za 40 %,
stvarajući tzv. ozonski rupu. Svojevremeno je američka agencija NASA objavila da je
površina ozonske rupe iznad Antarktika veća od površine celog severnoameričkog
kontinenta.

Posle otkrića ozonske rupe, istraživanja koja su usledila pokazala su da ozonska oštećenja
postoja iznad gusto naseljenih područja i na severnoj i na južnoj polulopti. Na srednjim
nadmorskim visinama u Evropi, gubitak ozonskog omotača iznosi od 6 do 8 procenata.

Naučnici su utvrdili da je jedan od uzroka nastajanja ozonskih rupa jedinjenja, odnosno

gasovi nazvani hloro-fluor-ugljenični (CFC). Tako se, recimo, atomi hlora koji se
oslobađaju u stratosferi, vezuju za molekul ozona skidajući mu atom kiseonika. Jedan
atom hlora može da uništi i do 100000 molekula ozona.7

3. Smanjenje biološke raznovrsnosti

Proces postepenog izumiranja jednih i nastajanje drugih vrsta predstavlja normalan

evolutivni proces. Međutim, brzina izumiranja mnogih vrsta se poslednjih godina
drastično ubrzala i stručnjaci veruju da se sada odvija najveći proces izumiranja vrsta od
nestanka dinosaurusa pre 65 miliona godina. Različite procene stepena ugroženosti i
brzine iščezavanja organskih vrsta dobijaju svakim danom sve dramatičnije razmere.
Smatra se da broj vrsta koje nepovratno nestaju sa lica Zemlje iznosi oko 36.000 vrsta
godišnje, odnosno oko 100 vrsta dnevno. Sa brojkom od oko 100 organskih vrsta koje
izumru u toku jednog dana, stopa izumiranja postaje 1000 puta veća od normalne
evolucione stope izumiranja.8 Naravno, ove procene uključuju sve poznate, ali i
neotkrivene biljne i životinjske vrste kojih nije mali broj (tropske kišne šume, najveće
morske dubine, visoke planine i sl.).

7
Ibid, str. 354.
8
Ibid, str. 354.

7
Nestanak pojedinih vrsta narušava ekosisteme, čini ih labilnijim i vodi polagano njihovoj
razgradnji i sigurnom propadanju. Nepovratni gubitak biodiverziteta ima trajni uticaj na
opstanak preostalih vrsta, uključujući tu i čoveka.

Činjenica je da čovek danas nizom svojih aktivnosti postaje glavni uzročnik nestanka i
smanjenja broja mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Među ugrožavajućim faktorima koji
narušavaju biodiverzitet mogu se navesti gubitak stanista i loše raspolaganje zemljištem
(uništavanje prirodnih staništa širenjem poljoprivrednih površina, intenzivna ispaša,
paljenje primarne vegetacije, totalne seče šuma, pošumljavanje, hidromelioracioni radovi,
urbanizacija i izgradnja infrastrukture), prekomerna eksploatacija vrsta (branje, lov,
ribolov), ilegalna trgovina, introdukcija alohtonih vrsta, pojava invanzivnih vrsta i
zagađenje vode, vazduha, zemljišta. Sve promene koje dovode do smanjenja biološke
raznovrsnosti, a koje su do danas evidentirane u svetu, izražene su, u većoj ili manjoj
meri, i u našoj zemlji. Negativno delovanje sve se više pojačava i ubrzava, čak i u okviru
zaštićenih delova prirode.9

Godine 1992. u Rio de Žaneiru na "Samitu o Zemlji" usvojena je značajna deklaracija

koja institucionalizuje koncept održivog (usklađenog) razvoja koji neće biti na štetu
očuvanja biološke, geološke i predeone raznovrsnosti. Na konferenciji je doneta čuvena
«Agenda 21» koja predstavlja program aktivnosti u 21. veku radi sprečavanja daljeg
uništavanja životne sredine.Takođe, tada je doneta i Konvencija o biodiverzitetu koja je
udarila temelje i promovisala biodiverzitet kao centralno pitanje u biološkom, socijalnom,
ekonomskom i političkom smislu. Konvenciju o biodiverzitetu do sada je ratifikovalo
preko 190 zemalja sveta, a među njima je i Srbija, koja je to učinila 2001. godine.10

Ozbiljna upozorenja o sprečavanju rapidnog gubitka biodiverziteta u svetu neophodno je

da prihvatimo kao jedan od najvažnijih zadataka u budućnosti, i shodno našim
mogućnostima adekvatno participiramo u opštim naporima da sačuvamo biološku
raznovrsnost.

9
Ibid, str. 355.
10
Ibid, str. 355.

8
Očito je da očuvanje biodiverziteta nema alternativu jer predstavlja nužnost i zbog toga
ovo pitanje zaslužuje punu pažnju i podršku svih nas, a posebno onih koji odlučuju o
strateškim razvojnim planovima i uticajima na našu životnu sredinu u bližoj i daljoj
budućnosti.

4. Kisele padavine

Jedna od posledica zagađenja vazduha jeste i pojava kiselih kiša. Kiša, sneg i rosa kiselog
su karaktera, jer sadrže SO2 koji stvara ugljenu kiselinu (H2CO3), koja spada u slabe
kiseline. Ukoliko bi od kiselih oksida bio prisutan samo SO2 nezagađena kišnica imala bi
pH najmanje 5,6. Sličnu pH vrednost imala bi i destilovana voda koja je u ravnoteži sa
SO2 iz vazduha. Ta pH vrednost predstavlja graničnu vrednost, tako da se sve što je
kiselije od pH = 5,6 smatra kiselom kišom. Ukoliko su u vazduhu, pored SO2, prisutni i
drugi kiseli oksidi, kao što su SO2 i NOx, tada kiselost nastalih kiša može biti i oko pH =
3.11

Supstance koje se nalaze u atmosferi, a koje su konstituenti kiselih kiša, mogu biti
prirodnog ili antropogenog porekla. Prirodni izvori jedinjenja SO2 mogu biti vulkanskog
porekla, morske pene i kapljica koje sadrže sulfate, vodonik-sulfat (H2S) poreklom iz
vulkana i Zemljine kore, kao i biogeni sumpor koji nastaje biodegradacijom supstanci
organskog porekla u čijim procesima učestvuju i bakterije.

U antropogene izvore spadaju industrijska postrojenja koja sagorevaju fosilna goriva, kao
i drumski, rečni i vazdušni saobraćaj. U zavisnosti od potreba za većom proizvodnjom
toplotne energije zimi je dominantna emisija iz stacionarnih izvora, dok u letnjem
periodu dominira emisija iz pokretnih izvora, tj. saobraćaja. Saobraćajna aktivnost je
osnovni izvor azotovih oksida (NO, NO2 tj. NOx).12

11
Ibid, str. 357.
12
Ibid, str. 357.

9
Kisele kiše doprinose snižavanju pH vrednosti površinskih voda. U regionima gde je
sadržaj krečnjaka (CaCO3 ili MgCO3) u zemljištu visok kisele kiše se u interakciji sa
njima neutrališu. Kamen, metalni predmeti i skulpture, naročito one koje su na
otvorenom prostoru, mogu biti ozbiljno oštećene u interakciji sa kiselim kišama.

Po svojim fizičko-hemijskim karakteristikama procesi degradacija mogu se shvatiti kao

jednostavne hemijske reakcije. One mogu obuhvatati procese rastvaranja, hidrolize,
dehidratacije, jonske izmene, oksidacije, itd. Fizička degradacija se, uglavnom, odnosi na
degradaciju proizvoda kapilarnim pojavama i razornim dejstvom leda koji se stvara u
zimskim periodima pri niskim temperaturama.

Sve zagađujuće supstance prisutne u vazduhu i kišama mogu se okarakterisati kao

jedinjenja koja na razne načine mogu prouzrokovati oštećenja objekata i predmeta i koja
utiču na ukupnu i ekološku bezbednost. Većina objekata je sagrađena od materijala koji
čine karbonati (CaCO3), silikati (alumosilikati u betonu, odnosno granit, itd.), kao i
gvožđe (armature u betonu, mostovi itd), tako da dejstvo kiselih kiša ima veoma štetne i
neželjene efekte.

Mermer, koji predstavlja kristalni kalcijum(II)karbonat formiran na visokim

temperaturama i pritiscima reaguje sa kiselim kišama, tj. sumpornom kiselinom
(H2SO4), dajući gips (CaCO4). Kalcijum(II)karbonat apsorbuje vodu iz kisele kiše dajući
dehidratisanu so, koja je mnogo rastvorljivija u vodi od karbonata i na taj način se dalje
spira sa kišom. Najosetljiviji su objekti, delovi objekata, skulpture ili drugi predmeti od
krečnjačkog materijala (mermer i sl.) sa malterom. Degradacija mermera pod dejstvom
kiselih kiša, tj. vodenih rastvora kiselina, veoma je brz proces.

Ovom reakcijom objašnjava se gubljenje mehaničkih čvrstina i vezivnih karakteristika

krečnjačkih materijala, pa dolazi do krunjenja i otpadanja izreagovanih delova
degradiranih slojeva materijala. Tako Akropolj u Atini predstavlja primer katastrofalnog
efekta polutanata na mermer. Neki oštećeni eksponati od mermera preneti su u muzej,
dok su njihove kopije ostavljene napolju. Prilikom restauracije korišćene su gvozdene

10
šipke sa sponom koje su zarđale i umrljale (obojile) mermer, ubrzavši njegovo
pogoršanje. Konzerviranje je obuhvatilo uklapanje gvozdenih šipki i postavljanje šipki od
titana koji je tvrd, svetao i veoma otporan na koroziju. Unapređenje konzervacije meri se
sposobnošću sprečavanja pogoršanja i ruiniranja određenog predmeta.

Gorivo (benzin) sa malim sadržajem sumpora neophodno je koristiti za pogon vozila,

kako bi se smanjila količina SO2 u vazduhu (maksimalno izbegavati upotrebu vozila koja
koriste dizel gorivo). Drugi polutanti u atmosferi takođe doprinose raspadu kamena.
Oksidi azota (NOx = NO + NO2) takođe doprinose stvaranju kiselih kiša dajući azotnu
kiselinu koja sporo rastvara kamen.

Kisele kiše prouzrokuju „rak kamena“ od kojeg je stradala kulturna baština Grčke i Italije
koja je hiljadama godina odolevala raznim rušilačkim naletima. Za proteklih par decenija
hram boginje Atine, Partenon na Akropolju, sagrađen od belog mermera, stradao je zbog
zagađenosti vazduha više nego za 2500 godina njegovog postojanja. Koloseumi u Rimu,
kao i Tadž Mahal, mauzolej kod Agre u Indiji doživeli su sličnu sudbinu. U Engleskoj je
procenjeno da je obelisk prenet iz Egipta, za oko 100 godina koliko se nalazi u Londonu
pretrpeo veća oštećenja nego u prethodnih 3000 godina. Objekti koji su građeni od betona
i kamena magmatskog porekla otporni su na dejstvo kiselih oksida. Ukoliko se oni nalaze
u zagađenim vodama ili u tlu u kojem su zagađene vode (temelji zgrada, mostovi,
betonski stubovi, itd.) na njih nepovoljno deluju zagađujuće supstance koje su
kompleksirajući agensi. Tada dolazi do „izvlačenja“ kalcijuma iz cementa, što doprinosi
opadanju otpornosti objekta izgrađenih od pomenutih materijala, pa vremenom mogu biti
ozbiljno ugroženi.

Kisele kiše ugrožavaju biljni i životinjski svet. U zemljištu prisutni CaCO3 i MgCO3 pod
dejstvom kiselih kiša, odnosno H2SO4, prelaze u CaSO4 i MgSO4 koji su rastvorljiviji
od karbonatnih oblika Ca++ i Mg++, što ima za posledicu ispiranje tih katjona, čime se
narušava njihova ravnoteža u zemljištu. Nedostatak kalcijuma u zemljištu biljke
kompenzuju usvajajući aluminijum što je veoma štetno i pogubno za biljke. Kisele kiše

11
uništavaju i šume gde prosto sprže lisnu masu, čime se onemogućava njihovo normalno
funkcionisanje i vršenje fotosinteze.13

5. Hemikalije

Nažalost živimo u vremenu kada su hemikalije prisutne u svemu.  U poslednjih 50 godina

napravljeno je 80 000 vrsta hemikalija, a broju mešavina se ne sme ni razmišljati. One su
prisutne u svemu, hrani, vodi, vazduhu, dečijim igračkama, kompijuterima...

Problem je u ceni koju plaćamo zdravljem, o čemu nas ne informišu i često je nismo ni
svesni! Hemikalije se tokom proizvodnje i upotrebe prenose u vazduh, vodu i ulaze u
ćelije biljaka, životinja i ljudi.

Oko 300 štetnih hemikalija se može naći u telu "zdravog" evropskog čoveka!

Dve grupacije hemikalija su posebno opasne za opstanak živog sveta na planeti:14

 Istrajne, bioakumulativne hemikalije

 Endokrin ometajuće hemikalije

Prva grupa istrajnih, bioakumulativni hemikalija ostaje veoma, veoma dugo u telu i
nagomilava se naročito u mastima. Nepoznate su njihove posledice na nas u malim
količinama i trajna izloženost.  Zna se da su otrovne i kada dospeju u životnu sredinu
nemoguće ih je ukloniti!

Druga grupa endokrin ometajućih hemikalija imitira, blokira ili ometa hormone kod ljudi
i životinja! Mešaju se i preuzimaju biološke procese, stvarajući neurološke i probleme u
ponašanju, defekte u razvoju organa i polnih organa.

13
Ibid, str. 358.
14
Jovanović, L., Ekološki menadžment, BK univerzitet, Beograd, 2002, str. 252.

12
 6. Promet opasnog otpada

Kako su ljudske potrebe naglo počele da se uvećavaju, a intenzivan razvoj nauke i

tehnologije omogućio njihovo nesmetano zadovoljavanje, došlo je do produkcije
značajnih količina različitih vrsta otpada, čije karakteristike u početku nisu u potpunosti
bile poznate. Otkrivanje velikog broja novih, veštačkih materijala posebno primenjivih u
industrijskoj proizvodnji, rezultiralo je generisanjem posebne vrste otpada – opasnog
otpada, koji svojim karakteristikama ozbiljno i dugoročno ugrožava ljudsko zdravlje,
druge žive organizame i životnu sredinu u celini.

Uzimajući u obzir činjenicu da opasan otpad, bez obzira na negativne efekete koje može
imati na ljudsko zdravlje i celokupnu životnu sredinu, predstavlja jedan od nezaobilaznih
rezultata gotovo svih ljudskih aktivnosti, nezavisno da li posmatramo industrijsku ili
poljoprivrednu proizvodnju, zdravstvenu delatnost ili pak svakodnevni život.15

7. Smanjenje obradivih površina i degradacija tla

Zagađivanje zemljišta predstavlja unošenje bilo kakvih materija koje menjaju funkciju i
osobine zemljišta. Zagađenje (kontaminacija, gradacija) zemljišta je promena
njegovih prirodnih osobina u hemijskom, radiološkom, i biološkom smislu, a koje dovodi
do smanjenja njegove plodnosti i sposobnosti za normalno odvijanje procesa razlaganja i
ima velike posledice na ukupan ekosistem.16

Zagađivanje tla predstavlja dospevanje u zemlju različitih hemijskih materijala,

toksikanata, otpada iz industrijske i poljoprivredne proizvodnje, komunalnih i drugih
delatnosti, u količinama koje premašuju njihove uobičajene sadržaje, neophodne za
kruženje materije u biološkim sistemima zemlje. Najrasprostranjenije zagađujuće
materije tla su hemijske materije koje se upotrebljavaju u intenzivnoj poljoprivrednoj
proizvodnji: herbicidi, defolijanti, pesticidi, jedinjenja žive, teški metali i dr.
15
Đorđević, B., Ekološki menadžment, ICIM, Kruševac, 2005, str. 311.
16
Ibid, str. 313.

13
Zemljište takođe zagađuju tečni i čvrsti otpadi industrije otpadni gasovi, otpadi iz
rafinerija nafte, prašina, izduvni gasovi iz automobila. Zagađivači zemljišta su takođe i
materije koje se talože iz atmosfere a dospevaju u tlo zajedno sa padavinama (kisele
kiše). Zagađen površinski sloj zemljišta predstavlja izvor hemijskog trovanja čoveka,
infekcije i šireg zagađivanja vazduha i vodotoka.

8. Ekološki ishodi međunarodne trgovine

Slobodna međunarodna trgovina, za koju se zalažu razvijene zemlje, pruža mnoge

pogodnosti globalnom ekonomskom razvoju, ali proizvodi i krupne probleme, posebno
zemljama u razvoju. Sve veća pokretljivost kapitala narušava ekološke propise time što
preduzećima i granama koje izazivaju zagađenje životne sredine omogućava preseljenje u
nerazvijene zemlje koje još nisu uvele zakonska ograničenja, ili u kojima su propisi
manje rigorozni.

Od 1950. do 1990. godine, zabeležena je tendencija ubrzanog razvoja međunarodne

trgovine. U tom razdoblju ukupna međunarodna trgovina povećana je 11 puta. Ona danas
nadmašuje vrednost ukupne globalne svetske proizvodnje. Uporedo sa rastom,
međunarodna trgovina se širila i na nove oblasti, kao što su sektor novih usluga i direktne
investicije.

Porast i širenje međunarodne trgovine izazvali su mnoge opasnosti po životnu sredinu

nerazvijenih zemalja, kao što su: preseljenje toksičnih otpadaka iz razvijenih zemalja,
povećana degradacija tla usled prekomernog krčenja šuma, smanjenje genetskih resursa,
stvaranje posebnih lokacija za koncentraciju zaga-đivača, povećanje obima transporta i
zagađenja koje prouzrokuje saobraćaj i sl. Više od 1/4 svetske trgovine otpada na
proizvode koji se dobijaju neposredno iz prirodnih resursa na kojima počiva globalni
ekonomski razvoj. U takvoj situaciji međunarodna trgovina vrši snažan uticaj na globalnu
sirovinsku bazu.

14
 Zaključak

Zbog svega toga, na svakom koraku, birajte stvari koje neće oštećivati ozon, da bi
njegova "rana", koja je 2000. godine bila veličine 30 miliona km2, što pre zarasla. Prema

15
ideji i planu potpisnika Montrealskog protokola, i bude li se čovečanstvo pridržavalo
daljih uputstava to bi se moglo dogoditi 2050 godine.

Svet da bi se oporavio od velikih oštećenja koji prouzrukuju velike promene na zemlji,

mora voditi računa najpre o svojim navikama a zatim i o tuđim. Ljudi samo svojom
zdravom svešću mogu sačuvati prirodu od daljih i većih katastrofa, koje mogu dovesti do
globalnog uništenja prirode oko nas.

Stoga ove zemlje imaju veliku odgovornost i moraju iskoristiti potencijal koji imaju, što
će dati rezultate ne samo očuvanjem energije već i novca, te u krajnjem slučaju planete.

Ekološka kriza velikih razmera još uvek nije nastupila, ukoliko čovečanstvo još uvek ima
volje postoje i načini da živi sa postojećim prirodnim resursima, moramo prepoznati da
će trošenje ekološkog kredita zahtevati i mnoge druge akcije za sprečavanje svetske i
finansijske krize.

Literatura

Đorđević, B., Ekološki menadžment, ICIM, Kruševac, 2005.

Đurović, D., Ekološki menadžment, VPŠ, Kotor, 1997.

16
Jovanović, L., Ekološki menadžment, BK univerzitet, Beograd, 2002.
Marković, D., Ilić, B., Ristić, Ž., Ekološka ekonomija, EtnoStil, Beograd, 2012.
Milisavljević, R., Prirodna sredina, ideologija i nauka, Književna radionica Ratka Zakića,
Beograd, 1987.

17