5-TEMEL KAPI DEVRELER VE DORULUK TABLOLARI

Lojik kaplar saysal elektronikte temel yap olup, ikili say sistemine gre ilem yaparlar. Lojik
kaplarla ilem yaplrken iki eit gerilim seviyesi kullanlr. Bunlardan birincisi yksek seviye,
ikincisi ise dk seviyedir. Binary sistemde yksek seviye 1 dk seviye 0 olarak ifade edilir.
Pratikte ise 1 seviyesi +5V, 0 seviyesi ise sfr voltu temsil eder.
Bu sistemde alt temel fonksiyon vardr. Bunlar:

VE (AND)
VEYA (OR)
DEL (NOT)
VEDEL (NAND)
VEYADEL (NOR)
ZELVEYA (X-OR) eklindedir.

1) - VE (AND) Fonksiyonu :

VE fonksiyonu bir arpma fonksiyonudur. Q1=A.B olarak ifade edilir. Birbirlerine seri olarak
balanm A ve B anahtarlar AND fonksiyonudur. Bu fonksiyonda, Q lambasnn yanabilmesi iin her
iki anahtarnda kapal olmas arttr. Anahtarlardan herhangi birisinin ak olmas durumunda lamba
yanmayacaktr.

Doruluk Tablolar :

Lojik fonksiyon her ne olursa olsun uygulamada giri deikenlerinin alaca duruma gre k
deikenlerinin alaca durumu gsteren tablolara ihtiya duyulur. Bu tablolara doruluk tablosu denir.
Doruluk tablosu sayesinde hatalar grme olana ve fonksiyona ait kurallarda grlebilir.

AND Doruluk Tablosu :

n: Giri deiken says
2n : fonksiyonun alabilecei deiik durum says
Buna gre iki girili VE fonksiyonu iin 2n olur.
2n Fonksiyonuna gre 22=2.2=4 deiik durum sz konusu olur.
Doruluk tablosunun B stununa yukardan aaya olmak zere; (0101) durumlar
yazlr.
A stununa ise yukardan aaya olmak zere; (0011) durumlar yazlr.

Elektrik Edeeri Doruluk Tablosu Sembol

Giri Konta
k
A A B ktrler
Q
A
Q
AND
B 0 0 0 &
0 1 0 B
Q Q 1 0 0
1 1 1
 2) - VEYA (OR) Fonksiyonu :

VEYA fonksiyonu birden fazla anahtarlarn paralel balanmas ile elde edilir. Aadaki
ekilde A, B anahtarlar birbirine paralel baldrlar. O halde bu devre bir VEYA fonksiyonudur. Q
lambasnn yanabilmesi iin A veya B anahtarlarndan herhangi birisinin kapatlmas veya her ikisinin
de kapal olmas gerekmektedir. VEYA fonksiyonu matematikte toplama ilemi yapar.

Doruluk Tablosu :
Fonksiyonda iki giri bulunduundan n=2 olacaktr.
2n formlnden 22=2.2=4 olur.

Elektrik Edeeri Doruluk Tablosu Sembol

Giri k
A B A B Q
A OR Q
0 0 0 Q
>1
0 1 1 B
Q 1 0 1
Q
1 1 1

3) - DEL (NOT) Fonksiyonu :

DEL fonksiyonu, giriteki iareti kta tersine evirmektedir. rnein giriten 1 sinyali
uygulandnda k 0 ve giriten 0 sinyali uygulandnda k 1olur. Baka bir ifadeyle
NOT fonksiyonu, tersleme zelliine sahiptir. Uygulamada bu fonksiyona inverter denilmektedir.

Elektrik Edeeri Doruluk Tablosu Sembol

Giri k
A Q NOT
A 1 Q
Q A 0 1
Q 1 0
 4) - VE DEL (NAND) Fonksiyonu :

NAND kavram ngilizcede NOT ve AND kelimelerinin birlemesi ile meydana getirilmitir.

Pratikte NAND fonksiyonu oluturabilmek iin bir AND fonksiyonu kna NOT fonksiyonu
ilave etmek yeterlidir.

A Q A
NAND Q
AND 1
& &
B B

NAND fonksiyonu Q = A . B eklinde ifade edilir.

Elektrik Edeeri Doruluk Tablosu

Giri k Q
A B A.B A.B
A
1 1 1 0
1 0 0 1
B 0 1 0 1
Q
0 0 0 1

Elektrik edeer devresinde A ve B elemanlarnn her ikisinin de ak olmas durumunda Q k

eleman aktif olur. Devredeki R direnci A ve B buton elemanlarnn her ikisinin kapal olmas
durumunda ksa devre olmasn nlemek iin konulmutur.
 5) - VEYA DEL (NOR) Fonksiyonu :

NOR kavram ngilizcede OR ve NOT kelimelerinin birlemesi ile meydana gelmitir.

Pratikte NOR fonksiyonu oluturabilmek iin OR fonksiyonunun kna bir NOT fonksiyonu
ilave edilir. Bu fonksiyon, OR ileminden elde edilen sonucu tersine evirir.

A A
OR 1 Q NOR Q
>1 >1
B B

NOR fonksiyonu Q=A+B eklinde ifade eldir.

Elektrik emas Doruluk Tablosu

Giri k
A B Q

1 1 0
A B Q 1 0 0
Q
0 1 0
0 0 1
 6) - X-OR (ZEL VEYA) Fonksiyonu :

Adndan da anlalabilecei gibi X-OR fonksiyonu, OR fonksiyonunun zel bir eklidir. ki

giri ve bir ka sahip olan bir fonksiyondur.
zel Veya (X-OR) fonksiyonunun elektriksel edeeri incelendiinde, devredeki her iki
anahtarn da zel ift yollu (jocking) kalc tip anahtar olduu grlmektedir. Bu anahtar yapsnda
hem normalde kapal kontak grubu, hem de normalde ak kontak grubu olmak zere iki eit kontak
bulunur. Anahtara basldnda normalde kapal kontak alp, normalde ak kontak ise
kapanmaktadr.
A veya B Normalde Ak kontak
A veya B Normalde Kapal Kontak

Elektriksel Edeer Sembol Doruluk Tablosu

A
A B Q Giri k
B=1 A B Q
B
B A 0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 0
Q=A.B+A.B

Lojik Fonksiyon Blok Diyagram

A AND
AB
&
OR Q
B
>1
A AND

&
B AB

Doruluk tablosunda Q knn aktif olduu (lojik 1) durumlar A ve B giri elemanlarnn 1 ve

0 gibi farkl deerlere sahip olduu durumlardr. O halde zel veya fonksiyonu girileri ayn
deerlere sahipse k sfr, farkl deerlere sahipse k aktif (lojik 1) olur.
zel Veya fonksiyonu elektrik edeeri incelendiinde hem seri hem de paralel kontak
gruplarnn bulunduu grlr. Bu nedenle bu fonksiyon zellii olan veya anlamnda zel veya
fonksiyonu olarak isimlendirilmitir. zel veya fonksiyonunun pratikte kullanmna en iyi rnek
vaviyen tesisler gsterilebilir.
Lojik Kaplar :

Dijital elektroniin temeli de lojik kaplardr. Tm dijital devrelerde kullanlrlar. Lojik kaplar 1 ve 0
dan oluan Binary bilgileri ilemede kullanlr. rnein istenen Binary kodunun alnp istenmeyenlerin
de alnmamasnda veya frekans retiminde veya da gelen Binary bilgiye gre ilem yapmada
kullanlrlar. Aadaki tablolarda A ve B girileri, Q ise k temsil etmektedir. Giriine uygulanan
kodlara gre ktaki kodlar, tabloda grlmektedir. imdide bu kap eitlerini inceleyelim.

a) Ve (And) Kaps :

Ve kaps iki ve ya daha fazla giri ve bir adette k ucuna sahiptir. Bu giri ularna uygulanan 1
veya 0 kodlarna gre kta deiiklikler grlr. Ve kapsnn tm girileri 1 olduunda k 1,
herhangi bir ucu 0 olduunda ise k 0'dr. Kap hesaplarndaki forml Q (k (C)) = A . B dir.
Aada Ve kapsnn sembol ve i yaps grlmektedir.

A B Q
0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1

b) Ve Deil (Nand) Kaps :

Deil mant tm kaplarda vardr. Bu kaplar normal kaplarn k ularna deil kaps eklenerek
elde edilirler. Yani Ve kapsnn k ucu 1 olduu durumlarda Ve Deil kapsnn k 0, 0 olduu
durumlarda ise 1'dir. Kap hesaplarndaki forml Q (k (C)) = (A . B)' dir. st trnak iareti, deili
(tersi) manasna gelmektedir. Formln sonucu 1 ise 0, 0 ise de 1 'dir. Aada Ve Deil kapsnn
sembol ve i yaps grlmektedir.

A B Q
0 0 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0
c) Veya (Or) Kaps :

Veya kaps da iki ve ya daha fazla giri, bir adette k ucuna sahiptir. Giri ularndan herhangi
birisinin 1 olmas durumunda k 1, dier durumlarda da k 0'dr. Yani Ve kapsnn tersi
mantnda alr. Kap hesaplarndaki forml Q (k (C)) = A + B dir. Aada Veya kapsnn
sembol ve i yaps grlmektedir.

A B Q
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1

d) Veya Deil (Nor) Kaps :

Veya Deil kaps da yine Veya kapsnn k ucuna Deil eklenerek elde edilmitir. Veya Deil
kapsnn k durumlar Veya kapsnn k durumlarnn tam tersidir. Kap hesaplarndaki forml
Q (k (C)) = (A + B)' dir. Aada Veya Deil kapsnn sembol ve i yaps grlmektedir.

A B Q
0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 0

e) zel Veya Kaps :

sminin zel Veya kaps olmasna ramen Veya kaps ile hi bir alakas yoktur. zel Veya kapsnn
girileri ayn olduunda k 1, girileri farkl olduunda ise k 0 'dr. Yani giriler 1 0 yada 0 1 iken
k 1, giriler 0 0 yada 1 1 iken de k 0 'dr. Hesaplardaki forml ise Q = A B dir. Aada zel
Veya kapsnn sembol yer almaktadr.

A B Q
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 0
f) zel Veya Deil Kaps :

zel Veya Deil kaps da zel Veya Kapsnn kna Deil eklenmi halidir. Giri ular ayn iken
k 1, giri ular farkl iken de k 0 'dr. Hesaplamalardaki forml Q = (A B)' dir. Aada zel
Veya Deil kapsnn sembol grlmektedir.

A B Q
0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 1

g) Deil Kaps :

Deil Kaps bir giri ve birde k ucuna sahiptir. Giriine gelen Binary kodu tersleyerek kna
iletir. Yani giri 1 iken k 0 , giri 0 iken k 1 'dir. Hesaplamalardaki forml Q = A' eklindedir.
Aada Deil kapsnn sembol ve i yaps grlmektedir.

A Q
0 1

1 0

Boolean Matematii

Boolean matematii tamamen 1 ve 0 zerine kurulu bir matematiktir. Bu 1 ve 0, dk - yksek, var -

yok, olumlu - olumsuz, gibi terimlere benzetilebilir. Boolean matematiinde, (') iareti tersi, (.) iareti
Ve, (+) iareti Veya, () iareti de zel veya manasna gelmektedir. Aada boolean matematii
hesaplamalar grlmektedir.

Boolean Matematiinde Hesaplamalar :

Boolean matematiinde drt eit hesap vardr. Bunlar Ve (.), Veya (+), Deil (') ve son olarak zel
Veya (). Aadaki tabloda sabit deerlerin birbirleri arasndaki hesaplar grlmektedir.

Ve (.) 0.0=0 0.1=0 1.0=0 1.1=1

Veya (+) 0+0=0 0+1=1 1+0=1 1+1=1
Deil (') 0'=1 1'=0

Birde giri ularnn deikenleri ile (A, B, C gibi) hesaplar yaplr. Bunlar kn veya klarn, giri
deikenlerine gre gsterecei durumlar hesaplamak iindir. Aada bu hesaplamalar yer
almaktadr.
 Formller 0 Deeri Verildiinde 1 Deeri Verildiinde
A.0=0 A = 0 ise, 0 . 0 = 0 A = 1 ise, 1 . 0 = 0
A.1=A A = 0 ise, 0 . 1 = 0 A = 1 ise, 1 . 1 = 1
A+0=A A = 0 ise, 0 + 0 = 0 A = 1 ise, 1 + 0 = 1
A+1=A A = 0 ise, 0 + 1 = 1 A = 1 ise, 1 + 1 = 1
A.A=A A = 0 ise, 0 . 0 = 0 A = 1 ise, 1 . 1 = 1
A+A=A A = 0 ise, 0 + 0 = 0 A = 1 ise, 1 + 1 = 1
A . A' = 0 A = 0 ise, 0 . 1 = 0 A = 1 ise, 1 . 0 = 0
A + A' = 1 A = 0 ise, 0 + 1 = 1 A = 1 ise, 1 + 0 = 1
(A')' = A A = 0 ise, A' = 1, (A')' = 0 A = 1 ise, A' = 0, (A')' = 1

imdide bu formllerin baz sadeletirmelerini inceleyelim.

Sadeletirmeler
(A + B) = (B + A) (A . B) = (B . A)
(A + B) + C = A + (B + C) = A + B + C
(A . B) . C = A . (B . C) = A . B . C
(A + B) . (A + C) = A + (B . C)
(A' . B) + (A . B') = A B (A' . B') + (A . B) = (A B)'
(A + B)' = A' . B' (A . B)' = A' + B'