TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 25
Aralık 2008

ICS 91.100.10

DOĞAL PUZOLAN (TRAS) - ÇİMENTO VE BETONDA

KULLANILAN - TARİFLER, GEREKLER VE UYGUNLUK
KRİTERLERİ

Natural pozzolan (Trass) for use in cement and concrete -

Definitions, requirements and conformity criteria

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

Ön söz
− Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü’nün İnşaat İhtisas Grubu’nca TS 25 (1975)’in revizyonu olarak
hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 25 Aralık 2008 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar
verilmiştir.

− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

− Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası

standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde
bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların,
ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır.

− Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/ imalatçı ve tüketici durumundaki
konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır.

− Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

İçindekiler
0 Giriş ........................................................................................................................................................ 1
1 Kapsam................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 1
3 Tarifler .................................................................................................................................................... 1
4 Özellikler ve gerekler ............................................................................................................................ 2
5 Uygunluk değerlendirmesi ................................................................................................................... 3
6 Deneyler ................................................................................................................................................. 4
7 Kısa gösteriliş, işaretleme ve etiketleme ............................................................................................ 4
Ek A Puzolanik aktivite deneyi...................................................................................................................... 5
Ek B Fabrika imalat kontrolü......................................................................................................................... 6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

Doğal puzolan (Tras) - Çimento ve betonda kullanılan - Tarifler, gerekler

ve uygunluk kriterleri

0 Giriş
Doğal puzolanlar, silissi veya alüminyum silikatlı veya bunların bileşiminden oluşan volkanik ve sedimanter
kayaçlardır.

Doğal puzolanlar su ile karıştırıldığında kendi kendine sertleşmezler; ancak, ince öğütüldüğünde ve suyun
mevcudiyetinde normal çevre sıcaklığında çözünmüş kalsiyum hidroksitle [Ca(OH)2] reaksiyona girerek,
dayanım sağlayan kalsiyum silikat ve kalsiyum alüminat bileşikleri oluştururlar. Bu bileşikler, hidrolik
bağlayıcıların sertleşmesinde oluşan bileşiklerle benzerdir. Doğal puzolanlar esasen reaktif silisyum dioksit
(SiO2) ve alüminyum oksit (AI2O3)’ten oluşur. Geri kalan kısım demir (ΙΙΙ) oksit (Fe2O3) ve diğer oksitleri ihtiva
eder. Sertleşme için reaktif kalsiyum oksit oranı ihmal edilebilir. Reaktif silisyum dioksit içeriği kütlece
% 25,0’dan az olmamalıdır.

Doğal puzolanlar, imalat veya teslim şartlarına bağlı olarak seçilmeli, homojenize edilmeli, kurutulmalı veya
ısıl işlemden geçirilmeli ve öğütülmelidir.

1 Kapsam
Bu standard, TS EN 197-1 de yer alan ve mineral katkı olarak doğal puzolanların kullanıldığı genel
çimentolarda ve TS EN 206-1’e uygun yerinde döküm beton ve/veya öndökümlü (prefabrike) yapı elemanı
imalatında kullanılan betonda, Tip II katkı maddesi olarak kullanılan doğal puzolanın sahip olması gereken
özelliklerini kapsar.

Doğal puzolan ihtiva eden betonun bileşimi, karıştırılması, dökülmesi, bakımı gibi hususlar, bu standardın
kapsamı dışındadır. Bu hususlarla ilgili olarak TS EN 206-1’e veya millî beton standardlarına başvurulmalıdır.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce
metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.

TS No Türkçe Adı İngilizce Adı

TS EN 196-1 Çimento deney metotları - Bölüm 1: Methods of testing cement - Part 1:
Dayanım tayini Determination of strength
TS EN 196-2 Çimento deney metotları - Bölüm 2: Methods of testing cement - Part 2: Chemical
Çimentonun kimyasal analizi analysis of cement
TS EN 196-3 Çimento deney metotları - Bölüm 3: Priz Methods of testing cement - Part 3:
süresi ve genleşme tayini Determination of setting time and soundness
EN 196-6 Çimento deney metotları - Bölüm 6: İncelik Methods of testing cement - Part 6:
tayini Determination of fineness
TS 23 Çimento deney metotları - Bölüm 7 : Methods of testing cement - Part 7: Methods
EN 196-7 Çimentodan numune alma ve hazırlama of taking and preparing samples of cement
metotları
TS EN 197-1 Çimento- Bölüm 1: Genel çimentolar- Cement - Part 1: Compositions and conformity
Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri criteria for common cements
TS EN 206-1 Beton - Bölüm 1: Özellik, performans, imalat Concrete - Part 1: Specification, performance,
ve uygunluk production and conformity

3 Tarifler
Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki tarifler uygulanır.

3.1 Tip II katkı

TS EN 206-1’de tarif edilen ve betonun bazı özelliklerini iyileştirmek veya betona özel nitelikler kazandırmak
amacıyla kullanılan, ince öğütülmüş, inorganik, puzolanik veya gizli hidrolik katkı.

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

3.2 Doğal puzolanlar

Kendileri hidrolik özellik göstermeyen, ince öğütüldüğünde ve suyun mevcudiyetinde normal çevre
sıcaklığında çözünmüş kalsiyum hidroksitle [Ca(OH)2], kalsiyum silikat ve kalsiyum alüminat bileşikleri
oluşturarak hidrolik özellik göstererek dayanım oluşturan maddeler. Doğal puzolanlar, TS EN 197-1’de
belirtildiği gibi tarif ve tayin edilen reaktif SiO2 muhtevası kütlece en az % 25,0 olan doğal kayaçlardır.
Sertleşme için reaktif kalsiyum oksit oranı ihmal edilebilir. Doğal puzolanlar, esasen reaktif silisyum dioksit
(SiO2) ve alüminyum oksit (AI2O3)'den oluşmuş olup, geri kalan kısmı demir (ΙΙΙ) oksit (Fe2O3) ve diğer
oksitlerden oluşur.

3.3 Puzolanik aktivite

Doğal puzolanın, belirli bir incelikte öğütüldüğünde, su ve sönmüş kireç [Ca(OH)2] ile oluşturduğu basınç
dayanımı cinsinden tespit edilen hidrolik özelliği.

3.4 Referans çimento

Doğal puzolanın, Madde 4.3.2’de belirtilen özelliklere uygun olup olmadığını göstermek için yapılacak
deneylerde kullanılacak çimento. Bu çimento, TS EN 197-1 CEM I tipine uygun, dayanım sınıfı 42,5 N veya
R olan portland çimentosudur.

3.5 Aktivite endeksi

TS EN 196-1’e göre, istenilen oranlarda referans çimento ve doğal puzolanın karıştırılmasıyla hazırlanan
numunelerden elde edilen basınç dayanımının, sadece referans çimento kullanılarak hazırlanan
numunelerden elde edilen basınç dayanımına oranı (% olarak).

4 Özellikler ve gerekler
4.1 Genel
Madde 4.2 ve Madde 4.3’te verilen kimyasal ve fiziksel özellikler, sağlanması gereken karakteristik değerlerle
belirtilmiştir.

Not - Bu standardda verilen deney yöntemleri referans yöntemlerdir. Referans yöntem ve alternatif yöntem
ile elde edilen sonuçlar arasında bir ilişki kurulursa, alternatif yöntemler de kullanılabilir. Anlaşmazlık
durumunda, sadece referans yöntem kullanılmalıdır.

Aksi kararlaştırılmadıkça, doğal puzolan kuru şartlarda depolanmalı ve müşteriye kuru hâlde teslim
edilmelidir.

4.2 Kimyasal özellikler

4.2.1 Genel
Kimyasal bileşenler, kurutulmuş doğal puzolanın kütlesine oranla ifade edilmelidir (kurutulmuş doğal puzolan
deney numunesi, Madde 6’ya uygun olarak hazırlanmalıdır).

Doğal puzolanın kimyasal özellikleri, Çizelge 1’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

Aşağıda belirtilen kimyasal özelliklere ilave olarak, TS EN 196-2’de belirtilen yöntemle tayin edilen Na2O
olarak hesaplanan toplam alkali (0,658 K2O + Na2O) muhtevası da talep edildiğinde müşteriye verilmelidir.

Çizelge 1 - Doğal puzolanın kimyasal özellikleri ve gerekler

Kimyasal özellik Kütlece %

SiO2+Al2O3+Fe2O3 En az 70,0
SO3 En çok 3,0
Reaktif silis En az 25,0
Klorür En çok 0,1

Not - Bu standarda uygun doğal puzolan kontrolsüz genleşmeye sebep olabilecek serbest periklas ihtiva
etmediği için magnezyum oksit (MgO) için herhangi bir değer verilmemektedir.

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

4.2.2 Oksitler (SiO2 + Al2O3 + Fe2O3)

TS EN 196-2’de belirtilen deney yöntemine uygun olarak tayin edilen SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 toplamı,
Çizelge 1’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

4.2.3 Kükürt trioksit (SO3)

TS EN 196-2’de belirtilen deney yöntemine uygun olarak tayin edilen kükürt trioksit (SO3) içeriği, Çizelge
1’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

4.2.4 Reaktif silis (SiO2)

Silisyum dioksitin hidroklorik asit (HCl) ile muamele edilmesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH)
çözeltisinde çözünebilen kısmı, Çizelge 1‘de verilen gerekleri sağlamalıdır.

Not - Reaktif silisyum dioksit muhtevası, her ikisi de kuru bazda olmak üzere, toplam silisyum dioksit
muhtevasından (TS EN 196-2), silisyum dioksitin hidroklorik asit ve potasyum hidroksitte çözünmeyen
kalıntı (TS EN 196-2) içindeki kısmının çıkartılması ile tayin edilir.

4.2.5 Klorür (Cl-)

TS EN 196-2’de verilen yönteme göre tayin edilen ve klorür iyonu (Cl -) olarak hesaplanan toplam klorür
muhtevası, Çizelge 1’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

4.3 Fiziksel özellikler

4.3.1 Puzolanik aktivite

Ek A’da verilen deney uygulandığında, kireç-doğal puzolan karışımı ile hazırlanan deney numunelerinin 7
günlük basınç dayanımı, Çizelge 2’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

Çizelge 2 - Doğal puzolanın fiziksel özellikleri ve gerekler

Fiziksel özellik MPa

Puzolanik aktivite En az 4,0

4.3.2 Aktivite endeksi

Standard harç prizmalarının hazırlanması ve basınç dayanımı deneyinde, TS EN 196-1’de verilen yöntem
uygulanmalıdır.

Not - Aktivite endeksi deney sonucu, doğal puzolanın beton dayanımına olan katkısı veya puzolanın
karıştırılma oranı sınırı hakkında doğrudan bilgi vermez.

5 Uygunluk değerlendirmesi
5.1 Genel
İmalatçı, doğal puzolanın bu standarda ve ilgili beyan değerlerine uygunluğunu sağlamak amacıyla,
başlangıç tip deneylerini (Madde 5.2) yapmalı ve bir imalat kontrol sistemi (Madde 5.3) kurmalıdır.

5.2 Başlangıç tip deneyleri

Tasarlanan nihai kullanımla ilgili başlangıç tip deneyleri, belirtilen özelliklerin aşağıda verilen durumlarda
uygunluğunun kontrol edilmesi amacıyla yapılmalıdır:
a) Yeni bir doğal puzolan kaynağının kullanılacak olması,
b) Ham maddelerin yapısında veya işleme tabi tutma şartlarında, doğal puzolanların özelliklerini
etkileyebilecek temel bir değişikliğin söz konusu olması.

Başlangıç tip deneylerinin sonuçları, ilgili malzeme için imalat kontrolünün başlangıç noktası olarak
belgelendirilmelidir. Bu belge özellikle, normal alt sınır değerlerin üzerinde radyasyon yayma,
poliaromatikkarbonları açığa çıkarma ihtimali olan bileşenlerin veya diğer tehlikeli maddelerin tanımı ile ilgili
bilgileri ihtiva etmelidir. Bu bileşenlerden herhangi birinin muhtevası, doğal puzolanın kullanıldığı yerde
geçerli olan mevzuata göre yürürlükte olan sınır değerleri aşarsa, başlangıç tip deneylerinin sonuçları beyan
edilmelidir.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

5.3 Fabrika imalat kontrolü

İmalatçı, Ek B’de belirtilen özelliklere uygun bir imalat kontrol sistemi kurmalıdır.

İmalatçı tarafından tutulan kayıtlarda, doğal puzolan imalatı esnasında hangi kontrol işlemlerinin kullanıldığı
belirtilmelidir.

Not - Herhangi bir doğal puzolana uygulanan kontrol şekli, doğal puzolanın tasarlanan kullanımına ve bu
kullanımla ilgili şartnamelere bağlıdır.

6 Deneyler
6.1 Numune alma
İmalat dönemine eşit olarak dağıtılmış şekilde alınan anlık (spot) numuneler, TS 23 EN 196-7’de belirtilen
donanımlar kullanılarak ve prensipler uygulanarak, bir silodan veya depodan ambalajlara aktarılırken veya
dökme teslimatta taşıma aracına yüklenirken veya bu araçtan boşaltılırken alınmalıdır. Alternatif olarak, anlık
numuneler doğrudan ambalajlardan veya dökme teslimatta taşıma aracından alınabilir.

6.2 Deney numunesi miktarı

Madde 4.2 ve Madde 4.3’te verilen gereklerin sağlanıp sağlanmadığını belirlemek için ihtiyaç duyulan bütün
analiz ve deneylerin yapılması amacıyla, en az 1000 g kuru doğal puzolandan temsilî deney numunesi
alınmalıdır. Bu deney numunesinin oluşturulmasında, anlık numunelerin birleştirilmesiyle oluşturulan en az
4000 g’lık numune kullanılmalıdır. Numune küçültülmesinde çeyrekleme veya benzeri işlem uygulanmalıdır.

6.3 Deney numunelerinin hazırlanması

Deney numunesi, (105 ± 5)°C’taki hava dolaşımlı etüvde sabit kütleye ulaşıncaya kadar kurutulmalı ve daha
sonra kuru şartlarda laboratuvar ortam sıcaklığına kadar soğutulmalıdır.

7 Kısa gösteriliş, işaretleme ve etiketleme

7.1 Kısa gösteriliş ve tarif
Doğal puzolan, aşağıdaki maddelerde verilen bilgiler kullanılarak tanımlanmalıdır:

a) İmalatçının adı ve adresi veya tescilli markası,

b) Bu standarda atıf (TS 25 şeklinde),
c) Belirli bir doğal puzolanı tanımlamak için ihtiyaç duyulan diğer ilave bilgiler.

7.2 Teslim
7.2.1 Malzeme, hacim veya kütle esasına göre teslim edilmelidir.

7.2.2 Malzemenin bütünü kirlenmeye karşı korunmalıdır.

7.3 İşaretleme ve etiketleme

Her bir doğal puzolan partisi, en az aşağıdaki bilgileri içeren numaralı sevk ve teslim belgesi ile tanımlanmalıdır:
a) Madde 7.1’e uygun şekilde kısa gösteriliş,
b) Kaynak veya imalat yeri,
c) İmalatçının fabrikasından sevk tarihi,
d) Doğal puzolanın miktarı,
e) Müşterinin adı ve adresi.

7.4 Ambalajlama
Doğal puzolan, torba, varil veya benzeri uygun ambalajlarda veya dökme olarak sevk ve teslim edilebilir.

Ambalaj üzerinde aşağıdaki bilgilerin yer aldığı işaret veya etiket bulunmalıdır. Dökme olarak teslimatta ise
Madde 7.3’te verilen gerekler uygulanmalıdır.
a) Malzemenin adı (doğal puzolan),
b) İmalatçının adı, ticari markası veya diğer tanıtıcı bilgileri,
c) Doğal puzolanın sevk edildiği fabrikanın adı ve yeri,
d) Bu standardın numarası (TS 25 şeklinde).
e) Sevk tarihi.

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

Ek A
Puzolanik aktivite deneyi
Doğal puzolanın puzolanik aktivite deneyi, doğal puzolan ve sönmüş kireç [Ca (OH)2] karışımı ile standard
kum kullanılarak Çizelge A.2’ye göre hazırlanan deney numuneleri kullanılarak yapılır.

A.1 Doğal puzolan

Bu deneyde kullanılacak doğal puzolan, çeneli kırıcıdan 0,5 mm - 1,0 mm tane büyüklüğünde olacak şekilde
öğütüldükten sonra, (105 ± 5) oC’ta kurutularak sabit kütleye getirilir.

A.1.1 Doğal puzolanın tane büyüklüğü

A.1.1.1 Elek analizi

TS EN 196-6’da verilen deney uygulandığında, doğal puzolanın göz açıklığı 200 mikron olan elek üzerinde
kalan miktarı, kütlece en çok % 0,6 ve göz açıklığı 90 mikron olan elek üzerinde kalan miktarı kütlece en çok
% 8 olmalıdır.

A.1.1.2 Özgül yüzey

TS EN 196-6’da verilen deney uygulandığında, doğal puzolanın özgül yüzeyi, en az 4000 cm2/g ± % 25
olmalıdır.

A.1.1.3 Yoğunluk
Doğal puzolanın yoğunluğu, TS EN 196-6’ya göre tayin edilir.

A.2 Sönmüş kireç

Çizelge A.1’de verilen kimyasal özellikler, 600 oC - 800 oC’ta kızdırılarak sabit kütleye getirilen kireç
numunesi üzerinde, TS EN 196-2’ye göre yapılır.

Çizelge A.1 - Sönmüş kirecin özelikleri

Kalsiyum oksit (CaO), En az % 95

Magnezyum oksit (MgO) En çok %5
Göz açıklığı 45 µm olan elek üzerinde kalanın oranı En çok %5

A.2.1 Deney
Puzolanik aktivite deneyi, TS EN 196-1’e uygun olarak yapılır. Üç adet deney numunesi hazırlamak için
gerekli malzeme miktarları, Çizelge A.2’de verilmiştir. Her deney için en az 3 numune hazırlanır. Kalıpların
üstü buharlaşmayı önleyecek şekilde 210 mm x 185 mm ölçüsünde 6 mm kalınlığındaki cam plaka ile
kapatılır. Numuneler 24 saat (23 ± 2) °C’luk oda sıcaklığında bekletilir. 24 saat sonunda kalıplar sökülmeden
(55 ± 2) °C sıcaklıktaki bir etüv içinde 6 gün daha bekletilir.

Numuneler etüvden çıkartılarak oda sıcaklığına gelinceye kadar soğumaya bırakılır. En az 4 saatlik bu süre
sonunda numuneler, TS EN 196-1’e göre basınç dayanımı tayini deneyine tabi tutulur.

Çizelge A.2 - Puzolanik aktivite deneyi için kullanılacak malzeme miktarları

Kullanılacak miktar
Malzeme
(g)
Sönmüş kireç, [Ca(OH)2] 150
Doğal puzolan T = 2 x 150 (doğal puzolan yoğunluğu / sönmüş kireç yoğunluğu)
Standard kum (TS EN 196-1) 1350
Su * 0,5 (150 + T)
*
Not: Hesaplanan su miktarının normal kıvamda bir harç oluşturmaya yetmediği durumda harç
karıştırıcısının çalışmasına imkan veren en düşük su ilavesi yapılır ve miktarı raporda belirtilir.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

Ek B
Fabrika imalat kontrolü
B.1 Giriş
Bu ek, doğal puzolanların bu standardda belirtilen ilgili gereklere uygun olmasını sağlamak amacıyla
kullanılacak bir fabrika imalat kontrol sistemini açıklar.

Fabrika imalat kontrol sisteminin etkinliği, bu ekte verilen prensiplere göre değerlendirilmelidir.

B.2 Organizasyon

B.2.1 Sorumluluk ve yetki

Kaliteyi etkileyen işleri idare eden, yapan ve kontrol eden bütün personel arasındaki sorumluluk, yetki ve
ilişkiler;
a) Uygun olmayan özellikte malzeme oluşmasının önlenmesi ile ilgili işlemin başlatılması,
b) Varsa, kalite sapmalarının belirlenmesi, kaydedilmesi ve giderilmesi
amacıyla, organizasyon açısından serbestlik ve yetkiye ihtiyaç duyan personel ile ilgili bilgiler de dâhil olmak
üzere, tarif edilmelidir.

B.2.2 Fabrika imalat kontrolü için yönetim temsilcisi

İmalatçı, her bir doğal puzolan imalat tesisi için, bu ekte belirtilen hususların uygulanmasını ve devamlılığını
sağlamak amacıyla, uygun yetkilere sahip bir kişiyi atamalıdır.

B.2.3 Yönetimin gözden geçirmesi

Bu ekte belirtilen hususların yerine getirilmesi amacıyla kabul edilmiş olan fabrika imalat kontrol sistemi,
sistemin uygunluğunun ve etkinliğinin sürekli olarak sağlanması için, yönetim tarafından uygun aralıklarla
denetlenmeli ve gözden geçirilmelidir. Bu gözden geçirmelerle ilgili kayıtlar tutulmalıdır.

B.3 Kontrol işlemleri

B.3.1 Genel
İmalatçı, fabrika imalat kontrolü ile ilgili hususların yerine getirildiği işlemleri ihtiva eden bir fabrika imalat
kontrol kullanım kılavuzunu oluşturmalı ve muhafaza etmelidir.

B.3.2 Belge ve veri kontrolü

Belge ve veri kontrolü, bu standardın satın alma, işleme, malzemelerin muayene edilmesi ve imalat kontrol
sistemiyle ilgili belgeleri kapsayan hükümleriyle ilgili belgeleri ve verileri kapsamalıdır.

Belge ve verilerin yönetimiyle ilgili herhangi bir işlem, imalat kontrol kılavuzunda belgelendirilmelidir. Bu
kılavuz, dâhilî ve haricî belgelendirme ve verilerin onaylanması, yayınlanması, dağıtılması ve yönetimi ile
belgelendirmede yapılan değişikliklerin hazırlanması, yayınlanması ve kaydedilmesi ile ilgili işlemleri ve
sorumlulukları kapsar.

B.3.3 Taşeron hizmetleri

İşlemin herhangi bir bölümü, imalatçı tarafından taşerona verilirse, bununla ilgili kontrol yöntemleri
oluşturulmalıdır.

B.3.4 Ham madde bilgisi

Ham maddenin tipi ve kaynağı ile ilgili ayrıntılı bilgileri ihtiva eden belgeler mevcut olmalıdır.

Herhangi bir tehlikeli maddenin tanımlanması halinde, bu madde muhtevasının, doğal puzolanın kullanıldığı
yerde geçerli olan ilgili mevzuata göre yürürlükte olan sınır değerleri aşmamasının sağlanması, imalatçının
sorumluluğundadır.

B.4 İmalat yönetimi

Fabrika imalat kontrol sistemi, aşağıdaki hususları sağlamalıdır:

a) Malzemelerin tanımlanması ve kontrolüne yönelik işlemler mevcut olmalıdır.

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

Not - Bu işlemler arasında, işleme donanımının bakım ve ayarı, işleme esnasında numunesi alınan
malzemenin muayene edilmesi veya deneye tabi tutulması, kötü hava şartlarında işlemin değiştirilmesi
vb. ile ilgili işlemler bulunabilir.

b) Doğal puzolanın kullanıldığı yerde geçerli olan düzenlemelere göre yürürlükte bulunan sınır değerlerin
aşılmamasını sağlamak amacıyla, Madde B.3.4'te belirtilen herhangi bir tehlikeli malzemenin
tanımlanması ve kontrol edilmesine yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
c) Malzemenin kontrollü bir şekilde stoklanmasının sağlamasına ve depolama yerlerinin ve muhtevalarının
tanımlanmasına yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
d) Stoktan alınan malzemenin uygunluğunu tehlikeye düşürecek şekilde bozulmamasının sağlanmasına
yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
e) Malzeme, kaynak ve tip açılarından teslim noktasına gidinceye kadar tanımlanabilir (izlenebilir) olmalıdır.

B.5 Muayene ve deney

B.5.1 Genel
İmalatçı, gerekli muayene ve deneylerin yapılması amacıyla, gerekli bütün tesis, donanım ve eğitimli
personeli sağlamalıdır.

B.5.2 Donanım
İmalatçı, muayene, ölçme ve deney donanımının kontrolü, kalibrasyonu ve bakımından sorumlu olmalıdır.
Donanım, yazılı talimatlara uygun şekilde kullanılmalıdır. Donanım, ayrı ayrı tanımlanmalıdır. Kalibrasyon
kayıtları tutulmalıdır.

B.5.3 Muayene, numune alma ve deneylerin yeri ve sıklığı

İmalat kontrol belgesi, muayenelerin şekli ve sıklığını tarif etmelidir. Numune alma ve deneylerin sıklığı,
Çizelge B.1’de belirtildiği gibi olmalıdır.

Not 1 - Deney sıklıkları, genellikle imalat dönemleriyle ilişkilidir. Bir imalat dönemi, imalat yapılan günlerden
oluşan bir tam hafta, ay veya yıl olarak tarif edilir.

Not 2 - Fabrika imalat kontrolü ile ilgili hususlar, gözle muayeneyi gerektirebilir. Varsa, bu muayeneler
sonucunda belirlenen sapmalar, deney sıklıklarının artırılmasına yol açabilir.

Not 3 - Ölçülen değer, belirtilen bir sınır değere yakın ise, sıklığın artırılması gerekebilir.

Not 4 - Deney sıklıkları, belli şartların oluşması durumunda, Çizelge B.1’de verilenlerin altına indirilebilir. Bu
şartlar, aşağıdakiler olabilir:

a) Yüksek otomasyonlu imalat donanımı,

b) Belirli özelliklerin tutarlılığı ile ilgili uzun vadeli tecrübe,
c) Uygunluğu yüksek kaynaklar,
d) İmalat işleminin gözetimi ve izlenmesi için istisnaî önlemleri ihtiva eden bir kalite yönetim sisteminin
işletilmesi.

İmalatçı, Çizelge B.1’de verilen asgari gereklerin dikkate alındığı bir deney sıklığı programını hazırlamalıdır.

Deney sıklıklarının azaltılma sebepleri, fabrika imalat kontrol belgesinde belirtilmelidir.

Çizelge B.1 - Özelliklerle ilgili en az deney sıklıkları

Madde Deney
Özellik Notlar En az deney sıklığı
No metodu
1 Puzolanik aktivite 4.3.1 Ek A Yılda 1
2 Oksitler 4.2.2 TS EN 196-2 Yılda 1
3 Reaktif silis (SiO2) 4.2.4 TS EN 196-2 Yılda 1
4 Kükürt trioksit 4.2.3 TS EN 196-2 Yılda 1
5 Klorür 4.2.5 TS EN 196-2 Yılda 1
6 Aktivite endeksi 4.3.2 TS EN 196-2 Gerektiğinde veya şüphe duyulduğunda

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 25/Aralık 2008

B.6 Kayıtlar
Fabrika imalat kontrol sonuçları, numune alma yerleri, tarihleri ve zamanları ve diğer ilgili bilgilerle (hava
şartları gibi) birlikte deneye tabi tutulan malzeme de dâhil olmak üzere kaydedilmelidir.

Muayene edilen veya deneye tabi tutulan malzemenin, beyan edilen bir gereği karşılamadığı veya bu gereği
karşılayamayacağı konusunda bir göstergenin mevcut olduğu durumda, durumla ilgili olarak atılan adımları
belirten bir not, kayıtlara geçirilmelidir (örneğin, yeni bir deneyin yapılması ve/veya imalat işleminin
düzeltilmesi amacıyla önlemler alınması gibi).

Kayıtlar, en az iki yasal dönem boyunca muhafaza edilmelidir.

Not - "Yasal dönem"; kayıtların, imalat yerinde uygulanan mevzuata uygun şekilde muhafaza edilmesinin
gerektiği süredir.

B.7 Uygun olmayan malzemenin kontrolü

Malzemenin uygun olmadığını gösteren bir deney veya muayeneyi takiben, uygun olmayan malzeme;
a) Tekrar işlenmeli veya
b) Uygun olan başka bir uygulamaya yönlendirilmeli veya
c) Reddedilmeli ve uygun değildir şeklinde işaretlenmeli
dir.
Uygun olmama durumlarının tamamı, imalatçı tarafından kaydedilmeli, incelenmeli ve gerekirse düzeltme
işlemi yapılmalıdır.
Not - Düzeltme işlemleri, aşağıdakileri ihtiva edebilir:

a) Deney işleminin incelenmesi de dâhil olmak üzere, uygun olmama sebebinin araştırılması ve gerekli
düzeltmelerin yapılması,
b) Muhtemel uygun olmama sebeplerinin belirlenmesi ve bertaraf edilmesi amacıyla işlemlerin, faaliyetlerin,
kalite kayıtlarının, hizmet raporlarının ve müşteri şikayetlerinin analiz edilmesi,
c) Karşılaşılan risklere tekabül eden bir seviyeye kadar problemlerin çözülmesi için önleyici faaliyetlerin
başlatılması,
d) Etkin düzeltme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla kontrollerin uygulanması,
e) Düzeltme faaliyeti sebebiyle işlemlerde yapılan değişikliklerin uygulanması ve kaydedilmesi.

B.8 İmalat alanlarında taşıma, depolama ve şartlandırma

İmalatçı, taşıma ve depolama esnasında malzeme kalitesinin korunması amacıyla gerekli düzenlemeleri
yapmalıdır.

Not - Bu düzenlemelerde, aşağıdakiler dikkate alınmalıdır:

a) Malzemenin kirlenmesi,
b) Taşıma donanımının ve stoklama alanlarının temizliği.

B.9 Nakliye ve ambalajlama

B.9.1 Nakliye
İmalatçıya ait fabrika imalat kontrol sistemi, imalatçının, depolama ve teslimle ile ilgili sorumluluk derecesini
belirtmelidir.

Not - Doğal puzolan dökme olarak nakledildiğinde, kirlenmenin azaltılması için doğal puzolanın üzerinin
örtülmesi veya bir mahfaza içine alınması gerekebilir.

B.9.2 Ambalajlama
Doğal puzolanlar ambalajlanıyorsa, kullanılan ambalajlama metotları ve malzemeleri, ambalaj dışına
alınmadan önce doğal puzolan özelliklerini önemli oranda değiştirecek derecede doğal puzolanı kirletmemeli
veya bozmamalıdır. Bunun sağlanması için ambalajlanmış doğal puzolanın taşınması ve depolanması
esnasında alınması gereken önlemler, ambalaj üzerinde veya malzeme ile birlikte verilen belgelerde
belirtilmelidir.

B.10 Personelin eğitimi

İmalatçı, fabrika imalat sisteminde görevli olan bütün personelin eğitilmesi ile ilgili işlemleri oluşturmalı ve
sürdürmelidir. Uygun eğitim kayıtları tutulmalıdır.