GJEOGRAFIA 2 or n jav, 74 or n vit

HYRJE

Gjeografia e kontinenteve pa Evropn ka pr objekt studimi

hapsirn e kontinenteve t tjera n trsi, regjionet e tyre dhe shtetet
tipike n veanti. Njohurit e nxna do t ndihmojn kuptimin e pozits
gjeografike t kontinenteve, regjioneve dhe shteteve, rolin e kushteve dhe
resurseve natyrore n zhvillimin ekonomik dhe jetn e njerzve, dallimin
e specifikave popullative, kulturore e politike t lidhura pr veorit
hapsinore t regjioneve e vendeve ku ata jetojn. Gjeografia e kontinen-
teve ndihmon t kuptuarit e ndrlidhjeve mes shoqris e natyrs, shfry-
tzimin dhe mbrojtjen e saj, bashkpunimin mes popujve e komuniteteve
me prkatsi t ndryshme etnike, fetare, politike, kulturore e gjinore. Nga
regjionet dhe vendet e ndryshme t kontinenteve t tjera ka shum
shembuj prej t cilve mund t msohet si (nuk) duhet t veprohet, pr ti
zbatuar ato prvoja n vendin ton.

QLLIMET

Qllimi i t msuarit t gjeografis s kontinenteve bazohet n:

1. Zhvillimin e aftsive t nxnsve pr t njohur pozitn gjeogra-

fike, veorit natyrore e humane t kontinenteve, regjioneve e
vendeve tipike dhe ndikimin e kushteve natyrore e faktorve
shoqror n mjedisin e tyre.

2. Zhvillimin e aftsive te nxnsit pr t kuptuar rolin e pozites

gjeografike, veorive t natyrs e shoqris, ndikimin e kushteve
n aktivitetin njerzor, sfidat dhe perspektivat e ndrvarsis
regjionale.

171
 3. Zhvillimin e shkathsive dhe t shprehive t nevojshme pr
mbledhjen, prpunimin dhe prdorimin e t dhnave t ndryshme
n situata konkrete.

4. Zhvillimin e gatishmris pr t prdorur drejt dhe me pr-

gjegjsi njohurit, shkathsit dhe shprehit e fituara nga msimi i
gjeografis.

5. Zhvillimi i qndrimeve dhe i vlerave pr laramanin e veorive

natyrore, kushteve t ndryshme t jets dhe t veprimtarive
njerzore.

6. Zhvillimin e aftsive pr respektimin e t drejtave njerzore pr

gjith popujt pa marr parasysh prkatsin etnike, fetare, gjuh-
sore, gjinore dhe angazhimin pr t krkuar zgjidhje t proble-
meve lokale, regjionale e globale.

OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM DHE T VEANT

Nxnsi duhet t jet n gjendje:

T njoh:
- Faktet dhe konceptet pr veorit natyrore dhe humane
t kontinenteve;
- Karakteristikat themelore natyrore dhe humane t
kontinenteve, regjioneve dhe shteteve.
T kuptoj:
- Specifikat gjeografike t kontinenteve, karakteristikat
natyrore, sociale, ekonomike dhe politike;
- Ngjashmrit dhe dallimet e veorive natyrore,
humane mes kontinenteve, regjioneve dhe shteteve tipike.
T zbatoj:
- Grafikone, diagrame, modele, harta etj. pr elementet
relievore, klimatike, hidrografike, shprndarjen, lvizjen dhe
strukturat e popullsis dhe veprimtarit ekonomike;
- T prdor t dhnat verbale sasiore dhe simbolike
nga teksti, fotografit, hartat, grafikonet, tabelat, diagramet etj.

172
 T analizoj:
- Rndsin e veorive natyrore dhe humane t
kontinenteve n zhvillimin shoqror e ekonomik;
- Ndikimin e kushteve natyrore dhe faktorve shoqror
n zhvillimin ekonomik t kontinenteve, regjioneve e shteteve
tipike.
T vlersoj:
- Rolin e veorive natyrore dhe humane t kontinenteve,
regjioneve dhe shteteve tipike;
- Shkaqet e vrteta t dukurive fizike dhe humane t
kontinenteve si: ngrohjen globale, problemin e ujit, t
erozionit, t ndotjes, t rritjes s shpejt t popullsis,
problemin e refugjatve, zhvillimin e pabarabart ekonomik t
kontinenteve, regjioneve dhe shteteve etj.
T zhvilloj qendrimet dhe vlerat:
- Pr llojllojshmrin e veorive natyrore, t kushteve t
ndryshme t jetess dhe veprimtarive njerzore;
- Pr kuptimin e sjelljeve personale (pr t qen
kooperativ, i hapur, tolerant, i ndershem, i vullnetshm, kritik
etj.).

173
PRMBAJTJET PROGRAMORE

Kategoria Nnkate- Trsit msimore Nr. i Gjithsej

goria orve
Regjioni Azia Vshtrim i prgjithshm pr kontinentin e Azis dhe ndarja regjionale 3+1
Azia Jugperndimore - Veorit natyrore,popullative dhe ekonomike, shtetet e Azis 4+1
Jugperndimore (Turqia, Lindja e Afrt).
Azia Jugore - Karakteristikat e prgjithshme dhe veorit dalluese natyrore, 3+1
popullative dhe ekonomike.
Shtetet e Azis Jugore-India dhe Pakistani
Azia Juglindore - Pozita gjeografike, veorit natyrore, popullative dhe ekonomike- 2+1
shtetet e Azis Juglindore-Indonezia, Malezia, Singapuri
Azia Lindore - Lindja e Largme. Pozita gjeografike, veorit natyrore, popullative dhe 4+1 16+5
ekonomike. Shtetet e Azis Lindore-Kina, Japonia.

Regjioni Afrika Afrika- Karakteristikat e Prgjithshme pr kontinentin e Afriks, ndarja regjionale 3+1
Afrika Veriore - Pozita gjeografike dhe veorit natyrore, popullative dhe ekonomike. 3+1
- Shtetet e Afriks Veriore: Egjipti,
Afrika Sudaneze- Pozita gjeografike, veorit natyrore, popullative dhe ekonomike, 1+0
Sudani.
Afrika Perndimore - Pozita gjeografike,veorit natyrore, popullative dhe 1+0
ekonomike. Shtetet e Afriks Perndimore- Nigeria
Afrika Qendrore Ekuatoriale Pozita gjeografike dhe veorit natyrore, popullative 1+0
dhe ekonomike. Shtetet e Afrikes Qendrore Ekuatoriale
Afrika Lindore - Tiparet natyrore, popullative dhe ekonomike. Shtetet e Afriks 1+1
Lindore. Kenia
Afrika Jugore - Pozita gjeografike dhe veorit natyrore, popullative dhe ekonomike. 2+1 12+4
-Shtetet e Afriks Jugore, Republika Jugoafrikane, epiqendra e rajonit.

174
 Amerika Amerika-Karakteristikat e prgjithshme, veorit natyrore, popullative, ekonomiko- 3+1
politike dhe ndarja regjionale.
-Amerika Veriore. Pozita gjeografike, veorit natyrore, popullative dhe ekonomike. 6+2
Shtetet e Ameriks Veriore, SHBA dhe Kanadaja.
Amerika e Mesme. Pozita gjeografike, veorit natyrore, popullative dhe ekonomike- 2+1
shoqrore. Meksika.
Amerika Jugore. Karakteristikat e prgjithshme natyrore, popullative dhe ekonomike. 7+2 18 + 6
Shtetet tipike:Brazili, Kili dhe Argjentina

Australia Australia me Oqeani. Pozita gjeografike, veorit natyrore, zbulimi dhe popullimi, 5+2 5+2
dhe veorit ekonomike dhe regjionet e Australis.
Oqeania
Krahinat Karakteristikat e prgjithshme natyrore t krahinave Polare. 1+1 1+1
Polare
Gjithsej-msim+prsritje+ushtrime 52+18 52 + 18
Vlersimi i njohurive 4
Or n dispozicion 0
Gjithsej or 74

Kategoria Nnkategoria Numri i orve %

Regjioni Azia 16+5 28.4
Afrika 12+4 21.6
Amerika 18+6 32.4
Australia me Oqeani 5+2 9.5
Krahinat polare 1+ 1 2.7
Gjithsej (msim+prseritje+ushtrime) 52+18 94.6%

175
Kategoria Nnka- Trsit msimore Rezultatet e pritshme Lidhjet
tegoria ndrlndore
Regjioni Azia Azia e prgjithshme, - Nxnsi ti prkufizoj kufijt e Azis ndaj kontinenteve t tjera dhe - Ti ndrlidh
pozita, madhsia, t tregoj n prparsit dhe mangsit e pozits gjeografike. njohurit gjeogra-
prkufizimi i T bj krahasimin nga madhsia e hapsirs me kontinentet e tjera. fike dhe histo-
kontinentit t Azis. - Ti dalloj zonat seizmike n Azi. rike, gjeologjike,
- Ti identifikoj n hart malet kryesore, rrafshlartat, ultsirat, gjeomorfologjike,
luginat e mdha t lumenjve, gadishujt dhe ishuj. klimatike, hidro-
- T shpjegoj rolin e hapsirs s madhe, ndikimin e deteve dhe t grafike, biogjeo-
- Veorit seizmike oqeaneve n klim, ndikimin e errave monsunike, pasurin n ujra grafike, demo-
relievore, klimatike, dhe rrjetin hidrografik. grafike, ekono-
hidrografike dhe - T dalloj shtrirjen e brezave klimatik dhe formacionet bimore. mike dhe
biogjeografike. - Ti dalloj nga fotografit tajgen, stepen, makjet, savanet, xhunglat politike.
dhe ti emrtoj kafsht e egra q jetojn n regjionet e Azis.
- Ti identifikoj dhe ti tregoj pasurit kryesore minerale dhe
burimet energjetike t Azis dhe ti shnoj n hartn memece ato.
- Ti dalloj rajonet kryesore t prqendrimit t popullsis n Azi dhe
ti tregoj shkaqet e tyre
- T komentoj rritjen e popullsis s Azis nga tabela e grafikoni dhe
hartn e dendsis.
- T dalloj racat dhe popujt m t mdhenj n Azi.
- Karakteristikat - Ta plotsoj hartn e puns me qytete m t mdha t Azis dhe ta
demografike, kulturore, komentoj at.
ekonomike dhe - T evidencoj fuqit e mdha q e kolonializuan Azin n shekullin
politike. XIX.
T identifikoj ndryshimet kryesore n hartn politike t Azis pas
Lufts s Dyt Botrore.
- T dalloj grupimet kryesore politike dhe ekonomike n Azi,
veprimtarit kryesore ekonomike dhe rajonet tipike gjeografike t
Azis.

176
Regjioni Azia Azia - T shpjegoj rolin e pozits gjeografike t Azis Jug perndimore - Shpjegimi i
Jugperndimorepozita dhe t vlersoj rndsin e saj n Azi dhe n bot. veorive
gjeografike- T dalloj veorit kryesore t relievit, klims, hidrografis dhe bots natyrore,
mesdhetare, shtrirja bimore e shtazore, duke analizuar rndsin e tyre pr jetn dhe popullative,
territoriale veprimtarit e njerzve. ekonomike dhe
- T gjenden n hart sistemet malore, fushat, rrafshlartat, shkrettirat politike t
- Veorit seizmike dhe luginat lumore m t njohura dhe t arsyetoj pse rreth Mesdheut regjionit t Azis
relievore, klimatike, dhe n Gadishullin e Azis s Vogl ka trmete. Jugperndimore
hidrografike dhe - T analizoj dhe t komentoj klimogramet pr vendet e Azis sht e
biogjeografike. Jugperndimore dhe t arsyetoj rrjetin e varfr lumor, sasin e vogl nevojshme njohja
t ujit gjat vers dhe mungesn e liqeneve. e gjeografis,
- Veorit popullative, - T tregoj veorit e ujit t Detit Mesdhe dhe rolin e tyre n gjeologjis,
kulturore, ekonomike ekonomi e turizm. biogjeografis,
dhe politike - T shnoj n hartn e puns popujt q jetojn n vendet e Azis demografis,
Jugperndimore dhe t komentohet harta e dendsis s popullsis. ekonomis,
(Lindja e Afrt dhe e - T gjenden n hart qytetet m t njohura kulturore dhe religjioze t sociologjis,
Mesme) Azis Jugperndimore dhe t identifikohen zonat turistike. politiks n
Turqia, Irani dhe - T identifikoj burimet kryesore energjetike dhe pasurit minerare regjionet n fjal.
Arabia Saudite. dhe degt kryesore t ekonomis.
- T dalloj shtetet e pasura me naft dhe t argumentoj rolin e
nafts n zhvillimin ekonomik dhe jetn e njerzve.
- T dalloj ngjashmrit dhe specifikat natyrore, popullative,
kulturore, ekonomike dhe politike t Turqis, Iranit dhe Arabis
Saudite.

Regjioni Azia Azia Jugore - T shpjegoj rolin e pozits gjeografike ndaj regjioneve t tjera dhe - Pr shpjegimin
n hart t gjej ishujt, gjiret dhe portet kryesore t Azis Jugore. e veorive
- Pozita gjeografike - Ti gjej n hart vargmalet, mallet e vjetra, ultsirat dhe fushat e natyrore,
dhe karakteristikat e rndsishme t ktij regjioni. demografike,
prgjithshme natyrore, - T dalloj dhe t arsyetoj tipat e klims mes pjesve veriore dhe ekonomike e

177
 popullative, ekonomike jugperndimore e jugore, viseve t larta dhe t ulta t Azis Jugore. politike t Azis
dhe politike. - Ti gjej n hart lumenjt m t rndsishm dhe ti prshkruaj Jugore nevojitet
veorit specifike t tyre. njohuri solide
- Ti gjej n hart detet dhe gjiret q i lagin brigjet e ktij gjeografike,
nnkontinenti. gjeologjike,
- T tregoj me shenja hartografike n hartn e puns vendburimet biogjeografike,
m t njohura t qymyrit, hekurit, bakrit, zinkut n kt regjion. demografike,
- Ti radhit popujt e Azis Jugore sipas numrit t popullsis, ekonomike dhe
dendsis, shtimit natyror dhe ti shnoj qyetet m t mdha t ktij politike.
regjioni.
- Ti evidencoj karakteristikat kryesore t popullsis dhe t
- Shtetet e Azis ekonomis s Azis Jugore.
Jugore: India dhe - T tregoj faktort kryesor q ndikuan n prapambeturin
Pakistani ekonomike e shoqrore t ktyre vendeve.
- T tregoj specifikat natyrore, popullative, kulturore, ekonomike
dhe politike t shtetit t Indis dhe Pakistanit, duke gjetur
ngjashmrit dhe dallimet mes tyre.
Regjioni Azia Azia Juglindore - Nxnsi duhet t prkufizoj regjionin dhe ti identifikoj gadishujt, - Pr ti shpjeguar
- Pozita skajore ishujt dhe shtetet q e prbjn kt regjion dhe ti gjej ato n hart. karakteristikat
gjeografike me lidhje t - T prcaktohet ndikimi dhe rndsia e deteve n kt regjion. natyrore,
mira. - T gjenden n hart sistemet malore, ultsirat e mdha pjellore, popullative,
- Veorit lumenjt dhe luginat lumore m t njohura dhe t arsyetoj pse npr ekonomike e
karakteristike t ishujt e Indokins ndodhin trmete e vullkane. politike t
relievit, klims, - T dalloj tipat e klims prmes klimogrameve dhe ti prshkruaj regjionit t Azis
hidrografis, vetit e tyre. Juglindore
vegjetacionit - T dij se far bimsie ka ky regjion dhe cilat kafsh t egra nevojitet
- Tiparet etnike, kultu- jetojn aty. ndrlidhja e
rore e demografike t - Ti identifikoj veorit e prbrjes etnike dhe fetare t popullsis njohurive
popujve n Azin s Azis Juglindore. gjeografike,
Juglindore -T gjej n hart qytetet m t njohura t Azis Jug lindore. gjeologjike,

178
 - Niveli i zhvillimit - T identifikoj produktet kryesore bujqsore dhe industriale me t demografike,
ekonomik dhe struktura cilat njihen n tregun botror. kulturore e
e ekonomis n - T prkufizohen dhe t dallohen specifikat natyrore, popullative, politike.
prputhje me kushtet kulturore, fetare, ekonomike dhe politike t shteteve t Azis
natyrore. Juglindore- Indonezis, Malajzis dhe Singapurit.
- Shtetet e Azis
Juglindore:
Indonezia, Malezia,
Singapuri
Regjioni Azia Azia Lindore- - Nxnsi duhet t prkufizoj regjionin dhe ti identifikoj shtetet q - Pr shpjegimin
- Pozita gjeografike. e prbjn kt regjion. e Regjionit t
Viset perndimore t - T shpjegoj rolin e pozits gjeografike dhe t evidencoj veorit Azis Lindore
izoluara dhe pak t kryesore t pozits gjeografike. duhet disponuar
banuara. - T krahasoj viset perndimore dhe lindore, kontinentale dhe njohuri solide
- Viset lindore me daljeishullore nga releivi, klima dhe hidrografia. gjeografike,
n Oqeanin Paqsor. - T shnoj n hartn e puns malet m t njohura, rrafshlartat, gjeologjike,
Pjesa kontinentale dhe stepat e shkrettirat, fushat dhe luginat lumore, lumenjt m t gjeofizike,
ishullore. njohur, ishujt n Oqeanin Paqsor t krijuar me aktivitetet vullkanike. demografike,
- T dalloj tiparet e klims dhe dallimet e saj nga deti jugor kinez historike,
- Veorit deri te stepat mongole. ekonomike dhe
karakteristike t - T tregoj rndsin e lumenjve t gjat n pjesn kontinentale dhe politike.
relievit, klims, atyre t shkurtr n pjesn ishullore.
hidrografis dhe - T dalloj ndrrimin e bimsis dhe t kafshve nga veriu n jug
vegjetacioni i gjall, dhe nga perndimi n lindje.
pasuri n qymyr, hekur, - T arsyetoj hapjen e kanaleve dhe rndsin e tyre ekonomike n
naft, plumb, zink, pjesn kontinentale.
bakr, boksite, kallaj - T tregoj n hart vendburimet e njohura me minerale n regjion
etj. dhe rndsin e tyre ekonomike.
- Regjion i banuar me - T dalloj karakteristikat e ktij regjioni, si dendsin, shtimin e
rac homogjene lart natyror, prkatsin e larmishme etnike e fetare.

179
 mongole, dendsi dhe - T shnoj n hartn e puns qytetet m t njohura dhe m t mdha
shtim i lart natyror, si dhe monumentet materiale e kulturore t ktij regjioni.
niveli i lart kulturor, - nxjerr konkludime t thjeshta, duke krahasuar shtetet sipas
zhvillim i lart madhsis siprfaqsore, popullative, nivelit t arsimit, stukturs
ekonomik. ekonomike etj.
- T prkufizohen dhe t dallohen specifikat natyrore, popullative,
- Shtetet e Azis kulturore, fetare, ekonomike dhe politike t shteteve t Azis
Lindore: Kina, Juglindore.
Japonia, Mongolia, - Kina.
Koreja Veriore, Jugore,
Tajvani.
Regjioni Afrika Afrika si trsi - Ti prcaktoj kufijt e Afriks dhe ti tregoj prparsit e pozits - Shpjegimi i
regjionale. Pozita, s saj ndaj Azis, Ameriks dhe Australis. Afriks si trsi
madhsia, prkufizimi. - Ti identifikoj ngushticat detare, gjiret detare, ishujt dhe gadishujt regjionale krkon
dhe ti gjej n hart sistemet malore (vargmalet), malet e vjetra, njohuri t nivelit
- Veorit relievore, ultsirat, fushat, luginat lumore m t njohura, shkrettirat, t lart,
klimatike, hidrografike gjysmshkrettirat, stepet, savanet dhe pyjet ekuatoriale. gjeologjik,
dhe biogjeografike. - Ti dalloj tipat e klims prmes klimogrameve dhe ti prshkruaj gjeofizik,
dallimet themelore t tyre. klimatik,
- Ti gjej n hartn gjeografike lumenjt e njohur dhe liqenet. biogjeografik,
- Ti dalloj nga fotografit apo ti caktoj n hartat gjeografike demografik,
formacionet (zonat) bimore t makies mesdhetare, steps, savaneve historik, kulturor,
dhe pyjeve t pashkelura (xhunglave ekuatoriale). ekonomik dhe
- Ti dij se cilat kafsh t egra barngrnse dhe mish-ngrnse rriten politik.
dhe jetojn n cilat regjione t Afriks.
- Ti shnoj n hartn e puns t Afriks pasurit minerare m t
rndsishme t kontinentit.
- Karakteristikat - T komentoj tabeln, grafikonin e rritjes s popullsis si dhe
demografike, kulturore dendsin e popullsis n kontinent.
dhe politike. - Ti dalloj popujt dhe grupet m t mdha t popujve dhe racave q

180
 i takojn kontinentit t Afriks, regjioneve t saj dhe shteteve.
- Ti dalloj shtetet republikane (53) dhe monarkit (3).
- Ti vendos n hartskic qytetet m t mdha t kontinentit.
- T tregoj pasurit kryesore natyrore n kontinentin e Afriks,
prodhimet bujqsore e industriale me t cilat njihet Afrika.
- T tregoj cilat vende e kolonizuan Afrikn dhe si ndikuan ato n
zhvillimin e saj.
Ti dalloj grupimet politike dhe ekonomike dhe problemet me t
cilat ballafaqohet popullsia e Afriks.

Regjioni Afrika Afrika Veriore- - T prkufizoj regjionin e mesdheut afrikan dhe ti identifikoj Pr ti shpjeguar
Mesdhetare- shtetet q e prbjn kt regjion. specifikat e
- Pozita gjeografike - T dij se ky regjion sht i prcaktuar nga ndikimi i klims dhe i Mesdheut
dhe veorit natyrore. detit. Afrikan nevojitet
- T prshkruaj relievin malor (vargmalet), rrafshlartat malore, njohuri
- Popullsia arabo- shkrettirat dhe masivet malore midis shkrettirs. gjeografike,
berbere e besimit - T dalloj tiparet e klims dhe dallimet e saj nga Mesdheu e deri n gjeologjike,
islam. tropikun e veriut. gjeomorfologjike,
- T tregoj shkaqet e lumenjve t shkurtr dhe me pak uj. historike,
- Veorit e zhvillimit - T tregoj veorit e ujit t detit Mesdhe dhe roli i tij n ekonomi e demografike,
ekonomik. turizm. kulturore,
- T arsyetoj pranin e madhe t ujrave nntoksore dhe rndsin ekonomike dhe
- Shtetet e Afriks e tyre. politike.
Veriore-Maroku dhe - T paraqes me shenja n hartn e puns vendburimet e nafts,
Egjipti. fosfateve, hekurit, plumbit, zinkut, krips n kt regjion.
- T dalloj ndrrimin e bimsis dhe t kafshve nga bregdeti e deri
n jug n tropikun e veriut.
- T identifikoj popujt q banojn kt regjion dhe veorit e tyre
demografike, kulturore dhe ekonomike.
- T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e

181
 ekonomis s ktyre vendeve.
- T radhis shtetet e Afriks Mesdhetare sipas numrit t banorve e
siprfaqes.
- T shnoj n hartn e puns qytetet m t njohura t Afriks
mesdhetare.
- Ti identifikoj veorit natyrore, popullative, kulturore e
ekonomike t Marokut dhe Egjiptit.
Regjioni Afrika Afrika Sudaneze - Nxnsi duhet t prkufizoj regjionin dhe ti identifikoj shtetet q - Ti ndrlidh
-Pozita gjeografike, e prbjn kt regjion. njohurit
karakteristikat - T tregoj veorit kryesore t relievit, klims dhe hidrografis s gjeografike,
natyrore, popullative, Afrikes Sudaneze. gjeomorfologjike,
ekonomike. - T identifikoj popujt q e banojn kt regjion dhe veorit e tyre klimatike,
demografike, kulturore dhe ekonomike. biogjeografike,
- Shtete e Afriks - T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e demografike,
sudaneze-Sudani ekonomis s ktyre vendeve. kulturore,
- T vendos n hartn e puns shtetet e Afriks Sudaneze dhe qytetet sociologjike,
kryesore t tyre. ekonomike dhe
- T tregoj n specifikat relievore, klimatike, hidrografike, politike.
biogjeografike, popullative, kulturore e ekonomike t Sudanit dhe
ndarjen mes veriut e jugut.
Regjioni Afrika Afrika Perndimore - N hart t tregohen ishujt, gjiri dhe shtetet q e prbjn Afrikn - Shpjegimi i
(Guinease). Perndimore. veorive
- Pozita gjeografike, - T vlersoj rolin e pozits gjeografike n ngjarjet historike t natyrore,
veorit natyrore, Afriks Perndimore. popullative dhe
popullative dhe - T shpreh rolin e Oqeanit dhe t monsunit Guineas n klim dhe ekonomike t
ekonomike. n jetn e njerzve. regjionit t
- Shtetet e Afriks -T prshkruaj relievin ultsiror, t pllajave dhe kodrinoro-malor. Afriks
Perndimore - T ndrlidh klimn me rritjen e pyjeve ekuatoriale dhe llojet e Perndimore
(Guinease): Nigeria ndryshme t kafshve t egra dhe t zogjve. krkon njohuri t
- T tregoj n hart emrat, rrjedhjet, drejtimin e rrjedhjes dhe mjaftuara

182
 veorit hidroenergjetike t lumenjve t ktij regjioni. gjeografike,
- T tregoj n hart vendburimet e mineraleve m t njohura dhe gjeologjike,
rendsin e tyre ekonomike. klimatologjike,
- T identifikoj popujt q e banojn kt regjion dhe veorit e tyre biogjeografike,
demografike, kulturore dhe ekonomike. historike,
- T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e demografike,
ekonomis s ktyre vendeve. ekonomike,
- T vlersoj dhe t argumentoj strukturn bujqsore n vartsi nga politike e
kushtet klimatike. sociologjike.
- T shnoj n hartn e puns qytetet kryesore t Afriks
Perndimore.
Regjioni Afrika Afrika Qendrore - Nxnsi t jet n gjendje ta bj prkufizimin e regjionit dhe ti - Interpretimi i
Ekuatoriale. identifikoj shtetet e tij. kushteve
- Pozita gjeografike - T shnoj n hartn e puns bazenin e lumit Kongo, ultsirave natyrore,
dhe veorit natyrore, aluviale, rrafshlartave dhe maleve t ulta prreth. popullative dhe
popullative dhe - T shpreh varshmrin e klims me zonat vegjetative-pyllit ekonomike t
ekonomike. ekuatorial dhe savanave n periferi dhe nj bot t shumllojshme Afriks Qendrore
shtazore dhe insektesh t rrezikshme pr shndetin e njeriut e t krkon njohuri t
- Shtetet e Afriks kafshve. mjaftueshme
Qendrore - T paraqes me shenja n hartn e puns vendburimet e nafts, gazit gjeografike,
Ekuatoriale: natyror, uranit, argjendit, arit, zinkut, hekurit etj. biogjeografike,
Republika - T gjej n hart lumenjt m t rndsishm dhe ti prshkruaj gjeologjike,
Demokratike e veorit e tyre. klimatike,
Kongos. - Ti identifikoj popujt q e banojn kt regjion dhe veorit e tyre demografike,
demografike dhe ekonomike. ekonomike dhe
- T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e politike.
ekonomis s ktyre vendeve.
- T dalloj veorit natyrore, popullative dhe ekonomike t Kongos.
Regjioni Afrika Afrika Lindore - Nxnsi duhet t tregoj se Afrika Lindore sht urlidhse mes - Pr shpjegimin
- Pozita gjeografike Lindjes s Mesme, Azis Jugore e Lindore. e tipareve

183
 dhe tiparet natyrore, - Ti gjej n hart malet e larta me origjin vullkanike, rrafshlartat natyrore,
popullative e n veri, rrafshlartat liqenore n jug dhe rripin e gjat t fushs popullative dhe
ekonomike. bregdetare n lindje. ekonomike t
- T dalloj dhe t arsyetoj tiparet e veanta t klims ekuatoriale q Afriks Lindore
- Shtetet e Afriks ndryshon n mnyr vertikale dhe horizontale. nevojitet njohuri
Lindore-Tanzania - T tregoj ndrlidhjen mes tipave klimatik dhe zonave vegjetative. gjeografike,
- T gjej n hart shtrirjen e pyjeve ekuatoriale, savanave dhe gjeologjike,
gjysmshkrettirave dhe prhapjen e kafshve t egra n kt regjion. biogjeografike,
- T tregoj n hart emrat, rrjedhjet, drejtimin e rrjedhjeve dhe hidrologjike,
veorit specifike t lumenjve. demografike,
- T identifikoj dhe t emrtoj liqenet m t njohura t Afriks sociologjike,
Lindore. ekonomike dhe
- T dalloj popujt n Afrikn Lindore sipas prkatsis etnike e politike.
fetare dhe gjendjes sociale.
- T nxjerr konkludime t thjeshta duke krahasuar shtetet sipas
madhsis siprfaqsore, popullative, nivelit t arsimit, urbanizmit
dhe strukturs ekonomike t tyre.
-T dalloj tiparet kryesore natyrore, popullative, kulturore e
ekonomike t Tanzanis.
Regjioni Afrika Afrika Jugore - N hart t tregohen se cilat brigje t Afrikes Jugore lagen me ujrat - Shpjegimi i
e cilit oqean dhe shtetet q prbjn kt regjion. veorive tipike t
- Pozita gjeografike - T gjenden n hart malet, rrafshlartat, fushgropat, shkretirat dhe ktij regjioni
dhe veorit natyrore fushat prgjat brigjeve t oqeanit. krkon njohuri t
popullative dhe - T analizoj dhe t komentoj klimogramet dhe ndrlidhjet e tyre mir gjeografike,
ekonomike. me zonat vegjetative dhe t arsyetohet rrjeti hidrografik i varfr, gjeologjike,
mungesa e liqeneve dhe t dalloj tipat e klims mes pjesve historike,
- Shtetet e Afriks perndimore, qendrore dhe lindore t regjionit. sociologjike,
Jugore - T paraqes me shenja hartografike n hartn e puns vendburimet ekonomike dhe
-Republika m t njohura t arit, diamantit, uraniumit, kromit, hekurit, nafts, politike.
Jugoafrikane. qymyrit etj.

184
 - T identifikoj popujt q e banojn kt regjion dhe veorit e tyre
racore, demografike, kulturore dhe ekonomike.
- T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e
ekonomis s ktyre vendeve.
- T bj lidhjen mes kushteve klimatike, veorive t ujit t detit dhe
t tregoj rolin e tyre n ekonomi e turizm.
- Nxnsi t jet n gjendje ti tregoj dhe ti prkufizoj n hart
shtetet e Afriks Jugore.
- T radhis shtetet e Afriks Jugore sipas lartsis s t ardhurave
pr kok banori, t shnoj n hartn e puns qytetet m t mdha t
Afriks Jugore.
-T tregoj veorit kryesore natyrore, popullative, sociale,
ekonomike e politike t Afriks Jugore.
Regjioni Amerika Amerika si trsi - T shpjegoj pozitn gjeografike, shtrirjen, madhsin dhe t - Ti ndrlidh
regjionale identifikoj gadishujt, ishujt, gjiret, ngushticat dhe kanalet kryesore t njohurit
Ameriks, ti analizoj veorit dhe rndsin e tyre. gjeografike,
- Pozita gjeografike, - Ti dalloj zonat kryesore malore, fushore, pllajat dhe luginat gjeologjike,
madhsia, prkufizimi. lumore m t njohura. klimatologjike,
Karakteristikat e - T tregoj pranin e vullkaneve dhe t trmeteve. biogjeografike,
prgjithshme dhe - Ti dalloj tipat e klims prmes klimogrameve dhe ti ndrlidh me demografike,
veorit relievore, tipat vegjetativ t tajgave, preris, makjeve, lanoseve, selvaseve, historike,
klimatike, hidrografike, kamposeve. ekonomike e
biogjeografike. - Ti dij se cilat kafsh t egra dhe rrshqitsit jetojn n pjest e politike.
ndryshme t Ameriks.
- Veorit demografike, - Ti gjej n hartn gjeografike lumenjt dhe liqenet e njohura, detet
kulturore, ekonomike dhe oqeanet, ujt e t cilave i lagin brigjet e Ameriks.
dhe politike. - T tregoj vendburimet m t njohura t metaleve, nafts, qymyrit,
gazit e pasurive t tjera dhe rolin e tyre pr zhvillimin ekonomik.
- T komentoj grafikonin e rritjes s popullsis dhe hartn e
dendsis s popullsis.

185
 - Ti dalloj popujt dhe grupet e shumta q ndryshojn nga raca,
gjuha, kultura dhe prejardhja e tyre n Amerik.
- Nxnsi, duke u bazuar n atlas, t shnoj n hartn e puns qytetet
kryesore t kontinentit t Ameriks.
- Nxnsi n hartn e puns ti shnoj ish-kolonit e Spanjs, Portu-
galis, Anglis dhe Francs n kontinentin e Ameriks. T tregoj n
shkaqet q nxiten zbulimin e Ameriks dhe popullimin e saj.
Regjioni Amerika - Amerika Veriore. - T vlersoj pozitn gjeografike, prthyerjen e vijs bregdetare dhe Pr shpjegimin e
Pozita gjeografike, daljen n Oqeane t Ameriks Veriore. specifikave
veorit natyrore. - T gjenden n hart sistemet malore (vargmalet), malet e vjetra, natyrore,
- Procesi i formimit t rrafshlarta e madhe, pllaja e prerive, fushat dhe luginat lumore m t popullative,
kombit amerikan. njohura. politike dhe
- T analizoj dhe t komentoj klimogramet dhe zonat bimore e ekonomike t
- Veorit e zhvillimit shtazore pr vendet e Ameriks Veriore dhe t arsyetohen ndryshimet Ameriks
ekonomik e theksuara midis rajoneve, roli i rrymave oqeanike n brigjet Anglosaksone
juglindore dhe juperndimore t regjionit. nevojitet njohuri
- Shtetet e Ameriks - T shnohen n hartn e puns lumenjt kryesor, prania e madhe e solide
Veriore: liqeneve natyrore, ujvareve, kanioneve dhe t arsyetohet prania e gjeografike,
- SHBA dhe Kanadaja tyre n zhvillimin ekonomik t Ameriks Veriore. gjeofizike,
- T paraqes me shenja hartografike n hartn e puns vendburimet historike,
m t njohura t nafts, gazit, nikelit, arit, uraniumit, plumbit, demografike,
hekurit, qymyrit si dhe qendrat kryesore t industris. sociologjike,
- T arsyetoj pranin e rajoneve bujqsore dhe varsin e tyre nga biogjeografike,
zonat klimatike dhe relievore. ekonomike dhe
- T tregoj si u formua kombi amerikan dhe kanadez. politike.
- T dalloj popujt m t njohur q e prbjn popullsin e SHBA-s
dhe t Kanadas sipas prkatsis etnike, racore e fetare.
- T shnoj n hartn e puns qytetet m t njohura dhe m t mdha
t Ameriks Veriore.
- T nxjerr konkludime t thjeshta, duke krahasuar shtetet sipas

186
 madhsis siprfaqsore, popullative, nivelit t arsimit, urbanizimit,
strukturs ekonomike dhe t bj dallimin e organizimit politiko-
administrativ mes SHBA-s dhe Kanadas.

Regjioni Amerika Amerika Latine - T prcaktoj shtrirjen hapsinore t Ameriks s Mesme dhe ti Pr shpjegimin e
-Amerika e Mesme tregoj prparsit e pozits s saj ndaj Ameriks Veriore dhe kushteve dhe t
Ameriks Jugore. dukurive natyrore
- Pozita gjeografike, - Nxnsi duhet t tregoj se Amerika e Mesme sht urlidhse mes t ktij regjioni
veorit natyrore, regjioneve t tjera t Ameriks. krkohen njohuri
popullative dhe - Ti gjej n hart gadishujt, ishujt dhe detet q i lagin brigjet e solide
ekonomike. Ameriks s Mesme. gjeografike,
- Nxnsi duhet t dij se Amerika e Mesme prbhet nga tri hapsira gjeologjike,
- Shtetet e Ameriks gjeografike: pjess kontinentale, istmike dhe ishullore. historike,
s Mesme - T dalloj dhe t arsyetoj shtrirjen e zonave klimatiko-vegjetative biogjeografike,
- Meksika mes pjesve veriore dhe jugore, viseve t larta dhe t ulta t demografike,
Ameriks s Mesme. kulturore,
- T gjej n hart Kanalin e Panamas dhe t prshkruaj rendsin e ekonomike dhe
tij ekonomike. politike.
- T paraqes me shenja hartografike n hartn e puns vendburimet
m t njohura t plumbit, zinkut, bakrit, nafts, boksitit, kromit etj.
- T tregoj n hartn ekonomike zonat e prodhimeve bujqsore, si:
misrit, pambukut, kallamsheqerit, duhanit, kafes, kakaos, bananeve
etj.
- T arsyetoj pranin e numrit t madh t ishujve n kt rajon.
- Ti gjej n hart vargmalet, vullkanet aktive, rrafshlartat, pllajat,
ultsirat dhe luginat e thella ndrmalore.
- Nxnsi duhet t dij se e veanta e klims s ktij regjioni jan
uraganet me pasoja shkatrruese.
- T dalloj popujt m t njohur n Amerikn e Mesme sipas
prkatsis etnike, racore e fetare.

187
 -T shnoj n hartn e puns shtetet e ktij regjioni si dhe qytetet
kryesore.
-T prkufizohen dhe t dallohen specifikat natyrore dhe popullative,
ekonomike dhe politike t Meksikos si shtet i rajonit.
Regjioni Amerika Amerika Jugore - T tregoj pr pozitn gjeografike, madhsin e territorit dhe shtetet Pr ti shpjeguar
q e prbjn. veorit natyrore
- Pozita gjeografike, T dalloj trsit e mdha relievore: Ultsirn e Amazonit, t popullative dhe
shtrirja dhe madhsia. Orinokos, rrafshnaltn e Guajans, pllajn e Brazilit. ekonomike t
- T dalloj tipat klimatik dhe zonat vegjetative e zoogjene n t dy ktij regjioni
- Veorit natyrore, ant e ekuatorit. nevojitet
popullative dhe - T ndrlidh klimn me tipat e vegjetacionit sipas zonave. ndrlidhje
zhvillimi ekonomik. - T tregoj n hart emrat, rrjedhjet, drejtimin e rrjedhjes dhe gjeografike,
veorit specifike t lumenjve m t mdhenj n kt regjion. historike,
- T shnoj n hartn e puns zonat e selvaseve, lanoseve, demografike,
kamposeve, shtrirjen gjeografike dhe rolin e tyre n ekonomi. kulturore e
- T tregoj n hart vendburimet e mineraleve m t njohura n kt politike.
- Shtetet e Ameriks regjion, si: hekuri, mangani, boksiti, ari, nafta, diamanti etj.
Jugore: Brazili, - T tregoj n hartn ekonomike zonat e prodhimeve bujqsore, si:
Argjentina dhe Kili. kafeja, kakaoja, kallamsheqeri, pemt tropikale, pambuku, duhani.
- T shpjegoj dhe t arsyetoj strukturn e popullsis s ktij
regjioni sipas prkatsis kombtare, racore dhe fetare.
- T shnoj n hartn e puns shtetet dhe kryeqytetet e ktij regjioni.
- T dallohen specifikat natyrore, popullative, kulturore, ekonomike e
politike t Brazilit, Kilit dhe Argjentins si vende tipike t tri
regjioneve karakteristike.
Regjioni Australia Australia - T prshkruaj dhe t analizoj pozitn gjeografike skajore n Njohja e
dhe hemisfern jugore t Australis. hapsirs s
Oqeania - Pozita gjeografike, - T prcaktoj relievin malor t Australis Lindore e Perndimore, kontinentit t
veorit natyrore dhe Ultsirn Qendrore, ishujt t shprndar n oqean, dy gjire t mdha: Australis me
ndarja rajonale. Karpentoris n veri dhe Gjiri i Madh i Australis n jug, Shkrettira veorit

188
 e Madhe rnore n perndim. relievore,
- Zbulimi dhe - T identifikoj peizazhet natyrore, si: sistemi malor i Australis klimatike,
popullimi i kontinentit. Lindore, Ultsira Qendrore dhe Australia Perndimore. biogjeografike,
- T dalloj tipat e klims dhe dallimet e saja nga brigjet e oqeanit e popullative,
- Veorit e zhvillimit deri n brendi. ekonomike
ekonomik t Australis. - T ndrlidh tipat klimatik me zonat vegjetative. krkon
-T arsyetoj pranin e pakt t lumenjve e t liqeneve n Australi. grshtimin e
- N hartn e puns ti shnoj vendburimet e mineraleve, si: njohurive fiziko-
qymyrgurit, hekurit, nafts, zinkut, plumbit, bakrit, arit etj. gjeografike,
- T vlersoj strukturn e prodhimtaris bujqsore n varsi nga historike dhe
kushtet natyrore. politike.
- T nxjerr prfundime pozitive si kan arritur njerzit nivelin e lart
t zhvillimit ekonomik.
- T shpjegoj si sht br popullimi i Australis n t kaluarn.
- T vendos n hartn e puns koncentrimin regjional t popullsis
(n lindje, n jug dhe n juglindje).
- T shnoj n hartn e puns qytetet kryesore t Australis.

Regjioni Oqeania Oqeania - T dij ti dalloj tri grupe t mdha ishujsh: Melanezin, Shpjegimi i
Mikronezin dhe Polinezin. kushteve
- Pozita gjeografike - T jet n gjendje t jap vlersim pr pozitn dhe rndsin e natyrore,
dhe veorit natyrore, ishujve n Oqeani. demografike,
popullative dhe - T tregoj se relievi i shumics s ishujve sht malor, por ka edhe ekonomike dhe
ekonomike. me origjin vullkanike dhe t koraleve. politike t
- T ndrlidh tipat klimatik me zonat vegjetative. Oqeanis krkon
- T identifikoj grupet kryesore q e popullojn Oqeanin, si: njohuri
papuant, maort, melaneziant, mikroneziant, polineziant, por gjeografike,
edhe ardhacakt nga kontinentet e tjera, si: aziatik, amerikan, gjeofizike,
evropian etj. demografike,
- T prshkruaj karakteristikat e prbashkta, si: ngjyrn e errt t ekonomike dhe

189
 lkurs, flokt e zez, kaqurrela etj. politiko-historike.
- T paraqes n hartn e puns vendburimet e mineraleve, si: ari,
argjend, bakr, nikel.

Regjioni Krahinat Krahinat polare - Ti prkufizoj viset polare n globin gjeografik. Shpjegimi i
polare - T shpjegoj dallimet dhe ngjashmrit mes Arktikut dhe krahinave polare
Karakteristikat e Antarktikut. krkon njohuri
prgjithshme natyrore. -T dij se pr shkak vshtirsive t shumta natyrore Antarktiku sht solide fiziko-
kontinenti i fundit i shkelur nga njeriu. gjeografike,
- Ti identifikoj ishujt e Arktikut evropian, aziatik dhe amerikan. gjeologjike,
- Nxnsi duhet t dij se Arktiku zihet n pjesn m t madhe nga biogjeografike,
Oqeani i Ngrir i Veriut. demografike,
- T ndrlidh klimn e Arktikut me bimsin e varfr dhe shtazt e ekonomike dhe
egra t pakta. politike.
- T identifikoj popujt q i banojn ishujt e Arktikut dhe veorit e
tyre demografike dhe ekonomike.
- Nxnsi duhet t dij se kontinenti i Antarktids sht m i largt
dhe m i izoluar n t gjith rruzullin toksor.
- T tregoj se relievi i Antarktids sht malor-vazhdim i Andeve t
Ameriks s Jugut.
T shnoj n hartn e puns vendburimet e mineraleve n
Antarktid.
- Nxnsi duhet t dij se Antarktida sht kontinent i mbuluar me
shtresa t trasha akulli.
- Nxnsi t vlersoj mungesn e lumenjve n kt kontinent.
- T shpreh varsin e klims, flors dhe fauns n Antarktid.
- T nxjerr konkludime pr mungesn e vendbanimeve t
prhershme n Antarktid.

190
METODOLOGJIA E MSIMDHNIES

Lnda e gjeografis mund t msohet dhe t interpretohet prmes

metodave dhe teknikave t ndryshme. Zbatimi i metodave dhe i tek-
nikave, strategjive dhe formave t ndryshme t organizimit t procesit
msimor sht e drejt dhe obligim profesional i arsimtarve. Rekoman-
dohet q pr aspektet e shumta t rrafshit metodologjik, si n aspektin
teorik, ashtru edhe aplikativ, t tregohet kujdes i veant. Metodologjia
duhet t zgjedhet paraprakisht n prputhje me prmbajtjn e tems, por
edhe n varsi t bazs didaktike dhe nivelit t formimit gjeografik t
nxnsve.
Metodologjia duhet t jet n shrbim t prvetsimit dhe prdorimit
t shpejt e t sakt t njohurive, shprehive dhe vlerave. N grupin e
metodave verbale rekomandohet t prdoren metodat e shpjegimit,
bashkbisedimit, demonstrimit, diskutimit t lir etj. Ktu bjn pjes
edhe diskutimet me nxnsit, n dyshe, n grupe, ndrsa t nxnit n
bashkpunim mund t bhet prmes teknikave t ndryshme.

Baza materiale e msimit t gjeografis

Msimi bashkkohor i gjeografis mund t realizohet n trsi, duke

prdorur:
o objektet msimore (klasn, kabinetin dhe natyrn);
o mjetet msimore (vizuele dhe audiovizuele);
o mjetet teknike ndihmse (drrasn e zez, aparatet
projektuese, TV, radio, arkn e rrs, modelet, CD-t) etj;
o bibliotekn e shkolls;
o mjetet e puns s nxnsve (librin msimor, libr
leximi t gjeografis, fletoren e puns, materialet ilustrative,
treguesit hartografik, fotografit, diagramet, grafikonet, tabelat,
fjalorin gjeografik, atlasin gjeografik, hartat konture dhe memece,
prerjet, bllok-diagramet, skemat, instrumentet matse etj.).

Mjetet e konkretizimit n msimin e gjeografis

Mjetet e konkretizimit n msimin e gjeografis kan rndsi t

madhe, ngase lnda e gjeografis ka karakter vizuel. Paraqitja indirekte e

191
s vrtets gjeografike prcillet me fjaln e gjall dhe me prdorimin e
mjeteve msimore. Demonstrimi sht detyr e arsimtarit, kurse vzh-
gimi sht obligim i nxnsit.
Vzhgimi mund t jet i drejtpdrejt dhe indirekt me prdorimin e:
fotografive, filmit, emisioneve televizive, kompjuterit,
modeleve, maketave, globit, hartave me shkall t madhe (plane),
t mesme, t vogl, gjeografike, fizike, shoqrore, ekonomike,
memece, imazheve satelitore etj.;
vizatimeve gjeografike (vizatime lndore, diagrame, grafikone,
hartograme);
vlerave numerike (prmes tabelave etj.);
librave msimor, librave t leximit, revistave gjeografike etj.

Format e puns n msimin e gjeografis

N procesin msimor do t prdoren disa forma t puns, me qllim

t aktivizimit t nxnsve pr ta br msimin sa m t efektshm:
forma individuale e puns;
forma e puns n ifte;
forma e puns n grupe;
forma me gjith klasn;
format e veanta t msimit t gjeografis, si msimi
i programuar, msimi i shtuar apo suplementar, msimi plotsues,
msimi vazhdues, aktivitetet e lira, msimi ekipor etj;
vshtrimet n rrethin, ekskursionet msimore
gjeografike.

Metodat dhe teknikat e puns n msimin e gjeografis

Prej metodave do t aplikohen:

metodat verbale - metoda parafolse (frontale),
bashkbiseduese, dialogu dhe diskutimi;
metoda tekstuale;

192
 metoda demostrative ilustrative (demonstrimi i
ilustrimeve, modeleve, simulimeve, lndve, objekteve);
a) demonstrimi n mjedisin jetsor;
b) demonstrimi n klas apo n kabinetin gjeografik;
c) vzhgimi i drejtprdrejt gjeografik;
) vshtrimi i objekteve, i dukurive e i proceseve gjeografike n
hapsir;

Prve metodave msimore t lartprmendura, gjat procesit msi-

mor duhet t prdoren edhe teknika t tjera t msimdhnies, si:
brainstormingi (stuhi mendimesh);
diskutimi q zgjedh problemin;
msimi zbulues;
teknika e hartimit dhe e drejtimit t pyetjeve;
pema e mendjes (harta e mendimit, teknika
klaster);
gjuha grafike e komunikimit;
inserti;
tabela e insertit:
tabela (harta) e koncepteve;
grupet e ekspertve (xhikso me ndrthurje);
rrjeti i diskutimit;
di-dua t dij msoj;
ditari dypjessh;
termat paraprak;
eseu (studimi i vogl);
diagrami i Venit;
programi televiziv;
kubimi;
DRTA;
Turi i galeris;
Pesvargshi;
Fjaln e fundit ruaje pr mua, etj.

193
 Verifikimi i diturive t nxnsve

Verifikimi dhe vlersimi i shkalls s prvetsimit t dijes gjeo-

grafike nga nxnsit sht proces tepr i rndsishm pr zbatimin e
suksesshm t ktij programi. M t frytshme konsiderohen: verifikimi,
notimi dhe vlersimet sistematike. Duhet t verifikohen dhe t vlersohen
sasia dhe cilsia e diturive t nxnsve, si faktet dhe objektet
gjeografike, konceptet dhe shkathsit.

Funksionet e verifikimit dhe t vlersimit jan:

Diturit e nxnsve duhet verifikuar n mnyr sistematike. N

fazn e verifikimit kontrollimi mund t bhet frontalisht, duke i nxitur
nxnsit me pyetje t shkurtra, t shpejta, q krkojn dije faktike, gjeturi
topografike, njohje t disa shnimeve.

Format e verifikimit

Gjat vitit shkollor duhet zbatuar disa forma t kontrollit:

verifikimi me goj mund t jet individual dhe grupor
n do or msimore;
verifikimi me shkrim, po ashtu, mund t jet frontal dhe
individual. Kjo form e verifikimit disa nxsve u prgjigjet m
shum. Detyrn, problemin e dhn nxnsit duhet ta zgjedhin
brenda kohs s caktuar;
verifikimi prmes detyrave tekstuale-grafike. N
praktikn msimore detyrat e ktilla paraqiten n listat
kontrolluese dhe n testet e diturive;
verifikimi prmes zgjedhjes s punve praktike arrihet
prmes verifikimit t diturive, fakteve, mnyrn e t menduarit
gjeografik, shkalln e prvetsimit t shkathsive e shprehive;
verifikimi i detyrave shtpiake. Pr notim veanrisht
jan t prshtatshme punimet e pavarura, referatet, zgjidhja e
ndonj problemi praktik n mnyr t pavarur.

194
VLERSIMI DHE NOTIMI

do shprehje e nxnsit me goj, me shkrim apo praktik, e q ka t

bj me msimin e gjeografis, do t duhej vlersuar. Vlersimi prfshin
notimin pr punn dhe dijen e shfaqur. Pas vlersimit pason notimi.
Vlersimi krkon: objektiva t qart msimor, motivim t
nxnsve, njohjen e prvojs dhe t aftsive t nxnsve.
Vlersimi bazohet: thon nxnsit, shkruajn nxnsit, bjn
nxnsit.
Etapat e vlersimit: kontrolli, p.sh. din (sht arritur) dhe
far nuk din nxnsit (ka nuk sht arritur), matja dhe vlersimi.
Notimi duhet t jet publik dhe me nota t plota. Puna msimore
duhet t vlersohet n mnyr sistematike. Thelbi i vlersimit sht
zbatimi efikas i evidencs, i verifikimit dhe i notimit.

Tipat e vlersimit
- Vlersimi formues;
- Vlersimi prmbledhs bhet me qllim notimi pas nj
periudhe t caktuar t msimdhnies, p.sh., pas nj kapitulli,
gjysmvjetori, viti etj.;
- Vlersimi klasifikues ka pr qllim t caktoj pozitn e
nxnsit n raport me shkathsit e zotruara paraprake;
- Vlersimi diagnostikues prcakton te nxnsit dobsit,
vshtirsit, problemet dhe identifikon nxnsit me nevoja t
veanta;
- Vlersimi i brendshm formulohet, zhvillohet dhe
vlersohet nga msuesi;
- Vlersimi i jashtm hartohet jasht shkolls (specialist t
nivelit t lart n Ministri, zyrtart rajonal dhe komunal);
- Vlersimi i prditshm bazohet n baz t kontrollit t
puns s nxnsve n klas;
- Vlersimi paraprak bhet para testimit vlersues;
- Vlersimi prfundimtar bhet n fund t vitit dhe bazohet
n vlersimin prfundimtar t lnds s gjeografis;
- Vlersimi si proces bazohet n vlersimin e mbikqyrjes s
drejtprdrejt gjat kryerjes s nj pune apo detyre n zhvillim;

195
 - Vlersimi orientues sht i nevojshm pr orientim n
profesion dhe zhvillimin vetjak;
- Vetvlersimi sht proces gjat t cilit msuesi, shkolla,
nxnsi mbledhin informata pr veten dhe bjn gjykimin e vlerave
t tyre.

Instrumentet e vlersimit jan:

Msimdhnsi i lnds duhet t zgjedh dhe t zbatoj nj numr
instrumentesh pr matjen dhe vlersimin, si jan:
vrojtimi,
pyetsori (vetvlersimi),
raporti me shkrim i nj pune praktike apo hulumtimi,
t shprehurit me goj,
t shprehurit me shkrim,
fleta kontrolluese (prdoret pr shkathsit manovruese
t nxnsit),
dosja ose portofoli (vetvlersimi),
testi.

Testi duhet t jet i bazuar n kritere dhe objektiva.

Testi i arritshmris duhet t ndrtohet nga krkesat ose pyetjet:
me prgjigje alternative t shumta,
me prgjigje t hapura t shkurtra,
me prgjigje t hapura t zgjeruara etj.
dhe do instrument tjetr q msimdhnsi e vlerson t
nevojshm.

BURIMET DHE MJETET MSIMORE

1. Teksti shkollor dhe fletoret e puns pr klasn prkatse
2. Atlasi gjeografik shkollor
3. Metodologjia e msimdhnies
4. Hartat e ndryshme t Evrops
5. Globi, instrumente meteorologjike, hidrometrike etj.
6. Revista profesionale dhe shkollore

196
7. Fotografi, postere, gazeta
8. Programe kompjuterike, internet, CD, fotoslajde, filma, video-
kaseta etj.

197