Grade 4 TG ESP Quarter 3

4
Edukasyon
PY
sa Pagpapakatao
O
C
Patnubay ng Guro
Yunit 3
ED
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
EP
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

D
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikaapat na Baitang
Patnubay ng Guro
Unang Edisyon, 2015
ISBN: _____________
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anumang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot
ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan, ngalan
PY
ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng
isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa
nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan
O
ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
C
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

D
Consultant: Fe A. Hidalgo, PhD
Mga Tagasuri at Editor: Irene C. de Robles, Erico M. Habijan, at
E
Joselita B. Gulapa
Mga Manunulat: Felamer E. Abac, Gina A. Amoyen, Jesusa M. Antiquiera,
EP
Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Rodel A. Castillo, Rolan B. Catapang, Isabel M. Gonzales,
Noel S. Ortega, Marilou D. Pandiño, Adelaida M. Reyes, at
Portia R. Soriano
Mga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Fermin M. Febella Jr., at Randy G. Mendoza
D
Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Naglay-out: Gregorio T. Pascual at Elizabeth T. Soriao-Urbano
Punong Tagapangasiwa: Joselita B. Gulapa
Pangalawang Tagapangasiwa: Marilou D. Pandiño
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor,Mabini Bldg, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
ii
Para sa Iyo, Guro ng Edukasyon sa Pagpapakatao
Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) sa Ikaapat na Baitang.
Layunin ng asignaturang ito na magabayan ang mga mag-aaral na makilala
ang kaniyang sarili, ang bahaging ginagampanan sa kaniyang pamilya,
pamayanang ginagalawan bilang isang Pilipino upang makibahagi sila sa
pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan, katarungan,
at pagmamahal.
Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:
PY
A. Batayan
• Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP
O
• Kagamitan ng Mag-aaral sa EsP Baitang 4
• Balangkas ng DepEd sa Pagpapahalaga
C
• Napapanahong paksa at thrust gaya ng pakikiangkop sa panahon
ng pangangailangan, kaligtasan, likas kayang pag-unlad,
paggalang sa sarili, pagiging positibo at iba pang pagpapahalaga
D
na makatutulong sa mabuting pagkatao
E
B. Prosesong Ginamit
Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

EP
baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagsangguni (Isapuso), pagpapasiya (Isabuhay), at pagkilos (Subukin)
upang higit nilang maunawaan ang mensahe ng anumang leksiyon,
maisabuhay at maisakatuparan ang tamang desisyon na may tamang
D
pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:
• Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

binibigyan ng pagkakataong maalala o maipakita ang anumang
dating kaalaman na may kinalaman sa leksiyon. Dito rin maaaring
malaman o matandaan ng mga mag-aaral at maiproseso sa
sarili ang anumang maling kilos o gawa at tuluyan itong itama sa
patnubay ng guro.
iii
• Isagawa Natin. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral
ang bawat aralin, sila ay magsasagawa ng iba’t ibang gawaing
batay sa anumang layunin. May mga gawaing indibidwal at
pangkatan.
• Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

kaisipang dapat tandaan at pahalagahan ng mag-aaral. Ang
pagbibigay ng iba’t ibang gawaing higit na magpapatibay sa
anumang natutuhan ay dapat ding isaalang-alang.
PY
• Isabuhay Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga gawaing
magpapalalim ng pag-unawa sa bawat pagpapahalagang
tinalakay sa bawat aralin at kung paano ito isasabuhay.
O
• Subukin Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga pagtataya
ng mga natutuhan ng bawat mag-aaral tungkol sa mga aralin
batay sa mga layunin na nasa EsP Curriculum Guide.
C
Naglaan ng tatlumpung minuto kada araw upang malinang ang mga
D
pagpapahalaga sa bawat aralin sa Edukasyon sa Pagpapakatao. Ang bawat
aralin ay maaaring umabot nang limang araw. Nilalayon nito na tumimo sa
E
isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

EP
C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit
1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Albert Bandura
D
Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

o Social Learning Theory ni Albert Bandura na isang Canadian
Psychologist, ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng
mabuting ugali at bagong impormasyon ay maaaring makuha sa
pagmamasid sa ibang tao. Sa teoryang ito, naniniwala na ang
kapaligirang kinamulatan o kinalakhan ng isang mag-aaral ang
siyang humuhubog sa pagkatuto at sa pag-uugali niya. Higit din
silang natututo sa pagbibigay ng direksiyon at mga paulit-ulit na
iv
mga gawain. Pinaniniwalaan din sa ilalim ng teoryang ito na ang
anumang marahas o malupit na pag-uugali o gawi ay natutuhan
ng mag-aaral ayon sa kaniyang nakita at hindi likas sa kaniya. Ang
mga gagawin ng mga mag-aaral sa pag-aaral ng EsP ay dapat
magmula sa guro.
2. Teorya ng Constructivism
Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

o magbalik-tanaw ang mga mag-aaral sa kanilang mga naging
karanasan. Maaaring dito makabuo ng kongkretong ideya,
PY
kasagutan, tamang kilos, at pag-uugali ang mga mag-aaral. Sa
ganitong pagkakataon din maaaring maituwid ang anumang maling
kaalaman, konsepto, kilos, at pag-uugali sa pamatnubay ng guro.
O
3. Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan (Experiential
Learning) ni David Kolb
C
Ayon sa Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan, ang mga
karanasan ang pinagkukunan ng mga pagkatuto na sinusuportahan
D
ng Teorya ng Constructivism. Ayon sa isang artikulo, ang teoryang
ito ay nagbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na makabuo
E
ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

Ito rin ay isang paraan na humuhubog sa kanilang kakayahang
EP
mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

maaaring makagawa ng positibong pagbabago sa kanilang buhay
bilang mag-aaral.
D
Ang tatlong hakbang sa modelong ito:
a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

pagbibigay ng kaniyang ideya o saloobin tungkol sa anumang
pinag-usapan. Magpasiya kung ano ang dapat pang pag-
aralan, gawin, at tandaan.
b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

paggabay ang kakayahan ng mag-aaral upang maunawaan
ang pakikialam kung hindi kailangan.
c. Pagsusuri. Pagkatapos ng gawain, pabalikan ang mga
proseso at karanasang pinagdaanan mula sa simula hanggang
sa sila ay matapos. Sa ganito, matutulungan ang mga mag-
aaral na makabuo ng mas malinaw na mensahe, kaisipan o
ideya, at katotohanan na may kinalaman sa kanilang buhay.
4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Learning)
Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang ng pagmamalasakit
PY
sa kapuwa, paggawa ng mapanagutang pagpapasiya, pakikipag-
ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong
sitwasyon. Ito ay paraan ng paglinang ng mga kakayahan ng mag-
O
aaral upang magtagumpay sa mga pang-araw-araw na gawain
sa buhay. Ang limang batayang panlipunan–pandamdaming
pagkatuto (SEL) ay binubuo ng sumusunod:
C
Kamalayang Pansarili (Self-Awareness). Sa kakayahang ito ay
nakikilala at nasusuri ng mga mag-aaral ang sariling damdamin,
D
interes, at gusto. Natutukoy rin ng mga mag-aaral ang kanilang
kalakasan at kayang panindigan, gayundin ang hindi pa nila kayang
E
magawa o maipakita.
EP
Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

mag-aaral ang kanilang pamamahala sa sarili sa pagtatakda
ng tunguhin o hangarin sa pamamagitan ng pagkilala sa mga
pamaraang maaaring makatulong gayundin ang paghanap ng
D
magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

problema o pangamba, pagkontrol sa udyok ng damdamin, at
masigasig na mapagtagumpayan ang anumang balakid. Ang mga
mag-aaral ay nakapagtatakda at nasusubaybayan ang kanilang
sariling pag-unlad bilang mag-aaral upang makamtam ang
akademikong mithiin. Ang mga mag-aaral ay nagpapakita rin ng
tamang damdamin o emosyon sa iba’t ibang pagkakataon.
vi
Kamalayang Panlipunan (Social Awareness). Naipakikita ng
mga mag-aaral ang pagdama at pag-unawa sa damdamin ng
ibang tao o grupo, sa pamamagitan ng pagkilala ng mga pahiwatig
o senyas na maaaring pasalita o nakikita sa aksiyon o sitwasyon.
Nahihinuha rin ang nadarama ng ibang tao sa iba’t ibang kalagayan
kaya madali siyang makiramay.
Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

Management). Naipakikita ng mga mag-aaral ang pagpapanatili
ng katatagan, malusog, at maayos na pakikipag-ugnayan sa
PY
kapuwa nang may pagtutulungan. Madali silang maging kabahagi
ng isang team o grupo. Napaglalabanan ang anumang panggigipit
at naiiwasan, napamamahalaan, at kayang lutasin ang anumang
kasalungat na saloobin. Sila rin ay humihingi ng tulong kung
O
kinakailangan.
C
Mapananagutang Pagpapasiya (Responsible Decision Making).
Dito, ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng isang desisyon na
naaayon sa etikal na pamantayan na may pagsasaalang-alang sa
D
kaligtasan. Ang anumang desisyon ay naaangkop sa panlipunang
kaugalian, na may paggalang sa kapuwa, at inaasahan ang
E
anumang kahihinatnan ng iba’t ibang pagkilos.

EP
D
vii
Talaan ng Nilalaman
Yunit III Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa

Pandaigdigang Pagkakaisa .............................................97
Aralin 1 Kultura ng Ating Lahi, Ating Pahalagahan………..….........100
Aralin 2 Kultura Ko, Ipinagmamalaki Kong Tunay……............….. 111
Aralin 3 Pangkat na Magkakaiba, Pinahahalagahan ng mga
Pilipinong Nagkakaisa….............…….......……………..….118
Aralin 4 Kultura ng mga Pangkat Etniko, Mahalagang Malaman ..126
Aralin 5 Sariling Disiplina sa Pagsunod sa mga Batas………........136
PY
Aralin 6 Nagkakaisang Lahi, Mundo’y Maisasalba....……..............143
Aralin 7 Disiplina sa Pagtatapon ng Basura: Isang Pandaigdigang
Panawagan .......……….…….…...................……....…......148
Aralin 8 Patuloy na Panawagan: Pagsusunog ng Basura,
O
Itigil Na! ............................................................................155
Aralin 9 Mag-Recycle ang Lahat Para sa Magandang Bukas........163
C
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit III ……...............170
Appendix A Unang Markahang Pagsusulit…………....……..............212

D
Yunit I………….......………………………….…..……………...............212
Yunit II...............………....…………………..…………..……………....217
E
Yunit III....…………………….…………………………………..............221
Yunit IV……………………………………………..……………............ 230
EP
Appendix B ……………………….....…………..…………………….......236
B.1 Mapa ng Pilipinas …………………..……………...............236
B.2 Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang
D
mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko .……237

B.3 Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 ……...........……..……………...244
B.3 Sunog Basura Fact Sheet ….……………..…………….... 245
Talasalitaan ………………..………………..………………….……..........253
ix
K to12 Gabay Pangkurikulum
PAGPAPAKATAO
C SA
Y
EDUKASYON
P
DepEd Complex, Meralco Avenue
Baitang 4
O
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Lungsod ng Pasig
Disyembre 2013
E D
EP
D
xi
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Ang tunguhin o ”outcome” ng pag-aaral sa batayang edukasyon ay ang panlahatang pag–unlad taglay ang mga kasanayan sa ika–dalawampu’t isang siglo. Taglay ito ng
isang mag-aaral kung mayroon siyang mga kakayahang pangkaalaman, pandamdamin at pangkaasalan na magbibigay sa kanya ng kakayahan upang:
1. mamuhay at magtrabaho
2. malinang ang kanyang mga potensiyal
3. magpasiya nang mapanuri at batay sa impormasyon
D
4. makakilos nang epektibo sa lipunan at pamayanan sa konteksto ng sandaigdigan upang mapabuti ang uri ng kanyang pamumuhay at ng kanyang lipunan (Literacy
Coordinating Council, Setyembre 1997).
Ibinatay ang kahulugan at ang limang palatandaan nito sa Apat na Batayan (Pillar) ng Edukasyon at sa konsepto ng UNESCO tungkol sa mga panghabambuhay na kakayahan
(life skills) na binuo ng International Commission on Education para sa ika-21 siglo. Ang sumusunod ang limang palatandaan nito: (a) may kakayahang makipagtalastasan,
(b) nag-iisip nang mapanuri at may kakayahang lumutas ng suliranin, (c) ginagamit ang mga likas na yaman nang mapanagutan para sa susunod na salinlahi at (d)
produktibo, napauunlad ang sarili at ang pakikipagkapwa, at (e) may malawak na pananaw sa daigdig.
EP
Sa Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP), ang palatandaan o batayang kakayahan ng functional literacy ay nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang
panlahat. Ibig sabihin, nilalayon ng EsP na linangin at paunlarin ang pagkataong etikal ng mag-aaral. Ang EsP ay naglalayong gabayan ang mag-aaral na mahanap /
E
matagpuan ang kabuluhan ng kanyang buhay, ang papel niya sa lipunang Pilipino upang makibahagi siya sa pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan,
katarungan at pagmamahal. Upang maipamalas ito, kailangang taglay niya ang limang pangunahing kakayahan (macro skills)*: pag-unawa, pagninilay, pagsangguni,
xii
pagpapasiya at pagkilos.
D
1. Pag-unawa. Mahalagang maipamalas niya ang kakayahang mahinuha ang mga konsepto at prinsipyong nagbibigay-paLiwanag sa sariling karanasan, mga sitwasyong
namasid, sinuri at pinagnilayan gamit ang obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
C
2. Pagninilay. Sa gitna ng mabilis na daloy ng impormasyon at ingay ng kapaligiran, kailangang mag-ukol ng panahon ang mag-aaral sa maingat at malalim na pag-iisip
sa mga sitwasyong naobserbahan at mga konseptong natutuhan tungkol sa moral na pamumuhay.
3. Pagsangguni. Kailangang humingi siya ng payo o gabay sa mga taong may higit na kaalaman o kasanayan sa moral na pamumuhay at marunong magsala (weigh) ng
O
mga impormasyong mula sa iba’t ibang uri ng media batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
4. Pagpapasiya. Kailangang matuto siyang bumuo ng sariling posisyon, paniniwala, paninindigan o kilos na isasagawa batay sa obhektibong pamantayan ng moral na
pamumuhay.
5. Pagkilos. Mahalagang mailapat niya ang konsepto o prinsipyong nahinuha mula sa mga konkretong sitwasyon ng buhay at maipakita ang kahandaang isabuhay ang
mga mabuting ugali (virtues) na natutuhan batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
PY
Ang mga pangunahing kakayahang ito ay nililinang sa apat na tema sa bawat taon sa paraang “expanding spiral” mula Kindergarten hanggang Grade 12. Ang sumusunod
ang apat na tema: (a) Pananagutang Pansariliat Pagiging Kasapi ng Pamilya , (b) Pakikipagkapwa at Katatagan ng Pamilya, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at
D
Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pagkamaka-Diyos at Preperensya sa Kabutihan. Pitong pangunahing pagpapahalaga (core values) ang nililinang sa mga
temang ito: Kalusugan at Pakikiisa sa Kalikasan, Katotohanan at Paggalang, Pagmamahal at Kabutihan, Ispiritwalidad, Kapayapaan at Katarungan, Likas-kayang Pag-unlad,
Pagkamaka-Pilipino at Pakikibahagi sa Pambansang Pagkakaisa (Values Education for the Filipino: 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, ph. 10-11).
Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

EP
Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay batay sa pilosopiyang Personalismo tungkol sa pagkatao ng tao at sa Etika ng Kabutihang Asal (Virtue Ethics).
Ayon sa pilosopiya ng Personalismo, nakaugat lagi sa pagpapakatao ang ating mga ugnayan. Nililikha natin ang ating pagpapakatao sa ating pakikipagkapwa. Sa Virtue
Ethics naman, sinasabing ang isang mabuting tao ay nagsasabuhay ng mga virtue o mabuting gawi (habits) at umiiwas sa mga bisyo o masamang gawi. Samakatwid, ang
E
nagpapabuti sa tao ay ang pagtataglay at ang pagsasabuhay ng mga mabuting gawi.
Sa murang edad na 6 hanggang 12 taon, maaaring hindi pa lubos na maunawaan ng isang bata ang kanyang pagkatao bilang tao ayon sa paLiwanag ng pilosopiyang
xiii
D
Personalismo. Ngunit maaari siyang sanayin sa mga virtue at pagpapahalaga upang lumaki siyang isang mabuting tao. Sa mga edad na ito, mauunawaan niya na dapat
siyang magpakabuti hindi lamang sapagkat ito ang inaasahan sa kanya ng lipunan kundi dahil tao siya - may dignidad at likas ang pagiging mabuti. May dignidad ang tao
dahil siya ay bukod-tangi at may ugnayan sa kanyang kapwa, sa Diyos, at kalikasan.
Ang Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, Pagkatutong Pangkaranasan (Experiential Learning) ni David Kolb, Konstruktibismo
C
(Constructivism) at Teorya ng Pamimili ng Kurso (Theory of Career Development) ni Ginzberg, et. al. at Super ang iba pang teorya na nagpapaLiwanag kung paano natututo
ang mag-aaral sa EsP. O
Ayon sa paLiwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto
tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon. Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi
nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
Ang mga karanasan din ang pinagkukunan ng mga pagkatuto ayon kay David Kolb at sa Teorya ng Pagkatuto ng Konstruktibismo. Ayon saTeorya ng Pagkatutong
Pangkaranasan ni Kolb, ang mga nasa edad (adults) ay natututo sa pamamagitan ng kanilang pagninilay sa kanilang mga karanasan, pagbuo ng mga konklusyon o insight
mula sa mga ito, at paglalapat ng mga ito sa angkop na mga sitwasyon ng buhay. Sinusuportahan ang pananaw ni Kolb ng Teorya ng Konstruktibismo. Sinasabi ng
PY
teoryang ito nanagkakaroon ng pagkatuto ang tao at gumagawa ng kabuluhan (meaning) batay sa kanyang mga karanasan. Naipamamalas ito sa pagtuturo sa
pamamagitan ng pagbibigay ng tuon sa mag-aaral. Nagkakaroon siya ng mga bagong pagkatuto gamit ang mga tanong ng guro at ng kanyang malikhaing paraan.
Nailalapat ang mga pagkatutong ito sa paggawa ng mga pasiya tulad ng kukuning kurso o propesyon. Ayon sa Teorya ng Career Development nina Ginzberg, et. al. at Super,
dumadaan sa iba’t ibang yugto ang pagpapasya ng bata ukol sa kurso o propesyon batay sa kanyang pagtingin sa sarili (self-concept), saloobin (attitude) at mga
pagpapahalaga. Tinatanggap o tinatanggihan niya ang isang kurso o trabaho batay sa obserbasyon niya (halimbawa, mga kilos ng kanyang magulang ayon sa propesyon
nito) at sa tinuturing niyang mahalaga (halimbawa, malaking sweldo o paglilingkod sa lipunan).
Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

D
Ang nilalaman at istraktura ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay nakaankla sa dalawang disiplina: Ethics at Career Guidance. Ang Etika ay ang siyensya ng moralidad ng kilos
ng tao. Samantalang Career Guidance naman ang paggabay sa mag-aaral na magpasiya ng kursong akademiko, sining at isports o teknikal-bokasyonal na tugma sa kanyang
mga talento, kakayahan at aptitude at mga trabahong kailangan ng industriya.
EP
Mga Dulog sa Pagtuturo E
Ang mga pangunahing dulog na gagamitin sa pagtuturo ng mga konsepto ay ang pagpapasyang etikal ( ethical decision making) sa pamamagitan ng pagsusuri ng suliranin o
isyu), ang Panlipunan–Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning), at pagpaplano ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal.
xiv
Ang paggawa ng pagpapasyang etikal o moral ay ang pagbuo ng pasiya na may preperensya sa kabutihan at magpapatingkad o maglilinang ng pagkatao ng tao. Proseso ito
D
na kinapapalooban ng (a) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon at (b) maingat na pagsasaalang-alang ng mga moral na pagpapahalaga na mahalaga sa isang sitwasyon.
Mahalaga rin dito ang pagiging sensitibo sa mga aspetong moral ng mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na maaapektuhan
ng pasiya. C
Ang Panlipunan–Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning) ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang
ng pagmamalasakit sa kapwa, paggawa ng mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong sitwasyon. Paraan ito ng
paglinang ng mga kakayahan ng mag-aaral upang magtagumpay sa mga gawain sa buhay. Nahahati sa limang uri ang mga kakayahang ito: Kamalayang Pansarili,
Pamamahala ng Sarili, Kamalayang Panlipunan, Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan at Mapanagutang Pagpapasiya.
O
PY
Figure 1. Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao
PY
O
Pilosopiya ng Personalismo
C
E D
EP
D
xv
Deskripsyon ng Asignatura
Ang Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) ay isa sa mga asignatura ng Pinaunlad na Programa ng Batayang Edukasyon na K to 12 na gagabay at huhubog sa mga
kabataan. Tunguhin nito ang paghubog ng kabataang nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat. Nangangahulugan ito na lilinangin at
pauunlarin ang pagkataong etikal ng bawat mag-aaral. Upang maipamalas ito, kailangang magtaglay siya ng limang pangunahing kakayahan ( macro skills): pag-unawa,
pagninilay, pagsangguni, pagpapasya at pagkilos.
D
Nililinang sa apat na tema sa bawat antas mula Kindergarten hanggang Baitang 10 ang mga pangunahing kakayahang ito: (a) Pananagutang Pansarili at Mabuting
Kasapi ng Pamilya, (b) Pakikipagkapwa-tao, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pananalig at Pagmamahal sa
Diyos at Paninindigan sa Kabutihan.
MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto sa pananagutang pansarili, pamilya, kapwa, bansa/daigdig at Diyos; nakapagpapasiya at nakakikilos
nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat upang mamuhay nang maayos at maligaya.
E
PANGUNAHING PAMANTAYAN NG BAWAT YUGTO (KEYSTAGE STANDARDS)
xvi
D
K – Baitang 3 Baitang 4 – 6 Baitang 7 – 10
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga
konsepto sa pananagutang pansarili, pagkatao ng tao,
konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang
pamilya at pakikipagkapwa, lipunan, paggawa at mga
pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa/ pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa, sa pagpapahalagang moral at nagpapasiya at kumikilos
pamayanan, sa bansa at sa Diyos tungo sa maayos at
masayang pamumuhay. panlahat.
O
bansa/ daigdig at sa Diyos tungo sa kabutihang nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat
PY upang mamuhay nang may kaayusan at kaligayahan.
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

D
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa pagkakaroon ng kamalayan sa paggalang at pagmamahal sa sarili, kapwa at Diyos
K bilang gabay tungo sa maayos at masayang tahanan.
EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga paraan ng paggalang sa sarili, kapwa, bansa at Diyos bilang gabay tungo sa
1
E
maayos at masayang tahanan at paaralan.
xvii
D
Naipamamalasng mag-aaral ang pag-unawa sa pagpapakikita ng mga kilos na nagpapahalaga sa sarili, kapwa, bansa, Diyos at sa
2 Kanyang mga nilikha bilang patnubay sa maayos at masayang paaralan at pamayanan.
C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na nagpapakita ng pagpapahalaga tungo sa maayos at masayang
3 pamumuhay na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya para sa sarili, kapwa, pamayanan, bansa at Diyos .
O
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto,
4 maayos, masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa masusing pagsusuri sa pagpapahayag, pagganap ng tungkulin na may
PY
5 pananagutan at pagsasabuhay ng mga ito tungo sa masaya, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa sarili/ mag-anak,
kapwa/ pamayanan, bansa/ daigdig at Diyos.
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na tumutulong sa pag-angat ng sariling dignidad, pagmamahalsa
6 kapwa na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya tungo sa maayos, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa
kabutihang panlahat.
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
7 pagbibinata, kakayahan at talento, hilig at pagkatao ng tao tungo sa pagtupad ng mga tungkulin sa sarili, sa kapwa, sa bansa/
daigdig at sa Diyos at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng mga pasya at kilos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa layunin at kahalagahan ng pamilya at pakikipagkapwa upang maging mapanagutan sa
8
EP
pakikipag-ugnayan sa iba tungo sa makabuluhang buhay sa lipunan.
9
E
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa lipunan at paggawa bilang paglilingkod tungo sa
tamang pagpili ng kurso o hanapbuhay na magiging makabuluhan at kapaki-pakinabang sa kanya at sa lipunan.
xviii
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao, makataong kilos, pagpapahalagang moral
10
at mga isyung moral at nagpapasya at kumikilos nang may preperensya sa kabutihan upang maging matatag sa gitna ng mga isyung
moral at impluwensya ng kapaligiran.
C
O
PY
BAITANG 4
Pamantayan Para sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto, maayos,
Baitang 4
D
masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
BATAYANG
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
PAGPAPAHALAGA/ PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
MGA KAUGNAY NA ( Learning Competencies)
(Content Standard) (Performance Standard)
PAGPAPAHALAGA
EP
I. Pananagutang Pansarili at Mabuting Kasapi ng Pamilya – Unang Markahan
1. Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang
EsP4PKP-
1. Katatagan ng loob Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang may maging bunga nito
Ia-b – 23
(Fortitude) unawa sa kahalagahan mapanuring pag-iisip ang
E
ng pagkakaroon ng tamang pamamaraan/ 2. Nakapagsusuri ng katotohanan bago
2. Pagkamatiyaga katatagan ng loob, pamantayan sa pagtuklas gumawa ng anumang hakbangin: EsP4PKP-
(Perseverance) mapanuring pag-iisip, ng katotohanan. 2.1. pagsangguni sa taong kinauukulan Ic-d – 24
xix
3. Pagkamapagtiis
pagkamatiyaga,
pagkamapagtiis,
D 3. Nakapagninilay ng katotohanan mula sa
(Patience) pagkabukas-isip, mga:
pagkamahinahon at 3.1. balitang napakinggan
EsP4PKP-
4. Mapanuring pag-iisip pagmamahal sa 3.2. patalastas na nabasa/narinig
Ie-g - 25
(Critical thinking) katotohanan na 3.3. napanood na programang pantelebisyon
magpapalaya sa
C 3.4. nababasa sa internet at mga social
5. Pagkakaroon ng anumang alalahanin sa networking sites
bukas na isipan buhay ng tao bilang
(Open-mindedness) kasapi ng pamilya
O
6. Pagmamahal sa
katotohanan (Love of
truth) 4. Nakapagsasagawa nang may mapanuring
pag-iisip ng tamang pamamaraan/ EsP4PKP-
7. Mapagpasensiya pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan. Ih-i - 26
(Patience/Self-
PY
Control)
8. Pagkamahinahon
(Calmness)
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
II. Pakikipagkapwa-tao -Ikalawang Markahan
5. Nakapagpapakita ng pagkamahinahon sa
1. Pagdama at pag- Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang damdamin at kilos ng kapwa tulad ng:
unawa sa damdamin unawa na hindi mapanuri ang tunay na 5.1. pagtanggap ng sariling pagkakamali at
ng iba (Empathy)
D naghihintay ng kahulugan ng pagtutuwid nang bukal sa loob EsP4P- IIa-
anumang kapalit ang pakikipagkapwa 5.2. pagtanggap ng puna ng kapwa nang c–18
2. Pagkabukas-palad paggawa ng mabuti maluwag sa kalooban
(Generosity) 5.3. pagpili ng mga salitang di-nakakasakit ng
damdamin sa pagbibiro
3. Pagkamatapat/Pagigi 6. Nakapagbabahagi ng sariling karanasan o
ng Totoo makabuluhang pangyayaring nagpapakita ng EsP4P-
EP
(Sincerity/Honesty) pang-unawa sa kalagayan/pangangailangan IId–19
ng kapwa
7. Naisasabuhay ang pagiging bukas-palad sa
7.1. mga nangangailangan EsP4P-
E 7.2. panahon ng kalamidad IIe– 20
xx
8. Nakapagpapakita ng paggalang sa iba sa
4. Paggalang (Respect)
D
Naisasagawa ang
paggalang sa karapatan
mga sumusunod na sitwasyon:
8.1. oras ng pamamahinga
5. Kabutihan (Kindness) ng kapwa 8.2. kapag may nag-aaral
8.3. kapag mayroong maysakit
8.4. pakikinig kapag may nagsasalita/
C nagpapaLiwanag
8.5. paggamit ng pasilidad ng paaralan nang
may pag-aalala sa kapakanan ng kapwa
EsP4P-IIf-
8.5.1. palikuran
i– 21
O 8.5.2. silid-aklatan
8.5.3. palaruan
8.6. pagpapanatili ng tahimik, malinis at
kaaya-ayang kapaligiran bilang paraan ng
pakikipagkapwa-tao
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
D
III. Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa – Ikatlong Markahan
1. Pagmamahal sa Naipamamalas ang pag- Naisasabuhay ang mga 9. Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig o
Bansa unawa sa pagmamahal gawaing nagpapakita ng pagbabasa ng mga pamanang kulturang
sa bansa sa pagpapahalaga sa kultura materyal (hal. kuwentong bayan, alamat, EsP4PPP-
1.1. Pagpapahalaga pamamagitan ng mga epiko) at di-materyal (hal. mga IIIa-b–19
sa Kultura pagpapahalaga sa magagandang kaugalian, pagpapahalaga sa
EP
(Appreciation of kultura nakatatanda at iba pa)
One’s Culture)
10. Naipagmamalaki/napahahalagahan ang
nasuring kultura ng iba’t ibang pangkat
E etniko tulad ng kuwentong-bayan,
EsP4PPP-
IIIc-d–20
katutubong sayaw, awit, laro at iba pa
xxi
2. Likas-kayang Pag- Naipamamalas ang pag-
D
Naisasabuhay ang patuloy 11. Nakasusunod sa mga batas/panuntunang
unlad unawa sa kahalagahan na pagninilay para EsP4PPP-
pinaiiral tungkol sa pangangalaga ng
2.1. Pagkakaroon ng ng pagkakaroon ng makapagpasya nang IIIe-f–21
kapaligiran kahit walang nakakakita
Disiplina sariling disiplina para sa wasto tungkol sa epekto
(Discipline) bansa tungo sa ng tulong-tulong na
pandaigdigang pangangalaga ng
C 12. Nakatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan
at kaayusan ng kapaligiran saanman sa
3. Pandaigdigang pagkakaisa kapaligiran para sa pamamagitan ng:
Pagkakaisa kaligtasan ng bansa at 12.4. segregasyon o pagtapon ng mga
(Globalism) daigdig
3.1. Kalinisan at
O basurang nabubulok at di-nabubulok
sa tamang lagayan
Kaayusan 12.5. pag-iwas sa pagsunog ng anumang
bagay EsP4PPP-
12.6. pagsasagawa ng muling paggamit ng IIIg-i–22
mga patapong bagay (Recycling)
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
IV. Pananalig at Pagmamahal sa Diyos; Paninindigan sa Kabutihan – Ikaapat na Markahan
13. Napahahalagahan ang lahat ng mga likha:
1. Ispiritwalidad Nauunawaan at Naisasabuhay ang may buhay at mga materyal na bagay
(Spirituality) naipakikita ang pananalig sa Diyos sa 13.1. Sarili at kapwa-tao: EsP4PD-
D pananalig sa Diyos sa pamamagitan ng 13.1.1. pag-iwas sa pagkakaroon ng sakit IVa-c–10
2. Pagmamahal sa pamamagitan ng paggalang, pagtanggap at 13.1.2. paggalang sa kapwa-tao
Diyos (Love of God) paggalang, pagtanggap pagmamahal sa mga likha
at pagmamahal sa mga 13.2. Hayop:
EsP4PD-
3. Pag-asa (Hope) likha 13.2.1. pagkalinga sa mga hayop na ligaw
IVd–11
at endangered
4. Pagkakawanggawa
EP
(Charity) 13.3. Halaman :
pangangalaga sa mga halaman gaya
ng :
13.3.1. pag-aayos ng mga nabuwal EsP4PD-
E halaman IVe-g–12
13.3.2. paglalagay ng mga lupa sa paso
13.3.3. pagbubungkal ng tanim na
xxii
D halaman sa paligid
13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

EsP4PD-
13.4.1. pangangalaga sa mga materyal na
IVh-i –13
kagamitang likas o gawa ng tao
C
O
PY
CODE BOOK LEGEND
Sample: EsP10PB-IIIg-12.1
LEGEND
D SAMPLE DOMAIN/ COMPONENT CODE
Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Edukasyon sa
Strand/ Subject or
Pagpapakatao Mahal Ko, Kapwa Ko P
Specialization
EsP
First Entry
10 Para Sa Kabutihan ng Lahat, Sumunod Tayo PPP
EP
Grade Level Baitang 10
Paggawa ng Mabuti, Kinalulugdan ng Diyos PD
Pagkilala at Pamamahala sa mga Pagbabago sa
Uppercase Letter/s
E
Domain/Content/ Ang Pagpapahalaga at
PB
Sarili
PS
Component/ Topic Birtud
Ang Pagkatao ng Tao PT
xxiii
D - Ang Pagpapahalaga at Birtud PB
Roman Numeral Ang Pakikipagkapwa P
Quarter Ikatlong Markahan III
*Zero if no specific quarter
Lowercase Letter/s Mga Isyu sa Pakikipagkapwa IP
*Put a hyphen (-) in between
letters to indicate more than a
Week Ikapitong linggo
C g Ang Papel ng Lipunan sa Tao PL
specific week
Ang Tungkulin ng Tao sa Lipunan TT
O-
Mga Kaugnay na Pagpapahalaga sa Paggawa KP
NakapagpapaLiwanag ng
kahalagahan ng Mapanagutang Pagpaplano ng Kursong
Arabic Number Competency 12.1 Akademiko o Teknikal-Bokasyonal, Sining at PK
pangangalaga sa
kalikasan Isports, Negosyo o Hanapbuhay
Ang Moral na Pagkatao MP
PY
Ang Makataong Kilos MK
Ang Aking Posisyon sa mga Isyung Moral PI
Yunit III
Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa
Pandaigdigang Pagkakaisa
PY
O
C
E D
EP
D
97
Pilipino ako, ipinagmamalaki ko ito
Pamanang kultura, ikinararangal ko
Biyaya ng Maykapal, bansang sinilangan ko
Pangangalagaan at pagyayamanin ko.
Kaysarap maging Pilipino! Hiling namin na sa pagbagtas ng mga

mag-aaral sa mga araling nakapaloob sa yunit na ito ay maranasan nila
ang damdaming ito. May tatlong mahahalagang layunin ang yunit na ito
para sa mga mag-aaral. Una, ang lubos nilang makilala ang kanilang sarili
bilang Pilipino habang binabalikan ang mayamang pamanang kultura ng
PY
kanilang lahi. Pangalawa, ang ikarangal nila na sila ay Pilipino, at pangatlo,
ang mamuhay sila nang may giting at pagmamalasakit para sa kapuwa at
bansa.
O
Muling binalikan ng mga aralin ang makukulay na aspekto ng
kulturang Pilipino. Naniniwala kaming sa pagkilala sa mayamang kultura
C
sumisibol ang tunay na malasakit at pag-ibig sa bansa. Mas pinili ng mga
manunulat na bigyang-diin ang kagandahan at kabutihan ng kulturang
Pilipino upang magsilbing inspirasyon sa mga mag-aaral. Ipinakita rin
D
sa mga aralin na ang lahing Pilipino ay nagkakaisa sa adhikain para sa
kapayapaan at kaunlaran bagamat binubuo ng iba’t ibang pangkat etniko.
E
Ipinakita ng mga aralin na ang pagtataglay ng disiplina sa sarili ay isang

mabuting simula sa pagtugon sa mga adhikaing nabanggit.
EP
May magagawa sila at malaki ang kanilang maitutulong sa pagpapanatiling

buhay at pagpapatuloy ng kulturang Pilipino at pangangalaga sa bansang biyaya
sa kanila ng Maykapal. Ang mga mapanghamong aralin ukol sa kapaligiran
D
ay naglalayong ipakita sa kanila ang bigat ng suliraning kinakaharap hindi

lamang ng bansa kundi ng buong mundo dahil sa patuloy na pagbabale
wala at pag-abuso sa kalikasan. Sa kabuuan, ang mga aralin ay mga
panawagan para sa pagbabago at pagkilos na hindi na maaaring isaisantabi
o ipagpaliban pa. Bilang mga Pilipino, dapat nilang tugunin ang mga
panawagang ito para sa kabutihan ng bansa at ng mamamayan nito.
98
Ang mga aralin ay masusing idinisenyo na napapanahon at may
interaktibong pagdulog upang higit na maiugnay ng mag-aaral ang kanilang
sarili sa bawat aralin. Ang mga ginamit na lunsaran sa talakayan ay batay
sa mga aktuwal na pangyayari upang maging makatotohanan. Ilan sa mga
aralin ay kakikitaan din ng interdisiplinaryong pagdulog. Isinaalang-alang
ang pagkakaiba-iba sa kakayahan at interes ng mga mag-aaral sa mga
gawaing inihanda upang maging kawili-wili at mapanghamon ang bawat
yugto ng mga aralin.
PY
Ang yunit na ito ay hinati sa siyam (9) na aralin:
Aralin 1: Kultura ng Ating Lahi, Ating Pahalagahan

Aralin 2: Kultura Ko, Ipinagmamalaki Kong Tunay
O
Aralin 3: Pangkat na Magkakaiba, Pinahahalagahan ng mga
Pilipinong Nagkakaisa C
Aralin 4: Kultura ng mga Pangkat Etniko, Mahalagang Malaman
Aralin 5: Sariling Disiplina sa Pagsunod sa mga Batas
Aralin 6: Nagkakaisang Lahi, Mundo’y Maisasalba
D
Aralin 7: Disiplina sa Pagtatapon ng Basura: Isang Pandaigdigang
Panawagan
E
Aralin 8: Patuloy na Panawagan: Pagsunog ng Basura, Itigil Na!

Aralin 9: Mag-Recycle Ang Lahat Para sa Magandang Bukas
“self-
EP
“pride” o
Inaasahang ang mga aralin ay magsisilbing makabuluhang kaagapay
ng mga mag-aaral sa kanilang paglalakbay tungo sa pagkakaroon ng
mastery” o matapat na pagkilala sa sarili bilang mga Pilipino,
D
dangal bilang Pilipino at “self-discipline” o displina sa sarili na kakailanganin

nila sa pakikibahagi tungo sa pagtataguyod ng isang mapayapa, marangal,
malinis, maayos, at mapanagutang lipunan na makapag-aambag sa
pandaigdigang kapayapaan at pagkakaisa.
99
Aralin 1 Kultura ng Ating Lahi, Ating Pahalagahan
Layunin: Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig

o pagbabasa ng mga pamanang kulturang
materyal (halimbawa: kuwentong-bayan, awit,
laro o libangan, pagkain, pananamit)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagpapahalaga sa Kulturang Pilipino
Mga Kagamitan: Pampagtuturo: malaking mapa ng Pilipinas

gawa sa manila paper, mga larawan ng materyal
PY
na kulturang Pilipino (tingnan sa apendiks)
Para sa Brochure: bond paper, oslo paper o
lumang folder na maaari pang guhitan at sulatan,
mga gamit sa pagguhit tulad ng lapis, krayola, at
O
ruler.
Para sa Poster: kartolina o lumang poster na
C
maaaring gamitin ang likurang bahagi, pentel
pen, mga gamit sa pagguhit tulad ng lapis,
krayola, at ruler.
D
larawan o video na nagpapakita ng kulturang
Pilipino, sagutang papel
E
Integrasyon: Araling Panlipunan, Filipino, Sining, Edukasyon

sa Pagpapalakas ng Katawan, Edukasyong
EP
Pantahanan at Pangkabuhayan, Information

and Communication Technology (ICT)
Pamamaraan:
D
Alamin Natin
1. Ganyakin ang mga mag-aaral na pagmasdan ang mapa ng Pilipinas

na nasa pisara.
2. Sabihin: “Pansinin natin ang mga larawan sa palibot ng mapa

ng Pilipinas. Ano-ano ito?”
Maaaring isulat ng guro sa pisara ang mga sagot na ibinigay ng
100
mga mag-aaral.
3. Itanong:
a. “Ano ang kaugnayan ng mga larawang ito sa Pilipinas?”
b. “Paano mo ilalarawan ang Pilipinas batay sa mga larawan?”
c. “Sa paanong paraan pa nakikilala ang isang bansa?”
d. “Ano ang tawag natin sa pamumuhay, mga kaugalian at gawi
na natatangi lamang sa isang pangkat at siyang nagbibigay
sa kanila ng pagkakakilanlan?”
Inaasahang sagot: Kultura
PY
Ipaunawa sa mga mag-aaral na tayo ay nakikilala sa
pamamagitan ng ating kultura. Sinasaklaw ng kultura ang ating mga
gawi (folkways), kaugalian at paniniwala, mga pagpapahalaga, mga
O
bagay na sumasagisag sa ating pamumuhay at pagkatao kasama
na ang mga gawang-sining. Ang mga sangkap na ito ang bumubuo
C
sa ating kultura. Maaaring magkalap pa mula sa mga mag-aaral ng
mga halimbawa ng gawing naglalarawan sa mga Filipino. Maaari
ding magpakita ng mga larawan o video na nagpapakita ng kulturang
D
Pilipino.
4. Pabuksan ang Kagamitan sa Mag-aaral sa pahina ng Aralin 1 Yunit

E
III at ganyakin ang mga mag-aaral na basahin nang tahimik ang

EP
mga talata.
5. Talakayin ang baybayin. Tanungin kung may alam sila tungkol dito
at hayaan silang magbahagi ng nalalaman (dulog konstruktibismo).
Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral sa mga kaugnay na tanong.
D
Bigyang-diin na ang pagkakaroon ng maayos na sistema ng

pagbasa at pagsulat ng ating mga ninuno ay nangangahulugan
lamang na may maunlad na tayong kabihasnan na hindi nahuhuli
sa mga katabing bansa sa Asya.
101
Ang baybayin ay binubuo ng labing apat na katinig at mga
patinig na a, e/i, o/u na may pagkakahawig sa mga sinaunang
kabihasnan sa Asya. Karaniwang ginagamit ito ng mga ninuno
natin sa paggawa ng liham, tula, o mga awitin o sa pagtatala
ukol sa kanilang mga pang-araw-araw na gawain. Inuukit nila
ang mga baybayin sa kawayan.
Binabasa ang mga ito nang kaliwa papuntang kanan,
mula sa unang hanay pababa. Katulad ito ng paraan ng ating
pagbabasa ngayon gamit ang ating alpabeto.
PY
6. Tanungin ang mga mag-aaral kung may iba pa silang alam na
patunay ng pagkakaroon ng kultura at kabihasnan sa Pilipinas
noong sinaunang panahon.
O
7. Pasagutan ang mga tanong at gawain sa Alamin Natin sa Kagamitan
ng Mag-aaral upang matukoy ang lawak ng kaalaman sa kanilang
kultura bilang Pilipino.
C
8. Ipagawa ang pagbubuo ng web na makikita sa Kagamitan ng Mag-
D
aaral. Alamin ang iskor ng mga mag-aaral at kilalanin ang mga
nakakuha ng mataas na iskor. Iproseso ang kanilang sagot sa mga
tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Isa-isang tukuyin ang
E
mga bilang sa pamamagitan ng pagtatanong sa mga mag-aaral.

EP
Halimbawa: “Nakakain ka na ba ng kamatsile? Alam mo ba ang awit

na Sa Ugoy ng Duyan?” Maaari ding ipalarawan ang mga salitang
nasa kahon. Kung may mga aytem na hindi pamilyar sa mag-aaral,
halimbawa ang prutas na kamatsile, maaaring magpakita ng larawan
D
nito. Maaari ding magbigay pa ng dagdag na mga salita ang guro,

(halimbawa: mansanitas, tawilis) at itanong kung alam ng mga mag-
aaral kung ano ang tinutukoy ng mga salitang ito.
9. Bago tumungo sa Isagawa Natin, tanungin ang mga mag-aaral kung
bakit mahalagang alam natin ang ating kultura. Bigyan ng pagkakataon
ang mga mag-aaral na mapag-isipang mabuti ang kanilang sagot.
• Kung hindi nila agad ito masagot, maaaring tanungin ang mga
mag-aaral kung saan maaaring maihambing ang kultura.
102
• Kung hindi nila ito makuha, maaaring ang guro ang magbigay
ng analohiya. Sabihing maaaring maihambing ang kultura sa
isang mapa. Ito ay nagsisilbing gabay sa pagpunta sa isang
lugar. Gayundin naman, ang kultura ay nagsisilbing gabay sa
pagkilala sa mga Pilipino. Para sa mga nagnanais na maging
bahagi ng lipunang Pilipino, kailangang malaman nila ang
kultura nito.
• Sa huli, dalhin sila sa realisasyon na bilang mga Pilipino,

tungkulin nilang alamin, pagyamanin at palaganapin ang
PY
kulturang Filipino.
Isagawa Natin
Gawain 1
O
Bago ipagawa ang Gawain 1, tanungin ang mga mag-aaral kung
C
sa palagay nila ay marami na bang pagbabago sa ating kultura. Hayaang
magbigay sila ng patunay sa kanilang obserbasyon. Sabihin sa mga mag-
aaral na tayong mga Pilipino ay kilala sa ating mga kahanga-hangang
D
pagpapahalaga.
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1 ng Isagawa Natin na

E
nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

EP
Ang kultura natin ay nahahati sa dalawa: materyal tulad

ng mga bagay na ginamit, imbensiyon, mga sagisag at mga
gawang-sining. Samantala, di materyal ang tawag sa mga
kaugalian, paniniwala at mga pagpapahalagang taglay ng mga
D
Pilipino.
2. Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral. Gamit ang pagdulog na

konstruktibismo, tanungin ang mga mag-aaral kung may mga
pagkakataong naipamalas din nila ang mga pagpapahalagang ito.
Maaari din silang tanungin ng iba pang mga pagpapahalagang
isinasabuhay ng iba na maaaring hindi alam ng nakararami.
103
Tanungin din sila kung paanong nagiging matingkad at buhay ang
mga pagpapahalagang ito.
3. Dalhin sila sa realisasyon na tayong mga Pilipino ang nagpapatuloy

sa ating kultura. Pinagyayaman natin ito habang isinasabuhay o
patuloy na tinatangkilik ang mga materyal at di materyal na aspekto
ng ating kultura. Maaaring tanungin ang mga mag-aaral ukol sa
mga kilalang Pilipino na pinagyaman o pinalaganap ang kulturang
Pilipino sa pamamagitan ng natatangi nilang gawa.
PY
Gawain 2
Para sa gawaing ito, tanungin muli ang mga mag-aaral kung paano
nailalarawan o nakikilala ang ating kultura.
O
1. Ganyakin silang tingnan ang mga larawang ginamit sa pagsisimula
ng aralin. Tiyaking ang mga larawan ay nakahanay ayon sa materyal
C
at di materyal na anyo ng kultura. Hayaan ang mga mag-aaral na
tukuyin o ayusin ang mga larawan ayon sa materyal at kung ano
D
ang materyal at di materyal na anyo ng kultura.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral batay sa isinasaad sa Kagamitan

E
ng Mag-aaral. Mas makabubuting may pangkat na talaga ang mga

mag-aaral sa simula pa man ng taon. Para sa mga pangkatang
EP
gawain, magandang gamitin ang collaborative learning bilang isang

approach sapagkat nagkakaroon ng pagkakataon ang mga mag-
aaral na magbahagi ng kanilang ideya, magtalakayan, makinig sa
D
pananaw ng iba at maging responsable sa pagkatuto ng bawat isa.

Ito ay naiiba sa simpleng pangkatang gawain lamang sapagkat
kung palagi na sila ang magkakasama sa pangkat at ang kanilang
mga gawain ay itinatala, higit nagiging masigasig sila sa pakikilahok
sa gawain. Iminumungkahi ring magbigay ng premyo o gantimpala
ang guro para sa may pinakatamang gawa ayon sa mga batayan o
kraytiryang ibibigay ng guro. Dapat ding sapat lamang ang bilang ng
mga miyembro, mga apat hanggang lima lamang upang maiwasan
ang mga floaters o free riders na aasa lamang sa iba. Bigyan din
104
ng pagkakataon ang bawat miyembro ng grupo na bigyan ng grado
ang mga kasama niya sa grupo sa pagtatapos ng markahan. Sa
pamamagitan ng collaborative learning, mas nagiging responsable
ang mga mag-aaral sa kanilang pag-aaral at nagkakaroon sila ng
kamalayan sa kanilang pag-aaral. Ito ang tinatawag nating meta-
cognitive learning.
3. Bigyan ang mga mag-aaral ng lima hanggang pitong minuto upang

makagawa ng kanilang word tree. Mag-obserba ang guro sa bawat
pangkat at maging handa sa pagtulong sa mga mag-aaral kung
PY
makita na nahihirapan sila. Kapag nakatapos na ang mga mag-aaral
sa kanilang nagawa, ipapaskil ang mga ito at bigyan ng tig-isang
minuto ang bawat pangkat upang ipakita at ilarawan ang kanilang
ginawa.
O
Para sa mga may pasilidad na ICT, maaaring ipagawa sa mga
mag-aaral ang word tree gamit ang alin man sa sumusunod na
application:
C
1. Wordle 2. Easel.ly 3. Tagul.com
D
Isapuso Natin
E
Bago tumungo sa gawaing ito, ipaliwanag sa mga mag-aaral na

EP
ang mga pagbabago bunsod ng teknolohiya at mga bagong kaalamang

natutuklasan ay maaaring makapagbago ng ating kultura.
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain sa Isapuso Natin sa

D
Kagamitan ng Mag-aaral.
2. Ganyakin ang mga mag-aaral na tingnan ang mga larawang

nagpapakita ng pagbabago sa pamumuhay ng mga tao bunsod ng
mga imbensiyon.
3. Tanungin sila kung ano-ano ang pagbabagong naidulot nito sa mga

kaugalian, gawi o pamumuhay ng mga tao. Dalhin sila sa realisasyon
na dapat maging mapanuri tayo. Hindi lahat ng uso ay dapat nating
gayahin o tanggapin.
105
4. Tumawag ng mga mag-aaral upang magbigay ng mga patunay
batay sa kanilang mga nababasa o obserbasyon.
5. Ipaalala rin sa mga mag-aaral na anumang bagay ay maaaring

makasama sa isang tao kung hindi niya ito gagamitin nang
tama. Halimbawa, ang cellphone ay isang bagong imbensiyon
na nakatutulong upang higit na mapabilis ang komunikasyon ng
mga tao ngunit dapat na isalugar din ang paggamit nito. Anumang
bago na makita o marinig natin, hindi rin natin dapat kalimutan ang
kulturang pinagmulan natin. Kung kayang maipahayag ng mag-
PY
aaral ang mga konseptong ito sa pamamagitan ng mga tanong, higit
na makabubuti ito kaysa manggaling sa guro ang mga konsepto.
Halimbawa ng mga tanong:
O
• May naiisip ba kayong mga bagay na uso na nakapagbago
sa ating kultura? Halimbawa sa pananamit, mga bagong
C
imbensiyon, awitin o sayaw? Masasabi ba ninyong positibo
ang naidulot nitong pagbabago? Bakit?
D
• Sa inyong palagay, paano natin mapangangalagaan ang ating
kultura? Dapat bang tanggapin na lamang basta-basta ng mga
E
Pilipino ang anumang bago o uso? Kung ikaw ay maatasang

ipakilala ang iyong kultura, paano mo ito ipakikilala?
EP
6. Iproseso ang pagbabahaging ginawa ng mga mag-aaral. Ipapaskil

ang nagawang poster bago sila magsimulang magbahagi.
7. Kapag natapos na ang lahat sa kanilang pagbabahagi, gabayan

D
ang mga mag-aaral sa pagbuo ng mahahalagang konsepto batay

sa kanilang mga ipinakita sa pamamagitan ng pagbubuo ng web.
Tingnan ang Apendiks para sa mungkahing web.
8. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral

na may pang-unawa. Ipaliwanag ito ng guro upang lubos itong
maunawaan at maisapuso ng mga mag-aaral.
106
Isabuhay Natin
Para sa Isabuhay Natin, maaaring magpakita ng sample brochures

o leaflets para magsilbing template. Maaari ding magpakita ng video ads
ng Kagawaran ng Turismo. Maglaan ng isang mesa o display board na
paglalatagan ng brochures. Ipaskil ang kanilang mga gawa sa labas ng
silid-aralan upang makita at mabasa ng iba. Lagyan ng kawili-wiling tag line
o pamagat.
Maaaring gamitin ang rubrics sa ibaba bilang kraytirya o pamantayan

ng ebalwasyon ng nagawang brochure.
PY
PAMANTAYAN 4 3 2 1
1. Paksa o Malinaw na Nailahad ang Hindi Hindi
konseptong nailahad ang konseptong gaanong nailahad ang
O
nais ilahad konseptong nais ipahatid nailahad ang konseptong
sa brochure o nais ipahatid konseptong nais ipahatid
flyer nais ipahatid
2. Pagkaka- Malinis at
C Sa pangka- Hindi Hindi
gawa ng maayos ang lahatan ay gaanong malinis,
brochure pagkaka- maayos maayos at parang
D
gawa malinis ang minadali at
pagkaka- di angkop
gawa ipamahagi.
E
3. Pagka- Napaka- Malikhain Kulang Hindi

malikhain at malikhain. ang sa pagka- kinakitaan
EP
Paghahanda Nagpakita ng pagkaka- malikhain ng pagka-

sa Ginawa angkop na gawa at may at halatang malikhain
kahandaan sapat na kinulang sa at hindi
ang gawa paghahanda panahon ng nag-ukol ng
sa paggawa paghahanda sapat na
D
panahon
para
paghandaan
ang gawain.
Marka
Subukin Natin
Ipahanda sa mga mag-aaral ang papel na sagutan at ipasagot ang

Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.
107
Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral upang mapagnilayan nilang
muli ang mga pagpapahalagang natutuhan.
Maaaring tumawag ng ilang mag-aaral upang ibahagi ang kanilang

sagot.
Mga sagot sa Unang Bahagi:
1. Lydia de Vega
2. malasakit
3. Rona Mahilum
PY
4. Emilio Advincula
5. Jollibee
Mga Sagot sa Ikalawang Bahagi
1. Sagot: c Dahilan:
O
Dahil baka hindi niya alam na mali ang
C
kaniyang ginagawa; dahil dapat akong
maging mahinahon.
2. Sagot: d Dahilan: Dahil ang sungka ay isang larong Filipino
D
3. Sagot: b Dahilan: Dahil dapat akong makiisa sa aming
gawain; dahil magandang maipakita natin
E
ang pagmamahal sa bansa sa pagtangkilik

ng sarili nating sayaw
EP
4. Sagot: c Dahilan: Dahil kahit mahirap ang pumunta sa

nasalantang lugar ay marami pa rin sa atin
ang tumutulong sa kapuwa; kahit ordinaryo
lamang sila at di talagang mayaman,
D
tumutulong pa rin sila sa nangangailangan.

5. Sagot: b Dahilan: Dahil gusto ko siyang tulungan.
Mga Posibleng Sagot sa Ikatlong Bahagi
1. Pagtangkilik sa ating kultura.
2. Hindi ko ikahihiya ang aking kultura bilang Pilipino.
108
Tanong o Gawain Bilang Paghahanda sa Susunod na Aralin:
Gumawa ng pakikipanayam sa inyong mga lolo at lola at tanungin sila

ukol sa kultura noong unang panahon. Maaari silang tanungin ukol sa mga
awitin, sayaw at libangan noong kanilang panahon. Ipalarawan ang mga
Pilipino noon ayon sa kanilang gawi, kaugalian at mga pagpapahalaga.
Pagkatapos ay ihambing ito sa kasalukuyan.
PY
Aspeto ng Kultura Panahon Noon Panahon Ngayon
Gawi (Pananamit,
Pagkain, Libangan)
Kaugalian/
O
Pagpapahalaga C
Sayaw
Awit
D
Tula, Bugtong, o
Salawikain
E
EP
APENDIKS:
1. Mga Larawan ng Materyal na Kultura
• Sipa
D
• Kakanin
• Dyipni
• Pananamit
• Mga Pambansang Sagisag
2. Mga Larawan ng Di Materyal na Kultura
• Pagpapahalaga
• Kaugalian
109
3. Mga Halimbawa ng Brochure
PY
O
Source: https://www.flickr.com/ retrieved 08/15/2014
C
E D
EP
D
Source: http://mgalarongFilipino.blogspot.com/2012/10/patintero.html
retrieved 08/15/2014
110
Aralin 2 Kultura Ko, Ipinagmamalaki Kong Tunay
Layunin: Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig

o pagbabasa ng mga pamanang kulturang
materyal (halimbawa: kuwentong-bayan, awit,
laro o libangan, pagkain, pananamit)
Paksa/Pagpapahalaga: Pagpapahalaga sa Kulturang Filipino
Mga Kagamitan: scrap materials na maaaring i-recycle tulad ng

butones, beads, lumang magasin; tape o video ng
PY
mga awiting “Sa Ugoy ng Duyan” at “Dandansoy”
(kung wala ay aawitin na lamang ito ng guro
at pagkatapos ay gaganyakin ang lahat na
makisabay sa pag-awit); mga bagay na maaaring
O
gawan ng bugtong o alamat; bond paper, oslo
paper o lumang folder na maaari pang pagguhitan
C
at sulatan, kuwaderno, sagutang papel

D
Pantahanan at Pangkabuhayan
E
Pamamaraan:
Alamin Natin:
EP
1. Bago tumungo sa gawain, ipaunawa sa mga mag-aaral na bilang

mga Pilipino, dapat nilang tangkilikin ang sariling sining at panitikan.
Higit nilang makikilala ang kulturang Pilipino sa pamamagitan ng
D
pag-aaral nito.
2. Tanungin ang mga mag-aaral kung may alam silang katutubong

awit o sayaw, o may mga natatandaang bugtong, salawikain o
mga kuwentong alamat. Maaaring ipaawit ang sagot kung ito
ay alam. Sabihin sa mga mag-aaral na ang pamanang kultura
natin ay masasalamin sa sining (pag-awit, pagsayaw, pagguhit ,
pagtatanghal) at panitikan (kuwento, sanaysay, tula, salawikain,
salaysay).
111
3. Sabihin sa kanila na sa araw na ito ay pag-aaralan nila ang isang
katutubong awitin. Tanungin kung may nakaaalam sa kanila ng
“Dandansoy”. Hayaan silang magbahagi ng nalalaman. Bilang
paunang impormasyon, sabihin na ang awit ay isinulat sa Hiligaynon.
Ito ang diyalekto ng mga Ilonggo. Ang mga Ilonggo na karaniwang
matatagpuan sa rehiyon ng Kanlurang Bisaya (Iloilo, Capiz) ay
kilalang palakaibigan, malambing at mapagmahal. Ganyakin ang
mga mag-aaral na makinig at makisabay sa pag-awit.
Upang maintindihan ng mga mag-aaral ang nilalaman ng awitin,
PY
maghanap ng Tagalog na bersyon nito.
4. Pangunahan ang mga mag-aaral sa pag-awit. Kung hindi pamilyar

ang awit sa kanila, maaaring ipakinig ito nang dalawang beses.
O
5. Suriin ang awit gamit ang sumusunod na tanong:
C
• Ano sa palagay mo ang damdaming inilalarawan sa awit?
(Sagot: malungkot, dahil malumanay ang tono, o dahil

D
parang malungkot ang umaawit).
• Ano kaya ang ibig sabihin ng “Dandansoy”? Pangalan kaya ito

E
ng lugar o tao?
EP
(Sagot: Tao)
Ganyakin ang mga mag-aaral na tingnan ang larawan sa

D
Sa bahaging ito, maaaring ipakita o gamitin na lamang ang

translation ng awit at ganyakin ang mga mag-aaral na suriin
ang ibig sabihn nito.
• Kung tunay na minamahal ni “Dandansoy” ang umawit, ano

ang gagawin niya?
• Anong kaugalian ang ipinakikita ng awitin?
112
(Sagot: mapagmahal, ang pagiging mayumi ng mga
kababaihan, pagpupursigi ng mga kalalakihan para
sa nililiyag)
• Itanong sa mga mag-aaral kung may alam pa silang ibang

katutubong awitin na nagpapakita ng kaugaliang Pilipino at
kung ano ang ipinahihiwatig nito.
Isagawa Natin
PY
Gawain 1
1. Bago ipagawa ang Gawain 1, tanungin ang mga mag-aaral kung

alam nila kung ano ang bugtong at salawikain. Maaaring magpakita
O
ng isang halimbawa ng bugtong at isang salawikain. Pahulaan
ang bugtong. Itanong sa mga mag-aaral kung ano kaya ang naisip
C
ng mga unang Pilipino nang lumikha sila ng mga bugtong. (Para
malibang, para mapatalas ang isipan).
Halimbawa ng bugtong:
D
Tapat kong kaibigan, kasama ko kahit saan. (Sagot: anino).
E
2. Ganyakin naman silang basahin ang salawikain. Itanong sa kanila

kung ano naman ang ipinahihiwatig ng salawikain. “Bakit kaya sila
EP
lumikha ng mga salawikain?” (Maaaring sagot: Upang magsilbing

gabay sa kanilang buhay, payo para sa kabataan, para huwag
maligaw ng landas o magkamali, para maging matagumpay).
D
Halimbawa ng salawikain:
Kapag may isinuksok, may madudukot.
(Kahulugan: Kapag natutong mag-impok, sa panahon ng
kagipitan ay may mapagkukunan).
3. Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral. Gamit ang teoryang

konstruktibismo, tanungin muna sila kung ano ang napansin nila sa
pagkakalahad ng mga bugtong.
113
(Maaaring sagot: nakakatawa, kailangan mong mag-isip na
mabuti kung ano ang tinutukoy).
Para sa mga bugtong, bigyang-pokus ang cue words o mga salitang

maaaring magbigay sa atin ng clue o gabay para mahulaan ang
bugtong.
4. Ipasuri naman ang mga salawikain. (Matalinghaga, may tugma ang

mga salita kaya magandang pakinggan o basahin). Para naman sa
salawikain, ipaunawa sa mga mag-aaral na kung minsan gumagamit
PY
ng analohiya ang mga salawikain. Ibig sabihin, inihahambing nila sa
isang bagay ang isang pangyayaring maaaring maranasan ng tao.
(Halimbawa: Kung maiksi ang kumot matutong mamaluktot).
O
Tiyaking nakuha ng mga mag-aaral ang nais
ipahiwatig ng mga salawikain.C
5. Sabihin na ang Pilipinas ay mayaman sa mga bugtong at salawikain.
Mga Sagot sa Gawain 1:

D
A. Salawikain B. Bugtong
E
1. nakatunganga 1. mata
EP
2. kabaitan 2. daliri
3. painumin 3. bangka o barko
4. kumain 4. atis
5. lagi 5. yoyo
D
Gawain 2
1. Para sa gawaing ito, ang mga mag-aaral ay bubuo ng limang

pangkat.
2. Bawat pangkat ay gagawa ng dalawang sarili nilang bugtong na

may tugma ang huling salita ng bawat linya, at isang salawikain na
may anim o walong pantig.
114
3. Pagkatapos ay magkakaroon sila ng laro. Pahuhulaan ng bawat
pangkat ang nagawa nilang bugtong. Tutukuyin naman ang paksa
ng nilikhang salawikain. Gawing paligsahan ang pagbabahagi
upang maging mas kawili-wili ang gawain.
Isapuso Natin
1. Bago tumungo sa gawaing ito, itanong sa mga mag-aaral kung may

napag-aralan na silang mga kuwento, sayaw, awit, at produktong
sining ng mga Pilipino sa kanilang ibang asignatura. Ipaalala sa
PY
kanila ang mga ito. Maaari ding maglaan ng mga babasahin ang
guro bilang sanggunian ng mga mag-aaral sa kanilang gagawin.
2. Bawat pangkat ay may nakalaang gagawin na makikita sa Isapuso
O
Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
3. Ibigay ang mga pamantayan sa pagganap o kraytirya para sa

ebalwasyon ng performans o ginawa.
C
4. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral upang
makapaghanda. Magbigay ng lugar o puwesto upang doon
D
sila maaaring magtalakayan at maghanda para sa kanilang
presentasyon.
E
5. Kilalanin ang mga mag-aaral sa kanilang magandang performans

EP
at likha. Maaaring bigyan ng insentibo ang pangkat na may

pinakamataas na nakuhang iskor. Bigyan ng pagkakataon ang mga
mag-aaral na punahin ang presentasyon ng bawat pangkat.
D
6. Kapag natapos na ang lahat sa kanilang paglalahad o pagpapakita ng

nagawa, gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng mahahalagang
konsepto ukol sa aralin gamit ang isang graphic organizer. Ipakita na
ang mga materyal na kultura tulad ng mga bagay o kagamitang ginamit,
mga gawang sining at panitikan ay pare-parehong nagpapakita ng
natatangi nating kultura bilang mga Pilipino. Patnubayan din sila
sa realisasyon na ang ating naiiba o katangi-tanging kultura ay
sumasalamin sa ating pinagmulan at pagkakakilanlan. Dapat nating
tangkilikin at ipagmalaki ang sarili nating kultura.
115
Sining
Bagay
o Panitikan
Kagamitan
PY
7. Bago tumungo sa susunod na gawain, ipabasa sa mga mag-aaral
nang may pang-unawa ang Tandaan Natin sa Kagamitan ng Mag-
aaral. Ipaliwanag ito ng guro upang lubos itong maunawaan at
O
maisapuso ng mga mag-aaral.
C
Isabuhay Natin
Para sa Isabuhay Natin, hayaan ang mga mag-aaral na pumili ng

D
nais nilang gawin. Kung kukulangin sa oras, maaaring ipagpatuloy ang
kanilang ginagawa sa bahay ngunit tiyaking nakita ng guro ang kanilang
E
nasimulang gawa. Tulungan silang mapaganda o mapabuti pa ito. Sabihin

sa mga mag-aaral na ang kanilang ginawa ay ididispley sa isang exhibit na
EP
ioorganisa ng klase sa tulong ng guro.
Subukin Natin
D
1. Iparinig sa mga mag-aaral ang awiting “Sa Ugoy ng Duyan”.
2. Ipahanda sa mga mag-aaral ang kanilang kuwaderno at ipasagot

ang Unang Bahagi ng Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-
aaral.
116
Mga Sagot sa Unang Bahagi:
a) Tama b) Wala c) Mali d) Tama e) Mali

f ) Tama g) Wala h) Tama i ) Tama j) Mali
3. Ipasagot naman sa sagutang papel ang Ikalawang Bahagi ng

Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
Mga Sagot sa Ikalawang Bahagi:
1. d 2. a 3. e 4. c 5. b
PY
4. Ipasagot naman sa bond paper ang Ikatlong Bahagi ng Subukin
Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
5. Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral upang mapagnilayan nilang
O
muli ang mga pagpapahalagang natutuhan. Maaaring tumawag ng
ilang mag-aaral upang ibahagi ang kanilang sagot.
C
D
Kakapanayamin ng mga mag-aaral ang kanilang mga magulang
at tatanungin nila kung ano ang pangkat etnikong kinabibilangan nila.
E
Maglilista sila ng ilang katangian ng kanilang pangkat etniko.

EP
Magsasaliksik ang mga mag-aaral ng limang pangkat etniko at

maglilista ng tigtatatlong katangian ng bawat isa. Ibabahagi nila ito sa klase.
Kung ang paaralan ay may internet connection, maaaring ipabisita sa

D
kanila ang mga site na ito: Ethnic Groups of the Philippines at Katutubong
Filipino Project.
117
Aralin 3 Pangkat na Magkakaiba, Pinahahalagahan ng
mga Pilipinong Nagkakaisa
Layunin: Naipagmamalaki / napahahalagahan ang

nasuring kultura ng iba’t ibang pangkat
etniko, tulad ng kuwentong bayan,
katutubong sayaw, awit, laro at iba pa
Bagamat ito ang nakasaad sa kurikulum, ninais

ng manunulat na isama ang konsepto ng
paggalang sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat
PY
etniko. Nilalayon nitong mahimok ang mga
mag-aaral na makatulong sa pagtataguyod ng
lipunang may pagtanggap sa iba’t ibang pangkat
etniko at paggalang sa kanilang pamanang
O
kultura.
Paksa/Pagpapahalaga: Pagpapahalaga at Paggalang sa Pagkakaiba-

iba ng Kultura
C
Mga Kagamitan: mga larawan ng iba’t ibang pangkat etniko,
D
padron, at mga gamit sa paggawa ng “biographic
doll“ patpat o karton na maaaring gamiting
E
suporta sa flower organizer, lumang folder o

kartolina na maaaring gamitin sa paggawa ng
EP
flower organizer (maaaring patungan ng art

paper), pentel pen o krayola, gunting, glue o
pandikit, lumang magasin, kalendaryo o poster,
sagutang papel, tray, malaking mapa ng Pilipinas
D

Pantahanan at Pangkabuhayan
Pamamaraan:
118
Alamin Natin
1. Bago ang gawain, ipaunawa sa mga mag-aaral ang konsepto ng

diversity o pagkakaiba-iba, na ito ay isang realidad o katotohanan.
Maaari ding ipakilala ang konsepto ng “cultural diversity.”
2. Dalhin ang mga mag-aaral sa realisasyon na kahit iba-iba tayo ng

pinanggalingang pangkat etniko, lahat tayo ay mga Pilipino. Iisa ang
bansa natin. Sa kabila ng mga pagkakaiba-iba, kayang-kaya nating
itaguyod ang pagkakaisa.
PY
3. Ipagawa sa mga mag-aaral ang nakalagay sa Alamin Natin na nasa
Kagamitan ng Mag-aaral. Ipasulat sa isang papel ang kanilang
sagot sa mga tanong.
O
4. Ganyakin ang mag-aaral sa tanong na, “Ipinagmamalaki mo ba na
ikaw ay isang Pilipino?” Pangatwiranan.
C
5. Gamit ang principle of integration, iugnay ang mga natutuhan nila
sa asignaturang Araling Panlipunan.
D
Dagdag Kaalaman
E
Ang Pilipinas ay binubuo ng mahigit isang daang pangkat etniko.

EP
Bawat pangkat ay may kani-kaniyang kinagisnang gawi o kultura. Gayon

pa man, iisa ang ating pagkakakilanlan. Pare-pareho tayong mga Pilipino
kaya marapat na tayo ay nagtutulungan para sa ikauunlad ng bawat isa at
ng ating bansa.
D
Sa araling ito ay mababatid mo na ang Pilipinas ay binubuo ng iba’t

ibang pangkat etniko. Bawat pangkat ay may taglay na mga katangian.
Naiiba man sila sa pangkat na kinabibilangan mo, dapat natin silang igalang
at mahalin pagkat tulad natin, sila ay Pilipino rin. Handa ka na bang sila ay
kilalanin?
119
PY
O
Ayon sa Ethnic Groups of the Philippines (2014), tinatayang mahigit
sa 150 ang mga pangkat etniko rito sa Pilipinas. Ang bawat pangkat ay
C
makikilala sa kanilang mga katangiang pisikal, mga paniniwala, kagawian
at wika o diyalekto. Dumami ang mga pangkat etniko sa bansa at lumawak
ang pakikipag-ugnayan sa bawat pangkat. Nagkaroon ng “intermarriage” o
D
pag-aasawa sa pagitan ng magkaibang pangkat. Kaya sa ngayon, ang ibang
mga Pilipino ay bunga na ng iba’t ibang pangkat. Halimbawa, maaaring ang
E
iyong nanay ay Cebuano ngunit ang tatay mo ay Ilokano. Samakatuwid,

maaaring maimpluwensiyahan ka ng mga katangiang Cebuano at Ilokano.
EP
Magkagayun man, ikaw at ang mga magulang mo ay magkakaparehong

Pilipino.
• Ano ang maaaring epekto ng pagkakaroon ng iba’t ibang pangkat

D
etniko?
• May iba pa ba kayong alam na pangkat etniko bukod sa nasa
mapa? Ilarawan sila.
1. Sabihing ang Pilipinas ay tahanan ng iba’t ibang pangkat etniko na

may kani-kaniyang kultura. Tanungin ang mga mag-aaral kung alam
nila ang pangkat na kinabibilangan nila.
120
2. Para sa pagpapakilala ng mga mag-aaral na kumakatawan sa ilang
pangkat etniko, maaaring tumawag ng mga mag-aaral na gaganap
bilang mga mag-aaral tulad ng nakalagay sa Kagamitan ng Mag-aaral.
Maaaring tumawag din ng iba pang mag-aaral upang ipakilala ang
kanilang sarili sa pamamagitan ng pagbanggit sa kanilang pangkat na
pinagmulan.
3. Matapos ang mga pagpapakilala, tanungin muli ang mga mag-aaral

ng konsepto ng kultura. Balikang muli ang konsepto nito, na ito ay
kumakatawan sa mga katangian at karanasang pinagsasaluhan
PY
(shared) ng isang pangkat o kalipunan ng mga tao mula sa isang maliit
na komunidad, tribo, lipunan hanggang sa bansa. Sinasaklaw nito
ang mga kaugalian, paniniwala, gawi at mga pananaw na maaaring
makaimpluwensiya sa mga kabilang sa pangkat.
O
4. Itanong sa mga mag-aaral kung paano natututuhan ang kultura ng isang
pangkat? Halimbawa, gamit ang pagdulog na konstruktibismo itanong
C
sa mga mag-aaral kung paano nila natutuhan ang kanilang pagkain,
pananamit, pagsagot sa nakatatanda, pag-aalaga sa sarili at iba pang
mga gawi. Dalhin sila sa realisasyon na ipinanganak tayo sa isang
D
pangkat na may kultura na at sa patuloy nating pakikipag-ugnayan sa
mga miyembro nito, nakukuha o natututuhan natin ang kanilang kultura.
E
Halimbawa, tanungin sila kung paano kaya natuto ng Filipino ang mga
banyagang nandito?
EP
Sa puntong ito, maaaring ipaalala sa mga mag-aaral ang konsepto ng

“cultural diversity.” Maaaring magkakaiba-iba tayo ng kultura ngunit
hindi ito hadlang sa pagkakamit ng matiwasay na pamumuhay at
D
kapayapaan. Kailangan lamang na pagtuunan natin ng pansin ang ating

pagkakatulad sa halip na pagkakaiba-iba.
• Tanungin ang mga mag-aaral kung saan sila nagkakatulad.

-- Mga bata
-- Naghahangad ng kapayapaan
-- May mga karapatan
-- May mga pangarap
121
• Tanungin ang mga mag-aaral ng iba’t ibang paraan kung paano
makapagpapakita ng paggalang at pagtanggap sa kultura ng iba.
Isagawa Natin
Gawain 1
1. Ipagawa ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng

Mag-aaral. Linawin sa mag-aaral ang kanilang gagawin.
2. Bigyan ng kalayaan ang mga mag-aaral sa pagpili ng pangkat
PY
etnikong nais gawin. Gamitin ang teoryang scaffolding. Maaaring
magpakita ng halimbawa ang guro ng sariling gawa ngunit sabihin
sa mga mag-aaral na malaya silang disenyuhan ang kanilang mga
manika ayon sa mga katangian ng kinabibilangang kultura.
May dalawang opsiyon para sa gawaing ito:
O
C
a. Isasabit ang mga nagawang manika sa isang napiling lugar o
sulok ng silid-aralan.
b. Ididikit ang mga manika sa isang malaking mapa ng Pilipinas.
D
3. Gabayan ang mga mag-aaral habang gumagawa. Kung kinakailangan,

E
tulungan sila sa higit na pagpapainam ng kanilang nagawa sa

pamamagitan ng pagbibigay ng mga mungkahi o tuwirang pagtulong
EP
sa kanila lalo na sa pagdidisenyo. Maaaring itago ang kanilang mga

nagawa at gamitin sa exhibit na isa sa mga pangwakas na gawain
para sa Ikatlong Markahan.
D
4. Iproseso ang nagawa ng mga mag-aaral. Mangalap ng ilang

impresyon matapos makita ang kabuuan ng kanilang ginawa bilang
isang klase. Muli, ipaalala sa kanila ang konsepto ng diversity.
Maaaring magkakaiba sila ng estilo ng paggawa ngunit kapag
pinagsama-sama na ang mga ito, isang magandang larawan ang
mabubuo. Ganito rin ang nais nating mangyari hindi lamang sa ating
bansa kundi maging sa buong mundo.
122
Gawain 2
1. Para sa gawaing ito, ipakilala si Jacob Maentz. Bigyang-diin na

bagamat isa siyang banyaga, naroon ang marubdob niyang
pagnanais na ipakilala ang mga katutubong pangkat na kahanga-
hangang napanatiling buhay ang kanilang kultura. Maaaring
magdagdag ng impormasyon ukol sa kaniya at sa kaniyang
adbokasiya. Maaaring ipakilala ang konsepto ng Indigenous People
o IP.
2. Bubuo ang mga mag-aaral ng limang pangkat. Sabihin sa kanila na
PY
sa pamamagitan ng mga larawang ibibigay ng guro, aalamin nila
ang kultura ng mga pangkat etnikong naitalaga sa kanila. Maaaring
gumamit din ng karagdagang materyal ang guro ukol sa mga
katutubong pangkat.
O
3. Maaaring gamitin ng bawat pangkat para sa kanilang pag-uulat ang
mga gabay na tanong na makikita sa Kagamitan ng Mag-aaral.
C
4. Ipaalala sa mga mag-aaral ang pamantayan sa paghahanda at
presentasyon at ang mga kraytirya sa ebalwasyon. Sabihin sa
D
mga mag-aaral na malaya silang gumawa ng sarili nilang graphic
organizer sa pagpapakita ng kanilang nagawa.
E
5. Bago tumungo sa Isapuso Natin, gabayan ang mga mag-aaral sa

paghahalaw ng mga paraan ng pagpapakita ng pagtanggap at
EP
paggalang sa kultura ng iba.

6. Itanong, “Sa paanong paraan natin maipakikita ang pagtanggap at
paggalang sa kultura ng iba?”
D
Isapuso Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Isapuso Natin na nasa Kagamitan

ng Mag-aaral. Para sa gawaing ito, tiyaking nauunawaan ng mga
mag-aaral ang kanilang gagawin.
2. Gabayan sila habang ginagawa ang kanilang flower organizer.

Bigyang-diin sa kanila na sa bud ng bulaklak o sa bilog ay isusulat
123
ang pagkakatulad. Maaaring ilagay dito ang kanilang mga katangian,
pangarap, hangarin at dalangin.
3. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral na mabasa ang

ginawa ng lahat ng pangkat. Pagkatapos, maglagay ng isang bulaklak
na blangko ang mga talulot at sa bud nito ay hayaan ang ilan na
sumulat dito. Tiyakin lamang na magkaroon ng sistema upang hindi
sila magkagulo. Maaaring tumawag lamang ng ilang mag-aaral.
4. Sabihin sa mga mag-aaral na may mga katutubong pangkat na may

kinakaharap na mga suliranin ngayon. Maaaring magbigay ng ilan -
PY
displacement, sanitasyon, kalusugan at iba pa.
5. Para sa pagpapayaman ng kaalaman, maaaring puntahan ang mga

site na ito: http://www.katutuboproject.org/.
O
http://www.ethnicgroupsphilippines.com/people/ethnic-
groups-in-the- philippines C
6. Tapusin ang gawain sa isang maikling panalangin.
7. Ipabasa sa mga mag-aaral ang Tandaan Natin na nasa Kagamitan

ng Mag-aaral. Gabayan sila sa ipinahihiwatig ng nilalaman nito.
E D
Isabuhay Natin
Para sa Isabuhay Natin, maaaring magpakita ng isang segment

EP
ng palabas na ang naka-feature ay isang pamilyang Agta at ang kanilang

kalagayan. Tanungin ang mga mag-aaral kung ano ang maaari nilang
magawa upang matulungan ang iba pang mga katutubong tulad ng batang
D
Agta sa palabas o larawan.
Maaring bisitahin ang site na ito: http://www.gmanetwork.com/

news/story/368317/publicaffairs/iwitness/galamay-ng-karagatan-
ngayong-sabado-10-30-pm-sa-i-witness
Para mapanood ang episode ng i-witness na “Galamay ng

Karagatan”, pumunta sa: https://www.youtube.com/watch?v=77dEflJnQlo&
feature=youtube_gdata_player
124
Kung nais na i-download ang video para mapanood ng klase, mag-
install ng youtube downloader at dito i-download ang naturang video.
Pagkatapos ay i-save sa iyong computer o i-save sa USB o CD.
Hayaang gumawa ng plano ang mga mag-aaral para sa isang proyekto

na maaari nilang mailunsad para makatulong sa mga batang katutubo.
Maaari din silang pasulatin ng isang liham para sa mga kinauukulan upang
matulungan ang mga kapatid nating katutubo sa kanilang kalagayan.
Subukin Natin
PY
Ipahanda sa mga mag-aaral ang papel na sagutan at ipasagot ang
Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
O
Iproseso ang sagot ng mga mag-aaral lalo na sa ikalawa at ikatlong
bahagi. Kung mapagtanto na may kailangang itama sa kanilang pananaw,
C
tiyaking nagawa ito ng guro.
Maaaring tumawag ng ilang mag-aaral upang ibahagi ang kanilang

D
sagot.
Unang Bahagi:
E
a. Mansaka d. Tau’t Bato

b. Agta e. Indigenous People / Katutubong Pangkat
EP
c. Amerasian

D
Gumawa ng pagsasaliksik sa mga pangkat etniko sa Mindanao.

Ilarawan sila ayon sa kanilang:
1. materyal na kultura (pananamit, pagkain, gawi, laro o libangan,

panitikan, sining)di-materyal na kultura (paniniwala, pananaw at
pagpapahalaga)
2. di materyal na kultura (paniniwala, pananaw at pagpapahalaga).
125
Aralin 4 Kultura ng mga Pangkat Etniko, Mahalagang
Malaman
Layunin: Naipagmamalaki / napahahalagahan ang nasuring

kultura ng iba’t ibang pangkat etniko tulad ng
kuwentong bayan, katutubong sayaw, awit, laro at iba
pa
Paksa/Pagpapahalaga: Pagpapahalaga sa Kultura
Mga Kagamitan: repolyong’ yari sa binilog na papel, music player,
PY
masiglang tugtugin, pinalaking larawan para sa
Isapuso Natin, video clip sa Isabuhay Natin,
video player/laptop o projector, kuwaderno
Integrasyon: Araling Panlipunan, Sining
Pamamaraan:
O
C
Alamin Natin
D
Paalaala sa Guro:
E
Ang kuwentong “Maipagmamalaking T’boli si Tatay!” sa Alamin Natin

na nasa Kagamitan ng Mag-aaral ay medyo mahaba. Maaaring ipabasa ito
EP
bilang takdang-aralin bago sumapit ang araw ng pagtuturo:
1. Kung sa oras ng klase babasahin ang kuwento, maaaring gawin

ang sumusunod:
D
Itanong:
-- “Naranasan na ba ninyo ang magbakasyon sa probinsiya?”
“Saang probinsiya naman kayo nakapagbakasyon?”
(Hayaang makapaglahad ang mga mag-aaral ng kanilang

karanasan sa bahaging ito. Huwag magmadali ang guro.)
-- “Alam ba ninyo kung nasaan ang South Cotabato?”
126
Sabihin:
• May babasahin tayong kuwento ukol sa isang pamilyang
nagbakasyon sa South Cotabato. Sa kanilang pagbabakasyon
at pamamasyal ay may natuklasan ang dalawang batang
tauhan dito ukol sa kanilang kultura. Ating alamin.
• Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbasa ng kuwentong

“Maipagmamalaking T’boli si Tatay!” na nasa Kagamitan ng
Mag-aaral
2. Kapag ibinigay mo bilang takdang-aralin ang kuwento, ito naman
PY
ang maaaring gawin:
• Sa oras ng klase, pag-usapan kung ano ang kuwentong

kanilang binasa. Maaaring itanong ang sumusunod:
O
-- “Ano ang kuwentong ipinabasa sa inyo sa bahay”?
-- “Katulad ng kuwento, naranasan na rin ba ninyo ang
C
magbakasyon sa probinsiya? Saang probinsiya naman
kayo nakapagbakasyon?”
D
(Hayaang makapaglahad ang mga mag-aaral ng kanilang
karanasan sa bahaging ito. Huwag magmadali ang guro.)
E
3. Pagkatapos na mabasa ang kuwento ipagawa ang gawaing

MagLAR-NUNGAN Tayo: Cabbage Roll kung saan sasagutan
EP
ng mga mag-aaral ang mga tanong tungkol sa kuwento na nasa

Sabihin:
“Napakahalaga na nabasa mo ang kuwentong
D
“Maipagmamalaking T’boli si Tatay!” upang makalahok ka

nang mahusay o masagot mo ang mga tanong sa ating
susunod na gawain. Handa ka na ba”?
MagLAR-NUNGAN Tayo: Cabbage Roll
a. Sa saliw ng isang masiglang tugtugin, ipapasa ng guro sa isang

mag-aaral ang isang ‘repolyo’ na yari sa binilog na mga papel.
127
b. Ipapasa rin niya ito sa kaniyang mga kamag-aral habang
tumutugtog.
c. Pag tumigil ang tugtog ay tatayo ang natiyempuhang mag-aaral

na may hawak ng ‘repolyo’.
d. Aalisin ng may hawak ng ‘repolyo’ ang isang balat nito at

pagkatapos ay babasahin at sasagutin niya ang isang tanong
na nakasulat dito. Maaari siyang humingi ng tulong sa kaniyang
kaklase upang sumagot.
PY
e. Maaaring maglagay din sa ilang bahagi ng dahon ng repolyo sa
pagitan ng mga tanong na ang nakasulat ay, “Magandang araw!
Kumusta ang iyong pakiramdan?” o “Binabati kita, may premyo
O
ka sa iyong guro” upang maging mas masigla at kaiga-igaya
ang pagpapasahan ng repolyo. Maaaring magbigay ang guro
ng ilang simpleng sorpresa tulad ng lapis o gamit sa pag aaral
C
Paalaala sa Guro:
D
Ang guro ay inaasahang tagapaggabay lamang sa oras ng tanungan
habang nagpapasahan ng ‘repolyo’. Hayaang ang mga mag-aaral ang
E
magpalawak ng mga ideya at kasagutan sa mga tanong sa pamamagitan

ng kaniyang pagiging matalinong tagapamagitan
EP
Karagdagang Paalala:
Maaaring banggitin ang integrasyon sa buwan ng Disyembre bilang

pagdiriwang ng Historical, Cultural and Arts Festival of Excellence kung
D
saan ay binibigyang halaga ang mga kalinangan at kahusayan ng iba’t

ibang kultura sa Pilipinas.
Isagawa Natin
Makatutulong upang mapalawak pa ang pagkaunawa ng mga mag-

aaral sa kagandahang asal na nais maituro ng guro ang sumusunod na
gawain:
128
Itanong: “Ano-anong kulturang T’boli ang nabanggit sa kuwento sa
kanilang katutubong kasuotan, sayaw, awit, instrumentong
pangmusika at iba pa?”
Gawain 1
Maaaring gumamit ng larawan ng mga T’boli upang mas maging

kawili-wili pa at makatotohanan ang pagbibigay ng impormasyon. Ipagawa
ang Gawain 1 sa kanilang kuwaderno.
Sabihin: “Ngayong araw ay kultura naman ng sarili nating pangkat
PY
etniko ang ating dapat ipagmalaki. Handa na ba kayong
malaman ang mga ito?”
Gawain 2
O
Inaasahang magsasaliksik ang guro sa bahaging ito ukol sa kultura
C
ng pangkat etnikong kinabibilangan ng rehiyon o pangkat etniko. Sundan
lamang ang padron ng sanaysay katulad sa ibaba. Palitan lamang ang
mga detalye na nakasalungghit. Maaaring magbawas ng mga nakalistang
D
kultura depende sa kakayahang makalap ang impormasyong hinihingi o
wala talaga nito sa tinutukoy na rehiyon o pangkat etniko.
E
Halimbawa 1:
EP
Ang Cavite ay nasa Rehiyong Timog Katagalugan. Ang mga tao rito
ay kabilang sa pangkat etniko ng mga Caviteño. Mayaman din sa kultura
ang ating pangkat etniko. Kilala tayo sa katutubong kasuotan na Barong
Tagalog sa kalalakihan at Baro’t Saya sa kababaihan. Ilan sa kuwentong-
D
bayan na kilala rito ay ang Bernardo Carpio ng Rizal at Maria Makiling ng

Laguna. Ilan sa mga katutubong sayaw na dito rin nanggaling ay ang Subli
ng Batangas at Maglalatik ng Laguna. Sa mga awitin naman ay ilan sa
mga itinuturo sa paaralan ang ‘Tayo na sa Antipolo’ at ‘Lutong Filipino’ mula
sa Rizal. Kung pagkain naman ang pag-uusapan, sa Timog Katagalugan
matatagpuan ang kesong puti, puto, kalamay at iba pa. Sa mga larong
pambata, bahagi na ng kasaysayan ang mga laro tulad ng taguan, patintero
at luksong tinik na nilalaro din ng ibang pangkat etniko.
129
Halimbawa 2:
Ang Tawi-tawi ay nasa Rehiyong ARMM o Autonomous Region in

Muslim Mindanao. Ang mga tao rito ay kabilang sa pangkat etniko ng mga
Badjao. Mayaman din sa kultura ang ating pangkat etniko. Kilala tayo sa
katutubong kasuotang patadjong. Ilan sa kuwentong bayan na kilala rito
na nasa anyong paawit o kata-kata ay ang Kuwento ni Prinsesa Ayesha
ng Johore at Ang mga Sultan ng Brunei at Sulu. Ilan sa mga katutubong
sayaw na dito rin nanggaling ay ang Pangigal na sinasaliwan ng tugtog na
Dayang-dayang. Sa mga awitin naman ay ilan sa mga itinuturo sa paaralan
PY
ang leleng, binoa, tenes, panulkin, at ang lugu. Kung pagkain naman ang
pag-uusapan, sa Tawi-tawi matatagpuan ang syagul, guso, syanglag, tyula
itum at iba pa. Sa mga larong pambata, bahagi na ng kasaysayan ang
larong sipa na namana natin sa kalapit na bansang Malaysia.
O
Source: http://en.wikipedia.org/wiki/Bajau_people
h t t p : / / w w w . g l o b a l p i n o y. c o m / g p . t o p i c s . v 1 / v i e w t o p i c .
C
php?postid=4fab9f8176a31&channelName=4fab9f8176a31
Paalaala sa Guro:
D
Ang halimbawa 2 ay ginamitan ng manunulat ng pangkat etnikong

E
Badjao sa Tawi-tawi. Mayroon pa ring ibang pangkat etnikong nakatira

sa Tawi-Tawi tulad ng Sama o Samal, Tausug at iba pa kaya’t maaaring
EP
baguhin rin ito ng guro.
Kapag nabuo na ang sanaysay sa itaas, basahin ito habang nakikinig

ang mga mag-aaral. Gabayan sila na sagutan ang tsart. Ipasagot din ang
D
tanong na nasa ibaba nito. Ipagamit ang kuwaderno sa gawaing ito.
Mga Halimbawa Mula sa Pangkat

Kultura
Etnikong Kinabibilangan Mo
Kuwentong Bayan
Katutubong Sayaw
Awit
Laro
130
Paano mo maipagmamalaki at pahahalagahan ang mga ito?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
_______________________________________________
Isapuso Natin
1. Upang mahinuha at maisakatuparan pa ng mga mag-aaral ang

layunin ng aralin ng guro sa linggong ito kailangang gabayan ng
guro ang mga mag-aaral na maisadamdamin ang kalinangan sa
PY
pagpapahalaga, pagmamalaki at pagsasabuhay ng nakagisnang
kultura sa pangkat etnikong kinabibilangan.
Sabihin: Ngayong araw, nais kong malaman kung maipagmamalaki
O
na talaga ninyo ang inyong sariling pangkat etniko.
• Ano kaya ang maituturing natin sa isang tao na hindi

C
nagmamalaki sa kaniyang pangkat etniko?
• Mayroon na ba kayong nabalitaan o nakita mismo na

D
taong ikinahihiya ang sarili niyang pangkat etniko?
2. Ipagawa ang Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

E
Magpaskil ng mas malaking modelo ng larawan sa Isapuso Natin.

EP
3. Ganyakin ang mga mag-aaral na buuin ang larawan dito sa

pamamagitan ng pagguhit ng katutubong kasuotan ng pangkat
etnikong kanilang kinabibilangan. Ipalagay rin ang kanilang larawan
sa loob ng kahong nakalaan. Kung babae ay sa kaliwa at kung lalaki
D
naman ay sa kanan. Maaaring pakulayan ang iginuhit.
4. Ipabuo rin ang patlang sa pamamagitan ng paglalagay ng hinihinging

impormasyon.
5. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral

nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang mensahe
nito upang lubos na maisapuso ito ng mga mag-aaral.
131
6. Maaaring magbigay ng takdang-aralin:
Magsaliksik pa ng ibang kultura ng ating pangkat etniko sa

katutubong awit, laro at sayaw. Maaari ding magdala ng katutubong
kasuotan na inyo pang naitatago.
Isabuhay Natin
Sabihin: “Kahapon ay nalaman ko na tunay na naisapuso ninyo

ang pagmamalaki at pagpapahalaga sa sarili nating pangkat etniko.
PY
Ngayon naman ay nais kong makita kung maisabubuhay na rin ninyo ang
pagmamalaki rito.”
Itanong: “May nagdala ba sa inyo ngayong araw ng ilang halimbawa
O
ng nasaliksik pa ninyong mga kulturang atin? May nakapagdala ba ng
katutubong kasuotan? Ikinahihiya ba ninyong isuot ito dahil sa maiikling
damit na uso ngayon? Tingnan ko nga kung ano-ano ito?”
C
1. Maaaring magkaroon muna ng video presentation ang guro na
D
nagpapakita ng isang balita tungkol sa mga mag-aaral na Ifugao na
naglaro ng basketball nang nakabahag lamang.
E
2. Narito ang link ng video mula sa Youtube: https://www.youtube.com/

EP
watch?v=084UwHrnPqc
3. Pangkatang Gawain
Pagkatapos mapanood ang mga mag-aaral ng isang paaralan

D
sa Baguio City na naglalaro ng basketball habang nakasuot ng bahag

na kanilang katutubong kasuotan, itanong: “Ano ang masasabi
ninyo rito? Paano nila ipinakita ang pagpapahalaga at pagmamalaki
sa kanilang kultura? Makabuluhan ba ang kanilang ginawa?”
4. Kung wala namang maipakikitang video ay maaaring basahin ng

guro ang maikling kuwento na may pamagat na “Mga Kasuotang
Tatak Pilipino”. Hayaang makinig ang bawat pangkat.
132
Mga Kasuotang Tatak Pilipino
Ako ay nagtaka nang iabot sa akin ni Ginoong Castro, aking

tagasanay sa pagsulat ng lathalain, ang dalawang pirasong lumang
larawan at sinabing, “Mona, galing ang mga larawang ito sa mga
gamit ng dating tagamasid pampurok na matagal nang sumakabilang
buhay. Gumawa ka nga ng lathalain ukol dito.”
Bulong ko sa sarili, “Nakakainis! Ano naman kayang artikulo

ang maisusulat ko para sa mga lumang larawang ito? At saka
nakakatakot naman, baka multuhin pa ako ng mga taong narito sa
PY
mga larawan.”
Ngunit nang aking tingnan ang mga nagsisimula nang

magbitak-bitak at kupas na mga larawan napagtuunan ng aking
O
pansin ang kakaibang kasuotan ng mga tao rito. Tinawag ko ang
aking kaibigang si Claret at siya man ay namangha at naaliw sa
C
mga larawang ito.
“A, ito ang tinatawag na baro at saya ng mga babae at barong

tagalog naman para sa mga lalaki. Ang mga ito ang isinusuot ng
D
mga ninuno natin noong unang panahon. Sabi ng lola ko, mas
magaganda at makukulay pa ang isinusuot kapag may espesyal na
E
pagdiriwang, lalo na ang mga kadalagahan,” wika ni Claret.

EP
“Talaga! Nakakatuwa naman ang mga kasuotan noon. Kaygagara

at mahahaba ang yari, parang kayhirap isuot!” sagot ko sa kaniya.
“Hindi naman, pero kung estilo ang titingnan at ikokompara sa

D
mga uso at modernong kasuotan sa ngayon ay nagpapakita ng simple,

maganda ngunit kagalang-galang na pananamit,” sagot niya sa akin.
Napag-isip-isip ko, tama siya. Ang baro at saya at barong tagalog

ay sumasalamin sa payak na pamumuhay ng mga Pilipino noon.
Sa aking pagmumuni-muni ay sumabad muli ang aking
kaklase, “Mona, tingnan mo o, pati ang mga bata sa larawan ay
gayundin ang suot! Ano kaya’t ganito pa rin ang kasuotan natin sa
ngayon?” tanong niya sa akin na nanlalaki ang mga mata.
133
“Ewan ko. Pero alam ko mahihirapan tayong tumakbo kapag
huli na tayo sa klase,” nakangiti kong wika.
“Naku, oo nga! Huli na tayo para sa susunod nating klase.

Halika na!” sabay hagilap niya sa kaniyang mga gamit.
At nagmamadali kaming pumunta sa susunod naming klase.

At habang patakbo-takbong akay ng kaklase, naalaala ko ang bilin
ni Ginoong Castro na nagbigay ng dalawang mahahalaga palang
larawang nasa aking mga kamay. “Naku, gusto kong makita rin ito
ng iba pang mag-aaral na tulad ko. Ito ay bahagi ng kasaysayang
PY
Pilipino. Aba, may naisip na akong artikulo! Sana’y magustuhan ito
ng guro ko,” bulong ko sa aking sarili.
5. Bawat pangkat na may piniling lider ay susulat ng isang maikling
O
talata hinggil sa napanood na video/napakinggang kuwento at
ilahad sa harap ng klase sa pamamagitan ng sumusunod:
C
Pangkat 1 - Pakoro
Pangkat 2 - Rap
D
Pangkat 3 - Sabayang Bigkas
Pangkat 4 - Haiku (isang uri ng tula na may lima-pito-
lima (5-7-5) na pantig at binubuo ng tatlong
E
taludtod
EP
Subukin Natin
1. Sabihin sa mga mag-aaral na sa araw na ito ay nais mong

D
malaman kung gaano na kalalim ang pagpapahalaga nila sa kultura

na kinapapalooban ng mga katutubong kasuotan, sayaw, awit,
kuwentong bayan, laro at iba pa mula sa mga pangkat etniko sa
bansa na kanilang natutuhan.
2. Ipasagot ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
134
3. Sabihin din na walang maling sagot sa mga pagpipilian dito. Bibigyan
sila ng pagkakataong ipaliwanag ang kanilang sariling kuro-kuro at
saloobin kung bakit iyon ang napili nilang letra ng sagot.
4. Pagkatapos masagutan ng mga mag-aaral ang bawat katanungan,

muli itong iproseso.
Mahalagang magabayan ng guro ng wastong pagpapaliwanag

at mga tamang kadahilanan kung bakit ang sumusunod ang mga
pinakatumpak na sagot:
PY
1. c
2. b
3. c
O
4. a
5. a C
Bigyan ng mga kasagutan ang mga tanong na:
• Naniniwala ka ba sa iyong mga sagot?

D
• Pinaninindigan mo ba ang iyong mga sagot?

E
Muli itong pagnilayan.

EP
Batiin ang mga mag-aaral sa natapos na aralin at ihanda sila sa

susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan
D
para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan.
135
Aralin 5 Sariling Disiplina sa Pagsunod sa mga Batas
Layunin: Nakasusunod sa mga batas/panuntunang

pinaiiral tungkol sa pangangalaga ng kapaligiran
kahit walang nakakakita
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkakaroon ng Disiplina
Mga Kagamitan: sample ng plano ng isang arkitekto o mula sa

internet, sample ng hand stamping, kuwaderno,
manila paper, water color na kulay berde, bond
PY
paper
Integrasyon: Araling Panlipunan, Environmental Education,

Sining
O
Pamamaraan:
Alamin Natin
C
1. Itanong:
D
a. “Gusto ba ninyo ng buhay na laging may nakakakita sa lahat ng
inyong ginagawa?”
E
b. “Paano kaya kung ganoon ang bawat isa sa atin?”

EP
2. Sabihin:
“Alam natin na ang ilan sa mga tao ay gumagawa lamang

nang mabuti dahil alam nilang may ibang taong nakakakita sa
D
kanila. Ano ang masasabi ninyo sa mga taong ganoon?”
3. Gabayan sila sa babasahing kuwentong “Kahit Walang Nakakakita,

Gumawa ng Tama.”
4. Pagkatapos basahin ang kuwento, ipasagot ang mga tanong na

nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
136
Isagawa Natin
Makatutulong sa pagbuo ng konsepto ng aralin ang pagsagot sa

Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.
Sabihin: “Tingnan natin kung tulad ng tauhan sa kuwentong ating

binasa kahapon ay matutularan din ninyo ang kaniyang ginawa.”
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na

nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Talakayin ang mga sagot sa bawat
larawan. Bigyang-diin ang pagsunod sa batas nang wasto at dahil
PY
ito ang idinidikta ng kanilang damdamin kahit walang nakakakita.
2. Patnubayan ang mga mag-aaral sa pagsasagawa ng Gawain 2:

Arkitekto Kami! Kung may maipakikitang halimbawa ng isang plano
o guhit ng hardin mula sa internet ay maaaring ipakita ito.
O
a. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagpapangkat at sa pagpili
C
ng lider. Sabihing sila ay magiging mga arkitekto.
b. Ipaliwanag nang pahapyaw kung ano ang arkitekto.

D
c. Bawat pangkat ay ilalaan sa isang bahagi ng paaralan na
E
dapat bigyan ng pansin ukol sa kalinisan at kaayusan.
d. Sabihing iguhit sa manila paper ang isang plano kung paano

EP
mapagaganda pa ang lugar na inilaan para sa kanila.
e. Sabihing dapat makita sa plano ang mga plant boxes, mga

nakatanim na halamang gulay o namumulaklak at mga puno.
D
f. Pipiliin ng guro ang may pinakamagagandang plano. Maaaring

magbigay ng ribbon ang guro sa bawat pangkat na mapipili.
137
Paalaala sa Guro:
Magbigay ng takdang-aralin sa mga mag-aaral ukol sa mga

kagamitang gagamitin sa Isapuso Natin.
Isapuso Natin
Para lalo pang mapalalim at maitimo sa damdamin ng mga mag-

aaral ang konseptong gustong buuin ng pangkat, makatutulong na ipagawa
ang sumusunod:
PY
1. Sabihin:
“Ngayong araw ay nais kong maipakita ninyo sa akin ang
malalim ninyong intensiyon na makatulong at makasunod sa mga
ipinapatupad na alituntunin sa pangangalaga sa ating kapaligiran.
O
Gagawa tayo ng isang artwork mula sa mga kagamitang ipinadala
ko sa inyo kahapon.”
C
Itanong:
“Bakit kaya kailangang mag-stamp ang mga tao sa mga legal
D
na dokumento kagaya ng sedula?”
2. Sabihin:
E
“Tulad ng sedula, palad ang gagamitin natin sa pag-iistamp o

EP
pagbakat sa isang buong bond paper. Berdeng water color lamang

ang ating gagamitin. Sasagisag ito sa inyong konbiksiyon o matinding
hangarin bilang mga sundalong magliligtas sa kalikasan.”
“Pagkatapos ninyong magawa ito at habang pinatutuyo ninyo

D
ang kaniya-kaniyang bond paper, gawin at buuin ninyo ang Panata

para sa Kapaligiran. Kapag sigurado ka na sa iyong panata ay isulat
mo na ito nang may disenyo sa ilalim ng inistamp o binakat mong
palad sa bond paper.”
3. Pipiliin ng guro ang may pinakamagagandang ginawa at ipapaskil

sa bulletin board ng Edukasyon sa Pagpapakatao.
138
PANATA PARA SA KAPALIGIRAN
Ako ay nilalang ng Diyos katulad din ng kalikasan.

Katungkulan ko ang pangalagaan ang kapaligiran at ang kalikasan.
Para sa ikagaganda ng kapaligiran, ako ay __________.

Para sa kalinisan nito, ako ay _________________________. Para
tularan ako ng aking mga kamag-aral, ako ay ________________
upang lalo pang maging maayos ang aming paaralan. Sa bahay
PY
naman ako ay ________________ upang matuwa ang aking mga
magulang. Nais ko ring ang buong bansa at ang mundo ay maging
ligtas kaya ako ay susunod sa ____________________________.
O
Kasihan nawa ako ng Poong Maykapal.
C
4. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Bilang karagdagang impormasyon,
basahin ang tungkol sa ikapitong Millenium Development Goal ng
D
United Nations at iba pang impormasyon upang maiangat ang antas
ng ating kamalayan tungkol sa pangangalaga sa kapaligiran.
E
Paalala sa Guro
EP
Ayon sa Republic Act 9512: Environmental Awareness and Education

Act of 2008 ito ay isang batas na itinataguyod ang kamalayan tungkol sa
kapaligiran sa pamamagitan ng Environmental Education at sumasaklaw
sa integrasyon sa kurikulum ng paaralan sa lahat ng antas, maging ito ay
D
pampubliko o pribado, kabilang ang pormal, teknikal, bokasyonal, at out-of-

school youth na kurso o mga programa.
Ang Seksiyon 6 ng batas ay nagsasabi na ang DepEd, CHED, TESDA,

DENR, DOST at iba pang mga ahensiya ng gobyerno, sa pagsangguni
sa mga dalubhasa sa kapaligiran at sa academe, ay humantong sa
pagpapatupad ng edukasyon at kamalayan sa mga programang pampubliko
sa proteksiyon at pangangalaga ng kapaligiran sa pamamagitan ng
139
collaborative inter-agency at mga multi-sectoral sa pagsusumikap sa lahat
ng antas.
Nakasaad sa ikapitong adhikain ng Millenium Development Goals

o MDG ng United Nations ang masiguro ang pagpapanatili ng kalikasan.
Kaakibat nito ang tatlong mahahalagang layunin tulad ng :
1. Isama sa konsepto ng sustainable development o likas–kayang

pagpapaunlad sa mga batas at programa ng bawat bansa upang
maibalik ang pagkawala ng mga likas na kayamanan,
PY
2. Makalahati, sa taong 2015, ang bilang ng mga taong may koneksiyon
sa malinis at naiinom na tubig, at
3. Makamit ang makabuluhang pagbuti sa buhay ng humigit-kumulang

100 milyong tao na nakatira sa mahihirap na mga lungsod.
O
Dahil sa mga nabanggit, marapat lamang na ang bawat isa, bata
C
man o matanda ay patuloy na makapag-isip at makapagpasiya nang wasto
tungkol sa epekto ng tulong-tulong na pangangalaga sa kapaligiran para sa
kaligtasan ng bansa at daigdig. Susunod ang bawat isa sa mga pinaiiral na
D
batas at alituntunin para sa pangangalaga ng kapaligiran.
Ang buwan ng Nobyembre ay itinalaga bilang Environmental

E
Awareness Month.
EP
• Maaaring magsaliksik pa ng mga detalye ukol dito.
Isabuhay Natin
D
1. Ipagawa ang Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral sa

pamamagitan ng pangkatang gawain. Makatutulong ito sa
pagpapalalim ng tinalakay na kagandahang asal.
Sabihin:
“Tulad ng ginawa natin kahapon, alam kong naisapuso na

ninyo ang pagiging mabuting mag-aaral dahil sa pagsunod sa mga
batas at tuntunin sa pangangalaga ng kapaligiran. Ngayong araw
140
naman ay mas nais kong makita kung tataglayin nga ninyo ang
katangiang ito habang kayo ay nabubuhay.”
Itanong:
“Masarap ba sa pakiramdam kapag nagiging bahagi ka ng

paghilom ng mga sugat o pagkasira ng ating kalikasan?”
Sabihin:
“Pumikit nga tayo at huminga nang malalim at damhin ang
PY
inyong mga sarili.”
2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng pangkat at pagpili ng

lider. Ipagawa ang sumusunod sa bawat pangkat. Maglaan ng oras
O
kung gaano kahaba ang gugugulin sa pagbuo ng mga gawain.
Pangkat 1
C
- Gumawa ng infomercial na humihikayat sa mga
tao sa pansariling disiplina tungo sa kaligtasan ng
kalikasan.
D
Pangkat 2 - Gumawa ng skit na nagpapakita ng paggawa
ng maganda para sa kalikasan kahit walang
E
nakakakita
EP
Pangkat 3 - Gumawa ng awit na nagsasaad ng mga batas

na dapat nating sundin ukol sa pangangalaga sa
kalikasan kahit walang nakakakita.
Pangkat 4 - Gumawa ng komiks na naglalarawan ng
D
komunidad na may sariling disiplina at tulong-

tulong na nangangalaga sa kalikasan.
Paalaala sa Guro
Iproseso muli ang mga ginawa ng mga mag-aaral. Pansinin ang

naging daloy ng pagpapakita ng bawat pangkat. Papurihan ang mga mag-
aaral na nakapagpakita ng kagalingan sa kanilang pangkatang gawain.
141
Subukin Natin
1. Ipahanda sa mga mag-aaral ang kuwaderno. Ipasipi ang talahanayan

at ipasagot ito.
2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong

iproseso. Mahalagang maipakita ang kanilang pagninilay sa kanilang
mga sagot. Bigyan ng mga kasagutan ang mga tanong na:
• Ano ang iyong masasabi sa iyong mga sagot?
PY
• Naniniwala ka ba sa iyong mga sagot?
• Pinaninindigan mo ba ang iyong mga sagot?
Muli itong pagnilayan.
O
susunod na aralin.
C
E D
EP
D
142
Aralin 6 Nagkakaisang Lahi, Mundo’y Maisasalba
Layunin: Nakasusunod sa mga batas/panuntunang

pinaiiral tungkol sa pangangalaga ng kapaligiran
kahit walang nakakakita
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkakaroon ng Disiplina, Kalinisan at Kaayusan
Mga Kagamitan: limang envelope na may lamang tig-isang tanong,

pinalaking crossword puzzle, kuwaderno
PY
Integrasyon: Environmental Education, Araling Panlipunan,
Sining
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
C
Paalala sa Guro
• Mainam na maunawaan ng guro na sa aralin na ito na may kaparehong

D
layunin ay mas lalalim pa ang pagkaunawa at pagkaukit ng ideya
sa diwa ng mga mag-aaral.
E
• Inaasahan na babasahin mo muna ang panimulang talata bago

EP
magsimula sa leksiyong ito.
1. Sabihin:
“May babasahin tayong tula na may pamagat na Disiplina

D
para sa Kapaligiran.”
Itanong:
“Ano ba ang katangian ng taong disiplinado?”
“Kailan natin dapat ipakita ang pagiging disiplinado?”
2. Pagkatapos mabasa ang tula, pasagutan ang mga tanong na nasa

Kagamitan ng Mag-aaral. Maaaring gamitin ang paraang MagLAR-
143
NUNGAN (Larong-Tanungan) Tayo kung kinakailangan para mas
maging interaktibo ang talakayan.
a. Paghiwalayin ang grupo ng lalaki at babae. Sabihing

magkakaroon ngayong araw ng question and answer
portion para sa Munting Ginoo at Binibining Kalikasan sa
inyong klase.
b. Papiliin ang dalawang grupo ng tiglimang kalahok mula sa

kanilang pangkat na siyang sasagot ng mga tanong mula
sa envelope na hawak ng guro. Papuntahin sila sa harap
PY
upang magpakilala.
c. Sa iyong hudyat ay sabay na lalapit sa iyo ang tig-isang

kalahok mula sa magkabilang pangkat para bumunot ng
O
isang katanungan na pareho nilang sasagutin.
d. Gawin ito sa mga susunod pang kalahok hanggang sa

matawag silang lahat.
C
e. Ilalahad ng guro ang tatlong may pinakamagandang sagot
D
sa bawat pangkat.
f. Iproseso muli ang mga kasagutan at ilahad kung sino sa

E
dalawang pangkat ang nagwagi.

EP
Isagawa Natin
Sabihin:
D
“Sa araw na ito ay nais kong malaman kung naunawaan talaga ninyo
ang diwa at aral ng tulang ating binasa kahapon.”
1. Ipasagot sa kuwaderno ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa

Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso ang mga sagot pagkatapos.
2. Maaaring ipagawa ang crossword puzzle bilang karagdagang

gawain sa mga seksiyon ng mag-aaral na marurunong.
144
Sagutin ang crossword puzzle. Ang mga kasagutan dito ay may
kaugnayan sa tulang binasa.
3
2 5
4
1
PY
Pahalang
1. itinuturing na ‘ina’ sa tula
O
Pababa
2. gawin
C
3. gawain ng tao na nakapagdudulot ng kaayusan
4. pinaiiral at dapat sundin
5. tawag sa gawaing maayos
E D
3. Pagkatapos maisagawa ang Gawain 1, bumuo ng limang grupo para

sa susunod na gawain. Gabayan ang mga mag-aaral na unawain at
EP
pag-usapan ang mga sitwasyon sa Gawain 2. Hikayatin ang bawat

isa na makiisa.
Isapuso Natin
D
1. Talakayin isa-isa ang mga larawan sa Isapuso Natin na nasa

Kagamitan ng Mag-aaral. Bigyang-pansin ng guro ang mga naging
sanhi ng mga ipinapakita sa larawan.
2. Lalong bigyang-pansin ang magiging bunga nito kung pababayaan

ito ng mga tao. Bigyang lunas ang mga suliranin sa pamamagitan
ng pagkalap ng mga sagot mula sa mga mag-aaral kung papaano
nila ito mabibigyan ng lunas.
145
Mga Larawan Posibleng Mensahe ng Larawan
Huli na nang magsisi ang mga tao sa kanilang

1
ginawang pag-ubos sa likas na yaman.
Papel na lamang ang ginawang kunwari-kunwariang

2
puno ng mga bata dahil hindi na sila nakakakita nito.
Sa internet na lamang nakakakita ng kagubatan ang

3
PY
mga tao dahil ubos na ang mga puno.
Ang mga digmaan din ay nagiging sanhi ng pagkasira

ng kalikasan. Mainam na mas bigyan ng pansin ng
4
O
mga bansa ang ukol sa kalikasan kaysa pagpapalakas
ng kanilang mga sandatang pandigma.
C
Isang malaking pagkakamali na ang mga batas o
paalaala sa pagbabawal sa pagputol ng puno ay
5
D
nakasulat sa peryodiko kung saan milyon-milyong
papel din ang ginamit mula sa pinutol na mga puno.
E
Dahil sa paghahangad na magkaroon ng mas

EP
6 maraming salapi, ang mga tao ay hindi tumatanggi sa

napakaraming industriyang itinatayo sa ating lugar.
D
3. Bigyang diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral

nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang mensahe
nito upang lubos na maisapuso ito ng mga mag-aaral.
146
Isabuhay Natin
1. Sabihin:
“Batay pa rin sa napag-aralan nating tula ukol sa pagkakaroon

ng kalinisan at kaayusan bilang pagpapakita ng disiplina kahit
saanman, magkakaroon uli tayo ngayon ng pangkatang gawain.”
2. Bawat isang pangkat ay magpapakita ng isang buong pamilya.

Magpakita ng maikling skit na ang eksena ay pumunta ang inyong
mag-anak sa isang lugar at bawat isa ay nakasusunod sa mga batas
PY
at panuntunan sa lugar na inyong pinuntahan ukol sa kalinisan ng
kalikasan.
Pangkat 1 - Sa Luneta Park

Pangkat 2 - Sa pamamasyal sa siyudad
O
Pangkat 3 - Sa pagbibiyahe
Pangkat 4 - Sa bahay dalanginan
C
Paalala sa Guro:
D
Maaaring maghanda ang guro ng props na gagamitin o magpadala sa
mga mag-aaral. Maaaring sombrerong buli ang sa tatay, basket pampiknik
E
ang sa nanay, at iba pa.
3. Iproseso muli ng guro ang mga ginawang skit ng mga mag-aaral.

EP
Subukin Natin
1. Pasagutan sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Subukin Natin sa

D
2. Hayaan din silang magbigay ng mga batas at alituntuning dapat ipairal.
3. Muli pagnilayan ang mga sagot.

susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan
para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan.
147
Aralin 7 Disiplina sa Pagtatapon ng Basura: Isang
Pandaigdigang Panawagan
Layunin: Nakatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan

pamamagitan ng:
• segregasyon o pagtapon sa tamang lagayan
ng mga basurang nabubulok at di nabubulok
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkakaroon ng Disiplina (Discipline)

Kalinisan at Kaayusan (Cleanliness and
PY
Orderliness)
Mga Kagamitan: tong/gloves o anumang supot na puwedeng

gamitin sa pagpulot ng basura; tatlong kahon
O
para lalagyan ng basura; manila paper; lumang
kalendaryo, diyaryo, magasin at iba pang
C
patapong bagay na puwedeng i-recycle; pentel
pens; lokal na materyales; awitin tungkol sa
kapaligiran.
D
Integrasyon: Agham, Asignaturang Pangkalusugan, Sining
E
Pamamaraan:
EP
Ipabasa sa mga mag-aaral ang panimulang kaisipan bilang

paghahanda sa araling ito. Maaaring magbigay ng sagot ang ilang mag-
aaral tungkol sa mga tanong na nakapaloob dito.
D
Alamin Natin
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang isang tula na naglalayong maipakita

ang kondisyon sa kapaligiran na epekto ng maling paraan ng
pagtatapon ng basura.
2. Pagkatapos na mabasa nila ang tula, bigyan ng ilang minuto na

pagnilayan nila kung ano ang mensahe nito sa kanila bilang isang
mag-aaral.
148
3. Pasagutan ang mga tanong. Kinakailangang iproseso ang sagot ng
mga mag-aaral. Ipaalala na mahalaga ang palagiang pagmamasid
at pagninilay upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran.
Bilang paghahanda sa susunod na gawain, magpadala ng iba’t

ibang klase ng basura na makikita sa kanilang tahanan, paaralan o kahit sa
pamayanan. Bilang pag-iingat, ipaalala na dapat silang magsuot ng gloves,
tong (pansipit kapag namulot ng basura) o anumang supot sa kamay bilang
proteksiyon bago mamulot ng basura. Ipadala rin ang gloves o tong sa
PY
klase. Maghanda rin ng tatlong kahon na gagamitin para sa segregasyon
ng basura. Bisitahin ang website na nasa ibaba para higit na maunawaan
ang tamang pagbubukod-bukod ng basura bago ipagawa ang gawain.
O
http://emb.gov.ph/nswmc/pdf/iec/Republic%20Act%209003tagalogersion.pdf
Isagawa Natin
C
Gawain 1
D
1. Ihanda ang tatlong kahon na gagamitin para sa gawaing ito. Lagyan
ng marka ang bawat isa tulad ng nasa ibaba. Siguraduhin na
E
mababasa ng mga mag-aaral ang mga ito.

EP
D
MGA LATA, BOTE,

TUYONG AT IBA PANG
TIRANG
PAPEL AT LALAGYAN
PAGKAIN,
DAHON NA YARI
PRUTAS AT SA GLASS,
GULAY PLASTIK, AT
METAL
149
Mga halimbawa ng basura:
Papel Bote
Plastik Food wastes
Metal -- mga sirang pagkain, prutas, gulay
Lata -- pinagbalatan ng anumang prutas at
Garapong babasagin gulay
2. Sa simula, tumawag ng tatlong mag-aaral na unang magtatapon ng

basura sa mga kahong nasa harap ng klase. Ipaalala na basahin
PY
muna ang nakasulat sa mga kahon at tumayo sa tapat nito. Dapat
nilang ipakita ang basurang dala-dala bago ihulog sa mga kahon sa
senyas ng guro. Siguraduhin na ang buong klase ay magmamasid
O
sa gagawing pagtatapon.
3. Palinyahin ang mga mag-aaral na isa-isang magtatapon ng kanilang

C
basura sa dapat nitong kalalagyan. Kung may isang awitin tungkol
sa kapaligiran, maaari itong patugtugin hanggang sa matapos ang
lahat ng mag-aaral. Kung nakapagtapon na ang lahat, pasagutan
D
ang mga tanong sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-
aaral.
E
EP
Mga karagdagang tanong:
• Batay sa iyong karanasan o obserbasyon, ganito rin ba ang iyong

ginagawa sa tahanan, paaralan o pamayanan? Pangatwiranan ang
D
iyong sagot.
(Itala sa pisara ang bilang ng mga mag-aaral na pare-pareho ang

obserbasyon. Ito ay puwedeng maging batayan upang paigtingin
ang kampanya sa tamang pagtatapon ng basura.)
• Ano kaya ang mangyayari kung isasabuhay ng bawat isa ang

ganitong paraan ng pagtatapon ng basura?
150
4. Pagkatapos ng maikling talakayan, maaaring magsaliksik ang mga
mag-aaral ng mga lugar kung saan isinasagawa ang segregasyon
ng basura.
Gawain 2
1. Pangkatin ang klase sa tatlo. Bigyan sila ng panahon na pag-usapan

at pagnilayan ang iba’t ibang mukha ng pagtatapon ng basura sa
kanilang tahanan, paaralan, barangay o pamayanan.
2. Umikot sa bawat grupo para masubaybayan ang talakayang
PY
ginagawa at upang gabayan sila sa kanilang dapat gawin pagkatapos
mag-usap.
3. Gamit ang manila paper, ipaguhit sa kaliwang bahagi ng itinuping
O
manila paper ang isang gawain na magpapakita ng totoong
sitwasyon sa pagtatapon ng basura. Ipasulat naman sa kanang
C
bahagi ang kanilang suhestiyon o rekomendasyon para mabago
ang maling pagtatapon ng basura.
4. Muling pasagutan ang mga tanong. Piliting mailabas sa talakayan

D
na may responsibilidad ang bawat tao pagdating sa pagtatapon ng
basura.
E
EP
Isapuso Natin
1. Pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay papipiliin ng kanilang

lider at tagatala.
D
2. Sa pagkakataong ito, tuluyan nang ipakikita ng iba’t ibang grupo ang

naiisip nilang plano para maiwasan ang maling ugali sa pagtatapon
ng basura.
3. Ipahanda rin ang mga kagamitan para sa pagbuo ng isang modelo

(miniature) ng kanilang plano. Himukin ang mga mag-aaral na
gumamit ng lokal na materyales o mga patapong bagay upang
makatipid.
151
4. Ipabasa ang impormasyon na nasa Tandaan Natin. Tulungan ang
mga mag-aaral na maintindihan at maisapuso ang tunay na dahilan
kung bakit kailangang ipraktis agad-agad ang segregasyon ng
basura. Ipaalala rin sa kanila ang nararamdaman nating epekto nito
sa ating bansa pati na sa buong mundo.
Isabuhay Natin
1. Sa pagkakataong ito, muling magsasagawa ng isang pangkatang

gawain ang mga mag-aaral. Magtalaga ng pangkat na magmamasid
PY
sa bawat silid-aralan mula sa Una hanggang sa Ikaanim na baitang
maliban sa Ikaapat na Baitang. Sundin ang nasa Isabuhay Natin sa
O
2. Bago isagawa ang imbestigasyon, ipaalam sa punongguro at mga
guro na iikot ang mga mag-aaral upang magmasid sa loob ng
C
kanilang silid-aralan. Magkaroon ng malinaw na pamantayan na
dapat isagawa upang higit na magamit ang itinakdang oras para
sa gawaing ito at maiwasan ang pagkalito at ingay sa oras ng pag-
D
iikot.
E
3. Ipatala sa mga mag-aaral ang kanilang obserbasyon kung paano

isinasagawa ng bawat klase ang pagpapanatili ng kalinisan sa loob
EP
ng silid-aralan.
4. Pagbalik mula sa pag-ikot, hayaan ang bawat pangkat na mag-usap

at ipakita sa isang role play ang kanilang natuklasan. Itanong ang
D
sumusunod na tanong at iproseso ang sagot ng mag-aaral upang

higit nila itong maunawaan.
• “Ano ang inyong naisip habang papunta sa mga silid-aralan?”
• “Sa inyong palagay, may disiplina ba ang mga mag-aaral sa

iba’t ibang klase? Ipaliwanag ang inyong sagot?”
152
• “Ano naman ang inyong maitutulong para matuto ang kapuwa-
mag-aaral na magsegregeyt ng kanilang basura?”
• “Kung ipatutupad ng lahat ng tao ang segregasyon, ano kaya

ang mangyayari sa ating kapaligiran pagkalipas ng limang
taon?”
Subukin Natin
1. Hayaan ang mga mag-aaral na muling pagnilayan ang kanilang
PY
gawain mula sa Alamin Natin hanggang sa Isabuhay Natin.
2. Pangkatin ang klase sa tatlo na magpapakita ng skit batay sa

nakalagay sa Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.
O
3. Bigyan ng kaunting oras ang bawat pangkat para sa paghahanda
ng isang skit na magpapakita ng tunay na segregasyon ng basura.
C
Ipaalala ang masusing panonood ng bawat isa. Bigyan ng limang
minuto ang bawat grupo para rito.
D
4. Bigyan ng marka ang bawat pangkat gamit ang rubric scoring guide
na nasa ibaba.
E
EP
Pamantayan 3 2 1
Husay sa Lahat ng 1-2 kasapi ng 3-4 na

D
pagganap kasapi sa pangkat ay kasapi ng

pangkat ay hindi nagpakita pangkat
nagpakita ng ng kahusayan ay hindi
kahusayan sa sa pagganap nagpakita ng
pagganap kahusayan
sa pagganap
153
Pamantayan 3 2 1
Tamang paraan Naipakita nang Naipakita nang Hindi

ng pagtatapon ng maayos at maayos ngunit naipakita
basura may tiwala ang may pag- ang tamang
tamang paraan aalinlangan paraan ng
ng pagtatapon ang tamang pagtatapon
ng basura paraan ng ng basura
pagtatapon ng
PY
basura
5. Bilang takdang-aralin, ipagawa sa mga mag-aaral ang segregasyon
O
sa kani-kanilang tahanan. Upang masiguro na ito ay kanilang ginawa,
magpadala sa mga mag-aaral ng larawan bilang ebidensiya nito.
C
Sa gawaing ito, mabibigyan ng pagkakataon ang mga mag-
aaral na isabuhay ang kanilang natutuhan sa wastong segregasyon
ng basura sa ating kapaligiran. Dito ay ginagamit natin ang
D
pamamaraang experiential learning na dito, natututo ang mga mag-
aaral sa pamamagitan ng paulit-ulit na pagsasagawa ng anumang
E
natutuhan o tinatawag nating learning by doing. Sa pamamaraan

ding ito nahahasa ang kakayahan ng mag-aaral sa pamamahala at
EP
pamumuno. Maaari ding lumawak ang pag-unawa at pag-intindi ng

mga mag-aaral sa kanilang aralin sa pagkakataong ito.
D
6. Muling ipaalala na mahalaga na maisabuhay ang patuloy na

pagtulong at paghikayat sa iba na pangalagaan ang kapaligiran
para sa pananatili ng kaligtasan at kalinisan ng bansa at daigdig.
154
Aralin 8 Patuloy na Panawagan: Pagsusunog ng
Basura, Itigil Na!

pamamagitan ng:
• pag-iwas sa pagsunog ng anumang bagay

PY
Orderliness)
Mga Kagamitan: cards, pentel pens, flyer mula sa

DENR http://www.emb.gov.ph/news/053006/
O
sunogbasurafactsheet.pdf, kuwaderno
Integrasyon: Agham, Asignaturang Pangkalusugan, ICT,

C
Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan
D
Pamamaraan:
Ipabasa sa mga mag-aaral ang panimulang pananalita. Bigyan sila

E
ng pagkakataon na pagnilayan ang mga tanong. Maaaring tumawag ng

ilang mag-aaral upang sagutin ang mga tanong. Kung hindi masagot ang
EP
ibang tanong, ipaliwanag na higit nilang maiintindihan ang pagpapahalaga

na dapat isabuhay upang maibsan o mabawasan ang masamang epekto
ng pagsusunog ng basura.
D
Alamin Natin
1. Ipasuring mabuti ang bawat sitwasyon sa mga larawan.
2. Pagkatapos ng ilang minuto, gabayan ang mga mag-aaral upang

maisulat sa metacards ang posibleng dahilan ng mga pangyayari sa
larawan. Ipapaskil ang kanilang isinulat upang makita ng buong klase.
3. Ipasuri sa buong klase ang ipinaskil na sagot ng mga mag-aaral.

Pasagutan ang mga tanong at iproseso ang sagot ng mga mag-aaral.
155
Mga karagdagang tanong:
• Masdan mo naman ang babae sa susunod na larawan. Ano
ang posibleng dahilan ng pagsakit ng kaniyang ulo?
• Pagmasdan naman ang ikatlo at ikaapat na larawan. Ano ang
posibleng dahilan ng panghihina o pamamayat ng mga tao o hayop?
• Ngayong alam na ninyo ang epekto ng pagsunog ng basura,
ano ang maaari ninyong gawin upang mabawasan ang
ganitong pangyayari?
• Sa inyong palagay, nangyayari rin kaya ang mga ito sa ibang
PY
parte ng mundo? Pangatwiranan ang inyong sagot.
4. Suriin ng guro kung lumabas ang konsepto ng pagsusunog ng

basura. Magdagdag ng tanong kung kinakailangan.
Isagawa Natin
O
C
Gawain 1
Gagamitin sa gawaing ito ang teorya ng konstruktibismo na dito,

D
mahalaga ang mga naunang kaalaman ng mga mag-aaral. Sa mga
halimbawang ibinigay, binibigyan natin ng pagkakataon ang mga mag-aaral
E
na palagian nilang isipin ang kanilang mga karanasan upang makita nila
EP
ang kaugnayan nito sa kanilang buhay. Higit ding mahalaga na maitama

nila kung anumang maling kilos o gawa tulad ng pagsusunog ng basura na
sa tingin nila ay tama.
1. Ihanda ang kalooban ng mga mag-aaral para sa gawaing ito. Gamit

D
ang estratehiyang Think-Pair-Share, ipasuri ang mga larawan sa

Gawain 1 ng Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral at
pagnilayan kung may karanasan silang katulad ng mga sitwasyon.
Pagkatapos nilang makapagnilay, maaari na silang humanap ng
kapareha para ibahagi ang kanilang kuwento. Ulitin ang prosesong
ito nang tatlong beses. Ipaalala na dapat nilang itala kung ilan sa
kanilang mga kaklase ang nakaranas nito.
2. Pagkatapos ng gawain, itanong ang sumusunod:
156
• “Nagustuhan ba ninyo ang gawain?”
• “Ilang kamag-aral ang inyong nakausap?”
• “Ano ang inyong napansin habang nagbabahagi kayo ng
inyong karanasan sa inyong kapareha?”
• “Sa isang banda, may pagkakaiba ba sa inyong mga
karanasan?”
• “Gagawin ba ulit ninyo ang mga gawaing ito? Pangatwiranan
ang inyong sagot.”
• “Ngayong alam na ninyo ang posibleng epekto ng pagsusunog
ng basura, paano ninyo ito ibabahagi sa iba?”
PY
3. Pasagutan ang mga tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
Kinakailangan ang malalim na pag-intindi sa mga tanong upang
higit na maunawaan ng mga mag-aaral na kinakailangan nang
O
paigtingin ang pagbawal sa pagsunog ng basura upang maiwasan
ang malawakang pagbabago ng klima sa ating bansa at sa iba’t
C
ibang panig ng daigdig. Tiyaking tatatak sa isipan nila na ang bawat
tao ay may responsibilidad na sumunod sa mga alituntunin ukol sa
pangangalaga sa kapaligiran upang mabawasan na ang masamang
D
dulot ng pagsusunog sa kalusugan ng tao at mga hayop pati na rin
ng ating kapaligiran.
E
Gawain 2
EP
Bilang panimula, ipaalala sa mga mag-aaral ang gawain nila sa Alamin

Natin. Sabihin na sa pagkakataong ito, patuloy pa rin nating tutuklasin ang
iba’t ibang praktis sa pagsusunog ng mga basura. Kailangang gabayan
D
ang mga mag-aaral para maituwid at maitama ang mga maling desisyon
tungkol sa kapaligiran.
1. Pangkatin ang klase sa apat. Ang bawat pangkat ay may

nakatalagang sitwasyon kung saan dapat nilang pagnilayan at pag-
usapan hanggang makabuo sila ng isang desisyon.
2. Subaybayan ang bawat pangkat at gabayan kung kinakailangan

para higit na mapalalim ang kanilang ideya.
157
3. Pagkatapos makapag-ulat sa pamamagitan ng rap o isang
malikhaing sayaw, iproseso ang mga ito gamit ang mga tanong sa
Gawain 2 ng Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
Ipasuri kung ang bawat desisyon ay tumutugon o umaayon sa

mithiin na matigil ang pagsusunog ng basura. Kung hindi ito tumutugon,
maaaring tulungan ang grupo sa pamamagitan ng pagsuri ng buong klase
sa sitwasyon. Muli ang iyong paggabay bilang guro ay higit na kailangan.
PY
Isapuso Natin
1. Ipabasa ang mensahe bago ang gawain. Nilalayon na sa

pagkakataong ito ay tunay na titimo sa isipan at puso ng mga mag-
O
aaral na dapat bigyan ng pansin ang palagiang pagninilay upang
makagawa ng isang desisyon na makabubuti sa lahat ng nilikha -
tao, hayop at ang Inang Kalikasan.
C
2. Sa gawaing ito, mahalaga ang desisyong gagawin ng isang mag-
aaral. Dito pa lang ay mahahasa na ang kanilang kakayahan na
D
suriin at palaging pagnilayan ang anumang desisyon. Mahalaga
na maunawaan nila na marami pa rin ang hindi sumusunod sa
E
patakaran na tigilan ang pagsunog ng basura at sila bilang may

kaalaman ay may kakayahang magdesisyon kung ano ang tama at
EP
nararapat. Sa pagkakataong ito, naisabubuhay na nila ang ethical

decision making. Mainam din na maunawaan nila na sa anumang
desisyon ay kailangan ang katatagan ng loob dahil alam nila ang
D
katotohan at mayroon din itong kaakibat na responsibilidad.
3. Kung ang dahilan ng mag-aaral ay taliwas sa katotohanan, maaaring

tulungan siya ng guro upang hindi siya malito kung ano ang tama at
mali. Mahalaga ang higit na pang-unawa para gabayan ang mag-
aaral at hindi uuwi na may agam-agam sa kaniyang isipan.
4. Ipabasa ang Tandaan Natin para sa karagdagang impormasyon.

Maaari mong bisitahin ang sumusunod na websites para sa
karagdagang impormasyon.
158
• http://www.balita.net.ph/2014/06/06/lilikha-ng-mas-malaking-butas/
• http://www.emb.gov.ph/news/053006/sunogbasurafactsheet.pdf
Karagdagang impormasyon.
Sanggunian: http://emb.gov.ph/news/053006/News_Releaseswm.htm
Pagbabawal sa Pagsusunog ng Basura Pinatindi
Mas magiging matindi ang kampanya laban sa pagsusunog ng basura

mula sa mga lokal na pamahalaan. Ito ay matapos na matagumpay na
PY
maisagawa ang Forum ukol sa Bantay Sunog Basura na inilunsad ng
Environmental Management Bureau (EMB) ng Department of Environment
and Natural Resources (DENR), sa pakikipagtulungan ng National Solid
Waste Management Commission (NSWMC) – Secretariat.
O
Ang pagtitipong ito na dinaluhan ng ilan sa mahahalagang sektor ng lipunan,
C
kabilang ang mga Punong Barangay, mga opisyal ng lokal na pamahalaan,
mga guro, at ilang mamamayan, ay isang pagsasamang puwersa ng
lokal na pamahalaan, at ng DENR, upang isulong ang pagtataguyod ng
D
ordinansa ng mga lokal na pamahalaan laban sa pagsusunog ng basura.
Ipinagbabawal ang pagsusunog ng basura sa ilalim ng Republic Act No.

E
9003, o ng Ecological Solid Waste Management Act, at sa Republic Act No.

EP
8749, o ng Philippine Clean Air Act. Ito ay sa dahilang ang pagsusunog ng

basura ay nakapagdudulot ng lasong nakaaapekto sa kapaligiran, lalo sa
kalusugan ng mamamayan.
D
Ang kampanyang Bantay Sunog Basura ay inilunsad sa ilalim ng

Programang Linis Hangin noong Nobyembre taong 2004 na dito ay kinilala
ang masamang epekto ng usok na idinudulot ng pagsusunog ng basura.
Sa isinagawang Forum ay nagpahayag ng layong makiisa ang mga lokal na

pamahalaan sa kampanyang ito, sa pamamagitan ng pagpaplano ng mga
gawaing sang-ayon sa alituntunin ng Bantay Sunog Basura na ipinatupad
mula Abril 2006 hanggang Disyembre 2007.
Isa sa mga nangunguna sa paggawa at pagpapatupad ng ordinansang

159
nagbabawal sa pagsusunog ng basura ay ang munisipalidad ng San Juan.
Sa bisa ng ordinansa ay mahigpit na ipinagbabawal ang pagsisiga at ang
pagsusunog ng basura sa kahit anong kalye o bakuran, pribado man o
pampubliko, dahil sa masamang epekto ng gawaing ito sa kapaligiran,
hangin, kalusugan ng tao, bukod pa sa maaari itong maging sanhi ng
sunog. Ang mga mahuhuling magsusunog ng basura sa San Juan ay
pagmumultahin ng mula P500.00 hanggang P1,000.00.
Kabilang din sa mga lokal na pamahalaan na nagpapatupad ng mga

ordinansang alinsunod sa pagbabawal sa pagsusunog ng basura ay ang
PY
Makati, na may kaukulang P1,000.00 multa o lima hanggang tatlumpung
araw na pagkakulong sa mga taong susuway dito; ang Lungsod Quezon
P1,000.00 hanggang P3,000.00 o isang araw na pagseserbisyong
pangkomunidad at seminar, hanggang isang araw na pagkakulong, ang
O
parusa sa mga lalabag sa ordinansa; gayundin naman sa Navotas, na
may parusang mula P500.00 hanggang P1,500.00 multa, o, tatlong araw
C
hanggang pitong araw na serbisyong pangkomunidad, o pagkakulong
hanggang labinlimang araw.
D
Ilan sa mga ipinangako ng mga dumalo sa Forum ang pagpapalaganap ng
kaalaman hinggil sa masamang epekto ng pagsusunog ng basura, kabilang
E
na ang tamang paraan ng pagkokompost, sa pamamagitan ng malawakang

edukasyon; ang pagtatanim ng mga puno para makamit ang balanse sa
EP
ekolohiya; ang pagbuwag ng sistemang “palakasan”; ang pagtataguyod ng

“Talakayan sa Barangay”; ang paglalagay ng mga “streamers”, at ang pagbuo
ng mga grupong susuporta sa kampanya laban sa pagsusunog ng basura.
D
Kabilang sa mga tagapagsalita sa nasabing Forum ay sina Direktor

Fernandino Concepcion ng EMB-DENR; Engr. Ma. Sonabel Anarna ng
Department of Health; Regional Director Arnulfo Hernandez ng EMB-NCR;
at si Executive Director Atty. Zoilo Andin ng NSWMC-Secretariat.
Para sa karagdagang impormasyon hinggil sa kampanyang Bantay Sunog

Basura, at sa tamang pangangasiwa ng basura, maaaring bumisita sa
tanggapan ng National Solid Waste Management Commission – Secretariat,
sa Ikalawang Palapag ng HRD Bldg., DENR Compound, Visayas Avenue,
160
Diliman, Quezon City. Maaari ding tumawag sa mga numero 920-2252;
920-2279; 925-4796/925-4797 lokal 3.
Isabuhay Natin
1. Pasagutan sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Isabuhay Natin sa

2. Sabihin na dapat pag-isipang mabuti ang isang tamang desisyon

sa bawat bilang ng gawain. Dito masasalamin kung tunay na
tumimo sa puso at isipan ng mga mag-aaral ang adhikaing itigil na
PY
ang pagsusunog ng basura para sa pagpapanatili ng kalinisan at
kaligtasan ng ating bayan.
3. Ipasuring muli ang mga desisyong tumatalima sa adhikain para
O
maunawaan ng lahat. Humingi ng ilang pagpapaliwanag sa mga
sumagot dito. Para sa desisyong mukhang di malinaw o medyo
C
salungat sa adhikain, tulungan ang mga mag-aaral na makita ang
buong larawan kung bakit kailangang baguhin ang desisyong mali.
Bilang guro, hindi mo dapat diktahan ang mag-aaral bagkus ay
D
gabayan mo siya na maliwanagan hanggang makamit niya ang
desisyong makabubuti sa lahat.
E
EP
Subukin Natin
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Subukin Natin sa Kagamitan ng

Mag-aaral
D
2. Gabayan ang buong klase para matagumpay na maisakatuparan

ang kampanya laban sa pagsusunog ng basura.
3. Tulungan sila sa mga kagamitan na dapat nilang ihanda upang mas

maging epektibo ang kanilang kampanya.
4. Muli, ipaalam sa inyong punongguro at mga guro ang gawaing ito.
5. Tiyaking handa ang mga mag-aaral sa pagsagot sa anumang

tanong kung bakit hindi dapat magsunog ng basura.
161
Gamitin ang rubric sa ibaba sa pagtataya ng gawain.
Pamantayan 3 2 1
Husay sa Lahat ng kasapi 1-2 kasapi ng 3-4 na kasapi
paghahanda para sa pangkat ay pangkat ay ng pangkat
sa kampanya nagpakita ng hindi nagpakita ay hindi
kahusayan sa ng kahusayan nagpakita ng
paggawa ng sa paggawa kahusayan
mga materyales ng mga sa paggawa
at ng plano para materyales at ng mga
PY
sa gagawing ng plano para materyales at
kampanya sa gagawing ng plano para
kampanya sa gagawing
kampanya
Paghahatid ng Naihatid nang
O Naihatid nang Hindi

kampanya laban maayos at
C maayos ngunit naihatid ang
sa pagsusunog may tiwala ang may pag- impormasyon
ng basura impormasyon aalinlangan tungkol sa
D
tungkol sa ang pagbabawal
pagbabawal sa impormasyon sa pagsunog
E
pagsunog ng tungkol sa ng basura

basura pagbabawal sa
EP
pagsunog ng
basura
D
Para sa karagdagang gawain, ipatala sa mga mag-aaral ang kanilang

obserbasyon tungkol sa pagsusunog ng basura. Ito ay isang paraan para
mapaigting sa barangay o pamayanan ang pagbabawal sa gawaing ito.
Palagian itong ipaalala upang patuloy itong maisabuhay ng mga mag-aaral.
Pasalamatan ang pakikiisa ng mga mag-aaral sa gawaing ito.
162
Aralin 9 Mag-Recycle ang Lahat Para sa Magandang
Bukas

pamamagitan ng:
• pagsasagawa ng muling paggamit ng
mga patapong bagay (Recycling)
PY
Orderliness)
Mga Kagamitan: kuwaderno, manila paper, pentel pens, krayola,
O
flyer mula sa DENR:
http://www.emb.gov.ph/portal/Portals/10/
C
proper%20waste%20segragation.pdf
Integrasyon: Agham, Asignaturang Pangkalusugan, Sining

D
Pamamaraan:
E
Alamin Natin
EP
Bilang panimula, ipakilala sa mga mag-aaral ang salitang recycle

o paggamit muli ng anumang bagay. Ipaliwanag na may mga gamit sa
tahanan o paaralan tulad ng basyong lata ng gatas, bote at karton na
D
maaaring maging kapaki-pakinabang sa halip na itapon ang mga ito.

Maaaring itanong ang sumusunod:
• “Saan karaniwang nakapaskil ang salitang recycle?”
• “Ginagawa na ba ninyo ito sa inyong tahanan o paaralan?”
163
Pagkatapos ng maikling talakayan tungkol sa pag-recycle, maaari
nang tumuloy sa unang gawain. Sa pagkakataong ito, isinasaalang-alang
ang gamit ng experiential learning na dito dapat nilang balikan ang
anumang karanasan na may kinalaman sa larawan. Maaaring makinig ang
ibang mag-aaral sa kuwento ng kanilang kaklase na walang naranasan
tungkol dito.
1. Hayaang magnilay ang mga mag-aaral para sa mga dahilan kung

bakit nagkaroon ng ganitong klaseng problema sa kapaligiran.
Maaaring tumawag ng ilang mag-aaral para magbahagi sa klase.
PY
2. Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga tanong sa Alamin
Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Kung may ilang mag-aaral
na nakaranas na nito, itanong ang sumusunod na tanong:
O
• “Ano ang inyong naramdaman noong mga panahong
nararanasan ninyo ang matinding pagbaha at maraming
basura ang nakalutang sa tubig?”
C
• “Ano kaya ang dahilan kung bakit nagkaroon ng ganitong
problema?”
D
Isaalang-alang ang damdamin ng mga mag-aaral sa pagkakataong

E
ito. Maaaring may ibang karanasan na sobrang tumatak sa isip ng mag-aaral

EP
at nagkaroon sila ng phobia. Kung may ganitong pagkakataon, mainam

na kausapin ang mag-aaral upang lumakas ang kaniyang loob at mawala
ang takot sa dibdib niya. Paalalahanan ang buong klase na makinig nang
mabuti at isipin kung bakit kaya nangyari ito sa kanilang lugar.
D
Para sa mga hindi nakaranas ng ganitong kalamidad, itanong ang

sumusunod:
• “Ano ang masasabi ninyo sa mga kaklase ninyong nakaranas

ng ganito?”
• “Kung kayo ang nasa sitwasyon, ano ang inyong

mararamdaman?”
164
Itanong sa lahat:
• “Sa inyong palagay, matindi ba ang epekto ng basura sa
malawakang pagbaha sa ating bayan? Pangatwiranan ang
inyong sagot.”
Mahalaga rin na maintindihan nila na maraming tao pa rin ang matigas

ang ulo o mapagsamantala at hindi iniisip ang kahihinatnan kung patuloy
na dadami ang basura. Ipaunawa na kung hindi matututo ang mga tao
na mag-recycle, hindi lamang tayo o ang ating bansa ang maaapektuhan
PY
kundi pati na rin ang buong daigdig. Ipaalala na ang anumang pagsira ng
isang tao sa kapaligiran ay maaaring magbunga ng malawakang pagkasira
ng Inang Kalikasan.
O
Isagawa Natin C
Gawain 1
1. Ipakompleto ang talahanayan na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

D
Bago ito ipagawa, tiyaking naunawaan ng mga mag-aaral ang mga
bahagi nito. Ipagawa ito sa kanilang kuwaderno.
E
2. Kapag nakompleto na ng mga mag-aaral ang gawain, ipasagot na

EP
ang mga tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso ang

iba’t ibang sagot sa mga tanong.
Gawain 2
D
1. Pangkatin ang klase sa tatlo. Hikayatin ang bawat pangkat na

magkaroon ng malalim na talakayan kung ano ang masamang dulot
sa kalusugan at kapaligiran ng patuloy na hindi pag-recycle ng mga
patapong bagay.
2. Sa oras ng talakayan, kailangang subaybayan ang bawat pangkat

upang matiyak na may pokus ang kanilang pinag-uusapan.
Siguraduhin na ang bawat miyembro ay may kontribusyon sa
talakayan.
165
3. Gabayan ang mga mag-aaral habang iginuguhit ang kanilang mga
ideya. Ang gawa ng bawat pangkat ay dapat bigyan ng pansin at
dapat iproseso upang higit nilang maunawaan ang masamang
epekto kung patuloy na hindi magre-recycle ang mga tao. Ipapaskil
ang mga ito sa silid-aralan pagkatapos ng leksiyon.
Sa gawaing ito, ang teorya ng konstruktibismo ay isinaalang-alang

na ang mga mag-aaral ay nag-iisip kung ano ang posibleng maging epekto
ng maling pag-uugali ng mga tao pagdating sa pamamahala ng basura.
Binibigyan din sila ng pagkakataon na maitama ang maling pag-uugali
PY
tungkol sa pagtapon ng basura. Ito ay makatutulong din para mahasa ang
kanilang critical thinking sa pagbuo ng mga konsepto at kakayahan na
kanilang dapat tandaan at isabuhay kalaunan.
O
Pag-aralan ang karagdagang impormasyon kung ano ang magiging
epekto naman kung patuloy tayong magre-recycle. C
E D
Source: Solid Waste Management Module for Schools (2005)

Miriam College-Environmental Studies Institute
EP
Environmental Management Bureau-DENR
Isapuso Natin
1. Para sa gawaing ito, ang mas malalim na pagninilay ay kinakailangan

D
upang higit na maisapuso ang recycling.
2. Gabayan ang mga mag-aaral na kompletuhin ang mga pangungusap

sa Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag na ang
bubuo sa bawat bilang ay magpapahayag ng tamang desisyon na
buhat sa konteksto ng paggamit muli ng mga patapong bagay.
166
Posibleng sagot:
• Magsisimula na akong mag-recycle dahil alam kong

makababawas ito sa basura namin sa bahay.
• Bago ako bumili ng isang bagay, iisipin kong mabuti kung ito
ay aking kailangan o hindi.
• Tinutupi ko at tinatalian ang mga tuyong karton para hindi ito

kumalat at magamit pang muli kung kinakailangan.
PY
• Kung hindi pa alam ng kapatid ko ang pag-recycle dapat ko
siyang turuan at paliwanagan tungkol dito.
• Ako ay palagi nang magre-recycle dahil makatutulong ito sa
O
pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng kapaligiran.
C
3. Ilan lamang ang mga ito sa posibleng sagot. Para sa may ibang
sagot, tanungin kung bakit ito ang kanilang naging sagot. Gabayan
natin sila hanggang maintindihan nila ang bawat aytem. Maaaring
D
may ibang sagot din na batay sa ibang karanasan.
4. Ipabasa ang Tandaan Natin para sa karagdagang kaalaman. Muling

E
iproseso kapag may magtanong.

EP
Isabuhay Natin
Kaya na ba ninyong isabuhay ang pagre-recyle?

D
Gawain 1
1. Hayaan ang mga mag-aaral na mag-isip kung anong produkto ang

puwedeng gawin kapag ni-recycle ang mga bagay na nakasaad sa
Gawain 1 ng Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipasulat
sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang kanilang sagot.
167
Gawain 2
1. Bumuong muli ng apat na pangkat. Ipatalakay sa bawat pangkat

ang magandang idudulot ng pagre-recycle.
2. Gabayan ang mga mag-aaral na maghanda para sa gagawing

kampanya upang paigtingin ang pag-recycle ng mga patapong
bagay. Magpagawa sa kanila ng mga campaign materials gamit ang
iba’t ibang estratehiya na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
3. Habang naghahanda ang ibang pangkat, pulungin ang lider ng bawat
PY
pangkat para pag-usapan at pagplanuhan ang gagawing kampanya
sa loob ng paaralan. Muling kausapin ang punongguro upang
mas maging maayos ang iskedyul ng kampanya at magkaroon ng
O
partisipasyon ang mga mag-aaral buhat sa ibang baitang.
Subukin Natin
C
1. Panatilihin ang apat na pangkat para sa gawaing ito. Ipaliwanag na
D
kailangan nilang balikan ang kanilang natutuhang pagpapahalaga
sa mga nakalipas na araw tungkol sa recycling. Ipagawa sa kanila
E
ang kanilang plano para sa isang proyekto gamit ang talahanayan

bilang gabay.
EP
2. Ipaalaala ang mga panukalang pangkaligtasan upang maiwasan

ang anumang aksidente habang isinasagawa ang proyekto. Kung
hindi matapos ang gawain sa loob ng 30 minuto maaaring gawin
D
ng mga mag-aaral sa kanilang libreng oras hanggang sa ito ay

matapos sa itinakdang oras. Ipalarawan at ipaliwanag ang dahilan
ng anumang proyektong ginawa.
3. Palagyan ito ng pangalan, tema at kung saang materyal ito yari.

Ipaskil ito sa isang bahagi ng silid-aralan. Maaari itong gamitin sa
exhibit o kung pulido ang pagkakagawa maaari rin naman itong
ibenta upang may maipon ang klase na maaaring gamitin sa iba
168
pang proyekto. Ipaalala na mabuti ng hasain nila ang kanilang
kakayahan.
4. Kumausap ng ilang magulang o miyembro ng komunidad upang

makatulong ng mga mag-aaral para sa medyo mabigat o delikadong
gawain. Sabihin ito sa mga mag-aaral bago simulan ang anumang
proyekto.
5. Muling gabayan ang mga mag-aaral para makagawa ng mga mas

kapaki-pakinabang na bagay.
PY
6. Ipaliwanag na maaari silang magpraktis pa upang mahasa ang
kanilang kakayahan.
O
Batiin ang mga mag-aaral sa pagkakaroon ng bukas na isipan para
sa tunay na pagpapahalaga para sa ating kapaligiran. Iugnay ang kanilang
C
mga natutuhan sa yunit na ito sa susunod na yunit tungkol sa Pagmamahal
sa Diyos.
E D
EP
D
169
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit III
Sa pagtatapos ng Ikatlong Markahan, ang pampinid na gawaing ito

ay iminumungkahi upang masukat ang antas ng natutuhan ng mga mag-
aaral tungkol sa mga pamanang kulturang materyal tulad ng kuwentong
bayan, alamat, mga epiko at mga pamanang kulturang di materyal tulad ng
magagandang kaugalian at iba pa.
Layunin din nito na maipagmalaki o mapahalagahan ang nasuring

kultura ng iba’t ibang pangkat etniko tulad ng kuwentong bayan, katutubong
PY
sayaw, awit, laro at iba pang magagandang ambag o kontribusyon na
magpapakilala at magpapayaman sa kanilang kultura. Maliban dito,
binibigyan ng pansin ang pagsunod sa mga batas o panuntunang pinaiiral
tungkol sa pangangalaga ng kapaligiran at iba’t ibang paraan upang
O
mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapalagiran.
Bilang hudyat ng pagtatapos sa panahon ng Ikatlong Markahan,

C
inihanda ang mga mungkahing gawain kung saan (1) mabubuo,
mapagsasama-sama ang mga nalinang na pagpapahalaga; (2)
masusubaybayan ng guro ang mga bagay na ipinangako ng bawat mag-
D
aaral kung ito ba ay natupad na o sinimulang isabuhay pa lamang; (3)
magkakatulungan sa pamamagitan ng paglahok ng mga magulang o
E
tagapag-alaga at iba pang taong may kinalaman sa pagpapakatao ng mag-

EP
aaral.
Pumili ng mga gawain na nakatala sa ibaba bilang pagpapakita

ng pagpapahalaga ng kultura ng iba’t ibang pangkat etniko at gawain na
magpapahalaga sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan sa kapaligiran.
D
I. Maikling Palatuntunan na Magtatanghal ng mga Kultura ng Iba’t

ibang Pangkat Etniko.
1. Maaaring magkaroon ng pagpapakita ng mga kasuotan at

katutubong tugtugin, awit at sayaw ang bawat klase na maaaring
ihanda ng lahat ng grado. Kung iisa lang ang pangkat ng Baitang
4 sa paaralan ay maaaring bumuo na lamang ang guro ng mga
pangkat. Maaaring mag-imbita sa paaralan ng pangkat etniko
170
na maaaring makapagbahagi ng kanilang kultura. Mainam din
kung magkaroon ng pagbigkas ng mga tula at pagbabasa ng
kuwento.
2. Ipaalala ang kahalagahan ng pagiging simple at matipid na

paghahanda para sa gawaing ito.
3. Kapag may malapit na museo, maaari ding iplano ang pagbisita

rito upang makita ng mga mag-aaral ang mga pamanang
materyal at di materyal mula sa ating mga ninuno.
PY
Mekaniks:
• Gabayan ang mga mag-aaral sa kanilang pagpaplano ngunit
O
hayaang sila ang magpatakbo ng palatuntunan.
• Maglaan ng panahon para sa kanilang paghahanda sa

C
pagtatanghal at gabayan sila sa kanilang praktis.
• Ianunsiyo sa palatuntunan ang adbokasiya ng klase.

D
• Bigyang-diin pa rin ang mga aralin sa pagpapahalaga at
pagmamalaki sa mga kultura ng bawat pangkat etniko.
E
EP
II.- A. Pagkakaroon ng Interaktibong Eksibit
May tatlong tema o paksa ang eksibit na ito:

D
1. Ipakita ang iba’t ibang pangkat etniko at kanilang natatanging

kultura.
2. Muling bigyang-buhay o alalahanin ang sining at panitikang

Pilipino.
3. Itaguyod ang mga gawain o proyektong nagsusulong ng

pangangalaga ng kapaligiran at responsableng paggamit ng
mga likas-yaman.
171
Mekaniks:
• Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral na maghanda

para sa ilalagay nila sa kanilang eksibit. Maaaring bumuo ng mga
komite na mamamahala ng mga gawain.
• Maaaring gamitin ang mga naunang proyekto o output ng mga

mag-aaral sa mga naging aralin sa Ikatlong Markahan (advocacy
materials, comic strip, drawing o paintings, panitikan).
PY
• Dagdagan lamang ito ng ilang larawan at babasahin tulad ng mga
aklat o nobela.
• Maglaan ng isang estasyon para sa isang pagsubok na dito ay
O
maaaring bumunot ng mga tanong ang mga magmamasid. Maaari
silang bigyan ng simpleng token tulad ng recycled crafts o bookmark
na may nakasulat na mga pananalitang nagbibigay ng pag-asa.
C
• Maglaan din ng isang estasyon para sa pagtanggap ng mga
donasyon tulad ng mga gamit sa paaaralan, toiletries, tsinelas o
D
de-lata na ipamimigay sa napiling paaralan o komunidad.
E
• Maglaaan din ng estasyon para sa pangangalap ng pirma para sa

pangangalaga ng kapaligiran.
EP
Halimbawa: Laban sa pagsusunog o pagsisiga.

D
B. Paglingap sa mga Batang Katutubo
Mga Paghahanda:
• Gamit ang mga patapong bagay at iba pang gamit, gumawa ng

mga kapaki-pakinabang na bagay tulad ng bag na puwedeng
ibenta. Ang kikitain ay maaaring ipambili ng mga personal na
gamit para ibigay sa mga kapatid nating katutubo.
172
• Ang iba pang makakalap na kagamitang pang-eskuwela at
toiletries ay maaaring ibigay nang direkta sa paaralan o ipadaan
sa mga organisasyong may kahawig na adbokasiya tulad ng
“Klasrum ng Pag-asa” na naglalayong makapagpatayo ng mga
silid-aralan sa mga paaralang nasa mga liblib na lugar at may
higit na pangangailangan sa pasilidad.
• Maglakip ng isang simpleng kard o bookmark na nagbibigay ng

pag-asa sa mga mag-aaral na tatanggap ng tulong.
PY
C. Alay-Tanim sa Bagong Taon para sa Kalikasan, Panayam at
Eksibit
• Dahil sa buwan ng Enero magtatapos ang Ikatlong Yunit,
O
maaaring isagawa ang gawain sa unang Biyernes ng Bagong
Taon. Ito ay bilang pagsasabuhay sa pangangalaga sa kalikasan
C
kahit walang nakakakita. Magpadala ng mga puno na itatanim ng
mga mag-aaral o kung hindi ay maaaring manghingi sa opisina
ng lokal na tagapangalaga ng kapaligiran sa mga munisipyo o
D
barangay.
E
• Magkaroon ng isang forum tungkol sa segregasyon ng basura,

bakit ipinagbabawal ang pagsusunog ng basura at ang pagsusog
EP
sa recycling. Mag-imbita ng mga taong may katungkulan sa

pangangalaga sa kalikasan upang magbigay ng panayam.
Mainam ang gawaing ito para masalamin ng mga mag-aaral
ang mahalagang bahagi nila sa pagliligtas at pangangalaga sa
D
kalikasan.
• Pagkatapos ng forum, bigyang-daan ang isang eksibit ukol dito.

Magpadala ng mga na-recycle na kagamitan na ginagamit nila
sa tahanan. Pangkatin ang klase at maglaan ng mga mesa o
exhibit area ang guro sa labas ng kanilang silid-aralan.
173
Para sa lahat ng gawain, tapusin ang bawat aktibidad sa pamamagitan
ng isang pagninilay tungkol sa mga isinagawang gawain. Maaari nilang
isulat sa metacards ang kanilang mga nararamdaman o iguhit ito. Ipaskil
ang mga ito sa isang korner sa silid-aralan.
Tapusin ang pampinid na gawain sa isang panalangin na maaaring

pamunuan ng isang mag-aaral o magulang.
PY
O
C
E D
EP
D
174
Appendix A - Unang Markahang Pagsusulit
Yunit I
I. Panuto para sa bilang 1-5:
Piliin ang tamang sagot sa bawat bilang.
1. Napili ka ng iyong guro na siyang maging tagapagdaloy ng

palatuntunan, ano ang iyong gagawin?
PY
A. Pipilitin ko ang aking kamag-aral na palitan ako.
B. Sasabihin kong ayokong maging tagapagdaloy ng
palatuntunan.
O
C. Lalakasan ko ang aking loob at tatanggapin ang ibinigay na
gawain.
D. Magdadahilan ako na masakit ang aking lalamunan at hirap
sa pagsasalita.
C
E. Makikiusap ako na iba na lamang ang gawing tagapagdaloy
ng palatuntunan.
D
2. Maraming nilabhang damit ang Nanay. Ipinasasampay niya ang

E
mga ito kay Annie. Ano ang dapat gawin ni Annie?

EP
A. Itago ang mga damit na ipinasasampay ng nanay.

B. Magkunwari na hindi narinig ang utos ng nanay.
C. Magsabi sa Nanay na hindi niya ito kayang gawin.
D
D. Iutos sa nakababatang kapatid ang pagsasampay ng damit.

E. Pagtiyagaang isampay ang mga damit para makatulong sa
nanay.
3. Oras ng rises, mahaba ang pila sa pagbili ng pagkain sa kantina.

Nasa bandang hulihan ng pila si Paolo. Kung ikaw si Paolo, ano ang
gagawin mo?
A. Hindi na pipila at titiisin na lamang ang gutom.

B. Sisingit sa bandang gitna ng pila para mapabilis.
212
C. Magtitiis na pumila hanggang sa makaabot sa unahan.
D. Pupunta sa unahan ng pila at makikiusap na paunahin siya.
E. Uutusan ang kamag-aral na nasa may unahan ng pila na ibili
na lamang siya ng pagkain.
4. Narinig ni Mark na may parating na bagyo at sinuspinde na ang mga

klase sa kalapit na lugar. Ano ang dapat gawin ni Mark?
A. Magdasal na lalong lumakas ang ulan.

B. Muling matulog dahil wala na rin sigurong klase sa kanilang
PY
paaralan.
C. Tawagan ang mga kamag-aral at sabihing wala na rin silang
pasok.
D. Sabihin sa nanay na ayaw niyang pumasok sa paaralan dahil
O
umuulan.
E. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon para sa
C
mahahalagang pahayag.
5. Tuwang-tuwa ka dahil pinasalubungan ka ng tatay ng isang kahong

D
“loombands”. Itinago mo ito bago pumasok sa paaralan. Pagdating
mo sa bahay, nakakalat ang mga ito at ang iba ay itinapon ng iyong
nakababatang kapatid. Ano ang gagawin mo?
E
A. Mag-iiiyak ako.
EP
B. Aawayin ko ang aking kapatid.

C. Sasabihin ko sa tatay na paluin ang aking kapatid.
D. Itatapon ko na lamang ang natitira pang “loombands”.
D
E. Magtitimpi ako at iaayos ang natitirang “loombands”.
II. Panuto para sa bilang 6-10:
Ilahad ang inyong mga sagot sa sumusunod na tanong sa bawat talata.
6. Isinama ka ni nanay sa palengke. Marami kayong pinamili kaya’t

kailangan kang magbitbit ng mabigat na bayong. Ano ang dapat
mong gawin?
213
7. Palaging nawawala ang lapis ni Ronnie sa kaniyang pencil case.
Nalaman niyang si Gabriel, ang kaniyang katabi sa upuan ang
kumukuha nito. Kung ikaw si Ronnie, ano ang sasabihin mo kay
Gabriel?
8. Sinabi ng iyong kalarong si Tessie na hindi mo dapat kaibiganin

ang isa pa ninyong kalaro na si Yvette sapagkat hindi maganda ang
ugali nito. Ano ang sasabihin mo kay Tessie?
9. Pista sa inyong lugar. Kinausap ka ng inyong punong barangay na
PY
sumali sa paligsahan sa plasa. Alam niyang magaling kang sumayaw
at kumanta pero nahihiya ka. Ano ang magiging pasiya mo?
10. Pinuri si Buena ng kaniyang guro dahil napakaayos ng mga aklat
O
sa kanilang mini library. Alam ni Buena na ang kaniyang kamag-aral
na si Krizzie ang nag-ayos ng bahaging ito. Ano ang dapat sabihin
ni Buena sa kaniyang guro?
C
III. Panuto para sa bilang 11-20:
D
Gumuhit ng  sa patlang kung tama ang ginawa at naman
kung mali.
E
______ 11. Matiyaga kong tinapos ang aking takdang-aralin

EP
kahit inaantok na ako.
______ 12. Kahit alam kong mapapagalitan ako ni nanay, sinabi

ko pa rin na ako ang nakabasag ng pinggan.
D
______ 13. Tinanggihan ko ang ibinigay sa aking parte sa

programa sapagkat nahihiya ako
______ 14. Hindi ko inaway ang aking kamag-aral nang

matapunan niya ng sopas ang aking kuwaderno.
______ 15. Sinulatan ng bunso kong kapatid ang aking

kuwaderno. Inaway ko siya at sinaktan
214
______ 16. May dumating kaming bisita at tiniis kong matulog
sa sopa.
______ 17. May nabasa akong mga dapat gawin kung may
bagyo. Isa-isa ko iyong inunawa at inalam kung
maaaring ilapat sa sitwasyon namin sa aming
bahay.
______ 18. Nainis ako nang sabihin sa akin ng aking guro na

hindi masyadong maganda ang isinulat kong talata.
PY
______ 19. Gutom na ako kaya siningitan ko ang aking kamag-
aral sa pila sa pagbili sa kantina.
______ 20. Hindi ko sinabi sa guro na isa ako sa mga gumawa ng

proyekto sapagkat hindi maayos ang pagkakagawa
O
nito. C
IV. Panuto para sa bilang 21-30:
Tapusin ang pangungusap ayon sa iniisip mong tamang gawin.

D
21. Hindi ako sigurado kung ang narinig kong balita sa radyo ay totoo
E
o hindi. Ako ay _____________________________________.

EP
22. Kinukulit ako ng aking kamag-aral. Siya ay aking_______________.
23 Sinabi ng aking kaibigan na masama sa kalusugan ang pag-inom ng

malamig na juice sa umaga. Ako ay ________________________.
D
24. Pinagsabihan ako ni tatay sapagkat napabayaan ko ang aking

bunsong kapatid. Ako ay ______________________________.
25. Isinali kami ng aming guro sa rondalya. Hindi pa ako masyadong

mahusay tumugtog ng bandurya. Sasabihin ko sa guro na
___________________________.
26. Malayo ang paaralan sa aming bahay at kailangan akong

maglakad. Ako ay ________________________________.
215
27. Medyo maluwag ang nabiling sapatos ni nanay. Kailangan
kong gamitin iyon pagpasok sa paaralan. Ako ay
___________________.
28. Tumatakbo ang aking kamag-aral at ako ay nabangga. Natumba

ako at nasaktan. Ako ay ______________________________.
29. Hindi ako nakapasok sa paaralan nang nakaraang araw sapagkat

ginabi ako sa panonood ng telebisyon. Nang tanungin ako ng
guro, ang sinabi ko ay _______________________________.
PY
30. Maingay ang katabi kong kamag-aral. Hindi ko marinig ang
sinasabi ng guro. Ako ay ______________________________.
V. Panuto para sa bilang 31-35:
O
Isulat ang titik ng ipinakikitang pag-uugali.
A - Katatagan ng Loob; B - Pagkamatiyaga; C - Pagkamapagtiis;
C
D - Pagkamapagpasensiya; E - Pagmamahal sa Katotohanan; at
F - Pagkamahinahon
Pagpapahalagang
D
Sitwasyon
Ipinakita
31 Sinasabi ang totoo kahit mapagalitan.
E
32. Hindi nagagalit kahit may ginawang mali ang

kamag-aral o kaibigan.
EP
33. Isinasakatuparan ang iniatang na gawain kahit

hindi madali.
34. Hindi sumisingit sa mahabang pila sa pagbili sa
D
tindahan.
35. Ipinakikita ang kakayahan kahit kinakabahan.
Susi sa Pagwawasto:
1. C 11.  16.  31. E
2. E 12.  17.  32. D
3. C 13.  18.  33. B
4. E 14.  19.  34. C
5. E 15.  20.  35.A
216
Yunit II
1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang layunin ng pagtatayang sasagutan nila.

2. Bigyan sila ng labinlimang minuto upang sagutin ang mga katanungan.
3. Iwasto ang kanilang sagot at gawin itong gabay upang mabigyan ng
pagpapalalim ang pagpapahalagang mahina pa sa kanila.
I. Panuto:
Gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain? Lagyan
PY
ng tsek (ü) ang iyong sagot.
Paminsan- Hindi ko
Gawain Palagi
minsan ginagawa
1. Tinatanggap ko ang mga
negatibong puna ng maluwag sa
O
aking kalooban.
2. Nagbibigay ako ng tulong sa mga
biktima ng kalamidad.
C
3. Hindi ako nag-iingay kapag alam
kong may natutulog pa sa bahay.
D
4. Hindi ako gumagamit ng mga
salitang nakasasakit sa damdamin
E
ng aking kapuwa.
5. Nakikinig ako sa aking guro kapag siya
EP
ay nagpapaliwanag ng aming aralin.

6. Tumutulong akong maglinis ng
mga kanal sa barangay.
D
7. Iniingatan ko ang palaruan sa

aming paaralan.
8. Humihingi ako ng tawad kapag
nakagagawa ako ng pagkakamali
sa aking kapuwa.
9. Sumasali ako sa “Oplan Linis” ng
aming barangay.
10. Nakikibahagi ako sa paglilibang
ng mga kaibigan.
217
II. Sagutin ang mga tanong. Isulat ang letra ng iyong sagot sa
sagutang papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pagiging mahinahon sa

kilos at damdamin?
A. Nakikipag-away sa mga ayaw kumampi kapag may ipinaglalaban.
B. Nakikiayon sa sinasabi ng kapuwa para maiwasan ang gulo.
C. Nakikipag-usap ng maayos sa kapuwa upang
magkaunawaan.
D. Kumakampi sa mas marami ang umaayon upang hindi mapag-isa.
PY
2. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng totoong pagiging bukas-palad?
A. Naghulog ng dalawang piso sa collection box kahit walang
nakakakita.
B. Ibinahagi ang pagkain sa katabing walang pagkain dahil
O
nakatingin ang guro.
C. Dinala ang mga damit na ayaw nang gamitin para sa mga
C
biktima ng baha para magkaroon nang mas madaming
puntos ang aming grupo.
D. Dumalo sa pag-eempake ng mga relief goods para sa mga
D
nasalanta ng bagyo.
E
3. Bakit kailangan igalang ang kapuwa?

A. Para mapanatili ang mapayapang pamayanan
EP
B. Para igalang ka din ng kapuwa

C. Para walang magalit sa iyo
D. Para masaya ang lahat
D
4. Bilang mag-aaral, alin sa sumusunod ang paggalang sa karapatan

ng may sakit ang kaya mong gawin?
A. Pagbigay ng prutas at damit
B. Pagbisita sa may sakit
C. Pagbibigay ng payo sa may sakit
D. Pagbibigay ng gamot sa may sakit
5. Paano maipakikita ang pag-unawa sa damdamin ng kapuwa?

A. Sa pakikiiyak sa kanila
B. Sa pakikipag-usap sa kanila
218
C. Sa pagbibigay ng sariling kuwento sa kanila
D. Sa pakikinig sa oras na may problema sila at pagbibigay ng
payo
III. Basahin ang sitwasyon at magbigay ng iyong pasiya.
1. Narinig mo sa isa mong kamag-aral na ang iyong katabi ay nang-

umit ng pera sa kantina ng paaralan. Isinulat mo ito sa facebook
at marami ang nagkomento. Nalaman mong hindi pala totoo ang
narinig mong balita. Paano mo itutuwid ang iyong pagkakamali?
PY
2. Nagpunta si Christian sa silid-aklatan ng Mababang Paaralan ng
Bagolayag. Napansin niya ang maayos na pagkakasalansan ng
mga aklat. Malinis din ang paligid ng lugar. Paano niya mapananatili
ang kaaya-ayang paligid ng silid-aklatan?
O
3. Nililinis na mabuti ang mga eskuwela ni Gng. Ligaya ang palikuran
ng kanilang silid-aralan sa tuwing gagamitin nila ito. Ano ang iyong
C
maitutulong upang mapanatili ang kaayusan nito?
4. Napakaraming bata ang nakatira sa ilalim ng tulay. Nakikita mo

D
sila tuwing papasok ka sa paaralan. Sa hapon nama’y makikita mo
silang namamalimos sa mga lansangan. Ano ang magagawa mo
E
para sa kanila?
EP
5. May sakit ang iyong kalaro. Nais mo siyang puntahan dahil wala
kang makalaro sa labas ng bahay. Sabi ng nanay niya hindi pa siya
puwedeng maglaro. Ano ang gagawin mo?
D
Susi sa Pagwawasto
I. Asahan ang iba’t ibang sagot ng mga mag-aaral na maaaring

gamiting gabay sa pagtutuwid ng kanilang pagpapahalaga.
II. 1. C 4. A B C D
2. A D 5. D
3. A B C D
219
III. Ito ang inaasahang mga sagot, subalit maaaring magbigay ng iba’t
ibang sagot ang mga mag-aaral.
1. Lalapit ako sa kamag-aral na nagawan ko ng pagkakamali at

hihingi ako ng tawad sa kaniya.
2. Aayusin ko ang mga aklat at upuan sa tuwing gagamitin ko ang
silid-aklatan.
3. Lilinisin ko ito sa tuwing ako ay gagamit ng aming palikuran.
4. Ipagbibigay alam ko ang kanilang kalagayan sa kinauukulang
PY
ahensiya ng pamahalaan.
5. Hindi ko aabalahin ang kaniyang pagpapahinga at hihintayin ko
siyang gumaling.
O
C
E D
EP
D
220
Yunit III
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)
Panuto: Kompletuhin ang mga bugtong, salawikain, linya ng tula

at kanta. Punan ang patlang ng tamang salita.
1. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makararating sa
p p p
p p p p
p p p n
p p p p
PY
p p p p p
2. Ang paa ay apat, hindi maka
p p p p p
p p p p p
O
3. Sa dagat at bundok, sa simoy at sa p p p p a a mong
p p p p
bughaw.
C
4. Ikaw at ako, hindi man magkalahi ay dapat matutong magmahal.
Isipin mong tayong lahat ay
D
p p p p a a p p p p a a
E
p p p p p p p p
5. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila,

EP
gaya ng pag-ibig sa tinubuang

a a a a
D
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making)
Para sa bilang 1 – 5
Panuto: Piliin ang letra ng mga larawang nagpapakita ng sitwasyong

makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran.
221
Batang lalaki na Mga bata ng Magkakaklase na
nagtatapon ng isang paaralan na kumakain habang
plastik na bote sa pinagbubukod- naglalakad ngunit
basurahan na may bukod ang mga itinatapon ang
tatak na Hindi papel, lata, boteng plastik kung saan-
Nabubulok plastik at babasagin saan
A B C
Mga batang Mga bata na

gumagawa ng nagkakampanya
PY
Isang grupo ng mga proyekto gamit ang para i-recyle o
tao na naglilinis ng lumang diyaryo, gamitin muli ang
estero at drainage mga boteng plastik, mga patapong
karton, at iba pa. bagay
O
D E F
C
Panuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ano ang iyong
gagawin kung ikaw ang nasa ganitong kalagayan? Isulat ang
letra ng iyong sagot sa kuwaderno.
D
6. Pinasalubungan ka ng iyong ninang ng isang malaking balot ng
tsokolateng galing sa Japan. Pag-uwi ninyo ng nanay mo sa bahay,
E
nakita ng iyong kapatid na bunso ang pasalubong na bigay sa iyo.

Namilog ang kaniyang mga mata, bakas ang tuwa.
EP
A. Aalukin ko siya kung gusto niya.

B. Bibigyan ko siya pati na rin ang iba ko pang mga kapatid.
C. Tatanungin ko siya kung kumakain siya ng tsokolate.
D. Kunwari ay sasabihan ko siya na hindi ko siya bibigyan.
D
7. Naatasan ang inyong pangkat na magtanghal sa palatuntunang

inihanda para sa mga mag-aaral mula sa Malaysia upang maipakilala
sa kanila ang kulturang Filipino. Alin sa sumusunod ang pipiliin
ninyo?
A. Sumayaw ng Pandanggo sa Ilaw

B. Umawit ng nauusong kanta ngayon.
C. Lumikha ng bagong himig at tugtugin sa piano.
D. Sumayaw ng katutubong sayaw ng Malaysia
222
8. Bumisita sa inyong bahay ang iyong kaibigan kasama ang pinsan
niyang balikbayan. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang ihahain mo
sa kanilang meryenda?
A. suman sa ibos at tsokolateng tablea

B. spaghetti at pineapple juice
C. pizza at softdrinks
D. siopao at pansit
9. Napansin mong walang gaanong kumakausap sa bago ninyong

kaklase dahil hindi siya marunong mag-Filipino. Ano ang gagawin
PY
mo?
A. Hindi ko na lang din siya kakausapin dahil baka nahihiya
siya.
B. Ngingitian ko siya.
O
C. Kakaibiganin ko siya at sa abot ng makakaya ay tuturuan ko
siya ng Filipino.
C
D. Kakausapin ko ang aming guro at ipaaalam kong hindi
marunong mag-Filipino ang bago naming kaklase.
D
10. Naatasan kang mag-ulat ukol sa isang kaugaliang Filipino. Alin ang
pinakamainam na piliin? Ipaliwanag kung bakit iyon ang napili.
E
A. Utang na Loob
EP
B. Pagkamagalang
C. Bahala Na
D. Paghahanda kung may pista
D
11. Ang Pilipinas ay may iba’t ibang pangkat etniko na mayaman sa

napakaraming kultura. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita
ng kultura?
A. Ang magagandang tanawin sa isang lugar
B. Ang mga katutubong kasuotan, kuwentong bayan, sayaw,
awit, laro at iba pa.
C. Ang mga kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga tao sa
isang lugar.
D. Ang mga lumang kagamitan at paraan ng pamumuhay.
223
12. Ang sumusunod ay ilan sa mga kultura ng ating bansa. Alin ang
hindi?
A. Pagmamano
B. Pagsisimba tuwing araw ng pagsamba
C. Pag-aasawa nang wala sa edad
D. Pamahiin tuwing may patay
13. Alin sa sumusunod ang pagpapahalaga sa sarili mong kultura?
A. Panonood ng mga pagtatanghal ng mga katutubong sayaw

at awitin.
PY
B. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan nang may
pagmamayabang.
C. Pagbili ng mga produktong galing sa ibang bansa.
D. Pagtangkilik sa mga Filipinong kinikilala sa pandaigdigang
O
larangan. C
14. Sino sa sumusunod ang may pagmamalaki at pagpapahalaga sa
sarili niyang kultura?
A. Ang mahusay na boksingerong si Larry na palaging sinasabi

D
na siya ay galing sa kanilang probinsiya sa General Santos.
B. Ang sikat na mang-aawit na si Mia na panay ang Ingles sa
E
kaniyang mga panayam sa Pilipinas.

C. Ang magaling na rapper na si Adel d Em na palaging
EP
bumabalik sa kaniyang kinagisnang probinsiya para tumulong

sa kaniyang dating mga kababayan.
D. Ang magandang si Maria na nagwagi bilang Miss World na
Tagalog ang ginamit sa kaniyang panayam at pasasalamat.
D
15. Si Isabel ay isang Tasaday. Nang siya ay makapag-aral sa

kabayanan at makapagtapos, bumalik siya sa kanilang lugar at
tinulungan ang kaniyang mga kasama na baguhin ang mali nilang
kinasanayan tulad ng hindi pagkakaroon ng tamang palikuran at
ang pag-aasawa nang wala sa edad. May pagpapahalaga ba siya
sa kanilang pangkat etniko?
A. Mayroon
B. Wala
224
C. Maaari
D. Hindi ko alam
16. Anong batas sa pagpapanatili ng kaayusan at pangangalaga sa

kapaligiran ang dapat ipasunod sa ilog na malinis?
A. Bawal Manigarilyo Dito

B. Huwag Magtapon ng Basura
C. Tumawid sa Tamang Tawiran
D. Iwasan ang Pagtapak sa Damuhan
PY
17. Anong batas sa pagpapaganda ng kapaligiran sa inyong paaralan
ang dapat mong sundin?
A. Munting Basura, Pakibulsa Muna
O
B. Huwag Magtakbuhan sa Hagdan
C. Bawal Magsalita Nang Malakas sa Pasilyo
C
D. Panatilihing Tahimik Anumang Oras
18. Alin ang pamayanang hindi nakasusunod ang mamamayan sa

D
mga batas at panuntunang pinaiiral ukol sa pangangalaga nang
kapaligiran?
E
A. Ang Brgy. Kay-inam na sama-sama ang mga tao sa paglilinis

ng mga kanal bago dumating ang tag-ulan.
EP
B. Ang Brgy. Maunlad na hindi magkakakilala ang mga

nakatatanda dahil maagang umaalis para sa trabaho at gabi
na ring umuuwi.
C. Ang Brgy. Pinagkaisahan na nagkakaisa ang mga naninirahan
D
sa paghihiwa-hiwalay ng basura sa kanilang lugar.

D. Ang Brgy. Maligaya na masigasig ang kapitan sa pagpapairal
ng proyekto ukol sa malinis na hangin at paninigarilyo.
19. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng disiplina sa pangangalaga

sa kalikasan kahit walang nakakakita?
A. Sa Parke hindi mo pinipitas ang mga magagandang bulaklak

na nakikita mo.
225
B. Sa palikuran ay ipina-flush mo ang kubeta at hindi itinatapon ang
tissue sa toilet bowl para malinis na magamit ng ibang tao.
C. Sa palaruan ay itinatapon mo ang iyong basura sa ilalim ng
slide dahil may tagalinis naman dito.
D. Sa daan ay inilalaglag mo ang mga basura galing sa iyong
bulsa mula sa paaralan.
20. Nagmamadali kang umuwi dahil may dadaluhan kang birthday party
ng iyong kapitbahay. Paglabas mo ng silid-aralan, nakita mong
umaapaw ang basura sa labas. Ikaw na lang ang tao dahil nauna
PY
nang umuwi ang iyong mga kaklase. Ano ang gagawin mo?
A. Pababayaan ang basura dahil baka mahuli sa birthday party

na iyong dadaluhan.
O
B. Mabilisang aayusin ang mga basura sa sako bago umuwi.
C. Magkukunwaring hindi nakita ang umaapaw na basura sa sako.
D. Magkikibit-balikat dahil hindi naman ikaw ang tagalinis sa
C
araw na iyon.
21. Palagi ninyong nararanasan ang pagbaha sa Metro Manila. Ano

D
kaya ang dahilan kung bakit nangyayari ito?
E
A. Maling paraan ng pagtatapon ng basura sa ating paligid na

bumabara sa mga estero at kanal.
EP
B. Talagang mas malakas na ang buhos ng ulan sa ngayon.

C. Masyado nang makapal ang tao sa Metro Manila.
D. Tinatakpan ng mga tao ang mga drainage.
D
22. Bakit kailangang malaman ng mga tao na ipinagbabawal ang

pagsusunog ng basura?
A. Maaari itong maging sanhi ng pagkasunog ng mga bahay sa

paligid.
B. Puwedeng i-recycle ang mga patapong bagay na susunugin.
C. Ang pagsusunog ng basura ay puwedeng magbunga ng
maruming hangin at kapaligiran.
D. Ang pagsusunog ay ipinagbabawal ng batas.
226
23. Ano ang gagawin mo bilang isang mamamayang may disiplina
upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran?
A. Sumunod paminsan-minsan sa mga batas na may kinalaman

sa kapaligiran.
B. Palagiang pagwawalis sa bakuran at kalsada.
C. Madalas na pagtapon ng basura sa kanto kung saan
dumadaan ang trak ng basura.
D. Pagsasagawa ng paghihiwa-hiwalay ng basura sa halip
na pagsunog sa mga ito, at pag-recycle ng mga patapong
PY
bagay.
24. Ano ang kahulugan ng “recycling”?
A. Paggamit muli ng mga patapong bagay na puwedeng
O
mapakinabangan
B. Paghihiwa-hiwalay ng mga basura.
C
C. Paglilinis ng mga maruming boteng babasagin at plastik.
D. Pagsusunog ng mga pinagsama-samang basura.
D
25. Ano ang puwedeng mangyari kung patuloy na walang disiplina ang
mga tao sa pamamahala ng kanilang basura?
E
A. Magiging malinis pa rin ang paligid dahil may nangongolekta

naman ng basura.
EP
B. Tuluyan nang magiging marumi at walang kaayusan ang

ating kapaligiran.
C. Maraming tao ang yayaman dahil sa pagbebenta ng mga
D
basurang naiipon.
D. Mag-aaway-away ang mga tao dahil mag-uunahan sa
pagkuha ng basura na puwedeng ibenta.
III. Unawain at Suriin
A. Basahin ang mga sitwasyon. Iguhit ang masayang mukha 

kung ito ay paraan para mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran at malungkot na mukha  kung hindi naman.
227
1. Nagtatapon ako ng basura kung saan-saan lalo na kapag
walang nakakakita.
2. Ang basura sa aming tahanan ay pinagbubukod-bukod para
magamit pang muli ang mga ito.
3. Pinagsasabihan ko ang aking mga kaklase na itapon sa

tamang tapunan ang mga basurang papel.
4. Nililinisan namin ang mga basyong lata ng gatas upang
taniman ng mga halaman.
5. Nakikiisa ako sa kampanya para mag-recycle ng mga
PY
patapong bagay.
B. Suriin ang mga halimbawa ng kaugaliang Filipino sa ibaba. Isulat

ang PAN kung sa palagay mo ay dapat panatilihin, PANIBAGO
O
kung dapat panatilihin ngunit may dapat baguhin at IWA kung dapat
ay iwaksi na dahil hindi nakabubuti sa ating pamumuhay bilang mga
Filipino.
C
1. Paggalang sa mga Nakatatanda
D
2. Paghahanda tuwing may Pista
3. Pagpapabukas ng Maaaring Gawin Ngayon
4. Pagtanaw ng Utang na Loob
E
5. Bayanihan
EP
Susi sa Pagwawasto (Key to Correction)
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)

D
(5 aytems)
1. paroroonan
2. lakad
3. langit
4. magkakapatid
5. lupa
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) (25 aytems)

Para sa 1-5 (A, B, D, E, F)
228
6. B 16. B
7. A 17. A
8. A 18. B
9. C 19. B
10. B 20. B
11. A 21. A
12. C 22. C
13. C 23. D
14. B 24. A
15. A 25. B
PY
III. Unawain at Suriin (10 aytems)
A. 1. 
O
2. 
3. 
C
4. 
5. 
D
B 1. PAN
E
2. PANIBAGO
3. IWA
EP
4. PANIBAGO
5. PAN
D
229
Yunit IV
I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat

ang sagot sa iyong papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng tamang pangangalaga sa

sarili?
a. Kumain ng sapat at tamang pagkain.

b. Pag-eehersisyo minsan sa isang linggo.
PY
c. Pag-iwas sa pag-inom ng gatas dahil nakasisira ito ng tiyan.
d. Natutulog nang walo hanggang sampung oras bawat araw.
2. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapamalas ng pagpapahalaga sa
O
ating kapuwa?
a. Pagbabahagi ng pagkain sa walang makain

b.
C
Umaakay sa mga matatandang tumatawid sa lansangan
c. Pagbibigay ng tulong sa mga piling nasalanta ng bagyo
d. Pinakikitunguhan ang mga taong may kapansanan tulad ng
D
pakikitungo ko sa iba.
E
3. Namasyal kayo sa Manila Zoo. Nakita mong binabato ng isang

batang katulad mo ang isang buwaya. Ano ang gagawin mo?
EP
a. Babatuhin ko rin ang buwaya.

b. Pagsasabihan siya ng mabibigat na salita.
c. Isusumbong ko siya sa namamahala ng Zoo
d. Pagsasabihan ko siya na hindi tama ang kaniyang ginagawa.
D
4. Ang Clean and Green ay isang paraan ng pagsasaluntian ng

kapaligiran at pagpapanatiling maayos at malinis nito. Ano ang
dapat mong gawin sa nasabing programa?
a. Huwag pansinin
b. Makisali at suportahan ito.
c. Ipagwalang-bahala.
d. Ipakita ang pakikilahok paminsan-minsan
230
5. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan?
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming

bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
6. Kumakain ka ng kasoy. Nang maubos mo ito, napagpasiyahan
PY
mong huwag itapon ang buto nito. Sa anong paraan nakatulong
ang batang katulad mo sa pagsasagawa ng ugaling ipinakita?
a. Hindi pangangalaga sa mga halaman.
O
b. Pagpapahalaga sa pagpapatubo at pagpaparami ng halaman
c. Pagpapakita ng kalinisan sa kapaligiran
d.
C
Pagpaparami ng kalat na buto
7. Alin sa sumusunod ang tama?

D
a. Ang pagputol sa malalaking puno ay nagpapakita ng
proteksiyon sa kapaligiran.
E
b. Ang pag-iisprey ng insecticide sa mga gulayan ay tanda ng

pagpapanatili ng balanseng kapaligiran.
EP
c. Ang pagsusunog ng mga tuyong dahon ng mga halaman ay

tamang paraan upang tugunan ang problema sa basura.
d. Ang pangangalaga at paghanga sa mga bulaklak at iba pang
D
halaman ay isang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa

ating Diyos.
8. Ang sumusunod ay nagpapakita ng pagmamahal sa ligaw na hayop

maliban sa _______________________.
a. Pagtirador sa mga Philippine Eagle

b. Paggawa ng tirahan para silungan ng usa
c. Paghikayat sa kaibigan na alagaan ang mga ligaw na hayop
231
d. Panonood ng mga programa tungkol sa mga ligaw hayop
upang madagdagan ang kaalaman tungkol sa mga ito
9. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga sa mga

gamit o kagamitan sa inyong bahay?
a. Itinatago ko sa kahong matibay ang mga gamit o kasangkapang

hindi ko na ginagamit
b. Tumutulong ako sa paglilinis ng mga gamit o kagamitan sa
display cabinet para magandang tingnan.
c. Iniiwan ko sa mesa ang mga baso, pinggan, kutsara at tinidor
PY
na ginamit ko sa pagkain.
d. Ginagamit ko nang may wastong pag-iingat ang mga gamit o
kagamitan sa aming bahay upang hindi masira.
O
10. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan? C
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
D
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
E
II. Lagyan ng tsek (P) kung ang pahayag ay tama at ekis (O) kung
EP
mali.
______ 11. Pinahahalagahan ko ang aking buhay dahil kaloob
ito ng Diyos.
______ 12. Nilikha ng Diyos ang ating kapuwa upang maging
D
katuwang natin sa ano mang pagsubok kaya

pahalagahan natin sila.
______ 13. Magiging masaya at panatag ang loob natin kung
tayo ay malusog.
______ 14. Nakakapag-isip tayo nang mabuti kapag tayo ay gutom.
______ 15. Huhuli ako ng tarsier at ipagmamalaki ko ito sa mga
kaibigan ko.
______ 16. Tinatanggap ko nang maluwag sa kalooban ko ang
aking kapatid na may kapansanan.
232
______ 17. Naipakikita ko ang paggalang sa aking kapuwa sa
pamamagitan ng pagsunod sa lahat ng nais niyang
gawin kabilang ang pagliban sa klase.
______ 18. Ang pagtulong sa kapuwa sa panahon ng kahirapan,
kaguluhan at malnutrisyon ay tanda ng pagmamahal.
______ 19. Tayo ay nilikha upang ihayag o ipakilala ang kadakilaan ng
Diyos sa pamamagitan ng paggawa ng kabutihan sa kapuwa.
______ 20 Ang pagbibigay ng damo sa alagang kabayo ay tamang
pangangalaga nito.
______ 21. Susuportahan ko ang panghuhuli ng mga Philippine Eagle.
PY
______ 22. Ang pagiging luntian ng kapaligiran ay sumasagisag sa
kalusugan ng katawan at isip.
______ 23. Maaaring maubos ang mga halaman dahil sa ating
kapabayaan.
O
______ 24. Ang paghihiwalay ng basurang nabubulok sa hindi
nabubulok ay tamang paraan ng pagbabasura.
C
______ 25 Sinusuportahan ko ang mga samahang nagtataguyod
ng wastong gamit ng likas na yaman.
D
III. Unawain ang sumusunod na sitwasyon at sabihin kung ano ang
iyong gagawin.
E
26. Puro tocino, hotdog, fried chicken lamang ang kinakain mo.
EP
Nanghihina na ang iyong katawan.
27. Alam mong masustansiya ang gulay. Ngunit ayaw mong kumain
nito. Inimbitahan ka ng kaibigan mo ngunit ang ulam nila ay
D
gulay.
28. Gutom na gutom ka at wala kayong ulam kundi gulay at isda.

Ayaw mong kumain ng mga ito.
29. Nakita mong basang-basa ng pawis ang damit ng iyong kapatid

dahil naglinis siya sa bakuran at nagdilig ng mga halaman. Gusto
niyang maligo agad.
30. Niyaya ka ng iyong tatay sa paghingi ng binhi ng itatanim ngunit

niyaya ka ng iyong kaklase na maglaro sa plasa.
233
31. Walang espasyo sa inyong paaralan upang pagtamnan ng
mga halaman ngunit hangad mong tumulong sa pagkakamit ng
layunin ng Programang Clean and Green.
32. Nakita mo ang iyong mga kaibigan na sinisipa ang aso upang
sumunod ito.
33. Mukhang napabayaan na ang bahay ng iyong alagang aso. May

nagkalat na mga dumi sa loob nito.
34. Marumi na ang kanal sa tapat ng aming bahay. Ayokong
PY
magkaroon ng pagkabara ng basura dito.
35. May nakita akong patay na daga sa likod ng aming bahay. Malapit
kami sa ilog.
Para sa bilang 36-40
O
C
Ang mga nasa parihaba ay mga likha ng Diyos, mga biyayang handog
Niya sa atin. Sa loob ng puso isulat kung ano ang mga maaari mong gawin
D
bilang tanda ng pasasalamat sa mga biyayang ito. Isulat ang sagot sa loob
ng puso.
E
EP
D
Pamilya Kapuwa
234
Ligaw na hayop Halaman
PY
O
C Kalikasan
D
SUSI SA PAGWAWASTO:
E
I 1. a 6. b
2. c 7. d
EP
3. d 8. a
4. b 9. d
5. d 10. d
II
D
11. P 16. P 21. O

12. P 17. O 22. P
13. P 18. O 23. P
14. O 19. P 24. P
15. O 20. P 25. P
IV. Para sa bilang 26–35 at 36-40, inaasahang magbibigay ng iba’t ibang

kasagutan ang mga mag-aaral
235
Appendix B
B.1. Mapa ng Pilipinas (para sa Yunit III – Aralin 1)
Paggagamitan: Maaaring gumuhit ng mapa ng Pilipinas o

magpakita ng yari nang mapa na magagamit sa pangganyak na gawain.
Sa palibot ng malaking mapa at idikit ang mga larawan ng halimbawa ng
material na kulturang Filipino.
PY
O
C
E D
EP
D
236
B.2. Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga
kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko
(para sa Yunit III – Aralin 3)
Jacob Maentz
PY
O
C
D
Agta
E
EP
D
237
Agta
PY
O
C
Cordilleras
E D
EP
D
238
Cordilleras
PY
O
C
E D
EP
D
239
Cordilleras
PY
O
C
Datu Aguido Mansaka
E D
EP
D
240
Mansaka
PY
O
C
E D
EP
D
241
Mansaka Lumad
PY
O
C
Tau’t Bato - Palawan
E D
EP
D
242
Tau’t Bato - Palawan
PY
O
C
E D
EP
D
243
B.3. Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 (para sa Yunit III – Aralin 7)
PY
O
C
E D
EP
D
244
B.4. Sunog Basura Fact Sheet (para sa Yunit III – Aralin 8)
PY
O
C
E D
EP
D
245
Talasalitaan
4P’s - “Pantawid Pamilyang Pilipino Program”, isang

pinakamalaking pambansang programa ng
pamahalaan laban sa kahirapan at para sa
kaunlarang panlipunan. Ito ay para sa mahihirap
na mamamayan na may edad 0-18 na tutulong sa
kanilang pag-aaral at kalusugan sa pamamagitan
ng pagbibigay ng itinakdang halaga ng gobyerno.
PY
Baybayin - tumutukoy sa sinaunang script o sistema ng
pagsulat at pagbasa ng mga sinaunang Pilipino na
kahawig ng mga katabing kabihasnan sa Asya
biodegradable
O
- mga nabubulok na basura tulad ng tira-tirang
pagkain, papel, halaman at mga patay na hayop
C
blogsite - makabagong teknolohiya na pinagsasamang
D
teksto, imahe, at mga link sa iba pang mga blog
at mga web page at iba pang media na may
E
kaugnayan sa paksa
EP
bugtong - matalinhagang paglalarawan ng mga bagay na

ang pangunahing layunin ay hamunin o patalasin
ang ating isipan
D
bullying - kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng

isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o
mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot
na pumasok ang isang estudyante sa paaralan
246
compost pit - isang uri ng paraan upang maging mataba ang lupa
sa pamamagitan ng paggamit ng mga basurang
nabubulok bilang pataba sa lupang tatamnan
cultural diversity - sa Tagalog, kultural na pagkakaiba-iba; tumutukoy

sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat etnikong
pinanggalingan o cultural background ng mga tao;
maaari ding tumukoy sa isang sitwasyon o lipunan
kung saan ang mga kasapi o bahagi ay galing sa
iba’t ibang pangkat etniko.
PY
Sinasabi ding umiiral ang cultural diversity sa isang
lipunan kung may pagtanggap at paggalang sa
pagkakaiba-iba ng kulturang pinagmulan ng mga
O
kasapi nito.
diwa - isip, kamalayan

C
DSWD - acronym ng Department of Social Welfare and
Development, o Kagawaran ng Kagalingang
D
Panlipunan at Pagpapaunlad; ang departamento
ng Pamahalaan ng Pilipinas na nangangalaga
E
sa karapatan ng bawat Pilipino sa kagalingang

panlipunan at sa pagpapayabong ng pag-unlad ng
EP
Pilipinas.
ekumenikal - kinabibilangan ng iba’t ibang pangkat ng tao na

magkakaiba ang relihiyong pinaniniwalaan
D
email - pinaikling electronic mail. Ito ang tawag sa liham na

ipinadadala sa pamamagitan ng mga website.
endangered - mga hayop na nanganganib mawala ang lahi

animals
experiential - karanasan sa pagkatuto

learning
247
gasera - isang ilawan na yari sa recycled materials
gaya ng bote, lata, mitsa na pinapailaw sa
pamamagitan ng paglalagay ng gas.
hayop na ligaw - mailap na hayop na matatagpuan sa kagubatan
ikinararangal - ipinagmamalaki
Indigenous People - mga katutubong pangkat na nakapagpanatili ng

kanilang sinaunang kultura magpahanggang
ngayon
PY
inestima - inasikaso
internet - makabagong teknolohiya na nagbibigay
O
ng mga impormasyon na makatutulong sa
komunikasyon, pagkain, trabaho, medisina at
iba pa
C
ipinagbubunyi - ipinagdiriwang
D
ispirituwal - pagkakaroon ng mapayapang kalooban sa
pamamagitan ng mabuting ugnayan sa Diyos,
E
pamilya at sa kapuwa
EP
kaakibat - katapat
kabihasnan - tumutukoy sa antas ng pamumuhay ng isang

komunidad, tribo o lipunan na kakikitaan ng
D
pag-iral ng mga institusyon (pamahalaan,

relihiyon, edukasyon, ekonomiya) at sistema
ng pagsulat. Sinasabing mataas na ang antas
ng pamumuhay kung may kabihasnan na.
Tinatawag din itong sibilisasyon
kabuluhan - kahulugan o importansiya
248
kalipi - kasama sa lipi o pangkat etniko
kultura - tumutukoy sa paraan ng pamumuhay ng

isang pangkat o komunidad na masasalamin
sa kanilang gawi (folkways), pamantayan ng
tamang pagkilos o pakikipag-ugnayan (norms),
mga pagpapahalaga (values) at kaugalian
(attitudes). Kabilang din dito ang mga materyal
na aspekto ng kultura tulad ng mga kagamitan,
imbensyon, pananamit, libangan, sining
PY
at panitikan. Ito ang nagsisislbing batayan
ng pagkakakilanlan (identity) at kamalayan
(consciousness) ng isang kasapi ng pangkat.
O
May dalawang anyo ang kultura: materyal at
di materyal. Materyal ang mga nahahawakang
C
patunay ng pag-iral ng isang kultura (damit,
sasakyan, kagamitan, imbensyon, produkto
ng sining at panitikan) samantalang ang di
D
materyal ay yaong mga pamantayan o batas,
pagpapahalaga, paniniwala at kaugalian.
E
likas-kayang - o sustainable development, ay ang tamang

EP
pag-unlad paggamit at pangangasiwa sa mga likas yaman

at pag-iingat sa mga ito para sa pangangailangan
ng susunod na henerasyon
lugod - saya, ligaya

D
lumbay - lungkot
lunggati - kasiyahan, kaligayahan
maaliwalas - mapayapa, maliwanag
249
magandang balita - ulat ng mga positibong pangyayari tungkol sa
ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan
o mabatid at mapaglilibangan ng mambabasa,
nakikinig o nanood
mahinahon - pagiging kalma o panatag sa alin mang

pagkakataon o sirkumstansya o pangyayari
maiambag - maibahagi
maibsan - mabawasan
PY
makabuluhan - mahalaga, may pakinabang
mapanagutan - alam na may dapat gawin o kayang magawa

(responsibility / nang may komitment
O
accountability)
mapanghamong - tungkol sa mga pangyayaring may karahasan,

balita
C
droga, sekswal na hindi angkop sa batang
nanood o nakikinig
D
mapanuring pag-iisip - may kakayahang magsuri at mapag-aralan
(critical thinking) muna ang isang bagay bago magpasiya
E
MILF - acronym ng Moro Islamic Liberation Front;

isang grupo ng mga Muslim na separatista sa
EP
Timog ng Pilipinas
netizen - internet citizen na gumugugol ng napakaraming

oras sa loob ng isang araw upang
D
makipagtalastasan at gamitin ang teknolohiya

para sa iba’t ibang dahilan
non-biodegradable - mga di nabubulok na basura tulad ng mga

plastik na lalagyan, bote at bakal
oyayi - awit sa pagpapatulog ng bata
250
pagninilay - mas malalim na pag-iisip tungkol sa mga
sitwasyon, pangyayari, kalagayan bago
makabuo ng isang pagpapasiya
pagpapasyang etikal - ang pagbuo ng pasiya na may preperensiya sa

o moral kabutihan magpapaunlad o lilinang sa pagkatao
ng tao. Isa itong proseso na kinapapalooban
ng a;) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon,
at b.) maingat na pagsasaalang-alang ng mga
moral na pagpapahalagang nararapat sa isang
PY
sitwasyon. Sa pagbuo ng pasiya, dapat ring
maging sensitibo sa mga aspektong moral ng
mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay
at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na
O
maaapektuhan ng magiging pasiya
pakikibahagi sa - pagtugon sa pangangailangan hindi lamang sa

pandaigdigang
C
sariling bansa kundi ng buong daigdig
pagkakaisa
D
pangkat etniko - mga taong sama-samang naninirahan sa isang
lugar na may sariling wika, kaugalian, tradisyon
E
at paniniwala
EP
D
251
panlipunan– - pagkakaroon ng mga kailangang kakayahan sa
pandamdaming pagkilala at pagmamahal sa sarili, paglinang
pagkatuto (social- ng pagmamalasakit sa kapuwa, pagbuo ng
emotional learning) mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan at
pagharap sa mga mapanghamong sitwasyon.
Isa itong paraan ng paglinang ng mga kakayahan
ng mag-aaral upang mapagtagumpayan niya
ang anumang gawaing makakaharap niya sa
buhay. May limang uri ang mga kakayahang ito:
a) Kamalayang Pansarili, b) Pamamahala ng
PY
Sarili, c) Kamalayang Panlipunan, d) Pamamahala
ng Pakikipag-ugnayan, at e) Mapanagutang
Pagpapasiya
O
patapong bagay - mga pinagbasyuhang karton, lata, bote (plastik
man o babasagin), lumang papel, magasin,
C
kalendaryo at iba pa
pillow to lean on - (idioma) taong mapaghihingahan ng problema,

sama ng loob, kalungkutan, kabiguan o pighati
D
upang gumaan ang nararamdaman
E
rabies o rabis - mula sa Latin: rabies, “kaululan” o “kabaliwan”,

ay isang karamdamang sanhi ng birus na
EP
nagdudulot ng matinding pamamaga ng utak

(encephalitis) sa mga hayop na maiinit ang
dugo. Ang sakit na ito ay soonotiko (zoonotic),
na nangangahulugang maaari itong mailipat
D
magmula sa isang species papunta sa iba

pa, katulad ng pagkahawa mula sa mga aso
papunta sa mga tao, na pangkaraniwan sa
pamamagitan ng isang kagat na nagmula
sa isang hayop na naimpeksiyon. Ang birus
ng rabis ay nakakaimpeksiyon ng sistema ng
nerbiyos, na sa panghuli ay nakapagsasanhi ng
karamdaman sa utak at kamatayan.
252
recycle - tumutukoy sa muling paggamit ng mga patapon
ng bagay, o muling paggamit nito bilang sangkap
ng ibang produkto
salawikain - may hatid na aral o katotohanang magagamit

nating gabay sa ating buhay
social network - isang website na nagbibigay daan upang

kumonekta sa mga kaibigan at kapamilya, at
magbahagi ng mga kuwento, balita, larawan o
video
PY
T’boli - kilala rin sa tawag na Tiboli o Tagabili, ay
kabilang sa mga katutubong tao sa Timog
Cotabato
O
T’nalak - isang uri ng tela na hinabi mula sa abaca
C
yamang likas - pangunahing pinagmulan ng yaman at batayan
ng kaunlarang pangkabuhayan; yaman na
biyaya ng kalikasan
D

E
EP
D
253
Sanggunian:
Binagong Kodigo Penal ng Pilipinas, Artikulo 253
CONSCIENCE: A Catholic Filipino View, 2nd ed. p29
DENR Administrative Order No. 37, series of 1996
Eleanor Antonio, et.al., Gabay 4
Encyclopedia Britannica, 2006
PY
Environmental Management Bureau (EMB), Department of Environment
and Natural Resources (DENR)
Maricar AD. Clamor, Growing with Values Grade 5 - Innovative Educational

Materials, Inc.
O
Sr. Lourdes M. Dulay, “I Am a Child of the Universe Grade 7”, ICM. Phoenix
Publishing House
C
Predential Decree No. 705 - Revised Penal Code
D
Republic Act No, 8485 - Animal Welfare Act of 1998
Republic Act No. 8749 - The Philippine Clean Air Act

E
Republic Act No. 9003, Seksiyon 48 - Solid Waste Management Act

EP
Republic Act No. 9147 - Wildlife Resources Conservation and Protection

Act of 1998
Republic Act No. 9275 - The Philippine Clean Water Act of 2004
D
United Nations Development Programme (UNDP) - Community-Based

Ecological Solid Waste Management
Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS
Values Education Program, UNESCO National Commission of the
Philippine Education Committee Project
254
http://emb.gov.ph/news/053006/News_Releaseswm.htm
http://emb.gov.ph/nswmc/pdf/iec/Republic%20Act%209003tagalogersion.
pdf
http://en.wikipedia.org/wiki/Bajau_people
https://mgalarongFilipino.blogspot.com/2012/patintero.html
http://www.balita.net.ph/2014/06/06/lilikha-ng-mas-malaking-butas
http://www.emb.gov.ph/news/053006/sunogbasurafactsheet.pdf
PY
http://www.emb.gov.ph/portal/Portals/10/proper%20waste%20
segragation.pdf
http://www.ethnicgroupsphilippines.com/people/ethnic-groups-in-the-
O
philippines
http://www.flicker.com
C
h t t p : / / w w w. g l o b a l p i n o y. c o m / g p . t o p i c s . v 1 / v i e w t o p i c .
php?postid=4fab9f8176a31&channelName=4fab9f8176a31
D
http://www.gmanetwork.com/news/story/368317/publicaffairs/iwitness/
galamay-ng-karagatan-ngayong-sabado-10-30-pm-sa-i-witness
E
http://www.katutuboproject.org.
EP
https://www.youtube.com/watch?v=77dEflJnQlo&feature= youtube_gdata_
player
https://www.youtube.com/watch?v=084UwHrnPqc
D
http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE
http://www.youtube.com/watch?v=u3afgesVmfA
255

Grade 4 TG ESP Quarter 3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Grade 4 TG ESP Quarter 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:

• Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP

Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:

• Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

• Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit

1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

Ang tatlong hakbang sa modelong ito:

a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

anumang kahihinatnan ng iba’t ibang pagkilos.

Yunit III Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa

Appendix A Unang Markahang Pagsusulit…………....……..............212

mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko .……237

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

CODE BOOK LEGEND

Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Kaysarap maging Pilipino! Hiling namin na sa pagbagtas ng mga

Ipinakita ng mga aralin na ang pagtataglay ng disiplina sa sarili ay isang

May magagawa sila at malaki ang kanilang maitutulong sa pagpapanatiling

ay naglalayong ipakita sa kanila ang bigat ng suliraning kinakaharap hindi

Aralin 1: Kultura ng Ating Lahi, Ating Pahalagahan

Aralin 8: Patuloy na Panawagan: Pagsunog ng Basura, Itigil Na!

dangal bilang Pilipino at “self-discipline” o displina sa sarili na kakailanganin

Layunin: Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig

Paksa/Pagpapahalaga: Pagpapahalaga sa Kulturang Pilipino

Mga Kagamitan: Pampagtuturo: malaking mapa ng Pilipinas

Integrasyon: Araling Panlipunan, Filipino, Sining, Edukasyon

Pantahanan at Pangkabuhayan, Information

1. Ganyakin ang mga mag-aaral na pagmasdan ang mapa ng Pilipinas

2. Sabihin: “Pansinin natin ang mga larawan sa palibot ng mapa

Maaaring isulat ng guro sa pisara ang mga sagot na ibinigay ng

Inaasahang sagot: Kultura

4. Pabuksan ang Kagamitan sa Mag-aaral sa pahina ng Aralin 1 Yunit