Esp4 TG U4

VISIT DEPED TAMBAYAN
http://richardrrr.blogspot.com/
4
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share.
Edukasyon
PY
sa Pagpapakatao
O
C
Patnubay ng Guro
Yunit 4
ED
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
EP
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

D
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Edukasyon sa Pagpapakatao Ikaapat na Baitang
Patnubay ng Guro
Unang Edisyon, 2015
ISBN: _____________
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anumang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot
ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan, ngalan
PY
ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng
isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa
nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan
O
ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
C
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

D
Consultant: Fe A. Hidalgo, PhD
Mga Tagasuri at Editor: Irene C. de Robles, Erico M. Habijan, at
E
Joselita B. Gulapa
Mga Manunulat: Felamer E. Abac, Gina A. Amoyen, Jesusa M. Antiquiera,
EP
Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Rodel A. Castillo, Rolan B. Catapang, Isabel M. Gonzales,
Noel S. Ortega, Marilou D. Pandio, Adelaida M. Reyes, at
Portia R. Soriano
Mga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Fermin M. Febella Jr., at Randy G. Mendoza
D
Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Naglay-out: Gregorio T. Pascual at Elizabeth T. Soriao-Urbano
Punong Tagapangasiwa: Joselita B. Gulapa
Pangalawang Tagapangasiwa: Marilou D. Pandio
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor,Mabini Bldg, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
ii
Para sa Iyo, Guro ng Edukasyon sa Pagpapakatao
Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) sa Ikaapat na Baitang.
Layunin ng asignaturang ito na magabayan ang mga mag-aaral na makilala
ang kaniyang sarili, ang bahaging ginagampanan sa kaniyang pamilya,
pamayanang ginagalawan bilang isang Pilipino upang makibahagi sila sa
pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan, katarungan,
at pagmamahal.
Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:
PY
A. Batayan
Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP
O
Kagamitan ng Mag-aaral sa EsP Baitang 4
Balangkas ng DepEd sa Pagpapahalaga
C
Napapanahong paksa at thrust gaya ng pakikiangkop sa panahon
ng pangangailangan, kaligtasan, likas kayang pag-unlad,
paggalang sa sarili, pagiging positibo at iba pang pagpapahalaga
D
na makatutulong sa mabuting pagkatao
E
B. Prosesong Ginamit
Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

EP
baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagsangguni (Isapuso), pagpapasiya (Isabuhay), at pagkilos (Subukin)
upang higit nilang maunawaan ang mensahe ng anumang leksiyon,
maisabuhay at maisakatuparan ang tamang desisyon na may tamang
D
pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:
Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

binibigyan ng pagkakataong maalala o maipakita ang anumang
dating kaalaman na may kinalaman sa leksiyon. Dito rin maaaring
malaman o matandaan ng mga mag-aaral at maiproseso sa
sarili ang anumang maling kilos o gawa at tuluyan itong itama sa
patnubay ng guro.
iii
Isagawa Natin. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral
ang bawat aralin, sila ay magsasagawa ng ibat ibang gawaing
batay sa anumang layunin. May mga gawaing indibidwal at
pangkatan.
Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

kaisipang dapat tandaan at pahalagahan ng mag-aaral. Ang
pagbibigay ng ibat ibang gawaing higit na magpapatibay sa
anumang natutuhan ay dapat ding isaalang-alang.
PY
Isabuhay Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga gawaing
magpapalalim ng pag-unawa sa bawat pagpapahalagang
tinalakay sa bawat aralin at kung paano ito isasabuhay.
O
Subukin Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga pagtataya
ng mga natutuhan ng bawat mag-aaral tungkol sa mga aralin
batay sa mga layunin na nasa EsP Curriculum Guide.
C
Naglaan ng tatlumpung minuto kada araw upang malinang ang mga
D
pagpapahalaga sa bawat aralin sa Edukasyon sa Pagpapakatao. Ang bawat
aralin ay maaaring umabot nang limang araw. Nilalayon nito na tumimo sa
E
isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

EP
C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit
1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Albert Bandura
D
Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

o Social Learning Theory ni Albert Bandura na isang Canadian
Psychologist, ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng
mabuting ugali at bagong impormasyon ay maaaring makuha sa
pagmamasid sa ibang tao. Sa teoryang ito, naniniwala na ang
kapaligirang kinamulatan o kinalakhan ng isang mag-aaral ang
siyang humuhubog sa pagkatuto at sa pag-uugali niya. Higit din
silang natututo sa pagbibigay ng direksiyon at mga paulit-ulit na
iv
mga gawain. Pinaniniwalaan din sa ilalim ng teoryang ito na ang
anumang marahas o malupit na pag-uugali o gawi ay natutuhan
ng mag-aaral ayon sa kaniyang nakita at hindi likas sa kaniya. Ang
mga gagawin ng mga mag-aaral sa pag-aaral ng EsP ay dapat
magmula sa guro.
2. Teorya ng Constructivism
Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

o magbalik-tanaw ang mga mag-aaral sa kanilang mga naging
karanasan. Maaaring dito makabuo ng kongkretong ideya,
PY
kasagutan, tamang kilos, at pag-uugali ang mga mag-aaral. Sa
ganitong pagkakataon din maaaring maituwid ang anumang maling
kaalaman, konsepto, kilos, at pag-uugali sa pamatnubay ng guro.
O
3. Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan (Experiential
Learning) ni David Kolb
C
Ayon sa Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan, ang mga
karanasan ang pinagkukunan ng mga pagkatuto na sinusuportahan
D
ng Teorya ng Constructivism. Ayon sa isang artikulo, ang teoryang
ito ay nagbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na makabuo
E
ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

Ito rin ay isang paraan na humuhubog sa kanilang kakayahang
EP
mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

maaaring makagawa ng positibong pagbabago sa kanilang buhay
bilang mag-aaral.
D
Ang tatlong hakbang sa modelong ito:
a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

pagbibigay ng kaniyang ideya o saloobin tungkol sa anumang
pinag-usapan. Magpasiya kung ano ang dapat pang pag-
aralan, gawin, at tandaan.
b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

paggabay ang kakayahan ng mag-aaral upang maunawaan
ang pakikialam kung hindi kailangan.
c. Pagsusuri. Pagkatapos ng gawain, pabalikan ang mga
proseso at karanasang pinagdaanan mula sa simula hanggang
sa sila ay matapos. Sa ganito, matutulungan ang mga mag-
aaral na makabuo ng mas malinaw na mensahe, kaisipan o
ideya, at katotohanan na may kinalaman sa kanilang buhay.
4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Learning)
Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang ng pagmamalasakit
PY
sa kapuwa, paggawa ng mapanagutang pagpapasiya, pakikipag-
ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong
sitwasyon. Ito ay paraan ng paglinang ng mga kakayahan ng mag-
O
aaral upang magtagumpay sa mga pang-araw-araw na gawain
sa buhay. Ang limang batayang panlipunanpandamdaming
pagkatuto (SEL) ay binubuo ng sumusunod:
C
Kamalayang Pansarili (Self-Awareness). Sa kakayahang ito ay
nakikilala at nasusuri ng mga mag-aaral ang sariling damdamin,
D
interes, at gusto. Natutukoy rin ng mga mag-aaral ang kanilang
kalakasan at kayang panindigan, gayundin ang hindi pa nila kayang
E
magawa o maipakita.
EP
Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

mag-aaral ang kanilang pamamahala sa sarili sa pagtatakda
ng tunguhin o hangarin sa pamamagitan ng pagkilala sa mga
pamaraang maaaring makatulong gayundin ang paghanap ng
D
magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

problema o pangamba, pagkontrol sa udyok ng damdamin, at
masigasig na mapagtagumpayan ang anumang balakid. Ang mga
mag-aaral ay nakapagtatakda at nasusubaybayan ang kanilang
sariling pag-unlad bilang mag-aaral upang makamtam ang
akademikong mithiin. Ang mga mag-aaral ay nagpapakita rin ng
tamang damdamin o emosyon sa ibat ibang pagkakataon.
vi
Kamalayang Panlipunan (Social Awareness). Naipakikita ng
mga mag-aaral ang pagdama at pag-unawa sa damdamin ng
ibang tao o grupo, sa pamamagitan ng pagkilala ng mga pahiwatig
o senyas na maaaring pasalita o nakikita sa aksiyon o sitwasyon.
Nahihinuha rin ang nadarama ng ibang tao sa ibat ibang kalagayan
kaya madali siyang makiramay.
Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

Management). Naipakikita ng mga mag-aaral ang pagpapanatili
ng katatagan, malusog, at maayos na pakikipag-ugnayan sa
PY
kapuwa nang may pagtutulungan. Madali silang maging kabahagi
ng isang team o grupo. Napaglalabanan ang anumang panggigipit
at naiiwasan, napamamahalaan, at kayang lutasin ang anumang
kasalungat na saloobin. Sila rin ay humihingi ng tulong kung
O
kinakailangan.
C
Mapananagutang Pagpapasiya (Responsible Decision Making).
Dito, ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng isang desisyon na
naaayon sa etikal na pamantayan na may pagsasaalang-alang sa
D
kaligtasan. Ang anumang desisyon ay naaangkop sa panlipunang
kaugalian, na may paggalang sa kapuwa, at inaasahan ang
E
anumang kahihinatnan ng ibat ibang pagkilos.

EP
D
vii
Yunit I Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting Kasapi
ng Pamilya ..........................................................................1
Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko ....................3

Aralin 2 Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko! .................. 7
Aralin 3 Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!.............11
PY
Aralin 4 Magiging Mapanuri Ako! .............................................14
Aralin 5 Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay .............19
Aralin 6 Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa Aking
Pagkakatuto........................................................................25
O
Aralin 7 Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya...........30
Aralin 8 Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali.....................34
Aralin 9
C
Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon.....................37
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit I........... 40

E D
Yunit II Pakikipagkapuwa-tao ..................43

EP
Aralin 1 Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko............................46

Aralin 2 Puna at Mungkahi Mo, Tanggap Ko .....................51
Aralin 3 Mga Biro Ko, Iniingatan Ko..........56
D
Aralin 4 Damdamin Mo, Nauunawaan Ko........63

Aralin 5 Kapuwa Ko, Nandito Ako! ..............67
Aralin 6 Igagalang Ko, Oras ng Pahinga Mo.......74
Aralin 7 Mga Gawain Mo, Igagalang Ko............. 78
Aralin 8 Ingatan Natin, Pasilidad na Gagamitin.............82
Aralin 9 Kaaya-ayang Kapaligiran: Sa Sarili at Kapuwa.... ..... 88
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit II...........93
viii
Talaan ng Nilalaman
Yunit IV Pananalig at Pagmamahal sa Diyos: Paninindigan sa

Kabutihan ............ 175
Aralin 1 Buhay na Mula sa Diyos, Pahalagahan..............178

Aralin 2 Pagpapahalaga sa Kapuwa, Pagmamahal sa Maylikha...182
Aralin 3 Pamilya Tungo sa Isang Mapayapang Komunidad...... 185
Aralin 4 Mga Hayop na Ligaw at Endangered, Kalingain at
PY
Alagaan............................................................................188
Aralin 5 Halamanan sa Kapaligiran, Presensiya ng Pagmamahal
ng Maykapal..................................................................... 192
Aralin 6 Pangangalaga sa Kapaligiran, Tanda ng Paggalang sa
O
Diyos na Lumikha............................ ......................195
Aralin 7 Mga Biyaya ng Kalikasan, Dapat na Pahalagahan.......198
C
Aralin 8 Mga Yamang Likas, Ating Alagaan.................201
Aralin 9 Mga Kagamitang Gawa ng Tao, Iniingatan Ko!.............206
D
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit IV .....................210
E
Appendix A Unang Markahang Pagsusulit..................212

Yunit I.........................212
EP
Yunit II...........................217
Yunit III...................221
Yunit IV.............. 230
D
Appendix B ..............236
B.1 Mapa ng Pilipinas .................236
B.2 Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang
mga kuhang larawan ng ibat ibang pangkat etniko .237
B.3 Republic Act 9003 The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 ................244
B.3 Sunog Basura Fact Sheet ....... 245
Talasalitaan ...............253
ix
K to12 Gabay Pangkurikulum
PAGPAPAKATAO
C SA
Y
EDUKASYON
P
DepEd Complex, Meralco Avenue
Baitang 4
O
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Lungsod ng Pasig
Disyembre 2013
E D
EP
D
xi
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Ang tunguhin o outcome ng pag-aaral sa batayang edukasyon ay ang panlahatang pagunlad taglay ang mga kasanayan sa ikadalawamput isang siglo. Taglay ito ng
isang mag-aaral kung mayroon siyang mga kakayahang pangkaalaman, pandamdamin at pangkaasalan na magbibigay sa kanya ng kakayahan upang:
1. mamuhay at magtrabaho
2. malinang ang kanyang mga potensiyal
3. magpasiya nang mapanuri at batay sa impormasyon
D
4. makakilos nang epektibo sa lipunan at pamayanan sa konteksto ng sandaigdigan upang mapabuti ang uri ng kanyang pamumuhay at ng kanyang lipunan (Literacy
Coordinating Council, Setyembre 1997).
Ibinatay ang kahulugan at ang limang palatandaan nito sa Apat na Batayan (Pillar) ng Edukasyon at sa konsepto ng UNESCO tungkol sa mga panghabambuhay na kakayahan
(life skills) na binuo ng International Commission on Education para sa ika-21 siglo. Ang sumusunod ang limang palatandaan nito: (a) may kakayahang makipagtalastasan,
(b) nag-iisip nang mapanuri at may kakayahang lumutas ng suliranin, (c) ginagamit ang mga likas na yaman nang mapanagutan para sa susunod na salinlahi at (d)
produktibo, napauunlad ang sarili at ang pakikipagkapwa, at (e) may malawak na pananaw sa daigdig.
EP
Sa Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP), ang palatandaan o batayang kakayahan ng functional literacy ay nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang
panlahat. Ibig sabihin, nilalayon ng EsP na linangin at paunlarin ang pagkataong etikal ng mag-aaral. Ang EsP ay naglalayong gabayan ang mag-aaral na mahanap /
E
matagpuan ang kabuluhan ng kanyang buhay, ang papel niya sa lipunang Pilipino upang makibahagi siya sa pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan,
katarungan at pagmamahal. Upang maipamalas ito, kailangang taglay niya ang limang pangunahing kakayahan (macro skills)*: pag-unawa, pagninilay, pagsangguni,
xii
pagpapasiya at pagkilos.
D
1. Pag-unawa. Mahalagang maipamalas niya ang kakayahang mahinuha ang mga konsepto at prinsipyong nagbibigay-paLiwanag sa sariling karanasan, mga sitwasyong
namasid, sinuri at pinagnilayan gamit ang obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
C
2. Pagninilay. Sa gitna ng mabilis na daloy ng impormasyon at ingay ng kapaligiran, kailangang mag-ukol ng panahon ang mag-aaral sa maingat at malalim na pag-iisip
sa mga sitwasyong naobserbahan at mga konseptong natutuhan tungkol sa moral na pamumuhay.
3. Pagsangguni. Kailangang humingi siya ng payo o gabay sa mga taong may higit na kaalaman o kasanayan sa moral na pamumuhay at marunong magsala (weigh) ng
O
mga impormasyong mula sa ibat ibang uri ng media batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
4. Pagpapasiya. Kailangang matuto siyang bumuo ng sariling posisyon, paniniwala, paninindigan o kilos na isasagawa batay sa obhektibong pamantayan ng moral na
pamumuhay.
5. Pagkilos. Mahalagang mailapat niya ang konsepto o prinsipyong nahinuha mula sa mga konkretong sitwasyon ng buhay at maipakita ang kahandaang isabuhay ang
mga mabuting ugali (virtues) na natutuhan batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
PY
Ang mga pangunahing kakayahang ito ay nililinang sa apat na tema sa bawat taon sa paraang expanding spiral mula Kindergarten hanggang Grade 12. Ang sumusunod
ang apat na tema: (a) Pananagutang Pansariliat Pagiging Kasapi ng Pamilya , (b) Pakikipagkapwa at Katatagan ng Pamilya, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at
D
Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pagkamaka-Diyos at Preperensya sa Kabutihan. Pitong pangunahing pagpapahalaga (core values) ang nililinang sa mga
temang ito: Kalusugan at Pakikiisa sa Kalikasan, Katotohanan at Paggalang, Pagmamahal at Kabutihan, Ispiritwalidad, Kapayapaan at Katarungan, Likas-kayang Pag-unlad,
Pagkamaka-Pilipino at Pakikibahagi sa Pambansang Pagkakaisa (Values Education for the Filipino: 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, ph. 10-11).
Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

EP
Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay batay sa pilosopiyang Personalismo tungkol sa pagkatao ng tao at sa Etika ng Kabutihang Asal (Virtue Ethics).
Ayon sa pilosopiya ng Personalismo, nakaugat lagi sa pagpapakatao ang ating mga ugnayan. Nililikha natin ang ating pagpapakatao sa ating pakikipagkapwa. Sa Virtue
Ethics naman, sinasabing ang isang mabuting tao ay nagsasabuhay ng mga virtue o mabuting gawi (habits) at umiiwas sa mga bisyo o masamang gawi. Samakatwid, ang
E
nagpapabuti sa tao ay ang pagtataglay at ang pagsasabuhay ng mga mabuting gawi.
Sa murang edad na 6 hanggang 12 taon, maaaring hindi pa lubos na maunawaan ng isang bata ang kanyang pagkatao bilang tao ayon sa paLiwanag ng pilosopiyang
xiii
D
Personalismo. Ngunit maaari siyang sanayin sa mga virtue at pagpapahalaga upang lumaki siyang isang mabuting tao. Sa mga edad na ito, mauunawaan niya na dapat
siyang magpakabuti hindi lamang sapagkat ito ang inaasahan sa kanya ng lipunan kundi dahil tao siya - may dignidad at likas ang pagiging mabuti. May dignidad ang tao
dahil siya ay bukod-tangi at may ugnayan sa kanyang kapwa, sa Diyos, at kalikasan.
Ang Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, Pagkatutong Pangkaranasan (Experiential Learning) ni David Kolb, Konstruktibismo
C
(Constructivism) at Teorya ng Pamimili ng Kurso (Theory of Career Development) ni Ginzberg, et. al. at Super ang iba pang teorya na nagpapaLiwanag kung paano natututo
ang mag-aaral sa EsP. O
Ayon sa paLiwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto
tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon. Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi
nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
Ang mga karanasan din ang pinagkukunan ng mga pagkatuto ayon kay David Kolb at sa Teorya ng Pagkatuto ng Konstruktibismo. Ayon saTeorya ng Pagkatutong
Pangkaranasan ni Kolb, ang mga nasa edad (adults) ay natututo sa pamamagitan ng kanilang pagninilay sa kanilang mga karanasan, pagbuo ng mga konklusyon o insight
mula sa mga ito, at paglalapat ng mga ito sa angkop na mga sitwasyon ng buhay. Sinusuportahan ang pananaw ni Kolb ng Teorya ng Konstruktibismo. Sinasabi ng
PY
teoryang ito nanagkakaroon ng pagkatuto ang tao at gumagawa ng kabuluhan (meaning) batay sa kanyang mga karanasan. Naipamamalas ito sa pagtuturo sa
pamamagitan ng pagbibigay ng tuon sa mag-aaral. Nagkakaroon siya ng mga bagong pagkatuto gamit ang mga tanong ng guro at ng kanyang malikhaing paraan.
Nailalapat ang mga pagkatutong ito sa paggawa ng mga pasiya tulad ng kukuning kurso o propesyon. Ayon sa Teorya ng Career Development nina Ginzberg, et. al. at Super,
dumadaan sa ibat ibang yugto ang pagpapasya ng bata ukol sa kurso o propesyon batay sa kanyang pagtingin sa sarili (self-concept), saloobin (attitude) at mga
pagpapahalaga. Tinatanggap o tinatanggihan niya ang isang kurso o trabaho batay sa obserbasyon niya (halimbawa, mga kilos ng kanyang magulang ayon sa propesyon
nito) at sa tinuturing niyang mahalaga (halimbawa, malaking sweldo o paglilingkod sa lipunan).
Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

D
Ang nilalaman at istraktura ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay nakaankla sa dalawang disiplina: Ethics at Career Guidance. Ang Etika ay ang siyensya ng moralidad ng kilos
ng tao. Samantalang Career Guidance naman ang paggabay sa mag-aaral na magpasiya ng kursong akademiko, sining at isports o teknikal-bokasyonal na tugma sa kanyang
mga talento, kakayahan at aptitude at mga trabahong kailangan ng industriya.
EP
Mga Dulog sa Pagtuturo E
Ang mga pangunahing dulog na gagamitin sa pagtuturo ng mga konsepto ay ang pagpapasyang etikal ( ethical decision making) sa pamamagitan ng pagsusuri ng suliranin o
isyu), ang PanlipunanPandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning), at pagpaplano ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal.
xiv
Ang paggawa ng pagpapasyang etikal o moral ay ang pagbuo ng pasiya na may preperensya sa kabutihan at magpapatingkad o maglilinang ng pagkatao ng tao. Proseso ito
D
na kinapapalooban ng (a) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon at (b) maingat na pagsasaalang-alang ng mga moral na pagpapahalaga na mahalaga sa isang sitwasyon.
Mahalaga rin dito ang pagiging sensitibo sa mga aspetong moral ng mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na maaapektuhan
ng pasiya. C
Ang PanlipunanPandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning) ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang
ng pagmamalasakit sa kapwa, paggawa ng mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong sitwasyon. Paraan ito ng
paglinang ng mga kakayahan ng mag-aaral upang magtagumpay sa mga gawain sa buhay. Nahahati sa limang uri ang mga kakayahang ito: Kamalayang Pansarili,
Pamamahala ng Sarili, Kamalayang Panlipunan, Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan at Mapanagutang Pagpapasiya.
O
PY
Figure 1. Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao
PY
O
Pilosopiya ng Personalismo
C
E D
EP
D
xv
Deskripsyon ng Asignatura
Ang Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) ay isa sa mga asignatura ng Pinaunlad na Programa ng Batayang Edukasyon na K to 12 na gagabay at huhubog sa mga
kabataan. Tunguhin nito ang paghubog ng kabataang nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat. Nangangahulugan ito na lilinangin at
pauunlarin ang pagkataong etikal ng bawat mag-aaral. Upang maipamalas ito, kailangang magtaglay siya ng limang pangunahing kakayahan ( macro skills): pag-unawa,
pagninilay, pagsangguni, pagpapasya at pagkilos.
D
Nililinang sa apat na tema sa bawat antas mula Kindergarten hanggang Baitang 10 ang mga pangunahing kakayahang ito: (a) Pananagutang Pansarili at Mabuting
Kasapi ng Pamilya, (b) Pakikipagkapwa-tao, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pananalig at Pagmamahal sa
Diyos at Paninindigan sa Kabutihan.
MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto sa pananagutang pansarili, pamilya, kapwa, bansa/daigdig at Diyos; nakapagpapasiya at nakakikilos
nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat upang mamuhay nang maayos at maligaya.
E
PANGUNAHING PAMANTAYAN NG BAWAT YUGTO (KEYSTAGE STANDARDS)
xvi
D
K Baitang 3 Baitang 4 6 Baitang 7 10
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga
konsepto sa pananagutang pansarili, pagkatao ng tao,
konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang
pamilya at pakikipagkapwa, lipunan, paggawa at mga
pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa/ pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa, sa pagpapahalagang moral at nagpapasiya at kumikilos
pamayanan, sa bansa at sa Diyos tungo sa maayos at
masayang pamumuhay. panlahat.
O
bansa/ daigdig at sa Diyos tungo sa kabutihang nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat
PY upang mamuhay nang may kaayusan at kaligayahan.
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

D
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa pagkakaroon ng kamalayan sa paggalang at pagmamahal sa sarili, kapwa at Diyos
K bilang gabay tungo sa maayos at masayang tahanan.
EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga paraan ng paggalang sa sarili, kapwa, bansa at Diyos bilang gabay tungo sa
1
E
maayos at masayang tahanan at paaralan.
xvii
D
Naipamamalasng mag-aaral ang pag-unawa sa pagpapakikita ng mga kilos na nagpapahalaga sa sarili, kapwa, bansa, Diyos at sa
2 Kanyang mga nilikha bilang patnubay sa maayos at masayang paaralan at pamayanan.
C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na nagpapakita ng pagpapahalaga tungo sa maayos at masayang
3 pamumuhay na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya para sa sarili, kapwa, pamayanan, bansa at Diyos .
O
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto,
4 maayos, masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa masusing pagsusuri sa pagpapahayag, pagganap ng tungkulin na may
PY
5 pananagutan at pagsasabuhay ng mga ito tungo sa masaya, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa sarili/ mag-anak,
kapwa/ pamayanan, bansa/ daigdig at Diyos.
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na tumutulong sa pag-angat ng sariling dignidad, pagmamahalsa
6 kapwa na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya tungo sa maayos, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa
kabutihang panlahat.
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
7 pagbibinata, kakayahan at talento, hilig at pagkatao ng tao tungo sa pagtupad ng mga tungkulin sa sarili, sa kapwa, sa bansa/
daigdig at sa Diyos at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng mga pasya at kilos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa layunin at kahalagahan ng pamilya at pakikipagkapwa upang maging mapanagutan sa
8
EP
pakikipag-ugnayan sa iba tungo sa makabuluhang buhay sa lipunan.
9
E
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa lipunan at paggawa bilang paglilingkod tungo sa
tamang pagpili ng kurso o hanapbuhay na magiging makabuluhan at kapaki-pakinabang sa kanya at sa lipunan.
xviii
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao, makataong kilos, pagpapahalagang moral
10
at mga isyung moral at nagpapasya at kumikilos nang may preperensya sa kabutihan upang maging matatag sa gitna ng mga isyung
moral at impluwensya ng kapaligiran.
C
O
PY
BAITANG 4
Pamantayan Para sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto, maayos,
Baitang 4
D
masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
BATAYANG
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
PAGPAPAHALAGA/ PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
MGA KAUGNAY NA ( Learning Competencies)
(Content Standard) (Performance Standard)
PAGPAPAHALAGA
EP
I. Pananagutang Pansarili at Mabuting Kasapi ng Pamilya Unang Markahan
1. Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang
EsP4PKP-
1. Katatagan ng loob Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang may maging bunga nito
Ia-b 23
(Fortitude) unawa sa kahalagahan mapanuring pag-iisip ang
E
ng pagkakaroon ng tamang pamamaraan/ 2. Nakapagsusuri ng katotohanan bago
2. Pagkamatiyaga katatagan ng loob, pamantayan sa pagtuklas gumawa ng anumang hakbangin: EsP4PKP-
(Perseverance) mapanuring pag-iisip, ng katotohanan. 2.1. pagsangguni sa taong kinauukulan Ic-d 24
xix
3. Pagkamapagtiis
pagkamatiyaga,
pagkamapagtiis,
D 3. Nakapagninilay ng katotohanan mula sa
(Patience) pagkabukas-isip, mga:
pagkamahinahon at 3.1. balitang napakinggan
EsP4PKP-
4. Mapanuring pag-iisip pagmamahal sa 3.2. patalastas na nabasa/narinig
Ie-g - 25
(Critical thinking) katotohanan na 3.3. napanood na programang pantelebisyon
magpapalaya sa
C 3.4. nababasa sa internet at mga social
5. Pagkakaroon ng anumang alalahanin sa networking sites
bukas na isipan buhay ng tao bilang
(Open-mindedness) kasapi ng pamilya
O
6. Pagmamahal sa
katotohanan (Love of
truth) 4. Nakapagsasagawa nang may mapanuring
pag-iisip ng tamang pamamaraan/ EsP4PKP-
7. Mapagpasensiya pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan. Ih-i - 26
(Patience/Self-
PY
Control)
8. Pagkamahinahon
(Calmness)
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
II. Pakikipagkapwa-tao -Ikalawang Markahan
5. Nakapagpapakita ng pagkamahinahon sa
1. Pagdama at pag- Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang damdamin at kilos ng kapwa tulad ng:
unawa sa damdamin unawa na hindi mapanuri ang tunay na 5.1. pagtanggap ng sariling pagkakamali at
ng iba (Empathy)
D naghihintay ng kahulugan ng pagtutuwid nang bukal sa loob EsP4P- IIa-
anumang kapalit ang pakikipagkapwa 5.2. pagtanggap ng puna ng kapwa nang c18
2. Pagkabukas-palad paggawa ng mabuti maluwag sa kalooban
(Generosity) 5.3. pagpili ng mga salitang di-nakakasakit ng
damdamin sa pagbibiro
3. Pagkamatapat/Pagigi 6. Nakapagbabahagi ng sariling karanasan o
ng Totoo makabuluhang pangyayaring nagpapakita ng EsP4P-
EP
(Sincerity/Honesty) pang-unawa sa kalagayan/pangangailangan IId19
ng kapwa
7. Naisasabuhay ang pagiging bukas-palad sa
7.1. mga nangangailangan EsP4P-
E 7.2. panahon ng kalamidad IIe 20
xx
8. Nakapagpapakita ng paggalang sa iba sa
4. Paggalang (Respect)
D
Naisasagawa ang
paggalang sa karapatan
mga sumusunod na sitwasyon:
8.1. oras ng pamamahinga
5. Kabutihan (Kindness) ng kapwa 8.2. kapag may nag-aaral
8.3. kapag mayroong maysakit
8.4. pakikinig kapag may nagsasalita/
C nagpapaLiwanag
8.5. paggamit ng pasilidad ng paaralan nang
may pag-aalala sa kapakanan ng kapwa
EsP4P-IIf-
8.5.1. palikuran
i 21
O 8.5.2. silid-aklatan
8.5.3. palaruan
8.6. pagpapanatili ng tahimik, malinis at
kaaya-ayang kapaligiran bilang paraan ng
pakikipagkapwa-tao
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
D
III. Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa Ikatlong Markahan
1. Pagmamahal sa Naipamamalas ang pag- Naisasabuhay ang mga 9. Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig o
Bansa unawa sa pagmamahal gawaing nagpapakita ng pagbabasa ng mga pamanang kulturang
sa bansa sa pagpapahalaga sa kultura materyal (hal. kuwentong bayan, alamat, EsP4PPP-
1.1. Pagpapahalaga pamamagitan ng mga epiko) at di-materyal (hal. mga IIIa-b19
sa Kultura pagpapahalaga sa magagandang kaugalian, pagpapahalaga sa
EP
(Appreciation of kultura nakatatanda at iba pa)
Ones Culture)
10. Naipagmamalaki/napahahalagahan ang
nasuring kultura ng ibat ibang pangkat
E etniko tulad ng kuwentong-bayan,
EsP4PPP-
IIIc-d20
katutubong sayaw, awit, laro at iba pa
xxi
2. Likas-kayang Pag- Naipamamalas ang pag-
D
Naisasabuhay ang patuloy 11. Nakasusunod sa mga batas/panuntunang
unlad unawa sa kahalagahan na pagninilay para EsP4PPP-
pinaiiral tungkol sa pangangalaga ng
2.1. Pagkakaroon ng ng pagkakaroon ng makapagpasya nang IIIe-f21
kapaligiran kahit walang nakakakita
Disiplina sariling disiplina para sa wasto tungkol sa epekto
(Discipline) bansa tungo sa ng tulong-tulong na
pandaigdigang pangangalaga ng
C 12. Nakatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan
at kaayusan ng kapaligiran saanman sa
3. Pandaigdigang pagkakaisa kapaligiran para sa pamamagitan ng:
Pagkakaisa kaligtasan ng bansa at 12.4. segregasyon o pagtapon ng mga
(Globalism) daigdig
3.1. Kalinisan at
O basurang nabubulok at di-nabubulok
sa tamang lagayan
Kaayusan 12.5. pag-iwas sa pagsunog ng anumang
bagay EsP4PPP-
12.6. pagsasagawa ng muling paggamit ng IIIg-i22
mga patapong bagay (Recycling)
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
IV. Pananalig at Pagmamahal sa Diyos; Paninindigan sa Kabutihan Ikaapat na Markahan
13. Napahahalagahan ang lahat ng mga likha:
1. Ispiritwalidad Nauunawaan at Naisasabuhay ang may buhay at mga materyal na bagay
(Spirituality) naipakikita ang pananalig sa Diyos sa 13.1. Sarili at kapwa-tao: EsP4PD-
D pananalig sa Diyos sa pamamagitan ng 13.1.1. pag-iwas sa pagkakaroon ng sakit IVa-c10
2. Pagmamahal sa pamamagitan ng paggalang, pagtanggap at 13.1.2. paggalang sa kapwa-tao
Diyos (Love of God) paggalang, pagtanggap pagmamahal sa mga likha
at pagmamahal sa mga 13.2. Hayop:
EsP4PD-
3. Pag-asa (Hope) likha 13.2.1. pagkalinga sa mga hayop na ligaw
IVd11
at endangered
4. Pagkakawanggawa
EP
(Charity) 13.3. Halaman :
pangangalaga sa mga halaman gaya
ng :
13.3.1. pag-aayos ng mga nabuwal EsP4PD-
E halaman IVe-g12
13.3.2. paglalagay ng mga lupa sa paso
13.3.3. pagbubungkal ng tanim na
xxii
D halaman sa paligid
13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

EsP4PD-
13.4.1. pangangalaga sa mga materyal na
IVh-i 13
kagamitang likas o gawa ng tao
C
O
PY
CODE BOOK LEGEND
Sample: EsP10PB-IIIg-12.1
LEGEND
D SAMPLE DOMAIN/ COMPONENT CODE
Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Edukasyon sa
Strand/ Subject or
Pagpapakatao Mahal Ko, Kapwa Ko P
Specialization
EsP
First Entry
10 Para Sa Kabutihan ng Lahat, Sumunod Tayo PPP
EP
Grade Level Baitang 10
Paggawa ng Mabuti, Kinalulugdan ng Diyos PD
Pagkilala at Pamamahala sa mga Pagbabago sa
Uppercase Letter/s
E
Domain/Content/ Ang Pagpapahalaga at
PB
Sarili
PS
Component/ Topic Birtud
Ang Pagkatao ng Tao PT
xxiii
D - Ang Pagpapahalaga at Birtud PB
Roman Numeral Ang Pakikipagkapwa P
Quarter Ikatlong Markahan III
*Zero if no specific quarter
Lowercase Letter/s Mga Isyu sa Pakikipagkapwa IP
*Put a hyphen (-) in between
letters to indicate more than a
Week Ikapitong linggo
C g Ang Papel ng Lipunan sa Tao PL
specific week
Ang Tungkulin ng Tao sa Lipunan TT
O-
Mga Kaugnay na Pagpapahalaga sa Paggawa KP
NakapagpapaLiwanag ng
kahalagahan ng Mapanagutang Pagpaplano ng Kursong
Arabic Number Competency 12.1 Akademiko o Teknikal-Bokasyonal, Sining at PK
pangangalaga sa
kalikasan Isports, Negosyo o Hanapbuhay
Ang Moral na Pagkatao MP
PY
Ang Makataong Kilos MK
Ang Aking Posisyon sa mga Isyung Moral PI
Yunit IV
Pananalig at Pagmamahal sa Diyos:
Paninindigan sa Kabutihan
PY
O
C
E D
EP
D
175
Ang pananalig at pagmamahal sa Diyos ay isa sa magagandang
kaugalian nating mga Pilipino. Ito ay naipakikita at naisabubuhay sa
pamamagitan ng paggalang, pagtanggap at pagmamahal sa lahat ng
Kaniyang nilikha tulad ng tao, hayop, halaman at sa mga kagamitan o
bagay na gawa ng tao mula sa likas na yaman o kalikasan.
Ang pagpapahalaga sa sarili at sa ating kapuwa; pagkalinga sa mga

hayop na ligaw at endangered animals; at pangangalaga sa mga halaman
at mga materyal na kagamitan ay pagpapakita ng ating paninindigan
tungo sa kabutihan ng lahat. Ang tao bilang tagapangalaga ng lahat ng
PY
mga likha na ipinagkaloob sa atin ng Poong Maykapal ay isa sa mga
napakahalagang tungkuling iniaatang sa atin. Ang taglay nating kabutihang-
loob at kagandahang-asal ay lubos nating naipakikita sa pamamagitan
ng pagkalinga sa ating kapuwa lalot higit sa iba pang likha tulad ng mga
O
hayop, halaman at likas na yaman. Kaya ngat ang mga biyayang itoy ating
pagyamanin at paunlarin upang maiwasan ang pagkasira, pagkawasak o
C
ang pagkawala nito upang mapakinabangan ang mga ito sa mahabang
panahon.
Hinati sa siyam na aralin ang yunit na ito upang matugunan ang

D
sumusunod na pananaw at kaisipan:
E
Aralin 1: Buhay na Mula sa Diyos, Pahalagahan

Aralin 2: Pagpapahalaga sa Kapuwa, Pagmamahal sa Maylikha
EP
Aralin 3: Pamilya Tungo sa Isang Mapayapang Komunidad

Aralin 4: Mga Hayop na Ligaw at Endangered, Kalingain at Alagaan
Aralin 5: Halamanan sa Kapaligiran, Presensiya ng Pagmamahal ng
Maykapal
D
Aralin 6: Pangangalaga sa Kapaligiran, Tanda ng Paggalang sa

Diyos na Lumikha
Aralin 7: Mga Biyaya ng Kalikasan, Dapat na Pahalagahan
Aralin 8: Mga Yamang Likas, Ating Alagaan
Aralin 9: Mga Kagamitang Gawa ng Tao, Iniingatan Ko!
Inaasahang ang nabanggit na mga aralin ay magsisilbing

makabuluhang kaagapay ng mga mag-aaral sa kanilang paglalakbay
upang mapaunlad ang kanilang espiritwalidad, mapalalim ang pananalig
176
at pagmamahal sa Diyos, maisaalang-alang at maipadama na sa bawat
suliranin ng buhay ay may naghihintay na pag-asa at magsisilbing
inspirasyon o halimbawa na maipakita ang pagkakawanggawa sa kapuwa
upang maging kabahagi sa pagbabago ng lipunan bilang mapanagutan at
produktibong mamamayan na may pag-ibig sa Diyos, kapuwa, bansa at
kalikasan.
Iminumungkahing talakayin ang mga araling ito sa Ikaapat na Yunit

sa loob ng siyam (9) na linggo o sa ikaapat na yunit ng taong panuruan.
PY
O
C
E D
EP
D
177
Aralin 1 Buhay na Mula sa Diyos, Pahalagahan
Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng likha ng Diyos

na may buhay (halimbawa: pag-iwas sa sakit)
Paksa/Pagpapahalaga: Espiritwalidad, Pagmamahal sa Diyos
Mga Kagamitan: kuwaderno, bond paper, papel na sagutan
Integrasyon: Health
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Itanong: Ano-ano ang biyayang handog ng Diyos sa mga batang
katulad mo? Isulat ito sa pisara. Mula sa mga ito, sikaping makuha
C
mula sa kanila ang sumusunod na konsepto gamit ang Teorya ng
Konstruktibismo.
a. Ang buhay natin ang maaaring ituring na pinakamahalaga at

D
natatanging regalo ng ating Panginoon sa atin.
E
b. Dahil ang buhay ay isang napakahalagang biyaya sa atin,

kailangan natin itong ingatan, igalang at pahalagahan upang
EP
magkaroon ng kabuluhan ang ating buhay sa mundong ito

lalong-lalo na ang lipunang ating ginagalawan.
2. Ipabasa sa mga mag-aaral ang salaysay na Alam Ko Na.

D
a. Gabayan ang mag-aaral sa pagsagot sa mga tanong. Hayaang

pagnilayan nilang sandali ang pangungusap na, Anak, ingatan
mo ang iyong sarili. Handog ito sa iyo ng Diyos. Ang bawat
handog ng Diyos ay may kaakibat na pananagutan.
178
b. Maaari ding tanungin ang mag-aaral kung ano ang nais ipahiwatig
ng pamagat ng salaysay na Alam ko Na! Mayroon kaya siyang
pagbabagong napagtanto na dapat niyang gawin?
c. Maaari ding idagdag ng guro ang mga tanong na ito: Ano ba

ang mabuti sa akin? Ano ang mga kailangan kong linangin?
Paano ko magagamit nang wasto ang mga biyayang handog
sa akin bilang isang indibidwal? Isa ba akong payapang tao?
Patunayan.
PY
Isagawa Natin
1. Iugnay ang tinalakay na salaysay na Alam Ko Na! sa pagsisimula

ng bahaging Isagawa sa Kagamitan ng Mag-aaral. Maaaring
O
sabihin ito: Balikan nating muli ang tinalakay kahapon. Ano ang
buod ng salaysay na Alam Ko Na!? Ano ang sumagi sa inyong
C
isipan tungkol sa mga nararapat na gawin niya? Bakit kaya niya
gagawin ang mga ito?
D
2. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1. Tandaang ito ay isahang
gawain. Iproseso ang mga kasagutan ng mga mag-aaral sa ikatlong
E
kolum, Paliwanag. Tiyaking maipalabas sa mga mag-aaral ang

kanilang kaisipan at damdamin ukol sa mga sitwasyong nailahad.
EP
3. Ipagawa ang Gawain 2.
a. Ipabasa ang mga slogan na makikita sa Gawain 2 na nasa

D
Kagamitan ng Mag-aaral. Talakayin.
b. Pangkatin ang klase sa apat o lima depende sa bilang ng mga

mag-aaral.
c. Gabayan ang mga mag-aaral sa paggawa ng slogan. Tulungan

din silang maghanap ng pagpapaskilan ng kanilang slogan sa
istratehiyang lokasyon sa paaralan at magkaroon ng Gallery Walk
upang mapahalagahan ng mag-aaral ang kanilang ginawa.
179
d. Pagkatapos nito, maaaring sabihin ito sa mga mag-aaral: Dapat
ninyong alalahanin na ang kapayapaang panloob ay maaaring
magambala kapag kayo ay hindi malusog kaya dapat alagaan
natin ang ating sarili.
Isapuso Natin
1. Bago ipagawa ang gawain sa Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng

Mag-aaral, tanungin ang mga mag-aaral: Ano-ano ang inaasahang
ginagawa ng ibat ibang bahagi ng ating katawan? Sa iyong palagay,
PY
ang mga ito lamang kaya ang layunin ng Diyos sa paglikha ng mga
ito?
Gabayan sila sa pagbuo ng kaisipang hindi lamang ginagamit ang
O
mata sa paningin kundi upang makita ang kabutihan at kahalagahan
ng iba maging sino man. Hindi lamang sa paglalakad ginagamit ang
C
mga paa; ginagamit din ito upang isagawa ang mga plano tungkol
sa pagpapahalaga sa kapuwa at tumungo sa pook na maaaring
hindi marating ng iba sa pagbibigay ng serbisyong kinakailangan.
D
Hindi lamang ginagamit ang kamay sa paghawak ng mga bagay-
bagay; ginagamit din ito upang pawiin ang sakit na nadarama ng
E
iba at upang mag-abot ng tulong sa mga nakatatanda bilang tanda

ng paggalang sa kanila. Hind lamang sa pagbubuhat ginagamit ang
EP
balikat; ginagamit din ito upang magsilbing unan na masasandalan

upang maibsan ang anumang suliranin.
Gabayan ang mga mag-aaral sa paggawa ng gawain, gayundin sa

D
pagsagot sa mga tanong.
2. Basahin at bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga

mag-aaral nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang
mensahe nito upang lubos na maisapuso ito ng mga mag-aaral.
3. Sikaping makuha sa mga mag-aaral ang inaasahang kasagutan sa

tanong na, Paano mo nga ba mapahaba ang iyong buhay?
180
4. Tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagbibigay-diin na mahal
tayo ng Diyos kaya inaasahan Niyang alagaan natin ang ating sarili
bilang tanda ng pasasalamat natin sa buhay na kaloob.
Isabuhay Natin
1. Ipagawa ang A at B sa Kagamitan ng Mag-aaral.
2. Maaaring ipadagdag ang lagda ng magulang upang magsilbing

testigo at upang masubaybayan ang pagsasabuhay ng mag-aaral.
PY
Hikayatin ang mga mag-aaral na gawin din ang C.
Subukin Natin
O
1. Gamitin ang prinsipyo ng Differentiated Instruction sa bahaging
ito. (Paalala: Ang Differentiated Instruction ay isang pilosopiya
C
na ibinatay sa premise na dapat iangkop ng guro ang kaniyang
pagtuturo at pagtatasa sa kakayahan at pangangailangan ng mga
mag-aaral. Ibig sabihin, bigyan ng pagpipilian ang mga mag-aaral
D
sa gagawin) .
2. Ipahanda sa mga mag-aaral ang papel na sagutan at ipasagot ang

E
Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Linawin ang panuto na pipili

lamang ang mga mag-aaral ng isang gawain lamang (A, B o C).
EP
3. Pagkatapos masagutan o magawa ng mag-aaral ang hinihingi sa

Subukin Natin, muli itong iproseso, Mahalaga na maipakita ang
kanilang pagninilay sa kanilang mga sagot.
D
4. Tapusin ang aralin sa pamamagitan ng pagsabi ng:
Binabati ko kayong lahat sa ipinakita ninyong pagkaunawa at

pagmamahal ng inyong pagpapahalaga sa mga likha ng Diyos
lalo na ng natatanging handog Niya sa atin: ang ating buhay. Muli,
pinaaalalahanan ko kayo na alagaan natin ang ating sarili dahil
mahal tayo ng Diyos at ipakita rin natin sa Kaniya na mahal natin
Siya sa pamamagitan ng pangangalaga sa biyayang ito.
181
Aralin 2 Pagpapahalaga sa Kapuwa, Pagmamahal sa
Maylikha
Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng mga likha ng

Diyos na may buhay (halimbawa: paggalang sa
kapuwa-tao)
Mga Kagamitan: kuwaderno, bond paper, smiley board, gunting
PY
Integrasyon: Science, Human Rights, Child Protection
Alamin Natin
O
1. Simulan ang sesyon sa pamamagitan ng pag-uugnay ng pinakabuod
ng nakaraang aralin sa paksang tatalakayin. Maaaring sabihin ito:
C
Ang buhay natin ang pinakamahalagang regalo ng ating Panginoon
sa atin. Dahil ang buhay ay isang napakahalagang biyaya sa atin,
kailangan natin itong ingatan at pahalagahan upang magkaroon ng
D
kabuluhan ang ating buhay sa mundong ating ginagalawan. Isang
paraan ng pagpapahalaga sa buhay natin ay ang pag-iwas sa
E
sakit.
EP
2. Ipagpatuloy. Maaaring ito ang sasabihin: Isa pang nilikha ng Diyos

ay ang mga taong nakapaligid sa atin, ang ating kapuwa. Maaaring
bigkasin ang panimula ng Aralin 2 sa Kagamitan ng Mag-aaral.
D
3. Ipalabas ang Kagamitan ng Mag-aaral. Ipasuri sa kanila ang larawan

at gabayan sila sa pagsagot sa dalawang katanungan.
Isagawa Natin
1. Sa pagsisimula ng bahaging Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-

aaral, maaaring sabihin ito: Balikan nating muli ang tinalakay
kahapon. Anong mga pagpapahalaga ang inyong natutuhan?
182
2. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1 at 2 sa isang araw kaya
tiyaking masunod ang itatakdang minuto sa bawat gawain (limang
minuto para sa Gawain 1, 25 minuto para sa Gawain 2). Kung hindi
posible, maaaring hatiin ito sa dalawang sesyon.
Gabay para sa Gawain 2:
a. Pangkatin ang klase sa ganitong mga pangalan:
Pangkat Mahal - mga may kapansanan (jazz chant)

Pangkat Kapuwa - mga nawalan ng bahay (awit)
PY
Pangkat Handog - mga may sakit (rap)
Pangkat Likha - mga biktima ng kalamidad (tula)
b. Linawin ang panuto: Bawat pangkat ay magpapakita ng
O
palabas kung paano pahalagahan ang mga naitalang likha ng
Diyos. Magsagawa ng pagpaplano sa loob ng limang minuto
C
at ipakita ito sa loob ng tatlong minuto.
3. Linawin sa mag-aaral ang pamantayan.

D
4. Bigyan sila ng Smiley Board na inihanda ng guro bago ang gawain.
E
5. Para sa aralin bukas, magpadala ng bond paper at gunting.

EP
Isapuso Natin
1. Ipagawa ang nasa Isapuso Natin. (Gugupit ang mga mag-aaral ng

D
hugis puso dahil dito nila isusulat ang mga taong nakasalamuha
nila na kanilang iginalang at pinahalagahan at kung ano ang ginawa
nila upang ipakita ang paggalang at pagpapahalaga sa mga taong
sinulat nila.) Gabayan ang mga mag-aaral sa gagawin.

183
Isabuhay Natin
1. Ipagawa ang Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

Linawin ang panuto.
2. Magpasulat ng isang panalangin ng pasasalamat sa buhay na

kaloob ng Diyos.
Subukin Natin
PY
1. Ipagawa ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
2. Maaaring sumulat ng isang tula ang mga mag-aaral sa halip na

sanaysay.
O
3. Maaaring tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagsasabi nito:
C
Binabati kita! Natapos na namang muli ang isang aralin. Naniniwala
akong ang pagpapahalaga mo sa buhay ng iyong kapuwa-tao ay
kinalulugdan ng Diyos. Inaasahan kong ipagpapatuloy mo ito sa
D
lahat ng oras at pagkakataon. Handa ka na ba sa susunod na aralin?
Ipagpatuloy mo ang hangaring matuto. Pagpalain ka ng Diyos!
E
EP
D
184
Aralin 3 Pamilya Tungo sa Isang Mapayapang
Komunidad
Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng mga buhay

na likha ng Diyos (halimbawa: paggalang sa
pamilyang bumubuo ng isang komunidad)
Mga Kagamitan: sagutang papel, kopya ng kantang Ako, Ikaw,

Tayo ay Isang Komunidad, bond paper, lapis,
PY
krayola
Integrasyon: Araling Panlipunan, Musika, Arts, Human Rights
O
Alamin Natin
C
1. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagsabi nito: Hangad ng
bawat isa sa atin ang mabuhay nang matiwasay at payapa sa isang
pamilya. Upang matamo ito, bawat kasapi ng pamilya ay inaasahang
D
gumawa ng kabutihan, magmahalan, magpakita ng pagmamalasakit
at paggalang, at higit sa lahat maipamalas ang kapayapaang
E
panloob para makamtan ang magandang kinabukasan.

EP
2. Ipalabas ang Kagamitan ng Mag-aaral. Ipabasa ang pinagsama-

samang (Ekumenikal) na Panalangin ng Isang Komunidad.
Ipaliwanag ang ibig sabihin ng ekumenikal (pinagsama-samang tao
mula sa ibat ibang uri ng simbahan o pinaniniwalaan).
D
3. Ipasagot ang mga tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
4. Tiyaking naunawaan ng mga mag-aaral ang panalangin.
185
Isagawa Natin
1. Bago ipagawa ang Gawain 1, sikaping iugnay ang tinalakay kahapon

sa gagawin ngayon.
2. Ipalabas ang mga gamit sa pagguhit at ipagawa ang Gawain 1 na

nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso ang gawain sa pamamagitan
ng paggabay sa mga mag-aaral sa pagsagot sa mga tanong.
3. Linawin ang panuto sa Gawain 2 bago ito ipagawa sa mga mag-

aaral.
PY
4. Magpaguhit sa mga mag-aaral ng isang kubo sa kanilang sagutang
papel. Sabihin: Tingnan ang mga pagpapahalagang nakasulat sa
loob ng mga kahon. Ipalagay na ang mga ito ay materyales sa
paggawa ng bahay. Bumuo kayo ng isang bahay gamit ang mga
O
pagpapahalagang ito. Saang bahagi ng bahay mo ilalagay ang
pagpapahalagang ito? Ipaliwanag kung bakit dito mo ito ilalagay.
C
5. Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral sa tanong na Ano ang
naramdaman mo sa iyong ginawa? Bakit?
D
Isapuso Natin
E
1. Ituro sa mga mag-aaral ang kantang Ako, Ikaw, Tayo ay Isang

EP
Pamilya. (sa tono ng kantang Roll Over the Ocean).
2. Sabihin sa mga mag-aaral: Pag-aralan ang kanta at sagutin ang

mga tanong. Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral.
D

Isabuhay Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain sa Isabuhay Natin sa

Kagamitan ng Mag-aaral.
186
2. Sikaping mahikayat ang mga mag-aaral na magnilay nang husto
bago gumawa ng desisyon.
3. Magpadala sa mga mag-aaral ng mga kagamitan para sa gagawin

kinabukasan:
a. bond paper o isang buong papel

b. lapis
c. krayola
PY
Subukin Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain sa Subukin Natin na nasa

O
2. Tiyaking naunawaan ng mga mag-aaral ang panuto.
C
3. Tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagsabi nito:
Binabati kita sa pagtatapos mo sa araling ito! Tiyak kong handang-

handa ka nang tumungo sa susunod na aralin. Dalangin ko na bilang
D
kasapi ng isang komunidad maisapuso mo ang mga inaasahang
paggawa ng kabutihan, pagmamahalan, pagmamalasakit,
E
paggalang, at higit sa lahat pagpapamalas ng kapayapaang pansarili

EP
upang tiyak na makamtan ang magandang kinabukasan para sa

isang tahimik na pamayanan.
D
187
Aralin 4 Mga Hayop na Ligaw at Endangered,
Kalingain at Alagaan
Layunin: Napapahalagahan ang lahat ng mga likha ng

Diyos na may buhay (halimbawa: pagkalinga
sa mga hayop na ligaw at endangered animals)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa Diyos (Love of God)

Pagmamahal sa mga Likha ng Diyos
Mga Kagamitan: larawan ng mga hayop na ligaw o endangered,
PY
sulatang papel, kuwaderno, bond paper, paste o
glue, pangkulay, lapis, at pambura
Integrasyon: Agham at Araling Panlipunan (Pangangalaga sa
O
mga Hayop na Ligaw at Endangered Animals)
C
Pamamaraan:
Alamin Natin
D
1. Magbalik-aral. Maaaring gawin ito sa pamamagitan ng maikling
talakayan.
E
2. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagtatanong sa mga mag-

EP
aaral kung sila ay nakapamasyal na sa Manila Zoo. Sa bahaging

ito, bigyan ng pagkakataong mag-isip ang mga mag-aaral upang
alalahanin nila ang kanilang mga naging karanasan sa pamamasyal
at kung paano nila pinahalagahan ang mga nakita nilang hayop na
D
ligaw at endangered animals.
3. Ipabasa ang kuwentong Ang Paglalakbay sa Manila Zoo sa

Kagamitan ng Mag-aaral. Magkaroon ng malayang talakayan gamit
ang sumusunod na tanong:
a. Ano ang gawain na siyang ikinatuwa ng magkapatid na sina

Jasper at Justin?
188
b. Ano-ano ang natuklasan ng magkapatid nang nakarating sila sa
Manila Zoo?
c. Sa anong pamamaraan inaalagaan at kinakalinga ang mga

hayop na ligaw at endangered animals?
d. Sa iyong palagay, tama bang alagaan at kalingain ang mga

hayop na ligaw at endangered animals? Bakit?
Sa bahaging ito ng talakayan, maaari mong gamitin ang

pagpapasiyang etikal (Ethical Decision-Making) upang makabuo ang
PY
mga mag-aaral ng pasiya o maisaalang-alang ang pagpapahalaga
sa mga hayop na ligaw at endangered animals.
4. Ibigay ang takdang-aralin. Sabihin sa mag-aaral na magsaliksik

tungkol sa mga hayop na ligaw at endangered animals na
O
matatagpuan dito sa ating bansa. Pagdalahin din sila ng mga lumang
magasin, pandikit at gunting na gagamitin sa Isagawa Natin.
C
Isagawa Natin
D
1. Ipakuha sa mga mag-aaral ang ipinadalang mga magasin at
ipahanap ang mga larawan ng mga hayop na ligaw at endangered
E
animals. Ipadikit sa kuwaderno ang napiling larawang ginupit.

EP
2. Suriin ang kinalabasan ng gawain. Magkaroon ng maikling talakayan

tungkol sa mga sagot / gawa ng mga mag-aaral. Ipagpatuloy ang
gawain.
D
3. Ipaulat sa klase ang sinaliksik tungkol sa mga hayop na ligaw at

endangered animals na matatagpuan dito sa ating bansa. Ipatala
ang mga pangalan ng mga ito at ang mga pamamaraan ng
pangangalaga o pagkalinga sa kanila.
4. Magkaroon ng talakayan tungkol sa kanil-kanilang saloobin

sa pagkalinga sa mga hayop na ligaw at endangered animals.
Ipagpatuloy ang nakalaang gawain.
189
5. Ipaliwanag ang pamantayan o rubric sa ibaba na gagamitin sa
pagtataya ng kakayahan ng mga mag-aaral para sa Gawain 3 na
nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Bigyan sila ng sampung minuto
upang maghanda sa kanilang pangkatang gawain na ipakikita sa
loob ng dalawa hanggang tatlong minuto.
Sa bahaging ito, bigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral

na maipaskil ang kanilang output sa pisara upang ipaliwanag ng isa
sa mga miyembro ang iginuhit na zoo.
Pamantayan 3 2 1
PY
Husay ng Lahat ng kasapi 1-2 kasapi ng 3-4 na kasapi
pagkakaguhit sa pangkat pangkat ay ng pangkat ay
ng mga larawan ay nagpakita hindi nagpakita hindi nagpakita
O
ng husay sa ng husay sa ng husay sa
pagtulong sa C pagtulong sa pagbuo ng
pagbuo ng pagbuo ng gawain.
gawain. gawain.
Tamang Naipakita nang Naipakita nang Hindi naipakita
D
saloobin sa maayos at maayos ngunit ang tamang
pagpapakita ng may tiwala ang may pag- saloobin sa
E
pagganap tamang saloobin aalinlangan ang pagganap.

sa pagganap. tamang saloobin
EP
sa pagganap.
Isapuso Natin
D
1. Ipagawa ang Isapuso Natin. Gabayan ang mga mag-aaral sa

pagbuo ng Pangako sa Pag-aalaga ng Hayop na Ligaw.
2. Pasagutan ang kasunod na gawain. Gabayan ang mag-aaral upang

lubos na maayos ang paggawa ng maikling sulat panawagan tungkol
sa mga taong nanghuhuli ng mga endangered animals at gayon din
sa mga nais pumatay sa kanila.
3. Magkaroon ng malayang talakayan tungkol sa mga nabanggit na

sitwasyon matapos nilang sagutan ang nakalaang gawain.
190
4. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa nang may pang-unawa.
Ipaliwanag ang mensahe upang lubos na maisapuso ito.
Isabuhay Natin
1. Ipabasa at ipaliwanag sa mga mag-aaral ang gawain sa Isabuhay

Natin.
2. Ipaalala sa mga mag-aaral ang maaaring gawin upang makatulong

sa pagprotekta, pagkalinga at pangangalaga sa mga hayop na ligaw
PY
at endangered. Pasagutan ang nakalaang gawain. Magkaroon ng
pagbabahaginan tungkol sa sumusunod na katanungan:
Sa iyong palagay, bakit mahalagang protektahan, kalingain

at pangalagaan ang mga hayop na ligaw at endangered
O
animals sa bansa? C
Lubos na mapapalalim ang pagpapahalagang natutuhan ng
mga mag-aaral sa araling ito kung maisasakatuparan ang gawaing
nakatakda. Himuking maglaan ng oras o panahon ang bawat isa sa
D
inaasahang gawain.
E
Subukin Natin
EP
1. Magbigay ng pagtataya gamit ang Subukin Natin sa Kagamitan

ng Mag-aaral. Ipabasa at ipaliwanag ang panuto. Ipasulat sa
kuwaderno ang kanilang sagot.
D
2. Matapos masagutan ng mga mag-aaral ang Subukin Natin, muling

iproseso ang kanilang mga sagot. Mahalagang maipaunawa sa
kanila ang kanilang mga sagot.
Batiin ang mga mag-aaral sa natapos na aralin at muling ihanda

sila sa susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung
kinakailangan para magsilbing motibasyon na makapaghanda sa susunod
na aralin.
191
Aralin 5 Halamanan sa Kapaligiran, Presensiya ng
Pagmamahal ng Maykapal

Diyos na may buhay (halimbawa: pangangalaga
sa mga halaman)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa Likha ng Diyos, Pag-asa
Mga Kagamitan: kuwaderno, sagutang papel, bond paper, lapis,

krayola
PY
Integrasyon: Filipino (pagsulat ng kuwento gamit ang
mga elemento nito), Science, Edukasyong
Pantahanan at Pangkabuhayan (Tree Planting o
O
Clean and Green Project)
C
Pamamaraan:
Alamin Natin
D
1. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagsasabi nito:

E
Handa na ba kayo sa paksang tatalakayin natin sa araw na ito?

EP
Alam ba ninyo na sa panahon natin ngayon ang pagkakaroon

ng luntiang kapaligiran ay tila imahinasyon na lamang. Naniniwala
ka ba sa pahayag na ito? Ang pagsasaluntian ng kapaligiran ay
D
pagtatanim ng mga halaman o punongkahoy upang madagdagan

o mapalitan ang mga nabuwal na punot halaman. Naipakikita
ang pagmamahal sa Poong Maykapal kung pinahahalagahan
at pinangangalagaan ang mga ito. Alamin kung paano mo ito
gagawin?
2. Ipabasa ang kuwentong pinamagatang Tayo na sa Halamanan at

ipasagot ang mga tanong. Iproseso ito.
192
Isagawa Natin
1. Bago ipagawa ang Gawain 1, magbalik-aral upang maiugnay ang

nakaraang aralin sa tatalakayin o gagawin ngayon.
2. Ipagawa ang Gawain 1 sa Kagamitan ng Mag-aaral. (Magpatala ng

pangakong maaaring gawin upang makatulong sa pagpapalago at
pagbibigay ng pagpapahalaga sa mga halaman.)
3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo. Hayaang pumili ang bawat

pangkat ng lider, tagasulat at tagaulat.
PY
Papipiliin ang bawat pangkat ng iguguhit na larawan upang
isakatuparan.
Halimbawa:
O
a. Pagtatanim ng halaman o gulay sa paso
b. Pagdidilig ng mga halamang bagong tanim
C
c. Paggawa ng mga kampanyang humihikayat sa pagtatanim
4. Pagawain sila ng plano gamit ang Action Plan Template na nasa

D
Kagamitan ng Mag-aaral bilang gabay. Ipasulat ito sa kanilang
kuwaderno.
E
Isapuso Natin
EP
1. Magpakuha ng papel upang pagsulatan ng mga mag-aaral

ng kanilang sagot sa gawaing nakalagay sa Isapuso Natin sa
Kagamitan ng Mag-aaral. Ipagawa ang gawain.
D

Isabuhay Natin

193
Subukin Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain sa Subukin Natin sa

Kagamitan ng Mag-aaral. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot
nito.
2. Tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagsabi nito:
Binabati kita sapagkat maluwalhati mong natapos ang araling ito.

Hinahamon kita na naway ipagpatuloy mo ang iyong pagmamalasakit
sa luntiang kapaligiran sa lahat ng oras at pagkakataon. Mahusay!
PY
O
C
E D
EP
D
194
Aralin 6 Pangangalaga sa Kapaligiran, Tanda ng
Paggalang sa Diyos na Lumikha

Diyos na may buhay (halimbawa: pangangalaga
ng kapaligiran sa pamamagitan ng pagtatanim
ng mga punot halaman)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa Diyos, Pag-asa
Mga Kagamitan: sagutang papel, bond paper, lapis
PY
Integrasyon: Science, Edukasyong Pantahanan at
Pangkabuhayan (Tree Planting o Clean and
Green Project)
O
Pamamaraan:
Alamin Natin
C
1. Bago dumako sa aralin para sa araw na ito, magbalik-aral sandali
tungkol sa buod ng nakaraang aralin.
D
Sabihin ito: Alam ba ninyo na ayon sa mga nakatatanda, ang

E
pagsagip sa Inang Kalikasan ay nangangahulugang

pagsagip sa buhay. Sa hangarin nating umunlad,
EP
hindi natin namamalayan na unti-unti nang nasisira

ang ating kapaligiran. Bilang mag-aaral, may malaki
kang maiaambag sa pagpapaganda at pagsagip kay
Inang Kalikasan. Matututuhan mo sa araling ito ang
D
pangangalaga sa kapaligiran.
2. Ipakuha ang Kagamitan ng Mag-aaral. Sabihin sa mga mag-aaral:

Basahin at unawain ninyo ang kahulugan ng bawat saknong ng
tula na pinamagatang, Halaman Karugtong ng Buhay.
195
3. Ipasagot ang mga tanong. Hayaang isulat ng mga mag-aaral sa
kanilang kuwaderno ang kanilang mga sagot. Iproseso ito.
Isagawa Natin

nakaraang aralin sa ipagagawa ngayong araw.
2. Ipakuha ang mga gamit sa pagguhit at ipagawa ang Gawain 1 na

nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso ang gawain.
PY
3. Isunod ang pagpapagawa ng Gawain 2. (Pagsulat ng maikli o
simpleng kuwento na nagpapakita ng pagmamahal at pangangalaga
sa mga halaman gamit ang mga elemento na makikita sa Kagamitan
O
ng Mag-aaral.)
Ipabasa ito sa klase ng may damdamin.

C
Isapuso Natin
D
1. Ipabasa at ipasuri ang mga pangungusap sa Isapuso Natin sa

E
EP

D
Isabuhay Natin

2. Makiusap sa punongguro na isama niya sa kaniyang SOSA (State of

the School Address) bago matapos ang school year ang proyektong
naisakatuparan ng mga mag-aaral.
196
Subukin Natin

nito.
2. Tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagsasabi nito:
Binabati kita! Kahanga-hanga ka dahil matiyaga mong natapos

ang araling ito. Naway maging handa ka sa susunod na aralin
para patuloy mong maisaalang-alang ang pagpapahalaga sa ating
PY
kapaligiran.
O
C
E D
EP
D
197
Aralin 7 Mga Biyaya ng Kalikasan, Dapat na
Pahalagahan

Diyos na may buhay (halimbawa: pagtatanim ng
mga halaman)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa Diyos, Pag-asa
Mga Kagamitan: kuwaderno, bond paper, lapis
Integrasyon: Filipino, Science (Clean and Green Program)
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagsasabi nito: Mabait ang
kalikasan sa atin. Dito natin kinukuha ang ating ikinabubuhay. Ito
C
ang nagbibigay sa atin ng ating kinakain. Ito ang pinagmumulan
ng mga yaman na ating tinatamasa. Ito ay ating proteksiyon. Ano
naman kaya ang isinusukli natin sa kaniyang kabutihan?
D
2. Sabihin sa mga mag-aaral: Maglaro tayo. Ang pamagat ng ating

E
laro ay Mag-isip tayo: Isa, Dalawa, Tatlo.. Handa na ba kayo?

EP
3. Ipakuha ang Kagamitan ng Mag-aaral at ipagawa ang nasa Alamin

Natin. Bigyan sila ng limang minuto para sa gawain.
4. Ipasagot ang mga tanong. Hayaang isulat ng mga mag-aaral sa

D
kanilang kuwaderno ang kanilang mga sagot. Iproseso ito.
Isagawa Natin

nakaraang aralin sa ipagagawa ngayong araw.
2. Ipagawa ang Gawain 1 na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso

ang gawain.
198
3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo. Hayaang pumili ang bawat
pangkat ng lider, tagasulat at tagaulat para sa nakalaang gawain
tungkol sa sinuring mga larawan.
4. Isunod ang pagpapagawa ng Gawain 2. (Paggawa ng maikling

diyalogo gamit ang mga pangalan ng mga taong gaganap: Naranja -
isang puno, Banguso - isang isda, Hagibis - isang hangin. Ipaunawa
sa mga mag-aaral na kailangang bigyang-diin nila sa gagawing
diyalogo ang mga hinaing ng bawat isa na sila ay mailigtas,
matulungan, at mapahalagahan.
PY
Isapuso Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang sumusunod na gawain sa Isapuso
O
Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.
C
a. Sa kuwaderno ng mga mag-aaral, magpasulat ng buong
pusong pangako sa pakikilahok sa proyekto ng pamayanan
para sa pangangalaga at pagpapahalaga sa malinis at ligtas
D
na kapaligiran.
E
b. Sa bond paper, magpagawa ng isang simpleng panalangin

para sa pagmumulat ng kaisipan sa kahalagahan ng
EP
pangangalaga sa kalikasan. Ipadikit ito sa dingding ng silid-

aralan upang gawing panalangin sa pagtatapos ng aralin.

D

Isabuhay Natin

Kagamitan ng Mag-aaral. (Pagguhit ng graphic organizer tungkol
sa mga paraan upang maipakita ang pagtulong at pagpapahalaga
sa pagpapanatili ng luntiang kapaligiran.)
199
2. Magkaroon ng gawain na Tanim kong halaman, aking aalagaan!.
Ang mga halaman o pananim na puno na dala ng mga mag-aaral
ay itatanim sa paligid ng paaralan. Payuhan ang mga mag-aaral na
alagaan nila ito bilang simbolo ng kanilang pagmamahal sa luntiang
kapaligiran.
Subukin Natin

PY
nito.
2. Tapusin ang sesyon sa pamamagitan ng pagsasabi nito:
O
Binabati kita! Muli mo namang natapos ang isang aralin. Naniniwala
akong ang pagpapahalaga mo sa balanseng kalikasan ay kahanga-
C
hangang tunay. Hangad kong ipagpapatuloy mo ito sa lahat ng oras
at pagkakataon. Handa ka na ba sa susunod na aralin? Ipagpatuloy
mo ang mabuting hangaring ikaw ay matuto!
E D
EP
D
200
Aralin 8 Mga Yamang Likas, Ating Alagaan
Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng mga likha

ng Diyos tulad ng mga materyal na bagay
(halimbawa: pangangalaga sa mga materyal na
kagamitang likas)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkakawanggawa
Pagmamahal sa mga Likha ng Diyos
Mga Kagamitan: larawan ng mga likas na yaman o kalikasan
PY
na inabuso ng mga tao, ginupit na larawan na
nagpapakita ng pangangalaga ng ating likas na
yaman o kalikasan, paste/glue, gunting, manila
O
paper, at kuwaderno
Integrasyon: Filipino (Pagbasa ng Sanaysay)

C
Agham (Pangangalaga ng Kalikasan at
Kapaligiran)
D
Pamamaraan:
E
Alamin Natin
EP

talakayan.
2. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga larawan

D
ng mga likas na yaman o kalikasan na inabuso ng mga tao. Itanong:

Ano ang mararamdaman mo kung makakita ka na ganito ang
nangyayari sa likas na yaman o kalikasan? Sikaping maipalabas
sa mga mag-aaral ang tunay na nararamdaman kung makikita
ang ganitong sitwasyon. Magagamit mo rito ang kaalaman sa
teorya ng panlipunan-pandamdaming pagkatuto (social-emotional
learning).
201
3. Ipabasa ang sanaysay sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng
Mag-aaral na may pamagat na Ikaw at Ako: Tagapangalaga
ng Kalikasan. Magkaroon ng malayang talakayan gamit ang
sumusunod na tanong:
a. Ano-ano ang likas na yaman na nabanggit sa sanaysay?
b. Sino ang dapat na maging tagapangalaga ng ating kalikasan

o likas na yaman?
c. Kung ikaw ang kagubatan, kabundukan, ilog at karagatan,
PY
ano ang iyong magiging kahilingan sa sangkatauhan?
d. Ano naman ang iyong sagot sa hiling ng likas na yaman?
O
e. Kung kayo ay magkakasundo ng likas na yaman, ano kaya
ang kahihinatnan ng iyong mundong kinabibilangan?
C
4. Ibigay ang takdang-aralin. Sabihin sa mag-aaral na magsaliksik sa
lumang magasin ng mga larawan na nagpapakita ng pangangalaga
D
ng likas na yaman o kalikasan. Gayundin, pagdalahin sila ng pandikit
at gunting na gagamitin sa Isagawa Natin.
E
Isagawa Natin
EP
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga sitwasyon na makikita sa Gawain

1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Magkaroon
ng talakayan tungkol sa kanilang saloobin tungkol sa maaaring
D
mangyari sa pag-aabuso ng ating likas na yaman o kalikasan.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo at ipagawa ang Gawain 2 ng

Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag ang
pamantayan o rubric na gagamitin sa pagtataya ng kakayahan ng
mga mag-aaral para sa gawaing ito na makikita sa Kagamitan ng
Mag-aaral. Bigyan sila ng sampung minuto upang pag-usapan at
maghanda sa kanilang pangkatang gawain na ipakikita sa loob ng
202
dalawa hanggang tatlong minuto. Ipaulat sa klase ang natapos na
gawain.
Sa bahaging ito, bigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral

na maipaskil ang kanilang output sa pisara upang ipaliwanag ng
isa sa mga miyembro ang ginupit na mga larawan na nakadikit sa
manila paper at nabuong tula, awit o interpretative dance.
Mga Pamantayan 3 2 1
Husay ng Lahat ng 1-2 kasapi ng 3-4 na kasapi
PY
pagkakadikiit ng mga kasapi sa pangkat ay ng pangkat
larawan pangkat ay hindi nagpakita ay hindi
nagpakita ng ng kahusayan nagpakita ng
O
kahusayan sa sa pagtulong kahusayan
pagtulong sa sa pagbuo ng sa pagbuo ng
pagbuo ng gawain. gawain.
gawain.
C
Tamang saloobin Naipakita Naipakita nang Hindi
D
sa pagpapakita ng nang maayos maayos ngunit naipakita
output at may tiwala may pag- nang wasto
E
ang nabuong aalinlangan ang nabuong

tula, awit, o ang nabuong tula, awit o
EP
interpretative tula, awit o interpretative

dance. interpretative dance.
dance.
D
3. Ibigay ang takdang-aralin. Sabihin sa mag-aaral na magsaliksik o

magbasa ng diyaryo o lumang magasin at gumupit ng isang balita
tungkol sa pangangalaga o pang-aabuso ng mga tao sa likas na
yaman o kalikasan. Magpagawa ng isang reaksiyon tungkol sa
napiling sitwasyon. Ipasulat ang sagot sa kuwaderno at maghanda
para sa pag-uulat nito sa klase.
203
Isapuso Natin
1. Ipagawa ang Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaulat

sa klase ang nabuong reaksiyon ng mga mag-aaral sa pagsagot.
Pagpangkat-pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa pagkakatulad
ng kanilang ginupit na balita upang makabuo sila ng patalastas o
panawagan tungkol sa pangangalaga ng ating likas na yaman o
kalikasan. Maaari silang makabuo ng isang slogan o poster.
2. Magkaroon ng malayang talakayan tungkol sa mga nabuong slogan
PY
o poster.
3. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mag-aaral nang may

pang-unawa. Ipaliwanag ng guro upang lubos itong maunawaan at
O
maisapuso ng mga mag-aaral.
Isabuhay Natin
C
1. Ipabasa at ipaliwanag sa mga mag-aaral ang pangkatang gawain
sa Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Bigyan sila ng lima
D
hanggang sampung minuto upang pag-usapan sa bawat pangkat
ang mga sitwasyon. Pumili ng lider na siyang magpapadaloy ng
E
talakayan sa pangkat. Gumawa ng powerpoint presentation o dula-

EP
dulaan kung ano ang gagawin sa bawat tanong o sitwasyon.
a. Sa iyong pagdating sa bahay ay nakita mong susunugin ng

iyong kapatid ang mga plastik na basura.
D
b. Naglalakad ka papasok sa iyong paaralan at napansin mong

itinapon ng iyong kamag-aral ang balat ng kendi sa daan.
c. Maraming bakanteng lote sa inyong lugar o barangay. Ang

tatay mo ang punong-barangay.
d. Ang buwan ng Marso ay pagtatapos ng pasok sa eskuwela.

Ano ang gagawin mo sa mga sobrang pahina ng iyong
kuwaderno? Ano naman ang gagawin mo sa mga may sulat
na pahina?
204
e. Ang diyanitor ng inyong paaralan ay lagi mong nakikitang
sinusunog ang mga tuyong dahon ng halaman.
2. Ipaulat sa klase ang mga kasagutan sa mga sitwasyong nabanggit

sa pamamagitan ng powerpoint presentation.
Subukin Natin
1. Magbigay ng pagtataya gamit ang Subukin Natin sa Kagamitan

ng Mag-aaral. Ipabasa at ipaliwanag ang panuto. Ipasulat sa
PY
kuwaderno ang kanilang sagot.

iproseso ang kanilang mga sagot upang lubos na maunawaan nila
O
ito.
C
Batiin ang mga mag-aaral sa natapos na aralin at muling ihanda
sila sa susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung
kinakailangan para magsilbing motibasyon na makapaghanda sa susunod
D
na aralin.
E
EP
D
205
Aralin 9 Mga Kagamitang Gawa ng Tao, Iniingatan Ko!
Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng likha ng Diyos

(halimbawa: pangangalaga sa mga materyal na
gawa ng tao mula sa likas na yaman o gawa ng
tao)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa mga Likha ng Diyos
Mga Kagamitan: mga larawan ng mga kagamitang gawa sa likas

na yaman, kuwaderno
PY
Integrasyon: Science (Pangangalaga ng Kalikasan at
Kapaligiran); Edukasyong Pantahanan at
Pangkabuhayan (Pangangalaga ng mga
O
Kagamitan) C
Pamamaraan:
Alamin Natin
D

E
talakayan.
EP
2. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga larawan

ng mga kagamitang gawa sa likas na yaman. Itanong: Ano ang
mararamdaman mo kung sakaling makita mo ang mga kagamitan sa
inyong bahay, paaralan o pamayanan ay napapabayaan? Sikaping
D
maipalabas sa mga mag-aaral ang tunay na mararamdaman sa

nasabing sitwasyon.
3. Ipabasa ang tula sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-

aaral na may pamagat na Salamat Sa Iyo Ikaw ang Gumawa
ng mga Gamit Ko! Magkaroon ng malayang talakayan gamit ang
sumusunod na tanong:
206
a. Ano-anong gamit o kagamitan sa ating bahay, paaralan at
pamayanan ang maaaring magawa mula sa likas na yaman
o kalikasan?
b. Tukuyin ang mga naidudulot ng mga kagamitang ito sa ating

pang-araw-araw na buhay.
c. Bilang tagapangalaga ng ating kalikasan, ano-ano ang dapat

mong gawin upang mapangalagaan ang mga ito?
4. Ibigay ang takdang-aralin. Sabihin sa mag-aaral na magsaliksik
PY
sa lumang magasin tungkol sa mga larawan na nagpapakita ng
pangangalaga ng likas na yaman o kalikasan. Gayundin, pagdalahin
sila ng pandikit at gunting na gagamitin sa Isagawa Natin.
O
Isagawa Natin C
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga sitwasyon na makikita sa Gawain
1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Magkaroon ng
talakayan ng kanilang saloobin bilang tagapangalaga sa mga gamit
D
o kagamitan mula sa kalikasan.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima at ipagawa ang Gawain 2 ng

E
Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag ang

pamantayan o rubric sa na gagamitin sa pagtataya ng kakayahan ng
EP
mga mag-aaral para sa gawaing ito na makikita sa Kagamitan ng Mag-

aaral. Bigyan sila ng sampung minuto upang pag-usapan at maghanda
sa kanilang pangkatang gawain na ipakikita sa loob ng dalawa hanggang
D
tatlong minuto lamang.
Pamantayan 3 2 1
Husay ng Lahat ng 1-2 kasapi 3-4 na kasapi
pagkaganap kasapi sa ng pangkat ng pangkat
pangkat ay ay hindi ay hindi
nagpakita nagpakita nagpakita
ng husay sa ng husay sa ng husay sa
pagganap. pagganap. pagganap.
207
Pamantayan 3 2 1
Tamang Naipakita nang Naipakita nang Hindi naipakita
saloobin sa maayos at maayos ngunit ang tamang
sitwasyon may tiwala ang may pag- saloobin sa
tamang saloobin aalinlangan sitwasyon.
sa sitwasyon. ang tamang
saloobin sa
sitwasyon.
PY
3. Ibigay ang takdang-aralin. Sabihin sa mga mag-aaral na magsaliksik
tungkol sa isang pasyalan, fish pond o palaisdaaan na gawa ng tao
gamit ang template na matatagpuan sa Kagamitan ng Mag-aaral.
O
Isapuso Natin C
1. Ipagawa ang Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag
sa mga mag-aaral ang panuto upang mabuo ang nakalaang gawain.
D
2. Pag-usapan sa bawat pangkat kung papaano pinangangalagaan ng
pamayanan at ng taong may-ari nito.
E
3. Ipaulat sa klase ang naging resulta ng talakayan sa kanilang

EP
pangkatang gawain. Magkaroon ng malayang talakayan matapos

ang pag-uulat ng bawat pangkat.
4. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mag-aaral nang may

D
pang-unawa. Ipaliwanag ito ng guro upang lubos itong maunawaan

at maisapuso ng mga mag-aaral.
Isabuhay Natin
1. Ipabasa at ipaliwanag sa mga mag-aaral ang pangkatang gawain sa

Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Bigyan sila ng lima
hanggang sampung minuto upang pag-usapan ang nakalaang gawain.
208
Gamitin ang template na nasa Kagamitan ng Mag-aaral sa paggawa ng
plano ng mga gawain.
2. Ipaulat sa klase ang mga nabuong plano ng mga gawain.
Subukin Natin
1. Magbigay ng pagtataya gamit ang Subukin Natin sa Kagamitan ng

Mag-aaral. Ipabasa at ipaliwanag ang panuto. Ipasulat sa kuwaderno
ang kanilang kasagutan.
PY
iproseso ang kanilang mga kasagutan. Mahalagang maipaunawa
sa kanila ang kanilang mga kasagutan.
O
Muli, batiin ang mga mag-aaral sa natapos na gawain. Mahalagang
C
tapusin ang aralin na malinaw sa mga mag-aaral kung paano ang wastong
pangangalaga sa mga gamit o kagamitan sa bahay, paaralan at pamayanan.
D
Maligayang pagtatapos.
E
EP
D
209
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit IV
Gawain: Munting Lakan at Binibining Kalikasan
Konsepto: TALENT SEARCH
Pamagat: Pagpapahalaga at Pangangalaga sa mga Likha ng Diyos
PALATUNTUNAN
7:30 8:00 ng umaga

Pambansang Awit ng Pilipinas
PY
Awit Panalangin
Pambungad na Pananalita
Pangkalahatang Bilang (Production Number)
Sa bahaging ito, isasagawa ang production number ng mga
O
kalahok na mag-aaral na may ibat ibang kasuotan gawa sa recycled
materials na makikita sa kanilang pamayanan.
C
Makatwirang Paliwanag (Rationale) sa Isasagawang Pagpapakita
ng mga Natatanging Kakayahan / Talento
D
Pampasiglang Bilang
8:00 11:00 ng umaga

E
Pagpapakita ng Kakayahan o Natatanging Talento (Talent Portion)

EP
ng mga Batang Kalahok sa Patimpalak

Halimbawa:
Pag-awit / Rap
Pagsayaw (modern, ethnic o interpretative dance)
D
Pagbigkas ng Tula
Monologue
At iba pa
11:00 11:30 ng umaga
Paghahayag ng mga Nagwagi sa Patimpalak

Best in Creative Costume / Kasuotan
Best in Talent
210
Idolo ng Masa
Munting Lakan at Binibining Kalikasan
12:00 ng tanghali 1:00 ng hapon LUNCH BREAK
1:00 3:00 ng hapon
Film Viewing (Kulay ng Mukha ng Diyos)
PY
3:00 4:00 ng hapon
Pagpapakita ng Ginawang Malikhaing Gawain sa Natapos na mga

Aralin (Exhibit)
O
Posters, Slogans at iba pa
4:00 4:15 ng hapon

C
Pangwakas na Pananalita
D
Pangwakas na Panalangin
E
EP
HOME SWEET HOME

D
211
Appendix A - Unang Markahang Pagsusulit
Yunit I
I. Panuto para sa bilang 1-5:
Piliin ang tamang sagot sa bawat bilang.
1. Napili ka ng iyong guro na siyang maging tagapagdaloy ng

palatuntunan, ano ang iyong gagawin?
PY
A. Pipilitin ko ang aking kamag-aral na palitan ako.
B. Sasabihin kong ayokong maging tagapagdaloy ng
palatuntunan.
O
C. Lalakasan ko ang aking loob at tatanggapin ang ibinigay na
gawain.
D. Magdadahilan ako na masakit ang aking lalamunan at hirap
sa pagsasalita.
C
E. Makikiusap ako na iba na lamang ang gawing tagapagdaloy
ng palatuntunan.
D
2. Maraming nilabhang damit ang Nanay. Ipinasasampay niya ang

E
mga ito kay Annie. Ano ang dapat gawin ni Annie?

EP
A. Itago ang mga damit na ipinasasampay ng nanay.

B. Magkunwari na hindi narinig ang utos ng nanay.
C. Magsabi sa Nanay na hindi niya ito kayang gawin.
D
D. Iutos sa nakababatang kapatid ang pagsasampay ng damit.

E. Pagtiyagaang isampay ang mga damit para makatulong sa
nanay.
3. Oras ng rises, mahaba ang pila sa pagbili ng pagkain sa kantina.

Nasa bandang hulihan ng pila si Paolo. Kung ikaw si Paolo, ano ang
gagawin mo?
A. Hindi na pipila at titiisin na lamang ang gutom.

B. Sisingit sa bandang gitna ng pila para mapabilis.
212
C. Magtitiis na pumila hanggang sa makaabot sa unahan.
D. Pupunta sa unahan ng pila at makikiusap na paunahin siya.
E. Uutusan ang kamag-aral na nasa may unahan ng pila na ibili
na lamang siya ng pagkain.
4. Narinig ni Mark na may parating na bagyo at sinuspinde na ang mga

klase sa kalapit na lugar. Ano ang dapat gawin ni Mark?
A. Magdasal na lalong lumakas ang ulan.

B. Muling matulog dahil wala na rin sigurong klase sa kanilang
PY
paaralan.
C. Tawagan ang mga kamag-aral at sabihing wala na rin silang
pasok.
D. Sabihin sa nanay na ayaw niyang pumasok sa paaralan dahil
O
umuulan.
E. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon para sa
C
mahahalagang pahayag.
5. Tuwang-tuwa ka dahil pinasalubungan ka ng tatay ng isang kahong

D
loombands. Itinago mo ito bago pumasok sa paaralan. Pagdating
mo sa bahay, nakakalat ang mga ito at ang iba ay itinapon ng iyong
nakababatang kapatid. Ano ang gagawin mo?
E
A. Mag-iiiyak ako.
EP
B. Aawayin ko ang aking kapatid.

C. Sasabihin ko sa tatay na paluin ang aking kapatid.
D. Itatapon ko na lamang ang natitira pang loombands.
D
E. Magtitimpi ako at iaayos ang natitirang loombands.
II. Panuto para sa bilang 6-10:
Ilahad ang inyong mga sagot sa sumusunod na tanong sa bawat talata.
6. Isinama ka ni nanay sa palengke. Marami kayong pinamili kayat

kailangan kang magbitbit ng mabigat na bayong. Ano ang dapat
mong gawin?
213
7. Palaging nawawala ang lapis ni Ronnie sa kaniyang pencil case.
Nalaman niyang si Gabriel, ang kaniyang katabi sa upuan ang
kumukuha nito. Kung ikaw si Ronnie, ano ang sasabihin mo kay
Gabriel?
8. Sinabi ng iyong kalarong si Tessie na hindi mo dapat kaibiganin

ang isa pa ninyong kalaro na si Yvette sapagkat hindi maganda ang
ugali nito. Ano ang sasabihin mo kay Tessie?
9. Pista sa inyong lugar. Kinausap ka ng inyong punong barangay na
PY
sumali sa paligsahan sa plasa. Alam niyang magaling kang sumayaw
at kumanta pero nahihiya ka. Ano ang magiging pasiya mo?
10. Pinuri si Buena ng kaniyang guro dahil napakaayos ng mga aklat
O
sa kanilang mini library. Alam ni Buena na ang kaniyang kamag-aral
na si Krizzie ang nag-ayos ng bahaging ito. Ano ang dapat sabihin
ni Buena sa kaniyang guro?
C
III. Panuto para sa bilang 11-20:
D
Gumuhit ng sa patlang kung tama ang ginawa at naman
kung mali.
E
______ 11. Matiyaga kong tinapos ang aking takdang-aralin

EP
kahit inaantok na ako.
______ 12. Kahit alam kong mapapagalitan ako ni nanay, sinabi

ko pa rin na ako ang nakabasag ng pinggan.
D
______ 13. Tinanggihan ko ang ibinigay sa aking parte sa

programa sapagkat nahihiya ako
______ 14. Hindi ko inaway ang aking kamag-aral nang

matapunan niya ng sopas ang aking kuwaderno.
______ 15. Sinulatan ng bunso kong kapatid ang aking

kuwaderno. Inaway ko siya at sinaktan
214
______ 16. May dumating kaming bisita at tiniis kong matulog
sa sopa.
______ 17. May nabasa akong mga dapat gawin kung may
bagyo. Isa-isa ko iyong inunawa at inalam kung
maaaring ilapat sa sitwasyon namin sa aming
bahay.
______ 18. Nainis ako nang sabihin sa akin ng aking guro na

hindi masyadong maganda ang isinulat kong talata.
PY
______ 19. Gutom na ako kaya siningitan ko ang aking kamag-
aral sa pila sa pagbili sa kantina.
______ 20. Hindi ko sinabi sa guro na isa ako sa mga gumawa ng

proyekto sapagkat hindi maayos ang pagkakagawa
O
nito. C
IV. Panuto para sa bilang 21-30:
Tapusin ang pangungusap ayon sa iniisip mong tamang gawin.

D
21. Hindi ako sigurado kung ang narinig kong balita sa radyo ay totoo
E
o hindi. Ako ay _____________________________________.

EP
22. Kinukulit ako ng aking kamag-aral. Siya ay aking_______________.
23 Sinabi ng aking kaibigan na masama sa kalusugan ang pag-inom ng

malamig na juice sa umaga. Ako ay ________________________.
D
24. Pinagsabihan ako ni tatay sapagkat napabayaan ko ang aking

bunsong kapatid. Ako ay ______________________________.
25. Isinali kami ng aming guro sa rondalya. Hindi pa ako masyadong

mahusay tumugtog ng bandurya. Sasabihin ko sa guro na
___________________________.
26. Malayo ang paaralan sa aming bahay at kailangan akong

maglakad. Ako ay ________________________________.
215
27. Medyo maluwag ang nabiling sapatos ni nanay. Kailangan
kong gamitin iyon pagpasok sa paaralan. Ako ay
___________________.
28. Tumatakbo ang aking kamag-aral at ako ay nabangga. Natumba

ako at nasaktan. Ako ay ______________________________.
29. Hindi ako nakapasok sa paaralan nang nakaraang araw sapagkat

ginabi ako sa panonood ng telebisyon. Nang tanungin ako ng
guro, ang sinabi ko ay _______________________________.
PY
30. Maingay ang katabi kong kamag-aral. Hindi ko marinig ang
sinasabi ng guro. Ako ay ______________________________.
V. Panuto para sa bilang 31-35:
O
Isulat ang titik ng ipinakikitang pag-uugali.
A - Katatagan ng Loob; B - Pagkamatiyaga; C - Pagkamapagtiis;
C
D - Pagkamapagpasensiya; E - Pagmamahal sa Katotohanan; at
F - Pagkamahinahon
Pagpapahalagang
D
Sitwasyon
Ipinakita
31 Sinasabi ang totoo kahit mapagalitan.
E
32. Hindi nagagalit kahit may ginawang mali ang

kamag-aral o kaibigan.
EP
33. Isinasakatuparan ang iniatang na gawain kahit

hindi madali.
34. Hindi sumisingit sa mahabang pila sa pagbili sa
D
tindahan.
35. Ipinakikita ang kakayahan kahit kinakabahan.
Susi sa Pagwawasto:
1. C 11. 16. 31. E
2. E 12. 17. 32. D
3. C 13. 18. 33. B
4. E 14. 19. 34. C
5. E 15. 20. 35.A
216
Yunit II
1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang layunin ng pagtatayang sasagutan nila.

2. Bigyan sila ng labinlimang minuto upang sagutin ang mga katanungan.
3. Iwasto ang kanilang sagot at gawin itong gabay upang mabigyan ng
pagpapalalim ang pagpapahalagang mahina pa sa kanila.
I. Panuto:
Gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain? Lagyan
PY
ng tsek () ang iyong sagot.
Paminsan- Hindi ko
Gawain Palagi
minsan ginagawa
1. Tinatanggap ko ang mga
negatibong puna ng maluwag sa
O
aking kalooban.
2. Nagbibigay ako ng tulong sa mga
biktima ng kalamidad.
C
3. Hindi ako nag-iingay kapag alam
kong may natutulog pa sa bahay.
D
4. Hindi ako gumagamit ng mga
salitang nakasasakit sa damdamin
E
ng aking kapuwa.
5. Nakikinig ako sa aking guro kapag siya
EP
ay nagpapaliwanag ng aming aralin.

6. Tumutulong akong maglinis ng
mga kanal sa barangay.
D
7. Iniingatan ko ang palaruan sa

aming paaralan.
8. Humihingi ako ng tawad kapag
nakagagawa ako ng pagkakamali
sa aking kapuwa.
9. Sumasali ako sa Oplan Linis ng
aming barangay.
10. Nakikibahagi ako sa paglilibang
ng mga kaibigan.
217
II. Sagutin ang mga tanong. Isulat ang letra ng iyong sagot sa
sagutang papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pagiging mahinahon sa

kilos at damdamin?
A. Nakikipag-away sa mga ayaw kumampi kapag may ipinaglalaban.
B. Nakikiayon sa sinasabi ng kapuwa para maiwasan ang gulo.
C. Nakikipag-usap ng maayos sa kapuwa upang
magkaunawaan.
D. Kumakampi sa mas marami ang umaayon upang hindi mapag-isa.
PY
2. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng totoong pagiging bukas-palad?
A. Naghulog ng dalawang piso sa collection box kahit walang
nakakakita.
B. Ibinahagi ang pagkain sa katabing walang pagkain dahil
O
nakatingin ang guro.
C. Dinala ang mga damit na ayaw nang gamitin para sa mga
C
biktima ng baha para magkaroon nang mas madaming
puntos ang aming grupo.
D. Dumalo sa pag-eempake ng mga relief goods para sa mga
D
nasalanta ng bagyo.
E
3. Bakit kailangan igalang ang kapuwa?

A. Para mapanatili ang mapayapang pamayanan
EP
B. Para igalang ka din ng kapuwa

C. Para walang magalit sa iyo
D. Para masaya ang lahat
D
4. Bilang mag-aaral, alin sa sumusunod ang paggalang sa karapatan

ng may sakit ang kaya mong gawin?
A. Pagbigay ng prutas at damit
B. Pagbisita sa may sakit
C. Pagbibigay ng payo sa may sakit
D. Pagbibigay ng gamot sa may sakit
5. Paano maipakikita ang pag-unawa sa damdamin ng kapuwa?

A. Sa pakikiiyak sa kanila
B. Sa pakikipag-usap sa kanila
218
C. Sa pagbibigay ng sariling kuwento sa kanila
D. Sa pakikinig sa oras na may problema sila at pagbibigay ng
payo
III. Basahin ang sitwasyon at magbigay ng iyong pasiya.
1. Narinig mo sa isa mong kamag-aral na ang iyong katabi ay nang-

umit ng pera sa kantina ng paaralan. Isinulat mo ito sa facebook
at marami ang nagkomento. Nalaman mong hindi pala totoo ang
narinig mong balita. Paano mo itutuwid ang iyong pagkakamali?
PY
2. Nagpunta si Christian sa silid-aklatan ng Mababang Paaralan ng
Bagolayag. Napansin niya ang maayos na pagkakasalansan ng
mga aklat. Malinis din ang paligid ng lugar. Paano niya mapananatili
ang kaaya-ayang paligid ng silid-aklatan?
O
3. Nililinis na mabuti ang mga eskuwela ni Gng. Ligaya ang palikuran
ng kanilang silid-aralan sa tuwing gagamitin nila ito. Ano ang iyong
C
maitutulong upang mapanatili ang kaayusan nito?
4. Napakaraming bata ang nakatira sa ilalim ng tulay. Nakikita mo

D
sila tuwing papasok ka sa paaralan. Sa hapon namay makikita mo
silang namamalimos sa mga lansangan. Ano ang magagawa mo
E
para sa kanila?
EP
5. May sakit ang iyong kalaro. Nais mo siyang puntahan dahil wala
kang makalaro sa labas ng bahay. Sabi ng nanay niya hindi pa siya
puwedeng maglaro. Ano ang gagawin mo?
D
Susi sa Pagwawasto
I. Asahan ang ibat ibang sagot ng mga mag-aaral na maaaring

gamiting gabay sa pagtutuwid ng kanilang pagpapahalaga.
II. 1. C 4. A B C D
2. A D 5. D
3. A B C D
219
III. Ito ang inaasahang mga sagot, subalit maaaring magbigay ng ibat
ibang sagot ang mga mag-aaral.
1. Lalapit ako sa kamag-aral na nagawan ko ng pagkakamali at

hihingi ako ng tawad sa kaniya.
2. Aayusin ko ang mga aklat at upuan sa tuwing gagamitin ko ang
silid-aklatan.
3. Lilinisin ko ito sa tuwing ako ay gagamit ng aming palikuran.
4. Ipagbibigay alam ko ang kanilang kalagayan sa kinauukulang
PY
ahensiya ng pamahalaan.
5. Hindi ko aabalahin ang kaniyang pagpapahinga at hihintayin ko
siyang gumaling.
O
C
E D
EP
D
220
Yunit III
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)
Panuto: Kompletuhin ang mga bugtong, salawikain, linya ng tula

at kanta. Punan ang patlang ng tamang salita.
1. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makararating sa
p p p
p p p p
p p p n
p p p p
PY
p p p p p
2. Ang paa ay apat, hindi maka
p p p p p
p p p p p
O
3. Sa dagat at bundok, sa simoy at sa p p p p a a mong
p p p p
bughaw.
C
4. Ikaw at ako, hindi man magkalahi ay dapat matutong magmahal.
Isipin mong tayong lahat ay
D
p p p p a a p p p p a a
E
p p p p p p p p
5. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila,

EP
gaya ng pag-ibig sa tinubuang

a a a a
D
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making)
Para sa bilang 1 5
Panuto: Piliin ang letra ng mga larawang nagpapakita ng sitwasyong

makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran.
221
Batang lalaki na Mga bata ng Magkakaklase na
nagtatapon ng isang paaralan na kumakain habang
plastik na bote sa pinagbubukod- naglalakad ngunit
basurahan na may bukod ang mga itinatapon ang
tatak na Hindi papel, lata, boteng plastik kung saan-
Nabubulok plastik at babasagin saan
A B C
Mga batang Mga bata na

gumagawa ng nagkakampanya
PY
Isang grupo ng mga proyekto gamit ang para i-recyle o
tao na naglilinis ng lumang diyaryo, gamitin muli ang
estero at drainage mga boteng plastik, mga patapong
karton, at iba pa. bagay
O
D E F
C
Panuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ano ang iyong
gagawin kung ikaw ang nasa ganitong kalagayan? Isulat ang
letra ng iyong sagot sa kuwaderno.
D
6. Pinasalubungan ka ng iyong ninang ng isang malaking balot ng
tsokolateng galing sa Japan. Pag-uwi ninyo ng nanay mo sa bahay,
E
nakita ng iyong kapatid na bunso ang pasalubong na bigay sa iyo.

Namilog ang kaniyang mga mata, bakas ang tuwa.
EP
A. Aalukin ko siya kung gusto niya.

B. Bibigyan ko siya pati na rin ang iba ko pang mga kapatid.
C. Tatanungin ko siya kung kumakain siya ng tsokolate.
D. Kunwari ay sasabihan ko siya na hindi ko siya bibigyan.
D
7. Naatasan ang inyong pangkat na magtanghal sa palatuntunang

inihanda para sa mga mag-aaral mula sa Malaysia upang maipakilala
sa kanila ang kulturang Filipino. Alin sa sumusunod ang pipiliin
ninyo?
A. Sumayaw ng Pandanggo sa Ilaw

B. Umawit ng nauusong kanta ngayon.
C. Lumikha ng bagong himig at tugtugin sa piano.
D. Sumayaw ng katutubong sayaw ng Malaysia
222
8. Bumisita sa inyong bahay ang iyong kaibigan kasama ang pinsan
niyang balikbayan. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang ihahain mo
sa kanilang meryenda?
A. suman sa ibos at tsokolateng tablea

B. spaghetti at pineapple juice
C. pizza at softdrinks
D. siopao at pansit
9. Napansin mong walang gaanong kumakausap sa bago ninyong

kaklase dahil hindi siya marunong mag-Filipino. Ano ang gagawin
PY
mo?
A. Hindi ko na lang din siya kakausapin dahil baka nahihiya
siya.
B. Ngingitian ko siya.
O
C. Kakaibiganin ko siya at sa abot ng makakaya ay tuturuan ko
siya ng Filipino.
C
D. Kakausapin ko ang aming guro at ipaaalam kong hindi
marunong mag-Filipino ang bago naming kaklase.
D
10. Naatasan kang mag-ulat ukol sa isang kaugaliang Filipino. Alin ang
pinakamainam na piliin? Ipaliwanag kung bakit iyon ang napili.
E
A. Utang na Loob
EP
B. Pagkamagalang
C. Bahala Na
D. Paghahanda kung may pista
D
11. Ang Pilipinas ay may ibat ibang pangkat etniko na mayaman sa

napakaraming kultura. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita
ng kultura?
A. Ang magagandang tanawin sa isang lugar
B. Ang mga katutubong kasuotan, kuwentong bayan, sayaw,
awit, laro at iba pa.
C. Ang mga kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga tao sa
isang lugar.
D. Ang mga lumang kagamitan at paraan ng pamumuhay.
223
12. Ang sumusunod ay ilan sa mga kultura ng ating bansa. Alin ang
hindi?
A. Pagmamano
B. Pagsisimba tuwing araw ng pagsamba
C. Pag-aasawa nang wala sa edad
D. Pamahiin tuwing may patay
13. Alin sa sumusunod ang pagpapahalaga sa sarili mong kultura?
A. Panonood ng mga pagtatanghal ng mga katutubong sayaw

at awitin.
PY
B. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan nang may
pagmamayabang.
C. Pagbili ng mga produktong galing sa ibang bansa.
D. Pagtangkilik sa mga Filipinong kinikilala sa pandaigdigang
O
larangan. C
14. Sino sa sumusunod ang may pagmamalaki at pagpapahalaga sa
sarili niyang kultura?
A. Ang mahusay na boksingerong si Larry na palaging sinasabi

D
na siya ay galing sa kanilang probinsiya sa General Santos.
B. Ang sikat na mang-aawit na si Mia na panay ang Ingles sa
E
kaniyang mga panayam sa Pilipinas.

C. Ang magaling na rapper na si Adel d Em na palaging
EP
bumabalik sa kaniyang kinagisnang probinsiya para tumulong

sa kaniyang dating mga kababayan.
D. Ang magandang si Maria na nagwagi bilang Miss World na
Tagalog ang ginamit sa kaniyang panayam at pasasalamat.
D
15. Si Isabel ay isang Tasaday. Nang siya ay makapag-aral sa

kabayanan at makapagtapos, bumalik siya sa kanilang lugar at
tinulungan ang kaniyang mga kasama na baguhin ang mali nilang
kinasanayan tulad ng hindi pagkakaroon ng tamang palikuran at
ang pag-aasawa nang wala sa edad. May pagpapahalaga ba siya
sa kanilang pangkat etniko?
A. Mayroon
B. Wala
224
C. Maaari
D. Hindi ko alam
16. Anong batas sa pagpapanatili ng kaayusan at pangangalaga sa

kapaligiran ang dapat ipasunod sa ilog na malinis?
A. Bawal Manigarilyo Dito

B. Huwag Magtapon ng Basura
C. Tumawid sa Tamang Tawiran
D. Iwasan ang Pagtapak sa Damuhan
PY
17. Anong batas sa pagpapaganda ng kapaligiran sa inyong paaralan
ang dapat mong sundin?
A. Munting Basura, Pakibulsa Muna
O
B. Huwag Magtakbuhan sa Hagdan
C. Bawal Magsalita Nang Malakas sa Pasilyo
C
D. Panatilihing Tahimik Anumang Oras
18. Alin ang pamayanang hindi nakasusunod ang mamamayan sa

D
mga batas at panuntunang pinaiiral ukol sa pangangalaga nang
kapaligiran?
E
A. Ang Brgy. Kay-inam na sama-sama ang mga tao sa paglilinis

ng mga kanal bago dumating ang tag-ulan.
EP
B. Ang Brgy. Maunlad na hindi magkakakilala ang mga

nakatatanda dahil maagang umaalis para sa trabaho at gabi
na ring umuuwi.
C. Ang Brgy. Pinagkaisahan na nagkakaisa ang mga naninirahan
D
sa paghihiwa-hiwalay ng basura sa kanilang lugar.

D. Ang Brgy. Maligaya na masigasig ang kapitan sa pagpapairal
ng proyekto ukol sa malinis na hangin at paninigarilyo.
19. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng disiplina sa pangangalaga

sa kalikasan kahit walang nakakakita?
A. Sa Parke hindi mo pinipitas ang mga magagandang bulaklak

na nakikita mo.
225
B. Sa palikuran ay ipina-flush mo ang kubeta at hindi itinatapon ang
tissue sa toilet bowl para malinis na magamit ng ibang tao.
C. Sa palaruan ay itinatapon mo ang iyong basura sa ilalim ng
slide dahil may tagalinis naman dito.
D. Sa daan ay inilalaglag mo ang mga basura galing sa iyong
bulsa mula sa paaralan.
20. Nagmamadali kang umuwi dahil may dadaluhan kang birthday party
ng iyong kapitbahay. Paglabas mo ng silid-aralan, nakita mong
umaapaw ang basura sa labas. Ikaw na lang ang tao dahil nauna
PY
nang umuwi ang iyong mga kaklase. Ano ang gagawin mo?
A. Pababayaan ang basura dahil baka mahuli sa birthday party

na iyong dadaluhan.
O
B. Mabilisang aayusin ang mga basura sa sako bago umuwi.
C. Magkukunwaring hindi nakita ang umaapaw na basura sa sako.
D. Magkikibit-balikat dahil hindi naman ikaw ang tagalinis sa
C
araw na iyon.
21. Palagi ninyong nararanasan ang pagbaha sa Metro Manila. Ano

D
kaya ang dahilan kung bakit nangyayari ito?
E
A. Maling paraan ng pagtatapon ng basura sa ating paligid na

bumabara sa mga estero at kanal.
EP
B. Talagang mas malakas na ang buhos ng ulan sa ngayon.

C. Masyado nang makapal ang tao sa Metro Manila.
D. Tinatakpan ng mga tao ang mga drainage.
D
22. Bakit kailangang malaman ng mga tao na ipinagbabawal ang

pagsusunog ng basura?
A. Maaari itong maging sanhi ng pagkasunog ng mga bahay sa

paligid.
B. Puwedeng i-recycle ang mga patapong bagay na susunugin.
C. Ang pagsusunog ng basura ay puwedeng magbunga ng
maruming hangin at kapaligiran.
D. Ang pagsusunog ay ipinagbabawal ng batas.
226
23. Ano ang gagawin mo bilang isang mamamayang may disiplina
upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran?
A. Sumunod paminsan-minsan sa mga batas na may kinalaman

sa kapaligiran.
B. Palagiang pagwawalis sa bakuran at kalsada.
C. Madalas na pagtapon ng basura sa kanto kung saan
dumadaan ang trak ng basura.
D. Pagsasagawa ng paghihiwa-hiwalay ng basura sa halip
na pagsunog sa mga ito, at pag-recycle ng mga patapong
PY
bagay.
24. Ano ang kahulugan ng recycling?
A. Paggamit muli ng mga patapong bagay na puwedeng
O
mapakinabangan
B. Paghihiwa-hiwalay ng mga basura.
C
C. Paglilinis ng mga maruming boteng babasagin at plastik.
D. Pagsusunog ng mga pinagsama-samang basura.
D
25. Ano ang puwedeng mangyari kung patuloy na walang disiplina ang
mga tao sa pamamahala ng kanilang basura?
E
A. Magiging malinis pa rin ang paligid dahil may nangongolekta

naman ng basura.
EP
B. Tuluyan nang magiging marumi at walang kaayusan ang

ating kapaligiran.
C. Maraming tao ang yayaman dahil sa pagbebenta ng mga
D
basurang naiipon.
D. Mag-aaway-away ang mga tao dahil mag-uunahan sa
pagkuha ng basura na puwedeng ibenta.
III. Unawain at Suriin
A. Basahin ang mga sitwasyon. Iguhit ang masayang mukha

kung ito ay paraan para mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran at malungkot na mukha kung hindi naman.
227
1. Nagtatapon ako ng basura kung saan-saan lalo na kapag
walang nakakakita.
2. Ang basura sa aming tahanan ay pinagbubukod-bukod para
magamit pang muli ang mga ito.
3. Pinagsasabihan ko ang aking mga kaklase na itapon sa

tamang tapunan ang mga basurang papel.
4. Nililinisan namin ang mga basyong lata ng gatas upang
taniman ng mga halaman.
5. Nakikiisa ako sa kampanya para mag-recycle ng mga
PY
patapong bagay.
B. Suriin ang mga halimbawa ng kaugaliang Filipino sa ibaba. Isulat

ang PAN kung sa palagay mo ay dapat panatilihin, PANIBAGO
O
kung dapat panatilihin ngunit may dapat baguhin at IWA kung dapat
ay iwaksi na dahil hindi nakabubuti sa ating pamumuhay bilang mga
Filipino.
C
1. Paggalang sa mga Nakatatanda
D
2. Paghahanda tuwing may Pista
3. Pagpapabukas ng Maaaring Gawin Ngayon
4. Pagtanaw ng Utang na Loob
E
5. Bayanihan
EP
Susi sa Pagwawasto (Key to Correction)
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)

D
(5 aytems)
1. paroroonan
2. lakad
3. langit
4. magkakapatid
5. lupa
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) (25 aytems)

Para sa 1-5 (A, B, D, E, F)
228
6. B 16. B
7. A 17. A
8. A 18. B
9. C 19. B
10. B 20. B
11. A 21. A
12. C 22. C
13. C 23. D
14. B 24. A
15. A 25. B
PY
III. Unawain at Suriin (10 aytems)
A. 1.
O
2.
3.
C
4.
5.
D
B 1. PAN
E
2. PANIBAGO
3. IWA
EP
4. PANIBAGO
5. PAN
D
229
Yunit IV
I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat

ang sagot sa iyong papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng tamang pangangalaga sa

sarili?
a. Kumain ng sapat at tamang pagkain.

b. Pag-eehersisyo minsan sa isang linggo.
PY
c. Pag-iwas sa pag-inom ng gatas dahil nakasisira ito ng tiyan.
d. Natutulog nang walo hanggang sampung oras bawat araw.
2. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapamalas ng pagpapahalaga sa
O
ating kapuwa?
a. Pagbabahagi ng pagkain sa walang makain

b.
C
Umaakay sa mga matatandang tumatawid sa lansangan
c. Pagbibigay ng tulong sa mga piling nasalanta ng bagyo
d. Pinakikitunguhan ang mga taong may kapansanan tulad ng
D
pakikitungo ko sa iba.
E
3. Namasyal kayo sa Manila Zoo. Nakita mong binabato ng isang

batang katulad mo ang isang buwaya. Ano ang gagawin mo?
EP
a. Babatuhin ko rin ang buwaya.

b. Pagsasabihan siya ng mabibigat na salita.
c. Isusumbong ko siya sa namamahala ng Zoo
d. Pagsasabihan ko siya na hindi tama ang kaniyang ginagawa.
D
4. Ang Clean and Green ay isang paraan ng pagsasaluntian ng

kapaligiran at pagpapanatiling maayos at malinis nito. Ano ang
dapat mong gawin sa nasabing programa?
a. Huwag pansinin
b. Makisali at suportahan ito.
c. Ipagwalang-bahala.
d. Ipakita ang pakikilahok paminsan-minsan
230
5. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan?
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming

bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
6. Kumakain ka ng kasoy. Nang maubos mo ito, napagpasiyahan
PY
mong huwag itapon ang buto nito. Sa anong paraan nakatulong
ang batang katulad mo sa pagsasagawa ng ugaling ipinakita?
a. Hindi pangangalaga sa mga halaman.
O
b. Pagpapahalaga sa pagpapatubo at pagpaparami ng halaman
c. Pagpapakita ng kalinisan sa kapaligiran
d.
C
Pagpaparami ng kalat na buto
7. Alin sa sumusunod ang tama?

D
a. Ang pagputol sa malalaking puno ay nagpapakita ng
proteksiyon sa kapaligiran.
E
b. Ang pag-iisprey ng insecticide sa mga gulayan ay tanda ng

pagpapanatili ng balanseng kapaligiran.
EP
c. Ang pagsusunog ng mga tuyong dahon ng mga halaman ay

tamang paraan upang tugunan ang problema sa basura.
d. Ang pangangalaga at paghanga sa mga bulaklak at iba pang
D
halaman ay isang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa

ating Diyos.
8. Ang sumusunod ay nagpapakita ng pagmamahal sa ligaw na hayop

maliban sa _______________________.
a. Pagtirador sa mga Philippine Eagle

b. Paggawa ng tirahan para silungan ng usa
c. Paghikayat sa kaibigan na alagaan ang mga ligaw na hayop
231
d. Panonood ng mga programa tungkol sa mga ligaw hayop
upang madagdagan ang kaalaman tungkol sa mga ito
9. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga sa mga

gamit o kagamitan sa inyong bahay?
a. Itinatago ko sa kahong matibay ang mga gamit o kasangkapang

hindi ko na ginagamit
b. Tumutulong ako sa paglilinis ng mga gamit o kagamitan sa
display cabinet para magandang tingnan.
c. Iniiwan ko sa mesa ang mga baso, pinggan, kutsara at tinidor
PY
na ginamit ko sa pagkain.
d. Ginagamit ko nang may wastong pag-iingat ang mga gamit o
kagamitan sa aming bahay upang hindi masira.
O
10. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan? C
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
D
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
E
II. Lagyan ng tsek (P) kung ang pahayag ay tama at ekis (O) kung
EP
mali.
______ 11. Pinahahalagahan ko ang aking buhay dahil kaloob
ito ng Diyos.
______ 12. Nilikha ng Diyos ang ating kapuwa upang maging
D
katuwang natin sa ano mang pagsubok kaya

pahalagahan natin sila.
______ 13. Magiging masaya at panatag ang loob natin kung
tayo ay malusog.
______ 14. Nakakapag-isip tayo nang mabuti kapag tayo ay gutom.
______ 15. Huhuli ako ng tarsier at ipagmamalaki ko ito sa mga
kaibigan ko.
______ 16. Tinatanggap ko nang maluwag sa kalooban ko ang
aking kapatid na may kapansanan.
232
______ 17. Naipakikita ko ang paggalang sa aking kapuwa sa
pamamagitan ng pagsunod sa lahat ng nais niyang
gawin kabilang ang pagliban sa klase.
______ 18. Ang pagtulong sa kapuwa sa panahon ng kahirapan,
kaguluhan at malnutrisyon ay tanda ng pagmamahal.
______ 19. Tayo ay nilikha upang ihayag o ipakilala ang kadakilaan ng
Diyos sa pamamagitan ng paggawa ng kabutihan sa kapuwa.
______ 20 Ang pagbibigay ng damo sa alagang kabayo ay tamang
pangangalaga nito.
______ 21. Susuportahan ko ang panghuhuli ng mga Philippine Eagle.
PY
______ 22. Ang pagiging luntian ng kapaligiran ay sumasagisag sa
kalusugan ng katawan at isip.
______ 23. Maaaring maubos ang mga halaman dahil sa ating
kapabayaan.
O
______ 24. Ang paghihiwalay ng basurang nabubulok sa hindi
nabubulok ay tamang paraan ng pagbabasura.
C
______ 25 Sinusuportahan ko ang mga samahang nagtataguyod
ng wastong gamit ng likas na yaman.
D
III. Unawain ang sumusunod na sitwasyon at sabihin kung ano ang
iyong gagawin.
E
26. Puro tocino, hotdog, fried chicken lamang ang kinakain mo.
EP
Nanghihina na ang iyong katawan.
27. Alam mong masustansiya ang gulay. Ngunit ayaw mong kumain
nito. Inimbitahan ka ng kaibigan mo ngunit ang ulam nila ay
D
gulay.
28. Gutom na gutom ka at wala kayong ulam kundi gulay at isda.

Ayaw mong kumain ng mga ito.
29. Nakita mong basang-basa ng pawis ang damit ng iyong kapatid

dahil naglinis siya sa bakuran at nagdilig ng mga halaman. Gusto
niyang maligo agad.
30. Niyaya ka ng iyong tatay sa paghingi ng binhi ng itatanim ngunit

niyaya ka ng iyong kaklase na maglaro sa plasa.
233
31. Walang espasyo sa inyong paaralan upang pagtamnan ng
mga halaman ngunit hangad mong tumulong sa pagkakamit ng
layunin ng Programang Clean and Green.
32. Nakita mo ang iyong mga kaibigan na sinisipa ang aso upang
sumunod ito.
33. Mukhang napabayaan na ang bahay ng iyong alagang aso. May

nagkalat na mga dumi sa loob nito.
34. Marumi na ang kanal sa tapat ng aming bahay. Ayokong
PY
magkaroon ng pagkabara ng basura dito.
35. May nakita akong patay na daga sa likod ng aming bahay. Malapit
kami sa ilog.
Para sa bilang 36-40
O
C
Ang mga nasa parihaba ay mga likha ng Diyos, mga biyayang handog
Niya sa atin. Sa loob ng puso isulat kung ano ang mga maaari mong gawin
D
bilang tanda ng pasasalamat sa mga biyayang ito. Isulat ang sagot sa loob
ng puso.
E
EP
D
Pamilya Kapuwa
234
Ligaw na hayop Halaman
PY
O
C Kalikasan
D
SUSI SA PAGWAWASTO:
E
I 1. a 6. b
2. c 7. d
EP
3. d 8. a
4. b 9. d
5. d 10. d
II
D
11. P 16. P 21. O

12. P 17. O 22. P
13. P 18. O 23. P
14. O 19. P 24. P
15. O 20. P 25. P
IV. Para sa bilang 2635 at 36-40, inaasahang magbibigay ng ibat ibang

kasagutan ang mga mag-aaral
235
Appendix B
B.1. Mapa ng Pilipinas (para sa Yunit III Aralin 1)
Paggagamitan: Maaaring gumuhit ng mapa ng Pilipinas o

magpakita ng yari nang mapa na magagamit sa pangganyak na gawain.
Sa palibot ng malaking mapa at idikit ang mga larawan ng halimbawa ng
material na kulturang Filipino.
PY
O
C
E D
EP
D
236
B.2. Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga
kuhang larawan ng ibat ibang pangkat etniko
(para sa Yunit III Aralin 3)
Jacob Maentz
PY
O
C
D
Agta
E
EP
D
237
Agta
PY
O
C
Cordilleras
E D
EP
D
238
Cordilleras
PY
O
C
E D
EP
D
239
Cordilleras
PY
O
C
Datu Aguido Mansaka
E D
EP
D
240
Mansaka
PY
O
C
E D
EP
D
241
Mansaka Lumad
PY
O
C
Taut Bato - Palawan
E D
EP
D
242
Taut Bato - Palawan
PY
O
C
E D
EP
D
243
B.3. Republic Act 9003 The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 (para sa Yunit III Aralin 7)
PY
O
C
E D
EP
D
244
B.4. Sunog Basura Fact Sheet (para sa Yunit III Aralin 8)
PY
O
C
E D
EP
D
245
Talasalitaan
4Ps - Pantawid Pamilyang Pilipino Program, isang

pinakamalaking pambansang programa ng
pamahalaan laban sa kahirapan at para sa
kaunlarang panlipunan. Ito ay para sa mahihirap
na mamamayan na may edad 0-18 na tutulong sa
kanilang pag-aaral at kalusugan sa pamamagitan
ng pagbibigay ng itinakdang halaga ng gobyerno.
PY
Baybayin - tumutukoy sa sinaunang script o sistema ng
pagsulat at pagbasa ng mga sinaunang Pilipino na
kahawig ng mga katabing kabihasnan sa Asya
biodegradable
O
- mga nabubulok na basura tulad ng tira-tirang
pagkain, papel, halaman at mga patay na hayop
C
blogsite - makabagong teknolohiya na pinagsasamang
D
teksto, imahe, at mga link sa iba pang mga blog
at mga web page at iba pang media na may
E
kaugnayan sa paksa
EP
bugtong - matalinhagang paglalarawan ng mga bagay na

ang pangunahing layunin ay hamunin o patalasin
ang ating isipan
D
bullying - kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng

isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o
mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot
na pumasok ang isang estudyante sa paaralan
246
compost pit - isang uri ng paraan upang maging mataba ang lupa
sa pamamagitan ng paggamit ng mga basurang
nabubulok bilang pataba sa lupang tatamnan
cultural diversity - sa Tagalog, kultural na pagkakaiba-iba; tumutukoy

sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat etnikong
pinanggalingan o cultural background ng mga tao;
maaari ding tumukoy sa isang sitwasyon o lipunan
kung saan ang mga kasapi o bahagi ay galing sa
ibat ibang pangkat etniko.
PY
Sinasabi ding umiiral ang cultural diversity sa isang
lipunan kung may pagtanggap at paggalang sa
pagkakaiba-iba ng kulturang pinagmulan ng mga
O
kasapi nito.
diwa - isip, kamalayan

C
DSWD - acronym ng Department of Social Welfare and
Development, o Kagawaran ng Kagalingang
D
Panlipunan at Pagpapaunlad; ang departamento
ng Pamahalaan ng Pilipinas na nangangalaga
E
sa karapatan ng bawat Pilipino sa kagalingang

panlipunan at sa pagpapayabong ng pag-unlad ng
EP
Pilipinas.
ekumenikal - kinabibilangan ng ibat ibang pangkat ng tao na

magkakaiba ang relihiyong pinaniniwalaan
D
email - pinaikling electronic mail. Ito ang tawag sa liham na

ipinadadala sa pamamagitan ng mga website.
endangered - mga hayop na nanganganib mawala ang lahi

animals
experiential - karanasan sa pagkatuto

learning
247
gasera - isang ilawan na yari sa recycled materials
gaya ng bote, lata, mitsa na pinapailaw sa
pamamagitan ng paglalagay ng gas.
hayop na ligaw - mailap na hayop na matatagpuan sa kagubatan
ikinararangal - ipinagmamalaki
Indigenous People - mga katutubong pangkat na nakapagpanatili ng

kanilang sinaunang kultura magpahanggang
ngayon
PY
inestima - inasikaso
internet - makabagong teknolohiya na nagbibigay
O
ng mga impormasyon na makatutulong sa
komunikasyon, pagkain, trabaho, medisina at
iba pa
C
ipinagbubunyi - ipinagdiriwang
D
ispirituwal - pagkakaroon ng mapayapang kalooban sa
pamamagitan ng mabuting ugnayan sa Diyos,
E
pamilya at sa kapuwa
EP
kaakibat - katapat
kabihasnan - tumutukoy sa antas ng pamumuhay ng isang

komunidad, tribo o lipunan na kakikitaan ng
D
pag-iral ng mga institusyon (pamahalaan,

relihiyon, edukasyon, ekonomiya) at sistema
ng pagsulat. Sinasabing mataas na ang antas
ng pamumuhay kung may kabihasnan na.
Tinatawag din itong sibilisasyon
kabuluhan - kahulugan o importansiya
248
kalipi - kasama sa lipi o pangkat etniko
kultura - tumutukoy sa paraan ng pamumuhay ng

isang pangkat o komunidad na masasalamin
sa kanilang gawi (folkways), pamantayan ng
tamang pagkilos o pakikipag-ugnayan (norms),
mga pagpapahalaga (values) at kaugalian
(attitudes). Kabilang din dito ang mga materyal
na aspekto ng kultura tulad ng mga kagamitan,
imbensyon, pananamit, libangan, sining
PY
at panitikan. Ito ang nagsisislbing batayan
ng pagkakakilanlan (identity) at kamalayan
(consciousness) ng isang kasapi ng pangkat.
O
May dalawang anyo ang kultura: materyal at
di materyal. Materyal ang mga nahahawakang
C
patunay ng pag-iral ng isang kultura (damit,
sasakyan, kagamitan, imbensyon, produkto
ng sining at panitikan) samantalang ang di
D
materyal ay yaong mga pamantayan o batas,
pagpapahalaga, paniniwala at kaugalian.
E
likas-kayang - o sustainable development, ay ang tamang

EP
pag-unlad paggamit at pangangasiwa sa mga likas yaman

at pag-iingat sa mga ito para sa pangangailangan
ng susunod na henerasyon
lugod - saya, ligaya

D
lumbay - lungkot
lunggati - kasiyahan, kaligayahan
maaliwalas - mapayapa, maliwanag
249
magandang balita - ulat ng mga positibong pangyayari tungkol sa
ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan
o mabatid at mapaglilibangan ng mambabasa,
nakikinig o nanood
mahinahon - pagiging kalma o panatag sa alin mang

pagkakataon o sirkumstansya o pangyayari
maiambag - maibahagi
maibsan - mabawasan
PY
makabuluhan - mahalaga, may pakinabang
mapanagutan - alam na may dapat gawin o kayang magawa

(responsibility / nang may komitment
O
accountability)
mapanghamong - tungkol sa mga pangyayaring may karahasan,

balita
C
droga, sekswal na hindi angkop sa batang
nanood o nakikinig
D
mapanuring pag-iisip - may kakayahang magsuri at mapag-aralan
(critical thinking) muna ang isang bagay bago magpasiya
E
MILF - acronym ng Moro Islamic Liberation Front;

isang grupo ng mga Muslim na separatista sa
EP
Timog ng Pilipinas
netizen - internet citizen na gumugugol ng napakaraming

oras sa loob ng isang araw upang
D
makipagtalastasan at gamitin ang teknolohiya

para sa ibat ibang dahilan
non-biodegradable - mga di nabubulok na basura tulad ng mga

plastik na lalagyan, bote at bakal
oyayi - awit sa pagpapatulog ng bata
250
pagninilay - mas malalim na pag-iisip tungkol sa mga
sitwasyon, pangyayari, kalagayan bago
makabuo ng isang pagpapasiya
pagpapasyang etikal - ang pagbuo ng pasiya na may preperensiya sa

o moral kabutihan magpapaunlad o lilinang sa pagkatao
ng tao. Isa itong proseso na kinapapalooban
ng a;) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon,
at b.) maingat na pagsasaalang-alang ng mga
moral na pagpapahalagang nararapat sa isang
PY
sitwasyon. Sa pagbuo ng pasiya, dapat ring
maging sensitibo sa mga aspektong moral ng
mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay
at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na
O
maaapektuhan ng magiging pasiya
pakikibahagi sa - pagtugon sa pangangailangan hindi lamang sa

pandaigdigang
C
sariling bansa kundi ng buong daigdig
pagkakaisa
D
pangkat etniko - mga taong sama-samang naninirahan sa isang
lugar na may sariling wika, kaugalian, tradisyon
E
at paniniwala
EP
D
251
panlipunan - pagkakaroon ng mga kailangang kakayahan sa
pandamdaming pagkilala at pagmamahal sa sarili, paglinang
pagkatuto (social- ng pagmamalasakit sa kapuwa, pagbuo ng
emotional learning) mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan at
pagharap sa mga mapanghamong sitwasyon.
Isa itong paraan ng paglinang ng mga kakayahan
ng mag-aaral upang mapagtagumpayan niya
ang anumang gawaing makakaharap niya sa
buhay. May limang uri ang mga kakayahang ito:
a) Kamalayang Pansarili, b) Pamamahala ng
PY
Sarili, c) Kamalayang Panlipunan, d) Pamamahala
ng Pakikipag-ugnayan, at e) Mapanagutang
Pagpapasiya
O
patapong bagay - mga pinagbasyuhang karton, lata, bote (plastik
man o babasagin), lumang papel, magasin,
C
kalendaryo at iba pa
pillow to lean on - (idioma) taong mapaghihingahan ng problema,

sama ng loob, kalungkutan, kabiguan o pighati
D
upang gumaan ang nararamdaman
E
rabies o rabis - mula sa Latin: rabies, kaululan o kabaliwan,

ay isang karamdamang sanhi ng birus na
EP
nagdudulot ng matinding pamamaga ng utak

(encephalitis) sa mga hayop na maiinit ang
dugo. Ang sakit na ito ay soonotiko (zoonotic),
na nangangahulugang maaari itong mailipat
D
magmula sa isang species papunta sa iba

pa, katulad ng pagkahawa mula sa mga aso
papunta sa mga tao, na pangkaraniwan sa
pamamagitan ng isang kagat na nagmula
sa isang hayop na naimpeksiyon. Ang birus
ng rabis ay nakakaimpeksiyon ng sistema ng
nerbiyos, na sa panghuli ay nakapagsasanhi ng
karamdaman sa utak at kamatayan.
252
recycle - tumutukoy sa muling paggamit ng mga patapon
ng bagay, o muling paggamit nito bilang sangkap
ng ibang produkto
salawikain - may hatid na aral o katotohanang magagamit

nating gabay sa ating buhay
social network - isang website na nagbibigay daan upang

kumonekta sa mga kaibigan at kapamilya, at
magbahagi ng mga kuwento, balita, larawan o
video
PY
Tboli - kilala rin sa tawag na Tiboli o Tagabili, ay
kabilang sa mga katutubong tao sa Timog
Cotabato
O
Tnalak - isang uri ng tela na hinabi mula sa abaca
C
yamang likas - pangunahing pinagmulan ng yaman at batayan
ng kaunlarang pangkabuhayan; yaman na
biyaya ng kalikasan
D

E
EP
D
253
Sanggunian:
Binagong Kodigo Penal ng Pilipinas, Artikulo 253
CONSCIENCE: A Catholic Filipino View, 2nd ed. p29
DENR Administrative Order No. 37, series of 1996
Eleanor Antonio, et.al., Gabay 4
Encyclopedia Britannica, 2006
PY
Environmental Management Bureau (EMB), Department of Environment
and Natural Resources (DENR)
Maricar AD. Clamor, Growing with Values Grade 5 - Innovative Educational

Materials, Inc.
O
Sr. Lourdes M. Dulay, I Am a Child of the Universe Grade 7, ICM. Phoenix
Publishing House
C
Predential Decree No. 705 - Revised Penal Code
D
Republic Act No, 8485 - Animal Welfare Act of 1998
Republic Act No. 8749 - The Philippine Clean Air Act

E
Republic Act No. 9003, Seksiyon 48 - Solid Waste Management Act

EP
Republic Act No. 9147 - Wildlife Resources Conservation and Protection

Act of 1998
Republic Act No. 9275 - The Philippine Clean Water Act of 2004
D
United Nations Development Programme (UNDP) - Community-Based

Ecological Solid Waste Management
Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS
Values Education Program, UNESCO National Commission of the
Philippine Education Committee Project
254
http://emb.gov.ph/news/053006/News_Releaseswm.htm
http://emb.gov.ph/nswmc/pdf/iec/Republic%20Act%209003tagalogersion.
pdf
http://en.wikipedia.org/wiki/Bajau_people
https://mgalarongFilipino.blogspot.com/2012/patintero.html
http://www.balita.net.ph/2014/06/06/lilikha-ng-mas-malaking-butas
http://www.emb.gov.ph/news/053006/sunogbasurafactsheet.pdf
PY
http://www.emb.gov.ph/portal/Portals/10/proper%20waste%20
segragation.pdf
http://www.ethnicgroupsphilippines.com/people/ethnic-groups-in-the-
O
philippines
http://www.flicker.com
C
h t t p : / / w w w. g l o b a l p i n o y. c o m / g p . t o p i c s . v 1 / v i e w t o p i c .
php?postid=4fab9f8176a31&channelName=4fab9f8176a31
D
http://www.gmanetwork.com/news/story/368317/publicaffairs/iwitness/
galamay-ng-karagatan-ngayong-sabado-10-30-pm-sa-i-witness
E
http://www.katutuboproject.org.
EP
https://www.youtube.com/watch?v=77dEflJnQlo&feature= youtube_gdata_
player
https://www.youtube.com/watch?v=084UwHrnPqc
D
http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE
http://www.youtube.com/watch?v=u3afgesVmfA
255

Esp4 TG U4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Esp4 TG U4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VISIT DEPED TAMBAYAN

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:

Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP

Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:

Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit

1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

Ang tatlong hakbang sa modelong ito:

a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

anumang kahihinatnan ng ibat ibang pagkilos.

Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko ....................3

Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit I........... 40

Yunit II Pakikipagkapuwa-tao ..................43

Aralin 1 Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko............................46

Aralin 4 Damdamin Mo, Nauunawaan Ko........63

Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit II...........93

Yunit IV Pananalig at Pagmamahal sa Diyos: Paninindigan sa

Aralin 1 Buhay na Mula sa Diyos, Pahalagahan..............178

Appendix A Unang Markahang Pagsusulit..................212

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

CODE BOOK LEGEND

Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Ang pagpapahalaga sa sarili at sa ating kapuwa; pagkalinga sa mga

Hinati sa siyam na aralin ang yunit na ito upang matugunan ang

Aralin 1: Buhay na Mula sa Diyos, Pahalagahan

Aralin 3: Pamilya Tungo sa Isang Mapayapang Komunidad

Aralin 6: Pangangalaga sa Kapaligiran, Tanda ng Paggalang sa

Inaasahang ang nabanggit na mga aralin ay magsisilbing

Iminumungkahing talakayin ang mga araling ito sa Ikaapat na Yunit

Layunin: Napahahalagahan ang lahat ng likha ng Diyos

Paksa/Pagpapahalaga: Espiritwalidad, Pagmamahal sa Diyos

Mga Kagamitan: kuwaderno, bond paper, papel na sagutan