Professional Documents
Culture Documents
Hafta
- Statikçe belirsiz (axial) problemler ve
- Isıl Gerilmeler
1
Hatırlatma:
–Şu ana kadar gördüğümüz problemlerin
hepsinde; kuvvetlerin ve gerilmelerin
aşağıdaki denge denklemleri yardımıyla
bulunması mümkün dü.
2
Statikçe Belirli : Bir yapıdaki gerilme ve
kuvvetlerin bulunması için denge
denklemlerinin yeterli olması haline
denir.
3
Statikçe Belirsiz Problemler (Eksenel Yüklemede)
4
Örnek: L uzunluğunda A1 kesitinde, E1 (A2,E2) rijid
elastisite modülüne sahip içi dolu bir levha
çubuk, aynı uzunlukta A2 kesitinde ve
(A1,E1)
elastisite modülü E2 olan bir tüb içine
yerleştiriliyor. Şekildeki gibi bir rijid
levha ile P kuvvetine maruz kalıyor.
L
Tübün ve çubuğun deformasyonu ne
olur?
çubuğun SCD
tüpün SCD
5
Statiğin denge denklemlerinden sadece
P1 + P2 = P (I) yazılır ancak bu denklem
çözüm için yeterli değil,
Problemin geometrisinden,
1=2 yazılabilir,
1=P1.L/A1.E1 ve 2=P2.L/A2.E2 ile
A1 E 1 P
P1 = ve
A1 E 1 + A 2 E 2
A2 E 2 P
P2 =
A1 E 1 + A 2 E 2
elde edilir.
1=2 ye uygunluk denklemi denir.
Statikçe belirsiz problemler problemin geometrisi de gözönüne alınarak
deformasyonlarla ilgili olarak yazılan ilave uygunluk denklemleri yardımıyla
çözülür.
6
Çalışma prob. -1:
25 mm çapında bronz (Ebr.=105 GPa ) bir çubuk, dış çapı 50 mm iç çapı 25 mm
olan bir Al. tüp (EAl.=70 GPa ) içine yerleştiriliyor. Üstten rijid bir kapak
yardımıyla P=45 kN luk eksenel yük ile sıkıştırılıyor. Al. tüp ve bronz çubuktaki
gerilmeleri hesap ediniz.
7
S.C.D. çizilirse tabandaki tepki kuvveti, FAl. ve Fbr. un toplamından oluşan
bileşke eksenel kuvvet ile temsil edilir. Düşey denge yazılırsa ;
(1)
8
(1) ve (2) aynı anda çözülerek;
ikiside pozitif çıktığı için başlangıçta kabul ettiğimiz gibi her ikiside basma
kuvvetidir ve gerilmeler de ;
9
S.C.D
ÖRNEK prob. -2:
10
Süperpozisyon prensibi ;
eğer yük taşıyan eleman karmaşık (bileşik) veya birden fazla yük
etkisi altında ise herhangi bir noktadaki deplasman yada
gerilmeleri hesaplamak için sık sık kullanılan bir yöntemdir.
Her bir yükün etkisi ayrı ayrı hesaplanıp daha sonra aranan
noktadaki sonuçlar toplanır. Ancak bu yöntemin
uygulanabilmesi için iki şartın gerçekleşmesi gerekir ;
1) Problem lineer (doğrusal) olmalı yani, gerilme ile genlemeler
arasındaki ilişki doğrusal olmalı,
2) Şekil değiştirmeler çok küçük olmalı (elemanın boyutları ile
karşılaştırıldığında ki metal malzemeler için çoğu zaman
elastik bölgede bu şartlar sağlanır)
11
RA = (RA )PB + (RA )PC
RA ( RA )PB ( RA )PC
A A A
= +
( B )PC
B ( B )PB B
B
PB PB
Piç =0
(=0) ( C )PC
C C
C PC
PC
B = ( B )P + ( B )P
B C
C = C / A = Top. = ( B )P + ( B )P + ( C )P
B C C
12
Statikçe Belirsiz Problemlerin Süperpozisyon Yöntemi ile çözümü ;
• Bir yapı dengede kalabilmesi için
gerekenden fazla mesnetlendirilirse
statikçe belirsizlik durumu ortaya çıkar.
Örneğin; yandaki değişken kesitli çubuk B
mesneti olmadan da yükleri taşıyabilecek
şekilde boyutlandırılabilir. B de mesnet
olması çubuğun yük yaşıma kabiliyetini
artırır ancak statikçe belirsizlik durumu
ortaya çıkar.
• Bu durumda; gerçek yükler ve gereksiz
(fazla) mesnet tepkileri nedeniyle olan
deformasyonlar ayrı ayrı hesaplanıp,
toplanabilir. Kısaca yükler nedeniyle olan
deformasyon L tepki kuvveti ile
deformasyon R olmak üzere;
= L +R = 0
ile hesaplanabilir.
13
Örnek prob.-4 :
Yanda yükleme hali verilen değişken kesitli
çelik çubuğun A and B de mesnet tepki
kuvvetlerini bulunuz. B de boşluk yok.
SOLUTION:
• Consider the reaction at B as redundant,
release the bar from that support, and
solve for the displacement at B due to
the applied loads.
• Solve for the displacement at B due to
the redundant reaction at B.
• Require that the displacements due to
the loads and due to the redundant
reaction be compatible, i.e., require that
their sum be zero.
• Solve for the reaction at A due to
applied loads and the reaction found at B.
14
ÇÖZÜM :
• B de mesnetin olmadığını düşünerek deformasyon,
Pi Li 1.125 109
L = =
i Ai Ei E
δR =
Pi Li
=
1.95 10 3 RB
i Ai Ei E
15
• Problemin geometrisinden görülmekte ki toplam
deformasyon sıfırdır,
= L +R = 0
=
1.125109 1.95 103 RB
=0
E E
RB = 577 103 N = 577 kN
ÇÖZÜM :
Aynı prosedür uygulanır, bu sefer uygunluk
denklemi ;
= L + R = 4.5 mm
yük nedeniyle ve tepki kuvveti ile olacak
deformasyonları önceki çözümden alırsak,
= L + R = 4.5 mm
1.125 10 9 1.95 10 3 RB
RB = = 4.5 mm
E E
RB = 115.4 10 3 N = 115.4 kN
F y
= 0 RA 300 kN 600 kN + 115.4 kN
RA = 900 115.4 = 784.6 kN
17
ÇALIŞMA prob. : 5 mm çapındaki
çelik çubuk A da sabit olarak bağlanmış
ve yüklenmeden önce B ucu ile duvar
(B’) arasında 1 mm boşluk var. Şekilde
görüldüğü gibi C noktasından P=20 kN
luk yük uygulandığında A ve B’ de
oluşan tepki kuvvetlerini bulunuz.
Eç=200 GPa.
Denge denklemi ;
ÇÖZÜM-1 :
uygunluk denklemi ;
basma kuvveti . . . .
18
ÇÖZÜM-2 :
. . . . . . .(1)
19
KISA SINAV-1:.
1) 1 nolu çelik çubuk aynı boyda olan 2 nolu tüp içine
boşluksuz olarak yerleştirilmiş. Her iki uçtan rijid
plakalar yardımıyla uygulanan eksenel P kuvveti ile
sıkıştırılıyor. İçteki çubuk ve tüpün deformasyonu ile
ilgili olarak aşağıdakilerden hangileri doğrudur.
20
KISA SINAV-2:
21
ÖRNEK prob. : Üç çelik çubuk şekilde
görüldüğü gibi rijid bir elemana ve
duvara pimler yardımıyla bağlanmış ve
15 kN luk yük ile zorlanıyor. AB ve EF
çubuklarının kesiti 25 mm2 , CD
çubuğunun ki 15 mm2 dir. Her bir
çubuktaki kuvveti hesap ediniz.
ÇÖZÜM :
Rijid elemanın S.C.D.
23
24
Isıl Gerilmeler ve Genlemeler
•İki ucu açık sabit kesitli
bir AB çubuğunu gözönüne
alalım.
27
ISIL GERİLME (Thermal Stresses);
T = T L
PL
P =
AE
= ısıl genleşmekatsay ısı.
= T = P P = AE T
= E T
P
T L =
PL =
AE A
28
5.2. Hafta
GERİLME YIĞILMASI - ÇENTİK ETKİSİ
(STRESS CONCENTRATIONS)
29
Saint-Venant’s Principle
Önceki bölümlerde gördük ki yükün uygulama noktası cıvarında
gerilme dağılımı düzgün değildir. Bu durum kesit değişimi olan
elemanlarda da söz konusu olmaktadır.
30
Gerilme yığılması (Stress Concentration)
- Cıvatalı ve perçinli bağlantı deliklerinde,
- vida diş köklerinde,
- kesit değişimlerinde,
- kaynaklı bağlantılarda,
- malzeme içinde porozite ve inklüzyonlar,
- yüzey işleme çizgileri
32
Çekmeye çalışan değişken kesitli bir çubuğun düz ve kesitin değiştiği
yerlerinde , yüklemeden sonraki normal gerilme dağılımı .
33
Gerilme yığılma faktörü:
(Çekmeye çalışan sabit kalınlıklı delikli levha)
max.
ort.
Önemli ;
36
ÖRNEK : SOLUTION:
r • Determine the geometric ratios
and find the stress concentration
factor from Fig.
37
• Determine the geometric ratios
and find the stress
concentration factor from Fig.
D 60 mm r 8 mm
= = 1.50 = = 0.20
d 40 mm d 40 mm
K = 1.82
39
Örnek Prob. : 10x10 mm kesidinde ve 1 m boyunda
çelik çubuk, T1=30°C da aralarında 1 m açıklık olan iki
rijid duvar arasına konuyor. Sıcaklık T2=60°C a çıktığında
çubuktaki normal gerilme ne olur ?
ÇÖZÜM :
Duvarlar sıcaklık nedeniyle serbest uzamaya müsaade
etmeyeceği için ısıl gerilme oluşur. Yani A/B =0 dır.
Serbest uzama olsaydı uzama olsaydı T kadar uzayacaktı,
serbest uzama olmadığı için oluşan basma kuvveti
nedeniyle deformasyona da F dersek ,
A/B=0= T -F
ve
40
41
ÖRNEK Prob. : A=400 mm2 A=800 mm2
ÇÖZÜM:
T=(-50)-(25)= -75°C
42
B deki gereksiz tepki kuvveti ile deformasyon;
L1 = L2 = 300 mm
A1 = 400 mm2 , A2 = 800 mm2
P1 = P2 = RB
P1 L1 P2 L2
R = + = ( 5.625 x10 9 )RB ( m / N )
A1 E A2 E
43
Genlemeler ile gerilme kontrol :
Isıl genleme
T = ( T ) = ( 12.10 6 )x( 75 ) 1
AC = T + =
= 900.10 6 E
AC de gerilme nedeniyle genleme = ( 900 ) + ( 1200 )
1 240 MPa
= = 1200.10 6 = 1200 = +300
E 200 GPa
Benzer şekilde CB kısmında toplam
A=800 mm2 genleme ;
A=400 mm2
2
CB = T + =
E
300 mm 300 mm = ( 900 ) + ( 600 )
= 300
CB kısmı kısalırken AC kısmı da aynı
miktarda uzamış toplam şekil değiştirme ;
AC = AC .( AC ) = ( +300 ) x( 0.3 m ) = +90 m
CB = CB .( CB ) = ( 300 )x( 0.3 m ) = 90 m
= AC + CB = 0
44
Örnek Prob. :
başlangıçta yükün sıfır olduğu anda sıcaklık 20 °C . Sıcaklık 80 °C a çıktığında ve
aynı anda yayılı yük de uygulanmış ise taşıyıcı çubuklardaki kuvvetler ne olur?
Rijid
blok
45
Rijid bloğun S.C.D. çizilirse ;
. . (1)
Uygunluk denklemi :
Problemin yükleri, geometrisi ve smetri
nedeniyle her bir çubuk aynı miktarda
kısalacaktır, yani
st=al. . . (2)
46
Alüminyum ve çeliğin ısıl genleşme katsayılarını kullanarak ,
Fst. ,nin negatif çıkması başlangıçta seçtiğimiz yönün ters olduğunu, bir
başka deyişle çelik çubukların çekmeye alüminyum çubukların basmaya
çalıştığını gösterir.
47
Örnek soru-1 :
Şekilde görülen bağlantı 60 mm
uzunluğunda bir Al. tüpün iki ucundan rijid
pullar (kalınlığını ihmal ediniz) ve bir
cıvata-somun yardımıyla montajı ile
oluşturulmuştur. Tübün dış yarıçapı 10 mm,
iç yarıçapı ve cıvatanın yarıçapı ise serbest
geçmeyi sağlayacak şekilde 5 mm dir. Önce
montaj yapıldı ve boşluklar alındı daha
sonra somun sıkılmaya devam ederek yarım
tur döndürüldü ve bağlantı sıkıldı. Vida
dişleri hatvesi 1 mm olduğuna göre her iki
malzemede de oluşan gerilmeleri
hesaplayınız.
49
Bağlantının S.C.D. dan:
t +b=0.5 mm (2)
50
Örnek soru-2 :
Aşağıda görülen bağlantıda Al. tüpün kesit alanı 600 mm2 ve cıvata malzemesi
ise A-36 çeliğinden olup kesit alanı 400 mm2 dir. T1=15 °C da cıvatalar boşluğu
alınmış şekilde sıkılmış (eksenel kuvvet ihmal edilebilecek düzeyde). Sıcaklık
S.C.D. dan ve
Fy =0 dan
Fs =Fb
51
Alüminyumun ısıl genleşme katsayısı daha büyük olduğu için serbest olarak daha
fazla uzayacağı açıktır. Ancak problemde bu daha fazla uzama isteği
engellendiğinden Al. tüp basmaya zorlanırken çelik cıvata çekmeye zorlanır.
Problem statikçe belirsizdir , uygunluk denklemi için düşünce ;
Sıcaklık artışı cıvatanın (b)T kadar, Al. tüpün de (s)T kadar uzamasına neden
olurken , bu arada oluşan iç kuvvetlerden Fb cıvatayı uzatırken Fs alüminyum
tüpü kısaltmaya çalışır. Sonuç olarak bağlantının son boyu başlangıç boyu ile aynı
değildir. Ve uygunluk denklemi aşağıdaki gibi yazılabilir;
52
Uygunluk denklemini açık olarak yazarsak;
Sonuç ;
54