5.

TROKOVI I POJAVNI OBLICI TROKOVA

5.1. Opis i ciljevi poglavlja

U ovom poglavlju predstavljeni su uzroci nastanka svih vrsta trokova koji se javljaju u
procesu proizvodnje. Da bi se uspjeno upravljalo trokovima neophodno je znati naine
nastanka i ponaanje trokova. Paljivim prouavanjem ovog poglavlja moi ete:
razlikovati pojmove izmeu utroka, uzdatka, rashoda i gubitka;
razvrstati trokove po osnvu njihovog nastanka;
razumjeti i nabrojati strukturu ukupnih trokova;
razumjeti i objasniti ponaanje fiksnih trokova;
razumjeti i objasniti ponaanje varijabilnih trokova;
razumjeti i objasniti nastanak oportunitetnog troka.

5.2. Pojmovno odreenje i vrste trokova

Troak predstavlja novano izraenu vrijednost koja se plaa za privremeno ili trajno
koritenje odreenog dobra ili usluge. Preduzee tokom procesa proizvodnje koristi
materijalne, finansijske i ljudske resurse za ije trajno troenje ili privremeno koritenje
plaa novanu vrijednost koja predstavlja utroak elementa radnog procesa. Dakle, u
kalkulativnom smislu trokovi predstavljaju u novcu izraena troenja sredstava i rada koja
su neophodna za obavljanje proizvodnje i drugih poslovnih funkcija vezanih za
proizvodnju (Novievi, Anti, 2005., str. 45).

Iako postoji znaajna razlika u literaturi pod pojmom troak esto se objanjavaju
pojmovi kao to su: utroak, izdatak, rashod, gubitak.
Utroak predstavlja naturalni izraz kojim se objanjavaju utroci elemenata
proizvonje kao to su: norma sati radnika, utroci vremena za opremeu i maine,
utroci elektrine energije kWh, utroci plina m3, utroci goriva lit i sl.
Izdaci predstavljaju davanje novanih sredstava iz blagajne ili rauna preduzea
kod poslovnih banaka. Dakle, izdaci predstavljaju plaanje preduzea po osnovu
izmirenja trokova ili drugih finansijskih davanja koja ne moraju biti povezani s
trokovima.
Rashodi predstavljaju onu vrstu trokova koji su sadrani u prodanim proizvodima
ili uslugama a nisu direktno ukljueni u cijenu kotanja proizvedenog proizvoda ili
usluge. U rashode se ubrajaju trokovi prodanih proizvoda, reijski trokovi
administracije, trokovi negativne kursne razlike, trokovi angaovanja tueg
kapitala, trokovi penala, kazni, donacije, kalo i rastur, nenaplativa potraivanja.
Gubitak predstavlja iskazani poslovni rezultat preduzea u okviru jednog
poslovnog razdoblja. Dakle, gubitak predstavlja negativnu razliku izmeu ukupnih
operativnih prihoda i ukupnih operativnih rashoda preduzea.
Pod pojmom gubitak takoer se objanjavaju kontrolisani ili nekontrolisani gubici
inputa u procesu proizvodnje.

injenica je da trokovi nastaju prije samog procesa proizvodnje, tokom proizvodnje kao i
poslije proizvodnje, utie na nastajanje razliitih vrsta trokova koji se mogu razvrstati na
sljedei nain kako je predstavljeno u tabeli 1.

Tabela 5-1. Razvrstavanje trokova

 Osnov podjele trokova Vrste trokova
Vrijeme nastanka trokovi iz proteklog perioda
tekui trokovi
planirani trokovi
Funkcija nastanka trokovi razvoja
trokovi nabavke
trokovi proizvodnje
trokovi prodaje,
postprodanji trokovi.
Nain uee u cijeni direktni trokovi,
indirektni trokovi.
Nain reagovanja u fiksni trkovi,
proizvodnji varijabilni trokovi.
Nain evidentiranja pojedinani trokovi,
zajedniki trokovi.
Mogunost upravljanja kontrolisani trokovi,
trokovima nekontrolisani trokovi.
Elementi proizvodnje trokovi materijala (trokovi osnovnog i pomonog
materijala i trokovi energije),
trokovi sredstava za rad (amortizacija, trokovi tekueg i
investicionog odravanja, trokovi sitnog inventara i alata),
trokovi radne snage (plae, doprinosi na plae, godinji
odmor, bolovanje, otpremnine i sl).
Izvor: Prilagoeno prema: urkovi, I., Poslovna ekonomija i preduzetnitvo, Univerzitet u
Beogadu, Beograd, 2005.

Bez obzira na broj i vrstu trokova, sve trokove karakterie nain reagovanja u procesu
prizvodnje. Naime, konana cijena proizvoda koji proizvodi proizvoa u sebi sadri
ukupne trokove koji se razvrstavaju na fiksne trokove i varijabilne trokove.

UKUPNI TROKOVI

FIKSNI TROKOVI VARIJABILNI

TROKOV

Proporcionalni Progresivni
Apsolutno Relativno trokovi trokovi
fiksni trokovi fiksni trokovi

Degresivni
trokovi

MJEOVITI
TROKOVI

Slika 5-1. Vrste trokova

Sama rije fiksni ukazuje na injenicu da su fiksni trokovi nepromijenjeni bez obzira na
koliinu proizvoda koje preduzee proizvede za razliku od varijabilnih trokova koji se
mijenjaju promjenom koliine proizvoda koji se proizvodi.

U tabeli 5.2. predstavljen je primjer fiksnih, varijabilnih i ukupnih trokova.

1 2 3 4
Koliina q Fiksni troak FT Varijabilni troak VT Ukupni troak UT
KM KM KM
0 55 0 55
1 55 30 85
2 55 55 110
3 55 75 130
4 55 105 160
5 55 155 210
6 55 225 280
Izvor: Samuelson, P. A., Nordhaus, W. D., Ekonomija, Mate Zagreb, 2007., str. 125.

U koloni 1 tabele 5.2. predstavljena je koliina proizvoda. U koloni 2 predstavljena je

vrijednost fiksnih trokova koji su nepromijenjeni bez obzira na koliinu proizvoda koju
preduzee proizvodi. U koloni 3 predstavljeni su varijabilni trokovi koji se kako vidimo
ne poveavaju srazmjerno poveanju broja proizvoda koji se proizvode. U koloni 4
predstavljeni su ukupni trokovi koji predstavljaju zbir fiksnih trokova i varijabilnih
trokova UT= FT + VT.

5.3. Ukupni trokovi - UT

Ukupni trokovi UT predstavljau zbir ukupnih fiksnih trokova UFT i ukupnih varijabilnih
trokova UVT iskazanih za odreeni vremenski period ili proces proizvodnje. Klasina
teorija trokova smatra da postoji pet glavnih faktora koji direktno imaju utjecaj na
trokove (Nikoli, ., Marjanovi, P., 2013., str. 104):
1. kvalitet faktora proizvodnje,
2. stepen zaposlenosti,
3. cijena kotanja faktora,
4. veliina preduzea,
5. proizvodni programa preduzea.
Navedeni faktori su neophodni za proces proizvodnje zbogega ih nije mogue izbjei,
zbog ega je neophodno voditi rauna o upravljanju trokovima.
Grafiko predstavljanje krive ukupnih trokova UT zapoinje od nivoa ukupnih fiksnih
trokova UFT jer ukoliko proizvodni kapacitet nije angaovana ukupni trokovi UT
odgovaraju ukupnim fiksnim trokovima UFT. Grafiko predstavljanje ukupnih
varijabilnih trokova UVT zapoinje od nule jer su ukupni varijabilni trokovi UVT
iskljuivo vezani za rad proizvodnog kapaciteta Q. Dakle, ukoliko je proizvodni kapacitet
Q=0 onda su ukupni varijabilni trokovi UVT=0.
U cilju utrivanja jedinane cijene kotanja proizvoda izraunavaju se prosjeni ukupni
trokovi PUT tako to se ukupni trokovi podijele UT s ukupnim brojem proizvedenih
jedinica proizvoda Q.
PUT = UT/Q
PUT = PFT + PVT
Slika 5.2. Ponaanje ukupnih trokova i prosjenih ukupnih trokova

Dinamika ukupnih trokova UT odgovara dinamici proizvodnog kapaciteta Q. Naime,

ukupni trokovi UT sadrani od ukupnih fiksnih trokova UFT i ukupnih varijablnih
trokova UVT odgovaraju za uspostavljeni proizvodnom kapcitet Q1. Poveanjem
proizvodnog kapciteta na nivi Q2 ukupni trokovi UT nee se poveati proprcionalnom
poveanju kapaciteta nego e blago rasti do kapaviteta Q2. Ovakvo ponaanje ukupnih
trokova UT je posljedica smanjenja graninih trokova MT i ukupnih varijabilnih
trokova UVT, kako je predstavljeno u donjem dijelu slike 6.1. koji se intenzivno smanjuju
poveanjem proizvodnog kapaciteta do nivo Q2. Daljnjim poveanjem kapaciteta
proizvodnje do nivoa kapaciteta Q3 dolazi do poveanja ukupnih varijabilnih trokova
UVT i graninih trokova MT to izaziva poveanje ukupnih trokova UT to ukazuje na
prekoraenje optimalnog proizvodnog kapaciteta.

5.4. Fiksni trokovi

Fiksni trokovi predstavljaju obavezni troak plaanja odreenog dobra ili usluga bez
obzira da li je preduzee imalo proizvodnju ili ostvarilo prihod tokom. U fiksne trokove
spadaju svi oni trokovi koje preduzee plaa po osnovu ranije utvrene cijene. U fiksne
trokove spadaju: trokovi amortizacija osnovnih sredstava, trokovi osiguranja, trokovi
odravanja, najam opreme ili prostornih kapaciteta, trokovi kamate ukoliko je preduzee
posudilo novac, odreeni trokovi prema dravi u vidu renti, taksi i sl. Pored navedenih
trokova, fiksni trokovi se javljaju takoer u sluajevima neposredne proizvodnje ili druge
djelatnosti preduzea u oblicima trokova prema zaposlenicima.
Dakle, ovakva vrsta trokova je nepromjenjiva i oni znaajno utiu na cijenu proizvoda u
sluajevima proizvodnje male koliine proizvoda. Zbog ove injenice, interes svakog
preduzea je da postigne optimalnu produktivnost zaposlenika u proizvodnji kao i
optimalno koritenje resursa za koje se plaa fiksna cijena kotanja.
Optimalno koritenje podrazumijeva maksimalni iskoritenost ljudskih i materijalnih
resursa po jedinici vremena ime se znaajno smanjuje uee fiksnih trokova u jedinici
proizvoda.
Fiksni trokovi uslovljeni uspostavljenim kapacitetom predstavljaju dio elementa ulaza
mezoekonomskog sistema koji, u skladu s osnovnim ekonomskim zakonitostima, treba da
se reoprodukuje preko izlaznog sistema. S obzirom da je komponenenta izlaza tog sistema
obim proizvodnje, uslov za reprodukovanje fiksnih trokova jeste koritenje proizvodnog
kapaciteta (Beus, ., M., et al.1998., str. 117).

Slika 5.3. Ukupni fiksni trokovi u funkciji kapaciteta

Kako je predstavljeno na slici 5.3. fiksni trokovi iznose 4.000 KM bez obzira na broj
proizvoda koji se proizvede.
Fiksni trokovi razvrstavaju se na apsolutno fiksne trokove i relativno fiksne trokove
kako je predstavljeno na slici 5.4.

FIKSNI TROKOVI

APSOLUTNO FIKSNI RELATIVNO FIKSNI

TROKOVI TROKOVI

Slika 5.4. Vrste fiksnih trokova

Prosjeni fiksni trokovi su u negativnoj korelaciji s proizvodnim kapacitetom preduzea,

zbog ega se oni smanjuju po jedinici proizvoda poveanjem proizvodnog kapaciteta.
Slika 5.5. Dinamika prosjenih fiksnih trokova po jedinici proizvoda u funkciji koritenja
kapaciteta

Dakle, ukupni fiksni trokovi su nepromijenjenitrokovi bez obzira na promjenu

proizvodnog kapaciteta, meutim prosjeni fiksni trokovi smanjuju se poveanjem broja
proizvedenih jedinica proizvoda. Na slici 6.7. vidimo da su ukupni fiksni trokovi UFT
nepromijenjeni bez obzira na kapacitet proizvodnje Q, ali prosjeni fiksni trokovi PFT se
smanjuju (A', B', C') poveanjem broja proizvedenih jedinica (Q1, Q2, Q3).

5.4.1. Apsolutno fiksni trokovi

Karakteristika apsolutno fiksnih trokova ogleda se u injenici da se ova vrsta trokova ne

mijenja bez obzira na koliinu proizvoda koje proizvodi preduzeu. U ovu vrstu trokova
ubrajaju se sljedei trokovi:
Trokovi ugovorenih plaa menadmentu preduzea,
Trokovi amortizacije infrastrukturnih objekata i opreme,
Trokovi kamata na posueni kapital,
Trokovi najma za prostore ili opremu,
Trokovi osiguranja imovine preduzea,
Trokovi ulaganja u istraivanje i razvoj,
Trokovi renti, taksi i drugih parafiskalnih nameta.
Iako se apsolutno fiksni trokovi ne mijenjaju promjenom broja proizvedenih jedinica
proizvoda, ova vrsta trokova promjenom broja koliine proizvedenih jedinica mijenja
svoje procentualno uee u ukupnim trokovima po jedinici proizvoda kako je to
prikazano sljedeim obrascem:
FT
= x 100 (5.1)
Q
gdje su:
 Tf Apsolutno fiksni troak
TF Fiksni troak
Q Koliina proizvedenih proizvoda

Elastinost ili reagibilnost apsolutno fiksnih trokova jednaka je nuli. Provjeru

reagibilnosti apsolutno fiksnih trokova moemo izraunati koritenjem obrasca za
izraunavnje koeficijenta reagibilnosti Kr.

%
Kr = (5.2)
%
gdje su:
% FT procentualna promjena fiksnih trokova u posmatranom periodu u
odnosu na prethodni period.
% Q procentualna promjena obima proizvodnje u posmatranom periodu u
odnosu na prethodni period.

Ponaanje fiksnih trokova po jedinici proizvoda u funkciji dinamike obima proizvodnje u

okviru zadanog kapaciteta, predstavljeno je na slici 5.3. i ima karakteristike degresivne
hiperbole. Osobine ove krive koja pokazuje razvoj fiksnih trokova po jedinici proizvoda
ogleda se u sljedeem (Beus, . M., 1998., str. 117):
hiperbola ima degresivan oblik,
asimptomatsko pribliavanje apcisnoj osi kada obim proizvodnje tei punom
iskoritenju kapaciteta,
asimptomatsko pribliavanje ordinatnoj osi kada stepen koritenja kapaciteta tei
nuli,
konveksnost prema ishoditu koordinatnog sistema.
Dok je, s jedne strane, visina ukupnih fiksnih trokova u funkciji uspostavljenog
kapaciteta, odnosno FT = f (Q), dotle je dinamika fiksnih trokova po jedinici proizvoda
uslovljena recipronom vrijednou koeficijenta iskoritenja kapaciteta (Beus, M. etal.
1998., str. 118).
FTq = f(1/Kq) (5.3)
gdje su:
FTq Fiksni trokovi po jedinici proizvoda
Kq Koeficijent iskoritenja kapaciteta,

Koeficijent iskoritenja izraunava se po sljedeem obrazcu:

Qq
Kq = x 100 (5.4)
Q
gdje su:
Kq koeficijent iskoritenja
Q uspostavljeni kapacitet proizvodnje
q ostvareni obim proizvodnje

Dakle, fiksni trokovi po jedinici proizvoda kreu se obrnuto proporcionalno s dinamikom

stepena iskoritenosti proizvodnog kapaciteta.

5.4.2. Relativno fiksni ili zonski trokovi

Karakteristika relativno fiksnih trokova, odnosno zonskih trokova kako se jo nazivaju
ogleda se u injnenici da oni ostaju nepromijenjeni u ukupnom iznosu samo u okviru jedne
zone proizvodnje. Dakle, uspostavljeni proizvodni kapacitet generie odreeni iznos
fiksnih trokovima, u sluaju da je potrebno poveati proizvodni kapacitet npr. uvoenjem
prekovremenog rada, prilagoavanjem opreme novim proizvodima ili tehnlogijama
iziskuje dodatne fiksne trokove u vidu poveanja plaa, trokova energenata, potronog
materijala i sl. Karakteristika dodatnih fiksnih trokova je da su oni nepromijenjeni samo
za novouspostavljeni proireni proizvodni kapacitet i koji i pnovno proirenje kapaciteta
svakako da e zahtijevati i nove fiksne trokove.

Slika 5.6. Ponaanje ukupnih i prosjenih relativno fiksnih trokova

Ukupni relativni trokovi za odeenikapacitete QZ1 ponaaju se kao fiksni trokovi, ukoliko
se povea proizvodni kapacitet na QZ2 doi e do poveanja trokova proizvodnje koji e
nadalje za zonu ili kapacitet QZ2 biti fiksni, ali ako se kapacitet povea na zonu QZ3 ponovo
e doi do poveanja trokova koji e se na novouspostavljenom kapacitetu ponovo
ponaati kao fiksni trokovi.
U donjem dijelu slike 5.6. predstavljena je dinamika ponaanja prosjenih relativno fiksnih
trokova za koje vidimo da se po jedinici proizvoda smanjuju svakom promjenom
poveanja kapaciteta proizvodnje.
Dakle, relativno fiksni trokovi poveavaju se poveanjem proizvodnog kapaciteta,
meutim, ukoliko preduzee odlui da smanji proizvodni kapacitet, relativni fiksni trokovi
nee se odmah smanjiti jer, zbog prekomjerne upotrebe postrojenja, trokovi odravanja
javljat e se i nakon prestanka prekomjerne upotrebe postrojenja kao posljedica troenja
postrojenja.

5.5. Varijabilni trokovi VT

Varijabilni trokovi su oni trokovi koji se mijenjaju promjenom obima proizvodnje.
Dakle, ova vrsta trokova nastaje poetkom proizvodnje i prestaju zavretkom proizvodnje.
Njihova veliina zavisi iskljuivo od obima proizvedenih jedinica proizvoda. Iako svi
varijabilni trokovi imaju zajedniku osobinu povezanosti s obimom proizvodnje, oni se
meusobno razlukuju prema nivou poveanja varijabilnih trokova u odnosu na nivo
poveanja obima proizvodnje. Varijabilni trokovi koji se proporcionalno poveavaju ili
smanjuju kao i obim proizvodnje nazivaju se proporcionalni trokovi.
Varijabilni trokovi koji koji zaostaju u rastu s poveanjem obima proizvodnje nazivaju se
degresivni trokovi, dok se oni varijabilni trokovi koji rastu bre od poveanja obima
proizvodnje nazivaju progresivni trokovi.

5.5.1. Proporcionalni trokovi - Vp

Proporcionalni trokovi su oni trokovi koji se proporcionalno poveavaju s poveanjem

obima proizvodnje. U proporcionalne trokove ubrajaju se:
trokovi inputa za proizvodnju (beton, cigla, betonski elik, crijep i sl.),
trokovi plaa zaposlenika (neto plaa, doprinosi na plau, putni troak, topli
obrok)
trokovi potronog materijala (npr. vijci, elektrode, ica, ekseri, zatitna sredstva i
sl.),
trokovi energenata (elektrina energija, gorivo, mazivi i sl.),
trokovi amortizacije maina, opreme i sredstava za rad.
Varijabilni proporcionalni trokovi proporcionalno se poveavaju s poveanjem obima
proizvodnje. Npr. trokovi izgradnje objekta visine 4 etae proporcionalno e se
poveavati trokovima jedne etae ukoliko se odlui izgradnja objekta s 5 etaa.

Slika 5.7. Ponaanje varijabilnih proporcionalnih trokova

Dinamika varijabilnih proporcionalnih trokovi srazmjerna je nivou aktivnosti preduzea

bez obzira da li se aktivnosti preduzea poveavaju ili smanjuju. Ukoliko je obim
proizvodnje jednak 0 proporcionalni trokovi su 0. Ukoliko je obim proizvodnje 500
jedinica proizvoda prosjeni proporcionalni trokovi su 400,00 KM, ukoliko je proizvodnja
600 jedinica proizvoda prosjeni proporcionalni trokovi iznose 600,00 KM,
5.5.2. Degresivno varijabilni trokovi - Vdg

Varijabilni degresivni trokovi su oni trokovi koji rastu znatno sporije od rasta obima
proizvodnje. Naime, zbog visokog uea fiksnih trokova poveanje proizvodnih
kapaciteta znatno bre raste u odnosu na trokove. U ovu vrstu trokova ubrajaju se oni
trokovi kojima se poveava produktivnost procesa proizvodnje a javljaju se u onim
proizvodnim procesima u kojima je uee fiksnih trokova znaajno kao to su na primjer
termo elektrane, eliane i slini pogoni koji uz neznatne varijabilne trokove u odnosu na
fiksne trokove poveavaju proizvodni kapacitet.

Slika 5.8. Ponaanje varijabilnih degresivnih trokova

Na slici 5.8. predstavljena je krivulja degresije varijabilnih trokova koji u odreenom

periodu sporije rastu u odnosu na nivo poveanja proizvodnih kapaciteta.

5.5.3. Progresivno varijabilni trokovi - Vpg

Varijabilni progresivni trokovi predstavljaju trokove nastale izvanrednim promjenama u

poveanju obima proizvodnje, havarija u procesu proizvodnje i nekontrolisanim uslovima
proizvodnje. Karakteristika ove vrste trokova ogleda se u injenici da oni znatno bre
rastu u odnosu na rast obima proizvodnje. U varijabilne progersivne trokove ubrajaju se:
trokovi plaa za dodatni rad,
trokovi popravke opreme zbog prekapacitiranosti postrojenja,
trokovi dodatnoh poveanja energenata,
potronog materijala i sl.
Slika 5.9. Ponaanje varijabilnih progresivnih trokova

Varijabilni progresivni trokovi ponaaju se nesrazmjerno poveanju obima proizvodnje,

odnosno sporije rastu u odnsou na obim proizvodnje.

Izvor: Tolui, Z., Osnove ekonomije praktikum, Osijek, 2010.

Slika 5.10. Degresivno i progresivno ponaanje varijabilnih trokova

Na slici 5.10. predstavljeno je degresivn iprogresivno ponaanje varijabilnih trokova koji

se neproporcionalno mijenjaju poveanjem obima proizvodnje.

5.7. Granini trokovi - MT

Granini ili marginalni trokovi MT su oni trokovi koji nastaju proizvodnjom svake nove
proizvodne jedinice. Iako se granini trokovi svrstavaju u varijabilne trokove oni su
manji od prosjenih varijabilnih trokova jer se prosjeni varijabilni trokovi izraunavaju
podjelom svih varijabilnih trokova s brojem proizvedenih jedinica za razliku od graninih
trokova koji se odnose na trokove jedne dodatne proizvedene jedinice.

Slika 5.11. Ponaanje graninog troka

Granini trokak mijenjaju se poveavaju se promjenom proizvodnje svake nove

proizvodne jedinice proizvoda. Kako je predstavljeno na slici 6-10. granini trokovi se
smanjuju do nivoa proizvodnje 50 jedniica proizvoda nakon ega se poveavaju.
Granini troak GT izraunava se stavljanjem u odnos promjene ukupnog troka i
promjene koliine proizvodnje kako je predstavljeno na sljedeem obrascu:
UT TC
GT = ------- ili MC = -------
UP Q

gdje su:
TC promjena ukupnog troka
Q promjena koliini proizvoda

Izvor: Mankiw, G., Osnove ekonomije, Mate Zagreb, 2006., str. 275.
Slika 5.12. Primjer promjene trokova u odnosu na promjenu koliine proizvodnje
Na slici 6-11. prikazano je ponaanje svih troova u procesu proizvodnje limunada na
jednom prodajnom mjestu. Dakle, granini troak proizvodnjom 1 ae limunade iznosu
0,3 USD za razliku od graninog troka koji iznosi 1,90 USD za proizvodnju devete ae
limunade.

5.8. Oportunitetni trokovi

Oportunitetni trokovi ne predstavljau raunovodstveno finansijske trokove i ovaj vid

trokova se ne evidentira u poslovnim knjigama preduzea. Naime, oportunitetni trokovi
javljaju se prilikom donoenja poslovnh odluka menadmenta o investiranju u projekte koji
zahtijevaju znaajnija finansijska sredstava. Prilikom donoenja odluke o ulaganju
finansijskih sredstava u odreeni projekat, menadment preduzea izraunava koliko bi
ista koliina sredstava generisala profita ukoliko bi bila uloena u drugi projekat.
Tako npr. ukoliko menadment preduzea odlui da uloi 1 milion KM u projekat koji e u
narednih 5 godina generisati 200.000,00 KM profita, dodatnom analizom se utvrdi da
ukoliko bi preduzee uloilo 1 milion KM u drugi projekat i taj drugi projekta bi u
narednih 5 godina generisao 230.000,00 KM profita, oportunitetni troak bi iznosio
30.000,00 KM jer je preduzee propustilo priliku da umjesto 200.000,00 KM profita
ostvari 230.000, 00 KM profita.
Dakle, oportunitetni troak predstavlja nepovratni gubitak proputene prilike da preduzee
za isto vrijeme i isti finansijski troak ostvari vei profit.
U navedenom primjeru nepovratni gubitak u iznosu od 30.000,00 KM naziva se implicitni
troak, dok se 1 milion KM koji je uloen u projekat naziva eksplicitni troaka.

Prilikom analize trokova, ekonomisti u analizu uvrtavaju implicitne trokove za razliku

od raunovoa koji implicitne trokove svrstavaju kao raunovodstvenu dobit preduzea
kako je to predstavljeno na slici 6.10.

Izvor: Mankiw, G., Osnove ekonomije, Mate Zagreb, 2006:270.

Slika 5.13. Razliitost posmatranja implicitnih trokova

Kako je predstavljeno na slici 5-13. predstavljeno je razumijevanje ekonomista prema

strukturi prihoda u okviru koje se nalaze eksplicitni trokovi, implicitni trokovi
iekonomska dobit ili profit preduzea. Raunovoe strukturu prihoda razvrstavaju na
eksplicitne trokove i raunovodstvenu dobit, odnosno profit preduzea

SAETAK POGLAVLJA
Preduzee tokom procesa proizvodnje koristi materijalne, finansijske i ljudske resurse za
ije trajno troenje ili privremeno koritenje plaa novanu vrijednost koja predstavlja
utroak elementa radnog procesa. Utroak predstavlja naturalni izraz kojim se objanjavaju
utroci elemenata proizvonje kao to su: norma sati radnika, utroci vremena za opremu i
maine, utroci elektrine energije kWh, utroci plina m3, utroci goriva lit i sl.
Trokovi se razvrstavaju po sljedeim osnovama: vrijeme nastanka trokovi proteklog
perioda, tekui trokovi, planirani trokovi; funkcija nastanka trokovi razvoja, trokovi
nabavke, trokovi proizvodnje, trokovi prodaje, postprodajni trokovi; nain uea u
cijeni direktni trokovi, indirektni trokovi; nain ponaanja u proizvodnji fiksni
trokovi, varijabilni trokovi, nain evidentiranja pojedinani trokovi, zajedniki
trokovi; mogunost upravljanja kontrolisani trokovi, nekontrolisani trokovi; elementi
proizvodnje trokovi materijala (osnovnog, pomonog i potronog materijala),trokovi
sredstava za rad (amortizacija, trokovi tekueg i invrsticionog odravanja, trokovi sitnog
inventara i alata); trokovi radne snage (plae, doprinosi n aplae, godinji odmor,
bolovanje, otpremnine i sl.).
Ukupni trokovi nastali poslovnim aktivnostima preduzea razvrstavaju se na fiksne
trokove i varijabilne trokove. Fiksni trokovi su oni trokovi kji se ponaaju
nepromjenjivo, bez obzira obim proizvodnje, za razliku od varijabilnih trokova ija
veliina iskljuivo zavisi od obima proizvodnje. U fiksne trokove ubrajaju se: apsolutno
fiksni i relativno fiksni, a u varijabilne trokove ubrajaju se: proporcionalno varijabilni,
progresivno varijabilni i degresivni trokovi.
Oportunitetni trokovi ne predstavljau raunovodstveno finansijske trokove i ovaj vid
trokova se ne evidentira u poslovnim knjigama preduzea. Naime, oportunitetni trokovi
javljaju se prilikom donoenja poslovnih odluka menadmenta o investiranju u projekte
koji zahtijevaju znaajnija finansijska sredstava. Prilikom donoenja odluke o ulaganju
finansijskih sredstava u odreeni projekat, menadment preduzea izraunava koliko bi
ista koliina sredstava generisala profita ukoliko bi bila uloena u drugi projekat.

PITANJA ZA RASPRAVU

1. ta je troak?
2. Objasnite razliku izmeu utroka, izdatka, rashoda i gubitka.
3. Kako se razvrstavaju trokovi po osnovu njihovog nastanka?
4. Kako se razvrstavju fiksni trokovi?
5. Kako se razvrstavaju varijabilni trokovi?
6. Objasnite razliku izmeu fiksnih i varijabilnih trokova.
7. Nacrtajte i objasnite ponaanje ukupnih i prosjenih trokova.
8. ta se ubraja u fiksne trokove?
9. ta je apsolutno fiksni troak i kako se izraunava?
10. Nacrtajte i objasnite ponaanje ukupnih i prosjenih relativno fiksnih trokova.
11. ta su varijabilni trokovi?
12. Kako nastaju degresivno varijabilni trokovi?
13. Kako nastaju progresivno varijabilni trokovi?
14. Nacrtajte i objasnite ponaanje degresivnih i progresivnih varijabilnih trokova.
15. ta je granini troak i kako se izraunava?
16. ta je oportunitetni troak?
17. Kakva je razlika izmeu eksplicitnih i implicitnih trokova?