Matematika I

Elvis Barakovic, Edis Mekic

4. studenog 2011.

1 Analiticka geometrija
1.1 Pojam vektora. Sabiranje i oduzimanje vektora
Skalarnom velicinom ili skalarom nazivamo onu velicinu koja je potpuno
odredena jednim brojem (na primjer: masa, temperatura, vrijeme, povrsina
geometrijske figure, zapremina tijela, itd.).
Vektorskom velicinom ili vektrorom naziva se svaka velicina koja je defin-
isana: intenzitetom, pravcem i smjerom.
Geometrijski, vektori se predstavljaju orjentisanim duzima u ravni ili
prostoru. Vektore najcesce obiljezavamo malim slovima latinice sa strelicom
iznad slova, na primjer:
~a, ~b, ~c, d,
~ ~e, . . .
Ako zelimo naglasiti koja je pocetna, a koja krajnja tacka vektora tada
vektore obiljezavamo sa dva velika slova i strelicom iznad njih, na prim-

jer: AB, P Q, CD, . . . , gdje prvo slovo oznacava pocetak, a drugo slovo kraj
vektora.

B A
~a
P

Duzina vektora ~a naziva se intenzitet ili modul vektora ~a i obiljezava se

sa |~a|. Vektor ciji je intenzitet jednak nuli naziva se nula-vektor i oznacavamo
ga sa ~0. Vektor ciji je intenzitet jednak jedinici naziva se jedinicni vektor ili

1
1.1 Pojam vektora. Sabiranje i oduzimanje
1 ANALITI
vektora CKA GEOMETRIJA

ort. Jedinicni vektor vektora ~a oznacava se sa ort ~a ili a~0 . Za dva vektora ~a
i ~b kazemo da su kolinearna ako pripadaju istim ili paralelnim pravim.
Posmatrajmo dva vektora ~a i ~b, zbir vektora ~a + ~b racunamo po pravilu
paralelograma, na nacin prikazan na sljedecoj slici.

D ~a C

~b ~b ~b
~a +

A ~a B

Za sabiranje vektora vaze sljedeca svojstva:

1. ~a + ~b = ~b + ~a (zakon komutacije)

2. (~a + ~b) + ~c = ~a + (~b + ~c) (zakon asocijacije)

3. ~a + ~0 = ~0 + ~a = ~a (zakon identiteta)

4. ~a + (~a) = ~0 (zakon inverzije)

Proizvod vektora ~a i skalara je vektor ~a istog pravca kao i vektor ~a,

intenzitet mu je |||~a|, a smjer mu je isti kao i vektora ~a, ako je > 0,
odnosno suprotan smejru vektora ~a, ako je < 0.
Neka su ~i, ~j jedinicni vektori x i y ose redom, kao na slici

y
by

~b
ay
~a
~j

bx ~i ax x

Elvis Barakovic 2 Edis Mekic

1.1 Pojam vektora. Sabiranje i oduzimanje
1 ANALITI
vektora CKA GEOMETRIJA

Tada vektor ~a mozemo zapisati na sljedeci nacin ~a = ax~i + ay~j = (ax , ay ).

z
M3

~k
M2 y
O
~i ~j

M1
M
x

Posto su M1 , M2 , M3 ortogonalne projekcije tacke M na koordinatne ose,

onda je kao sto se i vidi sa predhodne slike

OM = OM1 + OM2 + OM3

jer je:

M1 M = OM2 i M M = OM3 ,
te je:

OM1 = x~i, OM2 = y~j, OM3 = z~k,
gdje su x, y i z tri realna broja koji potpuno odreduju polozaj tacke M, ili

pravougle koordinate vektora OM. Prema tome vektor OM mozemo zapisati
pomocu pravouglih koordinata u obliku:

OM = x~i + y~j + z~k,

a njegov intenzitet racunamo po formuli

p
|OM| = x2 + y 2 + z 2 .

Ako se vektor projektuje ortogonalno na koordinatne ose dobit cemo:

x = |OM| cos , y = |OM| cos , z = |OM| cos , (1)

Elvis Barakovic 3 Edis Mekic

1.1 Pojam vektora. Sabiranje i oduzimanje
1 ANALITI
vektora CKA GEOMETRIJA

gdje su , i uglovi koje vektor |OM| zaklapa sa koordinatnim osama.

Kvadriranjem a zatim sabiranjem jednakosti (1) i imajuci uvidu da je |OM|2 =
x2 + y 2 + z 2 , dobit cemo da je:

cos2 + cos2 + cos2 = 1

Linearna kombinacija vektora a~i (i = 1, 2, 3, . . . , n) je vektor oblika

n
X
1 a~1 + 2 a~2 + . . . + n a~n = i a~i . (2)
i=1

Za vektore a~i (i = 1, 2, 3, . . . , n) kazemo da su linearno nezavisni ako iz

n
X
i a~i slijedi i = 0 za svako i = 1, 2, 3, . . . , n, ako je bar jedan od brojeva
i=1
i razlicit od nule tada za vektore a~i (i = 1, 2, 3, . . . , n) kazemo da su linearno
zavisni. Za dva vektora ~a = ax~i + ay~j + az~k i ~b = bx~i + by~j + bz~k kazemo da
su kolinearna ako vrijedi ~a = ~b, odakle se dobije da je
ax ay az
= = = .
bx by bz

Jedinicni vektor vektora ~a racunamo po formuli

~a
a~0 = .
|~a|

Primjer 1.1 Ako stranice jednakostranicnog trougla uzmemo za vektore, da

li su ti vektori jednaki?

Rjesenje: Nisu, jer iako vektori strana imaju iste intenzitete, oni nemaju isti
pravac i smjer, pa nisu ispunjeni uslovi jednakosti vektora.

Primjer 1.2 Ispitati linearnu nezavisnost vektora ~a = 2~i + ~j + 4~k, ~b =

7~i + 5~j ~k i ~c = 2~i + ~j.

Rjesenje: Formirajmo linearnu kombinaciju vektora ~a, ~b i ~c,

~a + ~b + ~c = 0.

Nakon zamjene vektora ~a, ~b i ~c dobijamo

(2~i + ~j + 4~k) + (7~i + 5~j ~k) + (2~i + ~j) = 0.

Elvis Barakovic 4 Edis Mekic

1.1 Pojam vektora. Sabiranje i oduzimanje
1 ANALITI
vektora CKA GEOMETRIJA

Nakon sredivanja dobijamo

(2 + 7 + 2)~i + ( + 5 + )~j + (4 )~k = 0.

Da bi posljednja jednakost bila zadovoljena mora biti

2 + 7 + 2 = 0
+ 5 + = 0
4 = 0

Dobijeni sistem je homogeni, izracunajmo njegovu determinantu

 
 2 7 2 
 
D =  1 5 1  = 16 6= 0.
 4 1 0 

Kako je determinanta sistema razlicita od nule to posljednji sistem ima samo

trivijalno rjesenje (, , ) = (0, 0, 0). Odnosno dati vektori su linearno neza-
visni.
Primjer 1.3 Razloziti vektor ~a u pravcu vektora ~b i ~c, ako je:

~a = 3~p 2~q, ~b = 2~p + ~q, ~c = 7~p 4~q,

Rjesenje: Razlozen vektor ~a u pravcu vektora ~b i ~c glasi:

~a = ~b + ~c,

gdje su i realni parametri koje treba odredit.

3~p 2~q = (2~p + ~q) + (7~p 4~q)

= 2~p + ~q + 7~p 4~q
= (2 + 7)~p + ( 4)~q.

Da bi posljednja relacija bila identicki jednaka moraju odgovarajuci koefici-

jenti biti jednaki, tj.

2 + 7 = 3
4 = 2.

Rjesavanjem dobijenog sistema jednacina dobijamo da je = 2 i = 1, pa

razlozen vektor ~a u pravcu vektora ~b i ~c glasi:

~a = 2~b + ~c.

Elvis Barakovic 5 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Primjer 1.4 Dati su vektori ~u = (1, 9, 5), ~v = (0, 4, 6) i w

~ = (1, 3, 0).
Razloziti vektor ~a = (2, 3, 1) u pravcu vektora ~u, ~v i w.
~
Rjesenje: Razlozen vektor ~a u pravcu vektora ~u, ~v i w
~ glasi:

~a = ~u + ~v + w,
~

gdje su , i realni parametri koje treba odredit.

(2, 3, 1) = (1, 9, 5) + (0, 4, 6) + (1, 3, 0)

= (, 9, 5) + (0, 4, 6) + (, 3, 0)
= ( + , 9 4 + 3, 5 + 6)

Da bi posljednja relacija bila identicki jednaka moraju odgovarajuci koefici-

jenti biti jednaki, tj

+ = 2
9 4 + 3 = 3
5 + 6 = 1
11 21
Rjesavanjem dobijenog sistema jednacina dobijamo da je = , =
8 16
27
i= pa razlozen vektor ~a u pravcu vektora ~u, ~v i w
~ glasi:
8
11 21 27
~a = ~u ~v + w.~
8 16 8

1.2 Proizvod vektora

Definicija 1.1 Skalarnim ili unutrasnjim proizvodom vektora ~a i ~b, u oznaci
~a ~b, nazivamo skalar koji je jednak proizvodu intenziteta tih vektora i kosinusa
ugla koji oni zaklapaju:

~a ~b = |~a| |~b| cos (~a, ~b). (3)

Iz formule (3) slijedi da je kosinus ugla izmedu vektora ~a i ~b dat formulom

~a ~b
cos (~a, ~b) = .
|~a| |~b|

Teorem 1.1 Skalarni proizvod dva vektora ~a = (ax , ay , az ) i ~b = (bx , by , bz ),

jednak je zbiru proizvoda odgovarajucih koordinata tj.

~a ~b = ax bx + ay by + az bz .

Elvis Barakovic 6 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Teorem 1.2 Dva vektora ~a = (ax , ay , az ) i ~b = (bx , by , bz ) su ortogonalna

ako i samo ako je njihov skalarni proizvod jednak nuli:
~a ~b = 0 ax bx + ay by + az bz = 0.
Definicija 1.2 Vektorski proizvod dva vektora ~a i ~b, koji obiljezavamo sa
~a ~b, je vektor definisan na sljedeci nacin:
1. vektor ~c = ~a ~b okomit (normalan) je na ravan koju odreduju vektori
~a i ~b,
2. smjer vektora ~c = ~a ~b je takav da uredena trojka (~a, ~b, ~c) obrazuje
triedar desne orjentacije,
3. intenzitet |~a ~b| vektora ~a ~b jednak je mjernom broju povrsine par-
alelograma konstruisanog nad vektorima ~a i ~b :
|~a ~b| = |~a| |~b| sin (~a, ~b).

~c

~b

~a

Uslov kolinearnosti dva vektor ~a i ~b je

~a ~b = 0.
Vektorski proizvod vektora ~a = ax~i + ay~j + az~k = (ax , ay , az ) i ~b = bx~i + by~j +
bz ~k = (bx , by , bz ), mozemo izracunati na sljedeci nacin
 ~i ~j ~k 
 

~a ~b =  ax ay az  .
 
 bx by bz 

Osobine vektroskog proizvoda:

Elvis Barakovic 7 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

1. ~a ~b = (~b ~a),

2. ( ~a) ( ~b) = (~a ~b),

3. ~i ~i = ~j ~j = ~k ~k = 0, ~i ~j = ~k, ~j ~k = ~i, ~k ~i = ~j,

~j ~i = ~k, ~k ~j = ~i, ~i ~k = ~j,

~k b

b ~j
~i b

4. (~a + ~b) ~c = ~a ~c + ~b ~c.

Definicija 1.3 Mjesoviti proizvod tri vektora ~a = ax~i+ay~j+az~k = (ax , ay , az ),

~b = bx~i + by~j + bz~k = (bx , by , bz ), i ~c = cx~i + cy~j + cz~k = (cx , cy , cz ) je broj
koji je jednak skalarnom proizvodu vektora ~a i ~b ~c. Racunamo ga na sljedeci
nacin:  
 ax ay az 
~a (~b ~c) =  bx by bz  .
 
 cx cy cz 

Apsolutna vrijednost mjesovitog proizvoda tri nekomplanarna vektora jed-

naka je zapremini paralelopipeda konstruisanog nad tim vektorima, tj.

V = |~a (~b ~c)|.

~a

~c

~b

Elvis Barakovic 8 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Vektori ~a = ax~i + ay~j + az~k = (ax , ay , az ), ~b = bx~i + by~j + bz~k = (bx , by , bz ), i

~c = cx~i + cy~j + cz~k = (cx , cy , cz ) su komplanarni (pripadaju istoj ravni) ako i
samo ako je
~a (~b ~c) = 0.

Primjer 1.5 Odredti skalarni proizvod vektora ~a = 2~i 3~j + 3~k i ~b = 3~i +
~j 4~k gdje su ~i, ~j i ~k medusobno okomiti ortovi.

Rjesenje:

~a ~b = (2~i 3~j + 3~k) (3~i + ~j 4~k)

= 2 (3) + (3) 1 + 3 (4)
= 21.

Primjer 1.6 Odrediti skalarni proizvod vektora ~a = 2m ~ 3~n i ~b = m

~ + 2~n,

~ = 2, |~n| = 3 i ugao izmedu vektora m
ako je |m| ~ ~n) = .
~ i ~n, (m,
3
Rjesenje:

~a ~b =(2m
~ 3~n) (m ~ + 2~n)
2
=2| m~ | + 4m ~ 6| ~n|2
~ ~n + 3~n m
=2 22 + 7m
~ ~n 6 32 = 62 + 7m ~ ~n

=62 + 7|m|~ |~n| cos (m,
~ ~n) = 62 + 7 2 3 cos
3
1
= 62 + 42 = 41.
2
Primjer 1.7 Odrediti parametar m tako da intenziteti vektora ~a = (2m , m, m
1) gdje je 6= 0 i ~b = (m + 1, m 2, 0) budu jednaki, zatim naci sinus ugla
izmedu njih.

Rjesenje: Po uslovu zadatka mora biti

|~a| = |~b| |~a|2 = |~b|2 (2m )2 + m2 + (m 1)2 = (m + 1)2 + (m 2)2 .

Odnosno nakon sredivanja

42m = 4 2m = 1 m = 0.

Za ovu vrijednost parametra m dati vektori imaju oblik

~a = (2, 0, 1) ~b = (1, 2, 0).

Elvis Barakovic 9 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Odrdimo prvo pomocu skalarnog proizvoda kosinus ugla izmedu ova dva vek-
tora:
~a ~b
~a ~b = |~a| |~b| cos cos = .
|~a| |~b|
Kako je

~a ~b = (2, 0, 1) (1, 2, 0) = 2 1 + 0 (2) + (1) 0 = 2,

|~b| = 12 + (2)2 + 02 = 5,
p p
|~a| = 22 + 02 + (1)2 = 5,
to je
2
cos = .
5
Odavde i iz
s  2
2 2
2 21
sin + cos = 1 sin = 1 cos2 = 1 = .
5 5

Primjer 1.8 Odrediti realni parametar tako da vektori ~a = 2~i 3~j i ~b =

~i + 4~j budu medusobno okomiti.
Rjesenje: Uslov okomitosti vektora ~a i ~b je ~a ~b = 0.
Odavde je

~a ~b = 0
(2~i 3~j) (~i + 4~j) = 0
2 12 = 0 = 6.

Primjer 1.9 Dati su vektori ~a = ~p + 17~q i ~b = 3~p ~q, gdje je |~p | = 2,

2
|~q | = 5, a ugao izmedu p~ i ~q je = . Odrediti koeficijent tako da vektori
3
~a i ~b budu medusobno okomiti.
Rjesenje: Zbog uslova okomotosti vektora ~a i ~b je ~a ~b = 0. Skalarni proizvod
vektora ~a i ~b dat je sa

~a ~b = (~p + 17~q) (3~p ~q)

= 3~p p~ + (51 )~p ~q 17~q ~q = 0.

Kako je
~p p~ = |~p| |~p| cos(0) = |~p|2 = 4,
   
2 1
p~ ~q = |~p| |~q| cos =25 = 5,
3 2

Elvis Barakovic 10 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

~q ~q = |~q| |~q| cos(0) = |~q|2 = 25,

to je
~a ~b = 12 + (51 ) (5) 17 25 = 17 680 = 0.
Odavde dobijamo da je = 40.

Primjer 1.10 U trouglu ABC cije su stranice BC = 5, CA = 6 i AB =

7, naci skalarni proizvod vektora BA i BC.

Rjesenje:

C
5
6

B

A 7
Po definiciji skalarnog proizvoda je

BA BC = |BA| |BC| cos .

Primjenom kosinusne teoreme imamo

2 2 2
AB + BC CA 49 + 25 36 19
cos = = = ,
2 AB BC 275 35
pa je trazeni skalarni proizvod
19
BA BC = 7 5 = 19.
35

Primjer 1.11 Naci brojnu vrijednost izraza: |~a|2 + 3~a ~b 2~b ~c + 1, ako je:

~ ~n, ~b = m
~a = 4m ~ + 2~n i ~c = 2m
~ 3~n,

gdje je:

~ 2 = 4, |~n|2 = 1 i (m,
|m| ~ ~n) = .
2

Elvis Barakovic 11 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Rjesenje: Posto je (m,
~ ~n) = to slijedi da je m
~ ~n = 0, pa ce biti:
2
|~a|2 = = ~a a = (4m~ ~n) (m ~ 2 8m
~ + 2~n) = 16|m| ~ ~n + |~n|2 = 65
~a ~b = (4m~ ~n) (m ~ 2 + 7m
~ + 2~n) = 4|m| ~ ~n 2|~n|2 = 14
~b ~c = (m
~ + 2~n) (2m ~ 2+m
~ 3~n) = 2|m| ~ ~n 6|~n|2 = 2.

Prema tome imamo da je:

|~a|2 + 3~a ~b 2~b ~c + 1 = 65 + 3 14 2 2 + 1 = 104.

Primjer 1.12 U jednoj tacki djeluju sile F~1 i F~2 pod uglom od 120 pri cemu
su intenziteti sila |F~1 | = 7 i |F~2 | = 4. Izracunati intenzitet rezultujuce sile F~ .

Rjesenje:
F~
2

F~1
+
F~
1
=
F~

F~1

F~ = F~1 + F~2 .

|F~ |2 = F~ F~ = (F~1 + F~2 ) (F~1 + F~2 )

= |F~1 |2 + 2 F~1 F~2 + |F~2 |2
= 72 + 2 |F~1 | |F~2 | cos 120 + 42
 
1
= 49 + 2 7 4 + 16 = 37.
2

Odnosno, intenzitet rezultujuce sile F~ je |F~ | = 37.

Primjer 1.13 Koji ugao obrazuju jedinicni vektori ~p i ~q, ako se zna da su
vektori ~a = p~ + 2~q i ~b = 5~p 4~q uzajamno okomiti?

Rjesenje: Iz uslova okomitosti vektora ~a i ~b je:

~a ~b = (~p + 2~q) (5~p 4~q) = 0,

Elvis Barakovic 12 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

ili nakon sredivanja

5|~p| 2 + 6~p ~q 8|~q| 2
= 0. (4)
Kako su p~ i ~q jedinicni vektori, to vrijedi:

|~p| 2 = |~q| 2 = 1 i p~ ~q = |~p||~q| cos = cos ( ugao izmedu vektora ~p i ~q).

Zbog toga jednacina (4) postaje

1
cos = ,
2
a odavde je trazeni ugao

= .
3
Primjer 1.14 Dati su vektori ~u = (6, 1, 1), ~v = (0, 3, 1) i w
~ = (2, 3, 5).
Odrediti parametar t tako da vektori ~u + t~v i w
~ budu medusosbno okomiti.

Rjesenje: Da bi dva vektora bila medusobno okomita, njihov skalarni proizvod

mora biti jednak nuli. Zato je

(~u + t~v ) w
~ = 0.

Skalarni proizvod vektora je distributivan u odnosu na zbir, zato posljednja

jednacina postaje
~u w
~
~u w
~ + t~v w
~ =0t= .
~v w
~
Kako je
~u w
~ = (6, 1, 1) (2, 3, 5) = 12 + 3 + 5 = 4,
~v w
~ = (0, 3, 1) (2, 3, 5) = 0 + 9 5 = 4,
to je
4
t= = 1.
4
Primjer 1.15 Izracunati komponente m i n tako da vektori

~a = (m, 5, 1) i ~b = (3, 1, n)

budu kolinearni.

Elvis Barakovic 13 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Rjesenje: Uslov kolinearnosti vektora ~a i ~b mozemo izraziti u obliku:

~a = ~b,

gdje je proizvoljan realan broj. Iz

~a = ~b (ax , ay , az ) = (bx , by , bz ),

odnosno
ax = bx , ay = by , az = bz .
Eliminacijom parametra dobijamo
ax ay az
= = ,
bx by bz

sto znaci da su komponente kolinearnih vektora proporcionalne.

Za date vektore taj uslov glasi:
m 5 1
= = .
3 1 n
Odavdje slijedi
m 1 1
= 5 m = 15, =5n= .
3 n 5

Primjer 1.16 Odrediti vektorski proizvod vektora ~a = ~i + ~j i ~b = 2~i + ~j, gdje

su ~i i ~j medusobno okomiti ortovi.

Rjesenje:

Primjer 1.17 Odrediti visinu hb spustenu iz vrha B trougla ABC sa vrhovima

A(1, 2, 8), B(0, 0, 4) i C(6, 2, 0).

Rjesenje:

a c
hb

C A
b

Elvis Barakovic 14 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Vektori AB i AC su

AB = (0 1)~i + (0 (2))~j + (4 8)~k = ~i + 2~j 4~k,

AC = (6 1)~i + (2 (2))~j + (0 8)~k = 5~i + 4~j 8~k.
Povrsinu trougla mozemo racunati po formuli

b hb |AC| hb
P = = . (5)
2 2
Medutim, povrsinu trougla mozemo izracunati primjenom vektora na sljedeci
nacin
 ~i ~j ~k 
 
1 1  1
P = |AB AC| = |  1 2 4  | = |28~j 14~k| = 7|2~j + ~k| = 7 5.

2 2  2
5 4 8 

Sada je na osnovu formule (5)

2P 27 5 2
hb = = p = 21.
|AC| 52 + 42 + (8)2 3

Primjer 1.18 Dati su vektori ~a = (8, 4, 1) i ~b = (2, 2, 1). Naci:

(a) Vektorski proizvod ~c = ~a ~b.

(b) Povrsinu paralelograma odredenog vektorima ~a i ~b.

(c) Visinu paralelograma koja odgovara stranici koju odreduje vektor ~a.

(d) Povrsinu trougla odredenog vektorima ~a i ~b.

Rjesenje:
(a) Vektorski proizvod vektora ~a i ~b racunamo pomocu determinante:
 ~i ~j ~i   ~i ~j ~i 
   

~c = ~a ~b =  ax ay az  =  8 4 1  =
   
 bx by bz   2 2 1 
= ~i(4 + 2) ~j(8 2) + ~k(16 8) =
= 6~i 6~j 24~k.

(b)

Elvis Barakovic 15 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

D C

~b
ha

A B
~a

Povrsina paralelograma konstruisanog nad vektorima ~a i ~b jednaka je

intenzitetu vektorskog proizvoda ~a ~b, znaci:

P = |~a ~b| = 62 + (6)2 + (24)2 = 18 2.
p

(c) Iz (b) znamo da je P = |~a ~b| = 18 2, a sa druge strane znamo da
povrsinu paralelograma mozemo racunati i po formuli
P = a ha = |~a| ha . Dakle, imamo

|~
a ~b| 18 2
P = |~a ~b| = |~a| ha ha = = = 2 2.
|~a| 8 2 + 42 + 12
(d) Povrsina trougla jednaka je polovini povrsine paralelograma konstru-
isanog nad istim vektorima:
1 1
P = |~a ~b| = 18 2 = 9 2.
2 2
Primjer 1.19 Neka je ~a ~b = ~c d~ i ~a ~c = ~b d.
~ Pokazati da su vektori
~a d~ i ~b ~c kolinearni.
Rjesenje: Kolinearnost vektora ~a d~ i ~b ~c pokazat cemo tako sto cemo
dokazati da je njihov vektorski proizvod jednak nuli. Imamo:
~ (~b ~c) = ~a ~b ~a ~c d~ ~b + d~ ~c.
(~a d)

Iskoristimo li uslove date u zadatku imamo:

~ (~b ~c) = ~c d~ ~b d~ d~ ~b + d~ ~c.
(~a d)

Kako je
~c d~ = d~ ~c i d~ ~b = ~b d,
~
slijedi
~ (~b ~c) = d~ ~c + d~ ~b d~ ~b + d~ ~c = 0,
(~a d)
sto dokazuje kolinearnost vektora ~a d~ i ~b ~c.

Elvis Barakovic 16 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Primjer 1.20 Dokazati da je

(~a ~b) (~a + ~b) = 2(~a ~b)

i objasniti geometrijsko znacenje tog identiteta.

Rjesenje:
(~a ~b) (~a + ~b) = ~a ~a + ~a ~b ~b ~a ~b ~b.
Kako je
~a ~a = ~b ~b = 0 i ~a ~b = ~b ~a,
to je
(~a ~b) (~a + ~b) = 2(~a ~b).
Intenzitet lijeve strane dokazanog identiteta je povrsina paralelograma kon-
struisanog nad dijagonalama datog paralelograma. Ova povrsina je dva puta
veca od povrsine datog paralelograma.

D C
~b
~b ~a +
~a
~
b
A B
~a

Primjer 1.21 Neka je |~a| = |~b| = 5 i ugao izmedu vektora ~a i ~b jednak .
4
Naci povrsinu paralelograma konstruisanog nad vektorima:

2~b ~a i 3~a + 2~b.

Rjesenje: Povrsina paralelograma je intenzitet vektorskog prozvoda

(2~b ~a) (3~a + 2~b) = 6 ~b ~a + 4 ~b ~b 3 ~a ~a 2 ~a ~b.

Kako je
~b ~b = 0, ~a ~a = 0 i ~b ~a = ~a ~b,
to je
(2~b ~a) (3~a + 2~b) = 8 (~b ~a).

Elvis Barakovic 17 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Dakle

P = |(2~b ~a) (3~a + 2~b)| = |8 (~b ~a)| =

= 8|~b| |~a| sin(~b,~a) = 8 5 5 sin =
4
2
= 200 = 100 2.
2

Primjer 1.22 Dati su vektori ~a = (1, 1, 1), ~b = (1, 1, 0) i ~c = (1, 1, 0).

Odrediti vektor ~x iz uslova:

~x ~b = ~c i ~x ~a = 3.

Rjesenje: Neka je
~x = x1~i + x2~j + x3~k.
Tada je
 ~i ~j ~k 
 

~x ~b =  x1 x2 x3  = x3~i + x3~j + (x1 x2 )~k

 
 1 1 0 
i
~x ~a = x1 + x2 + x3 .
Pa dati uslovi glase

x3~i + x3~j + (x1 x2 )~k = ~i ~j,

x1 + x2 + x3 = 3.
Iz prvog uslova izjednacavajuci odgovarajuce komponente dobijamo

x3 = 1 i x1 = x2 .

Ako ovo uvrstimo u drugi uslov dobijamo

2x1 1 = 3 x1 = 2, x2 = 2.

Prema tome trazeni vektor ~x je

~x = 2~i + 2~j ~k = (2, 2, 1).

Primjer 1.23 Izracunati zapreminu paralelopipeda kojeg obrazuju vektori

~a = ~i 3~j + ~k, ~b = 2~i + ~j 3~k i ~c = ~i + 2~j + ~k.

Elvis Barakovic 18 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Rjesenje: Zapremina paralelopipeda konstruisanog nad vektorima ~a, ~b i ~c

jednaka je mjesovitom proizvodu tih vektora.

~c

~b ~a

   
 ax ay az   1 3 1 
   
V =  bx by bz  =  2 1 3  = 25.
 cx cy cz   1 2 1 
Primjer 1.24 Odrediti parametar t tako da zapremina paralelopipeda obra-
zovanog vektorima ~a = (8, 4, 1), ~b = (2, 3, 6) i ~c = (t, 2, 1) bude jednaka
150.
Rjesenje: Zapremina paralelopipeda obrazovanog vektorima ~a, ~b i ~c jednaka
je mjesovitom proizvodu ovih vektora.
V = ~a (~b ~c) =
   
 ax ay az   8 4 1 
   
=  bx by bz = 2 3 6 =
  
 cx cy cz   t 2 1 
= 21t + 108.
Kako je po uslovu zadatka V = 150, to je
21t + 108 = 150 t = 2.
Primjer 1.25 Izracunati visinu paralelopipeda kojeg obrazuju vektori
~a = 3~i + 2~j 5~k, ~b = ~i ~j + 4~k i ~c = ~i 3~j + ~k.
Rjesenje: Zapreminu paralelopipeda razapetog vektorima ~a, ~b i ~c mozemo
izracunati pomocu mjesovitog proizvoda
V = (~a ~b) ~c. (6)
S druge starne znamo da je V = B H, gdje je B povrsina osnove par-
alelopipeda, a H njegova visina. Buduci da je u nasem slucaju osnova par-
alelopipeda paralelogram odreden vektorima ~a i ~b, to je B = |~a ~b|. Tada
je
V = B H = |~a ~b| H. (7)

Elvis Barakovic 19 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Iz jednacina (6) i (7) slijedi

(~a ~b) ~c
H= . (8)
|~a ~b|
Kako je  
 3 2 5 
(~a ~b) ~c =  1 1 4  = 49,
 
 1 3 1 
i
~i ~j ~k 
 

~a ~b =  3 2 5  = 3~i 17~j 5~k,
 
 1 1 4 
odnosno
|~a ~b| =
p
32 + (17)2 + (5)2 = 323.
Uvrstavanjem dobijenih rezultata u (8) dobijamo
49
H= .
323
Primjer 1.26 Odrediti parametar tako da zapremina tetraedra konstru-
2
isanog nad vektorima ~a, ~b i ~c iznosi , gdje je
3
1
~a = ~i + ~j 2~k, ~b = 2~i + ~j ~k, ~c = ~i ~k
3
Rjesenje: Zapreminu tetraedra konstruisanog nad vektorima ~a, ~b i ~c racunamo
po formuli
1
V = |(~a ~b) ~c| (9)
6
Kako je  
 1 1 2 
4
(~a ~b) ~c =  2 1 1  = .
 
 0  3
3

Sada uvrstavanjem u (9) imamo

 
2 1  4 
=   ,
3 6 3
odnosno
|| = 3 a1 = 3 i a2 = 3.

Elvis Barakovic 20 Edis Mekic

1.2 Proizvod vektora 1 ANALITICKA GEOMETRIJA

Primjer 1.27 Pokazati da su vektori

~a = ~i + 3~j + 2~k, ~b = 2~i 3~j 4~k, ~c = 3~i + 12~j + 6~k
komplanarni i napisati vektor ~c kao linearnu kombinaciju vektora ~a i ~b.
Rjesenje: Kako je
 
 1 3 2 
~a (~b ~c) =  2 3 4  = 0,
 
 3 12 6 
to slijedi da su vektori ~a, ~b i ~c komplanarni.
Od tri komplanarna vektora bilo koji moze biti predstavljen kao linearna
kombinacija druga dva vektora. Napisimo vektor ~c kao linearnu kombinaciju
vektora ~a i ~b, tj.
~c = ~a + ~b.
Ista relacija mora da vrijedi i za odgovarajuce komponente:
3 = + 2
12 = 3 3
6 = 2 4
Dati sistem od tri jednacine sa dvije nepoznate je saglasan zbog kompla-
narnosti vektora, a njegovo jedinstveno rjesenje je
= 5 i = 1.
Odakle dobijamo da je ~c = 5~a + ~b.
Primjer 1.28 Izracunati zapreminu tetraedra ciji su vrhovi tacke A(0, 0, 0), B(3, 4, 1), C(2, 3, 5)
i D(6, 0, 3).
Rjesenje:

b
D

b C

A b b
B

Elvis Barakovic 21 Edis Mekic

 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Zapreminu tetraedra mozemo izracunati koristeci formulu

1  
V = AD (AB AC) .
6
Formirajmo vektore koji cine ivice tetraedra:

AB = (3 0, 4 0, 1 0) = (3, 4, 1)

AC = (2 0, 3 0, 5 0) = (3, 2, 5)

AD = (6 0, 0 0, 3 0) = (6, 0, 3),

sada je trazena zapremina

1  
V = AD (AB AC)
6 
 3 4 1 
1  
= 3 2 5 
6  
6 0 3 
1
= 150 = 25.
6

2 Prva i ravan u prostoru

2.1 Ravan u prostoru
Polozaj ravni u odnosu na prostorni koordinatni sistem najcesce se odreduje

na sljedeci nacin. Povucemo kroz koordinatni pocetak O normalu ~n = OP ,
gdje je P podnozje normale na .
Sa n~0 = {cos , cos , cos } oznacimo jedinicni vektor normale ~n, a vektor
polozaja proizvoljne tacke M(x, y, z) koja pripada ravni sa ~r = {x, y, z}.
Projekcija vektora polozaja ~r proizvoljne catke M ravni na vektor n~0 bice
p jer je OMP pravougli.

Elvis Barakovic 22 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

M(x, y, z)
b
~n

~r
P
b

n~0 p
b

O y

Prema tome za svaku tacku ravni vrijedi

~r n~0 = p. (10)
Dobijena jednacina ravni napisana u vektorskom obliku zove se normalni
oblik jednacine ravni jer u njoj dolazi od izrazaja ort n~0 normale ~n.
U skalarnom obliku ta jednacina ravni glasi:
x cos + y cos + z cos p = 0. (11)
Opsti oblik jednacine ravni glasi:
Ax + By + Cz + D = 0, (12)
gdje je ~n = (A, B, C) vektor normale ravni.
Ako su ravni:
A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0 i A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0
paralelne onda su im vektori normale n~1 = (A1 , B1 , C1 ) i n~2 = (A2 , B2 , C2 )
kolinearni, pa su im odgovarajuce koordinate proporcionalne tj.
A1 B1 C1
= = = . (13)
A2 B2 C2

Elvis Barakovic 23 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Ako su pak, date ravni medusobno normalne (okomite), onda su njihovi

vektori normale n~1 = (A1 , B1 , C1 ) i n~2 = (A2 , B2 , C2 ) medusobno normalni,
pa im je skalarni proizvod jednak nuli, tj. vrijedi:
A1 A2 + B1 B2 + C1 C2 = 0.

Ako ravan Ax + By + Cz + D = 0 nije paralelna ni sa jednom koordinatnom

osom, onda ona od koordinatnih osa odsijeca odsjecke:

b
m b

l O y
x

D D D
l= , m= , n= ,
A B C
pa se jednacnia ravni moze zapisati u tzv. segmentnom obliku:
x y z
+ + = 1.
l m n
Jednacina ravni odredene sa tri nekolinearne tacke M1 (x1 , y1 , z1 ), M2 (x2 , y2, z2 )
i M3 (x3 , y3, z3 ) glasi
 
 x x1 y y1 z z1 
 
 x2 x1 y2 y1 z2 z1  = 0,
 
 x3 x1 y3 y1 z3 z1 

gdje su x, y, z tekuce koordinate.

Rastojanje tacke A(x1 , y1 , z1 ) od ravni Ax + By + Cz + D = 0 racunamo po
formuli  
 Ax0 + By0 + Cz0 + D 
d=  .
A2 + B 2 + C 2 

Elvis Barakovic 24 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Primjer 2.1 Kolike odsjecke odsijeca ravan 3x + 5y 4z 3 = 0 od koordi-

natnih osa?
Rjesenje: Odsjecci koje data prava odsijeca od koordinatnih osa su:
D D D
l= , m= , n= .
A B C
Pa je
D 3 D 3 3
l= = = 1, m = = = ,
A 3 B 5 5
D 3 3
n= = = .
C 4 4
Primjer 2.2 Naci presjeke ravni x + 2y z 4 = 0 sa koordinatnim osama
i koordinatnim ravnima.
Rjesenje: Svedimo datu jednacinu na segmentni oblik:
x + 2y z 4 = 0 x + 2y z = 4/ : 4
x 2y z x y z
+ =1 + + = 1,
4 4 4 4 2 4
odavdve vidimo da su odsjecci na koordinatnim osam l = 4, m = 2 i n = 4.
Medutim, jednacine presjeka koodrinatnih ravni XOY, Y OZ i ZOX do-
bijamo na sljedeci nacin.
Presjek ravni x+2y z 4 = 0 i XOY (z = 0) dobijamo tako sto rijesimo
sljedeci sistem:
x + 2y z 4 = 0
z = 0.
Odakle dobijamo da je jednacina presjeka sa XOY ravni x + 2y 4 = 0.
Presjek ravni x+ 2y z 4 = 0 i Y OZ (x = 0) dobijamo tako sto rijesimo
sljedeci sistem:
x + 2y z 4 = 0
x = 0.
Odakle dobijamo da je jednacina presjeka sa Y OZ ravni 2y z 4 = 0.
Presjek ravni x+2y z 4 = 0 i ZOX (y = 0) dobijamo tako sto rijesimo
sljedeci sistem:
x + 2y z 4 = 0
y = 0.
Odakle dobijamo da je jednacina presjeka sa ZOX ravni x z 4 = 0.

Elvis Barakovic 25 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Primjer 2.3 Sastaviti jednacinu ravni koja prolazi:

a) kroz tacku K(2, 5, 3) i paralelna je sa koordinatom ravni XOZ,

b) kroz tacku L(3, 1, 2) i osu OZ,

c) kroz tacke M(4, 0, 2) i N(5, 1, 7), a paralelna je osi OX.

Rjesenje:
a) Jednacina ravni koja prolazi tackom K(2, 5, 3) glasi:

A(x 2) + B(y + 5) + C(z 3) = 0.

Njen vektor normale je ~n = (A, B, C). Posto je trazena ravan paralelna sa

ravni XOZ (y = 0), ciji je vektor normale n~1 = (0, 1, 0), to su njihovi vektori
normale kolinearni tj. vrijedi

(A, B, C) = (0, 1, 0) A = 0, B = , C = 0,

pri cemu je proizvoljan realan broj. Sada je jednacina trazene ravni

B(y + 5) = 0 y + 5 = 0.

b) Kako trazena ravan prolazi tackom L(3, 1, 2) to njene koordinate zado-

voljavaju opstu jednacinu ravni:

Ax + By + Cz + D = 0 3A + B 2C + D = 0. (14)

S obzirom da ona prolazi i kroz osu OZ, to svaka tacka sa ose OZ pripada
trazenoj ravni. Tacke koje pripadaju osi OZ su oblika (0, 0, z). Uzmimo tacke
P (0, 0, 1) i Q(0, 0, 2) koje pripadaju osi OZ, te tacke pripadaju i trazenoj
ravni pa je

0 A + 0 B + C + D = 0 C + D = 0,
0 A + 0 B + 2C + D = 0 2C + D = 0.

Rjesenja posljednjeg sistema su C = 0 i D = 0. Uvrstavanjem ovih vrijedosti

u jednacinu (14) dobijamo 3A + B = 0 B = 3A. Ako sada uvrstimo
dobijene vrijednosti u opstu jednacinu ravni dobijamo:

Ax + By + Cz + D = 0 Ax + 3Ay = 0/ : A x + 3y = 0,

trazena jednacina ravni.

Elvis Barakovic 26 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

c) Kako trazena ravan Ax + By + Cz + D = 0 sadrzi tacke M(4, 0, 2) i

N(5, 1, 7), to koordinate datih tacaka zadovoljavaju jednacinu trazene ravni,
odnosno dobijamo sljedeci sistem:
4A 2C + D = 0
5A + B + 7C + D = 0.
Kako je trazena ravan paralelna osi OX, to je njen vektor normale ~n =
(A, B, C) okomit sa jedinicnim vektorom ~i = (1, 0, 0) ose OX. Odnosno
~n ~i = 0
(A, B, C) (1, 0, 0) = 0
A = 0.
Uvrstavanjem dobijene vrijednosti u posljednji sistem dobijamo:
2C + D = 0 D = 2C
B + 7C + D = 0
Iz druge jednacine dobijamo B + 7C + 2C = 0 B = 9C. Uvrstavanjem
dobijenih vrijednosti u postu jednacinu dobijamo:
Ax + By + Cz + D = 0 9Cy + Cz + 2C = 0/ : C 9y + z + 2 = 0
je trazena jednacina ravni.
Primjer 2.4 Sastaviti jednacinu ravni koja prolazi kroz tacku A(2, 1, 1) i
koja normalna je na vektor ~a = {1, 2, 3}.
Rjesenje: Jednacina ravni koja prolazi kroz tacku A(2, 1, 1) glasi:
A(x 2) + B(y 1) + C(z + 1) = 0.
S obzirom da je trazena ravan normalna na vektor ~a = {1, 2, 3}, to je njen
vektor normale ~n = {A, B, C} kolinearan sa vektorom ~a = {1, 2, 3}, pa su
im odgovarajuce koordinate proporcionalne, tj.:
A B C
= = = .
1 2 3
Odnosno
A = , B = 2, C = 3.
Ako dobijene vrijednosti uvrstimo u jednacinu A(x2)+B(y1)+C(z+1) =
0, dobijamo trazenu jednacinu ravni
(x 2) 2(y 1) + 3(z + 1) = 0/ :
x 2y + 3z + 3 = 0.

Elvis Barakovic 27 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Primjer 2.5 Sastaviti jendacinu ravni koja prolazi kroz tacku A(3, 4, 5) i
paralelna je sa vektorima ~a = {3, 1, 1} i ~b = {1, 2, 1}.

Rjesenje: Jednacina ravni kroz datu tacku A glasi:

A(x 3) + B(y 4) + C(z + 5) = 0.

S obzirom da je ova ravan paralelna sa vektorima ~a i ~b, to je njen vektor

normale ~n = {A, B, C} normalan na oba vektora, pa je ~n = ~a ~b.

~b

~n

~a

Odnosno,
 ~i ~j ~k 
 

~n = ~a ~b =  3 1 1  = ~i 4~j 7~k = {1, 4, 7}.

 
 1 2 1 

Prema tome, trazena jednacina ravni glasi:

1(x 3) 4(y 4) 7(z + 5) = 0/ (1)

(x 3) + 4(y 4) + 7(z + 5) = 0 x 3 + 4y 16 + 7z + 35 = 0,
odnosno x + 4y + 7z + 16 = 0.

Primjer 2.6 Sastaviti jednacinu ravni koja prolazi kroz tacku A(7, 5, 1) i
odsijeca na koordinatnim osama jednake odsjecke.

Rjesenje: Jednacina ravni kroz datu tacku A glasi:

A(x 7) + B(y + 5) + C(z 1) = 0.

Elvis Barakovic 28 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Kako trazena prava odsijeca na koordinatnim osama jednake odsjecke to je

D D D
l= =m= =n= ,
A B C
odakle je
D D D
= = A = B = C.
A B C
Dakle, jednacina trazene ravni glasi A(x 7) + A(y + 5) + A(z 1) = 0.
Nakon dijeljenja sa A dobijamo x + y + z 3 = 0.

Primjer 2.7 Sastavite jednacinu ravni koja je od koordinatnog pocetka udal-

jena za 6 jedinica i ciji su odsjecci na koordinatnim osama vezani relacijom
l : m : n = 1 : 3 : 2.

Rjesenje: Iz date proporcije dobija se:

l:m = 1:3
l:n = 1:2

tj. m = 3l i n = 2l. Zamjenom dobijenih vrijednosti za m i n u segmentni

oblik jednacine ravni:
x y z
+ + =1
l m n
x y z
dobijamo: + + = 1/ 6l 6x + 2y + 3z 6l = 0. Iz relacije za
l 3l 2l
udaljenost ravni od koordinatnog pocetka O(0, 0, 0) dobijamo:
 
 Ax0 + By0 + Cz0 + D 
d=   | 6l| = 6,
A2 + B 2 + C 2  6 2 + 22 + 32
| 6l|
odnosno = 6 l = 7. Dobili smo dva rjesenja za l, odnosno postoje
49
dvije ravni koje zadovaljavaju trazene uslove zadatka, to su ravni:

6x + 2y + 3z + 42 = 0 i 6x + 2y + 3z 42 = 0.

Primjer 2.8 Izracunati visinu HS piramide ciji su vrhovi u tackama

S(0, 6, 4), A(3, 5, 3), B(2, 11, 5) i C(1, 1, 4).

Elvis Barakovic 29 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Rjesenje:

b
S

Hs

b
C

b b

A B

Trazena visina Hs je udaljenost tacke S od ravni odredene sa tackama A, B

i C. Jednacina ravni koja je odredena sa tackama A, B i C je:
 
 x3 y5 z 3 

 2 3 11 5 5 3  = 0.
 
 1 3 1 5 4 3 

Nakon izracunavanja determinante dobijamo

42x + 21y + 42z 105 = 0/ : (21) 2x y 2z + 5 = 0.
Trazena visina HS je udaljenost tacke S(0, 6, 4) od ravni 2x y 2z + 5 = 0,
odnosno,
|0 6 8 + 5| 9
HS = d = = = 3.
4+1+4 3
Primjer 2.9 Sastaviti jednacinu ravni koja prolazi kroz koordinatni pocetak
i normalna je na ravni 2x y + 5z + 3 = 0 i x + 3y z 7 = 0.

Elvis Barakovic 30 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Rjesenje: Jednacina ravni koja prolazi kroz koordinatni pocetak je

Ax + By + Cz = 0.

n1
b
n
n2

Kako je trazena ravan normalna na ravni 2xy+5z+3 = 0 i x+3yz7 = 0,

to je njen vektor normale ~n = (A, B, C), normalan na ravan koju obrazuju
vektori normala datih ravni, n~1 = (2, 1, 5) i n~2 = (1, 3, 1). Pa je ~n =
n~1 n~2 , odnosno
 ~i ~j ~k 
 

~n = n~1 n~2 =  2 1 5  = 14~i + 7~j + 7~k,

 
 1 3 1 

odnosno ~n = (A, B, C) = (14, 7, 7). Jednacina trazene ravni glasi:

14x + 7y + 7z = 0/ : (7) 2x y z = 0.

Primjer 2.10 Odrediti parametre m i n tako da ravni:

2x + my + 3z 5 = 0
nx 6y 6z + 2 = 0

budu paralelne.

Elvis Barakovic 31 Edis Mekic

2.1 Ravan u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Rjesenje: Da bi ravni bile paralelne, potrebno je da su im koeficijenti uz

nepoznate proporcionalni, tj.:
2 m 3
= = ,
n 6 6
odakle se dobija da je m = 3 i n = 4.

Primjer 2.11 Kako glasi jednacina ravni koja prolazi tackama M(3, 5, 1)
i N(4, 1, 2), a normalna je na ravan x 8y + 3z 1 = 0?

Rjesenje: Jednacina trazene ravni glasi Ax + By + Cz + D = 0.

b
N

b b b

M n1

Kako tacke M(3, 5, 1) i N(4, 1, 2) pripadaju trazenoj ravni i kako je trazena

ravan normalna na ravan x 8y + 3z 1 = 0 to je ~n = MN n~1 , jer je vektor

~n = (A, B, C) normalan na ravan koju cine vektori MN i n~1 . Formirajmo
vektor

MN = (4 3, 1 (5), 2 1) = (1, 6, 1),
a vektor n~1 = (1, 8, 3). Dakle, sada je:

 ~i ~j ~k 
 

~n =  1 6 1  = 26~i 2~j 14~k.

 
 1 8 3 

Elvis Barakovic 32 Edis Mekic

2.2 Prava u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Odnosno ~n = (A, B, C) = (26, 2, 14) A = 26, B = 2 i

C = 14. Kako tacka M(3, 5, 1) pripada trazenoj ravni to njene koordinate
zadovoljavaju jednacinu te ravni pa je

3A 5B + C + D = 0 3 26 5 (2) 14 + D = 0 D = 74.

Odakle dobijamo da je jednacina trazene ravni

26x 2y 14z 74 = 0/ : 2 13x y 7z 37 = 0.

Primjer 2.12 Iz pramena ravni:

2x 3y + z 3 + (x + 3y + 2z + 1) = 0,

izdvojiti onu ravan koja sadrzi tacku M(1, 2, 3).

Rjesenje: Posto tacka M(1, 2, 3) pripada trazenoj ravni datog pramena, to

njene koordinate zadovoljavaju jednacinu pramena tj.

2 + 6 + 3 3 + (1 6 + 6 + 1) = 0 = 4.

Trazenu jednacinu cemo dobiti kada vrijednost = 4 uvrstimo u jednacinu

datog pramena ravni, tj.:

2x 3y + z 3 4(x + 3y + 2z + 1) = 0,

odnosno
2x + 15y + 7z + 7 = 0.

2.2 Prava u prostoru

Neka prava p u prostoru moze biti odredena kao presjek bilo koje dvije ravni
1 i 2 , koje tom pravom prolaze. Odnosno

1 : A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0
2 : A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0

Elvis Barakovic 33 Edis Mekic

2.2 Prava u prostoru 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

p
1
2

Pravu mozemo zadati i u tzv. kanonskom obliku

x x0 y y0 z z0
= = ,
l m n
gdje je M(x0 , y0 , z0 ) proizvoljna tacka koja pripada datoj pravoj, a ~p =
(l, m, n) je vetor pravca date prave. Iz kanonskog oblika jednacine prave
lahko mozemo dobiti parametarski oblik jednacine prave, naime iz
x x0 y y0 z z0
= = =t
l m n

x = x0 + lt
y = y0 + mt
z = z0 + nt, t R.

Jednacina prave kroz dvije tacke M1 (x1 , y1, z1 ) i M2 (x2 , y2 , z2 ) glasi:

x x1 y y1 z z1
= = .
x2 x1 y2 y1 z2 z1
Primjer 2.13

Elvis Barakovic 34 Edis Mekic

2.3 Zadaci za samostalan rad 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

2.3 Zadaci za samostalan rad

Zadatak 2.1 Izracunati intenzitet vektora ~c = 3~a + 2~b, ako je

|~a| = 3, |~b| = 4 i (~a, ~b) = .
3

Rjesenje: Iz ~c ~c = 217 i ~c ~c = |~c| |~c| slijedi |~c| = 217.

Zadatak 2.2 Odrediti parametar tako da vektori

~a = 2~i 3~j i ~b = ~i + 4~j

budu okomiti.

Rjesenje: = 6.

Zadatak 2.3 Dati su vrhovi A(1, 2, 3), B(3, 2, 1), i C(6, 4, 4) paralelo-
grama ABCD. Odredite koordinate vrha D.

Rjesenje: D(4, 0, 6).

Zadatak 2.4 Odrediti unutrasnje uglove trougla ciji su vrhovi A(5, 2, 4),
B(9, 8, 3) i C(16, 6, 11).

Rjesenje: Odrediti vektore AB, AC, BA, BC i CA, CB, a zatim pomocu
skalarnog proizvoda izracunati trazene uglove.

= , = , = .
4 2 4
Zadatak 2.5 Vektori ~a i ~b obrazuju ugao = 120 i pri tome je |~a| =
3, |~b| = 5. Odrditi |~a + ~b| i |~a ~b|.

Rjesenje: Iskoristiti cinjenicu da je |~a|2 = ~a ~a. Dobija se |~a + ~b| = 19 i
|~a ~b| = 7.

Zadatak 2.6 Neka su ~p i ~q jedinicni vektori koji zaklapaju ugao = .
4
~
Odredite povrsinu paralelograma sa dijagonalama ~e = 2~p ~q i f = 4~p 5~q.

3 2
Rjesenje: Vidi primjer 1.20 P = .
2
Zadatak 2.7 Naci ugao izmedu vektora ~a i ~b ako je poznato da je (~a + ~b)
okomito na (7~a 5~b) i da je (~a 4~b) okomito na (7~a 2~b).

Rjesenje: cos = 0.53.

Elvis Barakovic 35 Edis Mekic

2.3 Zadaci za samostalan rad 2 PRVA I RAVAN U PROSTORU

Zadatak 2.8 Odrediti visinu ha spustenu iz vrha A trougla ABC sa vrhovima

A(1, 0, 1), B(1, 1, 1) i C(0, 2, 1).

34
Rjesenje: ha = .
2
Zadatak 2.9 Izracunati mjesoviti proizvod sljedecih vektora:
(a) ~a = (1, 2, 3), ~b = (3, 1, 2), ~c = (2, 3, 1)
(b) ~a = (2, 1, 1), ~b = (1, 4, 1), ~c = (1, 5, 2)

Rjesenje: (a) (~a ~b) ~c = 18, (b) (~a ~b) ~c = 6.

Zadatak 2.10 Izracunati zapreminu paralelopipeda konstruisanog nad vek-

torima
~a = (1, 0, 3), ~b = (1, 1, 0), ~c = (2, 1, 1).

Rjesenje: V = 8.

Zadatak 2.11 Odrediti parametar t tako da vektori ~a = (t, 1, 1), ~b = (1, 2

t, 1) i ~c = (1, 1, 3 2t) budu komplanarni.
3
Rjesenje: Iskoristiti uslov komplanarnosti ~a (~b ~c) = 0 t1 = 1 i t2 = .
2
Zadatak 2.12 Vektori ~a = (1, 2t, 1), ~b = (2, t, t) i ~c = (3t, 2, t) su ivice
tetraedra.

a) Izracunati zapreminu tetraedra.

b) Odrediti realan parametar t tako da vektori ~a, ~b i ~c budu komplanarni.

1
Rjesenje: a) V = (t + 1)(3t2 t + 2), b) t = 1.
3
Zadatak 2.13 Dokazati da je

~a (~b + ~a) = ~a ~b

za sve vrijednosti parametra .

Elvis Barakovic 36 Edis Mekic