Professional Documents
Culture Documents
Edlira Gugu
Nexhmie Mua
HYRJE
3. Modele testesh
Temat msimore do t zhvillohen sipas strukturs PNP, e cila prbhet nga tri pjes prbrse:
Faza e parashikimit (P), n t ciln nxnsve u krkohet t mendojn dhe t bjn pyetje pr
temn q do t studiojn. Ajo shrben:
- pr t`i nxitur nxnsit t sjellin ndr mend njohurit q zotrojn;
- pr t br nj vlersim sa m t plot n lidhje me at ka din nxnsit, duke
prfshir edhe konceptet e gabuara;
- pr t prcaktuar qllimet e nxnies;
- pr t prqendruar vmendjen tek tema;
- pr t prftuar nj kontekst, n t cilin vendosen idet e reja.
Faza e ndrtimit t njohurive (N), n t ciln msuesi udhzon dhe drejton nxnsit t kuptojn
3
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Faza e prforcimit (P). Nxnsit reektojn pr ato q kan msuar, mendojn se far
domethnieje ka msimi pr ta, reektojn dhe vrejn se si kan ndryshuar mendimet e
tyre dhe t vrasin mendjen se si mund ti prdorin ato. Ajo shrben pr:
- pr t prmbledhur idet kryesore;
- pr t interpretuar idet;
- pr t diskutuar mendimet;
- pr t br reagime vetjake;
- pr t vn n prov idet;
- pr t vlersuar t nxnit;
- pr t br pyetje t mtejshme.
4
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
GISHTZA
Na ishte njher nj grua q dshironte shum t kishte nj fmij t vogl, por,
PRRALL meq nuk dinte se si ta plotsonte kt dshir, shkoi te nj magjistare plak dhe i tha:
-Desha t kisha nj fmij t vogl; m thuaj duhet t bj pr kt gj?
-Nuk sht pun e vshtir, iu prgjigj magjistarja. -Na nj kokrr elbi, q sht
e nj lloji tjetr nga ai q rritet n arat e fshatarve dhe q e han pulat. Vre at n
poen me lule dhe do t shohsh.
-Faleminderit! i tha gruaja dhe i dha magjistares dymbdhjet grosh. Pastaj u
kthye n shtpi t saj dhe e mbolli kokrrn e elbit.
Pas pak, ajo pa t dilte prej dheut nj lule e madhe dhe e bukur, q i prngjante nj
tulipani ende t paelur mir.
-Sa lule e bukur! tha gruaja, duke puthur ett e kuqe e t verdha dhe, po n kt
ast lulja u el me nj zhurm t madhe. Tani dukej q ishte nj tulipan i vrtet, por
brenda, n sfondin e gjelbr, ishte ulur nj vajz shum e vogl, e holl dhe e hijshme,
e gjat sa nj gisht. Kshtu e quajtn GISHTZ ...
5
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Azem Shkreli
Udhzime pr prgatitjen
Rrihni vezt me sheqerin, pastaj shtoni qumshtin, miellin, kakaon dhe bakinin
(pecivn). Hidheni n enn e yndyrosur dhe piqeni n furrn e nxeht me 220 grad.
N nj en vloni 1/2 litri qumsht, duke hequr gjysm gote, t cilit i hidhni 12 lug
sheqer. N enn tjetr przieni miellin, kakaon dhe gjysmn e gots s qumshtit, t
ciln pastaj e hidhni n qumshtin e vluar me sheqer dhe e zieni derisa t trashet si
krem. N nj en tjetr prhapni 50 g margarin dhe n t hidhni pak mielli kokosi dhe
lajthit e bluara q t zbuten. Edhe kto hidhen n kremin e zier, przihen edhe pak
dhe, pasi t ftohet kremi, me t lyhet torta. Dekorohet sipas dshirs.
6
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi/ DDM - Di /Dua t di /Msoj Veprimtaria DDM mund t prdoret pr t
strukturuar nj msim t tr. Ajo krkon
nga nxnsit q t mendojn far din pr
temn, t bjn pyetje pr t, si dhe t gjejn
prgjigje pr kto pyetje.
Bised e lir
Klasikimi i teksteve
far dim?
far duam t dim? far msuam?
Tekstet jan t shumllojshme. Pse i klasikojm tekstet?
Jan t shkruara ose t folura. Ku mbshtetet klasikimi i
Ato grupohen n baz t qllimit teksteve?
kryesor q ka autori kur shkruan rol luajn elementet e
nj tekst (informim, shprehje t funksionet gjuhsore?
ndjenjave, sugjerim, mbajtja e nj A gjenden njhersh t gjitha
qndrimi etj.). funksionet gjuhsore brenda
Klasikohen sipas funksionit: nj teksti?
a. praktik, (tekste joletrare) Cili sht dallimi midis teksteve
b. estetik, (tekste letrare) letrare dhe joletrare?
Secili prej grupeve ka nnndarje t tjera
7
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtimi i njohurive. Lexim/ Prmbledhje n dyshe/ sht nj teknik q synon q nxnsit ta lexojn
Organizuesi grak me kujdes tekstin pr ta kuptuar. Kjo teknik ka
pr qllim t vr n prdorim lloje t ndryshme
t t menduarit q nxitin t kuptuarit.
Msuesi/ja e ndan klasn n 5 grupe t mdha dhe secilit grup i cakton t punoj
nj pjes t msimit:
Grupi I Pse i klasikojm tekstet?
Grupi II Klasikimi i teksteve sipas funksionit gjuhsor.
Grupi III Tekste me funksion praktik.
Grupi IV Tekste me funksion estetik.
Grupi V Dallimet mes tekstit letrar dhe joletrar.
Msuesi/ja brenda grupeve u krkon nxnsve t ndahen n ifte. Secili ift lexon
s bashku pjesn e msimit dhe pas leximit t vmendshm njri prej tyre do t bj
prmbledhjen e saj duke nxjerr shtjet kryesore, si dhe do ti drejtojn pyetje shokut
shokut rreth tyre. Kt veprimtari nxnsit e kryejn duke ndrruar rolet brenda iftit n
nj hark kohor prej 10 min. Gjat procedimit t ksaj veprimtarie, msuesi kontrollon
punn e nxnsve duke u drejtuar pyetje t ndryshme rreth tekstit dhe njkohsisht u
krkon atyre t praktikojn n mnyr konkrete njohurit e marra pr tekstet, t cilat i
ka przgjedhur dhe ua ka shprndar nxnsve. (Mund t shrbejn si t tilla tekstet e
dhna n rubrikn Materialet dhe mjetet msimore.)
Disa nga shtjet q grupet do t trajtojn mund t jen:
8
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Referenti
reklama
9
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Tek artikulli i gazets vmendja prqendrohet te referenti dhe teksti ka funksion informues.
Grupi III - IV Tekstet me funksion praktik (tekstet joletrare) dhe tekstet me funksion estetik (tekstet letrare).
- Nxnsit kan njohuri pr llojet e teksteve joletrare dhe letrare. N klasikimin e
dhn n libr u rikujtohen llojet e teksteve, karakteristikat e tyre dhe cilat jan llojet
e shkrimit q i prdorim n kto lloje tekstesh. N punn n grup nxnsit duhet t
ilustrojn me shembuj shkrimesh t ndryshme t njohura prej tyre dhe t vn n dukje
karakteristikat e dhna ose t klasikojn tekste q msuesi/ja ofron, duke argumentuar
klasikimin e br.
Klasikimi i teksteve
far msuam?
Klasikimi i teksteve na ndihmon t realizojm m leht qllimet tona si lexues apo si shkrues.
Klasikimi mbshtetet te funksioni i tyre. Tek tekstet joletrare mbizotron funksioni praktik, kurse
tek tekstet letrare mbizotron ai estetik.
T gjitha llojet e teksteve e realizojn komunikimin nprmjet gjasht elementeve t skems
s komunikimit. N baz t prqendrimit t vmendjes te njri ose tjetri element, teksti realizon
funksione t ndryshme.
Tekstet si me funksion praktik, ashtu dhe me funksion estetik, jan disa llojesh.
Tekstet joletrare nga tekstet letrare dallohen nga njri-tjetri nga elementi baz mbi t cilin
ndrtohen: t parat mbshteten te fakti, t dytat tek trillimi.
10
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
teksteve
Materialet dhe mjetet msimore
sipas Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t ndryshme tekstesh, reklama, shkumsa
funksioneve me ngjyra, tabela.
gjuhsore
Konceptet kryesore
(ora II) Lloji i tekstit, lloji i shkrimit, funksion praktik, funksion estetik, funksion gjuhsor,
funksion informues, binds, shprehs, qllimi i tekstit, funksion mbizotrues.
Ndrtimi i njohurive Analiza e tipareve semantike Paraqitja grake e informacionit Pun n grupe
ZHVILLIMI I MSIMIT
sht nj metod q prdoret pr t rikujtuar
Parashikimi. Harta e konceptit/ njohurit e marra pr tekstet dhe llojet e tyre.
Ndrtimi i harts bhet duke trhequr sa m
Diagrami i Venit
shum mendimin e nxnsve, duke dhn sa m
shum shpjegime dhe duke i shoqruar me shembuj.
Tekstet
joletrare letrare
Informuese-paraqitse
(shpjeguese) rrfyese tregimtare
udhzuese dramatike
prshkruese poetike
shprehse
interpretuese-vlersuese
argumentuese
11
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Nxnsit japin veorit pr secilin rast. N baz t ktyre veorive interpretojn tekstet
e detyrs s shtpis: Ushtrimi 1, f. 10:
a) Lloji i tekstit: letrar, lloji i shkrimit poezi lirike,
vmendja prqendrohet te mesazhi (funksioni letrar).
b) Lloji i tekstit: joletrar, shprehs, lloji i shkrimit parathnie,
vmendja prqendrohet te marrsi (funksioni binds).
12
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Galaktik
[greq. lasht. mb. galaxis < gala (gjin. galaktos) = qumsht]
13
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Jeta n Univers
Duke vzhguar qiellin, t vjen vetvetiu n mendje pyetja: Po jasht nga planeti
yn ose dhe jasht nga galaktika jon a ka forma t tjera jete? Njerzimi nuk mund
t bnte gj tjetr, ve t shkonte n krkim t saj. Nj nga pioniert e krkimeve
t jets jashttoksore ka qen astronomi amerikan Frenk Drejk, q n llimet e
viteve 60 punonte pran National Radio Astronomy Observatory t Green Bank,
n Virxhinian Perndimore.
Drejk iu prkushtua studimit t mundsis, q n yjet e afrta t kishte qytetrime
jashttoksore me teknologji t tyre dhe q t mund t rilevoheshin. Nga kjo ide ai
lloi projektin OZMA duke vzhguar me radioteleskop yjet e afrta. Puna e tij bri q
n vitin 1981, Akademia e Shkencave Amerikane t llonte projektin SETI (Search
for Extra-Terrestrial Intelligence), q akoma vazhdon dhe sot, duke u kthyer n nj
disiplin shkencore serioze.
Frenk Drejk i vuri vetes objektivin t hipotezonte n ndonj mnyr numrin N t
planetve n galaktikn ton, n t cilat mund t jet i zhvilluar nj qytetrim q ka
nj teknologji t mjaftueshme pr t komunikuar me qytetrime t tjera (si p.sh., me
ne). Si rezultat i ktij studimi doli ekuacioni i Drejkut, q ka formn e mposhtme:
N=R* fp n fc L
Ku:
R*- sht numri i formimit t yjeve q i ngjajn diellit ton.
fp- sht pjesa e ktyre yjeve q kan prreth nj sistem planetar.
n- sht numri i planetve t ktyre sistemeve q i ngjajn Toks.
- sht pjesa e ktyre planetve, n t cilt sht zhvilluar jeta.
- sht pjesa e ktyre planetve, n t cilt jeta sht zhvilluar n nj form
inteligjente.
fc- sht pjesa e ktyre planetve, t cilt jan t zot t komunikojn (p.sh.,
prmes emetimit t valve t radios) dhe, n fund:
L- sht koha e mbijetess s nj qytetrimi teknologjik.
(Kjo ndryshore do t shpjegohet n nj artikull tjetr).
- Tani, numrat q mund t futen n kt formul jan natyrisht t ndryshm, sepse
akoma varen n mnyr t madhe nga kritere subjektive. (Dhe sht e natyrshme
q ju, t nderuar lexues, do ta shikoni me skepticizm kt formul, por, mendoni
dhjetra miliarda yje q na rrethojn dhe kto ndodhen vetm n galaktikn ton. Po
ato n galaktikat e tjera! Le t vazhdojm n shpjegimin e mtejshm).
Ekuacioni i Drejkut niset n fakt nga numri i yjeve q ekzistojn n galaktikn
ton, por fut terma q, dhe n mnyr aproksimative, jan t llogaritshm, por ato
vendosen midis teoris probabilistike, shkencs dhe fantashkencs, kshtu q
rezultati i gjetur nuk mund t jet krejtsisht i besueshm. Por, megjithat, pr ata
q u plqen t luajn me numrat, mund t vrejn q dhe n nj llogaritje pesimiste
t ktyre parametrave, nxjerrin q: vetm n galaktikn ton mund t jen t paktn
disa dhjetra mijra teknologji q mund t komunikojn me planet t tjer.
14
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
I lindur n Firence m
1452, Leonardo da Vini gjykohet si Njeriu kryesor i
Rilindjes, duke qen me dhunti n piktur, skulptur,
inxhinieri dhe muzik. Kqyrja e shnimeve t
Leonardo da Vinit u b vetm tani, edhe pse kan
Pr t gjitha kto vende sht kaluar 500 vjet nga koha kur ato u bn. Modelet
pandehur se aty ndodhej Atlantisi. e ndrtuara dhe t vendshikuara n Muzeun e
Po kshtu, publikuesi me origjin shqiptare, Xhejms Firences mund t shikohen edhe
Pandeliu, i cili ka studiuar historin e popullit ilir, n faqen e internetit: Leonardos
tregon prgjat nj letrkmbimi, se si ai sheh te fjalt Automobile. (burimi)
Atlas dhe Atlantis fjaln shqipe at (baba).
Prgatiti Saimir Lolja
Prgatiti: Alvin Ekmekiu
Burimi: Discovery, ZDF, Welt der Wunder, Atlantia.de Nn-prof. Dr. PEng.
16
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Skeda prmbledhse
Faktort e forcs
Njerzit mund t msojn nprmjet t
1. Fuqi dinamike
vrojtuarit dhe prvojs s drejtprdrejt.
2. Linjat e forcs
3. Forca statike
Konceptet ky 4. Fuqia eksplozive Faktort eksibl
Proceset e vmendjes 5. Fleksibiliteti hapsinor
Proceset e ruajtjes Faktort e tjer 6. Fleksibiliteti dinamik
Proceset e riprodhimit historik 7. Koordinimi i trupit
Proceset mbshtetse 8. Balanca
9. Shkathtsia
17
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Kronologji historike
Konceptet kryesore:
Tekst informues-paraqits (shpjegues), informacion, paraqitje, skem komunikimi
n tekstin informues-paraqits, pamje /imazhi, skema, hiperteksti, hipermedia.
18
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
sht nj metod q prdoret pr t shtruar
pr diskutim shtje pr t cilat nxnsit kan
njohuri. Ata duhet jo vetm t rikujtojn, por
Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake edhe t krijojn marrdhniet e dukuris me
(link-rendit, krko, shno, mso) elemente t tjera e t bashkpunojn me njri-
tjetrin pr ti prmirsuar kto njohuri.
sht praktik
- leksionet - relacionet
- interpretimet e teksteve dhe t lmave - raportet
- materialet shkencore - skedat biograke
- artikujt e gazetave
- prmbledhjet
- skedat e prdorimit personal
- kronologjit
Nxnsit ilustrojn disa nga kto veori me tekstet e sjella prej tyre ose me materiale
q u ofron msuesi/ja.
19
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
paqartsi, ata paraqitin prfundimet e puns s grupit prpara klass. Msuesi punon
bashk me nxnsit duke shnuar prgjigjen e do grupi n tabel dhe duke thn
fjaln e fundit rreth njohurive.
Mund t trajtohen shtje t tilla, si:
Grupi I.
a) kuptoni me informacion?
b) Si lidhet informacioni me paraqitjen e t dhnave?
c) A mund ti identikoni t dhnat n tekstin q keni prpara?
Shembull prgjigjeje:
Informacioni sht trsia e t dhnave q vjen nga burime t ndryshme. Ai
transmetohet te ne n forma t ndryshme. N thelb t tij qndrojn t dhnat, t cilat,
n varsi nga teksti ku jan prdorur, organizohen n nj mnyr t veant paraqitse.
N tekstin informues paraqits u kushtohet rndsi t dhnave, pasi nga mnyra si
organizohen ato, prcaktohet edhe lloji i tekstit. P.sh., n tekstin historik-kronologjik t
dhnat jan renditur njra pas tjetrs.
Te skeda prmbledhse informacioni jepet i shoqruar edhe me skema etj.
N kt faz t msimit msuesi/ja e drejton vmendjen e nxnsve te skema
e komunikimit. Duke qen se kemi bjm me informacion, ather skema mund t
ilustrohet n kt mnyr:
KONTEKSTI
REFERENTI
Informacioni
KODI
Grupi II.
a) Si realizohet skema e komunikimit n tekstin informues-paraqits?
b) A mund t ndrtoni skemn e komunikimit pr tekstin q keni prpara?
Duke iu referuar artikullit t gazets, te materialet msimore kemi kt skem komunikimi:
Drguesi gazetari
Mesazhi-shpjegimi i nj fakti ose argumenti: Myslimant n shum vende po
kundrshtojn masivisht teorin e evolucionit t Darvinit, nn ndikimin e elementve
konservator t islamit. Kjo u b e ditur gjat nj konference shkencore t mbajtur n
Egjipt nn organizimin e Kshillit Britanik.
Nidal Guesoum, profesor i ziks dhe astronomis n Universitetin Amerikan t
Sharjahas, n Emiratet e Bashkuara Arabe, tha n konferenc se n shum vende
20
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake (Rendit, grupo, emrto)
Msuesi/ja u krkon nxnsve t identikojn veorit e llojeve t teksteve q kan
przgjedhur n detyrn e shtpis. U drejton pyetjen:
- A mund t prcaktojm disa nga veorit e llojeve t teksteve?
Nxnsit ilustrojn disa nga kto veori n tekstet e sjella prej tyre.
Grupi I
1- Cili sht informacioni i tekstit informativ-paraqits Kodikt e Shqipris?
2- far prmban paragra i par?
3- Si lidhet ai me informacionet dytsore (kohore, rndsia e tij etj.)?
4- Cilat jan disa nga elementet prbrse t Kodikut t Purpurt t Beratit?
5- lloj informacioni sht prfshir n paragran e tret?
6- Sillni shembuj nga teksti i librit dhe nga tekstet q keni gjetur?
Shembull prgjigjeje:
Msuesi/ja pret q n kt faz nxnsit t prcaktojn natyrn e informacionit, far
qndron n qendr t tij, si dhe informacionet dytsore, por q jan t lidhura ngusht me
informacionin m t rndsishm pr t cilin itet n tekst. Kshtu si shembull do t kishim:
- i referohet nj klase t caktuar objektesh, q jan kodikt e Shqipris. Jep
informacion mbi vendndodhjen e tyre;
- thekson rndsin e objektit dhe n paragran q pason v n dukje kohn, s
cils i prket ky objekt;
- prqendron vmendjen: a) n prshkrimin e karakteristikave q e bjn t veant
kt objekt, b) n elementet prbrse duke prshkruar, shpjeguar, si dhe duke dhn
informacion t hollsishm pr kt objekt.
Grupi II
1- Cilat jan karakteristikat gjuhsore t tekstit?
2- Cila sht natyra e leksikut t prdorur n kto tekste?
3- Cili sht lloji i shkrimit?
4- Cila sht struktura e fjalis? Po foljet n koh jan prdorur?
5- Ilustroni me shembuj nga ky tekst dhe nga tekstet q keni sjell.
Teksti informues-paraqits
24
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
" Detyr shtpie. Gjeni nj tekst informues-paraqits dhe prcaktoni veorit e tij gjuhsore.
Paraprgatitja e tems s ardhshme: Renditja kronologjike, Renditja shkak-pasoj.
Konceptet kryesore:
renditja kronologjike, konektor, renditja shkak-pasoj, marrdhnie logjike etj.
Ndrtimi i njohurive Lexim me kodim t imt t tekstit T lexuarit ndrveprues Pun n grupe
Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
25
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
sht nj metod q u paraprin njohurive t reja, duke
zhvilluar njkohsisht fantazin e nxnsit, por edhe
Parashikimi. Parashikim shfrytzon njohurit e tij duke e br m krijues e m
me terma paraprak: produktiv nxnsin brenda ors s msimit. Msuesi u jep
nxnsve disa terma dhe u krkon t krijojn nj tekst duke
u mbshtetur n njohurit e marra.
26
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
!-
- objekti - itet - itet pr -
ka renditje Kon - periudha
paragra pr t cilin pr nj t njjtin vendndodhja
kronologjike konektort kohore,
itet objekt t ri objekt e objektit
data
Prkrenare
Prkrenarja Qysh Shek VII
1 n form Varrezat ilire
e bronzit prej... pr.K.
konike
Tipi
N Novo
2 shmarjet i M von
Mesto
prkrenares
Prkrenarja
e bronzit me Po n kto Shek VI
3
dy rrath t vise pr.k
gjer
Nga fundi i
Prkrenare periudhs
Shek. V- Prsri n
4 e bronzit s vjetr
VI pr. K. ato vise
tip negoves dhe llimi i
s res
Shek.
prkrenare VII pr.r
5 me dy pa- n jug t
ragnatide Savs n
Shqipri.
" Detyr shtpie:N fund t ors s msimit msuesi bn vlersimet dhe vlerson nxnsit me not.
a) Ushtrimi 6, prcaktoni skemat pr secilin rast.
b) Sillni n klas informacion pr Dean e Butrintit.
*Ushtrime t zgjidhura
Zgjidhja e ushtrimit 5.
Objekti: Butrinti
Fusha e informacioneve Informacionet
Butrinti sht ngritur n kndin juglindor t gadishullit t Ksamilit.
Vendndodhja Laget nga t dyja ant nga liqeni i Butrintit.
OBJEKTI: Dea
Fusha e informacioneve informacionet
Vendndodhja Butrint
Koha e zbulimit viti 1928
Prbrja dhe prmasat Kok mermeri burri n nj shtat gruaje 2.5 m e lart
Vendndodhja aktuale Gjendet e ekspozuar n Muzeun Historik Kombtar.
28
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsit jan
udhzuar t krkojn n internet t dhna mbi Dean e Butrintit.
Seleksionohen t dhnat, me qllim q t prsriten njohurit e marra nga ora e
kaluar. Nxnsit diskutojn me njri-tjetrin mbi t rejat q zbuluan pr gurn e Deas.
Viti Fakti
N shek. VI pr.K. (Talesi) Talesi, lozof, ka vrejtur q substancat ndryshojn
Ka pohuar se teoria me nj element baz sht e thjesht dhe natyra ka
Pitagora
krijuar katr elemente: uj, ajr, zjarr, tok.
Nj shekull m von Ai ka pranuar kt teori t elementeve, por ka supozuar se...
sht paraqitur edhe nj teori tjetr sipas Euklidit dhe nxnsit t tij,
N at koh
Do t arrinim tek atomi...
N shek IV pr.K. Jan bashkuar teorit e grekve me ato t shkenctarve praktik egjiptian
200 vjet pr.K. Bolosi ka qen alkimisti i par.
29
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Grupi II punon ushtrimin 7.b, f. 25 dhe prgatit nj fjalorth
Zgjidhja e ushtrimit
Fjalorth
Alkimi-a shkenc e rreme e mesjets, q synonte t zbulonte t ashtuquajturin gur lozok udibrs, me ann e t cilit
kujtonte se do ti shndrronte metalet e tjera n ar e argjend, se do t shronte smundjet, do t riprtrinte e do t zgjaste jetn
etj.; periudha parashkencore e kimis.
lnd/-a materia e prekshme, ajo prej s cils prbhen trupat zik n natyr.
materie/a kategori lozoke q shrben pr t treguar realitetin e botn reale, n raport me ndrgjegjen.
polemik/-a diskutim i gjall me prgjigje e kundrprgjigje q zhvillohet kur rrihen shtje politike, shkencore.
substanc/-a shih lnd, substanca organike etj.
transmutacion-i shndrrim, ndryshim rrnjsisht i nj pamjeje, nj forme, i nj natyre a nj prmbajtjeje, duke i dhn tipare t
tjera, e kthen n nj gj tjetr; ia ndryshoj shum pamjen
Zgjidhja e ushtrimit
Nj variant Teksti i prshtatur pr klasat e ulta:
Grekt kan qen mendimtar t mdhenj. Ata jan marr me zbulimin nga se prbhej
natyra q na rrethon. Nj nga mendimtart grek, Talesi, mendonte se Toka ishte nj disk i
rrafsht, i mbuluar nga nj gjysmrreth i kaltr dhe se notonte n ujin e oqeanit t pafund. Ai
ka thn se vetm uji sht i rndsishm pr jetn n tok, pasi pa t nuk ka jet. Pitagora
pranonte se natyra sht krijuar nga uji, toka, zjarri dhe ajri. Nj shekull m von ai ka pranuar
se nxehtsia dhe thatsira lidhen me zjarrin, lagshtia dhe nxehtsia lidhen me ajrin, i ftohti
dhe thatsira lidhen me tokn dhe i ftohti dhe lagshtira lidhen me ujin. Euklidi e ndante
natyrn n pjes t vogla dhe do pjes e vogl prbhej nga grimca.
N shek IV pr.K. grekt dhe egjiptiant bashkuan teorit e tyre, por n at koh shkenca egjiptiane
ishte shum e lidhur me besimin te magjistart dhe magjit e tyre
Pamja e par i prket stilit barok, karakterizohet nga t njjtat elemente t arkitekturs
klasike.
Pamja e dyt i prket arkitekturs moderne, ku jan shmangur format e mbingarkuara dhe me
ornamente gurash, duke dhn iden e ndrtesave sa m funksionale.
Pamja e tret i prket stilit gotik: ndrtesa karakterizohet nga objekte t larta dhe me harqe,
dritare t mdha, objekte t gdhendura me gur etj.
Pamja e katrt i prket stilit rokoko: ndrtesa t zbukuruara me forma t rrotulluara
asimetrike, t shoqruara me vepra arti, me gura njerzish e kafshsh me ngjyra t ngrohta
dhe zbukurime t brishta.
Pasi punojn n grupe ekspertsh, nxnsit kthehen n grupet baz dhe diskutojn me
njri - tjetrin. Msuesi/ja ndjek aktivitetin e tyre dhe shnon n tabel s bashku me nxnsit
prgjigjet prfundimtare.
Pas ktij hapi msuesi/ja u l koh t ushtruarit n leximin e grakve (ushtrimi 10). Nxnsit
llimisht punojn n dyshe dhe ushtrohen t lexojn t dhnat e grakut t par, ndrtojn nj
grak me t dhnat e fragmentit t dyt e m pas diskutojn s bashku me msuesin grakt
e tyre.
30
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Shembull prgjigjeje:
Shpesh, uji emrtohet elementi ushqyes i harruar. Pas ajrit, megjithse shum rrall i
njihet merita, uji sht elementi m i rndsishm jetsor pr shndetin dhe jetn e njeriut.
Mund t jetojm pa ushqim pr pothuajse dy muaj, nse kemi shndet t plot, por mund t
rrojm vetm pak dit pa uj. Uji pron elementet ushqyese nga ushqimet q ham, si edhe
mineralet q drejtojn rrugn e ktyre elementeve, oksigjen n qelizat trupore, si dhe ndihmon
n rregullimin e temperaturs trupore me an t djerss. Gjithashtu sht element tepr i
rndsishm n reaksionet kimike trupore, si tretja dhe metabolizmi. Uji sht i nevojshm
pr t zvendsuar humbjen e lngjeve trupore, si edhe pr t larguar mbeturinat ushqimore
n form urine, nevoje, djerse dhe frymnxjerrje. Pa uj t mjaftueshm ne jemi n rrezik
helmimi nga mbeturinat tona trupore. Po ashtu, uji shrben si graso pr indet dhe kyet e trupit.
Vrtet dukemi t ngurt, por trupat tan prbhen: t burrave nga 60-65% uj dhe t grave
50-60%. Nj fetus n barkun e nns ka rreth 90% uj, nj bebe e sapolindur 80% uj dhe
nj fmij 70%. Trupi i nj njeriu t zakonshm ka prafrsisht 43 litra uj, gjysma e t cilit
gjendet n qeliza. Gjaku sht 83% uj. Edhe indet e ngurta kan 75% uj, ndrsa kockat
kan 22% uj. N trupin e nj t moshuari sasia e ujit sht m e vogl, 55%. Kjo vjen si
rezultat i proceseve zike t trupit t njeriut.
" Detyr shtpie: a) Shkruani nj tekst informues paraqits n dy variante, pr moshat mbi 14-16
vje dhe pr moshat 6-8 vje. b) paraprgatitje: teksti informuesparaqits (Relacioni).
Sillni n klas relacione t llojeve t ndryshme.
Konceptet kryesore:
Relacion, skem relacioni, relacion me shkrim, relacion i mbajtur me goj.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake
32
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
e nj pune krkimore pr
nj argument t caktuar
llojet e relacioneve
Nxnsit krahasojn veorit q prmendn para se t lexonin librin me ato q nxorn m pas.
Skema e relacionit
Faza I -para se t mbahet relacioni Faza II -kur mbahet relacioni Faza III - pasi mbahet relacioni
-Veoni shtjen pr t ciln do t -Shmangni leximin e drejtprdrejt -Qndroni n dispozicion t
shkruani. t materialit t shkruar. dgjuesve:
- Prcaktoni objektivat e relacionit. - Pasuroni materialin me t dhna - pr pyetje
- Mblidhni t dhnat e nevojshme. shtes. - sqarime
- Vlersoni, interpretoni -Paraqiteni me z t lart e t - diskutime
dhe przgjidhni materialin e qart:
nevojshm. theksojini fjalt,
- Przgjidhni materialin n isni me ritmin e duhur,
mbshtetje t relacionit (foto, kujdesuni pr theksin logjik t
grak, tabela, skema etj.). fjalis.
- Prcaktoni kohn n dispozicion. -Rimerrni her pas here konceptet
-Hartoni strukturn (hyrje, zhvillim, kryesore.
mbyllje). -Prdorni materialet mbshtetse.
-Hartoni relacionin. -Prmblidhni t dhnat m t
-Rishikoni dhe korrigjoni relacionin. rndsishme.
-Prfundojeni paraqitjen q t
knaqet dgjuesi.
- Prshndetuni me dgjuesit.
Organizoni materialin e przgjedhur n prputhje me skemn e strukturs s relacionit dhe m pas hartoni
tekstin e relacionit.
33
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Skema e strukturs s relacionit
Hyrje Prfundimi
Paraqitja e shtjes dhe prkuzimi i Paraqitja e prmbledhur e argumentit
tems t trajtuar
Motivet pr t trajtuar argumentin Rezultatet e arritura nga trajtimi i
Qllimi i relacionit
argumentit
Metodat n krkim t materialit Relacioni
Problemet q mbeten t hapura
Mjetet e prdorura
Vlersimi i rezultateve t arritura n raport
Fazat e krkimit
Problemet e hasura me qllimet e vendosura q n llim.
Trheqja e vmendjes mbyllje interesante
Zhvillim
Paraqitja e rezultateve t krkimit:
- faktet e njohura pr argumentin (shtjen) para llimit
t krkimit;
- fakte e reja dhe t dhnat e gjetura pr shtjen gjat
fazs s krkimit.
Koherenc logjike/stilistike
Bazuar n kto skema nxnsit ilustrojn me materialet q kan mbi bank. P.sh.: prcaktojn hyrjen dhe
argumentojn mendimin e tyre nse ajo sht trheqse, paraqet dhe prkuzon temn q trajtohet etj.
Diskutojn rreth zhvillimit t relacionit dhe vzhgojn nse ai i prmban elementet e rndsishme etj.
Mbahet para nj
auditori.
Mund t shtosh t I folur
I shkruar Dorzohet me shkrim
Materiali sht i dhna.
prfunduar Diskutohet aty pr
Vrejtjet jepen m von aty pr t.
Ka rndsi mnyra
si e prezanton.
N fund t ors s msimit msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors dhe vlerson me not.
" Detyr shtpie. Sillni n klas materiale pr t shkruar nj relacion pr mjedisin e shkolls dhe
ruajtjen e tij.
34
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Shembuj relacionesh
Modele
T dashur miq,
35
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Qllimi i ktij projektvendimi sht t krijoj kuadrin ligjor pr ngritjen e Agjencis Kombtare t
Krkimit dhe Teknologjis (AKKT) si nj institucion publik, me statusin e personit juridik, n varsi t
Kshillit t Ministrave.
Krijimi i AKKT-s bhet n kuadr t reforms s krkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik q
ka ndrmarr kjo qeveri.
Kjo reform sht nj ndr prparsit e qeveris dhe synon n thelb ndrtimin e nj sistemi
modern t shkencs, fuqizimin e krkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik, si dhe integrimin e tyre
me arsimin e lart.
N vijim disa argumente mbi domosdoshmrin e ngritjes s AKKT-s, prvojat e vendeve t tjera
n fushn e politikbrjes, promovimit dhe menaxhimit t krkimit dhe zhvillimit (K & Zh), si dhe disa
shpjegime mbi misionin, detyrat dhe organizimin e AKKT-s.
1. Domosdoshmria e krijimit t agjencis.
Nevoja e krijimit lidhet me argumentet e mposhtme:
a) Shqipria po rrit me shpejtsi investimet pr shkencn dhe teknologjin dhe kjo krkon nj
menaxhim m t shpejt, m efecient dhe m profesional t fondeve.
Deri m 2005 Shqipria ishte vendi evropian me prapambetjen m t madhe n fushn e investimit
pr t ardhmen, kur sht fjala pr investimin pr inovacionin, krkimin dhe zhvillimin n teknologji. N
kt t fundit, teknologjit e reja, veanrisht IT, bioteknologjia, energjia e rinovueshme, bioenergjia,
nanoteknologjia etj., jan n rend t dits (Programi-kuadr VII i BE-s pr krkimin dhe zhvillimin).
N rastin e vendit ton investimi edhe pr shkencat e mirllta shqiptare prbn prparsi. Prvoja
ka treguar se vendet q kan investuar me prparsi n krkim dhe inovacion kan edhe ritmet m
t larta t zhvillimit ekonomikoshoqror. do vones n promovimin dhe investimet n kt fush
bhet krcnuese dhe penguese pr zhvillimin trsor ekonomiko-shoqror t vendit.
b) Shqipria ka mundsi t prtoj m shum fonde nga programet e BE-s, veanrisht nga
FP7, bashkpunimi bilateral dhe multilateral. Krkimi, zhvillimi dhe teknologjia krkojn investime
t mdha dhe t shpejta, q pr nga vllimi i tyre nuk mund t prballohen vetm nga buxheti. Nj
burim shum i rndsishm nancimi, madje pr disa fusha parsore, jan programet dhe projektet
e BE-s. Mungesa e strukturave funksionale, ekase pr sektor / resorte kaq t rndsishme, ka
br q ne t kemi akses t pamjaftueshm n shum programe t BE-s q ofrojn shum mundsi
mbshtetjeje nanciare dhe institucionale.
c) Krkimi, zhvillimi, teknologjia dhe inovacioni i prkasin si resorte jo vetm MASH-it, por edhe
shum ministrive t tjera, si Ministris s Ekonomis, t Bujqsis, t Punve Publike, t Mjedisit,
Min. Shndetsis dhe Ministris s Turizmit.
Pra, kemi t bjm me nj problematik ndrministrore, e cila krkon edhe nj koordinim nga
nj struktur ndrministrore nn mbikqyrjen e drejtprdrejt t kryeministrit. N kt vshtrim
krkimi, teknologjia dhe inovacioni duhet t bhen shtje pr t ciln kryeministri sht gjithnj i
mirinformuar.
) MASH-i nuk mund t prballoj menaxhimin e krkimit dhe zhvillimit, sepse, nga njra an
nuk ka akses institucional koordinues pr ministrit e tjera dhe, nga ana tjetr, asaj do ti duhej t
prballonte nj vlersim t madh pune n menaxhimin t prditshm. MASH-it i takon politikbrja
e lidhur me shkencn. Prvoja 10-vjeare e ka vrtetuar m s miri pamundsin e MASH-it pr
t prballuar menaxhimin e krkimit. Rritja e ndjeshme e fondit pr shkencn n 3 vitet e fundit u
shoqrua me mosrealizime t theksuara, ka vrteton pamundsin e ksaj strukture t MASH-it pr
ta administruar me efektshmri kt fond. Pr vitin 2009 fondi pr shkencn arrin n rreth milion
dollar, gati 2 her m i madh sesa ai i ktij viti. Mosrealizimi i ktij fondi i kushton shtrenjt vendit,
pasi frenon zhvillimin e krkimit.
d) Duhet rritur pjesmarrja e sektorit privat n mbshtetjen nanciare t krkimit dhe zhvillimit, e
cila deri tani sht inekzistente. Kjo jo vetm pr shkak se biznesi shqiptar ka qen n hapat e par
36
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
t zhvillimit t tij, por edhe pr faktin se deri tani nuk ka ekzistuar asnj struktur institucionale ku
biznesi ka qen pjesmarrs n vendimmarrje dhe ka ndier edhe detyrimin e kontributit pr krkimin,
zhvillimin dhe teknologjin. Duhen gjetur rrug ekase pr t rritur kontributin e sektorit privat pr
krkimin dhe teknologjin.
dh) Duhet rritur pjesmarrja e komunitetit akademik shkencor n vendimmarrjen e prdorimit
t fondeve pr K&ZH. Praktika e t gjitha vendeve tregon se n promovimin e krkimit, zhvillimit
dhe teknologjis, pjesa kryesore e kshillave vendimmarrs, vlersues dhe monitorues prbhet
nga prfaqsues t drejtprdrejt t komunitetit t shkenctarve. Deri tani kjo praktik te ne ka
qen shum pak e zhvilluar dhe vendimet jan marr shpesh nga administratort. Vetm struktura
e Agjencis, konkretisht pjesmarrja n shumic n Kshillin Drejtues t Agjencis, e mundson nj
pjesmarrje reale t komunitetit akademik.
e) Duhet hapsira reale e mbshtetjes me fonde / nancimin e ideve q kan shkenctart shqiptar.
Nj problem aktual sht q drejtuesit e fakulteteve dhe universiteteve apo qendrave krkimore nuk
i krijojn hapsira reale do shkenctari t paraqes ide dhe koncepte shkencore, madje n shum
raste i frenojn ata. Agjencia, duke pasur si parim kryesor mbshtetjen e do projekti shkencor q
vlersohet nga ekspert t pavarur pr vlerat e tij shkencore, bn t mundur q do shqiptar q
paraqet nj ide me vlera shkencore, t realizoj t drejtn e tij legjitime pr ta provuar / hulumtuar
iden e tij me lirin e plot akademike shkencore q i njeh Kushtetuta jon dhe kuadri ligjor n fuqi.
37
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Misioni i Agjencis
Agjencia ka si mision promovimin e krkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik (m tej: krkim
dhe zhvillim K & Zh) n vend, zbatimin e politikave t qeveris dhe strategjis s K & Zh, si dhe
koordinimin e ktyre veprimtarive n shkall vendi.
Detyrat e Agjencis
N mnyr q t realizoj misionin e prcaktuar n nenin 2, Agjencia kryen detyrat kryesore t
mposhtme:
a) Promovon zhvillimin e K & Zh;
b) Koordinon dhe monitoron veprimtarit e K & Zh n shkall vendi;
c) Mbshtet teknikisht t gjitha institucionet n fushn e investimeve, n fushn e K & Zh;
) Promovon ngritjen e strukturave pr K & Zh n t gjitha nivelet.
d) Promovon bashkpunimin me sektorin privat n fushn e K & Zh;
dh) Promovon, mbshtet teknikisht, koordinon dhe monitoron bashkpunimin bilateral dhe
multilaterale me BE-n, vendet e veanta dhe organizatat e huaja n fushn e K & Zh;
e) Bashkpunon me ministrit dhe institucionet e tjera pr prgatitjen e strategjis s K & Zh;
) Bashkpunon me institucionet ekzekutive dhe legjislativin, si edhe institucionet e tjera n
prmirsimin dhe plotsimin e kuadrit t nevojshm ligjor dhe nnligjor pr K & Zh;
f) Prkujdeset pr K & Zh n fushat m kryesore pr ekonomin dhe shoqrin shqiptare;
g) Implementon politikat e qeveris pr mbshtetjen me prparsi t shkenctarve m t
kualikuar dhe grupeve krkimore msimore m t suksesshme n K & Zh;
gj) Zbaton politikat e qeveris pr nxitjen e pjesmarrjes s studentve dhe shkenctarve t rinj
n K & Zh;
h) Zbaton politikat nxitse pr kthimin e trurit dhe rritjen e angazhimit t diaspors inelektuale
shqiptare n arsim, K & Zh dhe zhvillimin e gjithanshm t vendit;
i) Krijon dhe pasuron n mnyr t vazhdueshme bazn e t dhnave, analizave dhe dokumentacionit
t sistemit t K & Zh.
Pjesmarrja e nancuesve n vendimmarrje realizohet prmes prfaqsuesve t tyre n Bordin
Drejtues t Agjencis, i cili sht organi vendimmarrs i Agjencis. Bordi prbhet nga:
- 4 prfaqsues t przgjedhur nga komuniteti akademik shkencor;
- 4 prfaqsues t drguar nga ekzekutivi;
- Kryetari i Dhoms s Tregtis dhe Industris;
Funksionet kryesore t bordit jan si m posht:
a) Prcakton objektivat e prgjithshm t veprimtaris s Agjencis;
b) I propozon organit t emrtess buxhetin dhe miraton t ardhurat e Agjencis;
c) Miraton shprndarjen e fondeve pr fushat e ndryshme t shkencs, programet dhe marrveshjet
e bashkpunimit pr K & Zh;
) Vlerson veprimtarin e Agjencis;
d) Miraton raportin e veprimtaris s Agjencis q i drgohet Kshillit t Ministrave dhe bhet publik;
dh) I propozon kryeministrit emrimin dhe shkarkimin e Drejtorit t Agjencis;
e) Przgjedh drejtort e departamenteve t Agjencis;
) Miraton komisionet e fushave t shkencs n baz t propozimeve, si parashikohet n
pika 8, 9, 10 dhe 11 t ktij vendimi.
Drejtimi i prditshm i Agjencis realizohet nga Drejtori Ekzekutiv, i cili propozohet nga Bordi i
Agjencis dhe emrohet nga kryeministri. Drejtori mbshtetet nga Administrata e Agjencis e prbr
prej 15 npunsish me kualikim t mir, s paku master, dhe me njohuri shum t mira n anglisht
dhe n nj gjuh tjetr perndimore.
Drejtori harton raportin vjetor, i cili, pasi miratohet nga Bordi i Agjencis, i drgohet Kshillit t
38
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ministrave. Agjencia ka buxhet m vete. T gjitha aktet ligjore ose nnligjore Agjencia i propozon
prmes kryeministrit ose zvendskryeministrit.
Agjencia mund t ngrihet si struktur brenda nj viti dhe mund t lloj veprimtarin e saj t
plot n llim t vitit 2009. Ky do t ishte nj sinjal shum i rndsishm politik q jep qeveria pr
realizimin e objektivave politik n fushn e krkimit t zhvillimit dhe teknologjis.
Kryeministri
SALI BERISHA
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Pun e drejtuar
39
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Msuesi/ja shtron para nxnsve disa shtje, pr t cilat ata mund t shkruajn
nj relacion, si:
1. Vlerat e kuzhins tradicionale shqiptare
2. Punsimi i t miturve n Shqipri (n vitin 2007 ose edhe sot)
3. Gjendja e mjedisit t shkolls dhe perspektivat pr t ardhmen.
4. Mbarvajtja mujore e shitjes s librave n librarin e lagjes suaj.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Pun e drejtuar
Msimi nis me diskutimin e hapave q kan ndjekur nxnsit pr t siguruar
materialet e nevojshme pr tu paraprgatitur pr t shkruar relacionin.
Plotsohen ushtrimet 3, 4 dhe 5 t faqes 35.
Kto ushtrime do ti ndihmojn nxnsit t prcaktojn qart qllimin e relacionit dhe
skema e dhn tek ushtrimi 5 i ndihmon nxnsit pr t sistemuar edhe m mir materialet.
" Detyr shtpie. U lihet si detyr nxnsve q ta korrigjojn punn e br dhe ta dizajnojn duke e
plotsuar edhe me material t pasur gurativ, pr ta paraqitur orn e ardhshme para klass.
Paraprgatitje: Procesverbali. Sillni n klas procesverbale t ndryshme.
41
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Republika e Kosovs
Republika Kosovo-Republic of Kosovo
Kuvendi - Skuptina - Assembly
Komisioni pr Arsim, Shkenc, Teknologji,
Kultur, Rini e Sport
Mbledhja nr. 51
Prishtin, m 07.07.2010 n orn 13:00
Ndrtesa e Kuvendit t Kosovs
Salla nr. C- 203
PROCESVERBAL
Heset Cakolli tha se shkresa drejtuar komisionit pr mosregjistrim t studentve n Fakultetin e Edukimit
n Gjilan e Prizren bie n kundrshtim me marrveshjen e nnshkruar ndrmjet Ministris s Arsimit dhe UP-
s n njrn an dhe, n ann tjetr, Kuvendin Komunal t Prizrenit, dhe krkoi q t sqarohen detajet dhe
arsyet rreth ktij qndrimi t marr pr mosregjistrim t studentve n kt vit akademik. Ai krkon sqarim
lidhur me kt shtje nse sht marr vendim dhe kush e ka nxjerr at.
Enis Kervani tha se lidhur me kt shtje, nuk ka informacione t sakta dhe nga takimet me delegacionet
n Prizren nga senati i Universitetit t Prishtins sht marr vendim q t vazhdohet regjistrimi i studentve
n Prizren. Ai mendon se shtja e regjistrimit t studentve sht m tepr politike dhe lidhur me kt
duhet pritur vendimi mbi procesin e akreditimit, i cili pritet q s shpejti t publikohet. Ai mendon se hapja
e Universitetit t Prizrenit, Kosovn e ngre n nj nivel ndrkombtar edhe nga fakti se rektori q pritet t
zgjidhet t jet nga radht e ndrkombtarve.
Adem Hajdaraj tha se n llimisht jan informuar lidhur me nj marrveshje mirkuptimi, prmes s
cils Fakulteti i Edukimit duhet ti ofroj hapsir pune Universitetit t Prizrenit dhe ndrkoh kan ardhur
informacionet q t mos pranojn student t rinj n kt vit akademik n Fakultetin e Edukimit n Gjilan e
Prizren. Senati i UP-s ka marr vendim q t vazhdohet me pranimin e studentve t rinj, ndrkoh q rektori
sht shprehur se kjo shtje ende nuk sht prfunduar. Ai krkon q komisioni t dal me nj rekomandim
q t prkrahet Fakulteti i Edukimit, n mnyr q t mos shkohet deri n mbylljen e Fakultetit t Edukimit n
Prizren e Gjilan.
Donika Kadaj Bujupi tha se komisioni duhet ti dij arsyet lidhur me kt shtje dhe pr kt krkoi t
sqarohen rrethanat e ksaj shtjeje.
Drita Kadriu tha se lidhur me kt shtje ndihet e rezervuar, ngaq komisioni nuk posedon ndonj
dokument apo vendim, i cili parasheh mbylljen e ktyre institucioneve.
Ajo tha se mund t zvoglohet numri i studentve, por asesi t mbyllet nj njsi akademike.
Ismail Kurteshi lidhur me kt shtje tha se, Ne si komision duhet t bazohemi n informacione t sakta
dhe m pas t marrim nj rekomandim mbi bazn e ktyre informacioneve. Lidhur me kt shtje komisioni
duhet ti ftoj zyrtart prgjegjs, prej t cilve do t marr informacione t sakta.
Komisioni vendosi q pr mbledhjen e ardhshme, m dt.13.07.2010, t diskutohet kjo shtje dhe t
ftohen prfaqsuesit e kolegjiumit t drejtorive t arsimit.
4. T ndryshme
Donika Kadaj Bujupi: T krkoj sqarim lidhur me at se a i sht drguar Republiks
Turke ndonj shkres sipas krkesave t komisionit gjat vizits dit me par n Turqi?
Krkesa e komisionit ka qen q pr studentt tan t ndahen bursa pr studime, Master e Doktoratur,
gj q shteti turk ka shprehur gatishmri pr ndarjen e bursave t tilla dhe ne tani duhet t materializojm kt
marrveshje gojore, pasi edhe koha sht mjaft e shkurtr dhe viti akademik llon shum shpejt.
Arsim Rexhepi, kryetar, tha se ka prgatitur nj letr falnderimi, e cila sht n fazn e prkthimit dhe s
shpejti do tu drgohet autoriteteve turke.
N kt pik u diskutua edhe lidhur me organizimin e konferencs ndrkombtare, e cila planikohet t
mbahet gjat muajit tetor t ktij viti n Prishtin.
Komisioni vendosi q ti drejtohet Kryesis s Kuvendit me krkes, q t mbulohet nj pjes e shpenzimeve
pr mbajtjen e Konferencs Ndrkombtare t Arsimit.
Mbledhja e ardhshme mbahet m dt.13.07.2010, n ora 11:00, ku do t ftohen
prfaqsuesit e Kolegjiumit t Drejtorive t Arsimit dhe do t debatohet lidhur me
Shkresn e Dekanatit t Fakultetit t Edukimit.
Mbledhja e Komisionit prfundoi n orn 14:30.
Prgatiti: Njsia pr Mbshtetjen e Komisionit
KRYETARI I KOMISIONIT
Arsim Rexhepi
43
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
REPUBLIKA E SHQIPRIS
P R O K U R O R I A PRAN GJYKATS S SHKALLS S PAR (______________)
PROCESVERBAL
T dmtuarit iu shpjegua se heqja dor me afat ose me kusht nuk sht e vlefshme. Me vullnetin
e tij t lir, i dmtuari deklaroi si m posht pr arsyet e heqjes dor nga e drejta e ankimit:
____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
I dmtuari deklaroi se heq dor edhe nga padia civile n procesin penal.
Procesverbali i ankimit t t dmtuarit lexohet dhe nnshkruhet nga pjesmarrsit, pa vrejtje.
REPUBLIKA E SHQIPRIS
P R O K U R O R I A PRAN GJYKATS S SHKALLS S PAR (________________)
PROCESVERBAL
Pr kallzimin e veprs penale
44
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore:
Procesverbal, struktur, procesverbalit, paraqitje grake e procesverbalit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me detyrn e shtpis. Bhet vlersimi pr paraqitjen grake t
relacioneve m t mira. M pas u shprndahen nxnsve procesverbale t ndryshme. Lexojn
disa nga tekstet dhe msuesi/ja drejton pyetjen:
- lloj tekstesh jan?
Prgjigjet e nxnsve mund t jen nga m t ndryshmet, tekst informuesparaqits, procesverbal etj.
Prqendrohet vmendjen e nxnsve te koncepti i procesverbalit dhe krkohet nga nxnsit
q, me an t tekniks stuhi mendimesh, t sjellin idet e tyre rreth tij. M pas n tabel s
bashku me nxnsit msuesi/ja plotson organizuesin grak.
Procesverbali
dshmon fakte n fund t nj inventari
Pasi hedh s bashku me nxnsit n tabel kto veori, u l koh atyre t identikojn llojin e
veprimtaris n t ciln jan mbajtur procesverbalet e sjella n klas nga nxnsit.
45
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtimi i njohurive. Tabela T/Kodimi i tekstit
Msuesi/ja u krkon nxnsve t prqendrohen n tekst, ku jan dhn veorit e
nj procesverbali, mnyra e hartimit t tij, si dhe struktura.
Nxnsit punojn n dyshe dhe diskutojn me njri-tjetrin mbi kto veori, duke
shnuar n tekst aspekte t ndryshme t strukturs s procesverbalit duke ilustruar nga
modeli i dhn n libr.
Msuesi/ja u krkon t vendosin simbole t caktuara, kur ndeshin elementet e
strukturs dhe t prmbajtjes: P.sh.: simbolet ,, kur hasin aspekte t strukturs,
dhe nnvizime, kur kan t bjn me elemente t prmbajtjes. Msuesi/ja ndjek me
vmendje procesin e t lexuarit dhe t kodimit t tekstit. M pas drejton punn e
nxnsve duke drejtuar pyetje t tilla, duke marr prgjigjet e nxnsve t ilustruara
me shembuj:
- Cila sht struktura e procesverbalit?
Procesverbali ka hyrje, zhvillim dhe prfundim.
Hyrja: Ditn e 14 nntorit 2007, n salln e msuesve u mblodh senati i shkolls.
Zhvillimi: Pika e par e rendit t dits. Raporton zvendspresidenti i senatit.
Prfundimi: Pasi prfundoi rendi i dits, nnpresidentja e shpalli t mbyllur seancn
n orn 16.30.
- Cilat jan t dhnat e shnuara n pjesn e tij t par?
N pjesn e par t tij shnohen:
data, vendi dhe ora e mbledhjes. (Ditn e 14 nntorit 2007 n salln e msuesve.)
Organi q mblidhet (senati i shkolls).
Rendi i dits (rezultatet e arritura gjat semestrit t par; programi i ekskursioneve
msimore; parashtrime t ndryshme (sipas rastit).
Prbrja e organit q mblidhet:
-Kush sht i pranishm? (Gjith senatort, presidentja, msuesit e ftuar...)
-Kush mungon? (Ska mungesa.)
-Kush drejton? (Presidentja.)
-Cili mban procesverbalin (Sekretare pr mbajtjen e procesverbalit u zgjodh ...)
Deklarimi i llimit t mbledhjes (Presidentja, pasi verikoi pranin e t gjith
senatorve dhe t ftuarve, e deklaroi mbledhjen t hapur.)
- far prmban nj procesverbal n zhvillimin e tij?
N pjesn e zhvillimit bhet shtrimi i argumentit nga drejtuesit ose nga ndonj
antar tjetr i organit. (Raporton zvendspresidenti i senatit. n raportin e tij paraqiten
arritjet e do klase.)
Diskutim dhe ndrhyrje q bhen nga t pranishmit (Kush et dhe far thot.
P.sh.: Pyetje nga senatori i klass I B: cila klas ka pasur arritjet m t mira? Prgjigjet.
Diskutime - senatori i klass s III C dhe profesor Bregu mbshtetn.)
Paraqitja e projektvendimeve dhe procedurat e miratimit: diskutimi, votimi dhe
shpallja e vendimit t marr. (Senatori i klass s IIIA i propozon senatit ekskursionet e
46
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
47
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Modele procesverbalesh
Republika e Kosovs
Kuvendi
Komisioni pr Arsim, Shkenc, Teknologji,
Kultur, Rini e Sport
Mbledhja nr. 40
Prishtin, m 18.02. 2010 n orn 11:00
Ndrtesa e Kuvendit t Kosovs
Salla nr. N- 225
PROCESVERBAL
48
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
PRFUNDIM
T hnn m dat 22.02.2010 n orn 10,00 antart e Komisionit t bjn vizit pune n
Ministrin e Kulturs Rinis dhe Sportit.
T njjtn dit n orn 11,00 t vizitohet Teatri Kombtar me qllim t njohjes s prafrt me
shtjet aktuale n kt lmi.
4. T ndryshme
Mbledhja e ardhshme e Komisionit u caktua t mbahet t martn m 23. 02.2010 n orn 11,00,
ku do t debatohet rreth vizits s Komisionit n Institucionet e kulturs.
Mbledhja e Komisionit prfundoi n orn 11: 30.
Prgatiti: Njsia pr Mbshtetjen e Komisionit
Kryesuesja e Komisionit,
________________
Drita Kadriu
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit Veprimtarit Organizimi
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Ditari dypjessh
Msimi nis me detyrn e shtpis. Nxnsit lexojn disa nga procesverbalet q kan
gjetur dhe, pasi diskutojn me njri-tjetrin, i klasikojn sipas qllimit q jan mbajtur.
Klasa ndahet n grupe, sipas llojeve t procesverbaleve, dhe m an t ditarit
dypjessh, bjn analizn strukturore t tyre.
49
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Nuk ka t shnuar rend t dits, paraqet t pranishmit (delegatt),
prcakton kush drejton (Mithat Beu etj.).
- N fund shnon emrat e atyre q mbajn procesverbalin.
- Jepet hapja e mbledhjes dhe personi q mban fjaln i pari (shtrimi i
shtjes nga ana e tij).
- Diskutimet e t pranishmve dhe citime nga fjala e tyre. mnyrn si organizohet
votimi (nga do zon qen dy delegat, vendi q pati drguar nj kishte t drejtn e dy
votave) dhe vendime pr shtje t ndryshme (u pranua me vot q z Gj. D. Qiriazi t
ishte presidenti veprues gjersa t vinte M. beu).
- Nuk prcaktohen detyra e plane pr t ardhmen.
- Nuk deklarohet mbledhja e mbyllur.
- Jepet harku kohor i prfundimit t seancs.
Zhvillimi i msimit. Shkrimi i lir sht nj teknik ku nxnsit i jepet rreth 5-10 minuta
koh t shkruajn sa m shum t munden pr nj
tem. Nxnsit nuk duhet t shqetsohen pr ann
drejtshkrimore, por vetm pr idet. Nxnsve duhet
tu jepet mundsia t pr ti ndar idet e tyre me t
tjert.
Pasi rikujtohet struktura e procesverbalit dhe sillen shembuj t llojeve t ndryshme t procesverbaleve,
nxnsit shkruajn individualisht nj lloj procesverbali.
Model prgjigje:
PROCESVERBAL
i mbledhjes s kshillit familjar.
Mbajtur n Tiran, m 11.03. 2010 n orn 11:00
Shtpia e familjes Doko
N mbledhje morn pjes: Drita Doko (nna), Fatos Doko (babai), Blerta dhe Enis Doko
(fmijt),Marie Doko (gjyshja)
Munguan: Hasim Doko (gjyshi)
Mbledhjen e udhhoqi: F Doko, kryefamiljari
Pr kt mbledhje sht parapar ky rend dite
- T blihet apo jo nj televizor tjetr?
- T lyhet apo jo shtpia?
- T lejohen apo jo fmijt t mbahen elsat e shtpis
Diskutim rreth shtjeve q na shqetsojn
50
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
PRFUNDIM
U vendos q t hnn e ardhshme do t blihej televizori i ri. N fund t muajit do t lyhej shtpia,
ndrsa pr problemin e fundit antart e familjes miratuan njzri krkesn e Blerts.
Kryefamiljari e deklaroi mbledhjen t mbyllur, pasi prfundoi rendi i dits
Mbledhja prfundoi n orn 11: 30
Sekretari
Enis Doko
Lexohen disa nga punimet e nxnsve dhe njkohsisht bhet vlersimi i puns s njri-tjetrit.
N fund t ors msuesi/ja bn konkluzionet e ors dhe vlerson me not.
51
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Zotnis s Tij
Ministrit tArsimit n Tiran
Shklqes!
Gjendja e mjerueshme e do studentve shqiptar q kan mbet rrugsh dhe n mshir t fatit po m
shtyn tju drejtohem me kt letr.
Si do ta dini Ju vet, n kohn e pushtimit t vendit ton nga trupat gjermane u drguen nja 100
studenta shqiptar nAustri pr studime t ndryshme; si kujdestar dhe inspektor. Pran ktyne studentave
guronte asokohe prof. Filip Llupi. Ndo nga moskujdesja e qeveritarve shqiptar tathershm, ndo
nga dallaveret e autoriteteve t ndryshme gjermane, studentat ton u vuen njaty shpejt e shpejt pas
arritjes s tyne n Vjen nn mbikqyrjen dhe reglementin e organizats naciste studentore dhe qen t
ngushtuem t pranojn bursa gjermane, me gjith q e shumta e studentave kish pas depozitue shuma
t mjaftueshme pran Banks Kombtare apo pran autoriteteve gjermane n Tiran, t cilat shuma nuk
u transferuene kurr n vendin e destinuem. Ksodore erdh puna q studentat shqiptar nAustri i qen
shtrue deshtas a mosdeshtas mshirs dhe kapriave t do prijsave nacista gjerman dhe shqiptar n
Vjen. Duhet te dini zoti Ministr, se disa nga kompatriott ton, gjoja prfaqsuesa dhe kujdestar t
Kombit, gjindeshin asokohe n nj bashkpunim t ngusht me autoritetet gjermane dhe nuk kishin aspak
gajle pr sa e sa inkonvenjente dhe dame t ndryshme q i impozoheshin studentave ton. Dhe mungesa
e do ndrgjegjeje dhe ndijsije socjale-atdhetare u faq lakuriq nr njata zotnij prijsa dhe kujdestar
tashtuquejtun shqiptar, kur me shkatrrimin e Gjermanis u pren edhe mjetet nancjare nga kasa
naciste-studentore e Vjens dhe kur studentat ton mbetn rrugash e pa buk, mbasi /prijsat shqiptar
ishin shduk npr terr t nats si ujku npr mjegull. Qysh nga ajo dit kan kalue njata 100 studenta
shqiptar nj jet mizerabile derdymenash dhe avanturjerash; disa kan mujt me sos nAtdhe, disa kan
mbet n Vjen, prap disa t tjer gjinden o n Grac, o n Salzburg, o nInnsbruck e njeti, por e shumta
e tyne jan pa buk, pa mbathje e pa veshje t mjaftueshme.
Tuj e pas sysh t mirn e Atdheut tim po U drejtohem Ju. Zoti Ministr, dhe me shpres se keni pr tiu
prgjigj me ndoj mnyr ksaj thirrjes, a ma mir ksaj klithms sime. Mbetem me nderime t plota
Dr. Maloki (nnshkrimi me dor, vr. e A.R.)
Marr nga Ramaj. Albert /Krist Maloki, Reeksione, Faik Konica,2005, Prishtin
52
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
21 mars 1939
E Ndershmja Zonjush:
E ndjej veten t lumtur q mepet rasa tju falnderoj pr guximin q patt t prballoni shi e
tufan dhe t na falni nj or gzim e lumni neve t Katundit Prparimi. Djemt, n zmrat e t
cilvet keni ndez dashunin pr art dhe n buz t t cilvet keni vuem kangt tueja prdllyese,
duen t shpresojn tju shohin dhe tju ndgjojn edhe ma her t tjera ndr ta, dhe na t rritunt
e t rriturat po ashtu edhe ma fort se ata.
N kt ras m lejoni Zonjush tju citoj nga shnimet e mbledhjes s fundit t trupit msimuer
kto rreshta q asin pr ju:
...u propozue dhe u plqye unanimisht nj vot falnderimi pr Z-tin Tonin Gurazi q dhan nj
koncert n salln e Institutit natn e enjte m 9 mars 1939.
Tue ju urue sukses n misionin tuej me prhap gzim e lumni ndr zemrat e bashk-atdhetarvet
dhe bash-atdhetarkavet tueja,
Mbetem me nderime t posatshme
Ali Cungu
Tiran 20/III/39
53
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
E dashur Ana,
Sapo u ktheva nga pushimet. T them t drejtn m erdhi shum keq q ti nuk erdhe. Kalova me t
vrtet pushime t kndshme, vizitova vende t bukura e takova njerz t mrekullueshm. Kam vendosur
q hern tjetr t shkojm patjetr si grup me shoqet e klass, pasi jam e bindur q do t kalojm
momente t paharrueshme.
Mezi pres q t takohemi! Kam br shum fotogra dhe dua t ti tregoj!
T prqafoj.
PS. Mos harro t sjellsh me vete fotot e mbrmjes s maturs.
T prqafoj dhe nj her me mall Ina
Konceptet kryesore: letr zyrtare, struktura e letrs zyrtare, formulat, gjuha e letrs zyrtare, qartsia e
letrs zyrtare.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive T nxnt me kmbime T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Shkrim i lir/ Diskutim i lir Ndrtim i shprehive studimore Pun n grup
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Stuhi mendimesh
Msimi nis me pyetjen:
- Cilat jan mjetet me t cilat komunikojn njerzit mes tyre?
telegrami
faksi telefoni
Mjetet e
letra komunikimit e-posta
- struktura: koka hyrse, formula e hapjes, pjesa qendrore, formula e mbylljes, nnshkrimi,
Model prgjigjeje:
Adresa (emri i rrugs, nr. i ndrtess, vendmbrritja, mund t shkruhet edhe nr. i
telefonit, adresa e posts): Rruga Myslym Shyri nr.63, Tiran.
M posht sht shnuar formula hyrse:
I nderuar z. Kasi
55
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje:
Letra e ka t shprehur qart motivin e shkrimit t saj. Mendimet lidhen logjikisht me njri-tjetrin
dhe mnyra e t shprehurit sht e prmbledhur dhe e drejtprdrejt.
N prgjigje t letrs suaj pr nj preventiv pr ndrrimin e t gjitha pajisjeve hidrosanitare t
apartamentit tuaj, ju njoftojm se, prpara se t hartojm preventivin, do t donim t bnim nj
verikim t gjendjes s pajisjeve sanitare, pr t vlersuar llojin e nevojshm t ndrhyrjes
Model prgjigjeje:
Struktura e letrs prbhet nga kto pjes: hyrja, pjesa qendrore, prfundimi, formula mbyllse,
emri dhe rma e drguesit.
Hyrja
N prgjigje t letrs suaj pr nj preventiv pr ndrrimin e t gjitha pajisjeve hidrosanitare t
apartamentit tuaj, ju njoftojm se, prpara se t hartojm preventivin, do t donim t bnim
nj verikim t gjendjes s pajisjeve sanitare, pr t vlersuar llojin e nevojshm t
ndrhyrjes
Fjalia e theksuar me shkronja t errta tregon qart qllimin e letrs, objektivi sht i qart.
Pjesa qendrore
Prfshin informacione q qartsojn qllimin e letrs. sht e prmbledhur, pa informacione t
panevojshme.
Do t donim t bnim nj verikim...
Ju mund t kontaktoni me ne n numrat tan t telefonit, do dit nga ora 8.00-17.00. Teknikt
tan jan n dispozicionin tuaj do dit, nga e hna n t premte, nga ora 8 deri n orn 12.
Prtojm nga rasti pr tju njoftuar se ndrmarrja jon nuk i kryen vet punimet e mirmbajtjes
s mureve, por bashkpunon me rmn Arjan.
Formula e mbylljes
Karakterizohet nga nj paragraf mbylls, q lidhet me prgjigjen q pritet nga shkruesi:
N pritje t prgjigjes suaj, mbetemi me respekt
Firma - shkruhet emri i drguesit dhe rma n t gjitha rastet sht me shkrim dore.
56
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Pasi nxnsit evidentojn n grupe kto veori, ata kthehen te grupet llestare, u
shpjegojn njohurit e marra njri-tjetrit m pas, s bashku me msuesin, specikojn
veorit e letrs zyrtare n tabel.
Nxnsve u krkohet t shkruajn shkurt nj letr zyrtare. Klasa mund t ndahet n dy grupe:
Model prgjigjeje:
koka
marrsi,
vendi dhe data
formula
e hapjes
hyrja
pjesa
qendrore
formula
e mbylljes
rma
57
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: letra zyrtare, struktura e letrs zyrtare, formulat, gjuha e letrs
zyrtare, qartsia e letrs zyrtare.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive T nxnit me kmbime T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Pune n dyshe
Model prgjigjeje:
formula
e hapjes
Un i nnshkruari Arbr Ademi, lindur n Elbasan, Rrethi Elbasan, m 27. 08.
hyrja 1982, i biri i Agronit dhe i Drits deklaroj n prani t punonjsit t gjendjes civile
t Njsis Bashkiake nr. 7 Tiran, z/znj A. Nika, se jam banor me vendbanim pran
ksaj njsie vendore q nga viti 2008.
DEKLARUESI PRGJEGJSI
rma
ARBR AGRON ADEMI ERMIRA PETRIT AGOLLI
58
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Zgjidhja e ushtrimit 3
Leksiku i prdorur nga fusha e administrats civile:
i nnshkruari, rrethi, Regjistri Elektronik i Shtetasve, shtetas, gjendje civile, njsi vendore,
ushtrojm t drejtat, regjistri themeltar, akte ligjore e nnligjore, n fuqi, deklaruesi
59
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Regjistri themeltar regjistri i prgjithshm e kryesor
Akt - vendim nnligjor; ktu: ligjeve dhe vendimeve t qeveris pr zbatimin e ligjeve.
n fuqi - t qent i vlefshm, t qent n veprim (pr nj ligj, pr nj urdhres etj.).
Fuqi ligjore. Mbetet (sht) n fuqi. Hyn n fuqi. Bie nga fuqia shfuqizohet.
Model prgjigjeje
Ushtrimi 6
Informacionet q marrim nga kjo letr jan:
T dhna pr drguesin dhe marrsin:
drguesi: Delegacioni Shqiptar n Paris,
marrsi: Zoti Eric Drummond (emri e mbiemri), Sekretar i Prgjithshm i Lidhjes s
Kombeve Gjenev
(adresa: institucioni, vendi)
T dhna pr ngjarjen:
Shqiptart... n kurin serbo-turk..., jan plakitur, jan dbuar ..., jan zvendsuar
nga kolonist rus.
Npunsit serb... po bjn akte t plakitjes, t dhunimit, t djegies e t vrasjes n
mbar krahinn e Kosovs.
... m shum se dy mij shqiptar jan vrar ...shtpit q kan rrnuar e t mirat q
jan plakitur.
Shum shqiptar ... arritn ... t strehohen n territorin e Shqipris s pavarur.
Serbia... deklaroi se familjet e ktyre ... do t internohen dhe pasuria ...do t
konskohet.
T dhna pr qllimin e letrs: ... tjua trhiqni vrejtjen e Fuqive t Mdha... q (ato) t
marrin masa... e t sigurojn mbrojtjen e pakicave...
T dhna mbi kontributin e drguesit (Midhat Frashrit): kryetar i delegacionit shqiptar
Ushtrimi 7
Nnvizoni formulat hyrse dhe mbyllse t letrave:
N kt letrkmbim formulat hyrse e mbyllse jan:
60
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Mnyra e prdorimit t gjuhs shqipe tregon nivelin kulturor t shkruesve. Njri e njeh
mir at dhe e prdor me kujdes, ndrsa shkruesi tjetr prdor shum fjal t huaja, t
cilat duke u ballafaquar me leksikun q prdor tjetri, tregojn se jan t panevojshme
dhe kan gjegjsen e tyre n shqip. Duke dashur t tregoj se ka kultur perndimore,
prefekti tregon se nuk respekton elementet e komunikimit zyrtar.
Ushtrimi 8
Fjalor
Anshlus (gjerm. Ansclus). Synimi i Gjermanis pr t prfshir Austrin brenda shtetit t vet. Ky term
lindi m 1918, pas shprbrjes s Perandoris s Austro-Hungaris. M 1938, Hitleri, sipas krkess
Anshlus, u fut me trupa n Austri dhe shpalli bashkimin e saj me Gjermanin.
N ann e majt t saj sht shnuar data dhe vendi: Shkodr, 23 shtator 1939
Mungon emri i drguesit dhe adresa e tij, po ashtu emri i marrsit dhe adresa e tij.
61
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Pjesa qendrore vazhdon me nj paragraf mbylls, q sht prfundimi i letrs dhe
lidhet drejtprdrejt jo vetm me krkesn, por edhe me sugjerime pr zgjidhjen e saj.
N kt rast shkruesi, pasi shpreh besimin n gjykimin dhe vendimmarrjen e marrsit
(Jam i sigurt se do ta merrni n konsiderat dashamirse kt propozim timin), prmend
edhe t gjith intelektualt shqiptar, pr t vn m shum n detyrim marrsin: (q
un e paraqes n emn t t gjith intelektualve shqiptar).
Falnderimet dhe prshndetjet jan shprehur me nj gjuh t zgjedhur, me nj stil t
lart, gj q tregon sa kulturn e lart t shkruesit, aq edhe pozitn dhe rolin e madh n
vendimmarrje q ka marrsi: Prtoj nga rasti pr tju lut t pranoni ndjenjat e respektit
ma t madh dhe me mirnjohje t thell.
N fund t saj sht ve emrit t drguesit, ka edhe nj prshndetje q vazhdon me
gjuh dhe stil t ngritur:
Shklqesis suej
I devom e mirnjohs
P. Gjergj Fishta OFM
Shnim. Fjal gjuhsie nuk sht mbiemr, por emr n rasn rrjedhore, i cili sht
nnvizuar gabimisht.
62
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
2. Konsultim gojor
3. Kopje t shkruara
4. Kopje elektronike.
Model prgjigjeje:
Bashkia Qyteti i Ri
Lnda: Prgjigje krkess
Nr. 23 Prot.
Z. Admir Koi
Drejtor i shkolls 9-vjeare Urtsia,
Nse koha pr kryerjen e ktij ushtrimi nuk sht e mjaftueshme, msuesi/ja mund tu
krkoj nxnsve ta kryejn si detyr shtpie, po n kt rast duke shkruar nj model
letre zyrtare t plot.
Bhen konkluzionet e ors dhe vlerson nxnsit dhe grupet pr punn e tyre.
63
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
CV
ka lloje t ndryshme jep imazh pozitiv t shkruesit
M pas nxnsit, lexojn me kujdes t dhnat e modelit t dhn dhe plotsojn CV-n
e tyre. Pr t kursyer koh modeli u jepet nxnsve i fotokopjuar.
T dhnat personale
Mbiemri, emri: Eralda Boka
Vendlindja: Kor
Ditlindja: 23.10.1979
Adresa: Rr. Violeta Manushi, ndrtesa 22, hyrja 3, ap.10
Numrat e telefonit i shtpis 04237124, cel. 0652345678
Fax
E mail: eraldaboka@yahoo.com
Kombsia: shqiptare
Gjendja civile: e martuar
65
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Edukimi /arsimimi
Arsimimi: 1994-1998 Universiteti i Tirans, Fakulteti Ekonomik
1994 1998- shkolla e mesme Eqrem abej, Tiran,
1986-1994- Shkolla 9-vjeare Mihal Grameno, Tiran
T dhnat personale
Mbiemri, emri: Kokalari Musine
Vendlindja: Andale, Turqi
Ditlindja: 10.02.1917
Adresa - ____________
Numrat e telefonit - ____________
Fax ____________
E -mail ____________
Kombsia: Shqiptare
Gjendja civile: Beqare
(Statusi civil)
66
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Arsimimi
1937-1941 - Universiteti i Roms, Itali,
1937 prfundon shkolln e mesme Nna mbretresh, Tiran,
Shkolln llore e kryen n Gjirokastr
CV e JUP KASTRATIT
T dhnat personale
Mbiemri, emri: Kastrati Jup
Vendlindja: Shkodr
Ditlindja: 15.04.1924
Adresa - ____________
Numrat e telefonit - ____________
Fax ____________
E -mail ____________
Kombsia: Shqiptare
Gjendja civile -
Statusi civil -
Merita pune dhe qytetarie Medalje pune (1969); titulli Msuesi i Popullit (1987).
Mjeshtr i Madh i Puns (1999). Qytetar nderi i Shkodrs (2002)
Gjuh t huaja
68
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- sht gazeta?
- sht nj nga mjetet m t prdorura t komunikimit masiv. Ajo informon duke i dhn
lexuesit lajme mbi faktet m t rndsishme.
- Gjuha e prdorur n gazet sht zakonisht gjuha standarde, por ajo mund t jet e
ndryshme edhe n varsi t publikut, t cilit i drejtohet.
Formati tradicional (56/58 gjatsi 35/41 gjersi) dhe Tabloid ( format i vogl) foto,
gura n varsi t rndsis s lajmit.
Titulli prmban mesazhin kryesor, prmbledh t gjith lajmin. Duhet t jet i shkurtr.
Ndrtimi i njohurive.
Role t specializuara n diskutime. sht nj teknik e t nxnit n bashkpunim pr
menaxhimin e diskutimeve n grupe t vogla, n lnd t
caktuara. Prdoret pas leximit t nj teksti apo paraqitjes
s nj teme. Teknika bn q t gjith t diskutojn pr
t njjtn tem duke luajtur role t ndryshme, nga
kndvshtrime t ndryshme. Duke qen se kto role
zgjidhen pr t theksuar an t ndryshme t t kuptuarit,
metoda bn t mundur q nxnsit ti msojn kto
aspekte n mnyr t qllimshme prmes praktiks aktive.
Pasi nxnsit jan t njohur paraprakisht me materialin teorik, msuesi/ja e ndan klasn n
grupe m 4-5 nxns dhe u krkon t hartojn skemn e gazets s shkolls. Secili grup
do t prezantohet me variantin e tij. M pas ata do t shkruajn nj artikulli pr rubrikn q u
plqen dhe t lidhin me njri-tjetrin t gjitha idet q u lindin pr t ndrtuar gazetn.
Model prgjigjeje:
1- N grupin e prezantuesve t strukturs s gazets nxnsit, pasi jan njohur
me rubrikat e nj gazete t prditshme, prcaktojn strukturn dhe rubrikat
m t rndsishme q do t prmbaj gazeta e shkolls. N mnyr analoge
me rubrikat e nj gazete t vrtet (pr kt vzhgojn me kujdes gazeta t
sjella n klas prej tyre dhe informacionin e dhn n libr), msuesi/ja jep nj
variant se cilat jan rubrikat q mund t prmbaj gazeta e shkolls.
Rubrika Kush jemi ne? do t prmbaj informacion veprimtarit e nxnsve. Ata tregojn
pr veten, msimin, shkolln, punn q bjn n t, klasat, msuesit etj.
Emrin e ekspozits
Vendin nga jan marr kuadrot etj. (jan marr nga Instituti i Kulturs Popullore)
70
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Nuk mund t themi se kjo sht 100% Barka e Noes, por 99% jemi t sigurt.(Ktu
opinioni sht grshetuar me dhnien e fakteve) Struktura antike kishte disa nnndarje
me shtylla druri, n t cilat me siguri gjendeshin kafsht- tha Yeung Wing Cheung,
regjisor nga Hong Kongu
71
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Rishikim n dyshe
Model prgjigjeje:
Ushtrimi 1
Si jan organizuar informacionet n kt artikull?
Ushtrimi 2
Bni analizn morfologjiket foljeve t nnvizuara. Cilat forma kohore jan prdorur m
shum n kt tekst?
Zgjidhja e ushtrimit 2
do t bashkohen folje, veta III, shums, mnyra dftore, koha e ardhme, trajta
joveprore, zgjedhimi I
do t interpretoj folje, veta III, njjs, mnyra dftore, koha e ardhme, zgjedhimi I,
trajta veprore, kalimitare
ngjiti veta III, njjs, mnyra dftore, koha e kryer e thjesht, zgj. II, trajta veprore,
kalimtare
ka dhn veta III, njjs, mnyra dftore, koha e kryer, zgjedhimi II, trajta veprore,
kalimtare
prfshihen veta III, njjs, mnyra dftore, koha e tashme, zgj. I, trajta joveprore,
sht veta III, njjs, mnyra dftore, koha e tashme, zgj. II, trajta joveprore,
72
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ka dhn veta III, njjs, mnyra dftore, koha e kryer, zgjedhimi II, trajta veprore, kalimtare
" Detyr shtpie. Shnim: nse koha pr realizimin e plot t etaps nuk sht e mjaftueshme
msuesi mund tua jap kt si detyr shtpie ku nxnsit i krkohet t shkruaj nj artikull pr
gazetn e shkolls.
Paraprgatitje: Gjeni ose lexoni informacione t ndryshme pr jetn dhe krijimtarin e Gjergj Fishts.
Materiale shtes
Pr gjysm shekulli Gj. Fishta (1870-1940) ishte gura zotruese e letrsis shqiptare.shte i
njohur si poet, gjuhtar, publicist, prift, politikan dhe mendimtar.
Lindi n fshatin Fisht t Zadrims, n 23 tetor 1871. Kreu studimet e para n Seminarin
Franeskan t Shkodrs si dhe n Seminarin e Troshanit. sht quajtur Epiku i shekullit.
Ndrtoi epin shqiptar t shek. XX.
N fushn e letrsis punoi pr 40 vjet dhe krijoi nj vepr t madhe n t gjitha gjinit etj. Veprat
e tij letrare jan: Lahuta e malcis, Anzat e Parnasit, Gomari i Babatasit, Mrizi i Zanavet, Vallja e
Parrizit, Juda Makabe, Jerina ose Mbretnesha e Luleve.
73
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
FAIK KONICA
AUREL PLASARI
Si mund t lexohet nj lirik e Fishts - Njeriut i plqejn prjashtimet, pikrisht ngase ato
prforcojn rregullat. N lirikn e Fishts, poezia Nji lule vjeshtet t del prpara si nj oaz
befasuese. Edhe n pyllin madhshtor, pa fund e an t epiks s tij, ajo t prkujton nj
lirisht..
KRISTAQ JORGO
Letrsia sht pr Fishtn vokacion kryesor krahas priftris. Shkruan rregullisht dhe shum.
Boton dhe riboton n mnyr ritmike, pothuaj pa ndrprerje dhe pa penges. Themelon
drejton organe kulturore-letrare. Veprat e tij prcillen n mnyr t vazhdueshme nga kritika,
ka publikun e vet dhe njeh nj receptim t gjer. hyn n programet shkollore. Prkthehet n
gjuh t huaja dhe njihet n qarqe letrare e shkencore t Evrops. Koncepton q n gjallje
nj botim t plot t veprs s vet. Modelohet kshtu me Fishtn m plotsisht se me cilindo
krijues tjetr, shkrimtari shqiptar prfaqsues
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Pyet srish T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Shkrim i shpejt Ndrtim i shprehive studimore Pun individuale
74
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis. Disa nxns lexojn artikullin e shkruar
pr gazetn e shkolls. Nxnsit diskutojn pr punimet e njri-tjetrit duke vn n
dukje elementet e strukturs s nj artikulli, si: renditja e informacionit, strukturimi i tij,
dallimi i fakteve nga opinionet, korrektimin n tekst t gabimeve drejtshkrimore, kohve
t foljeve dhe llojit t fjalive t prdorura.
Shnon bashk me nxnsit far din ata pr titujt dhe veorit e tyre, far duan t
din dhe far msuan,
Di Dua t di Msova
Prmban mesazhin kryesor. Kur vendoset titulli? Titulli vendoset pasi sht shkruar artikulli.
Zgjidhje e ushtrimit 5.
- Pse ky autor dhe vepra e tij duhet studiuar (kur?- tani) (ku? - n shkoll)?
Model prgjigje:
N diskutime t gjata pr letrsin shqipe dhe zhvillimin e saj shpesh her sht ln
pa prmendur emri m i rndsishm i asaj kohe: Gjergj Fishta. Shum natyrshm lind
pyetja: A do t kishte kuptim letrsia shqipe pa nj kolos t prmasave t tilla?!
" Detyr shtpie. Paraprgatit kronikn. Sillni n klas lloje t ndryshme kronikash.
76
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Katr zona n ak jan lokalizuar brenda pak orsh n disa zona t vendit
Katr vatra zjarri jan lokalizuar brenda pak orsh n disa zona t vendit. Pr pasoj, dhjetra hektar pyje,
ullishta dhe vreshta jan prfshir nga akt, ndrkoh q zjarret kan krcnuar seriozisht edhe banesa.
Fier
Nj zjarr ka rn dje n mesdit n fshatin Portz. Si pasoj e akve jan djegur siprfaqe me ullinj dhe
shkurre. Forcat zjarrkse dhe banort kan mbajtur akt larg zons s banuar. Zjarri ka rn n kodrat
e fshatit Plyk, fshat i Komuns Portz dhe m pas sht prhapur n fshatin Qendr t komuns. Brenda
pak minutash, i favorizuar edhe nga era q frynte, akt jan prhapur duke shkuar shum pran zons
s banuar. Fillimisht banort kan tentuar ti shuajn vet akt, ndrsa m pas kan njoftuar repartin
e mbrojtjes nga zjarri dhe shptimit. Drejt vatrs s zjarrit kan shkuar shum forca zjarrkse dhe nj
automjet. Ky i fundit nuk ka mundur ti afrohet vatrs s zjarrit, si pasoj e rrugs tejet t dmtuar. Banort
e zons dhe forcat zjarrkse kan mundur ta vn situatn nn kontroll dhe kan mbajtur akt larg
banesave t zons. Operacioni i shuarjes s akve ka zgjatur pr m tepr se dy or, por bilanci i zjarrit
ka qen m shum se 60 hektar siprfaqe me ullishta, shkurre dhe vreshtari t djegura. Dmet jan t
konsiderueshme tek t mbjellat e banorve t zons. Policia po punon pr gjetjen e shkakut, por dyshimet
e para asin pr nj zjarr t shkaktuar nga obant.
Kronik subjektive
Nj tragjedi e madhe po ndodh n shum zona t vendit, ku vatrat e zjarrit po kthejn n hi gjithka brenda
pak orsh. Pr pasoj, qindra hektar pyje, ullishta dhe vreshta jan prfshir nga akt e strmdha,
ndrkoh q zjarret kan krcnuar seriozisht edhe banesat.
Fier
Nj zjarr me prmasa t mdha ka rn dje n mesdit n fshatin Portz. Si pasoj e akve jan djegur
dhjetra rrnj ullinj si dhe siprfaqe t mdha me shkurre. Forcat zjarrkse dhe banort po bjn t
pamundurn duke u rrezikuar seriozisht pr t mbajtur akt larg zons s banuar... Drejt vatrs s zjarrit
kan shkuar forca t panumrta zjarrkse dhe shum automjete... Dmet duket se jan t pariparueshme
tek t mbjellat e banorve t zons. Sipas policis shkaktar t zjarrit jan obant.
77
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Kronik kulturore.
Shkodr / Kalaja e Rozafs n Shkodr ka qen skena e aktivitetit t zhvilluar mbrmjen es mrkurs
n qytetin e Shkodrs n prkujtim t 100-vjetorit t lindjes s Nn Terezs. N ambientet e kalas
s lasht Teatri Kombtar me mbshtetjen dhe nn kujdesin e kryeministrit Sali Berisha prezantoi
nj teatr poetik me krijime t Nn Terezs. T pranishm pr t ndjekur kt aktivitet kan qen
dhe Kryetarja e Parlamentit Jozena Topalli dhe ministri i Kulturs Ferdinand Xhaferaj. Krijime
poetike t interpretuara nga aktor t njohur t skens shqiptare si Tinka Kurti, Margarita Xhepa,
Ahmet Pasha etj, jan mirpritur nga publiku i shumt i pranishm dje n mbrmje. Kuarteti muzikor
Akustika ekzekutoi kngt Dua m shum Shqiprin, kng kishtare dhe dy kng shkodrane.
Personalitetet e pranishme n kt aktivitet kan vlersuar gurn e Nn Terezs dhe veprn q ka
lartsuar emrin e saj. Prpara ktij aktiviteti, zonja e par Teuta Topi ka vizituar shtpin muze ku ka jetuar
familja e Nn Terezs n Shkodr.
Kronika roz
Xhenifer Lopez: Dua t kem fmij t tjer
Maks dhe Em jan dy binjakt e Xhenifer dhe jan gjithka pr ta br at t lumtur. Diva e muziks dhe
lmit mendon srish pr t pasur fmij t tjer edhe pse nuk kan kaluar ende dy vjet nga lindja e dy
binjakve. Ajo pr t ciln mendon vazhdimisht sht t zgjeruarit e familjes. Dshiroj t kem fmij t tjer
ka thn Lopez. N jet nuk mund t planikosh gjithka, asnjher nuk i dihet. Xheniferi, 40 vjee, sht
munduar pr t pasur shtatznin e par. Zra thon se kngtarja ka marr kura pr t br fekondim. Por
ajo ka mohuar do gj duke pohuar se mbi do gj tjetr do t donte fmij t tjer. Sa m shpejt madje.
KRONIKA E ZEZ
Bulqiz
Kapet me 20 ton mineral kromi pa dokumente, ndalohet nj 46-vjear. Dyshohet se sasia e bllokuar e
mineralit sht vjedhur nga subjektet private t palicencuara pr shfrytzim kromi n miniern e Bulqizs.
Burimet e policis s Bulqizs bjn t ditur se ka nisur procedimi penal pr X. Y., 46 vje, nga qyteti i
Bulqizs, pr veprn penale t vjedhjes parashikuar nga neni 134/1 i Kodit Penal. Burime nga policia
saktsojn se gjat nj kontrolli t ushtruar n banesn e 46-vjearit iu gjetn dhe sekuestruan n cilsin
e provs material 20 ton krom, pr t cilin nuk kishte asnj dokument justikues. Dyshohet se ai e ka
vjedhur sasin e mineralit te subjektet private t licencuara pr shfrytzim kromi n Miniern e Bulqizs.
Konceptet kryesore: kronika, kronika subjektive, kronika objektive, stili i kroniks, struktura e kroniks.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Pyetje prgjigje Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Lexim dhe pyetje T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Diagrami i Venit Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
Ndrtimi i njohurive. Lexim dhe pyetje. sht nj veprimtari ku nxnsit punojn n dyshe.
Nxnsit lexojn me radh pjes t caktuara t
msimit dhe shkruajn anash tekstit shtjet (faktet,
konceptet) kryesore. Pasi mbaron s lexuari nxnsi i
par, i dyti i bn pyetje rreth tekstit. Pyetjet i shnojn
n skeda letre dhe ,nse nxnsi i dyt bie dakord me
prgjigjen, e shkruajn at n skedn e pyetjes. Pas
ksaj shkmbehen rolet.
79
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Kan zgjedhur/ q t bjn xhiro me motor uji,/ teksa kan menduar/ q gjat
ktij udhtimi n det t shohin edhe gadishullin e Karaburunit.( fjali e prbra me katr
pjes, me marrdhnie nnrenditse ftilluese (kundrinore) dhe shkakore)
Fjali e przier, me marrdhnie nnrenditse dhe bashkrenditse: Rreth ors 18:oo
ata kan par nj gomone me turist (pj. e pavarur) dhe u kan br shenj (pj.
kryesore) q t afrohen dhe ti marrin me vete (dy pjes t nnrenditura qllimore q
jan t bashkrenditura me njra-tjetrn).
Foljet jan kryesisht n kohn e kryer t thjesht: kan zgjedhur, kan menduar, kan
mbetur, ka qen, kan qndruar, ka kaluar, kan par, ka nisur, jan mundur etj.
Leksiku i prdorur sht ai i ligjrimit bisedor me fjal t zgjedhura nga ai libror, t cilat
vihen n thonjza: eksplorojn,zbarkojn.
Mbizotron fakti
81
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
sht nj teknik n t ciln nxnsit punojn n dyshe pr t
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit
rikujtuar njohurit duke u mbshtetur n pyetje t ndryshme.
Nxnsit punojn duke br skica, shigjeta, kuti,rrath
etj. Me an t ksaj teknike ata dallojn dhe organizojn
konceptet kryesore dhe lidhjet q ekzistojn midis tyre.
Msuesi/ja e ndan klasn n grupe baz prej pes vetash. M pas nxnsit ndahen
n grupe ekspertsh dhe punojn prkatsisht:
Grupi I - Ushtrimi 1 a)
Kush nj avion i linjs Spain air me 172 persona n bord.
far sht prplasur me fundin e pists s aeroportit t Madridit. Nga ky
incident kan mbetur t vdekur n vend t paktn 153 veta.
Ku n aeroportin e Madridit.
Kur- rreth dy or m par.
Pse sepse ka psuar nj defekt, sapo kishte arritur shpejtsin pr tu ngritur n ajr.
b)
Kush -nj trmet i fuqishm
far tronditi, shkaktoi dme t vogla materiale,
Ku n Gjoric t Dibrs, n verilindje t Shqipris
Kur pak para mesnats, n orn 23 e 49 minuta
Pse -
82
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
a. morfologjike:
- prdorimi i foljeve kryesisht n kohn e kryer: kan mbetur, kan mbrritur,
kan lluar, kan qen, sht shprndar, kan br, ka nxjerr etj.;
- prdorimi i kuzuar i mbiemrave kryesisht mbiemra marrdhnior:
e deklaruar, zyrtare, mjeksore, policore, prfundimtare, i kuq, e ndotur, t bardha etj.
b. sintaksore:
a. prdorimi i fjali t thjeshta t zgjeruara:
Nga ky incident kan mbetur t vdekur n vend 153 veta.
T paktn kjo sht shifra e deklaruar n mnyr zyrtare nga autoritete spanjolle.
b. Fjali t prbra me pak pjes, me marrdhnie nnrenditse dhe bashkrenditse:
- Menjher pas aksidentit n vendin e ngjarjes kan mbrritur ekipet mjeksore,/ t
cilat kan lluar nga puna pr nxjerrjen e viktimave dhe pr shptimin e t plagosurve t
mbetur nn rrnojat e avionit (Fjali e prbr me dy pjes me nnrenditje prcaktore)
Pj. kryesore
Pj.n. prcaktore
- Burimet policore spanjolle kan br me dije pr mediet/ se numri i t vdekurve
sht 153, /por mendohet/ se nuk do t jet shifra prfundimtare.(Fjali e prbr me
katr pjes e przier pjesa I kryesore, pjesa II e nnrenditur ftilluese, pjesa III e
bashkrenditur kundrshtore, pjesa IV e nnrenditur ftilluese.)
Pj.n. prcaktore
Grupi IV Ushtrimi 4
Nnvizoni foljet n t dy tekstet dhe prcaktoni kohn dhe mnyrn. Argumentoni
prdorimin e tyre.
Foljet prdoren kryesisht n mnyrn dftore dhe n kohn e kryer. Mnyra dftore e
tregon veprimin t sigurt, q ndodh vrtet, kurse koha e kryer tregon se veprimet
kan ndodhur (jan realizuar plotsisht). T dy ngjarjet e kronikave tregojn nj veprim
t prfunduar.
Nxnsit mund t zgjedhin nga katr fjal pr do klas dhe t bjn analizn e tyre.
P.sh.:
Emra:
aksident- emr i prgjithshm, n. njjs, gj. mashkullore, konkret, trajta e pashquar, r.
emrore, lakimi I,
t Madridit - emr i prvem, n. njjs, gj. mashkullore, konkret, trajta e shquar, r.
gjinore, lakimi I,
puna - emr i prgjithshm, n. njjs, gj. femrore, abstrakt, trajta e shquar, r. emrore,
me parafjal, lakimi III,
84
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Mbiemra:
(shifra) e deklaruar mbiemr i nyjshm, n. njjs, gj. femrore, r. emrore
(nga autoritetet) spanjolle mbiemr i panyjshm, n. shums, gj. femrore, r.
emrore
(shifra) prfundimtare mbiemr i panyjshm, n. njjs, gj. femrore, r. emrore
(re) t bardha mbiemr i nyjshm, n. shums, gj. femrore, r. emrore, shkalla
pohore
Grupi V- Ushtrimi 5
Fjalt ky t tekstit I
Avion, aksident, ajror, Madrid, 153 viktima, t plagosur, ekipe mjeksore, burime
policore, burime zyrtare, defekt, re tymi, sirenat e autoambulancave
Fjalt ky t tekstit II
Shqipri, trmet, mesnat, 5.4 shkall Rihter, 7 ball, epiqendr, Gjoric e Dibrs,
dme materiale, ska viktima,
85
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Kronika
Materialet dhe mjetet msimore
historike Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t ndryshme gazetash, kronikash historike,
shkumsa me ngjyra, tabela.
(Me qllimin e rregullimit t marrdhnieve n mes Kishs Katolike dhe mbretris shqiptare,
n llim t viteve 30-t, Arqipeshkvi i Shkodrs Monsinjor Mjeda lloi bisedimet me Vatikanin,
pr arritjen e nj Konkordati (marrveshjeje), i ngarkuar nga qeveria shqiptare. Materiali q
po paraqesim m posht krkon t ndrioj marrdhniet e s drejts kishtare n Shqipri
deri n kt periudh. Ardhja e komunizmit u shoqrua me dhunimin e t gjitha t drejtave t
mparshme q mbronin Kishn Katolike n Shqipri. Pr arsyen e msiprme ekziston nj
vakuum i madh ligjor edhe n aspektin e msiprm. Nprmjet ktij artikulli krkojm t vm
n dukje se do raport i komuniteteve fetare me shtetin duhet t mbshtetet n institucione t
prcaktuara qart ligjrisht. Hapi i par ku duhet t mbshtetet nj marrveshje e till duhet
t jet kushtetuta stabile e shtetit, e cila prbn garantin e par pr llimin e bisedimeve
pr nj konkordat. Nj prej pyetjeve q antart e nj komuniteti do t duhet ti bjn vetes
n nj rast referendar konstitucional sht se, sa nj projekt-kushtetut mbron t drejtat e
aspiratat e komunitetit, t drejtat e barabarta demokratike brenda bashksis shtetrore? N
kt drejtim, a prbn Kushtetuta garantin e par pr mbrojtjen e drejtave t popullit tim n
prgjithsi? (Phoenix)
86
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
veprimtaris fetare, do aktivitet i kishs ishte i ndaluar. Pr shekuj me radh nuk u dgjua m kumbimi
i kambanave. Q ather u shfaq nj fenomen shum interesant n jetn e Kishs Katolike: meshtart
shqiptar thuajse deri n shekullin XIX, mbajtn t veshur kostum popullor.
N kt situat ndrydhse jetoi Kisha Katolike Shqiptare thuajse tre shekuj me radh. Fillimi i revoltave
pr liri n shekullin XVIII, t frymzuara prej Kishs dha frytet e saj vetm n shekullin XIX. Franca,
Italia dhe sidomos Austria u bn mbshtetset kryesore t katolicizmit shqiptar. Q nga viti 1848
Austria nancoi rregullisht Kishn Katolike thuajse n t gjitha drejtimet.
Nn mbrojtjen e shteteve t lartprmendura, Kisha Katolike arriti t merrte form dhe i shkputi shum
privilegje qeveris turke, t cilat i ruajti deri me lirimin e vendit n vitin 1912. Kshtu mund t prmendet
nj fuqi Juridike (pro foro externo) mbi besimtart katolik. Kleri katolik gzoi nj mbrojtje t sfers
private ku hapsira brenda mureve t kishs gzoi nj lloj paprekshmrie. Besimtart katolik arritn,
fal kishs, t prjashtoheshin prej ushtris e sidomos t arrinin mospagimin e taksave, lirin tregtare
etj. N sfern e kulturs u arrit q katolikt shqiptar t gzonin t drejtn e shkollave, mbledhjeve
publike dhe publikimin e librave, revistave etj.
Prktheu nga gjermanishtja
Gjergj Kola
http://www.dardania.com/phoenix
Msimi nis me detyrn e shtpis. Nxnsve u sht krkuar t sjellin n klas kronika
t ndryshme historike. Ata jan ndar n 6 grupe me nga pes nxns. Msuesi/ja v
prball njri-tjetrit grupet dy e nga dy. Grupet e nxnsve shkmbejn me njri-tjetrin
nga nj tekst, t cilin ata mendojn se sht kronik. Grupit kundrshtar i duhet t
evidentoj ato elemente, t cilat e klasikojn si t till. Me qllim q n kt etap t
msimit t prfshihen t gjith nxnsit (edhe ata q nuk lexojn shum) msuesi/ja
mund t prgatis n nj tabel letre elemente q i drejtojn nxnsit n veorit q i
identikojn tekstet e dhna, si kronika historike:
87
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Pasi punojn pr 10 minuta t pavarur grupet japin prgjigjet e tyre. Msuesi dgjon
prgjigjet, i vlerson ato dhe shnon ato elemente q kan nevoj pr tu saktsuar n
prgjigjet e nxnsve.
Model prgjigje
Vendet- Shkodr
Koha- vitet 1858-1861 Ditn e shtimjes s themeleve,
personazhet, -, Avdi Pasha, Valiu i Shkodres, Imzot Topich, Dom Ejll Radoja, famullitar i
qytetit me ndihmsat Dom Ejll Tanushi, Dom Mhill Marai, Dom Zef Paci (Shestani), Dom
Simon Berisha, Haz Daut Efendi Borii, trupi konsullor i akredituem ipeshkvijt e dioqezave
sufragane, kleri shekullar e rregulltar, xhakojt e seminarit dioqezan, parsia e popull.
88
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
faktet, - populli i pafar kishte ardh nga t gjitha ant e krahinat e Shqipnis, rmani i
lejes nga Sulltani pr ndertimin e kishs, kishte ardh qysh n vitin 1851, u vu kryqi aty
ku sot asht lteri i madh, dhe u nguln piketat, lexoi rmanin e Sulltanit (dekretin), u bekue
guri i par i themelit nga Imzot Topich dhe u eln themelet. Sendekomini (arktari i
nancs s qarkut) vilajetit, shprazi 700 lira turke orini prej nj inije shkrue n savat e
mbulue me shami mndafshi me topa ari dhurat e Sulltanit pr ndrtimin e katedrales.
Papa i Lumi Piu IX me ann e Imzot Topich, drgoi 1000 skuda, ndihm pr godin e
kishs dhe n vitin 1861 e naltoi Kishn e Madhe Metropoli Kisha e Madhe asht e
gjat m.73,50 (deri te balaustra 50m) e gjan 40 metra dhe e nalt 23,50m.etj
Shnim: Nse jo t gjith nxnsit kan sjell tekste t kronikave historike msuesi
mund tu jap nga nj model.
Model prgjigje
- Vendi- Shqipria
- Koha mesi i shek XVI
- Personazhet -......shqiptart???
- Fakte objektive- vendi ka 100 vjet q ndodhet nn sundimin otoman. Pas luftrash t
prgjakshme muret e qyteteve jan shembur, shum katunde jan djegur
Qytetet kan marr pamjen e kasabave t Orientit,... ngrihen minaret e xhamive, shum
familje jan shkulur... katolicizmi ishte n trheqje, sepse.....akoma edhe n vitin 1660
himarjott n nj shkres......
Humanizmi prvese prtriti gjith jetn mendore t Italis, u b edhe nj kthes pr
Evropn. Nj epok t re n fushn mendore kish hapur m an tjetr shtypi me shkronja
t lvizshme q shpiku m 1440 Gutenbergu.....
- Fakte subjektive- pas luftrash t prgjakshme, muret e qytetit jan shembur, shum
katunde jan djegur, shum...
familje jan shkulur e kan marr arratin..... dhe kjo herezi mori dhen n shekujt e
mpastajm me krahina t tra kjo rrym q u ndie n gjith Evropn nuk mund t mos jet
ndier edhe n ant tona.......
- Qllimi i rrmit sht jo vetm t informoj, por edhe t bind lexuesin pr at q rrfen.
- Model zgjidhjeje e Ushtrimit 3: Analizojeni tekstin nga ana gjuhsore
- Leksiku fjalt q prdor autori lidhen me fusha t caktuara t veprimtaris shoqrore:
- a. Kur rrfen pr pushtimin turk, prdor fjal turke: osman, kasaba, xhami, minare, Orient
- b. Kur rrfen pr fatin e fes katolike, prdoren fjal nga fusha teologjike: katolicizm,
fe kristiane, islam, herezi, misionar, kleri, kurja romake, libra t liturgjis, kardinal,
priftrinj, breviar, ocet...; reform, kundrreform;
89
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- c. Kur rrfen pr humanizmin dhe kthesn q psoi Evropa, prdoren fjal nga fusha e
kulturs: humanizmi, jeta qytetare, kultura laike, ngjallje e letrsis, formim kulturor, shkrimtar,
shtypi, shtypshkronja, libri, lvizje letrare, shkrime, shtypshkrime, dorshkrime etj.
Struktura sintaksore:
a. fjali t thjeshta t zgjeruara:
Jemi n mesin e shek. XVI. Folja sht n kohn e tashme, q quhet edhe e tashmja
historike. Autori pr ti afruar ngjarjet dhe pr ta br rrmin sa m interesant, prdor
n vend t kohs s kryer, kohn e tashme.
b. Fjali t prbra me marrdhnie nnrenditse, bashkrenditse e t prziera:
Vendi ka gati 100 vjet/ q gjendet nn sundimin e osmanve. Foljet jan n kohn e
tashme. (Fjali e prbr me dy pjes me marrdhnie nnrenditse prcaktore.)
Misionart e vizitort/ q drgon Vatikani n kt an n shekujt XVII e XVIII,
prshkruajn me ngjyra t gjalla m nj an t shkuarit tatpjet t fes kristiane,
m an tjetr padijen e klerit, po edhe t lnt e ktyre provincave pas dore nga ana e
kurjes romake, ndr t tjera edhe mungesn e librave t liturgjis./ (Fjali e prbr me
dy pjes me marrdhnie nnrenditse prcaktore.)
Duke u mbshtetur n veprn Kujtimet e M. Frashrit, mbledhur nga nipi i tij (material
i sugjeruar) nxnsit mund t marrin t dhnat q ti prdorin pr shkrimin e kroniks.
N vitin 1930, meqense kabineti Koo Kota kishte dhn dorheqjen, Zoti Pandeli
Evangjeli u ngarkua t formonte kabinetin dhe Naltmadhnia e Tij Mbreti m propozoi
dikasterin eMinistris s Ekonomis Kombatre, t ciln e pranova. Me t hyr n kt
dikaster dshirova q sistemin e punimit bujqsor ta zbatonin n t gjitha katundet e
nj qarku, i cili ishte qarku i Kavajs, sepse ky qark ka nj fush pjellore dhe kodrina
t buta, ndodhej afr detit dhe mbi rrugn kryesore kombtare q prshkon mesin e
Shqipris. U zgjodhn agronomt m t mir, shum a pak t specializuar n degt e
ndryshme t bujqsis, n Kavaj u formua nj zyr teknike, me depo veglash, me uzin
meremetimi t ktyre veglave, me farra t seleksionuara, me kafsh t mdha racash,
dhe do agronomi iu caktua nj zon e prbr prej 4-5 katundesh, ku agronomi, pasi
t studionte e t hetonte gjendjen bujqsore, blegtorale dhe klimatike t zons, do t
shtrngonte popullsin e katundeve pr t zbatuar punimin intensiv, duke iu dhan
bujqve ka u mungonte, si vegl, far, dan e t tjera.
Meqense katundart bujq kudo dhe kurdoher jan konservator, nj sistem i ri i
detyrueshm punimi u dukej i rnd dhe, sipas mendsis s tyre, nuk e prfytyronin
90
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
" Detyr shtpie. Paraprgatitje tema Autobigraa. Sillni n klas autobiogra t ndryshme.
(mund t lexojn Autobigraa e Nolit).
91
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: autobogra, tekst rrfyes etj.
Struktura msimore:
Organizimi i
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve
nxnsve
Parashikimi Stuhi mendimesh n dyshe Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Lexim me kodim t imt t tekstit T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi.
Kjo teknik i ndihmon nxnsit t zhvillojn iden e t
Stuhi mendimesh n dyshe. menduarit sa m gjer, m thell dhe m prfytyrues ka
njihet edhe si t menduarit lateral (dytsor). Nxnsit
hedhin idet e tyre n letr e m pas i shkmbejn ato me
shokt, shtojn mendime t reja n listat e tyre e n fund
dyshet paraqesin idet e tyre para klass.
Autobiograa
sht tekst subjektiv dshmi t rndsishme t jets
paraqiten fakte tregon pr fmijrin/adoleshencn
gjendja emocionale/ ndjenjat pr shkollimi, karriern
prshkruan vendet ku ka qen
FE- ato pjes t tekstit ku shoqrohen jo vetm faktet, por edhe gjendja emocionale
e autorit/ ndjenjat e tij.
92
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Krejt i shkujdesur pr t ardhmen, iu kushtova i tri prsosjes s vets... i mposhtur nga ethet...
Si nj makth i vrtet... mua m dukej se, mbas ksaj, jeta ime nuk kishte m asnj kuptim...
D ato pjes t tekstit, t cilat japin dshmi t rndsishme edhe pr nj mjedis apo
nj epok historike t caktuar.
N vetvete ngjarjet e jets sime nuk kan absolutisht asnje vler pr njeri...
... Por n at mnyr q un i dhash veprimin dhe kamjen lartsimit t gjuhs
amtare, ruajtjes s Atdheut shqiptar, po ashtu po parashtroj ndodhit e jets sime pr
vlern e pashoqe q prmbajn...
F nnvizohen foljet dhe prcaktohet koha dhe mnyra n t ciln jan prdorur:
koha e pakryer, koha e kryer, e tashme, m se e kryer, mnyra dftore, lidhore, kushtore,
habitore, dshirore, urdhrore.
Linda- koha e kryer e thjesht
Kishte lindur e kryer
rridhnin, jepte, ngacmonin, ishin,. rrija, isha - e pakryer
Ndodhet, sht e tashme
Elementet e autobiogras
- Ato pjes ku autori dhe protagonisti jan nj dhe shnojn ngjarje t ndodhura realisht.
Fan Stilian Noli lindi m 6 janar 1882 n Adrianopoj t Turqis. Ishte i biri i Stilian Nolit dhe i
Marie (Golaqi) Nolit. Ndoqi gjimnazin grek n Adrianopoj dhe mori diplomn Cum laude m 1912
n Harvard. M 1939 diplomn e Bakolarit n muzikn e Konservatorin e Njunglandit dhe gradn
e doktorit t shkencave lologjike n Universitetin e Bostonit. sht Mitropoliti kryepeshkop i
Kishs Ortodokse Shqiptare. Botimet e tij prfshijn dyzet e tre libra
- Pjes t tekstit ku jepen jo vetm fakte, por edhe gjendja emocionale e autorit/ ndjenjat e tij.
sht pun e vshtir t shkruante autobiogran nj njeri si un, q ka provuar t gjitha
punrat.....
- Ato pjes t tekstit t cilat japin dshmi t rndsishme edhe pr nj mjedis apo nj epok
historike t caktuar
Prkthimi mjeshtror i Dhjats s Re shqip nga Konstandin Kristoforidhi ka qen nj nga librat
e mdhenj q kam lexuar qysh n moshn 18 vje. Ky libr sht shkaku q un u bra misionar i
popullit. Pas shtat vjetsh, m 1908 u dorzova prift nga kryepeshkopi rus n Nju Jork. M 1922,
kur Kisha e Shqipris doli e vetqeverisur, un u shugurova peshkop dhe u caktova Mitropolit
kryepeshkop i dioqezs s Durrsit n Shqipri q prfshinte dhe Tirann, kryeqytetin. Tani jam
kryetar i Kishs Ortodokse Shqiptare n Amerik, me qendr n Boston.
Si njeri me prejardhje shqiptare, un kam dhn kontributin tim n krijimin e shtetit t pavarur
t Shqipris, e cila m par ishte provinc turke.
- Ato pjes t tekstit ku sht prdorur koha e pakryer ose koha e kryer / kohn e tashme /
kohn m se t kryer.
- Ato pjes t tekstit q tregojn se kemi renditje kronologjike.
....... pasi mbarova gjimnazin grek t Adrianopojs, vajta n Athin, ku kam punuar si karrocier
i nj tramvaji rrugsh me kuaj. Puna tjetr ishte gurant dhe zvendsues, kur autori ra i smur
m dhan rolin e Hamletit. Kur kompania mbeti keq n Aleksandri t Egjiptit, un hoqa dor nga
teatri dhe u bra msues gjuhe pr tre vjet. kur erdha n Shtetet e Bashkuara m 1906 punova si
puntor i thjesht n fabrika t ndryshme n Bufalo, n Nju Jork e n Boston pr dy vjet.
93
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Gjuha e prdorur: Gjuha standarde
Autori ka zgjedhur vetn e tret pr prshkrimin e ngjarjeve, foljet jan prdorur n
mnyrn dftore, n:
kohn e kryer t thjesht- lindi, ndoqi, mori, ra, u bra, hoqa, punova, u shugurova, doli,
u caktova,
kohn e pakryer- ishte, prfshinte
kohn e tashme sht, prfshijn,...
e kryer- kam punuar, ka provuar, kam lexuar, kam dhn
Diskutim i lir.
Prforcimi. Shkrim i shpejt.
Msuesi/ja u krkon nxnsve t shkruajn autobiogran e jets s tyre duke u
mbshtetur n shembujt e trajtuar n klas.
Nxnsit do t prqendrohen n elementet e strukturs s autobiogras.
Materiale plotsuese
Pjes nga ditari i Naim Frashrit (aktor) Pr her t par ndjeva dashuri pr nj italiane
94
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
13 janar, e hn
Dit e mrzitshme. Koh e mir, por shum ftoht. Mamaja erdhi e bleva unazn, bleva edhe
kpuct.
21 janar, e mart
Dit e mir aspak e mrzitshme, koha e mir dhe e ngroht. Mora mish.
23 janar, e enjte
Dit e qet. Nata qe me grindje. Koh shiu.
27 janar, e hn
Dit e mrzitshme dhe melankolike, sidomos n mngjes. Koha shum e bukur dhe e ngroht.
Marr nga interneti.www. lisanet.jhost.co.uk
95
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: ditari, letra personale etj.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake.
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis: punimin e ushtrimit 12, faqe 69, t
shkruanin nj autobiogra personale.
Pas diskutimit t detyrs s shtpis msuesi e ndan klasn n dy grupe t mdha dhe
u krkon nxnsve q brenda grupi t diskutojn pr veorit e ditarit dhe letrs dhe n
dy tabela t shkruajn organizues grak.
tekst narrativ zhvillohet n mnyr kronologjike
Ndrtimi i njohurive.
sht teknik q u shrben nxnsve q t lexojn me kujdes
pr t kuptuar. Me kt teknik jo vetm u japin msim
Msimdhnia e ndrsjell shokve t tyre ,por edhe praktikojn shprehi t rndsishme
t t kuptuarit. Msimdhnia e ndrsjell u mson nxnsve
t lexojn pr t kuptuar, t gjejn idet kryesore, hollsit,
lidhjet midis ideve dhe tekstit..
Ditari
Letra personale
Letra personale ka struktur t ngjashme me letrn zyrtare, n elementet themelore. Ajo q e bn t
ndryshme sht informacioni q prcjell dhe mnyra shum personale e komunikimit t tij.
Hyrja: Dje e mora kartolinn tande. Smbaj mend premtimin. Megjithat, kam dasht me t shkrue
para disa ditve, por, thash: mos e trazo n qetsin e tij dhe lene t fryhet.
Pjesa qndrore:
Un me shndet nuk jam ken aq keq, por erdha ktu n senatorium pr mjekue hallin e vjetr. Tash
nj dit m vizitoi primariumi dhe m tha q n ditt e para t qershorit mund t shkoj n bjeshk.
Domethen, punt i kam mir.
N ket senatoriunm sht pak mrzi dhe ska ambient divertues pr mue. Dhe n gjuh nuk jam tue
prtue shum, mbasi asin n dialektin piemontez. Pr mue i vetmi kalim kohe sht leximi. Jam
tue kndue veprat e Emil Ludig ----- asht biograst me fam. Kam kndue Napoleonin e tij, tashti
jam tue kndue Goethe, jan vllime t mdha.
Nse don me dit gja pr Torinon....Torino asht Torino. Ti ke gabue q, tue dit pak a shum italishten,
nuk ke ardh kndejpari. Msohet dika nga nj bot krejt tjetr e bukur. ( Me msue thash e jo me
simpatizue- t mos m kuptosh keq). Nsa shkruhej kshtu un t kam parasysh ty e jo Elez ( in ).....
Formula prmbyllse
97
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Punohet Ushtrimi 4
Elementet e ditarit
Shkrimi i dats n krye t faqes
E mart, m 13.02 1979
98
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi: Stuhi mendimi
Msuesi/ja bn nj prsritje t shpejt me an t nj stuhie mendimi pr tekstin
informues-paraqits, duke u ndalur te:
- llojet e tekstit informues-paraqits;
- karakteristikat e prgjithshme t llojeve teksteve;
- veorit gjuhsore t teksteve;
- llojet e shkrimeve q jan informues-paraqits (shpjegues).
99
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model testi
Grupi A
1. Prcaktoni cili nga pohimet e mposhtme sht i vrtet pr tekstin informues paraqits. 1 pik
a. ........................................
b. ........................................
c. ........................................
. ........................................
d. ........................................
........................................................................................................................
7. Identikoni llojin e tekstit t mposhtm. Prcaktoni funksionin dhe qllimin e tij kryesor.
3 pik
100
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Lloji ............................................
Funksioni ............................................
Qllimi ............................................
kodi
Konteksti
Fillimet e artit gurativ n truallin e Shqipris jan t hershme. Gjurmt e para i prkasin periudhs
s neolitit. Nprmjet zbulimeve t shumta arkeologjike, n zona t ndryshme t vendit jan gjetur
qindra e mijra qeramika, terakota, zbukurime n metal etj., q u prkisnin seve ilire, paraardhsve
t drejtprdrejt t shqiptarve t sotm.
Prodhimet m t hershme jan t thjeshta, pr prdorim praktik, por n to shfaqen edhe vlera artistike
si n format zoomorfe t enve, ashtu edhe n dekoracione, gdhendje dhe elemente t tjera. Nga
101
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
shekulli i gjasht deri n shekullin e tret p. e. s., n qeramika vizatohen linja dhe gura gjeometrike;
forma ndrtohet me siluet m elegante dhe pasurohet me elemente plastike. Shum en t ksaj
periudhe, q ruhen sot n muzet e Shqipris, kan vlera t mirllta artistike dalluese vendase, q
nuk i ndeshim n artin e fqinjve t tjer po aq t lasht, si helent, maqedonasit apo romakt.
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________.
Procesverbal
Data
Vendi i ngjarjes
Personi q mban
Hyrja
procesverbalin
Kush sht i pranishm
Ngjarja pr t ciln
mbahet procesverbali
Zhvillimi
Prfundimi
Nota 5 6 7 8 9 10
Pikt 8 -13 13-19 20-25 26-31 32-37 38-43
102
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model zgjidhjeje
Grupi A
1. Prcaktoni cili nga pohimet e mposhtme sht i vrtet pr tekstin informues-paraqits.
b. Teksti informues-paraqits ka si funksion t informoj.
7. Identikoni llojin e tekstit t mposhtm. Prcaktoni funksionin dhe qllimin e tij kryesor.
Referenti
Arkitektura n shekujt VII-XV
Marrsi
Drguesi mesazhi Lexues t
kanali letra kanali letra
Studiues i Arkitektura e ktyre interesuar pr
(libri studimor) (libri studimor)
arkitekturs shek. sht e historin e
zhvilluar arkitekturs
dhe qndron krahas
asaj t vendeve
fqinje.
kodi
Gjuha e shkruar (shqipja)
Konteksti
Lexuesi i interesuar pr historin e arkitekturs
103
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
9. N tekstin e mposhtm prcaktoni elementet gjuhsore q e bjn kt tekst t jet informues-
paraqits.
leksiku formal -
prkuzime -
prshkrimet -
shembujt -
struktur e thjesht sintaksore -
folje n t tashmen e dftores -
Data Procesverbal
Vendi i ngjarjes
Personi q mban I mbajtur sot, m dat 22 shtator 2010, n autostradn
procesverbalin Durrs-Tiran, nga un i nnshkruari Petrit Kodra, polic
Hyrja
Kush sht i i shrbimit t qarkullimit rrugor, n prani t shoferit t
pranishm automjetit me targ Tr.1234, pasagjerit z. Avni Rr. dhe
dshmitarit okular Dritan F. pr ngjarjen e mposhtme:
N orn 10 t mngjesit, makina me targ..... u prplas me
Ngjarja pr t ciln shtylln ansore t rrugs. Nga prplasja makina psoi
mbahet ................................................................................................
procesverbali ................................................................................................
Zhvillimi ................................................................................................
................................................................................................
Mbajtsi i
procesverbalit
T pranishmit n
Prfundimi aksident
Nnshkrimet
104
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model testi
Grupi B
105
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
t krishterimit e t myslimanizmit.
Ndr mitet m t lashta t ruajtura aty-ktu deri n llim t shek. XX ishte sigurisht kulti i diellit,
i cili ka lidhje me kultin e zjarrit e t vatrs (sepse vet dielli sht burim drite e ngrohtsie), si
edhe me kultet bujqsore e blegtorale (sepse jeta e do gjallese n tok varet nga dielli). Ruhej
gjithashtu nderimi pr disa maja malesh, q adhuroheshin si maja t diellit. Kshtu, n data t
caktuara bheshin pelegrinazhe n disa maja malesh, si Maja e Rumies, Gjalica e Lums, uka
e Tomorit, Kndravica etj. N kto festa ndizeshin zjarre t mdha n pritje t lindjes s diellit dhe
besohej se ata ia shtonin fuqin diellit. Le t kujtojm ktu, se mallkimi m i fort q ndeshim n
epikn legjendare pr kundrshtarin e heroit sht: Tu shkimt hisja e diellit.
Referenti
kodi
Konteksti
Fotograa shqiptare
Trashgimia e ln nga dinastia Marubi sht ndr m t njohurat n fushn e fotogras
evropiane n gjysmn e dyt t shek. XIX dhe gjysmn e par t shek. XX.
Dinastia Marubi llon me Pjetr Marubin, i lindur n Piacencia (Itali, 1834) dhe i detyruar t mbrrij
n Shkodr m 1856 pas ndjekjeve t pushtuesve austro-hungarez. N Shkodr Marubi nis aktivitetin
e tij artistik n disa fusha njherazi, si fotograf, arkitekt, piktor e skulptor.
Me Kutin magjike fotograke (1858) ai nisi t fotografoj jetn jasht studios, ndr t cilat edhe
ngjarje politike t kohs, si Kryengritja e Mirdits (1876-77), Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-
81), q mbetn dshmi edhe n faqet e revistave t njohura evropiane La guera dOriente, The
Illustrade London News, Llustration etj.
Studio Marubi shklqen me prmasat evropiane, me hapsir ndriimi dhe pajisjet m t fundit
(1885-1900). N at koh Pjetr Marubi zgjodhi pr vijimsin e punve n studio djemt e Rrok
Kodhelit nga Kodheli i Kodrins: s pari Mati, m jetshkurtr (1862-1881), pastaj Mikelin, e mbiquajtur
Kel (Marubi), me mbiemrin e ri, n nder t mjeshtrit t madh.
106
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
........................................................... ...........................................................
........................................................... ...........................................................
........................................................... ...........................................................
........................................................... ...........................................................
11. Shkruani nj letr zyrtare (krkes, ankes, falnderim etj.) q mund tia drgoni drejtorit a drejtoreshs
s shkolls, kryetarit/es s njsis vendore (komun, bashki) a dikujt tjetr. 11 pik
Mbshtetuni te skema e dhn.
marrsi, Drejtuar:
vendi dhe data
formula
e hapjes
hyrja
pjesa
qendrore
formula
e mbylljes
rma
Nota 5 6 7 8 9 10
Pikt 8 - 13 13- 19 20-25 26-31 32-37 38-43
107
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
Grupi B
11. Shkruani nj letr zyrtare, (krkes, ankes, falnderim etj.), q mund tia drgoni 11 pik
drejtorit a drejtoreshs s shkolls, kryetarit/es s njsis vendore (komun, bashki) a dikujt tjetr.
Mbshtetuni te skema e dhn.
formula
e hapjes
Un e nnshkruara S. A., lindur n Tiran m 3. 03. 1993, e bija e Agronit dhe e
hyrja Pranvers, me an t ksaj letre dua t paraqes pran institucionit tuaj shqetsimin
tim dhe t familjes sime.
Un dhe familja ime banojm n rrugn Hoxha Tahsin dhe prej m shum se nj
jave uji q na vjen n shtpi ka nj er shum t rnd, i cili nuk mund t prdoret
pr asnj lloj shrbimi.
Nna ime ka provuar ta ziej ujin pr gatim, por srish ai mban nj er mjaft t rnd
pjesa
qendrore edhe pas zierjes, duke u detyruar kshtu q t prdorim uj t bler edhe pr nevoja
t tjera. Por ky problem bhet ende m i rnd kur vjen puna pr t br banj, pasi uji
sht mjaft i ndotur dhe i rrezikshm pr shndetin ton. Madje motrs sime t vogl iu
infektua lkura dhe pati kruajtje t mdha, kur nna e lau me ujin e ezms.
formula Duke shpresuar shum q krkesa ime t merret parasysh dhe problemi yn t
e mbylljes marr zgjidhje sa m shpejt.
Me respekt
rma
S. A.
109
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11 Teksti prshkrues
Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:
Tema
t identikoj tekstin prshkrues dhe llojin e tij;
t shpjegoj konceptin tekst prshkrues dhe mnyrn e realizimit t tij;
1. Tema: t ndrtoj skemn e tekstit prshkrues n situata t ndryshme komunikuese;
Skema dhe t dalloj funksionin rrfyes, informues dhe binds t teksteve.
tipologjit Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme tekstesh prshkruese, shkumsa me ngjyra, tabela.
Materiale shtes
110
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prshkrimi shprehs
Prshkrimi i ndjenjave, gjendjeve shpirtrore, situatave emocionale
Krokatja e korbit
(prshkrim i gjendjes shpirtrore)
N stuhi
N at ast ndjeu nj plogshti t jashtzakonshme. Ajo ia prshkoi tr trupin. Dhe do gj iu duk
e uditshme, madje edhe vetvetja.
Kurr se kishte ln fuqia si ksaj here. Nj lodhje e madhe e kishte kapluar, duke lluar prej
qepallave deri te gishtat e dors q i dridheshin.
Desh t ohej pr t ikur prej ktij vendi, por mendimi se, kur t ohej, do t dukej qesharak, e
ndali.
Edhe trari mbi der rnkoi. Rrkllima e tij e friksoi. I friksuar hyri e u struk brenda, n lkurn e
vet. Rrinte duke dgjuar vrshllimn e stuhis. Dhe kratjen e trarit...
Marr nga Anton Pashku, Letrsia bashkkohore, faqe 201
Marr nga G. Flober, romani Zonja Bovari, pjesa e par, kreu VII
Tregtar amujsh
111
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prshkrimi objektiv
Krokodili
Krokodili sht zvarraniku m i madh n Afrik. I gjat deri n 6 metra nga maja deri n bisht, ai
peshon mbi 900 kg. Me nofullat e tij t fuqishme, krokodili sht nj rrezik vdekjeprurs pr kafsht
q jetojn n t njjtin ambient me t. I fshehur nn uj, pret vet momentin e duhur pr t sulmuar.
sht n gjendje t rrij i zhytur pr m shum se nj or n pritje t gjahut. Me fuqin e madhe q ka,
sht n gjendje t trheq n uj nj zebr t rritur n pak sekonda. Dhmbt e fort e t mdhenj i
japin mundsin t shkpus copa t mdha mishi nga gjahu. Dhmbt i rriten vazhdimisht dhe ata
m t konsumuar hiqen vet kur dalin dhmbt e rinj. Syt jan t vendosur n lartsi t koks, n
mnyr q krokodili t vzhgoj arritjen e gjahut kur ai ndodhet i zhytur nn uj. Flegrat e hunds,
t ndodhura n lartsi t nofkave, i bjn t mundur krokodilit t marr frym kur trupi sht i zhytur.
Nj shtres e holl lkure i mbyll egrat pr t mos lejuar futjen e ujit. Me ndihmn e kmbve t
fuqishme e t kthetrave, krokodili zvarritet n brigjet e lumit me nj shpejtsi t mahnitshme. Femra
prdor thonjt e fort edhe pr t hapur nj vrim n tok, ku do t depozitoj vezt. Bishti muskulor
ka nj rol shtyts, por edhe drejtues n uj. sht dhe nj arm e fuqishme, nj fshikullim i br me
t mund t hedh posht edhe nj kafsh me prmasa t mdha.
Forma e fortess
... Fortesa e Beratit sht ndrtuar mbi nj shkmb t egr, me przgjatje jug-veri, me nj mur
madhshtor, q sot sht i shembur aty-ktu. Perimetri i prgjithshm i fortess sht 2600 hapa
t mdhenj; ka katr porta shum t forta e t qndrueshme. Porta e madhe q gjendet n veri,
nprmjet s cils zbritet n treg pas afro 1000 hapash, ka tri dyer q jan 100 hapa larg njra-
tjetrs. Dy nga kto dyer shohin nga veriu, kurse njra, e brendshmja, sht br prej gursh t
mdhenj, sa trupi i nj elefanti. Ktyre gurve u gjendet shembulli vetm n Khalil al Rrahman afr
Kudsi Sherit n Jerusalem ose n fortesn e Benderit, q gjendet n breg t lumit Tuta-Turla.
... Njra port, n rrz t Manastirit t mom, sheh n perndim dhe del n rrugn e xhamis s
re q ka ndrtuar Hysen Pasha, n lagjen Murat elebi. Nj port tjetr sht n lindje dhe del n
lagje, por jo n rrug kryesore. Npr t nuk ka shum lvizje
Sipas prshkrimeve m 1670, t udhtarit dhe gjeograt turk Muhamed Ibni Dervishi
(Evlija elebi)
Marr nga Berati dhe beratasit mbi tre shekuj m par, prgatitur nga Petrit Belliu (Xhindolli)
Prshkrimi subjektiv
Qyteti i gurt
Ky ishte nj qytet i uditshm, q dukej sikur kish dal papritur n nj nat dimri si nj qenie
prehistorike dhe ish kacavjerr me mundime t mdha mbi faqen e malit. Gjithka n kt qytet ishte
e vjetr, e gurt dhe e fort.
Ky ishte ndoshta qyteti m i pjerrt n bot. Nga shkaku i pjerrsis s madhe ndodhte q n nivelin
e atis s njrs shtpi, llonin themelet e tjetrs. Me siguri, ky ishte i vetmi vend n bot, ku njeriu,
po t rrzohej n an t udhs, n vend q t binte n hendek, mund t binte mbi atin e nj shtpie
t lart. Kt gj, m mir se kushdo, e dinin t dehurit.
Ishte me t vrtet nj qytet shum i uditshm. Ti mund t ecje n rrug dhe, po t doje, mund t
zgjatje pak krahun dhe ta vije kapeln tnde mbi majn e nj minareje.
Shum gjra ktu ishin t pabesueshme dhe shum gjra ishin si n ndrra...
Reklam
Prshndetje,
Ndrmarrja jon ka lluar ndrtimin e kompleksit t ri banesor-afarist n lagjen Jeta e re, n
Prishtin, ku do t ket 96 banesa me madhsi t ndryshme, si dhe lokale n katin prdhes (t
gjitha lokalet, si dhe 24 banesa jan shitur deri m sot). Kjo lagje sht e qet dhe e pastr dhe,
po ashtu, nuk sht larg qendrs aktuale (t pjess s vjetr t Prishtins)... Vendi ku po ndrtohet
ky kompleks banesor-afarist ka afr shkolln llore, si dhe erdhen e fmijve, por nuk i ka larg as
spitalet, arkivin, si dhe Fakultetin Teknik. Banesat po ndrtohen me leje ndrtimore nga komuna e
Prishtins, si dhe me standard t klasit t par sa i prket ndrtimit, qndrueshmris ndaj trmeteve,
materialeve q prdoren (t gjitha me atest), si dhe pajisjeve n objekte dhe n banesa ve e ve.
Kompleksi prbhet prej tri objekteve, si dhe pjess s prbashkt ku prfshihet parku, kopshti pr
fmij, parkingu pr mysart etj. do banes do t ket garazhin prkats nntoksor...Dera e
hyrjes do t hapet me videofon nga secila banes.
Nse ju vendosni q tani t merrni banes nga ne dhe, nse ne nuk e prfundojm banesn tuaj
ashtu si e keni krkuar dhe n datn e prcaktuar n kontrat, ather prej dats s caktuar juve
do t ju paguhet qiraja pr do muaj, qoft edhe pr do dit vones ...
Struktura e msimit
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi i nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun n grupe
Ndrtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shnimeve T msuarit ndrveprues Pun n grupe
Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
113
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin duke e ndar klasn n gjasht grupe. Secilit prej grupeve i
krkohet t prshkruaj nj objekt, njeri, kafsh, vend, ndjesi emocionale, gjendje, ndjenj...,
p.sh.: t prshkruaj qytetin, objektin m t shtrenjt t fmijris, gjyshen a gjyshin, kafshn
shtpiake t paraplqyer, gjendje emocionale, ndjenja etj., duke u ndalur te:
a. qllimi i prshkrimit,
b. veorit e objektit q prshkruhet,
c. lloji i prshkrimit (objektiv a subjektiv)
Pasi nxnsit prfundojn detyrn n grup, prfaqsuesi i do grupi lexon prshkrimin
e realizuar dhe v n dukje qllimi, veorit dhe llojin e prshkrimit.
Model prgjigjeje
- far keni prshkruar?
Vend (objekt, person...)
- Cili sht qllimi pr t cilin e prshkruat?
Pr t informuar (bindur, shprehur ndjenjat, emocionet...)
- N cilat veori t objektit t prshkruar u prqndruat?
N veori t:
a. pamjes zike (bots s brendshme shpirtrore),
b. n an t veanta t objektit, pr t dhn imazhin e prgjithshm,
c./n t dhna t detajuara pr objektin pr t dhn imazhin e plot...
- Sipas jush, lloj prshkrimi sht?
Objektiv/subjektiv/shprehs/binds/informues
U krkohet nxnsve t argumentojn prgjigjen duke u mbshtetur n elementet
prbrse.
Grupi I - punon me nj tekst narrativ (fragment nga romani Zonja Bovari ose Krokatja
e korbit).
Grupi II punon me nj tekst informues-paraqits (Krokodili ose Fortesa e Beratit).
Grupi III punon me nj tekst argumentues (Reklam, Greqia vend turistik e
kulturor).
Model zgjidhjeje
Prshkrimi informues
115
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prshkrimi binds - Greqia, ju fton t vizitoni mrekullit e saj jo vetm natyrore, por edhe
- prshkrimi i objektit n kulturore. Nj mundsi brilante pr turizm turistik dhe kulturor.
mnyr subjektive: - Athinaja, e bija e Zeusit... mbrojtse e shtetit dhe e veprave publike,
- sht emri q mban kryeqyteti grek, vendi i par i forms qeverisse
- przgjedh t dhnat n
demokratike n bot. Athina ... nj nga epiqendrat e kulturs antike,....
prputhje me qllimin:
Nj nga mrekullit e bots sht Akropoli: pjesa m e lart dhe m antike
e qytetit, q n antikitet prbnte pjesn mbrojtse t qytetit....
- grsheton mitin me t vrtetat
Prshkrimi shprehs - Shumica e banorve mbanin arm shum t bukura. shamit e koks
- shpreh emocione dhe t bardha si bora q shklqenin n diell U bnin gurat thatanike e t
gjendje shpirtrore t buta t dukeshin madhshtore...
drguesit; Prshkrimi i shamis n funksion t prshkrimit t veshjeve t zons s
- paraqet objektin n Shkrelit.
funksion t tems;
-
Prdor fjal t przgjedhura dhe gura retorike: t bardha si bora, q
- gjuha e prpunuar
lshoheshin t lir e t zbukuruar... i bnin gurat thatanike e t buta t
dukeshin madhshtore.
Prdoret koha e pakryer mnyrs dftore: si pjes e tregimit n t
shkuarn: mbanin, kishin, lshoheshin, i bnin etj.
Pasi v n dukje elementet prbrse t do teksti nprmjet shembujve t librit, nxnsit dalin n prfundime
me tabela mbi veorit pr secilin rast.
Diskutim i lir
N fund msuesi/ja bn konkluzionet e ors s msimit dhe vlerson nxnsit me not.
116
Teksti prshkrues Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura msimore
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht
krkuar t punojn me ushtrimin nr. 3, faqe 84 dhe t sjellin n klas tekste t ndryshme
prshkruese.
117
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
Fragmenti i par sht prshkrim/shprehs. Objekti i prshkrimit sht vend, mnyra
e prshkrimit sht subjektive, renditja hapsinore sht nga lart-posht (largohej rrezja
e diellit prej majave) hierarkike (mbramja e Thethit, prej majeve..., ndonji maje.... qerrit
Arusha e Madhe..., mbi Qafn e Pejs..., lumi natn..., prej shpateve... ladi kndon...),
Teksti sht shkruar leksik i zgjedhur, me gura retorike terminologji t prgjithshme
dhe i drejtohet nj lexuesi t gjer.
Prdorimi i treguesve hapsinor Largohej rrezja e diellit prej majeve, ndonji maje nga lindja
Prdorimi i mbiemrave me funksion hyjnore, mbrmja, i gjall, e fundme, guri, aroma,
gurativ, si epitete t shndosha etj.
Prdorimi i foljeve n kohn e tashme dhe ndien, prpiqet, shklqen, ken, ejn, on, derdhen,kalon,
n t pakryer ishte, largohej, mshehshin.
Prdorimi i fjalive t thjeshta grshetuar me fjali Mbramja e Thethit ishte hyjnore... Ndonji maje nga lindja,
t prbra, pr ta br m t qart prshkrimin shklqen deri von....
Pasuri dhe shumllojshmri t leksikut t Kaq me mall largohej rrezja e diellit...
domosdoshm pr ti dhn nj imazh t qart malet ejn t kunorueme me arin e hyjeve
118
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prdorimi i fjalive t thjeshta t zgjeruara, pr ta Thethi sht vetm 70 km larg... kjo lugin
br m t qart prshkrimin. sht rreth 900 m mbi nivelin e detit etj.
Pasuri dhe shumllojshmri leksikore nga nj fush
N afrsi t Shkodrs, me nj siprfaqe, ka
e caktuar pr ti dhn lexuesit nj imazh t qart
prrreth tri maja malesh, lugina etj.
pr parkun.
Fragmenti i tret sht prshkrim binds.
Objekti i prshkrimit sht vend, mnyra e prshkrimit sht subjektive, renditja
hapsinore sht nga e majta n t djatht (jo vetm shqiptare, por edhe n Evrop)...
Forma e Akropolit
sht nj kshtjell guri, bashkngjitur me murin perndimor t fortess s madhe.
Ka 800 hapa perimetr dhe dy porta, njra prej t cilave n lindje dhe komunikon me
brendin e fortess s madhe dhe tjetra n perndim (nprmjet murit t jashtm
kryesor (PB) dhe q t nxjerr n lagjen Murat elebi).
T shtat portat e fortess s Beratit jan prej dru lisi e jo prej hekuri, sepse t gjitha jan t
fshehura pas kullash e nuk bien n sy t armikut. Bile dy prej ktyre dyerve t drunjta jan
119
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
rrzuar e shtrir prtok dhe jan ln ashtu, sepse kurrkush nuk ka fort frik nga armiku.
N Akropol gjenden 40-50 shtpi t mbuluara me tjegulla dhe nj xhami (e Sulltan
Bajazitit). Ka pak municione dhe 6 topa. Ka disa hambar t hershm, nj cistern uji
dhe nj shtpi pr komandantin e kalas.
Prshkrimi i produktit
Objekti banesor-afarist do t ndrtohet me materiale t kualitetit t lart, t cilat kryesisht
prodhohen n vend dhe rajon, si dhe nga vendet e Evrops Perndimore. Pr ndrtimin e
objektit ne tashm kemi kontraktuar kompanin Terraplan, e cila sht nj kompani vendore
me nj prvoj t madhe n ndrtimin e objekteve kolektive, por edhe industriale.
Model prshkrimi
Skoti
Skoti sht kapiten i ots angleze, nj si shum t tjer. Biograa e tij prputhet me
karakteristikn: ka kryer me ndrgjegje detyrat, duke tuar kshtu miratimin e eprorve, ka marr
pjes n ekspeditn e Shelltonit. Nuk i sht vn re ndonj shpirt i veant heroik. Fytyra e tij
duke gjykuar nga fotograt, nuk dallon nga mijra e dhjetra mijra fytyra angleze: e ftoht, q
tregon vullnet, e qet, si e skalitur nga nj energji e fshehur. Sy t prhimt, buz t shtrnguara
fort. Asnj vij romantike, asnj shkndij humori nuk ka n kt fytyr, vetm vullnet i hekurt dhe
mendje praktike. Shkrimi i tij sht nj shkrim i zakonshm anglez, pa nuanca dhe prdredhje, i
shpejt, plot besim n vetvete. Mnyra e tij e t shprehurit sht e qart dhe e prpikt, elokuente
n prshkrimin e fakteve, por megjithat e that dhe praktike, si gjuha e nj raporti. N do gj t
bie n sy se sht njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra, rrjedhimisht, nj anglez i vrtet, t
cilit si dhe shumics s bashkatdhetarve t tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve t ngurta t
kryerjes s detyrs. Historia e Anglis njeh qindra Skota t till: ai nnshtroi Indin dhe ishujt pa
emr t arkipelagut, kolonizoi Afrikn dhe luftoi n gjith botn me po at energji t hekurt, me po
at bindje se po kryen detyrn krahas t tjerve, me po at fytyr t ftoht e t mbyllur. Por vullneti
i tij sht i fort elik. Kjo vihet re prpara kryerjes s aktit heroik.
Marr nga Stefan Cvajg, Njeriut t cilit iu mrzit Evropa, faqe 109
Konceptet kryesore: prshkrimi i nj personi, teknikat e pr shkrimit t nj personi, prshkrimi zik, prshkrimi i karakterit.
Struktura msimore
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht
krkuar t sjellin n klas prshkrime njerzish. Bhet leximi i tyre (msuesi/ja mund tu
paraqes nxnsve modele prshkrimi t personave, nse ata nuk kan sjell materiale
t ksaj natyre). Mbshtetur n prshkrimet e lexuara msuesi/ja shtron pyetjen:
121
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Cilat aspekte t njeriut jan prshkruar n kto fragmente?
Ai/ajo shnon n tabel prgjigjet e nxnsve:
Pamja zike
T dhnat anagrake (personale, t gjendjes civile)
Karakteri
Ndjenjat
Veshja
T dhnat jetsore etj.
- Si prshkruhen ato?
Me detaje/n mnyr t prgjithshme/n mnyr t hollsishme etj.
Ilustrojini me shembuj nga fragmentet.
Skoti
Skoti sht kapiten i ots angleze, nj si shum t tjer. Biograa e tij prputhet me karakteristikn:
ka kryer me ndrgjegje detyrat, duke tuar kshtu miratimin e eprorve, ka marr pjes n
ekspeditn e Shelltonit. Nuk i sht vn re ndonj shpirt i veant heroik. Fytyra e tij duke gjykuar
nga fotograt, nuk dallon nga mijra e dhjetra mijra fytyra angleze: e ftoht, q tregon vullnet,
e qet, si e skalitur nga nj energji e fshehur. Sy t prhimt, buz t shtrnguara fort. Asnj vij
romantike, asnj shkndij humori nuk ka n kt fytyr, vetm vullnet i hekurt dhe mendje praktike.
Shkrimi i tij sht nj shkrim i zakonshm anglez, pa nuanca dhe prdredhje, i shpejt, plot besim
n vetvete. Mnyra e tij e t shprehurit sht e qart dhe e prpikt, elokuente n prshkrimin e
fakteve, por megjithat e that dhe praktike, si gjuha e nj raporti. N do gj t bie n sy se sht
njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra, rrjedhimisht, nj anglez i vrtet, t cilit si dhe shumics
s bashkatdhetarve t tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve t ngurta t kryerjes s detyrs.
Historia e Anglis njeh qindra Skota t till: ai nnshtroi Indin dhe ishujt pa emr t arkipelagut,
kolonizoi Afrikn dhe luftoi n gjith botn me po at energji t hekurt, me po at bindje se po kryen
detyrn krahas t tjerve, me po at fytyr t ftoht e t mbyllur. Por vullneti i tij sht i fort elik.
Kjo vihet re prpara kryerjes s aktit heroik. Skoti ka ndrmend t prfundoj at q lloi Shelltoni.
Ai organizoi nj ekspedit, por nuk i mjaftojn mjetet nanciare. Megjithkt kjo nuk e ndal. I bindur
pr suksesin n t ardhmen ai sakrikon me pasurin e vet...
Nxnsit diskutojn n grupe ekspertsh dhe m pas kthehen n grupet baz, duke
u shpjeguar dhe ilustruar me shembuj shokve seciln prej shtjeve. Secili grup
plotson t dhnat e prshkrimit t personit n tabelat prkatse, duke e ilustruar me
shembuj nga fragmenti i dhn n libr, Zhitoni.
122
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Gjyshi im nga nna ishte nj burr i gjat dhe m rrnj t ngulura mir n tok, me nj shndet
t mir, q e shfaqte hapur knaqsin e t jetuarit. Kishte marr pr grua nj vajz t rritur mir
dhe, ndonse bn shum fmij, kjo nuk e pengoi t qndronte deri n fund i sjellshm. Nuk
kishte shum vite shkollimin dhe zemrohej nse i thoshin q Toka rrotullohej. I plqente t ishte i
pasur, por nuk u b kurr i till. Ndonse jetn dhe sjelljen e kishte si zotni.
Pasioni i tij ishin zogjt. Mbaj mend nj zog me sqep t gjat e t verdh, t cilin e mbante n
kafaz: i zi, shum krenar, me sy zjarri nga trbimi i mungess s liris.
Kur i binte rruga nga varrezat, shpejtonte hapat pa e kthyer kokn andej. Mbeti gjithmon nj
person shum energjik deri ditn e fundit. Gjat gjith jets nuk kishte kaluar asnj smundje, nuk
kishte pir asnj ila. Nj mbrmje, duke ngjitur me vshtirsi shkallt q e onin n dhomn e tij,
lajmroi q sdo t hante dark. Ra t inte me fytyr nga muri dhe duke ia kthyer shpinn bots.
U shua i mrzitur me jetn q ia mori forcn dhe energjin.
N fund t ors msuesi/ja nxjerr konkluzionet e ors dhe vlerson nxnsit me not.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar
Msuesi/ja e nis msimin duke diskutuar detyrn e shtpis:
Ushtrimi 5, faqe 86.
124
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
N tekstin e par vmendja e lexuesit drejtohet te pamja zike e personit q
prshkruhet, si:
burr i that, pak i krrusur, ndonja pesdhjet vje. Syt e skuqur, mjekra e thinjur
dhe e parruar, rrudhat n ball e kishin shprfytyruar, n kokn e tij t vogl sdallohej
gj tjetr, ve nj hund e gjat.
N tekstin e dyt vmendja sht prqendruar n prshkrimin zik dhe t
karakterit:
xhuxhmaxhuxhe, dy grushte nj mbi nj, pastaj nj e thar, e vdekur e pakallur, na
shkon, duket si do thihet n mes. Lre, se t parit m keq akoma, e shmtuar. Me si t
krcyer, q kur t vshtron, sikur do t haj, hundn sa nj xhore, golin sa nj kamare,
pale kur qesh, i dalin ata dhmb si t kaut. Nj arape q se ka shoqen...
N tekstin e tret prshkrim zik sht i grshetuar me an t ndryshme t karakterit,
t tilla si:
trup jo i nalt sa i lidhun. I hajshm i drejt si shtizat druforta t lundrave q i
xevendsuen djepin e fminis. I lvizshm si njalat q e argtuen si t vogl. I zhbridht
si qerfull qi fshatit t tij i gzon brigjet. Ma fort i rremt se sa i bardh. Lkurn si t
pjekur nga dielli q rrah agim e muzg Shirokn. Kryet e bashm, por jo jashta mase.
Ballin e gjann dhe t thyeshm, ma fort katruar. Tamthat si t shtypun me xigonm t
theksuem. Syt gaz, si n grop, nn hijen e vetullavet t trasha. Hundn paksa t
thyeme n kodr, me maj e etza t ndjeshme mollzat e faqeve t zhdukuna dhe t
preme nga rrudhat e njeriut t pamish.
Msuesi/ja u krkon nxnsve n dyshe t prshkruajn veten pas disa vitesh, duke
u prqendruar n aspekte t ndryshme t prshkrimit t personave.
Leximi dhe diskutimi i detyrs.
Model prgjigjeje
E shoh veten student t arkitekturs, tek mbaj nj tuf me letra e vizatime n duar.
Flokt e shpupuritur nga pagjumsia m bien n sy. I veshur me nj pal pantallona
t lehta linoje, kam pamjen e nj njeriu, i cili jeton n nj bot imagjinare dhe lehtas
n fytyr m prvijohet imazhi i nj realiteti t abstrakt (ti ngjitesh pr n qiell me
shkall t nj modeli modern t kohs, t sapondrtuar nga nj arkitekt i zoti, i cili sht
fjalpak...
Karakteristikat e prshkrimit
Ai Un
t personit
T dhna personale Flet disa gjuh Sas asnj
Pamja zike bullaq
Ka vap, inatoset me
Kam ftoht, un nuk
Karakteri mua q vesh goln,
orientohem shpejt
orientohet shpejt
Veshja golfe
Muzet, perimet e
Paraplqimet Poezia, ushqimet e skuqura
freskta
Model prgjigjeje
Un dhe shoqja ime e banks jemi njohur q n klas t par. Kemi nj miqsi
shum t mir, edhe pse jemi t ndryshme n tipa e karaktere. Mua m plqen t bj
potere e shaka me t gjith shokt e klass. Ajo rri e heshtur e qesh me qyfyret e mia.
Shpesh m trheq vmendjen se po bj shum zhurm e po u prish qetsin t tjerve.
Un lexoj shum libra dhe n saj t tyre kam nj imagjinat paku. Ajo punon pa fund
n matematik, i plqen saktsia dhe t qenit me kmb n tok. Sa her grindemi me
njra-tjetrn pr kto gjra. Un jam e mendur n ngjyra e tualet. Ajo sht serioze
dhe shum e rregullt dhe asnjher nuk e gjen me ok t pakrehur e me rroba t
zhubrosura...
Model prgjigjeje
Prshkrimi i objekteve
Pianoja sht instrument muzikor q luhet me ndihmn e tastiers dhe q prodhon
tinguj duke prekur telat e elikut me eki me mbshtjellje prej shajaku. ekit
kthehen menjher dhe lejojn telat q t vazhdojn dridhjen e tyre n nj rezonanc
frekuence. Kto dridhje jan transmetuar nprmjet materialit t saj prej nj drrase q
e zmadhon at.
Fjala piano sht shkurtuar nga fjala pianoforte, e cila vjen nga emri italian
origjinal i instrumentit clavicembalo col piano e forte. Kjo i referohet prgjegjsis s
instrumentit, i cili i lejon pianistit t prodhoj nota me dinamik t ndryshme n varsi
nga fortsia e shtypjes s tastit.
127
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Pianoja sht prdorur gjersisht n muzikn perndimore pr performanc solo,
kor, muzik dhome dhe pr shoqrime. sht shum popullore dhe ndihmon pr
kompozim dhe prova. Edhe pse nuk sht portative dhe shpesh sht e shtrenjt,
shkathtsia dhe kudogjendja e pianos e kan br at nj nga instrumentet muzikore
m familjare. Ajo sht klasikuar si nj instrument muzikor me perkusion dhe me tela.
Duke u mbshtetur n metodn Hombostel-Sachs t klasikimit t muziks, ajo sht
grupuar n instrumentet me foni.
Pianot me stil vjenez ishin ndrtuar me skelet druri, dy tela pr not dhe kishin
eki t mbuluar me lkur. Disa nga kto piano vjeneze kishin ngjyr t kundrt
me pianot e sotme moderne; tastet natyrale ishin t zeza dhe tastet jonatyrale ishin
t bardha. N kto instrumente Moxarti kompozoi koncertet e tij dhe sonatat. Pianot e
kohs s Mozartit kan pasur nj tingull m t but, m t qart sesa pianot e sotme.
Prejardhja e pianos sht nga klasveni. Instrumentet e para me tela q goditen nga
eki ishin me origjin nga instrumenti tradicional persian santur. Gjat periudhs
s mesme kishte prpjekje t prgjithshme pr t krijuar instrumente me tastiera
dhe me goditje telash. I pari ka qen hurdi-gurdi, me origjin t panjohur. N shek.
XVII mekanizmat e instrumenteve me tastiera, si jan klavikorda dhe klaviembali,
ishin t njohura. N nj klavikord telat goditeshin nga tangentet, ndrkoh q n nj
klavicembal ato jan trhequr nga penda. Shekuj pune n mekanizmin e nj klaviembali
kan dhn ndihmes n konstruktimin e mbshtjelljes, t pjess q lshon zrin dhe
t tastiers.
128
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura msimore:
Organizimi i nxnsve
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve
Parashikimi Pun me klasn
Imagjinata e drejtuar Diskutim i ideve
Ndrtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shnimeve T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Shkrimi i lir Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar
Msuesi e nis msimin duke diskutuar detyrn e shtpis, ushtrimin 7, faqe 87.
Nxnsve u sht krkuar t punojn n grup pr prshkrimin e njerzve, duke u
mbshtetur n aspekte t ndryshme.
Diskutim i lir.
Msuesi paraqet para nxnsve dy objekte dhe u krkon t prshkruajn, t ndar n
dy grupe, (nj or t vjetr, nj objekt antik prej balte t punuar me dor).
Model prgjigjeje
Msuesi/ja pasi dgjon prgjigjet e tyre, mban shnim n tabel elementet baz n t
cilat konsiston ky lloj prshkrimi.
-far kan prshkruar?
Objekt - or e vjetr.
-Cilat aspekte t objektit kan vn n dukje?
Formn, ngjyrn, prbrjen, punimin, historikun e saj...
Diskutim me njri-tjetrin.
Rikujtojn me an t organizuesit grak veori t prshkrimit t objekteve t njohura n
klasat pararendse.
Pjest kryesore
129
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shnimeve
130
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Historia
Fjala piano sht shkurtuar nga fjala pianoforte, e cila vjen nga emri Italian origjinal i instrumentit
clavicembalo col piano e forte. Kjo i referohet prgjegjsis s instrumentit, i cili i lejon pianistit
t prodhoj nota me dinamik t ndryshme n varsi nga fortsia e shtypjes s tastit.
Model prgjigjeje
Pianoja sht instrument muzikor q luhet me ndihmn e tastiers dhe q prodhon tinguj duke
prekur telat e elikut me eki me mbshtjellje prej shajaku.
Sintetizatori sht instrument muzikor elektronik, i cili prodhon nj shumllojshmri t zrave duke
prpunuar dhe kombinuar sinjalet e frekuencave t ndryshme. Ndrsa t dy objektet kan si baz
t prodhimin e tingujve me an t tastiers, ndryshojn me njri-tjetrin n disa elemente. Melodia
q prodhon sintetizatori sht elektronike Forma gjithashtu sht nj tjetr element n t ciln ata
ndryshojn. Piano sht e prbr nga nj tastier, ndrsa sintetizatori ka disa t tilla, t cilat mund t
prodhojn disa melodi n t njjtn koh . ...Edhe koha n t ciln jan shpikur sht e ndryshme
131
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi: Shkrim i lir
N kt faz t msimit msuesi/ja u krkon nxnsve t vzhgojn me kujdes pamjen
e paraqitur n ushtrimin 12 faqe 89 dhe t prshkruajn objektet q ndodhen n t.
Diskutim i lir
Msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
Struktura msimore:
Organizimi i
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve nxnsve
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar
Msuesi/ja e nis msimin duke diskutuar detyrn e shtpis.
Diskutim i lir.
Msuesi/ja ndan klasn n dy grupe dhe u krkon nxnsve t prshkruajn:
Grupi I - vendin ku ndodhet shkolla e tyre;
Grupi II - qendrn e qytetit/fshatit
132
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Diskutim me njri-tjetrin
Me an t organizuesit grak nxnsit rikujtojn veorit e prshkrimit t vendeve, t
msuara n klasat pararendse.
t dhna t prgjithshme
t dhna pamore
Elemente t natyrs
Elemente articiale
Historia e tij
Prshkrimi i vendit
Model prgjigjeje
133
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Diskutim i lir mbi kto shtje. Msuesi/ja u krkon nxnsve t mbshtetin opinionet e tyre n
argumente.
N baz t veorive t prcaktuara m lart, msuesi u krkon nxnsve t evidentojn veorit e
prshkrimit t mjedisi mbi tekstin e dhn libr (Nj dhom e gjitha e imja).
Emri i objektit
Vendndodhja - sht ajo n fund t korridorit.
T dhna q perceptohen nprmjet shqisave - Prshtypja e par sapo hyn n t sht nj
rrmuj e madhe... Ky sht mjedisi ku un ndiehem shum mir, edhe pse mami m brtet
gjithmon.
Cilsit e dhoms - Dhoma nuk sht shum e madhe, por ka shum drit, pasi babi i ndrroi
kornizat e dritares...
Pjest prbrse - Dhoma nuk sht shum e madhe, por ka shum drit. Dyshemeja sht e
mbuluar nga nj tapet m nj ngjyr ndrmjet bojqiellit dhe blus. Muret jan veshur me letr...
Krevati sht posht dritares, ngjitur me kt t fundit sht dhe nj tavolin e bardh studimi.
Prgjithsisht ajo sht e mbushur nga shum objekte..., ndrsa kompjuteri sht vendosur mbi
tavolin. N ann e majt sht dollapi i futur n mur..., ngjitur me t sht biblioteka.
Model prgjigjeje
Piktura dhe teksti kan t prbashkta kta elementet: prshkruajn pamjen zike t qytetit
si: pjerrsin, vendndodhjen e shtpive, t veantn mbi urbanistikn e tij. Prvese imazheve
pamore, teksti prcjell m shum ndjesi nxitin imagjinatn e lexuesit dhe piktura prcjell imazhin
e pamjes s qytetit. Prshkrimi i tekstit t l dor m shum pr t zhvilluar imagjinatn, t
shtuara edhe me shum nga prshkrimi i dukurive t tilla, si: me siguri ky ishte i vetmi vend n
bot ku kalimtari po t rrzohej ... ishte nj qytet shum befasues... shum gjra ktu ishin t
pabesueshme dhe shumka ishin si n ndrra.
134
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar
Pjesa kryesore e ikons prbhet Ikona sht realizuar mbi nj Nuk mund t gjenden shembuj
nga Shn-Maria me fmijn e cop drrase t vetme, t prer kaq t thjesht si ata t ofruar nga
futur n ujin e nj burimi, q n nj trashsi prej 2.8 - 3 cm, e imazhi bizantin me simbologjin
simbolizon Burimin Jetdhns. cila paraqitet e rrafshuar mir dhe e tij, pr t shprehur burimin
Kupa e madhe n qendr t s me nj shtres t errt pluhuri jetdhns dhe Shn-Marin
cils sht ulur Shn-Maria si e papastrtie, si dhe mbeturina q drejtohet me duart e hapura
nj mbretresh, sht vendosur dylli. N pjes t ndryshme, n t dhe syt e ngulura mbi ne dhe
n mes t nj vaske plot me uj gjith siprfaqen, shihen vrimat q Krishtin-fmij. Ikonogra lidh
mrekullibrs. Prreth jan ata i tregojn pr pranin e insekteve gurn e tyre me at t burimit si
drejtohen ujit mrekullibrs pr tu dmtues. Mbi pjesn e mesit ka nj t ishte e vetme.
shruar. shirit t ngjitur horizontalisht.
"
Detyr shtpie:
a) Prshkruani nj imazh q ju plqen. Evidentoni elementet thelbsore t tij.
b) Sillni n klas tekste t ndryshme udhzuese.
136
Teksti udhzues Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
3 - E drejta e frekuentimit
Kan t drejt frekuentimi
3.1. pjestar t USH-s;
3.2. pjestar t universiteteve dhe shkollave t larta shqiptare (shkollave t larta profesionale);
3.3. persona t tjer mbi 14 vje;
3.4. persona nn 14 vje, t cilt sjellin nj garanci me shkrim t prindit apo t prfaqsuesit zyrtar pr t.
3.5. biblioteka e universitetit ka t drejt t krkoj nga frekuentuesit nj dokument t vlefshm...
Struktura msimore:
Organizimi i nxnsve
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Di /Dua t di/ Msova T msuarit ndrveprues Pun n dyshe
Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin pr tekstet e udhzuese t dhna si model.
Ajo e ndan klasn n grupe dhe u jep nga nj tekst dhe u krkon nxnsve t identikojn
llojin e tij dhe elementet q e prcaktojn tekstet n llojet prkatse (receta e gatimit,
udhzuesi pr prdorimin i Roamingut, rregulloja e biblioteks).
138
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
Tekstet e msiprme jan tekste udhzuese. Specika e tyre qndron n faktin se kan
si funksion q t japin udhzime. Ekzistojn lloje t ndryshme t teksteve udhzuese.
- lloj tekstesh udhzuese jan tekstet e lartprmendura?
- N njrin prej tyre listohen rregullat q duhet t ndjekin antart e biblioteks.
N tekstet e tjera jepen udhzime t ndryshme, prdorime t nj produkti ose si t
gatuajm nj recet t re.
Di Dua t di Msova
Renditja e informacionit bhet sipas radhs
Teksti udhzues informon Si bhet renditja e
s veprimeve q duhen kryer pr t realizuar
pr rregullat. informacionit?
nj qllim t caktuar.
Q t jet m i kuptueshm, nevojitet t
Jep norma ose udhzime A prdoren ilustrime
shoqrohet me imazhe konkrete, t cilat
dhe krkon q marrsi ti dhe pse?
bjn t mundur t kuptojn sa m mir
njoh ato.
udhzimet e dhna.
139
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- A prdoren ilustrime dhe pse?
Prdorimi i ilustrimeve sht i rndsishm, pasi lehtson t kuptuarin e udhzimeve
t tekstit (msuesi/ja mund t shfrytzoj edhe tekstet q mund t ken sjell nxnsit
n klas).
Pasi kan plotsuar edhe pjesn e tret t tabels, msuesi/ja e prqendron vmendjen
e tyre tek tekstet e dhna n libr. U krkon nxnsve t prcaktojn elementet q
i klasikojn kto tekste si udhzuese. N bashkpunim me njri-tjetrin u krkon t
evidentojn elementet n t cilat ndryshojn dy tekstet.
Model prgjigjeje
Prmbajtje:
- T dyja tekstet jan udhzuese. Ato listojn ligje dhe rregulla, t cilat duhet t
ndiqen nga nj grup i caktuar shoqror. N tekstin e par prdoret gjuha standarte,
leksiku sht i qart dhe i sakt, foljet prdoren n mnyrn lidhore, me t cilat
shprehet domosdoshmria dhe detyrimi. Ndrsa n tekstin e dyt sht prdorur
dialekti gegrisht; foljet prdoren n mnyrn lidhore, por edhe n kohn e tashme
t dftores, si dhe prdoren folje me vet t prgjithsuar n trajtn veprore dhe
joveprore: (ti, e) on, knaqesh, (i) lshohet etj.
140
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje:
Teksti i ushtrimit sht udhzues.
- Ai sht i ndar n nyje (nene) dhe do nyje sht e organizuar me fjali t
renditura sipas numrit rendor:
603. Shpija e Shqyptarit asht e Zotit e mikut.
- Mungojn ilustrimet, shkronjat e pjerrta, tabelat e ndryshme, prdorimi i
shenjave t ndryshme grake etj.
- Gjuha sht e qart dhe e thjesht. sht prdorur dialekti gegrisht.
Miku nuk mund t hij n shpi, pa ba za noborr
- Fjalit jan t shkurtra, t thjeshta ose t prbra, me disa pjes:
615. E mbajtmja e arms asht:
a) shej burrnije e nderje, edhe knaqesh se terdh miku;
b) asht shej roje, sepse tuj than: Mir se erdhe, aj do t rrij pa droje, e se
gjindesh gadi me i dal zot pr do rrezik;
- Prdoret leksiku i gjuhs s prditshme:
- shej burrnije e nderje, edhe knaqesh se terdh miku;
- Prdoren foljet modale:
Pr do mik duhet buka si han vet;
Pr mik t mir duhet kafja,
Pr mik zemre duhet duhani
- Prdorimi i vets s dyt dhe t tret t foljes n m. lidhore dhe n m. dftore.
Miku nuk mund t hij n shpi, pa ba za noborr
Tuja hi nshpi, mikut do (duhet) ti mbajsh armn.
Diskutim i lir
Msuesi nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme tekstesh udhzuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
141
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Mendo/krijo dyshe/diskuto
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht krkuar
t bjn analizn morfologjike t foljeve t nnvizuara n tekstin e ushtrimit 5, faqe 93.
Model prgjigjeje
asht (sht) - folje, veta III, n.njjs, mnyra dftore, koha e tashme mund t hij
(hyj)- folje, veta III, n. njjs, mnyra lidhore, koha e tashme;
prgjigjet- folje, veta III, n. njjs, mnyra dftore, koha e tashme, trajta joveprore
(do) t gjindet (duhet) t gjendet- folje, veta III, n. njjs, mnyra lidhore, koha e
tashme, trajta joveprore.
lahen- folje, n.shums, veta III, mnyra dftore, koha e tashme, trajta joveprore;
duhet-folje pavetore, veta III, numri njjs, mnyra dftore, k. e tashme;
lishohet (lshohet) - folje, veta III, n. njjs, mnyra dftore, k. e tashme, trajta jo veprore.
Model prgjigjeje
Nj hap tjetr i msimit lidhet m vzhgimin e nj teksti udhzues nga ana pamore.
143
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje:
- Palestra e shkolls sht mjedisi i cili prdoret nga nxnsit pr t zhvilluar orn
e msimit t edukimit zik.
- Nxnsit jan t detyruar t respektojn rregullat e mirmbajtjes s palestrs.
- T gjith nxnsit duhet t hyjn n palestr me uniformn e krkuar.
- Nuk lejohet t prdoren kpuct n palestr.
- Nuk lejohet t dmtohen pajisjet e saj.
- Duhet t tregohet kujdes sidomos pr ato pajisje q jan t prbra me materiale
t buta.
- sht e ndaluar t ngrnt e ushqimeve t ndryshme n palestr.
- T gjith nxnsit duhet t ojn mjetet e prdorura n orn e msimit n vendet
e caktuara.
- T gjith nxnsit duhet t prdorin dhomat e zhveshjes pr t ndrruar uniformn
dhe ruajtjen e sendeve personale.
- sht i ndaluar rreptsisht duhani n palestr.
" Detyr shtpie. Ushtrimi 9, faqe 94: Analizoni elementet e tekstit t dhn.
144
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Strategjit e t shkruarit
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme prmbledhjesh, shkumsa me ngjyra, tabela.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve
Parashikimi Prvijim i t menduarit Diskutim i ideve Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
Kjo sht nj teknik, e cila ndihmon nxnsit
Parashikimi: Prvijimi i t menduarit t rikujtojn njohurit e marra n klasat
pararendse me an t pyetjeve t ndryshme, t
cilat drejtohen nga msuesi.
Orfeu ishte nj poet mitik grek, i biri i Eagrit dhe i muzs Kaliopi. Ai ishte martuar
me nimfn Euridika. Knga e tij e shoqruar me lir ishte kaq e mrekullueshme, saq
mallngjente edhe gurt dhe magjepste bishat e egra. Kur Euridika vdes nga pickimi i nj
gjarpri helmues, Orfeu zbret n mbretrin e t vdekurve dhe me kngn e tij mallngjeu
Hadin, hyjniun e bots s t vdekurve. Ai lejon ta risjell Euridikn n botn e t gjallve,
me kusht q Orfeu t mos e kthente asnjher kokn pas pr ta par gruan e tij. Por Orfeu
nuk mundi ti bnte ball joshjes pr ta par Euridikn dhe ajo u zhduk menjher.
Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme skedash, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore: skeda, karakteristika e tyre, fazat e puns s hartimit t nj skede.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve
Parashikimi Prvijimi i t menduarit Diskutim i ideve Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shnimeve T msuarit ndrveprues Pun n grupe
Prforcimi Shkrim i lir Ndrtim i shprehive studimore Pun n dyshe
Model prgjigjeje
Drita, buja, vaksira e qiellit nuk mnuan t derdheshin mbi tok. N lindje, mbi kreshtn
e Tomorit dhe mbi malet e Sulovs lloi t vijzohet nj drit e zbeht n kurin midis
toks dhe qiellit, przier deri ather nga muzgu. Kurrizet e maleve dukeshin n kt drit
t re sikur t kishin mprehur dhmbt e dhmballt pr t sharruar perden e nats. Ylli i
mngjesit po prpiqej t qndronte n qiell. N veri lluan t vijzohen harqet e urs s
Semanit. N perndim brezi i pyjeve po inte akoma. N jug kodrat dukeshin sikur ishin
br male...
147
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
Shikoni shembullin e mposhtm t nj skede t nj libri.
Titulli:
Autor:
Kryeredaktor:
Botuesi
Viti i botimit:
Nr. i faqeve:
Prmbajtja:
Titulli:
Shteti:
Viti i prodhimit:
Lloji:
Kohzgjatja:
Regjisori:
Interpretuesit:
Prshkrimi dhe fabula:
Model prgjigjeje
Msuesi/ja bn konkluzionet e ors dhe vlerson me not. Msuesi/ja mund t
vlersoj edhe ann krijuese dhe veanrisht przgjedhjen e informacionit nga nxnsi
pr hartimin e nj skede.
" Detyr shtpie: Paraprgatitni skedn e nj libri, personazhet q paraplqeni dhe sillni n klas
skeda t ndryshme.
148
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme parafrazimesh, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore: parafrazim, karakteristikat e tij, fazat e puns s hartimit t nj
parafrazimi.
Materiale shtes
Mbe more shok
Mbe, more shok, mbe
Prtej Urs s Qabes
Falm me shndet nnes,
Kun e zi le ta shes.
N pyest nna pr mua,
I thoni q u martua.
N pyest se grua mori
Tre plumba te kraharori,
N pyest se kal hypi
Atje tek hypn meiti.
N pyest se krushq i van
Sorrat e korbat q e han.
Popullore
Mbeta, more shok mbeta, prtej urs s Qabes, n mrgim. I drgoj t fala nns:
le ta shes kaun e zi. Po t pyes nna pr mua, i thoni q u martua. Po pyeti se grua
mori, i thoni tre plumba n kraharor. Po pyeti n cilin kal hipi, i thoni hipi kalin e meitit.
Po pyeti se cilt krushq i shkuan, sorrat dhe korbat q e han.
Marr nga Darka e gabuar e I. Kadares
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit
Msuesi/ja u shprndan nxnsve sha, ku sht teksti poetik i njohur Mbe, more
shok, mbe dhe nj fragment t shkurtr nga Darka e gabuar e I. Kadares dhe,
pasi nxnsit ti ken lexuar, krkon prej tyre tu prgjigjen pyetjeve:
-lloj jan kto tekste?
- Nga ndryshojn prej njri-tjetrit?
- far rikujtoni pr parafrazn?
149
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
gojor
Riformulim i nj teksti
me shkrim
- Renditja e fjalve sipas rendit t Fryni er frashni e holl, e nalcoj Kjo mjegull mbeti aty tri dit e tri
drejt sintaksor. mjegulln net
- Thjeshtzimi i ndrtimeve Gjith dit e po punojn, gjith Muri q bnin ditn u prishej
sintaksore tepr t ndrlikuara. natn po jau rrnojn natn.
150
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Teksti argumentues
Material shtes
151
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi Mendo/Krijo dyshe /Diskuto. Organizuesi grak Diskutim i ideve Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
152
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Karakteristika t tekstit
Ilustrime nga teksti Origjina e gjuhs shqipe
argumentues
Origjina e gjuhs shqipe. Problem i gjuhs shqipe sht nj nga problemet m
Tema:
t debatuara t shkencs gjuhsore.
Qarkullojn dy teza pr origjinn e gjuhs shqipe: teza e origjins ilire dhe e
Opinioni/teza origjins trakase. Hans Erik Tunman duke u mbshtetur n burime historike dhe
t dhna gjuhsore, arriti n prfundimin se shqiptart jan vazhduesit e ilirve.
Shqiptart banojn sot n nj pjes t trojeve...
Argumente Nj pjes e elementeve gjuhsore
Format e toponimeve t lashta t trojeve ilire shqiptare
Prfundime Me t gjith kto argumente rezulton se teza e origjins ilire t gjuhs shqipe
153
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Msuesi/ja prqendron vmendjen n tekst te skema e komunikimit dhe prcakton bashk
me nxnsit elementet pjesmarrse, duke i ilustruar me shembuj nga fragmenti.
Tema: Ankimet q i jan drejtuar Lidhjes s Kombevet nga ana e pakicave grekofone
n Shqipri, ka pr pretekst ndryshimin e artikujve 206 e 207 t statutit q merren me
arsimin n mbretri.
Opinione ose teza: T drejtat arsimore t pakicave mbrohen. Delegatt e Qeveris
Shqiptare u faqn gjithnj, sa her q u paraqit rasti, n favor t mbrojtjes s
pakicave
Argumentimi i tezs:
- Shqipria para se t pranohej n Lidhjen e Kombeve, q me palljen e indipendencs
s saj m 28 Nandor 1912, vet vetiu njohu t drejtat e pakicave q ndodheshin n tokat
e saj kombtare;
- Qeveria shqiptare i plqen t besoj se ka plotsisht t drejt duke ushtruar t
drejtn e sovranitetit n formn e duhur n kt shtje (Ndryshimi q iu b artikujve
206 dhe 207 t ligjs kushtetuese).
- ndryshimet nuk i cenojn t drejtat e pakicave q jan njohur n Shqipri.
a.Ndryshimi q iu b artikujve 206 dhe 207 t ligjs kushtetuese, suprimon t gjitha
shkollat private, kaq vendase dhe t huaja, dhe i v nn kontrollin e drejt t Qeveris
pa asnj prjashtim. Si pasoj e zbatimit t parimit kushtetor t ri u ndryshua gjith
sistemi i arsimit.
b. Qllimi kryesor i dispozitave t reja nuk ishin shkollat e pakicavet. Kto hynin nn
qarkun e veprimit t ligjs s re nga parimi i njsis dhe gjeneralizmit. N nj periudh
tranzicjoni, ndryshimi i sistemit provokoi doemos nj tronditje edhe pr kt shkak
pakica grekofone kujtoi se do ti pritej arsimi n gjuhn e saj kombtare.
c. Qeverija e kuptoi menjher kt gjendje edhe pr t knaqur dshirin e popullsis
grekofone shtoi numrin e shkollave gjer n 50;
154
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Diskutim i lir
N fund msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
argumentues Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve argumentuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
dhe llojet e
argumenteve Konceptet kryesore: tekst argumentues, struktura e tij, elementet e tekstit
argumentues, tez/antitez, argument/kundrargument, argumente objektive/
subjektive, t thjeshta/t ndrlikuara.
Materiale shtes
Ngrohja globale
Ngrohja globale konsiderohet sot si nj kriz globale e pashembullt dhe e padgjuar ndonjher.
...
N ngrohjen globale kan ndikuar dhe vazhdojn t ndikojn emetimet e dyoksidit t karbonit CO,
t metanit CH4, oksidet e azotit, komponimet e halogjenuara t karbonit.
Duhet ta njohim efektin e gazrave serr dhe t mos qndrojm indiferent pr asnj moment, sepse
emetimet e dyoksidit t karbonit dhe metanit prbjn t keqen m t madhe ndaj njerzimit, sepse
lidhen me ngrohjen globale, ndryshimet klimatike, si dhe ruajtjen e mjedisit e t natyrs dhe, kryesorja,
me shtresn e ozonit. Ather, po t jet kshtu, pse duhet ta lejojm kt krim kundr njerzimit?
shprehet Kristofor Horner. Pjesa m e madhe e opinionit mendon se ndotja e mjedisit dhe e natyrs
155
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
sht prkeqsuar. Para nja 150 vjetsh n atmosfern e toks ka ekzistuar nj ekuilibr kimik tepr
i rndsishm, ndrsa sot do gj ka ndryshuar n prbrjen dhe prqindjen e elementeve kimike n
atmosfer. Shkenca, jo vetm sot, por edhe m par sht marr me llogaritjet e ndryshme t sasive
dhe t efekteve q sjellin kta prbrs n proceset e ngrohjes globale, te ndryshimet klimatike e
t temperaturave, reshjeve, thatsirs, te ndryshimet n nivelet e ujrave q sjellin pasoja negative
dhe t pallogaritshme n tokn ton. Gazrat e efektit serr n at koh kan qen pjes e dobishme
dhe e domosdoshme e jets n tok dhe kjo lidhej me ekuilibrin kimik n atmosfer, me prmbajtjen
e nj sasie t till optimale t dyoksidit t karbonit dhe t metanit, q siguronte nj temperatur
mesatare +15 C dhe18-19 C, nj temperatur e prshtatshme pr t jetuar. Gazrat e efektit serr
u bn problem i madh serioz koht e fundit, kur sasia e tyre kaloi n prmasa alarmante. Prve
gazit karbonik dhe metanit q hyn n grupin e gazrave natyrore, jan edhe disa gazra t tjera t
fuqishme, si komponimet e halogjenuara t karbonit, q nuk ndodhen n natyr, por jan prodhohen
pr ftohje etj. T till jan hidrouorkarboni (HFCx), peruorkarboni (PFCx), kloruorkarboni (CFCx)
dhe q konsiderohen gazra me efekte t fuqishme n prishjen e shtress s ozonit, e cila mbron
jetn n tok nga nj deprtim i fuqishm i rrezatimit ultraviolet (UV). Pr kloruorkarbonin jan br
shum studime. Ky komponim u prdor gjersisht n sistemet e ftohjes, n kondicionimin e ajrit,
n shkumat dhe solventet. Ky gaz i efektit serr rri edhe n stratosfer, ku nn rrezatimin e diellit
shprbhet n klorin, atomet e s cils veprojn me ozonin duke ia shkatrruar molekulat.
Marr nga interneti
156
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Mendo/Krijo n dyshe/Diskuto)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsit kan punuar
me ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 n faqen 119.
Model prgjigjeje:
Ushtrimi 1
Ideja e atij q shkruan - para kohs teknologjike, gjumi dhe zgjimi rregulloheshin
nga drita e diellit.
Prfundimi - Pr at q duhet t punoj ose t udhtoj natn, sht e kshillueshme
t ej t paktn dy or para...
Argumente n favor t tezs: Sa m t shumta t jen ort e qndrimit zgjuar, aq
m shum zgjatet sasia e gjumit t nats...
Problemi: Sot disa rrin zgjuar, pr shkak t puns, ndaj jan n rritje e sipr rregullimet
e gjumit, edhe pse njerzit orvaten ti plotsojn duke fjetur m shum ditn...
Opinione t autoriteteve: Sipas ekspertve t Qendrs s Gjumit n Gjenov,
nj nat pa gjum mund t kompensohet normalisht me nj gjum t thell natn e
mpasshme, por, nse mungesa bhet e vazhdueshme, nuk do t ndreqet kollaj.
Ushtrimi 2
Llojet m t zakonshme t tekstit argumentues jan: eseja argumentuese, debatet,
diskutimet.
Ushtrimi 3
- A jemi t prgatitur sa duhet pr jetn?
- Shkoll publike a shkoll private?
- Rruga e gjat e formimit t gjuhs standarde.
- Skuadr e fort, por jo e para n klasikim.
Argumentet
Kundrshtimet
(kundrshtimi i antitezs)
157
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
M pas msuesi/ja u sugjeron nxnsve t lexojn me vmendje tekstin e dhn n krye
t faqes 108 dhe ta kodojn at, duke vn n dukje elementet e tekstit argumentues.
- O - teza (e shoqruar me veprime t atij q jep opinionin /pohon)
Autori yn sht bir i Shqipris s Veriut...
- - argumentet (faktet me t cilat autori mbron tezn, argumenton)
Shihet pastaj se n gjuhn e tij autori sht ngritur n njfar koineje...
- - antiteza/kundrshtimet (faktet me t cilat autori kundrshton kndvshtrimet e
tjera, q mendon se mund t jet kundr tezs s tij/ kundrshton)
Nuk sht e pamundur q vendi i tij i lindjes t ngrihet n nj krahin q
ka mbetur jasht kujve t Shqipris s sotme...
- - kundrshtimi i antitezs
Nj gj q na duket me rndsi metodike n kt mes sht kjo: q
prkatsia dialektore e gjuhs s veprs...
Model prgjigjeje:
Ushtrimi 5
Problemet q krkon t prcaktohen mund t jen:
a) A sht i domosdoshm msimi i gjuhve t huaja, pr t ushtruar profesione
prestigjioze?(po pse?, jo pse?)
b) A e ka zn gruaja vendin q duhet n shoqrin bashkkohore?
c) A e gzojn lirin e plot t fjals qytetart, prfshir edhe pakicat, n nj shoqri
demokratike?
N prcaktimin e problemit do mbajtur parasysh q pyetja e ngritur t marr si prgjigje
PO ose JO. Po-ja supozon tezn, e cila q t mbrohet do argumente, kurse Jo-ja
supozon antitezn, e cila q t kundrshtohet, prsri krkon kundrargumente.
N fund msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
158
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve argumentuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi: Prvijimi i t menduarit
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis, ushtrimi 6.
Modele prgjigjeje
Teksti 1 - Teza Njohja sot e sa m shum gjuhve t huaja diktohet nga nevojat e tregut t puns.
Duke qen njohs i tyre, ke hapsira m t mdha punsimi, si brenda dhe jasht vendit, si dhe mundsi
t punosh n profesione t vlersuara.
Teksti 2 - Teza - Roli i gruas n shoqrin bashkkohore sht nj shtje e rrahur gjersisht si n
vendin ton, edhe n shoqrit e zhvilluara. Lidhur me rolin e saj n shoqrin shqiptare ka mendime
se gruaja sot ka nj pozit t mir shoqrore, t tjer mendojn se ajo ka nj vend t veant vetm
brenda shtpis, pa qen e integruar si duhet n jetn shoqrore...
Pas diskutimit t detyrs s shtpis, msuesi/ja shtron para nxnsve disa pyetje, pr t rikujtuar
njohurit pr tekstin argumentues:
- far strukture ka nj tekst argumentues?
- vend z teza n tekstin argumentues?
- sht argumenti dhe lidhje ka me tezn?
- Po kundrargumenti me element t tekstit argumentues lidhet?
- Cilt jan hapat q bjm pr t shkruar nj tekst argumentues?
159
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Skema e hapave pr
prgatitjen e nj teksti
argumentues
160
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
" Detyr shtpie. a) Ushtrimi 12, faqe 123. Nxnsit plotsojn krkesat e ankets, duke pasur
parasysh si pr tekstin argumentues q prgatiti grupi i tyre, ashtu edhe vlersimet q patn ata nga
diskutimi pr punn e do grupi.
Parashikimi. Diskutim
" Detyr shtpie. a) ndahet klasa n dy grupe dhe u jepet t punojn ushtrimet 13 dhe 14 n faqen 123.
b) Paraprgatitni nj fjalim politik, si tekst argumentues.
161
Teksti
Udhzues pr argumentues
tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materiale shtes
... Sa her q jam prpara ktij podiumi, un jam i prekur nga privilegji dhe i vetdijshm pr
historin q kemi prjetuar s bashku. Ne jemi mbledhur n ndrtesn e Kongresit n momente t
zis kombtare dhe t arritjeve kombtare. Ne i kemi shrbyer Ameriks n nj nga periudha e saj
m t rndsishme... dhe ka qen nderi im q ju kam shrbyer juve.
Pr tu prballur me problemet e mdha prpara nesh, ne duhet t veprojm n nj frym t vullnetit
t mir dhe me respekt pr njri-tjetrin... dhe un do t bj pjesn q m takon. Sot, gjendja e vendit
(Bashkimit) paraqitet e fort... dhe s bashku do ta forcojm m shum. (Duartrokitje.)
N kt vit vendimtar, ju dhe un do t marrim zgjedhje, t cilat prcaktojn si t ardhmen, ashtu
edhe karakterin e vendit ton. Ne do t zgjedhim pr t vepruar me besim n prndjekjen e armiqve
t liris... ose t trhiqemi nga detyrat tona me shpresn e nj jete m t leht. Ne do t zgjedhim
t ndrtojm begatin ton duke drejtuar ekonomin botrore... ose t largohemi nga tregtia dhe
mundsit. N nj koh t ndrlikuar dhe sduese, rruga drejt izolimit dhe proteksionizmit mund t
jet e gjer dhe joshse..., por ajo prfundon me rrezik dhe n rnie. E vetmja rrug pr t mbrojtur
njerzit tan, e vetmja rrug pr t siguruar paqen, e vetmja rrug pr t kontrolluar fatin ton, sht
prmes udhheqjes son..., n mnyr q Shtetet e Bashkuara t Ameriks t vazhdojn t jen
n krye. (Duartrokitje.)
Jasht vendit, kombi yn sht prkushtuar drejt nj qllimi historik, afatgjat dhe ne krkojm
prfundimin e tiranis n botn e sotme. Disa e prjashtojn at qllim si idealizm i keqdrejtuar.
N t vrtet, siguria e ardhshme e Ameriks varet nga ajo. M 11 shtator, 2001, ne zbuluam
se problemet q e kishin zanalln n nj shtet t dshtuar dhe shtyps, 7000 milje larg, mund
t sillnin vrasje dhe shkatrrim pr vendin ton. Diktaturat strehojn terrorist dhe ushqejn inat
e radikalizm dhe krkojn arm t shkatrrimit n mas. Demokracit zvendsojn inatin me
162
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
shpresn, respektojn t drejtat e qytetarve t tyre dhe t fqinjve t tyre dhe bashkohen n
luftn kundr terrorit. do hap drejt liris n bot e bn vendin ton m t sigurt, kshtu q ne do
t veprojm me guxim pr hir t shtjes s liris.
Larg t qenit nj ndrr e pashpres, prparimi i liris sht historia e madhe e kohs son. N
1945, kishte vetm 24 vende t vetmuara demokratike n bot. Sot numrohen 122 syresh. Dhe
ne po shkruajm nj kapitull t ri n historin e vetqeverisjes, grat t cilat gzojn t drejtn e
vots n Afganistan dhe miliona irakian, t cilt festojn lirin e tyre me boj t purpurt, burra e
gra nga Libani deri n Egjipt, t cilt debatojn t drejtat e individve dhe nevojn e liris. N llim
t vitit 2006, m shum se gjysma e popujve t bots jetojn n kombe demokratike. Dhe ne nuk
harrojm as gjysmn tjetr: vende si Siria dhe Burma, Zimbabve, Koreja e Veriut dhe Irani, pasi
krkesat e drejtsis dhe paqja e ksaj bote krkojn lirin e tyre gjithashtu
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Prmbledhje e strukturuar
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis (ushtrimi 21, faqe 125),
duke prqendruar vmendjen n njohurit q kan nxnsit pr tekstin argumentues dhe
fjalimet politike, si nj lloj i tekstit argumentues. Idet e tyre shkruahen n tabel.
Model prgjigjeje:
163
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje:
Grupi I: Rndsi t veant ka marrdhnia q kan me njra-tjetrn fjalit e llojeve
t ndryshme.
Oh! Sa t lumtur q e ndiej vehten sot, q shoh, ktu n Vlor, kaq burra Shqiptar
t mbledhur tok, tuke pritur me kureshti e padurim prfundimin e ksaj mbledhjeje
historike, pr fatin e Atdheut ton t dashur. (Fjalit dftore shrbejn pr t dftyer
(treguar) pr nj objekt a problem n mnyr t thjesht dhe objektive. Prdorimi i
fjalive t shkurtra, me informacion t qart e t thjesht sht tregues i kujdesit q ka
autori pr ta br tekstin sa m t kuptueshm.)
Plot me gaz e me lot ndr sy, nga mallngjimi, pra, po dal ktu para jush q tju
gzoj me sihariqin e madh, se sot, edhe kt minut, Kongresi palli mvehtsin e
Shqipris, tuke lajmruar gjith botn mbar pr kt pun e duke m ngarkuar mua
kryesin e qeveris s prkohshme t Shqipris s lir.
Porsi ndrr m duket ky ndryshim i madh i vendit ton, q hoqi e voi t zezat e t
lirit pesqind vjet me radh ndn sundimin turk, por q tani n koht e fundit, ishte gati
t jepte shpirtin prgjithnj, t shuhej e t farrosej krejtsisht nga faqia e dheut, kjo
Shqipri, q, dikur, shklqente nga trimrija e pashoqe e bijve t saj; kjo Shqipri, q
kur i krcnohej rreziku Europs nga pushtimet e Turqis, ndn kryetrimin e pavdekur
t saj, Sknderbejn, u b porta e hekurt kundra sulmeve m t trbuara t sulltanve
m tegr q ka pas Turqija. Mirpo, desh Zoti, q me punn, me trimrin dhe guximin
e pashoq t Shqiptarvet, sot e tutje t marrin fund mjerimet dhe vuajtjet e Atdheut
ton, sepse, ktu e kshtu, jemi t LIR t PAVARUR dhe MVEHTE,
(Fjali dftore)
Pr tia arrijtur ksaj dite t bardh e t madhe, na ka ndihmuar gjaku i dshmorvet
dhe puna e vlefshme e patriotve tan dhe e t gjith shokve q muarrn pjes n
kt mbledhje dhe e t gjith juve, q tani po ju gufon zemra nga gazi i madh q ndieni;
mirpo mbledhja si m plak q jam, ma ngarkoi mua ngritjen e shnjt t shnjs
ton Kombtare, t amurit ton t ndrruar e t dashur (nxjerr Flamurin, t cilin e
ka t vendosur n nj shtiz hekuri, natyrisht t vogl, dhe t pshehur nn pallto dhe
pasi e mba nj sekond n dor e ngul n shtyllat e ballkonit. Amatort, posa e shohin
Flamurin, thrrasin me gzim e me z t lart:
(Fjali dshirore)
Rroft Flamuri, Rroft Shqiprija e Lir).
(Fjali dftore)
Ja, pra, ky sht Flamuri Yn i kuq e me shqiponjn dykrenare t zez n mes.
Fjali nxitse
Dhe tani, t gjith bashk, si nj trup i tr dhe i pandar, le t punojm pr ta
mburuar, pr ta prparuar e pr ta qytetruar si i ka hije Atdhen ton t Lir.
Tuke prfunduar, sm mbetet gj, vese ti drejtoj nj lutje Zotit t Madh, q, bashk
me bekimet e Tij q i lipij t na jap pr t qen t denj t ksaj dite, t pranoj q ktej
e tutje t jem un dshmori m i par i Atdheut, ashtu si pata nderin dhe fatin q t jem
i pari ta puth e ta bj t valvitet i Lir, Flamuri i yn, natdhen ton t lir.
Rroft Flamuri!
Grupi i dyt: Leksiku, prdorimi i emrave dhe mbiemrave, epitetet etj. (nga fjalimi i A.
Zogut, ditn e shpalljes mbret) (Shrbyesin e palodhur t Atdheut, detyrn e rnd dhe
t nalt t shtetit, bashkpuntor t ideali t prbashkt, prgjegjsi morale, popullin
trim shqiptar, detyrn e shenjt, populli Sovran, fjalt e nalta t krenave)
Premrat japin informacion pr pozicionin e folsit me publikun:
(Ju drejtohem, un, bijt e Shqipris, tregojm, paguajm, shpresojm, shtyjm,
mbaroni, keni vn, t ktheheni n vendet tueja, keni pr ta gjetur.)
Mbiemrat dhe epitetet shrbejn pr t treguar gjendjen emocionale: shmblltyrn
besnike, sheshin e qytetruar, fjalt e nalta t krenave t ndershm t stolisur me
kunor...
Grupi i tret: Identikon veori e terminologjis s prdorur n fjalim:
fusha semantike: - (kryesin e shtetit shqiptar, nj faktor paqsor, relacionet q
ekzistojn sot me shtetet fqinje, t drejtat kombtare, pr tia arritur qllimit t lart, at
ideal q na ka falur natyra e na ka shnuar historia)
Grupi i katrt: Analizon stilin e ndrtimit t fjalimeve politike: gjuha e folur jep
informacion mbi origjinn e folsit (Mbretit Zog), po ashtu dhe stili zyrtar: fjalt e nalta
t krenave t ndershm t stolisur me kunor... N regjimin e ri Shqipria ka pr t qen
nj faktor paqsor n Ballkan etj).
Grupi i pest: Referon disa njohuri q kan t bjn me fush e retoriks.
Hyrja: Zotni kryetar dhe asamblista,
N mesazhin q ju drejtova para disa ditve, duke ju uruar sukses ju etrve t kombit..
Teza e par: Nse n fjalimin tim nuk do t gjeni fjalt... Do t veproj duke marr
parasysh prgjegjsin morale, t ciln hert a von do ta moj populli shqiptar pr
lartsimin e vendit.
Teza e dyt (folsi paraqet vizionin e tij): Bota e ka marr vesh se po t lihen t qet
bijt e shqipes, mund t krijojn shtet sht pasuria e gjith dhe ideali i bots mbar.
165
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Zgjidhja e problematiks: Vetm n kt mnyr, duke i siguruar vendit ton nj t
ardhme t lir, mund t paguajm nj detyr historike
Efektet e dgjuesit dhe bindja e tyre: Si t mbarojn detyrn e shenjt gati pr ti
sakrikuar t gjitha, nse sht nevoja edhe jetn, mbas dshirs s tij dhe pr t mirn
e vendit
Grupi i gjasht: Evidenton rndsin dhe prdorimin e gurave letrare: metafora,
epitete etj. (fjalt e Nalta t krenave t ndershm t stolisur me kunor; shrbyesin e
palodhur t Atdheut, Prijsi )
Diskutim i lir
Shnim: Nse koha pr zhvillimin e ksaj detyre sht e pamjaftueshme, nxnsit
mund t vazhdojn detyrn n shtpi. N klas nxnsit mund t ndrtojn vetm
skemn me argumente, duke shkmbyer opinionet dhe duke sugjeruar mnyrn se si
do t ndrtojn tekstin me njri-tjetrin. M pas mund ta zhvillojn at n shtpi.
166
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve argumentues, shkumsa me ngjyra, tabela.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit
Msuesi/ja e nis msimin duke u treguar nxnsve faqen e par t nj gazete t
prditshme dhe u krkon t identikojn kryeartikullin dhe artikujt e tjer. Ndrkoh ngre
pyetjet dhe me prgjigjet e nxnsve ndrton hartn e mendimit.
-sht kryeartikulli i nj gazete?
-Cili sht kryeartikulli n kt gazet?
-Nga dallon ai nga artikujt e tjer?
-Cili sht roli i titullit ku prqendrohet ai?
Artikulli m i rndsishm i gazets elementet prbrse
problemi
teza (I)
Kryeartikulli
argumentet
mbititulli antiteza (tezaII)
titulli tekst argumentues
nntitulli argumenti
prfundimi
Model prgjigjeje
Kryeartikulli sht artikulli m i rndsishm i nj gazete a reviste, titulli i t cilit shnohet n faqen e par t
gazets me shkronja t dallueshme. Vihet n nj vend t dukshm pr t trhequr vmendjen n lidhje me
problemin q trajton. Dallohet nga artikujt e tjert t gazets pr shkak t rndsis s problemit q trajton
167
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shnimeve
Msuesi/ja u krkon nxnsve q n dyshe t lexojn artikullin e dhn n tekst dhe t
evidentojn veorit e tij me an t organizuesit grak.
Model prgjigjeje
168
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
N fund msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
" Detyr shtpie. 1. Shkruani nj kryeartikull pr gazetn e shkolls, ku t respektoni udhzimet e msiprme.
2. Paraprgatitni nj reklam dhe sillni n klas reklama t llojeve t ndryshme.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve argumentuese, reklama, shkumsa me ngjyra, tabela.
169
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi: Prvijimi i t menduarit
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs, s shtpis, pr reklamat q kan sjell
nxnsit n klas. Lexohen 2-3 prej tyre dhe prsriten njohurit q kan marr nxnsit
pr reklamn n klasat pararendse me an t organizuesit grak; harta e mendjes.
170
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje
Teksti 1
Kjo sht nj reklam shoqrore, ku reklamohet nj linj kombtare e kshillimit pr fmij pr mbrojtjen e
t drejtave t fmijve. I drejtohet t gjith shoqris dhe n mnyr t veant u prgjigjet fmijve dhe t
rinjve sipas nevojave q ata kan.
Mesazhi q ajo realizon sht me an t shenjs s telefonit dhe numrit t shkruar n t, q evidenton
pikrisht qllimin pr t cilin realizohet kjo reklam. Ngjyra e prdorur, jeshilja, sht ngjyra e ndihms (e
lizave q rriten dhe jan t njom e t brisht) dhe unitetit t gurs s fmijve, q t realizuara n reklam
prforcojn qllimin e organizats, q sht n fakt dhe drguesi i reklams.
Karakterizohet nga slogani: Kur nj fmij telefonon, ne prgjigjemi gjithmon.
Nj numr telefoni pr t gjith fmijt.
Reklama shfrytzon shenjn e telefonit n funksion t realizimit t rrugve t komunikimit, q pretendohet t
vendoset n rast nevoje dhe kjo theksohet edhe nprmjet sloganeve t shnuara n reklam.
Ka nj sr gurash retorike t pranishme: si metafora, e cila realizohet nprmjet shenjs s telefonit dhe
numrit, dhe gurave t fmijve t kapur dor pr dore. Pikrisht shenja e telefonit, numri dhe fmijt e kapur
dor pr dore, trheqin vmendjen e lexuesit, shikuesit n at q ata promovojn: ndihmn kundrejt fmijve.
N pjesn e pasme t ktij promovimi jepen informacione mbi organizatn q ofron kt shrbim, grupet
shoqrore q ajo u drejtohet dhe logot e simbolet q ata prdorin.
Teksti 2
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t eseve letrare, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore: ese, ese letrare, lloje t eses, struktura e eses letrare.
Materiale shtes
Ese: Argumentoni pozicionin e Plugut te vepra e Konics Katr prralla nga Zullulandi
Gjat gjith tregimit Plugun e shohim n tri pozicione. Fillimisht si t veuar nga turma, s dyti
n pozicionin e udhheqsit dhe, s fundmi, si nj hero t dshtuar.
Konica na e prezanton Plugun nprmjet fjalis: Vetm njri rrinte mnjan, e cila e vendosur
n mjedisin festiv t Zulluve, demonstron se ai ishte ndryshe nga bashkatdhetart e vet e nuk pajtohej
me sjelljen e tyre. Kur t gjith gzojn, Plugu qe i vetmi t cilit i dhembte n shpirt, duke ditur mendimin
e bots s qytetruar pr ta. Dgjonte i heshtur kngt qesharake t turms, ndrkoh q do t kish
dashur t dgjonte n vend t tyre dika m madhshtore e m t denj pr kombin e vet. Ktu lind
dhe kundrvnia e par e Zulluve, t cilt e barazojn kt munges entuziazmi me tradhtin.
Pikrisht n kt moment Plugu merr prsipr ti jap vetes nj pozicion m t lart, at t udhheqsit.
Duke qen atdhetar e besnik i vendit t tij, ai e ndien pr detyr ti drejtoj Zullut drejt rrugs s
zhvillimit. I nxitur nga ideale t larta, ai pretendon t krijoj lvizjen e vrtet kombtare, ndrron
nj Zulluland t lir e t qytetruar. Plugu udhzon, ndrgjegjson, kritikon, por kt her reagimi i
turms sht edhe m i egr. S fundmi Plugu e kupton se kish dashur t bnte t pamundurn m
hyjn dyshime, kur mendoj se ne do t qytetrohemi ndonj dit. Ai pranon me keqardhje dshtimin e
misionit t tij dhe heq dor nga ato ideale q deri n at koh ish prpjekur ti realizonte. Tashm sht
Plugu ai q i braktis Zullut, i tall, duke folur t njjtn gjuhe me ta, por vetm n kt moment bhet i
dshiruar prej tyre.
vetjake pr dika m madhore, si liria, pasi n kushtet e mjerimit t prgjithshm askush nuk mund t
siguroj nj t ardhme t ndryshme, m t mir pr veten. N kt moment Mjeda bn paralelizm me
luftn e popullit amerikan, q arriti toren n saje t bashkimit e organizimit. N mnyr t ngjashme
ai fton do shqiptar t lr parmendn e t rrok pushkt.
Liria morale shihet e lidhur me prjetimet emocionale, me botn e brendshme t individit. N kushtet
e mungess s saj, n jetn e shqiptarit kishte ve vaj e gjma ankimi, q nuk i lejonin tu gzoheshin
knaqsive t jets. Prsri Mjeda e shfrytzon kt pr ti nxitur shqiptart t luftojn, sepse vetm
liria do t mundsonte q edhe n kto troje t ndiheshin kng t patravaja. Me kt zbrthim e
trajtim t detajuar q i bn liris si term e si nevoj e prgjithshme, Mjeda ndihmon n ndrgjegjsimin
e shqiptarve pr rndsin e saj. Ai shpreh ndrrat e tij pr nj liri t plot t kombit, duke e konrmuar
kshtu veten si patriot e mbrojts i demokracis.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi: Diskutim i njohurve paraprake
Msuesi/ja e nis msimin duke u shprndar nxnsve dy tekste pr t lexuar (dy
modele esesh: mund t prdoren eset e sugjeruara te materiale msimore ose t tjera
q mund t ket vet msuesi).
Model prgjigjeje
Tekstet jan ese argumentuese. Jan ese, sepse shprehin nj opinion individual pr nj tem
t caktuar t mbshtetur n fakte (q sht vepra letrare). Jan t organizuara n paragraf.
Temat q trajtojn lidhen me nj koment t nj vepre t veant (vepra e Konics Katr prralla
nga Zullulandi dhe me poezin e Mjeds Liria). Eseja e trajton temn duke sjell argumente
t caktuara n lidhje me t. Mesazhi lidhet me opinionin individual t shkruesit n lidhje me
qndrimin e personazhit (Plugut) n vepr (fragment). N esen e dyt mesazhi sht opinioni
individual rreth mnyrs si e koncepton Lirin autori i poezis. Eseja ka nj struktur organike:
hyrje, zhvillim, mbyllje.
173
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtohet tabela DDM.
Di Dua t di Msova
Eseja shpreh opinionin
Cilat jan llojet e Llojet e eses: letrare, lozoke, historike,
individual mbi nj
eses? sociale etj.
shtje t caktuar.
N ese shtjellohen argumente, vlersime, opinione.
Nga vendi q zn n tekst, eset klasikohen n:
A kemi vetm
a. prshkruese,
argumentim n ese apo
Jep argumente t b. shpjeguese,
mund t kemi
mbshtetura n nj fakt. c. argumentuese
t prziera nj sr
d. vlersuese.
elementesh n tjera?
Shpesh brenda nj eseje gjenden t grshetuara
argumenti, vlersimi, me prshkrimin e shpjegimin.
Eseja letrare trajton tema q lidhen kryesisht me
letrsin:
- nj periudh letrare/shkrimtar t ksaj periudhe,
- nj shkrimtar ose veprn e tij n trsi;
far trajton eseja
- nj koment pr nj pjes vepre;
letrare?
- nj problem i caktuar estetik;
- nj model krahasimi mes veprash, shkrimtarsh
apo periudhash;
-nj trajtim stilesh apo gurash stilistike.
Veorit Komenti
Lloji i eses Ese vlersuese dhe argumentuese
Fusha q trajton eseja Nj shkrimtar dhe veprn e tij
Tema e eses Tema vlersimi i Gjergj Fishts dhe i veprs s tij
hyrje-
zhvillim-
Paragra i par sht pjesa argumentuese, ku trajtohet vlera e poetit.
mbyllje-
Dy paragraft e fundit jan mbyllja e fragmentit
Mesazhi i eses Fishta sht Homeri i Shqipris, prandaj duhet t jet thesar i popullit.
-Fishta sht poet kombtar, sepse ka knduar Atdheun Por Fishta sht poet
Argumentet kombtar edhe pse ka knduar vlerat dhe virtytet m t larta kombtare.
N fund msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me not.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht
krkuar t studiojn esen n tekst dhe t prcaktojn elementet e strukturs s saj.
Model prgjigjeje:
Tema e eses Tema bn fjal pr letrsin e vrtet t shek.XX dhe autort e saj m n z.
Struktura
hyrje- N shek.XX kemi disa vepra ... q mund t cilsohen letrsi e vrtet...
zhvillim- N katr paragraf shtjellohet prmbajtja e eses
mbyllje- Paragra i fundit sht mbyllja
do paragraf trajton nj nga gurat dhe veprat kryesore q, sipas autorit, prbjn
letrsin e vrtet:
- Gjergj Fishta Lahuta e Malcis
Eseja organizohet
- A.Z.ajupi- Baba Tomori
n paragraf
- Filip Shiroka dhe brezi m i ri: Ernest Koliqi, Vinens Prenushi, Spiro Dine
-Shkrimtari m modern-F.S. Noli
Paragra i fundit l t hapur kontributin e vet autorit.
Faktet Zhvillimi i letrsis shqipe n shek. XX. Autort dhe veprat q prmenden
175
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Mendimet e tij Ka t bj me konceptin q ka ai pr letrsin dhe autort, t cilt, sipas tij, kan
subjektive sjell nj kontribut t jashtzakonshm n letrsin shqipe.
Fishta shum m shum se poet, prijetar
Vargu i ajupit ka nj ritm t but magjiplot, prkthimet e tij jan nj dshmi
impresive... At V. Prenushi ka nj libr poezish t nj magjepsjeje magjiplot... -
Interpretimet dhe Sikur shkruan pr bariun, duke i rn fyellit pas stuhis, sikur kridhet n mendime
vlersimet mbi kalueshmrin e jets dhe afrimin e vdekjes, vargu i tij ka gjithmon nj ritm
magjipushtues.
- Noli, i cili ka botuar prkthimet shqip t disa dramave t Shekspirit, nj shqiprim
t mrekullueshm t Edgar Alen Pos, pa humbur ritmin dhe origjinalitetin.
N shek. XX kemi disa vepra t dalluara q mund t cilsohen si letrsi e vrtet,
nse me letrsi kuptojm nj zgjedhje artistike t fjalve pr t shprehur mendime
dhe ndjenja...
Prshkrimet: N jug Anton Zako, n nj libr t quajtur Baba Tomori, ka
Elementet
prmbledhur nj varg t vjershave t tij lirike. Sikur kur shkruan pr bariun duke
prshkruese dhe
i rn fyellit pas stuhis, sikur kridhet n mendime. Mes veprave t tjera ka
argumentuese
botuar nj prkthim t vargjeve t fabulave t La Fontenit t mrekullueshm
Me vdekjen e tij n 1930 ai la disa dorshkrime, n mesin e t cilave mbase edhe
nj dram. Ai m kishte drguar dorshkrimin e ksaj drame disa vjet para Lufts
Botrore N Egjipt gjithashtu jeton nj shqiptar Nga brezi m i ri
Synimin q i ka vn t bj nj panoram t zhvillimit t letrsis shqiptare n shek. XX, duke e
vetes prcaktuar brenda konceptit q ai ka pr at q quhet letrsi.
Gjuha letrare, rendit konceptet, t cilat i parashtron n fjali t gjata me pjes t
nnrenditura dhe t bashkrenditura, prdorimi i shpesht i konektorve. Vihet re
Gjuha q prdor edhe prdorimi i fjalive t ndrkallura etj ., prdorimi shpesht i presjes. Duke
iu prmbajtur rregullave t eses, si sht renditja n paragraf etj Renditja
logjike e mendimeve etj
te lexuesi vlera t vrteta estetike, por ai sht modest dhe ua l n dor t tjerve t
vlersojn kontributin e veprs s tij n letrsin shqipe).
Shkrim kritik
Periudha e krijimeve t para t Camajt prfshin nj hark kohor q nis nga mesi i viteve 50 e shkon
gjer n mesin e viteve 60. sht koha e botimit t dy librave t par n Kosov, Nj fyell ndr male
dhe Kanga e vrrinit, prmbledhje poetike, ku spikat dukshm ndikimin n folklor. Si n konceptim,
ashtu edhe n teknikat ligjrimit t bie n sy se, n prgjithsi, kto krijime jan tradicionale, retorike,
t drejtprdrejta n mesazhet dhe n imazhet poetike. Disa nga motivet kryesore t ksaj periudhe
jan: jeta e bariut, bujkut, hapsira gjeograke brenda malsis (mali, kroi, katundi). Ndrsa Fyelli
kthehet n simbol t jets n malsi...
Duke pranuar ecurin e krijimtaris s Camajt n nj periudh trefazshe, rezulton se n fazn e
dyt kemi nj konsolidim t prirjeve poetike t ktij krijuesi. Edhe fjala sht pr prirjen ndaj teksteve,
ku grshetohet shkalla e lart e abstraksionit me detajet dhe skenat jetsore, realiste. Mund t thuhet
se kemi nj kombinim t poetiks realiste me at hermetiko-moderniste (hermetizmi nis e shpallet
dukshm si model i preferuar nga poeti). Kujt mes tyre jan t paqndrueshm dhe krijojn befasi
t bukura, ashtu si pamjet n nj kaleidoskop. Lexuesi gjendet n nj pozit dyshe, her shikon
pamje t drejtprdrejta para vetes e her vendoset prapa lenteve shumformshe e shumngjyrshe
pr ti kundruar n nj pamje t re ato tablo.
N periudhn e tret, 10 vitet e fundit, Camaj botoi mjaft vepra n proz, dram e poezi...ku t bie n
sy/nj pasuri e madhe shtresimesh kuptimore dhe nj imagjinat jashtzakonisht e pasur poetike...
Te poezia Fjala i thuret himn fjals, ksaj mrekullie njerzore, pa t ciln gjithka do t ishte kaos
dhe akullnaj. Te fjala poeti sheh t mishruara gjith vlerat dhe qytetrimet shekullore, q nga
buzqeshja e dashuria e njeriut e deri te shpikjet m t guximshme. Duke qen se n fjal sht
mbartur gjith eksperienc njerzore, ndaj saj krkohet prkujdesje e nderim, ashtu si ndaj dikaje
t shenjt. N kt kuptim, fjala, kjo krijes sublime, nuk mund t shprdorohet e ca m tepr t
keqprdoret pr motive t mbrapshta.
Vet Camaj, veanrisht gjat ksaj periudhe, e prdori fjaln me mjeshtri t rrall, gjeti at ku t
ishte m e prkor dhe e latoi me frym poezie, duke i dhn nj harmoni e kumbim gati prej muzike.
Muzikaliteti i ksaj poezie nuk sht i zhurmshm, por i brendshm, pr pasoj, mjaft i thell. At e
krijon ritmi i vargut, gati si harmoni rituali, e krijon gjetja dhe vendosja e fjalve npr pozicione tepr
precioze.
N fjal sqarohet qiell e dh bashk...
Kjo sht deviza e peshs s fjals, e cila shtegton n librat e shenjt, n cicrimat e fmijve, n
veprat e dijetarve, npr luftra e auditor e deri te pena e Poetit.
177
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Msuesi/ja ndan nxnsit n dy grupe dhe u krkon grupeve t punojn n dyshe q
t evidentojn me an t ditarit dypjessh veorit e shkrimit eseistik t Aurel Plasarit
dhe shkrimit kritik t Ymer irakut.
Shkrime vlersuese
pr fushn e letrsis
Model prgjigjeje:
" Detyr shtpie: 1) Gjeni dhe sillni n klas tekste t shkrimeve kritike. Evidentoni karakteristikat e tyre.
2) Paraprgatitni dhe lexoni esen n ushtrimin 9, faqe 129.
178
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
letrare Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve argumentuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi: Prvijimi i t menduarit
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. M pas n dyshe
u krkon nxnsve t punojn ushtrimin 9, esen me titull Dredhi, dshir pr t
njohur, dshir pr tu kthyer, ku t evidentojn tiparet e saj, llojin dhe elementet q e
klasikojn at si t till.
Model prgjigjeje
Eseja letrare analizon nj tem t caktuar e mbshtetur n tri argumente baz n veprat Iliada dhe
Odiseja e Homerit. Paragra i par jep thelbin e veprs s Homerit, duke vn theksin te heroi q do
t marr n shqyrtim Odiseja, duke evidentuar tipare baz t tij.
Paragra i dyt v prball njri-tjetrit personazhe t dy veprave t Homerit.
Paragra i tret argumenton far e dallon dhe e bn njerzor kt personazh t rndsishm t veprave t tij.
Struktura
Hyrja: nis me nj tez dhe shtron shtje pr tu argumentuar: u b me lufttart lakenj...
Zhvillimi: prshkruan argumenton mbi temn: Menelaut iu desh t endej tet vjet...
por nga t gjith heronjt... ai q prjetoi aventurat emocionale sht Uliksi.
Mbyllja: pr kto dy karakteristika, aventura e Uliksit sht kthyer n nj simbol
universal t jets s njeriut....
Elementet e strukturs jan lidhur organikisht dhe logjikisht me njri-tjetrin. Arrihet n
nj prfundim logjik t argumenteve, t sjella n baz t fakteve t huazuara nga vepra
letrare.
Ka elemente t subjektivitetit.
Synimi q ka autori: t argumentoj mbi shfaqjen dhe karakteristikat e nj personazhi
t nj vepre letrare.
179
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
180
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materiale shtes
Dukuri historike
Shqiptart, banort m t hershm t Adriatikut Prof.Dr.Dh.Pilika
Sipas autorve t lasht, Adriatiku n llim quhej Deti i Kronosit dhe i Reas, me pas Gjiri Jonian, me
nj emrtim t tresht, t lidhur me traditat parahelenike, pellazgjike. Jo fort larg nga brigjet e Adriatikut,
m 1875 u zbulua Dodona, kryeqendra shpirtrore, politike dhe kulturore e pellazgve, orakulli paragrek i
s cils ka qen m i lashti dhe m i njohuri n Ballkan e n Evrop. Disa qindra dijetar, klasik e modern,
shpesh me emr ndrkombtar, jan marr me kt popull. ...Rrjedhimisht, ata kan nxjerr argumente
autentike t pashtershme sidomos pas sjelljes n Luvr t gjetjeve arkeologjike t Dodons dhe daljes
m 1878 n Paris t dy vllimeve t Konstandin Karapanos, Dodona dhe rrnojat e saj. ... Si rrjedhim,
me vrtetimin mbi baza rreptsisht shkencore t autoktonis s pellazgve kundrejt ardhsve t rinj,
helenve, cili ka qen zhvillimi i tyre i mtejshm n brigjet e Adriatikut? Kjo kumtes bn nj prpjekje pr
tiu prgjigjur shkurt ksaj pyetjeje, t par nga kndvshtrimi i popullit shqiptar, pjestar i familjes adriatike.
Sipas humanistve ... e po ashtu m von dhe shum t tjerve, vazhdimsia e shqiptarve shkon
n vij t drejt tek Aleksandri dhe Pirroja, mbretr t Epirit, trashgimtar t Dodons ab antiquo.
Ky pohim mbshtetet gjersisht nga humanistt tan Marin Barleti, Frank Bardhi, Pjetr Bogdani, si
dhe nga mijra dshmi in loco, t shkruara dhe gojore. M 1882 u gjet n Arkivin e Napolit dhe u
botua nj letr e Gjergj Kastriotit-Sknderbeut (1405-1468), ... q m 31 tetor 1406 ia drgonte princit
t Tarenit Xhovani-Antonio Orsinit, duke thn se, po tu besojm kronikave tona kombtare, ato na
tregojn se sovrant epirot e molos, Aleksandri dhe Pirroja, kan qen strgjysht e shqiptarve;
kta dy dinast u shquan me ekspeditat e njohura q ndrmorn prtej Adriatikut... vula zyrtare dhe e
fsheht e Sknderbeut, q u b e njohur m 1962, ka emblema trsisht dodonase; prkrenarja e tij,
q ruhet n Vjen, sht e njjt me helmetn e Pirros, t prshkruar prej Plutarkut; pr m tepr, n
drurin gjenealogjik t pasardhsve t tij, jo rastsisht jan shquar Pirroja I, Kastrioti-Sknderbe, si dhe
Pirroja II Kastrioti-Sknderbe. Si prfundim, duhet t saktsojm se vija: Aleksandri dhe Pirroja i Epirit
shqiptart e sotm, deri m sot, nuk sht kundrshtuar nga asnj dokument historik i vlefshm. Nj
repertor mjaft i pasur greko-romak, q asnjher nuk sht hedhur posht, vrteton se Aleksandri dhe
Pirroja, si molos, ishin acid, pasardhs t drejtprdrejt t Eakut, gjyshit t Akilit, i cili q nga Homeri
sht vlersuar si mishrimi i vet prototipit t pellazgut. ... Prfundimisht, origjina pellazgjike e kombit
shqiptar, t pandar prej Adriatikut, sht provuar n mnyr t padyshimt... nprmjet ... mijra t
dhnave ndrdisiplinore, zakonisht t pabotuara, vendore, q u prkasin fushave t mposhtme... Afr
riviers son, n jug t Buthrotit t lasht, ... gjendet shpella paleolike e Kreshmoit, n t ciln jan
gjetur m 1933 ankorat e argjirit, nj specialitet gjithmesdhetar ekskluziv i pellazgve, t quajtur
prej kohsh zotr t deteve. Nj legjende provinciale, e transmetuar brez pas brezi dhe e shtypur
m 1875, e sjell lindjen e Zeusit pellazgjik t Dodons, q sht himnizuar nga Iliada, pikrisht te
stanet e atit t tij, Kronosit, n rrethinat e qytetit t Anhiazmit ose t Onhezmit, q sht emri i babait
t Eneut, Ankizit, i cili me sa duket sht varrosur ktu (sot Saranda, kryeqendra detare e jona n jug).
... Trsia e ktyre atributeve t posame, domethn shqiponja, dushku, rrufeja, demi, shum m tepr
se kudo gjetk, gjenden me bollk n bregdetin ton Adriatik, si dhe n brendatok, deri prtej kujve t
Dalmacis, t Peonis dhe Dardanis, (Kosova e sotme). N krahinn e fundit koht e fundit jan vn
re pesdhjet mbishkrime zeusiane, tashm t botuara, shfaqje t tjera t panumrta t trashgimis
kulturore dhe t teogonis pellazgjike. Duke mbajtur parasysh lashtsin dhe vazhdimsin kaq t qart
e t pandrprer, studiuesi i shquar i mesjets, Alen Dyselj, ka thn m 1981: Historia na mson se
lidhur me Kosovn, serbt jan pushtues t ardhur mjaft von...
(Kumtes e paraqitur n Kolokiumin ndrkombtar E kaluara dhe e ardhmja e Hapsirs Adriatike,
organizuar n Paris m 29 e 30 nntor 1994). Prkthyer nga frngjishtja nga prof.dr. Xhevat Lloshi.
181
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Volteri pr Sknderbeun
Shkrimtari, lozo, dijetari, humoristi dhe enciklopedisti i famshm francez Fransua Volter (1694-
1778) shkroi nj prmbledhje t historis s prgjithshme me titull Ese mbi zakonet dhe shpirtin e
kombeve dhe pr faktet kryesore t historis q nga Sharlemanj deri te Luigji XIII. Kapitulli XC Pr
Sknderbeun (faqe 814-815)
Nj lufttar tjetr i famshm, t cilin nuk di si ta quaj, osmanli apo t krishter, pengoi prparimin e
Muratit dhe prej kohsh u b ledhi i t krishterve kundr toreve t Muhametit II: as pr Sknderbeun,
lindur n Shqipri, pjes e Epirit, vend i shquar q nga koht e quajtura heroike, dhe nga koht vrtet
historike romake. Emri i tij ishte Jean (Gjergj) Kastriot. Ishte djali i nj despoti... Gjergj Kastrioti ishte ende
fmij kur Murati, shum koh prpara betejs s Varns pr t ciln do t as, u mor prej Shqipris
pas vdekjes s atit t tij, Kastriot. Ai e rriti kt fmij, i vetmi q mbeti nga katr vllezrit. Burimet turke
nuk thon asgj q kta katr princr u terrorizuan prej Muratit pr hakmarrje. Nuk sht pr tu habitur
q mizori t tilla ishin n karakterin e nj sulltani q abdikoi dy her kurorn dhe nuk ka t ngjar q
Murati ti kushtonte dhembshuri dhe besimin e tij atij pr t cilin ushqente nj mri t paqetsueshme.
Ai e mbante pran tij gjat betejave. Gjergj Kastrioti u dallua aq tepr, sa sulltani dhe jeniert i dhan
emrin Skanderbeg, q do t thot Aleksandri i Madh, S fundi miqsia toi mbi politikn. Murati i besoi
komandn e nj ushtrie kundr despotit t Serbis, q ishte radhitur me t krishtert duke i shpallur luft
sulltanit, dhndrit t tij; kjo prpara abdikimit t tij. Sknderbeu q n at koh sishte vese njzetvjear,
sheshoi planin t mos kishte m zot mbi kok dhe t mbretronte. Qlloi t kalonte pran fushimit t tij
sekretari q mbante vuln e sulltanit. Ai e ndaloi, i vuri hekurat dhe e shtrngoi t shkruante e t vuloste nj
urdhr pr sundimtarin e Krujs, kryeqytet i Epirit, q tia dorzonte qytetin dhe kshtjelln Sknderbeut.
Pasi siguroi urdhrin, e vrau sekretarin dhe suitn e tij. M 1443 marshoi mbi Kruj; sundimtari ia lshoi
postin pa vshtirsi. ... Me lufttart e vet ai e toi gjith Shqiprin. Shqiptart mbahen si lufttart m t
mir t ktij vendi. Sknderbeu i udhhoqi me zotsi dhe diti t krijonte avantazhe nga terreni i thyer dhe
malor, aq sa me pak trupa ia doli t ndalonte do her ushtrit e shumta turke. Myslimant e shihnin si
besthyes; t krishtert e adhuronin si hero, i cili duke mashtruar armiqt dhe zotrit e tij, rimori kurorn
e babait t vet, ka e meritoi me guximin e tij.
Marr nga interneti
Ngjarje historike
182
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ndenjn duarlidhur, ata prkthenin ndonj vepr, kryesisht fetare, duke zbatuar pr shqipen, n m
t shumtn alfabetin latin. Por, ... n vazhdim t viteve, n shkrimin e shqipes do t prdoreshin
edhe alfabete t tjera. ... N muajt e par t vitit 1879, nj komision i kryesuar nga 29-vjeari Sami
Frashri, ... lloi punn pr zgjidhjen prfundimtare t alfabetit t prbashkt t shqipes. ... Komisioni
e kishte prgatitjen e domosdoshme pr tu marr me zgjidhjen e problemit t alfabetit t prbashkt
t shqipes. T gjith antart kan qen hartues alfabetesh, nse pranojm se alfabeti i Stambollit
sht i Samiut. ...Ky alfabet nuk arriti t bhej alfabeti kombtar i shqipes, ndonse pr rreth dy
dekada mbizotroi n botimet shqipe, por pas pak kohe lloi tatpjetn e tij. Megjithat, ai pati disa
vlera, t cilat u pasqyruan n zgjidhjen q bri Kongresi i Manastirit, m 1908. Fundi i shek. XIX kishte
elektrizuar t gjitha forcat intelektuale pr ta zgjidhur kt problem, megjithat patriot e shoqri ende
nuk po gjenin mirkuptimin e duhur pr t sheshuar mosmarrveshjet. Organet q doln n at koh, si
Shqiptari i Bukureshtit (1888-1903), Albania e F. Konics (1897-1909), Shqipria e Bukureshtit
(1897-1899) Besa e Kajros (1904-1905), ndonse bnin thirrje pr zgjidhje e ktij problemi, secili
organ kishte alfabetin e vet. Dy shoqri t krijuara n Shkodr, shoqria Bashkimi (1899) dhe
shoqria Agimi (1901), secila prej tyre kishte shpallur alfabetin e vet, mbshtetur n alfabetin latin,
e para duke pasur si kriter plotsimin e mungesave t alfabetit latin me an t dyshkronjshave,
ndrsa e dyta me an t shenjave diakritike. Kshtu numri i alfabeteve vinte gjithnj duke u rritur.
Ishte me t vrtet nj lum alfabetesh dhe variantesh, t cilat vshtirsonin zgjidhjen prfundimtare
t ktij problemi.
M 14 nntor 1908, 100 vjet m par, n nj dit t ftoht dhe t acart, kur gjat ditve t
Kongresit edhe dbora do t mbulonte qytetin e Manastirit, u mblodh Kongresi i Manastirit, q do
t nalizonte prpjekjet m se treshekullore, pr t miratuar sistemin shkrimor t gjuhs shqipe,
alfabetin q kemi sot. Ai vazhdoi punimet deri m dat 22 nntor t atij viti. ... Numri i delegatve qe i
vogl, vetm 32 kishin t drejt vote, ndrsa 18 jo, q prfaqsonin 26 qytete, shoqri dhe klube. Ata
u shoqruan me dhjetra e dhjetra t tjer patriot, shqiptar q secili prej tyre priste prfundimin
e ksaj odiseje me nj lum alfabetesh. ... Kongresi zgjodhi si kryetar t Kongresit t Manastirit
Mithat Frashrin, nnkryetar: Luigj Gurakuqin dhe Gjergj Qiriazin, sekretar: Hil Mosin, Thoma
Avramin, Nyzhet Vronin. N dy ditt e para u diskutua se n cilin duhet t mbshtetet alfabeti yn, kur
prhapjen m t madhe e kishin alfabeti i Stambollit, i shoqris Bashkimi dhe shoqris Agimi t
Shkodrs. Por pas diskutimesh, duke u nisur nga dshira e mir, u miratua q t hartohej nj alfabet
i ri dhe t mbshtetej n alfabetin latin. N ditn e tret u zgjodh nj komision prej 11 vetash, q
do t merrej me kt problem. Kryetar i komisionit u zgjodh Gjergj Fishta, nj personalitet i kulturs
shqiptare, poet i talentuar, erudit, q shquhej pr forcn e fjals, mendjen e mpreht dhe logjikn e
fort. ...Komisioni pranoi njzri se alfabeti i shqipes duhet t kishte si baz alfabetin latin, mungesat
e t cilit do t plotsoheshin me an t dyshkronjshave, por q vinin n kndvshtrim me kriteret
e alfabetit t Stambollit dhe t shoqris Agimi. N mbledhjet e komisionit u kalua n diskutimin e
do tingulli, duke i vn shkronjn prkatse. Kshtu, n ditn e shtat u shpall vendimi i komisionit
q miratonte dy alfabete. U vendos q t merret alfabeti i Stambollit, t cilit iu bn pes ndryshime
dhe bashk me t edhe nj abece thjesht latine, q t msohen e t prdoren bashkrisht n mes
shqiptarvet. Ndonse Kongresi miratoi dy alfabete; ai i mbshtetur n at latin q nj tingull-fonem
mund t paraqitej edhe me an t dyshkronjshave, toi si m i prshtatshmi pr natyrn e gjuhs
son, i leht dhe i thjesht n t shkruar dhe praktik, pasi me t mund t shtypshin libra n do vend
t Evrops q prdornin kt sistem shkrimor.
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: ese historike, karakteristika t nj eseje historike, struktura e nj
eseje historike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht
krkuar t sjellin n klas lloje t ndryshme esesh historike. Lexohen disa prej tyre
(mund t lexohen dhe shembuj t sugjeruar nga msuesi). Msuesi/ja ndrkoh pyet
nxnsit se far din ata pr esen historike dhe me prgjigjet e tyre plotson grakun
organizues harta e konceptit.
fakte
simbole
opinionin individual Tem historike Ese historike prfundimet
dukuri
personazhe
data ` argumentin
vende historike Grsheton faktin me opinionin
ngjarje reale vlersimin subjektiv
Model prgjigjeje:
(Bazuar n modelet e tekstit)
N fragmentin e eses n tekst (faqe 131) n qendr t saj qndron nj gur e
shquar historike, Volteri. Mbshtetet n fakte historike t tilla, si:
- Kur Luigji XV ishte gjall, Volteri nuk mund t vinte n Paris
- Luigji XVI ndrroi ministrat me njerz t ditur, u b e mundur ardhja e Volterit
- Prmenden emra njerzish real: Maleserbi, Tyrgoti
184
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Prmenden emra q lidhen me jetn vetjake t Volterit: zonja Denis, zonja Vijet
- Jepet nj konkluzion n fund t eses, i cili grsheton nj fakt real, (ardhja e tij n
Parsis) me nj prshtypje subjektive (trazoi Parsin m shum se ardhja e nj sovrani).
Model prgjigjeje:
Eseja historike sht lloji i tekstit , i cili n qendr t tij ka nj tem historike, trajton
nj fakt, dukuri, ngjarje, personazhe historike.
Tematika sht e ndryshme:
Lloji i shkrimit q e karakterizon: krahasues, vlersues, argumentues.
Struktura:hyrje/zhvillim/mbyllje. Paragraft lidhen me njri-tjetrin logjikisht dhe
organikisht.
Gjuha sht koncize dhe e sakt.
N fund msuesi/ja nxjerr prfundimet e ors msimore dhe vlerson nxnsit me
not.
185
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Eseja historike Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t eseve historike, shkumsa me ngjyra, tabela.
Materiale shtes
Fitorja e demokracis
Bien regjimet komuniste n Evrop
Reformat n BRSS pr t shptuar komunizmin n kriz
Dshtimi i socializmit t vrtet
U quajt socializm i vrtet tipi i shtetit socialist i realizuar n Evropn Lindore. Kjo shprehje
nnkuptonte ekzistencn e nj socializmi q mund t arrihej, ku m e mira e saj kishte akoma
shum pr tu ndrtuar. Objektivi nuk u realizua asnjher, sepse socializmi u shemb, n mnyr t
menjhershme dhe t papritur, ndrmjet viteve 1989 1991.
Shkaqet e rnies ishin t shumta. N vendet e Lindjes socializmi kishte treguar q ishte i pazoti t
realizonte idealet e tij: drejtsia shoqrore, barazia, liria, progresi, duke zhgnjyer shpresat e nj numri
t madh njerzish. Nj pjes e mir e udhheqsve ishin t korruptuar dhe gzonin shum privilegje.
Por arsyeja kryesore n rnien e socializmit ishte paaftsia pr t hartuar plane q do t onin drejt
zhvillimin ekonomik. Edhe pse u bn shum sakrica nga popullsia, sistemi ekonomik socialist tregoi
dshtimin e saj dhe n Evropn Lindore nuk u arrit asnjher nj nivel jetese i krahasueshm me
Perndimin.
N BRSS reformat e para demokratike u ndrmorn nga Mihail Gorbaovi, sekretar i Partis Komuniste
Sovjetike nga viti 1985. Ai e dinte q kushtet ekonomike t BRSS-s ishin katastroke. Vendi nuk mund t
mbshteste koston ushtarake t lufts n Afganistan, e cila kishte lluar q m 1979. Aq m pak mund t
lejonte t rinovonte armatimet, pr t qen n t njjtin hap me armatimet amerikane (pikrisht n ato vite
presidenti i SHBA-s, Ronald Regan, kishte miratuar nj program t kushtueshm mbrojtjeje, e quajtur
Lufta yjore, e bazuar n prdorimin e satelitve me lazr.) Gorbaovi trhoqi menjher trupat sovjetik
nga Afganistani dhe krkoi t prmirsonte raportet me SHBA-n, duke u prpjekur t ulte tensionet n
marrdhniet ndrkombtare. Me presidentin Regan (1980-1988) dhe m pas me Xhorxh W. Bushin
(1988-1992) nnshkroi marrveshje pr armatimin atomik. Prgjysmimi i arsenalit dhe shkatrrimi i disa
bazave brthamore shnuan fundin e Lufts s Ftoht.
Rinovimi i ekonomis dhe ndrtimi i institucioneve. N politikn e brendshme Gorbaovi propozoi
dy objektiva: Perestrojka, hapjen e sistemit ekonomik n format e tregut t lir dhe Gllasnost, pr
rinovimin e institucioneve politike mbi bazn e parimeve m liberale dhe demokratike. Lindn kshtu
ndrmarrje dhe dyqane t vogla private (joshtetrore), kto veprimtari u nxitn t prodhonin produkte
sipas krkesave t tregut (jo sipas kritereve t vendosura nga shteti), fshatart mund t shisnin nj
pjes t prodhimeve t tyre.
N planin politik u hoq censura, u hapn ndrtesat e kultit, u liruan t burgosurit politik, disidentt
(kundrshtuesit) mund t shprehnin kritikat e tyre. N zgjedhjet e vitit 1989 qytetart mundn t zgjedhin
edhe kandidat t opozits. Reformat prshpejtojn shprbrjen e BRSS-s. Ndrsa Gorbaovi
kishte tuar nj popullaritet dhe prestigj n Perndim (n 1990 merr mimin Nobel pr paqen), n
BRSS popullariteti i tij llon dhe bie. N fakt, reformat ekonomike, t ndrmarra me qllimin e mir t
prmirsimit t kushteve t jets, nuk dhan rezultatin e pritur. Madje, kur kontrolli shtetror u zbut
ndaj fabrikave, prodhimi ra dhe n dyqane mungonin produktet m jetsore. N t njjtn koh liria e
informacionit dhe e fjals u dha z protestave kundr vshtirsive ekonomike dhe kundr qeveritarve
t korruptuar, duke dobsuar kshtu pushtetin qendror. Republika e re e nxitur nga Gorbaovi ishte
shum e dobt dhe popullsia nuk e njihte autoritetin e saj. Ky rinovim q duhej t kishte prforcuar
Bashkimin Sovjetik, prshpejtoi rnien e tij.
186
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
187
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
informuan n mnyr mjaft t papritur, se statusi i tyre diplomatik nuk do t njihej ktej e tutje. Shum
shpejt pas ksaj, q t jemi t prpikt, m 24 korrik 1939, Sekretari i Shtetit m thirri n Departamentin
e Shtetit dhe m njoftoi se, mbi bazat e reciprocitetit, ai ishte i detyruar ta quante se misioni im kishte
marr fund. Zoti Kordel Hall, i cili u b edhe m i mirsjellshm sesa ishte zakonisht, mesa duket e
kuptoi habin time t pashprehur pr diskriminimin e dukshm kundr Shqipris n krahasim me
trajtimin q i ishte br ekosllovakis, i drguari i s cils vazhdonte t njihej si prfaqsues ligjor i
kombit t vet. Zoti Hall m shpjegoi se ndryshimi n trajtim vinte pr shkak se
ndryshimi i ekosllovakis ndodhi brenda nj nate, ndrsa n Shqipri ndryshimi ishte br shkall-
shkall. Un nuk kam dyshim se ky shpjegim ka baza mjaft t shndosha, por m duhet t pranoj se
un nuk arrita ta kuptoja.
Megjithat, nuk e ndieja se kisha t drejt t krkoja shpjegime. Pasi dgjova q n llim pa e hapur
gojn e falnderova Sekretarin e Shtetit pr shum qndrime t mirsjellshme gjat misionit tim dhe u
largova. sht e teprt ta them se isha i hidhruar, por gjithka nnkuptonte ky epilog i trishtuar lidhur
me t ardhmen e vendit tim; por njkohsisht m duhet ta pranoj se pata njfar ndjenje t lehtsimit
vetjak. sht e qart se pozita e nj njeriu q pranohet si i drguar i ligjshm i nj kombi dhe megjithat
nuk prfaqson dot nj qeveri reale, sht e hapur pr m shum gjra t pakndshme. Kjo m kujton
nj aktor t Shopenhaurit, i cili vijon t luaj pasi ka mbaruar shfaqja dhe sht ulur perdja. E ndieja
veten edhe m t lehtsuar dhe me Zogun ishte shkputur prfundimisht... Faik Konica
Shkrimi historik
Lajmi se trupa ushtarak po grumbulloheshin n portet italiane ishte prhapur nga emigrantt
shqiptar n Itali. Njerzit t shqetsuar u ngritn n demonstrata pr t protestuar kundr pushtimit
t mundshm. Ata gjithashtu krkonin arm pr t mbrojtur atdheun. Mbreti Zog dhe qeveria
shqiptare i shihte me shqetsim kto grumbullime, pasi mendonte se kto mund ti jepnin shkas
Italis pr t justikuar para Fuqive t Mdha zbarkimin ushtarak. Gjendja ndryshoi pas lindjes s
Princ Leks m 5 prill 1939. Njerzit u derdhn npr rrug, jo vetm pr t festuar lindjen e princit,
por dhe pr ti dhn mbshtetje mbretit dhe qeveris dhe pr ti detyruar ata ti rezistonin rrezikut
t pushtimit.
Mbreti Zog vetm n mbrmjen e dats 6 prill i komunikoi popullit krkesat italiane, t cilat
rrezikonin pavarsin e Shqipris, pr kt arsye qeveria shqiptare nuk i kishte pranuar. Kjo do
t thoshte se Shqipria mund t pushtohej, por jo me plqimin e qeveris shqiptare. Megjithat,
qeveria nuk u prgatit ti rezistonte zbarkimit. Populli nuk u armatos dhe ushtria e prgatitur nga
italiant nuk dihej nse do ti bnte ball pushtimit. Ditn e premte, m 7 prill 1939, rreth ors 5 t
mngjesit, anijet ushtarake italiane, t nisura nga Bari dhe Brindisi, mbrritn n portet e Durrsit,
Shngjinit, Vlors dhe Sarands dhe lluan zbarkimin e ushtarve. Reparte t veanta t ushtris
shqiptare u prpoqn tu rezistonin, por pa sukses. Luftimet m t ashpra u zhvilluan pran portit
t Durrsit. Atje repartet e xhandarmris t udhhequra n Abaz Kupi arritn ti mbrapsnin ushtrit
italiane disa her. N luftime mbeti i vrar dhe nj kapter i marins, Mujo Ulqinaku, i cili luftoi
trimrisht. Por t gjitha kto prpjekje nuk e ndaluan pushtimin e vendit.
Mbreti Zog, s bashku me qeverin, u largua pr n Greqi.
Marr nga Historia 9
188
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Dukuri/simbol;
ngjarje t ndodhura; Ese historike Tema historike
fakte historike
Faktet grshetohen me
argumente
opinione
vlersime subjektive t autorit
Pas evidentimit t ktyre veorive, bhet krahasimi edhe me nj tekst letrar me tem
historike dhe vihet n dukje se gjuha e eses historike sht m pran shkrimit historik.
Model prgjigjeje:
Tema historike t trajtuara me objektivitet.
Trajton tema historike t sakta, shkencore, shkruhet prej historianeve.
T mbshtetura n fakte historike. Gjuh e sakt shkencore historike, shkrimi i
grshetuar me opinion dhe vlersime subjektive t autorit.
" Detyr shtpie: Msuesi e ndan klasn n grupe dhe u krkon nxnsve t sjellin n klas informacion mbi:
Grupi I - nj ngjarje e kaluar historike (Shpallja e Pavarsis)
Grupi II - nj ngjarje historike e prjetuar (Shpallja e Pavarsis s Kosovs)
Grupi III - nj gur historike (Ismail Qemali)
Grupi IV - nj objekt historik (kalaja e Krujs)
Grupi V - nj simbol historik (shqiponja e prdorur nga Sknderbeu /Ismail Qemali n amurin q u ngrit
n Vlor n ditn e pavarsis)
Nxnsve do tu krkohet q me informacionet e sjella t ndrtojn nj ese historike.
190
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model prgjigjeje:
Tema e eses Miti i Sizit sht ajo e fatit t njeriut prball strmundimit zik q i vjen nga
natyra, por edhe nga shoqria njerzore. Kjo ese trajton nj tem lozoke.
N qendr t saj sht gura mitologjike e Sizit. Autori e trajton mitin n aspektin e ekzistencs
s njeriut dhe t dilemave t tij. Brenda eses prfshihen opinione individuale t trajtuara n baz
t lozos s kohs q bazohet te koncepti i absurdit. Ka struktur si do ese: hyrje/zhvillim/
mbyllje.
Vendosen kode:
pr strukturn: H-hyrje, Z-zhvillim, M-mbyllje
pr elemente t prmbajtjes:-tema:
rrmi i mitit: I, II
- opinione t autorit:
shpjegime t veprimeve t heroit
-interpretime t mitit
- argumente: ktu qndron i gjith gzimi i heshtur i Sizit.
P- prfundimi
Nxnsit lexojn tekstin dhe e kodojn. N fund formulojn temn dhe iden e eses
lozoke.
Model prgjigjeje
Tema ndrrimi dhe roli i tij n jetn e njeriut (ndjesi t njeriut).
Hyrja Teza: A sht ndrrimi shkas i gjrave q ne krijojm
Zhvillimi Prshkrimi i dukuris: n qendr t ndrrimit sht prjetimi paraprak
i nj realiteti t mundshm ose prjetimi i nj ngjarjeje t pritshme t trilluar prej vet
individit
Shpjegon disa nga rastet kur kemi t shfaqur ndrrimin: disa prej ndrrimeve
ndihmojn q do individ t prgatitet pr projektet e s ardhmes
Argumentimi sipas bindjeve t vet autorit: vet ndrrimi mund t kthehet n nj
stimul t vrtet pr veprimtarit praktike
Prfundimi si prfundim, me ndrrimin jan t lidhura jo vetm dshirat, por edhe
lindja e interesave pr t prcaktuar qart synimet dhe ambiciet n jet.
Model prgjigjeje:
Veorit gjuhsore
Prdorimi i konektorve: lidhzave e fjalve lidhse, t cilat shprehin marrdhnie
t ndryshme, si:
- Lidhzat ftilluese (q, se) prdoren n fjalit kryefjalore dhe kundrinore dhe
qartsojn apo saktsojn, kuptimin e pjess kryesore
- Fjali t prbra me nnrenditje kundrinore e kryefjalore: ato kishin gjykuar me t
drejt/ se (ciln?) nuk ka ndshkim m t tmerrshm/ se (cila?)puna e padobishme dhe
e pashpres./
Fjali t prbra me nnrenditje kohore, pjest kohore t s cils jan t bashkrenditura
me njra-tjetrn: Por, kur erdhi n tok,/ kur shijoi ujin e diellit, gurt e nxeht e detin/
nuk deshi t kthehej prap n errsirn e skterrs.
Pj. kryesore
Nuk deshi t kthehej
Pj. n. k Pj. n. k
Pj. kryesore
Ky i fundit,/ i premtoi Azopit
Pj.n kushtore
me kusht q ky ti jepte uj kshtjells s Korintit
Pj. me n.vendore
193
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Tema t eseve lozoke:
-E mira dhe e keqja n poezit e Martin Camaj, Korbi dhe Nj dit e ka dhe korbi.
-ndodh pas vdekjes?
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11.
Objektiva t projektit:
Tema t prdor teknika pr shkrimin e llojeve t teksteve t ndryshme;
Projekt - t grumbulloj materiale pr t ndrtuar rubrika t ndryshme t gazets;
t przgjedh informacionet m interesante pr prmbajtjen e gazets;
Gazeta e t ideoj strukturn e gazets n baz t materialeve q disponon;
t zgjedh imazhe interesante pr t pasuruar prmbajtjen e gazets.
shkolls t shkruaj tekste t llojeve t ndryshme.
(3 or)
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t
ndryshme t teksteve t krijuara dhe t mbledhura nga nxnsit gjat orve msimore
t ktij kapitulli, shkumsa me ngjyra, tabela.
196
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model testi
Emri e mbiemri____________________ Klasa____________
Grupi A
Rrethoni alternativn e sakt.
1. Qllimi i tekstit prshkrues sht t:
a. t informoj
b. t paraqes nj objekt real a imagjinar duke vn n dukje karakteristika t tij
c. t prshkruaj
. t prshkruaj pr t informuar.
KONTEKSTI
REFERENTI
KODI
Kjo bm e lavdishme ngjalli xhelozin e mbretit Zog t Shqipris, i cili nga dshira pr t hyr n gar me
nj heroizm kaq t madh, ua mbathi me t shtnn e par dhe i la atdhetart shqiptar t luftonin t vetm
kundr forcave me eprsi drrmuese.
10. Shkruani dallimet q ekzistojn mes eses letrare dhe kritiks letrare.
Nota 5 6 7 8 9 10
Pikt
198
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Model testi
Emri e mbiemri____________________ Klasa____________
Grupi B
Skoti sht kapiten i ots angleze, nj si shum t tjer. Biograa e tij prputhet me karakteristikn: ka kryer
me ndrgjegje detyrat, duke tuar kshtu miratimin e eprorve; ka marr pjes n ekspeditn e Sheklltonit.
Nuk i sht vn re ndonj shpirt i veant heroik. Fytyra e tij, duke gjykuar nga fotograt, nuk dallon nga
mijra e dhjetra mijra fytyra angleze; e ftoht, q tregon vullnet, e qet, si e skalitur nga nj energji e fshehur.
Sy t prhimt, buz t shtrnguara fort. Asnj vij romantike, asnj shkndij humori nuk ka n kt fytyr,
vetm vullnet i hekurt dhe mendje praktike. Shkrimi i tij sht nj shkrim i zakonshm anglez, pa nuanca dhe
prdredhje, i shpejt, plot besim n vetvete. Mnyra e tij e t shprehurit sht e qart dhe e prpikt, elokuente
n prshkrimin e fakteve, por, megjithat, e that dhe praktike si gjuha e nj raporti. N do gj t bie n sy
se sht njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra rrjedhimisht, nj anglez i vrtet, t cilit si dhe shumics s
bashkatdhetarve t tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve t ngurta t kryerjes s detyrs.
199
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
KONTEKSTI
REFERENTI
KODI
Mjeda e koncepton lirin n tri kndvshtrime: liri nacionale, morale e individuale, prandaj pr t edhe lufta lirimtare
e popullit shqiptar duhet t ishte e tresht. Vetm n kt mnyr liria e tuar do t mund t quhej e plot.
Liria nacionale pr poetin sht nj interes madhor, nj nevoj e unikuar e t gjith kombit, e t gjith
vendit. Kjo sht arsyeja q thirrjen kryesore ai ua drejton shqiptarve pr tu liruar nga pushtuesit, nga pesha
e rnd e robris q po shuante zrin e kombit. Kt e realizon duke vn n dukje me tone revoltuese
gjendjen aktuale: Na hekra kemi, na terr e mjegull, na pa emn krkund, pa atdhe, na jemi shrbtort e t
huajve n vendet tona.
Kur et pr liri individuale Mjeda nuk prdor m unikimin e natyrs, popullit, gjith hapsirs shqiptare, por
i drejtohet do individi n veanti pr tiu prkushtuar lufts lirimtare, pr t ln mnjan interesat vetjak
pr dika m madhore si liria, pasi n kushtet e mjerimit t prgjithshm askush nuk mund t siguroj nj
t ardhme t ndryshme, m t mir pr veten. N kt moment Mjeda bn paralelizm me luftn e popullit
amerikan q arriti toren n saje t bashkimit e organizimit. N mnyr t ngjashme ai fton do shqiptar t lr
parmendat e t rrok pushkt...
11. Shkruani katr hapa q duhet t mbahen parasysh pr t shkruar nj artikull gazete:
1.____________________________________________________
2.____________________________________________________
3.____________________________________________________
4.____________________________________________________
12. Shkruani t prbashktat dhe dallimet e eses historike dhe shkrimit historik.
Nota 5 6 7 8 9 10
Pikt
200
Teksti tregimtar dhe lloje t tjera Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Citati sht shkruar paraprakisht n nj tabak letre dhe sht vendosur n nj vend
t dukshm t klass. Nxiten nxnsit ta komentojn citatin dhe pastaj ta ballafaqojn
me prfundimet q do t arrihen n fazn e dyt t msimit.
Grupi III - ndrton skedn e analizs dhe t komentit letrar t poezis Pelegrini i
vonuar t D. Agollit (teksti poetik u jepet nxnsve i fotokopjuar).
Elementet e
Pjesa hyrse
strukturs
tema ngjarja
mesazhi Pjesa mbyllse Teksti tregimtar Pjesa analitike personazhet
prgjigjet e lexuesit vendi
interpretimi - vlersimi Zgjedhjet stilistike koha
201
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Nxjerrja e prfundimeve
U jepet nxnsve nj fragment dhe u krkohet t bjn skedn.
Msuesi/ja ngre shtjen pr diskutim:
-mendoni kur lexoni kto fjal t V. Hygoit: Asnjrit prej nesh nuk i takon t ket
nj jet trsisht t vetn. Jeta ime sht juaja, jeta juaj sht imja. Ju jetoni at far
un jetoj, fati i njeriut sht nj. Merreni kt pasqyr dhe vshtroni vetveten: kur ju as
pr veten, un kam folur pr ju.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t shkruara,
artikuj letrar t Floberit.
Pasi hidhet pyetja pr diskutim, msuesi/ja shpalos shtyllat kryesore t stilit oberian:
- objektivizmi, impersonalizmi, natyralizmi.
Shpjegim termash
Termat, t shkruar n tabak letre, vendosen prball nxnsve.
202
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Bhet skeda e analizs dhe e komentit letrar sipas modelit t tems t kaluar.
Ndrtohet analiza n kt shkallare:
- Gjendja shoqrore dhe martesore e personazhit.
- Rrugtimi psikologjik i Ems. Nga prirjet e romantikve q e kundrojn jetn si
prrall, drejt shprfaqjes s dyluftimit mes aristokratizmit virtual t Ems dhe realitetit
si gruaja e nj mjeku fshati.
- Fragmenti sht i ndrtuar me nnt paragraf, t cilt prcjellin ide q e bjn
artistikisht m t plot tablon. Rrmi karakterizohet nga nj kontrast q nj her trazon
mendimin e lexuesit, duke ia zgjuar meditimin, dhe nj her tjetr zbulon ironin e fshehur
t Floberit. Detajet e zgjedhura prfshijn n kurbn e tyre bukurin e natyrs, fuqin e
ndrrs, pritjet e mdha, mediokritetin, zbraztin, mungesn e poezis, rrafshsin e
monotonis etj. Horizontaliteti oberian prgatit vertikalitetin q do t vij.
- Prballja e ndrrs q Ema ka pr jetn, nn ndikimin e romaneve romantike
me vrazhdsin e realitetit ku jeton pas martess, shkakton kundrvnie shpirtrore,
emocionale, psikologjike mes dy personazheve. Ka dika donkishoteske n gurn e
Ems, q buron nga mnyra e arsyetimit kontradiktor se ku shfaqen kujt mes letrsis
romantike dhe realitetit jetsor.
" Detyr shtpie. Shkruani nj ese argumentuese me tem: Ema, nj histori e largt apo nj
histori q vazhdon?
203
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Bovari e romanit.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t
shkruara, trashgimia e artikujve letrar t Floberit.
Nj tekst mund t jap deri katr nivele t ndryshme leximi: letrar, moral,
alegorik, anagogjik. Umberto Eko
Anagogji - metafor
2. Ironia oberiane sht qndrim i autorit apo nnkuptim i kundrshtis q shfaqin
sjelljet e personazheve ndaj t njjtit realitet prmes marrdhnies s tyre me njri-tjetrin?
204
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Hapsira e fjals
- Midis dy ideve lidhur me ndrrat e Ems pr jetn, cila do t ishte prligjja m e
drejt:
ndrra q se ka marr shpjegimin e saj, i ngjan nj zar t pahapur.Talmudi.
ndrra sht rruga mbretrore pr t kuptuar t pavetdijshmen. Z. Frojd.
205
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
Pasi msuesi/ja ose nj nxns/e e talentuar lexon letrn q Floberi i drgon mikes
s tij, Luiz Koles, shtrohet pyetja:
-Cilat jan arsyet q Floberi, njeriu i mbyllur n vetvete, i quajturi eremiti i Kruases,
e tejkalon vetveten, duke sduar realitetin e rndomt, n emr t dashuris s pamas
pr letrsin?
Diskutime t lira rreth pyetjes s shtruar.
Prforcimi. Diskutim
Msuesi/ja shtron shtjen pr diskutim:
-Letrkmbimi: nj relikte e s shkuars apo nj realitet njerzor i gjithkohshm?
Hapsira e Fjals
-mendoni pr citimin nga nobelisti i vitit 2010, Mario Vargas Llosa, te Letra
nj shkrimtari t ri, kur pohon: Natyrisht, kur dikush, Don Kishoti apo Zonja Bovari,
kmbngul t prziej letrsin me jetn dhe rreket ta bj jetn t ngjashme me
letrsin, pasojat mund t jen shkatrrimtare?
argtuese sesa t arrish. Kur t arrish ose t tosh, do t ndjesh nj zbrazti t madhe.
Dhe, q ta tejkalosh at zbrazti, duhet prsri t nisesh n rrug.
" Detyr shtpie. Pasi t lexoni letrkmbimin e E. M. Remarkut me Marlene Dietrih, shkruani nj ese
meditative me tem: Njeriu edhe kur e ka pushtuar lavdin, ka nevoj pr nj zemr njerzore q e
mon dhe e do.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t
shkruara, portreti i Gogolit, titujt e veprave t prkthyera n shqip.
207
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndrtimi i njohurive. Studim teksti
a. N rrjedhn letrare t realizmit, q daton n harkun kohor 1800-1890, ve ehovit
n letrsin ruse, shfaq personalitetin e vet edhe N. Gogoli. Veantit e stilit t Gogolit
do t shihen n kontekstin e novels Manteli.
Klasa ndahet n dy grupe dhe n dyshe lexojn materialin n tekst dhe nxjerrin t dhnat.
Grupi I
208
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Grupi II
elemente fantastike
personazhi tip subjekti i thjesht
dhe simbolike
b. Studim teksti
Koment i fragmentit
Paraqitja realiste e kohs: administrata cariste, hierarkia burokratike e anashkalon
dhe e prmon hierarkin e vlerave.
Mendimi, qndrimi dhe trajtimi despotik i Njeriut t Madh pr t prligjur paaftsin
pr t br dika, duke zgjedhur prepotencn si mjetin e tij t lufts dhe t autoritetit.
Ndahet klasa n dy grupe,
Grupi I bn komentin rreth gurs s Njeriut t Madh,
Grupi II bn komentin rreth Akaki Akakievi dhe lexohen n tekst pjest ku autori
bn prshkrimin e ktyre dy gurave.
a. Trajektorja e personazheve
Njeriu i Madh - posti q mban - arbitrariteti q shfaq.
Akaki Akakievi - detyra q kryen - prulsia.
Doktori - prcaktimi i diagnozs - sugjerimi pr arkivolin.
Autoritetet - shprllja ndaj jets dhe ndaj vdekjes t protagonistit. Akakievii ishte
nj numr, jo nj jet, q u fshi sikur t mos kishte qen kurr.
Shkrimtari - rrfyesi i ngjarjes - keqardhje e fshehur - avokatia e heshtur pr nj
qenie anonime q iku pa ln gjurm.
Prforcimi. Diskutim
Msuesi/ja hap diskutimin n klas duke vn prball veprn I trashi dhe i holli
dhe Manteli, duke i udhzuar nxnsit t gjejn pikat e prbashkta dhe t ndryshme
q kan kto dy vepra.
209
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
njerzor mbeten thjesht realitete letrare apo jan realitete gjithkohore n shoqrin
njerzore?
Pyeten nxnsit nse e kan lexuar Procesin e Kafks. Ata nxiten t renditin disa
nga dukurit e ngjashme q lihen re edhe n noveln Manteli.
Ngjashmria
Pushteti sht i verbr pr ta par njeriun, sado i vogl dhe i padenj t duket, pr
shkak t funksionit t tij zyrtar dhe gjendjes s ult shoqrore.
-Cilat jan arsyet kryesore q huazojn natyrn e njeriut t vogl, kur bhet Njeri
i Madh?
-Portretizoni nj njeri t vogl q sht br Njeri i Madh, t cilin keni pasur rastin
ta njihni prmes prvojave tuaja ose t prindrve tuaj.
-sht e mundur q nj individ, edhe pse vjen nga nj formim i lakmueshm
intelektual, t harroj q ka qen i vogl kur bhet Njeri i Madh dhe cilat jan disa
nga rrethanat?
"
Hapsira e Fjals
Oskar Uajld pohon n njrn nga aforizmat e tij, se mediokriteti sht krim. Shihni
nj shteg q t on te kjo e vrtet, n kuptimin e raporteve ndrnjerzore n noveln
Manteli.
Detyr shtpie. Komentoni me shkrim se ka dashur t kumtoj autori me fjalin: Duhet t them
se, pr tr kt shtje, nuk u interesua as ai q po tregon kt ngjarje.
210
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t shkruara,
fragment nga drama Revizori e Gogolit.
211
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
letrsis humoristike. Prkundrazi, ironia si kndvshtrim dhe si interpretim trazon te
lexuesi dhimbjen pr njeriun e vogl, q, ku i dihet, nj dit mund t jet ai vet.
- Ironia e prdorur shfaq karakter ndrtekstual, ngaq edhe pse t fut n lojn e
leximit t dysht, ravijzon nj przgjedhje lexuesish, q din ti vihen n ndjekje
ecuris s saj.
Prforcimi. Diskutim
Hapet diskutimi pr tekstin informues t Gogolit.
Manteli si simbol i lozos burokratike mediokre, q ka shtegtuar n letrsin
ruse nga Turgenievi, Dostojevski deri te Sollzhenicini, evidenton raportin e njeriut t
zakonshm me arbitraritetin e pushtetit.
" Detyr shtpie: Duke njohur personalitetin e Dhimitr Paskos (Mitrush Kuteli), mendoni pr
pasurin leksikore t shqiprimit prej tij t veprs Manteli?
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t shkruara,
portreti i Migjenit, trashgimia e veprave t tij.
212
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi: Pyetje-prgjigje
Klasa ndahet n tri grupe q nxjerrin nga nj prfaqsues, t cilt lexojn fragmentin
e par t novels, duke iu dhn mundsi t tjerve t listojn disa nga veorit e
prozs migjeniane, sipas ksaj trajektoreje:
-lloj ngjyrash dhe shtresash reeksive kuptimore vihen re n t?
-impulse mendimi zgjon kjo proz?
-N prmasa frika konceptohet si patologji n kndvshtrimin e Migjenit?
-Njeriu i neurotizuar nga frika sht nj gjetje e bukur artistike migjeniane apo nj
realitet shoqror ekzistencial?
-Pasi prfundohet leximi, a mund t ballafaqohemi me konceptin e masks dhe t
hipokrizis si zanalla e shqetsimit njerzor pr kohn, q modelon Migjeni n kt
novel?
Duke lexuar prmes rreshtave, n prpjekje t kapjes s fryms q ka proza
migjeniane, dallohet, qoft edhe turbull, shndrrimi i ankthit moral n ankth shoqror, i
njeriut dhe i familjes n udhkryq?
Nse novela Studenti n shtpi rreh t trajtoj temn e ballafaqimit t dy moraleve,
njrit t rrejshm q haset n prditshmrin njerzore, dhe tjetrit si konvencion, si
norm q do dit e m shum shkrmoqet, a e ruan aktualitetin kjo pjes e trashgimis
migjeniane n realitetin e kohs son?
Ndrtimi i njohurive. Studim teksti
Pasi diskutojn shtjen e shtruar m sipr, nxnsit bjn skedn e analizs sipas
grupeve n t cilat kan punuar.
Prforcimi. Diskutim.
Studiuesi Mark Gurakuqi ka thn: Artistikisht Migjeni sht nj fenomen n letrsin
ton. Por jo nj fenomen i rastit dhe i pashpjegueshm. At e lindi koha. Ai sht pjell
e krkesave t kohs.
-Nisur nga ky arsyetim i M. Gurakuqit, a mbetet vrtet Migjeni nj fenomen n
letrsin shqiptare dhe pse?
M pas vazhdon komenti i fragmentit sipas shkallares:
detajet antonimike
-prgjegjsia e Nushit dhe
pengesa patriarkale
-kodi moral dhe turpi elementet paraprgatitore
-atmosfera mbytse mjedisi dhe koha
-prshkrimi zik i mjedisit
-mjedisi i vogl
subjekti; dy pjes
-kthimi I i Nushit
-kthimi II i Nushit
" Detyr: Nxnsit t shkruajn n shtpi prmbledhjen e dy pjesve, jo m tepr se nj faqe etoreje,
duke i vendosur secils nj titull t ri. Nxnsit t komentojn shprehjet:
-Paradokset e kohs n noveln Studenti n shtpi.
- A ka dika nga Ema brenda personazhit t Ages.
213
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t
shkruara (M. Rai).
Koment
N novel theksohet primitivizmi dhe arkaizmi i marrdhnieve familjare si burgim
i do lirie t komunikimit njerzor. Nj baba autoritar, q fjaln e ka ligj. Trajtohet
konservatorizmi familjar dhe iluzionet e Nushit, se qytetrimi q ai solli do t prballen
pr t arritur ndryshimin, q sduket askund dhe nuk ndodh kurr. Idealizmi i Nushit
shfaqet si nj ak kashte, q nxjerr n pah lustrn, fasadn e marrdhnieve t
dshtuara njerzore. Despotizmi n marrdhniet familjare nuk e lejon kurr ngrehinn
e shtpis t jet Familje.
-Kodi moral
-Ku qndron vlera e moralit njerzor?
Morali si nevoj e qenies njerzore duhet t njoh dhe t komunikoj m mir me
vetveten dhe t tjert. Morali si projeksion i dy koordinatave: i historis dhe i shoqris
njerzore q shpalosin natyrn e njeriut. Nj nga personazhet m t spikatura t mendimit
lozok t shekullit XX, Izajah Berlin, pohon: Fakti q njerzit komunikojn mes tyre,
nnkupton ekzistencn e nj minimumi kategorish dhe konceptesh morale t prbashkta.
Kategorit morale - dhe prgjithsisht ato t vlersimit - nuk jan aq t pandryshueshme
sa ato t perceptimit t bots zike, por nuk jan aq relative apo t mjegullta si i bjn,
pa e vrar mendjen shum, ku disa autor duan ti kundrvihen dogmatizmit objektivist
klasik. Duke marr shkas nga citimi i msiprm, kod moral ndeshim n realitetin e
novels Studenti n shtpi? Ku shfaqet kalcikimi i kodit moral njerzor?
Hapsira e Fjals
Zhan-Zhak Ruso n veprn e tij Kontrata sociale thot: Njeriu ka lindur i lir, por
gjithkund ai sht n pranga. N kndvshtrimin migjenian t jets, t pasqyruar te
Studenti n shtpi, si mund t prcaktojm prangat q e burgosin lirin e njeriut?
N qoft se ligjsit q prcaktojn fenomenet e bots q na rrethon do t
prcaktonin gjithka, ather moraliteti nuk do t ekzistonte dhe liris do ti mungonte
prgjegjsia morale.
Emanuel Kant
" Detyr shtpie. Bni prshkrimin e nj marrdhnieje mes personazheve (baba-bir, burr-grua,
vlla-motr).
- do t ndodhte n shoqrin njerzore nse liris do ti mungonte morali?
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t shkruara
nga Zhan-Pol Sartri dhe Ali Aliu.
215
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: mitizim i heroit, nuanca fejtonistike, dramaticitet i kohs.
Struktura msimore: PNP
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve
Parashikimi Nj pyetje, shum prgjigje Nxitje e diskutimit Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Studim teksti T nxnit me bashkpunim Pun n grupe
Prforcimi Nxjerrja e prfundimeve Ndrtimi i shprehive studimore Pun n grupe
Pun n grupe.
Grupi I - prcakton mesazhin, duke u prqendruar n klithmn e Migjenit q i krkon
shoqris ndryshimin, jo at formal, por at thelbsor, q t mos vdes do dit nga
mashtrimi i vetvetes.
Grupi II - synon t interpretoj n rrafshin njerzor, shoqror, historik, mesazhin
e artikuluar nga grupi i par. Nisur nga ballafaqimi i dy kaheve q bartin dy grupet, a
mund t arrijm n prfundimin se Migjeni ia doli mban t sillte artistikisht dhimbjen
e vuajtjen e tij njerzore, duke na kujtuar shprehjen proverbiale t Rusoit: M mir ti
shohsh prangat e tua ashtu si jan, sesa ti zbukurosh me lule.?
-Ironia, satira dhe sarkazma. Dukuri interesante mbetet rruga npr t ciln ironia,
satira dhe sarkazma bashkveprojn si reagim ndaj personazheve dhe jets s tyre.
Ato evidentojn se burimi i tyre qndron n dramaticitetin e kohs. Ironia ndonjher
merr nuanca fejtonistike, n vend q t ishte pjes e karakterizimit t personazheve.
Qndrimi kritik ndaj realitetit shoqror e on Migjenin tek ironia, q edhe pse nuk sht
orvatje pr zgjimin e ndrgjegjes s atyre q i fshikullon fjala e tij, shpreh ndjeshmrin
ndaj plagve nn t cilat lngon shoqria shqiptare.
216
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Pr t nxitur debatin
Nxnsve u krkohet t lexojn citatet e mposhtme dhe t komentojn, diskutojn,
dhe t debatojn rreth tyre, duke i par t lidhura me temat q przgjodhn:
... m plqejn idealet e humbura, sepse ato krkojn nj shpirt t tr, t
barasvlershm me dshtimet dhe me toret e veta kalimtare. Alber Kamy
Kur nj njeri bhet plotsisht individ, kjo sht njsoj si me nj lum q, pasi sht
zvarritur m kot npr rrjedhat ansore apo moalet, papritur gjen srish shtratin e vet.
Karl Gustav Jung
-Kodi moral sht n shrbim t njeriut apo njeriu n shrbim t kodit moral?
217
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
Msuesi/ja pasi ka dgjuar nga 2-3 nxns leximin e detyrs s shtpis dhe pasi
jan dhn vlersimet pr punn e tyre, shtron para klass pyetjet:
-Cila sht vepra e Kadares q ka ln gjurm te ju?
-vend z Kadareja n letrsin mbarkombtare shqiptare?
-Cili sht vlersimi botror i Kadares?
- N vazhdn e prfaqsimit emblematik t kombit shqiptar prmes Gjergj Kastriotit
dhe Nn Terezs, a mund ta prmbyll kt triptik Kadareja?
-Cilat vepra t tij jan ekranizuar n kinematogra dhe cilat jan dramatizuar n
teatr?
-tematika prfshin universi letrar i Kadares?
218
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Hapsira e Fjals
Xhojsi ka luajtur me fjalt, Borgesi me mendimet. Umberto Eko.
Po Kadareja me far luan pr ta prcjell mesazhin e tij?
" Detyr shtpie. Shkruani nj ese lozoke me titull: Kadareja si interpret lozok i historis.
219
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Grupi V: Prshkrimi
221
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Nxjerrja e prfundimeve
Msuesi/ja n kt faz shtron shtjet pr diskutim.
Hapsira e Fjals
Jepni mendimin tuaj pr at q poeti dhe mendimtari Azem Shkreli ka thn pr
Kadaren: Letrsia e Kadares, mendimi i tij, ideja dhe mesazhi i tij i madh krijues
kan atdhe. Atdheu i tyre sht e tr shqiptaria. Vepra e tij sht pjes e gjall dhe
e pashkputur e saj. Kadareja e lvizi at trup (kulturn shqiptare), e afroi kah Evropa
dhe civilizimi bashkkohor, kah bashksia e madhe e vlerave t kulturave e t popujve.
Fjals dhe mendimit krijues shqiptar ai ia thelloi dhe ia zgjeroi hapsirat me nj vizion t
rrall e t guximshm prej gjeniu krijues.
" Detyr shtpie. Prshkruani atmosfern e kohs n fotot e lmit dhe n pikturn q sjell realitetin
shqiptar (Koncert n sheshin Sknderbe nga Kujtim Buza)
ushtris s Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t
shkruara.
vdekur
Konceptet kryesore: mendim metaforik, mendim simbolik, kndvshtrim grotesk,
hapsir medituese.
Struktura msimore: PNP
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve
Parashikimi Lexim me kodim teksti Prqendrimi i vmendjes Pun n grupe
Ndrtimi i njohurive Ditari dypjessh T nxnit me bashkpunim Pun n grupe
Prforcimi Nxjerrja e prfundimeve Ndrtimi i shprehive studimore Pun me klasn
222
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Grupi I. (Ushtrimi 3)
Detajet Komenti
malet, luginat, fushat, drurt pa gjethe, pisha e lagur (nga shiu), era e lagur,
Detaje natyrore
vijat e ujit, mjegulla, drurt e parqeve etj.
fytyr e nemitur pa asnj shprehje (prsritet), nuk kishte gj pr t thn, nuk kishte
Detaje psikologjike
asgj pr t menduar, m mir t mos bluante asgj... heshtja e kishte mrzitur.
nga jeta n Tiran: pallatet, dritat, parqet, pallatet e pambaruara, kisha,
Detaje jetsore
xhamia, hotel Dajti.
Detaje q evokojn t
(Lufta II Botrore): grekt dhe trojant - varrosnin njerzit me madhshti n
kaluarn e largt dhe t
pushimet mes luftrave; nnat italiane q prisnin eshtrat e bijve t tyre.
afrt historike
Paragraf XI - prshkrues
223
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
I gjith ky fragment noton n nj hapsir medituese, edhe kur duket sikur fjala prshkruan
veprimin, ngaq metodologjia krijuese e Kadares rrnjn e do fjale e ka n nj shumsi
idesh. Rrmi krijon nj reliev t prthyer me an t ndrthurjes s rrmit me meditimin.
Hapsira e Fjals
Simbolika e shndrron dukurin n ide dhe iden n gur, n at mnyr q ideja
n gur t mbetet gjithnj pafundsisht ekase dhe e paarritshme dhe sido q t
shqiptohet n t gjitha gjuht, t mbetet prap e pashprehshme... Poeti krkon q t
shoh tek e veanta universalen.
Gte
Msuesi/ja ngre pyetjen:
-Duke marr shkas nga ky arsyetim, mund t prpiqemi ta njohim universin simbolik
t Kadares?
-Gjuha stilistikore e Kadares ofron jo thjesht pamje vizuale prmes fjals s tij, por edhe
zgjon shumkuptimsi t panumrta, ngaq zbulon e rizbulon thellsi t reja t strukura
brenda ideve, q t ojn m pran absolutes lozoke nprmjet shkallares poetike. Brenda
ksaj morie drithijesh tipike kadareane shfaqet, edhe pse i mbuluar, nj z orakulli, nj z
profetik q parathot fundin, kur sapo ka nisur kumti i tij. Kjo e bn robruese stilistikn e
Kadares. Mendimi simbolik, mendimi metaforik, mendimi poetik, mendimi historik, mendimi
kombtar, mendimi njerzor, mendimi lozok shkrihen, pr tu br nj dhe pr tu derdhur
m pas n nj pafundsi rrjedhash q e shndrrojn Fjaln e tij n Univers.
" Detyr shtpie. Shkruani nj ese me tem: Kujtesa historike sht realitet i kaprcyer nga koha apo
realitet ardhmrie q vjen do dit?
224
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
E paprsritshme
Harmoni Origjinalitet
Nxnsit duhet t rishikojn shkrimin e br, t bjn redaktimin dhe korrektimin e tij.
Lexohen 2-3 ese nga detyra e shtpis dhe jepet vlersimi pr esen e prgatitur
m mir. M pas msuesi/ja shtron pyetjet pr diskutim:
-karakter ka lmi Gjenerali i ushtris s vdekur?
-Po lmi francez q trajton t njjtn tem, nga kndvshtrim e sjell realitetin
historik?
-Po t krahasojm interpretimin e Sandr Prosit me at t Mishel Pikolis, dallojm
n origjinalitetin e tyre?
226
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
a. Diskutim
N klas hapet diskutimi me tem:
dini pr groteskun si nocion?
N vepra e keni hasur gjat vitit t kaluar?
Ku shfaqet e veanta e Kadares n prdorimin e groteskut?
E ka lexuar dikush veprn Grotesku kadarean t prof. Alfred Uit?
Nse askush nuk e ka lexuar, iu rekomandohet ta lexojn.
Nxnsit ndahen n tri grupe, duke sjell argumentin e prshkallzimit t groteskut
n do prcaktim:
-Grotesku si prballje mes komikes dhe tragjikes.
-Grotesku si ndrthurje e fantastikes dhe e prfytyrimit t shfrenuar, ku realiteti
strzmadhohet n mnyr t papritur.
-Grotesku si dika e pazakont, ku qesharakja mbshtillet me marrzi.
Diskutim:
Madhshtia njerzore buron nga prballja tragjike me t prjetshmen, - na kumton
Kadareja, - dhe na nxit t dialogojm me Un-in se si e gjem vetveten n nj aktualitet
historik q nuk vjetrohet kurr.
Diskutim
Nxnsit nj e nga nj, vetm me nj ose me dy fjal, japin vlersimin e tyre personal
pr shkrimtarin Ismail Kadare, t cilat mendojn se e karakterizojn m mir at. N
fund diskutohet pr epitetin ose fjaln m domethnse me t ciln ata karakterizuan
shkrimtarin. P.sh.: Gjenial, i paarritshm etj.
" Detyr shtpie. Nj kartolin pr Ismail Kadaren. Nse do tju jepej rasti ti shkruanit nj kartolin
urimi Ismail Kadares pr nj vepr t sapobotuar, far do ti shprehnit?
228
Teksti poetik dhe llojet e tij Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Toka
Qielli Zjarri
229
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prfundim: Poezia sht e rndsishme, sepse njeriu zbulon pafundsin e tij me
an t Fjals si dhembje, si gzim, si dashuri, si robri, si harrim, si liri, si pritje.
Hapi III.
a. Veorit e tekstit poetik
Teksti poetik ka struktur dhe domethnie. Struktura i ngjan nj konstruksioni, q
kurrsesi nuk duhet t jet mekanik apo shabllon q tia zr frymn astit poetik. Ajo
mund t konceptohet si e ngjizur brenda shpirtit poetik. (Luixhi Paraison).
b. Domethnia
Pr t pasur kuptim m t qart, edhe pse ai nuk do t jet kurr shterues, le ti
referohemi nj ideje tepr interesante q sjell Umberto Eko, duke u prsiatur mbi
Poetikn dhe Retorikn e Aristotelit: ... gjuha tashm e formuar, mund t jet
e kuptuar vetm duke pranuar, n fjalorin q e shpjegon, pranin e paqartsis, t
mjegullis, t sajimit metaforik. Prball ktij koncepti, a mund tu japim prgjigje
pyetjeve:
- Kujt i drejtohet poezia?
- infrastruktur stilistike sht prdorur?
- Cila sht rrjedha e nuancave kuptimore?
llojet
Teksti poetik
periudha historike vepra poetike
ngjarjet n sfond konteksti historik krijimtaria e autorit
drejtimi letrar nj tekst poetik
distik, tercin,
8-vargshe strofa pasuria kuptimore
tema mesazhi
230
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
" Detyr shtpie: Lexoni nj nga poezit e Eqrem abejit n vllimin Sonete dhe bni skedn e tekstit
poetik. Gjeni vllimin poetik Vargje t pluhurosura t Robert Shvarcit dhe bni skedn e nj poezie.
Mund t zgjidhni edhe vllimin e Visar Zhitit Si shkohet n Kosov pr t ushtruar skedn poetike.
Nxnsit ndahen n grupe dhe iu lihet pak koh t mendojn e tu prgjigjen pyetjeve
t shkruara n drras:
231
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
-sht mesjeta?
-sht alegoria n letrsi?
-Si ndrveprojn kto dy koncepte?
Personazhe t tjera:
-reale - bashkkohs t Dantes: Beatrija, Paola Malatesta, Franeska da Polenta,
kont Ugolini, kryepeshkop Ruxheri deli Umbaldini etj.
-historike dhe heronj mitologjik Virgjili, Helena, Kleopatra, Paridi, Zeusi, Odiseja,
Penelopa, (Uliksi), Akili etj.
-biblik - Krishti, Moisiu, Juda, Luiferi (djalli).
232
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura: Treshi mistik prcakton simetrin e Komedis. Treshi - trinia: Ati, Biri,
Fryma e Shenjt (Shpirti i Shenjt).
Ndarja n tri pjes ose kantika me 33 kng secila: Ferri, Purgatori, Parajsa.
Elementi themelor poetik: tercina.
Numri i vargjeve sht i plotpjestueshm me 3.
Numri 33: numri i moshs s Krishtit, 33 vje kur vdiq.
Numri 10 i bukur: simbolika lozoke e plotsis (1 + 2 + 3 + 4 = 10)
Numri 100: 33+33+33+1 - plotsia e simetris.
Vizioni: Prmes rrugtimit t vetmuar n botn e t vdekurve, Dante dshmoi se
gjendja e natyrshme e shkrimtarit t madh sht: t udhtoj i gjall midis vdekjes.
Komedia Hyjnore rrezaton si t jet nj bot, errsirn dhe dritn njerzore. Fantastikja
dhe realja prbjn indin e saj.
Personazhet kryesore
Ferri 100 kng t ndara n tri pjes
Purgatori Subjekti Komedia Hyjnore struktura 33+33+33+1
Parajsa tercina
Mesazhi Personazhet e tjera
Hapsira e Fjals
Shkrimtari i madh Ismail Kadare ka thn:
Hapsira dhe koha jan si askund t pafundme n poemn e tij. Adhuruesit e tij,
duke folur pr gjeogran danteske, do t theksonin se kto peizazhe t uditshme nuk
jan vende, por gjendje shpirtrore. N t vrtet, zanalla e ktij komenti sht nj
letr e famshme e vet Dantes. Ai prmend pikrisht fjaln gjendje dhe ne mund t
shtojm se t tria pjest e poems s tij, Ferri, Purgatori e Parajsa, jan t tri gjendjet
tona, q ne i prjetojm njherazi, gjithmon e gjithkund.
-mendime ju trazojn kur lexoni kt pasazh?
" Detyr shtpie. T ndahet klasa n tri grupe, pr t komentuar udhtimin e Dantes me an t
tryezs s improvizuar Imazhe danteske.
233
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Konceptet kryesore: Trini e Shenjt, njeri adamik, tercin, natyr zeusiane, alegori danteske.
Ati
Ati - simbolizon fuqin, pushtetin hyjnor, autoritetin, sovranitetin mbi t gjith
krijimin universal.
Biri - simbolizon Fjaln e Gjall (... e para ishte Fjala - Ungjilli sipas Gjonit), diturin
q shpall ekzistencn e gjithkaje, para se ajo t shfaqet. Fjala u b mish, u mishrua
n personin e Jezu Krishtit, Mesis, duke marr vet hyjnorja trajt njerzore.
Shpirti ose Fryma - simbolizon virtytin, shenjtrin, dashurin e shenjt q erdhi nga
qiejt e qiejve, kur Krishti u ngjit n t djatht t Atit, pr ta zbritur n Tok Ngushllimtarin
(Parakletos) n ditn e Pentakostit n Jerusalem.
Ati si pushtet hyjnor, Biri si dija m e lart, Shpirti i Shenjt si dashuria hyjnore
plotsojn njri-tjetrin, duke u shfaqur t tre n nj t vrtet t prjetshme, q sht
Perndia, Krijuesi i Gjithsis, pa llim e pa mbarim.
*Hir - mshira e
Nisur nga konceptimi i msiprm, sipas studiuesit Xhovani Xheto: Dantja shprehu
pamerituar e Perndis
realitetin e jets s shpirtit, pr t shprehur prvojn misterioze t shpirtit n katarsisin e
pr njeriun mkatar.
vet, jetn e hirit* si gzim i mahnitshm, prelud i nj stine ngazlluese dhe t shenjt.
" Detyr shtpie. Bni nj ese me tem: Alegoria danteske dhe un.
Perndia, nj subjekt pr tu takuar apo nj objekt pr tu mbrujtur?
235
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
- Prdorimi stilistik i anafors, si gur e mirllt retorike dhe si koncept estetik, gjendet
n llim t vargut ose n vazhdimin e tyre, por gjendet edhe si rimarrje e shprehur me
premra.
Dashnija, nshpirt snik...
Dashnija, q nji dashnori i fal dashnin...
Dashnia na ijoi mbi nj altar...
-Thirrori prdoret pr ta theksuar natyrn dramatike t ngjarjes prmes adresimit
konkret q e prfshin lexuesin n prftes vetjake.
...Oh, mjerim
Franesk, kto rnkime...
236
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
237
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Fjalt ky Komentet
" Detyr shtpie. Nse ju plqen muzika klasike, dgjoni Simfonin e Pest t Bethovenit, q sht
frymzuar nga mendimi romantik i Gtes. Cila vepr artistike romantike ka ln gjurm brenda
jush?
239
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ngjarjet dhe personazhet e romanit n vargje Eugjen Onjegini edhe pse duken asimetrike,
aq t largta e t parregullta nga realiteti, brenda deformimit dhe shtrembrimit estetik
prcjellin universalitetin e dashuris, q di t jetsohet n mnyr origjinale n do epok
Koncepti i t historis njerzore.
groteskut Risia: Kur ende letrsia ruse nuk kishte nj roman t sakt n proz, Pushkini e shkroi
n vargje, pohon Bjelinski.
Prballvendosja: Kryeqyteti - provinca; mondaniteti - provincialiteti; melankolia - guximi;
moralizimi - pasioni; aristokratikja- rndomtsia, i jep veprs frymmarrjen romantike t
thyerjes s klisheve t tejkaluara nga koha.
Realiteti rus dhe njeriu si qenie universale nuk e prjashtojn njri-tjetrin, prkundrazi
Temat dhe reputacioni i individit, pozita shoqrore, bota e trazuar shpirtrore e heronjve, paradokset
idet mbi t cilat zhvillohen situatat, ijimi i dashuris s vrtet pr ti shptuar gjykimit
shoqror, prbjn hapsirn ku njeriu i teprt, i huaji n miniatur, q do t sillte
trmetin shpirtror me njeriun e shek. XX, jeton do ast dilemn e tij ekzistenciale.
Klasa ndahet n dy grupe. Secili prej tyre zgjedh recituesin, q do ta deklamoj para
nj jurie me katr nxns dhe msuesin/en, pr t qen sa m objektiv n vlersimin
Deklamuesi m i mir.
" Detyr shtpie: Fragmenti poetik i deklamuar n mnyr shprehse (n f. 199), t kthehet n nj
proz poetike.
241
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t shkruara,
fotogra nga jeta e Pushkinit dhe trashgimia letrare e tij.
Lexohet fragmenti poetik, dhe klasa ndahet n disa grupe, duke i dhn do grupi
njrn nga pikat e skeds pr t punuar n evidentimin e materialit n mnyr specike.
N fund, prfundimet e do grupi pasqyrohen n Pemn e mendjes.
Grupi I - Kuptimi
Kjo letr sht nj kulmim poetik q portretizon tallazitjet e nj shpirti t dlir njerzor,
q edhe pse sht i druajtur s brendshmi, zgjon guximin pr t sduar normat e ngurta
shoqrore, q do ta paragjykonin hapin e Tatjans n shprehjen e dashuris.
Grupi II Interpretimi
Dashuria sht ndjenj universale. Heroina i drejtohet Qiellit, duke pohuar se kjo
zjarrmi shpirtrore e ka zanalln n prjetsi, duke i dhn dashuris vlern e saj
t vrtet si ekzistenc e prjetshme. Ajo troket n do jet dhe pushton do zemr.
Brenda saj njeriu gjen vetveten.
- Duke e kundruar me kujdes kt fragment, thoni, n raport vendoset ndjenja me
arsyen? mendim vetjak prftojm nga ky moment i pakrahasueshm poetik?
Grupi V - Metrika
Eugjen Onjegini sht i ndrtuar n krer, ku secili prej tyre prbhet nga strofa
katrmbdhjet-vargshe, q u quajtn ndryshe strofa onjeginiane, me sistemin ritmik
tetrroksh. Rima sht e kombinuar sipas skems ABAB; DD; EFFE; GG.
Mendimi poetik mbyllet brenda strofs. Fjala pushkiniane ka ardhur n shqip prmes
poetiks lasgushiane. Lasgushi i zgjedh fjalt poetike pr tiu prshtatur melodis s
vargut. Ai gjen fjal dialektikore pr hir t rims.
Fjal tipike lasgushiane: Zemrak, murmuro, mprojtje, mbeso- m-ni, shpres edhe gas.
Ngjashmria e vargut pushkinian me at lasgushian shfaqet n frymzimin e tyre dhe n
modelimin q jo vetm sjell realitete pamore, por edhe shoqrohet me muzikalitetin e fjals.
243
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Harta e mendjes
Me prfundimet e do grupi plotsohet organizuesi grak.
Hapi II.
Nxnsit lexojn fragmentin dhe nxjerrin veorit e personazhit t Tatjans. M pas
kto veori i krahasojn me ato t personazhit romantik femror.
Dashuri me shikim t par. Drithrimat emocionale dhe dyluftimi brenda qenies nse do
t kishte apo jo prgjigje dashuria e saj. Hijeshia shpirtrore e Tatjans dhe tallazimet
mes t cilave gjendet, e bjn m t bukur personalitetin e saj, q sht i vrtet. Guximi
i saj nuk buron nga mendjelehtsia, por ngaq zemra i sht robruar nga dashuria q
ndien pr Eugjen Onjeginin. Dashuria jep vetveten, pa pritur do t marr.
244
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ndryshe nga Tatjana, Eugjeni sht konformist. Edhe pse nuk do ti pranoj
konvencionet e shoqris, detyrohet t luaj rolin q i ka caktuar jeta, pa guxuar
konformizm/i pajtim
q t luftoj pr t ndryshuar mendsin e shoqris. Ai e ndien veten superior
vetm me fjal me
n krahasim n provincialet inferiore dhe kjo e bn m krenar pr t mos ua
mendimet, veprimet
varur mendjelehtave n provinc. Eugjeni ka besim t tepruar te vetja dhe sht
e dikujt, prirje pr tiu
i bindur se do vajz sht gati t lr kokn pr t. Pompoziteti i tij shfryhet
prshtatur sa pr sy
kur takon Tatjann n Shn-Petrburg dhe sht gati ti rikthehet asaj q e pat
e faqe qllimeve e
nnmuar, sepse kupton se thesari paska qen zemra e saj.
interesave t m t
Prpjekja e dy personazheve pr t ruajtur shklqimin e fasads n jetn e
fortve a shumics.
tyre, e kthen kt marrdhnie n nj fatalitet prej t cilit vuajn si Tatjana, ashtu
edhe Eugjen Onjegini.
Prforcimi. Diskutim
Diskutim rreth pyetjes: Cili nga t dy personazhet sht m pran un-it tuaj?
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Konkurs
Disa nxns, vajza dhe djem, lexojn detyrn e shtpis.
E njjta juri q ka vlersuar recitimin orn e shkuar, bn vlersimin e tyre dhe shpall
tuesin ose tuesen e letrs, duke nnkuptuar se Tatjana jeton brenda do vajze dhe
Onjegini frymon brenda do djali.
Bjelinski lidhur me kohn kur ngjizet historia pushkiniane shprehet: Poeti lirik i kohs
son m tepr vuan e ankohet, sesa entuziazmohet e gzohet, m tepr pyet e krkon,
sesa brohoret i paprmbajtur. Knga e tij sht nj ankim,
- arsye do ta kthente n t vrtet historike konstatimin n fjal, pasi kemi lexuar
kngn (XLIV) nga kreu I?
Nga se sht velur heroi? nga prtacia dhe zbraztia, t cilat nuk mund t zhduken
nse njeriu nuk motivohet n jetn e vet nga ideale snike (v. 1-4).
Pse braktis edhe dijen? dijet q merren nga t tjer dhe q nuk sjellin zgjidhje pr
kohn, jan shterpe (t vjetrit, t vjetruar keq/ t rinjt t shkar dhe pr dreq).
Sarkazmi dhe mlle poetik i gjith fragmenti sht i ndrtuar mbi sarkazmin dhe
buet nga mlle poetik (i la pra librat, si la grat, la raft, pluhur dhe dituri/ edh e mbuloi
me vel t zi).
246
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Diskutim
Prfaqsuesit e grupeve lexojn skedat dhe bhet diskutimi rreth tyre.
" Detyr shtpie. Duke u mbshtetur n fragmentin nga Knga I, kreu VII, prshkruani
natyrn dhe gjendjen shpirtrore t Tatjans.
247
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, citate t
shkruara, fragmenti i shkputur nga Lamtumira e . Haroldit, portreti i Bajronit dhe i
Pushkinit, veprat e tyre prfaqsuese.
Material shtes 4
Le t kanosen er e det,
SHTEGTIMET E AJLD HAROLDIT nuk trembem nga asnj shqot,
po zoti ajld, mos u udit
(Knga e lamtumirs) q po m rrjedhin lot;
prej babs e prej nns ik,
O lamtumir! Atdheu im u ndava prej shtpis;
po zhduket dalngadal, tani s m mbetet asnj mik,
gjmon stuhia me trbim. ve teje e perndis.
ari grhet mbi val,
pas diellit q po akron, 8
po nisemi t lir; Kush u beson pshertimave
dhe ty, si atij q perndon, t femrs q mbush syt?
Atdhe, natn e mir! Ia than lott qepallave
ndonj dashnor i dyt.
2 Sqaj pr gzimet q humbas,
Kur nesr rishtaz ai diell rrezikun q m vjen;
do lind, me shklqim, Po vetm qaj se nuk l pas
do prshndesim det e qiell asnj q lotn e vlen.
po jo atdhen tim. N bot mbeta ll i mjer,
N vatrn time nuk ka zjarr, n detin pa ku;
npr avllit e forta prse t qaj pra pr t tjer
t kulls sime rritet bar, pr mua sqau njeri.
im qen po leh te porta. Do tangullij ndoshta sot
im qen gjersa t gjej
3 Ushqim nga ndonj tjetr zot;
Ti pazh i vogl, pa mu qas! nu kthefsha do m shqej.
Pse qan e po vajton? Pra, merrm, o lundr, dhe vrapo
Mos t tremb deti me tallaz, n detin plot buim;
a sqota t tmerron? dhe shpjerm n do vend q do,
Pa fshiji lott; anija jon ve jo n vendin tim!
e shpejt sht dhe e fort: T falem det i kaltri zi!
nuk ka skifter q uturon dhe kur t shkel i lir
m shpejt e m gazplot. n dhe, t falem, shkretti!
Atdhe, natn e mir.
248
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Skeda:
-Veorit e Kngs s lamtumirs t Bajronit.
a. Prshndetja dhe nisja e Haroldit pr shtegtim. Atmosfera romantike vjen prmes
krahasimeve, epiteteve, metaforave Prshkrimi i bregdetit dhe i natyrs shrben si
paralelizm mes relievit shpirtror trondits me t cilin identikohet ikja e Haroldit.
b. Prshkrimi i natyrs - Prshkrimi i gjendjes shpirtrore t heroit romantik. Natyra
zike dhe natyra shpirtrore plotsojn njra-tjetrn si shfaqje dhe si kuptim.
c. Motivet e largimit t Haroldit nga vendlindja. Malli dhe brenga e tij.
. Figura e pazhit krahasimi me Haroldin. Tiparet e tij.
d. Momenti kulmor poetik:
Sqaj pr gzimet q humbas
rrezikun q m vjen,
po vetm qaj se nuk l pas
asnj q lotn e vlen.
- Veorit e kngs XLIX, kreu VIII nga romani n vargje Eugjen Onjegini
a. Motivi i ndarjes, i largimit, i lamtumirs. Kndvshtrimi i tij mbi njeriun si
bashkudhtar i prkohshm, q e ka zhgnjyer heroin romantik.
- Dshira q vepra dhe kujtimi i tij t mund tu shrbejn t tjerve, qoft pr mir,
qoft pr keq. (q ti pr gaz a pr shkak t kot/ pr zemr a lajm npr etore...)
- Shpresa se ka ln nj gjurm me jetn dhe veprn e vet (E ti shok udhe lamtumir,/
ti i patundur ideal, / edhe ti, vepr e gjall, e dlir,/ ndons e vogl q mu fal).
b. Drithijet romantike t heroit q sdi ku t shkoj, ve mjafton t arratiset nga nj
mjedis q e ka lodhur me falsitetin e tij.
c. Realiteti jetsor i shndrruar n realitet poetik.
. Historia njerzore dhe historia individuale e mishruar n raportin Tatjan-Onjegin.
Zhgnjimi i heroit romantik nga koha, vendi, njerzit. Largimi si shprehje e
paknaqsis, e pamundsis pr t vn n jet idealin e vet.
249
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Fryma pushkiniane i jep poezis vezullime dhe nuanca pafundsie.
Muzikaliteti i vargut pushkinian e bn m t drejtprdrejt mesazhin e tij.
A i prshtaten fjalt e Bjelinskit: sht kjo poezi, piktur, muzik? Apo njra
dhe tjetra dhe e treta t shkrira n nj, ku tabloja et me tinguj, tingujt formojn tablo,
kurse fjalt shndrisin me ngjyra, mpleksen me gura, prftojn harmoni dhe shprehin
ligjrimin e arsyeshm?, ktij fragmenti poetik?
E prbashkta n t dy fragmentet.
Prforcimi. Shkrim i lir
Shkrimi i eses krahasuese. Krahasimi t bazohet mbi gjetjen poetike, motivin
shpirtror, dhimbjen njerzore, frymmarrjen romantike t heroit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Stuhi mendimi
Msuesi/ja u tregon nxnsve nj foto t N. Frashrit dhe krkon q ata t thon
din pr t.
Ndrkoh vendos n vende t dukshme citatet e mposhtme.
iluminist (dije,
emancipim) rilinds
atdhetar
Panteist (Zoti i shkrir te
humanist (dashuria pr njeriun) Naim Frashri
njeriu dhe natyra)
romantik veprat
250
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Gzimi dhe dhimbja, besimi dhe ankthi prpara tronditjes dhe prmbysjeve dramatike
q sillte koha e re me t ciln ballafaqohej individi, forcat e drits dhe e errsirs q en
n shpirtin njerzor, t gjitha kto t prthyera n prizmin e meditacioneve metazike, i
dhan lirizmit t Naimit nj prmas t re lozoke q jeton prtej kohs s poetit.
Jorgo Bulo
Ndrtimi i njohurive. Studimi teksti/Ditar dypjessh
Lexohet poezia Fjalt e qiririt. Msuesi/ja e ndan klasn n 2 grupe dhe shtron pyetjen:
- ju bn m tepr prshtypje n paraqitjen grake t ktij motivi romantik naimjan
q e gjeni n librin tuaj?
Poezia dhe poeti
- sht poezia?
Poezia sht gjuha q kndon.
Nj poezi duhet ta shtyj m tej horizontin. Pol Elyar
M pyetn nj her se sht poezia dhe mua mu kujtua nj miku im e u prgjigja:
Poezia?... Poezia sht nj dre i plagosur. F. G. Lorka
sht poeti?
Nj poet sht gjithnj nj mister i padeprtueshm. Salvador Lopes Beserra
a. Arsyet e vetijimit t poetit. Vetijimi sht akti m sublim q dikush bn n
emr t nj ideali madhor, q e kaprcen kohn ose epokn e tij. Nj ndrr e madhe
krkon nj ijim t madh.
Nxnsit ilustrojn me vargje, duke prdorur ditarin dypjessh.
252
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I. Punohet rubrika Reektoni pr strukturn
Klasa ndahet n katr grupe. Secili prej tyre do t evidentoj an t ndryshme t
strukturs s poezis.
253
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
nje
et ri
po
Naimi:
e b
s
of
im
z
lo
tar
Elipsi naimjan
Graku i oratoris poetike i ngjan nj rrjedhe q vjen duke u br m e plot.
Notat didaktike
varg q t organizoj m mir ritmin, ku galeria e fjalve dhe natyra e theksit brenda
tyre ndrtojn ritmin, q u jep mundsin ose u hap rrug mjeteve tingullore t gjenden
n largsi t njjta pr ta br t kapshme ritmikn. Ndrthurja e theksave ritmik me
numrin e rrokjeve evidenton at q metrika e quan sistem rrokjetheksor (silabotonik).
Hapi III.
Lexohet n mnyr individuale n tekst Mendimi kritik, pr t prcaktuar nse
ndikimi i Lindjes n poezin e tij prcaktoi zionomin e poezis naimjane apo i shrbeu
si nj tjetr dritare prej nga drita thyhej n fjaln e tij poetike shqip?
" Detyr shtpie. Organizimi i nj veprimtarie t quajtur Pasdite naimjane si vlersim pr kontributin
e tij n shpalosjen e Fjals Shqipe, dshmi e identitetit kombtar.
255
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Stuhi mendimi
Nxnsve u tregohet fotoja e Mjeds dhe krkohet prej tyre t japin sa m shum
informacion pr t.
Poet
Prift ndrra e jets
N nj vend t dukshm vendoset citati nga Mjeda: ... poezia e shfaq (bukurin) me
njat t shprehun q i del prej tugs s zemrs e prej fuqis s prfytyrimit.
- ka dashur t thot Ndre Mjeda pr natyrn e poezis n fjalt e msiprme?
Bylbyli si projeksion i liris (individuale dhe kombtare) bhet burimi i patosit dhe
i frymzimit t Mjeds. Kafazi si projeksion robrie ose burgimi mishron dy nivele
robrie: robrin vetjake dhe robrin kombtare, n thellsin e t cilave gjendet
shkall t tjera t s njjts brtham.
Simboli Komenti
Bylbyli - Poeti
- Realiteti, koordinata historike, ngecja e kohs n vend, humbja e kohs ose vonesat
Dimri
e saj prgjat historis.
Pranvera -Sda e jets ndaj do ngrirjeje vdekjeje q bart dimri alegorik, shpresa e druajtur q
do ta shkrij ngricn, guximi pr ta akur tej mardhjen e do dimri simbolik.
Dalja nga Kafazi - Besimi q smund t ket dimr, i cili mund ta pengoj ardhjen e pranvers, besimi si
elsi q hap do kafaz, ku sht burgosur e nesrmja e do individi, shoqrie, kombi.
257
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
a. Pyetja retorike shfaqet si shprehimsi e ndrhyrjeve emocionuese t autorit pr
t vn theksin mbi at q dshiron. Intonacioni q shoqron emocionin zbulohet qartazi
n pyetjen retorike, e cila realizohet n at mnyr, q vet pyetja nuk ka nevoj pr
asnj prgjigje. Pyetja retorike vjen ather kur shfaqet momenti kulmor, duke i dhn
intensitet m t thell tensionit dramatik t pritjes. Prdorimi i tyre nga Mjeda pohon se
poeti sht i vetdijshm pr ka ndodh brenda dhe jasht tij.
" Detyr shtpie. Analiz metrike. T studiohet modeli i zgjedhur nga studiuesi Zejnullah Rrahmani
dhe t bhet analiza metrike n shtpi e kngs s dyt t poemthit.
T mbahet parasysh se knga e par e poemthit shfaq karakteristika t tilla, si: vargu
pesrroksh, theksat ritmik bien n rrokjet 2, 4 dhe 1, 4 dhe, pr t thyer monotonin,
prdoren t kombinuar. Stofa e Mjeds n poemthin Vaji i bylbylit ruan karakterin
anakreontik, ku zotron ndjenja e holl.
258
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
Msuesi/ja ngre pyetjen pr diskutim:
- Pse poeti ka zgjedhur paradoksin si titull t poemthit?
paradoks -i -
1.Mendim q bie Ndrtimi i njohurive. Ditar dypjessh, diagrami i Venit
n kundrshtim
me at q dihet Klasa ndahet n grupe, t cilat punojn pr t zbrthyer shtje t ndryshme t
a sht pranuar pjesve t poemthit, t mbshtetur n krkesat e aparatit pedagogjik.
prgjithsisht si Model zgjidhjeje
e vrtet; ide pak Grupi I - Identikimi i poetit me zogun. (Duke u prqendruar n Pjesn III)
e uditshme n
vshtrimin e par, Simbolika Komenti
Bylbyli Zogu kngtari i liris
q duket se bie
Poeti Kngtari q e bn t lir njeriun me fuqin e fjals
n kundrshtim
me arsyen e Simbolika e zgjedhur nga Mjeda i ka rrnjt n mesazhin q do t prcjell. Nj
shndosh, por gjetje e qlluar on gjithmon n rrjedhn e duhur emocionale, gjurmlnse.
q mund t jet e Mosha e re e Mjeds dhe vitet e largimit nga vendlindja trazojn romantikun brenda
vrtet. 2. Dukuri tij. Bylbyli - Zogu me zrin e tij t bukur, nnkupton kngtarin e liris, q nuk mund
e uditshme, q ti gjendet dot kafaz robrie pr ta mbajtur. E njjta gj ndodh edhe me poetin. Ai
bie n kundrshtim sht krijuar ta bj t lir njeriun me an t fuqis q ka fjala e tij. Kush tjetr
me njohurit ve poetit sht vetdije lirie brenda ose jasht kornizave t nj kohe?! Robria
shkencore ose shpirtrore e fshehur n robrin zike merr shumkuptimsi interpretuese, q e
me prvojn e bn thelbin e poemthit t ruaj karakterin universal, ngaq fokus ka lirin. Poeti
zakonshme, por q me fjaln e tij dhe Bylbyli me kngn e tij prshkojn nj udh q i on n t njjtin
ka arsyen e vet. vendmbrritje: te liria.
Vargjet Komenti
Vaj pr mue! Kush mund tngushllon? Trishtimi pr arsye t nj vetmie q sa vjen e
... i nji fmijs q vetun mbet... shndrrohet n pikllim.
... i nj tzezs q gja se pret...
Nana e shkret q mbet pa djelm
Mjeda nuk sht rob i nj realiteti njprmasor, qoft ky edhe i trishtimit njerzor.
Botkuptimi i tij lozok e shoqror q ka pr kryefjal Lirin, sht si busulla q e
drejton t mos ec n qorrsokak apo t mbetet n udhkryq, por t ngulmoj q t gjej
rrugn q e on n pikn ku do ti kpus prangat e pikllimit n emr t nj optimizmi
real, pa t cilin jeta e njeriut do t kishte qen vdekje e prditshme. Simboli i zgjedhur
sht pranvera. Mjafton t shihen antonimet, pr t dalluar ndryshimet cilsore mes
trishtimit dhe gzimit.
Prforcimi. Diskutim
U krkohet nxnsve t bjn nj koment t shkurtr lidhur me mesazhin e poezis
dhe mund t diskutojn rreth shtjeve t mposhtme:
- Sipas historiogras s letrsis shqiptare, nj nga autort q ndikoi n formimin
poetik t Ndre Mjeds sht poeti i njohur italian Xhovani Paskoli, i cili poezin e tij Lisi
i rrzuar e mbyll me kto vargje:
N ferr... nj vaj bilbili q krkon folezn q kurrkund nuk e gjet.
" Detyr shtpie. Bni nj koment me shkrim lidhur me mesazhin e poezis ose shfaqni mendimin tuaj
me shkrim pr pyetjet e shtruara pr diskutim.
" Detyr shtpie. Bni nj ese argumentuese me tem: sht tepr e vshtir t falsh kur
shpirtin ta pushton dhimbja.- prftes emocionale l te ju mozaiku?
263
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Teksti dramatik
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:
Tema
t identikoj veorit e tekstit dramatik;
1. Skeda e a. t vlersoj rndsin e t lexuarit aktiv t tekstit dramatik;
b. t evidentoj veorit e tekstit dramatik;
tekstit c. t bj skemn prmbledhse t elementeve prbrse t analizs s tekstit
dramatik dramatik.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, lloje t teksteve
dramatike etj.
Konceptet kryesore: tekst dramatik, portrete t dramaturgve t njohur botror,
lexim aktiv, koh e brendshme, poezi dramatike.
Struktura e msimit. PNP
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi
Parashikimi Nj pyetje, shum prgjigje Nxitje e diskutimit Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Diagrami i Venit/ Pema e mendimit T nxnit n bashkpunim Pun n grupe
Prforcimi Diskutim Ndrtimi i shprehjeve studimore Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
- Cilat jan llesat e tekstit dramatik dhe kur datojn ato?
- Cila sht rruga npr t ciln ka ecur poezia dramatike?
- N koordinata shtrihet drama prgjat historis s saj?
- Cila sht drama q ju ka ln mbresa dhe pse?
Grakisht mund ta paraqesim tekstin si dukuri dramatike n dallim me tekstin narrativ
ose tregimtar ose rrmtar sipas ktyre konvencioneve:
}
Teksti narrativ Teksti dramatik
}
miti, ditirambi,
legjenda, Zanalla n festat kushtuar
prralla, Zanalla Dionisit,
fabula, tragjedia,
Ura e fjals
}
}
tregimi, drama
novela, Ecuria farsa,
romani. Ecuria melodrama,
radiodrama,
drama televizive.
Teksti dramatik dhe vepra teatror nuk jan e njjta gj. Me an t diagramit t venit
vihen n dukje dallimet dhe t prbashktat.
Titulli Koha
Tema Hapsira
Autori -koha historike
Lloji letrar -koha e brendshme
Titulli Autori
Koha historike
Lloj letrar Koha
Skeda e tekstit Koha e brendshme
Personazhet kryesore
tregimtar Hapsira
Rrfyesi Personazhet Tema
Personazhet dytsore Struktura
Mesazhi
Brthamat rrfyese
Prforcimi. Diskutim - Cilat jan t prbashktat dhe dallimet mes ktyre dy teksteve?
" Detyr shtpie. T bhet skema e tekstit dramatik t nj vepre t lexuar m par nga drama
botrore ose shqiptare.
265
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura e msimit
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi
Parashikimi Nj pyetje, shum prgjigje Nxitje e diskutimit Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Harta e konceptit T nxnit n bashkpunim Pun me klasn
Prforcimi Shkrim i lir Ndrtimi i shprehjeve studimore Pun individuale
Humaniz/m/-mi 1. Lvizje
prparimtare e kohs s Rilindjes, q i 1. - Trashgimia humaniste buron nga botkuptimi humanist,
dha vend nderi letrsis greko-romake q prpiqet t rrok dijen, duke e br ksisoj Njeriun
dhe mendimit personal. Doktrin eksplorimin e lozos, t artit, t historis, t kulturs, t
morale q i njohu njeriut cilsin m t shoqris. Ajo synon t hetoj universin e panjohur t qenies
lart (bie ndesh si me fanatizmin fetar, njerzore, q ia del mban t njoh kozmosin prtej vetes, q
po ashtu edhe me etatizmin politik, di t zbuloj botn zike q e rrethon ngado, pr ta mbyllur
q krkon t sakrikoj individin pr njohjen me vetveten, si thellsia q krkon t arrihet, sado e
hir t shtetit). Parimi i tij moral sht vshtir q duket.
toleranca, lozoa e tij mbron iden e
prparimit t qytetrimit drejt nj forme 2. - Nj humanist sht nj njeri i ditur dhe artist. Ai ka prirje
ideale t njerzimit, q do t ishte i lir universale, shquhet pr dije enciklopedike dhe karakterizohet
ndaj kushteve natyrore, ndaj njerzve nga nj polivalenc kulturore e admirueshme. Shembulli i
t tjer (n nj shoqri pa luftra, pa humanisti t mirllt mbetet Leonardo da Vini.
klasa dhe megjithat t organizuar).
Sot haset n do teori lozoke, 3. - Ideali i humanizmit mund t konturohet te njeriu i pajisur
shoqrore, politike, q ka si qllim t me kultur t plot, me shije t prpunuar estetike dhe me
lart zhvillimin e mundsive t njeriut virtyte t dallueshme morale e shoqrore. Ky ideal shprfaqet
dhe respektimin e vrtet t dinjitetit me Erazmin e Roterdamit, me Mishel d Montenjen, me
njerzor. Nikola Makiavelin, pr t kaluar te Petrarka, Taso, Spenseri,
2. Ndjenj e lart snike dhe dashuria Rable, duke kulmuar me Servantesin dhe Shekspirin.
e thell ndaj njerzve, kujdesi pr
mirqenien e njerzve, qndrim Prball ksaj rrjedhe historike t humanizmit sht e
njerzor. natyrshme t shohim se trajektore prshkoi tragjedia, teksa
modelonte veorit e saj.
266
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Tragjedia
Veprimi dramatik, heronjt q Subjektet e larmishme,
e zbuluan vetveten nprmjet problematika universale.
sprovave t mdha.
- Esteti i njohur italian Benedeto Kroe thot: Shekspiri ka hasur nj histori, por nuk
e ka m, sepse ajo q ka ndodhur m von e deri tani prbn historin e t tjerve,
historin ton, por jo t atij. Historia e mvonshme e Shekspirit sht historia e njohjes
s tij, e veprs s tij, pasi kjo prbn historin ton, jo m t Shekspirit.
Prmes nj leximi t kujdesshm, vm re n projeksionin e tij?
267
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, fragmente
televizive dhe radiofonike nga interpretime t Hamletit n kinematogra dhe teatr.
Konceptet kryesore: hamletizm, art shekspirian, pikpyetje hamletiane, tragjizm
hamletian, dram brenda drams.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Hapsira e fjals
A e dini se:
- Figurs s Hamletit dhe mesazhit q prcjell tragjedia i jan kushtuar m se 25.000
studime kritiko-letrare?
- Mbi kt subjekt kan shprehur mendime Volteri, Kolrixhi, Gte, Hygo, D Stal, D.
Didro, Nie, Rolan, Tolstoi, T. S. Eliot, Xh. Xhojs, J. Delog, Z. Frojd, E. Xhons.
Ismail Kadare thot: Ka katr shekuj q pyetjet, dyshimet dhe hamendjet nuk
kan reshtur kurr pr Hamletin. Shumica e tyre prmblidhen pak a shum n pyetjen
nse ajo ngjarje q shohim n sken mbulon nj tjetr. Nj tjetr q Shekspiri nuk
mundte, nuk e lan apo nuk donte ta thoshte. Me fjal t tjera, jemi prpara nj
gjakmarrjeje klasike, nyj e nj kodi t lasht t pranuar qyshkur prej njerzimit, apo
prpara nj krimi t maskuar si gjakmarrje.?
Ligji i natyrshm i
vetmbrojtjes e detyron t
spastroj bashkpuntort
q i ngren pusi.
Shekspiri sjell nj Hamlet kompleks, ku cilsi baz si: idealizmi, snikria, revolta
intelektuale ndaj padrejtsis dhe guximi pr t luftuar n emr t s vrtets e bjn
gurn e tij enigmatike t trazoj vetdijen njerzore me bukurin e saj t panjohur
trsisht dhe plotsisht.
269
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Ngrehina e tragjedis ndrthur lirikn, komiken, dramatiken dhe tragjiken. Edhe pse
ka tonalitete t ndryshme poetike dhe ngjyrime shumprmasore lozoke, harmonizimi
i t gjitha kaheve shigjeton nj thelb:
Prforcimi. Diskutim
Vzhgimi i pikturave ilustruese.
Fjala dhe ngjyra: monolog q ojn n dialog?
Dukuria e hamletizmit.
M par sht ndeshur koncepti bovarizm dhe bajronizm. Rikujtohet donjri prej tyre.
Ngrihet pyetja pr diskutim - Po hamletizmi sht?
Pas Hamletit t jashtm, epik, le t rikthehemi te Hamleti i brendshm. Ai i errti.
Dshprimisht i bukur. ndrrimisht i pashpjegueshm.
A ka kundrthnie midis t dyve? A duhet patjetr q njri t mbyt tjetrin, pr t
mbetur i vetm n sken? Apo sht e kundrta, t dy sbjn dot pa njri tjetrin?
I. Kadare, Hamleti, princi i vshtir
" Detyr shtpie. Sipas mendimit t Kadares, treshja Orest Edip Hamlet sht e pandar. Ku
qndron bukuria tragjike e ktyre tre vllezrve orligj? Shkruani nj ese me tem: Mund t jesh hero
universal si Hamleti, pa qen njherazi i mistershm?
270
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, fragmente
nga lmat n kronologjin e tyre historike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Lexim ekspresiv
Lexohet fragmenti nga nxns t ndryshm sipas roleve. T mbahet parasysh q
rolin e Hamletit ta lexoj nj nxns q sht ushtruar t lexoj n mnyr ekspresive.
Bhet vlersimi pr leximin n rol.
Hamleti
Koment
- Hamleti i dgjon hapat, por ndrkaq mozaiku i marrdhnieve t tij me personazhet
ka nisur t marr trajt. do personazh ka nj mnyr t tijn, me t ciln do t komunikoj
me princin e fshehur pas masks s menduris. Mbreti uzurpator, Mbretresha
e pabes, Polloni q sht katandisur n veshin e mbretit, i aft t ngrej kurthe
pr kdo, shokt e fmijris, Rozenkranci dhe Gildensterni q e vzhgojn dhe e
spiunojn; Ofelia me natyr engjllore aq naive, saq e ngarkojn t prgjoj Hamletin,
konturojn nj ansambl t jashtzakonshm. Ata jan aq real n pozicionet e tyre,
duke pohuar se brenda qenies njerzore gjendet fatkeqsia m e madhe, bjerrja e do
morali human, n nj mbretri apo n nj shoqri t molepsur nga intriga, prapaskena
ku gjithka ngrihet mbi frikn, mosbesimin, dyshimin. Si do ti prballoj Hamleti kta
njerz kaq t afrt e kaq t largt, kaq miqsor e kaq armiqsor ndaj tij? Kontrasti
sht m i spikatur, ngase fshihet n lojn e dykuptimsis.
Koment
Idet humaniste
Monologu i personazhit hedh drit mbi idet e humanizmit, q e kan modeluar
trsin e tij njerzore, intelektuale, shoqrore. Duhet kujtuar se ai sht ngjizur si
oborrtar, si shkollar dhe si ushtar, gj q do t thot se brenda tij beteja psikologjike
arrin trysni t papara.
272
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Te Hamleti shpaloset:
- Njeriu i sjelljes elegante.
- Njeriu i thelluar n dije, art dhe kultur.
- Njeriu q duhet t luftoj pr t prmbushur betimin e br.
tri rrafshe q i japin karakterit humanist t Hamletit kontradiktn e prjetshme se
duhet t zgjedh: jetn si vdekje apo vdekjen si jet.
Me gjith prpjekjet njerzore prgjat shekujve, monologu i Hamletit sht
dshmi e idealizmit dhe e sentimentalizmit, e egoizmit dhe e racionalitetit, e revolts
lozoke dhe e siziads ekzistencialiste ku drithijet njerzore t t gjitha kohrave
shpalosin lartsit e pakapshme dhe humbtirat e prjetshme.
1
Leviathanite term biblik q prfaqson errsirrn shpirtrore t konguruar si nj prbindsh q do t gllabroj do vler njerzore.
273
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Hapsira e fjals
Hamleti mediton pr enigmat e jets duke mbajtur nj libr n dor. Hamleti i Moisiut
bashkbisedon me vdekjen duke mbajtur n dor nj kafk t nxjerr nga varri. (Alfred Ui)
-Pse Moisiu ka zgjedhur detajin e kafks?
" Detyr shtpie. 1. Bni nj ese lozoke me tem: T rrosh a t mos rrosh, kjo sht shtja....
2. Gjeni t dhna pr interpretimin e Hamletit nga A. Moisiu.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje.
Msuesi/ja shtron pyetjen dhe i l t lir nxnsit t shprehin mendimet e tyre:
- Pse njeriu nuk i shpton dot dilems hamletiane?
Lexohen disa nga eset e detyrs s shtpis.
Lexim i fragmentit t tragjedis, pas monologut e deri n mbyllje t tij.
N kt pasazh jan njri kundruall tjetrit Hamleti dhe Ofelia. Goditja fatale q ka
marr Hamleti e shtyn t as me Ofelin duke prdorur nnkuptime q rrokin gjith
hapsirn jetike njerzore. Nga njra an shfaqet Hamleti i tjetrsuar, intelektuali
humanist q ka pasur si prol oborrtarin, diturin dhe mendsin e rrept t lufts, q
sipas studiuesve t ndrmend Princin e Makiavelit, nj personazh q ia ul siparin heroit
t Rilindjes Evropiane, pr tia ngritur heroit t kohs moderne. Nga ana tjetr shfaqet
Ofelia, q besonte n ndrrn e dashuris me Hamletin dhe shihte fronin mbretror pr
t. Tronditja e saj sht trsore, sepse trimi i zemrs, si ideali i kohs s saj, tashm
sht marrosur dhe e pret gremina. Ndaj dialogu i tyre ballafaqon koncepte morale,
ide shoqrore, vlera emocionale, domethnie lozoke, duke prdorur nnkuptimet,
aludimet si mjet stilistik q zgjon jo vetm vetdijen estetike t lexuesit, por mbi t
gjitha, vetdijen njerzore gjithkohore. Dialogimi i personazheve t risjell n kujtes
konceptin e drams si nj pasqyr e bots, si nj ars rotunda (art rrotullor), ku individi
sheh m mir vetveten. Aludimet e vendosin Hamletin e dikurshm dhe Hamletin aktual
n nj prballvendosje tragjike. Ndaj Ofelia edhe pse njeh t parin dhe tenton t dytin,
n dilemn e saj nuk mundet t bj tjetr gj, vese t ndihet mjerane nga tragjedia
q i ka pllakosur t dy.
Lexohet akti III, skena IV
Efekti q sjell ndrrimi i roleve duhet par si udh prmes s cils e vrteta jetsore
kthehet n mnyr t natyrshme n t vrtet artistike, gj q nnkupton universalitetin
e saj. Nna q do t qortoj birin dhe biri q merr prsipr t qortoj nnn. Tensioni
prek lartsi t reja emocionale.
Prforcimi. Diskutim.
Nxnsit vzhgojn pikturn, pr ta ballafaquar me personazhin e Ofelis.
Fjala prball Ngjyrs. Si e zbulojn vetveten n njra-tjetrn? Detajet q e bjn t
paharrueshme portretin e Ofelis.
276
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, shkrime
kritike, komente, sekuenca lmike etj.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje shum prgjigje
Msuesi/ja e nis msimin duke diskutuar pr:
- mendoni pr iden e prof. Alfred Uit: Drama Hamleti sht m shum sesa
nj dram sociale; ajo sht antropologjike, mbikohore, universale, sht shprehja e
shpirtit t humanizmit tragjik t njerzimit.?
Model prgjigjeje
- Argumentet noliane bazohen n prshkrimin q i bnte ai gjendjes s rnd
shpirtrore t Hamletit n situatn tragjike. Vonesn hamletiane Noli e prligj me kto
ide: Q t veproj do prova t gjalla dhe t sigurta dhe, kur si mbetet asnj dyshim
pr fajsin e tungjit, pret gjersa t gjej rastin ideal q ta vras dhe shkon kur sht
damkosur n syt e Perndis e t bots si vrass e helmonjs i pabes. Gjakmarrja e
tij sht nj vepr arti, nj kryevepr nga fryma dhe forma.
Kur m 1938, amerikani Kyrus Sulzberger, pjess s librit t tij pr shqiptart i vuri
titullin Hamleti te populli shkab, nga leximi i tij dilte se ajo q donte t thoshte ishte
pak a shum se Hamleti ishte ktu nj mysar i njohur. Shkurt, ajo pjes e ditarit t tij
mund t quhej edhe Hamleti tek t vett ose Hamleti te populli hamletoid.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, portreti i
Molierit, trashgimia e tij letrare.
Gjestet
Fjalt me spica dhe dykuptimsi
Prsritja e t njjtit gjest a e s njjts fjal
Asimetrit paralele
Hiperbolizimi i karaktereve
Format e groteskut
Argani
Tuaneta
Anxhelika
Mjekt
279
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
N skenat e dhna nga akti III personazhet dhe veprimet e tyre prcaktohen nga
elemente t ndryshme q nxjerrin n pah karaktere me prerje t ndryshme ideore,
morale, origjinale dhe vetjake.
Forcat e ndryshme kundrshtuese q luftojn brenda karakterit, n vend q t
asnjansojn njra-tjetrn, shkojn drejt njra-tjetrs duke tentuar shkrirjen e tyre, derisa
t kthehen n nj gjurm t thell, q rrfen se sht daltuar nj karakter i fort. Molieri
e njihte mir audiencn ose publikun t cilit i drejtohej. Ai do t prballej me publikun
aristokratik dhe me publikun e thjesht. Komedin do ta ndiqnin oborrtart dhe vulgart,
shijehollt dhe shijetrasht. E qeshura pr nj pal do t qe rnie n mendim, pr tjetrn
argtim. Sipas parimit klasicist, fundi i komedis duhet ti knaqte t dyja palt.
- A mendoni se komedia ia arrin ksaj?
- A mendoni se fjalt e Hipolit Adolf Tenit: Arti e ka kt veanti: ai n t njjtn
koh sht superior dhe popullor; ai i shfaq gjrat m t lart dhe na shfaq t gjithve,
prkojn me komedin I smuri pr mend t Molierit?
" Detyr shtpie. Duke lexuar thnien e estetit francez Hipolit Adolf Ten (Hippolyte Adolphe Taine) n
lidhje me trashgimin klasiciste: ... ajo ka na intereson te nj qenie reale dhe ajo ka shpresojm
q artisti t nxjerr dhe ta shpreh, sht logjika e saj e brendshme dhe e jashtme, me fjal t tjera,
struktura, kompozimi dhe ndrtimi i saj, cilat jan disa nga arsyetimet q lvizin brenda arsyetimit tuaj.
280
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, fragmente
nga pjesa, tituj t trashgimis s Molierit etj.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
Po tu referohemi fakteve historike t epoks kur jetoi Molieri, ato dshmojn se vet
mbreti Luigji XIV hiqte kapeln edhe prpara nj kameriereje. Madje, sipas librit t Sen
Simonit, Kujtimet, rrfehet pr nj duk q zakonisht prshndeste kdo q takonte
dhe arrinte ti prshkonte oborret e Versajs gjithmon vetm me kapel n dor, gj q
na habit lidhur me vlersimin q i bhej njeriut, qoft edhe nj shrbtori. Ather:
- Si sht e mundur q Molieri v n shnjestr njeriun, duke pasqyruar ann e tij
qesharake?
- e shtyn Molierin t fshikulloj n kt mnyr, urrejtja apo dashuria q ka pr
njeriun?
281
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Grupi II. Ushtrimi 13. Roli i antifrazave n komunikim
Srish kemi nj gjetje artistike origjinale: Molieri di ta konturoj fjaln me fraktura t
tilla si antifraza, pr t hedhur drit trthorazi mbi at q duhet t jet tashm e qart.
Kjo mnyr e rrit intensitetin e komikes dhe i jep asaj nj kuptim m t thell sesa
vetm nj batut q shkakton t qeshura. E qeshura e hidhur, ajo q fsheh dhimbjen
ose zhgnjimin, besimin ose dyshimin, e bn komedin t qndroj plot denjsi krahas
drams dhe tragjedis, sepse komikja operon brenda natyrs njerzore si do mjet tjetr
artistik. Prdorimi i antifrazs e bn m t zhdrvjellt komunikimin dhe m interesante
ecurin e ngjarjes, duke shmangur njtrajtshmrin e ngrehins artistike molieriane.
GI G II G III
" Detyr shtpie. Ju ka rastisur t prballeni me katarsisin komik n jetn tuaj vetjake?
Tregojeni nprmjet nj shkrimi rrmtar, n t cilin t ruani natyrn komike t situats.
dramatike Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, foto t Marubit
romantike q evidentojn bukurin shqiptare, portreti i Fishts, trashgimia e tij letrare.
Veorit Ilustrimi
Lloji i shkrimit Poem melodramatike n vargje
Funksioni Vlera edukative
Mesazhi Patriotik, himnizimi i mitologjis dhe i kulturs son kombtare
Elementet mbizotruese Lirizmi
Figurat mitologjike
Figura njerzore historike ose t trilluara;
Subjekti i melodrams Jerina Kur mungojn gurat mitologjike, sht kori i thjesht
283
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
a. Veorit e melodrams n kontekstin shqiptar
Fakti q realiteti shqiptar i kohs s Fishts prballej me nevojn m t madhe t
ribrjes kombtare t shqiptarve, t cilt prej pes shekujsh kishin jetuar nn robrin
osmane, e bn Fishtn t jet i ndjeshm ndaj do detaji politik, diplomatik, shoqror,
ballkanik, evropian. Jo rastsisht, pikrisht dy vjet pas Shpalljes s Pavarsis, m 1912,
ai shkruan melodramn Jerina ose mbretnesha e lulevet, q ka nj domethnie t
veant. Prkundr akuzave t vjetra antishqiptare, q slinin rast pa hedhur balt mbi
trashgimin ton kulturore, t sendrtuara n shpifjet e serbit Vlladan Gjergjevi, se
gjoja shqiptari nuk sht n gjendje ti kndoj femrs pa e prlyer me nj lakmi banale
(Vehbi Bala), Fishta realizon nj nga veprat e tij m t ndjera lirike. Me an t melodrams
Jerina ose mbretnesha e lulevet, ai pohoi se jo vetm gjuha shqipe, por edhe mendsia
shqiptare pr t bukurn dinte t hidhte drit mbi t vrtetn e mrekullis s saj dhe kishte
denjsin ta portretizonte bukurin femrore shqiptare si vler t prjetshme, q e kishte
detyruar Homerin, Petrarkn dhe Danten t pruleshin para saj. Sjellja e ksaj vepre e
pasuron m tej letrsin ton me konceptin mitologjik dhe hapsiron lirizmin shtjan si
nj prurje origjinale n rrjedhat poetike shqiptare. Fishta, duke iu prmbajtur parimeve
t teatrit klasik, e shkroi melodramn n vargje, ku ndrthuri gurat njerzore me ato
mitologjike. Kjo melodram pasuron relievin shqiptar t fjals, duke dshmuar se edhe
kultura shqiptare kishte potencialin e lvrimit t teatrit mitologjik.
b. Parathnia e Fishts
Mesazhi i Fishts dallohet pr thellsin dhe kaprcimin n koh. Konceptimi
i mesazhit prkon me lozon e artit, se krijimi i vrtet artistik e kaprcen kohn
dhe mban universalen brenda tij. N kt kndvshtrim Fishta ndrthurur analitikn
intelektuale me poetikn njerzore mbi bazamentin e prhershm t kredos s tij: besim
e atdhe, pr t transmetuar ksisoj nj fragment nga botkuptimi i tij idealist kombtar.
N kt qndrim nuk sht e vshtir t konstatosh sensin profetik t poetit, q hedh
shikimin prtej epoks t tij, duke pohuar se bukuria e prjetshme zbulohet n zemrn
njerzore. Aq m tepr, me zgjedhjen e Jerins, ktij simboli autokton bukurie, Fishta
rrfen se mes nj relievi t till si Shqipria me trojet e saj etnike, nuk mund t mos
shfaqej bukuria qiellore e vashs shqiptare. Edhe pse shkaku zanallor duket bukuria
femrore shqiptare, thelbi i padukshm shtjan rreh t zgjoj te lexuesi vlersimin
himnizues t gjithkaje shqiptare.
c. T komentoj fragmentin:
Klasa ndahet n dy grupe dhe secili lexon fragmentin duke mbajtur shnime a duke
nnvizuar pjest, sipas krkesave t ushtrimeve t rubriks prkatse.
Grupi I -Kuptimi:
Fishta krkon ta zgjeroj m tej konceptin mbi t cilin e ngriti jetn e tij si shrbes
ndaj Shqipris si Edeni i Ballkanit. Ai sjell tre poett e mdhenj bashk me simbolikn
femrore q prcjellin veprat e tyre, pr ti ballafaquar me Jerinn mbretresh. Dalta
poetike e Fishts modelon bukurin qiellore, ku do detaj zik dhe shpirtror sht n
harmoni, edhe pse bukurit greko-latine q sjell ai, mbeten modele t gjithkohshme.
Brenda ksaj hullie, Fishta vendos para Jerins hyjneshat greke, Afrditn, Hern dhe
Atenajn, si perndeshat m t rndsishme t Olimpit, pr t thelluar m tej iden e
tij, se trojet iliro-shqiptare vazhdojn t ruajn si trashgimi bukurin e prjetshme t
skicuar prmes Jerins, vashs shqiptare.
Mozaiku i konceptimit shtjan plotsohet m tej me emrat e luleve: Drandolle,
Vjollca etj.
284
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
(Mund t jet nj shkrim lirik ose lozok i frymzuar nga nj krijim ose detaj shqiptar si reeksion ndaj
do vlere t vyer kombtare).
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, pjes nga
fragmenti, trashgimi letrare t Fishts.
285
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Struktura e msimit: PNP
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi
Parashikimi Nj pyetje, shum prgjigje Nxitje e diskutimit Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Lexim me kodim teksti T nxnit n bashkpunim Pun n grupe
Prforcimi Diskutim Ndrtimi i shprehjeve studimore Pun me klasn
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
- mendoni pr Fishtn si artist i fjals? Cilat jan elementet q e bjn t
pashlyeshme veprn e tij?
fryma kombtare
286
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
" Detyr shtpie. Duke par foton e aktorve t drams Dredhit e Patukut, prshkruani mbresat
q l te ju atmosfera e kohs.
287
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Emrat Gideon, Kaleb, Manaseh, Nahum jan emra biblik dhe manifestojn tipare
dhe karakteristika q prputhin thelbin e tyre me emrin.
Gideon (hebraisht) druvar a bujk q beson se mund t bhet udhheqs;
Kaleb (hebraisht) qen besnikria pr t sakrikuar veten;
Manaseh (hebraisht) ai q sht krijuar t harrohet, i destinuar pr tu zhdukur; si
trashgimi, si emr;
Nahum (hebraisht) shpirtdhembshur ose ngushllues keqprdorimi i vlers s tij
pr shkak t bindjes s verbr.
Kalebi
lakeu (shrbtori)
Gideoni Manasehu
tirani trofeu i tiranit
Nahumi
viktima
289
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Prforcimi. Diskutim
Interpretimi dukuria e tiranis prgjat shekujve
Tirania si dukuri historike sht bashkudhtare e jets njerzore. N kontekste t
ndryshme ajo shfaq nuanca q prputhen me veorit e saj si sistem, q e kthen tr
shoqrin n nj burg t madh, ku jeta jep shpirt do ast. Mendimtar t ndryshm i
referohen tiranis n mnyr sa individuale, aq edhe historike, duke i br nj autopsi
q ende nuk ka mbaruar. Nj nga emblemat e tiranis sht trajtimi i njeriut si skllav.
Jo pa qllim mendimtari iluminist Zhan-Zhak Ruso thot: Skllevrit e par i ka br
forca, poshtrsia e tyre i ka br ata skllevr t prjetshm.
Materialet dhe mjetet msimore: teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 11, tituj nga
trashgimia letrare e Trebeshins, citate etj.
Konceptet kryesore: teatr epik, teatr i absurdit, nntekst alegorik, konikt dramatik,
promemorie.
Struktura e msimit: PNP
Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit Organizimi
Parashikimi Nj pyetje, shum prgjigje Nxitje e diskutimit Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive Studim teksti T nxnit n bashkpunim Pun n grupe
Prforcimi Diskutim Ndrtimi i shprehjeve studimore Pun me klasn
290
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
ZHVILLIMI I MSIMIT
Parashikimi. Nj pyetje, shum prgjigje
- mendoni pr vlersimin kritik t Fadil Zhysajt lidhur me trashgimin dramatike
t Trebeshins, kur shprehet: Duke kaluar npr ferrin ekzistencial, njeriu dramatik i
Kasm Trebeshins prjeton rnie n nivelet m t ulta t nnshtrimit e prostituimit zik
e shpirtror, por edhe ngritje n nivelet m sublime t heroit m guximtar, mbinjerzor,
kur e mund frikn nga vdekja, q ishte instrument ekas i terrorit n kohn e diktaturs.
Kur heroi i Trebeshins arrin ta mund frikn, kur humb motivin e mbijetess dhe kur
sht i gatshm t vetshkatrrohet pr nj pozicion m t lart moral, prjeton aktin
sublim t katarsisit, kshtu q nga antiheroi minor shndrrohet n hero tragjik....
Nostalgjia
vepra
Irracionalja Absurdi
291
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
kshtu q e vetmja shpres mbetet bronzi, q ai t prjetsohet. Beteja m e madhe
n vetdijen e nj tirani, pasi e ka skllavruar nj popull t tr, sht si ta bj t
prjetshm e t pavdekshm emrin dhe jetn e tij kalimtare. Kjo lozo tiranike i ka
dhn dor Trebeshins ta sjell n art, duke nnkuptuar ashtu turbull, se asnj lloj
prmendoreje bronzi nuk ia jep dot pavdeksin tiranit. (Kujto 20 shkurtin 1991.)
Grotesku
Prdorimi i tij gjendet brenda materialit jetsor q Trebeshina ka zgjedhur pr ta
shndrruar t vrtetn reale n t vrtet artistike. Ai sjell bashk, n t njjtn hapsir,
t gjitha kundrshtit njerzore, si karaktere, si personalitete, si dukuri, si rrugtime
dhe si vendmbrritje. Mjafton t prmendsh domethnien e do emri t prdorur, q
pavarsisht veantive jetsore biblike, jan prdorur si konvencione t nj mesazhi
gjithkohor, teksa jan nxjerr prej nj konteksti historik t ngusht, n hapsirat e
pafundme t fjals. Trebeshina pa dashje ose me dashje i kthehet mitit t Nometets
(shpiksi i emrave n mitologjin greke), pr t ndriuar pyetjen e ngritur nse emrat
e vn jan konvencional apo jan t motivuar prej natyrs s gjrave. Mesa shihet,
mendsia krijuese e Trebeshins anon nga arsyetimi i dyt, gj q e ka prdorur pr ta
br m t mpreht groteskun.
- Konikti dramatik n dram arrin kulmin kur vet tirani, Gideoni, jep urdhrin absurd,
q i biri, Manasehu, t ekzekutohet, pr t mos mbetur asnj gjurm prej tij. Ekstremizmi
i ktij lloji nuk sht articial, prkundrazi, ai sht nj ndjenj e brendshme q shtyn
drejt hakmarrjes paradoksale pa u shqetsuar pr lidhjet e gjakut. Dika e till haset si
n tiranin e lasht, ashtu dhe n kohrat moderne.
Prforcimi. Diskutim
- Nga buronte guximi i Kasm Trebeshins, prderisa i drejtohej diktatorit Enver
Hoxha me an t nj promemorie-je?
- Ku shfaqet largpamsia historike dhe sensi vizionar i Trebeshins, ndrsa iste pr
t vrtetn?
- A mund t gjejm n kt kujtes historike edhe brthamn e kredos s tij jo
vetm artistike, por edhe njerzore?
- Ku dallohen shtresimet profetike n kt promemorie t shkruar q n vitin 1953?
Duke lexuar kt shkrim t Trebeshins dhe duke lexuar nj nga idet e Zhan-Pol
Sartrit (1947): N kushtet kur komunistt n shtetin e tyre t origjins nuk prgatitn
ardhjen n fuqi t proletariatit, por luftn, vetm luftn, kundruan shkrimtarin si kurbanin
e t gjitha spastrimeve politike, thoni a ka nj vazhdimsi historike gjurma e disidentit
shqiptar n rrjedhn e Fjals s Lir?
" Detyr shtpie. N prputhje me temn e drams t shkruhet nj ese historike me tem:
Xhelati, skllavi i vrtet i viktims.
Tirani si skllavi i tiranis.
Gjeometria e tiranis.
292
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
Teste letrsie*1
3. Bni nj ese meditative me tem: Ema, natyr iluzioniste apo lodr n duart e pasionit iluziv?
1 Msuesi /ja mund t prdor alternativat e dhna pr t ndrtuar teste pr pjesn e dyt t tekstit Tekste letrare
293
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
9. Titulli i veprs s Kadares Gjenerali i ushtris s vdekur nnkupton:
a. shklqimin mitologjik
b. lozon e groteskut
c. strategjin ushtarake
10. Duke u nisur nga romani Gjenerali i ushtris s vdekur, bni nj ese me temn: Historia si mit apo
miti si histori?
16. Vepra Komedia hyjnore ka si themel mbi t cilin vuri mesazhin e saj:
a. krahasimin
b. alegorin
c. epitetin
17. Bni nj ese t frymzuar nga vargu i njohur dantesk: Atdheu i njmendt i njeriut sht shpirti
294
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
22. Shkruani nj ese krahasuese pr lamtumirn e Haroldit t Bajronit dhe Onjeginit t Pushkinit.
295
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
29. Mjetet letrare q przgjodhi Mjeda si bazament pr poemthin Vaji i bylbylit jan:
a. hiperbola dhe krahasimi
b. pyetja retorike dhe kontrasti
c. epiteti dhe prshkallzimin
34. Bni nj ese, mbshtetur n vargun Mos i harro syt e prlotur n shtegballin tim...
296
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
39. Bni nj ese duke u mbshtetur n shprehjen e Hamletit: T rrosh a t mos rrosh...
297
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
54. Konikti dramatik n veprn Tiranozauri arrin kulmin kur Gideoni urdhron ekzekutimin e:
a. Nahunit, shrbtor
b. Manasehut, t birit
c. Kalebit, besnik
Gazeta
Rubrikat e sugjeruara:
298
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
299
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
300
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
301
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
302
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
303
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
304
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
305
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
306
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
307
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
308
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
309
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
310
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
311
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
312
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
313
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
314
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 11
315