I.

Esta Puwera
A. Karakter
1. Anak ng Usa
Lola Sion – lola ng narrator
Rosa – ina ni Lola Sion
Carrayyo – pinakamagaling na mangangaso, may hitsura, walang
nagkakagusto
Apo Kabunian
Apo Ekkon
Oysang – asawa ni Carrayyo
Payyoc – anak nina Carrayyo at Oysang (2 lalaki, bunso ay babae)
Saraan – usa, ama ni Oysang
Lodlochan – usa, ina ni Oysang

2. Ang mga Labuyo ng Cordillera

Ganggangan –pinuno ng Mafissoray
Sacoco – makamandag na hayop sa Bundok Maawa
Itay Ruben – ama ng narrator

Manggasan – hindi lumikas, nagtago sa kulungan ng baboy

Masongngot – mandirigma ng Betwagen, giya ng mga Kastila
Longchason – mandirigma ng Changyasan
Padre Francisco de San Esteban or Apo Kiko- pari na Kastila na
nawala sa huling misyon sa Cordillera, Franciscanong mahilig
magtala

3. Mito at Dokumento
Oysang Jr – babaeng napulot at naiuwi ni Padre, unang Kristyano ,
may kakaibang isip, nanirahan sa kapataganMafissoray –
tinulungan ng pari ang mga tauhan dito

4. Ang Pamumukadkad ni Rosa

Enyong at Bartola – umampon kay Rosa
Teban – napangasawa ni Rosa
Paulino Tan-yan – Heneral Paulino, Paulino Heneraltanyan, mayari
ng palaisdaan ni Enyong
5. Puno’t Dulo ng Alamant ng Gomang Putol
Paulino Heneral Tan-yan – may monument sa bayan, mestisong
Intsik na pinag-aral sa Maynila, Ateneo at San Juan de Letran,
ang monument ay may garapan sa kaliwang kamay at buntot-page
sa kanan, kwento at patangay na bigas
Golyat – ilehitimong apo ni Paulino Heneral Tan-Yan, nakaisip
magpundar ng pasugalan
Jocelynang Baliwag, Josephine Bracken
Heneralao – Lao, malayong pinsan ni Yan, napasabak sa labanan,
nagrekomenda kay Yan para lapitan ng mga Katipunero
Sandico – pangunahing heneral ni Aguinaldo, pinagbilinan na
maggawad ng ranggo kay Yan

7. Sa Bayan ng mga Himala

Kapatid ni Sion - ang tatay ng tatay ng narrator, pero magkaiba
ang ama
Papa Dune – Dionisio Balinghasay, ‘ama’ ni Sion, lolo ni Itay, lider
ng kulto, lumaban sa Kastila, pinatay ng Amerikano, pinugutan ng
ulo, unang Papang Kayumanggi, Bagong Jerusalem
Montecarlo – angkan ng isang katutubo na nagkaasawa na Kastila,
unang pinakamayamang pamilya sa buong probinsya (bago pa ang
Tan-yan)
Luisa at Tibo Magbitang – namamahala sa okasyon (7th
anniversary ng Bagong Jerusalem), magiging ninang at ninong ni
Itay, magulang /ni Caring
Caring – alalay ng Sion

8. Ang Pagbabalik ni Teban

Goyong del Pilar – pinuno ng pangkat
Cirilio Segismundo – kapareho ni Teban, pinapunta sa kapatagan,
kukontak kay Baldomero Aguinaldo at iba pang lider ng Republika
na taga-Cavite

9. Ang Kwento ng Bisitang Naging Amo

Tibo at Juan – pangunahing mayor-mayor ni Dune
Private Vobaydo, Private Swanson, Corporal Irish, American
Krag-Jorgensen, Sarhento, Markley

10. Ang Bersyon ng Kaibigan, ng Posporo at ng Bala

Capt. Connell - may kasalan para sa nangyari sa Patining at
Malayak
Major Littleton Waller – may isang brigade ng 300 marines na
ipapadala sa Patining under General Smith’s orders
Kap Porter – iniwan ni Waller sa kanya ang komand, kasama dito
si Teban
Williams – iniwan nina Porter kasama ng may sakit, kasama ulit si
Teban

11. Testimonya ng Isang Kalabaw

Crame at Allen – amu-amuhan ng Philippine Constabulary na
nanghuhuli ng natitirang insurektos , dito sumama si Teban
Henry T. Allen – espiya, binigyan ng Campo sa Baguio
Crame – mestisong Kastila na hindi kumampi sa Pilipino, may
Camp Crame
Sion at Ruben

12. Ang Paghahanap sa Wala

Ando – anak ni Dune at Rosa, tatay ni itay, kinidnap ng Am,
tinawag na Querubin Jr ng mga pari
Jhonny Graham-white – dumating kina Sion, kayumangging
maputla, matikas, hindi pormang magbubukid,anak ni Dune at
Rosa, Ando (Graham-White muia sa kapitang umampon sa kanya)
Sakdal

13. Ang Bahay na Walang Kabuhay-buhay

14. Ang Sapatilyas ng Sion, Nilagyan ng Biton, Kikinis Yon, Ang

Sapatos ng Byudo, Nilagyan ng Biton, Titibay Yon
Egok at Boybi – mga apo ni Caring
Don Ildefonso de Mamerto – matandang Ponso, byudo, may edad
na, maporma, may ranggo sa military noong rebolusyonaryo,
sabungero, naging ninong ni Caring sa binyag, Naging ama sa 4 na
bata kasama si Sion
Ariston Villanueva – sekretaryo de interior ni Aguinaldo
Pawa at Agapito Bonzo – humuli kay Bonifacio

15. Yin Yang

Dolores – dalagita na winalanghiya ng Hapones, naligtas ni Ando,
asawa ni Ando
Ruben – pangalan ng itay ng narrator

16. Ang Paghahanap sa Kalantipay

Patining – pinagtayuan ng kaharian ng Kalantipay
Maslog – pinsang buo ni Raha Sulaiman
Raha Sulaiman – dato ng Hagunoy, isa sa unang katutubong
lumaban sa kastila
Teodoro Agoncillo – historyador
Kalantipay – sa probinsya ng Quezon may malalaking halamang
kalantipay, mga ugat ay patunay na minsa’y may mga kagubatan
sa bayan

18. Ang Alamat ng Tau-tauhan, Hayup-hayupan at Taeng Bato

Tau-tauhan – pinaghaharian, binawian ng karapatan maging taong
muli, napalitan ng karapatang pang-asal-hayup, unti-unti naging
hayup-hayupan
Totoong tao – kinukulong at sinasalbeyds, meron ding ginawang
monument, matatapang dati na tinanggalan ng dila, mata at tenga
Sang Kahayupan
Tsu-wari-wari-wap - taga-isip ng solusyon ng reyna
Ay-ay-ser – pagsisipsip, minsan nag-aanyo ring oposisyon,
pinapayagan kumokak tulad ng palaka, magiging ninuno ng palaka,
may karapatan din manginain ng lamok
Taong gagamba – relihiyosong sinumpa, sa panahon ng krisis
nakatingin sa langit, celibacy, sa loob lang ng sapot mag-abang ng
grasya, kakainin ng babae, pagsaksi sa maliit na isyu, mahihina
lang ang biktima
Pangkat na hala-bira – di alam pagkakaiba ng kasama sa kalaban,
sugod nang sugod
Hayup-hayupan baligtad ang kaganapan – nasumpungan ng
isipiritu ng kalayaan, kailangan ng diwata para sa pagbabago
Tuso at matalino – pinalabas na pinaglilingkuran ang sambayanan,
panginoon talaga ang kinakampihan, pinuno ng taong-unggoy
Taong-unggoy – bukas ang mata pero walang makikita, may bibig
wala masabi, may tenga pero laging bara, walang ibang margining
maliban sa sabi ng dragons, labas-masok sa kaharian at katawan
ng hari, nasasagap nila at nahahalo sa katawan ang baho ng
nabubulok na sistema
Ungguy-ungguyan – nagtayo ng karnabal, pinapasok muli ng hari
nang mahina na, nadiskubre sa kakaibang bato na nabagsakan ng
ebak ng hari, gagawin monumento
Dragon palangiti malumanay putlain – pumalit sa hari

19. Mga Ama, Isang Anak

Ebong – pangalan ng narrator, Bong, Rebo, rebolusyon
Itay Dyani, Inay Tindi
Tatay Nestor Nanay Nena

21. Hinagap
Loel – apo ni Caring, katulog ni itay
Boybi – nakatatandang kapatid ni ^

22. Buto’t Bungo

Mga tumulong sa sementeryo/apo ni Caring/unang kabarkada ni
Ebong: Egok – drayber, Metong – mekaniko, Loel – nakababatang
kapatid ni Boybi, Boybi
Meyor – kaeskwela ni itay sa high school
Luis de Mamerto – 1933-1945
Venacio de Mamerto – 1931 – 1945
Nenita de Mamerto – 1926 – 1945
Elena de Mamerto – 1925 – 1945
Dolores S. Balinghasay – 1930 – 1946
Querebin Sr. – 1898 – 1946
Rosa Balinghasay
Dionisio Balinghasay

23. Ang Mundo Namin Sang-ayon kay Misis Meyor

Buboy – mayor

24. Ang Maliit na Tao na may Pinakamalaking Ari sa Bayan

Tinoy – lider magsasaka, pinaslang 10 yrs ago, pisak ang mata,
putol dila, inuuod tiyan
Santo Ninong Batangueno
Aning – ina ni Boybi
Violeta – taga-Maynilang walang pakialam, nagbabakasyon,
madalas naliligo sa ilog nang nakakamiseta lang
Golyat – mayabang, mayaman, walang limang talampakan, amo ng
bantay na bumanat kay Ebong sa palaisdaan, pinakamaliit na tao
na may pinakamalaki palang ari sa bayan
Pitong – naging kabarkada na rin nila, pinakamatanda, eksperto
sa bawal
Mang Juan – tatay nina Boybi
Tangkad – nagkukuwento, tanggero

25. Imbestigasyon sa Isang Balitang Bulok

Boybi namatay – apo ni Tibo, anak ni Juan, Boybi = Boy Bulok,
pinatay daw isang anak na babae ni Golyat
Tibo – tinawag na Bulok, mayor-mayor noong panahon ng Dune,
nawalan ng ranggo, inabutan ng mga Hapon, nagpalutang-lutang
Kumander Efren – kasama ni ^, nagbaon sa puti, Kumander Lubak
Panat – panganay na lalaki ni Golyat

26. Isang Gabing Teka Muna s Rebolusyon

Ibay – NDF, naging kolektib ni itay bago nahuli
Sa Lucena nahanap ang bangkay – putol ang isang paa, bali ang
isang kamay, kulang ng 3 daliri, may saksak sa likod
Enan – espiya pala sa kolektib ni Itay
Halina – pinakamatandang aso sa bahay
Gemma Cruz at Lorena Barros – kaibigan ng nanay ni Ebong
 Abadilla at Aure – dumukot at nangtorture sa nanay
B. Setting
 Changyasan – Pangalan ng bayan sa Cordillera
 Sandagga – Saan unang nag kampo ang Kastila
 Sadangga, Betwagen, Taluhin, Barlig – kalapit tribo ng
Changyasan, noo’y nagtangka na sakupin ng kastila ito pero
hindi sila nagtagumpay
 Bundok Lachew – dito dumaan ang ekspedisyon ng mga
kastila
 Camp Crame – Dito nilalagay ang mga nahuli na insurektos.
 Patining – pinagtayuan ng kaharian ng Kalantipay
 Kalantipay – sa probinsya ng Quezon may malalaking
halamang kalantipay, mga ugat ay patunay na minsa’y may
mga kagubatan sa bayan
 Ilog Pasig
 Ateneo de Maynila, San Juan de Letran – saan pinagaral si
Paulino Heneral Tan-Yan
C. Panahon
Ang Etsa Puwera ay napapanahon sa pananakop satin ng
mga kastila at Amerikano. Naipapahayag sa nobela ang
mga karanasan ng mga Pilipino na “ ineetsa-puwera” and
pinapahirapan ng mga dayuhan sa sarili nating bansa.
D. Plot twist
Noong nagging mensahero si Teban ng mga nahuling
Americano , dahil alam ni ang mga pasikot-sikot ng
kagubatan na dinadaanan niya. Inaalalayan nila ang mga
amerikano, at tinutulungan sila nang makalabas ng
kagubatan.
E. Interesting Part
Nagkaroon ng Isang DIwata ng Kalayaan sa Ilog pasig na
Mabait at maganda. Hanggang kasamang dumadaloy ang
tubig ang halamang quiapo, magiging masagana at tahimik
ang kalupaan. Pero, kapag nalabusaw ang tubig,
malalabusaw rin ang sambayanan.
F. Ending
 Ang mga matatanda sa kwento ay tumigil muna sa
pagkukwento sa rebulusyon na nangyari , at tinignan numa nila
ang mga sarisarili nilang ginagawa. Sinabi dito ang kawalan ni
Rosa sa pagpasok sa paaralan. Namatay rin si reuben, at sinasabi
na nararamdaman niya ang presensya ng lolo niya sa kanilang
bahay.

G. Author
Kilala din bilang Pedro Cruz Reyes, Jr, Si Jun Cruz Reyes
ay Pinanganak noong Hulyo 27, 1947. Mula 1993 hanggang
2004, kung kailan siya ay Assistant Professor sa
Departamento ng Filipino at Panitikan ng Unibersidad ng
Pilipinas, nakapaglabas siya ng maraming libro, kabilang
ang Etsa-Puwera na nagkamit ng unang gantimpala sa
National Centennial Literary Contest noong 1998 at
National Book Award mula sa Manila Critics Circle noong
2001. Isa rin siyang magaling na guro na binigyan ng
parangal bilang pinakamahusay na Assistant Professor ng
College of Arts and Letters sa UP Diliman, Most
Outstanding Faculty sa Polytechnic University of the
Philippines, at ng isang Writing Grant mula sa UP Office
of the Chancellor at Office of the Vice President for
Academic Affairs noong 2003. Si Reyes ay kinikilala rin
sa marami pang unibersidad tulad ng Ateneo de Manila
University, De La Salle University, at University of Sto.
Tomas, na kadalasang nag-iimbita sa kanya bilang isang
panelist, judge o tagapagsalita sa mga palihan at
patimpalak. Abala rin siya sa pagiging judge sa mga
pambansang patimpalak gaya ng Palanca Awards at NCCA
Writers Prize.

Ginawaran siya ng Gawad Alagad ni Balagtas ng Unyon ng

Manunulat sa Pilipinas noong 2002. Sa taong iyon din siya
hinirang bilang Most Outstanding Alumni for Literature
and the Arts ng Hagonoy Institute noong Diamond
Anniversary nito. Patuloy na isinusulong ni Reyes ang
 kamalayan para sa kanyang bayan sa pamamagitan ng
pagbibigay ng libreng workshop sa pagsusulat, journalism,
pelikulang dokumentaryo, pagpipinta at iba pa, sa kanyang
bahay sa Bulacan. Editor-in-Chief din siya ng Dyaryo
Hagonoy, kasalakuyan niyang tinatapos ang pag-akda sa
Hagonoy, Paghilom sa Kasaysayan . Muling nilathala ng UP
Press ang kanyang Utos ng Hari noong 2002. Ang
pinakabago niyang aklat ay ang Armando na inilabas
ngayong taon. Patuloy siyang nagtuturo ng pagsusulat sa
UP. Pinamumunuan din niya ang Creative Writing Center ng
PUP.

II. Ang Kalupi

A. Karakter
 Aling Marta- Ang babae na nakaiwan sa kanyang pitaka sa
bahay. Binintang niya si Andres Reyes na ninakaw niya ang
kayang pitaka
 Andres Reyes – ang mahirap na bata na napagbintangan na
nagnakaw sa pitaka ni Aling Marta.
 Aling Gondang – isang tindera sa palengke
 Ang Pulisya
 Asawa ni Marta – siya ang kumuha sa pitaka ni Aling marta
para sa pambili niya ng tobako.
 Anak ni Marta - ang anak ni Aling Martha na gragraduate
na.
B. Setting
 Sa pamilihang bayan ng Tundo, Maynila.
Dito namimili si Aling Marta. Dito rin niya nalaman na
nawala angkanyang kalupi.
 Maliit na barung-barong
Bahay na tinitirhan nila ALing Marta at ang kanyang
pamilya. Dito naiwan ni Aling Marta ang kanyang kalupi na
akala niya kinuha ni Andres Reyes.
 KAlsada malapit sa outpost
Dito kinausap ng pulis si Aling Marta at ng bata. Dito rin
binawian ng buhay ang bata.
C. Panahon
Nakasaad ang panahon na ito sa kasalukuyang panahon, kung saan
lahat ng tao ay pinipilit na mabuhay sa hirap ng mundo na ngayon.
Makikita rin ditto ang pinipilit na pagbintang ni ALing marta sa
Bata na ninakaw ang kanyang pitaka para makuha ang pangbili ng
pagkain na ipapakain niya sa kanyang pamilya sa kanilang tahanan.
D. Plot twist
Noong pag kuripas ng takbo ni Andres Reyes, para makaalis sa
mahigpit at masakit na hawak ni ALing marta, hindi niya napansin
ang mabilis na sasakyan, nabanga siya at namatay.
E. Interesting part
Noong pilit na sinasabi ni Aling marta na kinuha ni Andres
Reyes and kanyang pitaka, ngunit walang mahanap na
ebidensya ang mga pulis sa bata. Pero pilit parin ni ALing
marta na meron ninakaw ang bata, kaya bigla niya itong
sinaktan.
F. Ending
Noong paguwi ni Aling marta sa kanilang tahanan, bitbit ang
kaniyang pinamili na inutang niya, nalaman niya na hindi pala
ninakaw ang kanyang pitaka, ito pala ay naiwan niya sa bahay
dahil kinuha ng kanyang asawa iyon para kumuha ng pambili ng
tabako
niya.
G. Author
 Si Benjamin P. Pascual ay Ipinanganak sa Laoag, Ilocos
Norte noong Enero 16,1928.Nagsimula siya magsulat
noong 1950, hanggang nagging isang staffer siya sa
liwayway magazine. Siya ang nanalo sa Palanca Memorial
Awards para sa literature noong 1965 dahil sa kanyang
Landas sa Bahaghari at noong 1981 sa Di ko Masilip ang
Langit. Ang kanyang nobela na Utos ng Hari ay nanalo ng
Grand Prize ng Cultural Center of the Philippines noong
1975. Nakilala din siya ng union ng mga manunulat sa
pilipinas (UMPIL) noong 1994 dahil sa kanyang
konributuion sa literature ng Pilipinas.
III. Tula
A. Persona
Nakasulat ang tula sa Ikatlong (3rd ) Panauhan ng pagsusulat,
dahil ito ay nagpaahiwatig sa lahat na taong mahirap at mayaman.
B. Tugmaan
1st stanza – a/a/b/b
2nd stanza – a/a/b/b
3rd stanza – a/a/a/a
4th stanza – a/a/a/a
C. Nilalaman ng Tula (Deno, Kono)

 Deno – Ang ibig sabihin ng panambitan ay dasal, panalangin,

kahilingan, panawagan, o pamimighati.
-Maaari ring komposisyon, tula o awit na
nagpapahayag ng lumbay o pamimighati.
 Kono – Ang pinapahiwatig ng tula ay ang isang dasal na
nagtatanong kung bakit hindi pantay-pantay ang mga tao
sa mundo.
D. Twist ng tula
 Nabangit dito ang mga taong sadyang nahihirapan sa
buhay, at sa halip na tulungan, tinutulak at pinapahirapan
pa sila lalo.
E. Author
 Si Myrna Prado ay ay isang kapus palad, na nangarap
namaging mayaman. Ang pagsusulat ng Pinambitan ay
hango sa kanyang buhay.

IV. Smaller and smaller circles

A. Mga Karakter
1. Fr, Augusto “Gus” Saenz
Isang pari na expert sa pagsasagawa ng autopsy at ang
Tagapagpayo ni Fr. Jerome Lucero. Siya ang nilapitan ng
director ng pulisya para tumulong sa murder case sa Payatas
ng mga bata.
2. Fr. Jerome Lucero
 Ang kasa-kasama ni Fr. Augustus Saenz sa kaso ng papatay
sa mga bata sa payatas. Isa siyang matallinong estudyante na
isa nang psychologist, na isa ring pari.

3. Alejandro “Alex” Carlos

Ang serial killer sa istorya. Nimolestiya siya noong nasa
Highschool ni Mr. Isabelo Gorospe, Ang kanyang guro sa P.E.,
dahil hindi niya kaya makisabay sa kanyang mga kaklase.

4. Benjamin Arcina
SIya ang Abogado at ang hahawak ng pulisya sa pagdadakip
ng suspect.

5. Joanna Bonifacio
Isang Journalist na nagsaliksik at tumulong sa caso ng
pagpatay ng mga bata sa payatas.

Mga minor na karakter

 Wally Soler
 Manny Soler
 Direktor Latismosa
 Flora Carlos at ang kanyang asawa
 Isabelo Gorospe
 Emong
 Carding

B. Setting
Isinagawa ang kwento sa iba’t ibang parte ng Maynila, katulad
ng ateneo, sa Lungsod ng Quezon, at sa Payatas, kung saan
nakita ang bangkay ng bata na pinatay ni alejandro.
C. Panahon
D. Cinematography
Ang mga Larawan na naipapakita ng pelikula ay madilim at meron
misteryosong pakiramdam na pinapahwatig noon. Karamihan din
 ng mga scenes ay pinapakita na gabi. Nakakadagdag sa tema ng
pelikula ay ang mga musika ng Loboc’s Children’s Choir, kung saan
maririnig mo ang mga bata na kumakanta ng napakaganda at
katakot-takot musika habang makikita mo ang pagiimbestiga nila
Father Gus at Jerome.
E. Simbolismo
Ang mga bata- Pinapahiwatig nito ang mga inosente o ang mga
walang alam. Pinapakita dito ang mga opisyal na walang pakielam
sa mga bata na namamatay. Pwede rin ito ipahiwatig ang nawala
ng pagkainosente ni Alex sa Istorya.
Ang Mobile Clinic – pinapahiwatig nito ang pagasa ng mga bata na
inosente, na mapupunta sa maling kamay. Pwede rin ito tungkol sa
maling pagtitiwala ng tao sa mga bagay-bagay.

F. Ending
Pinuntahan ni Father Gus si alex, kasama ang mga pulis, si
Joanna, and reporter, si Leo, ang Kameraman, at si Father
Jerome. Nang kinausap ni father Gus si Alex sa loob ng mobile
clinic, pagkatapos nang makita ang huling bata na pinatay niya,
Lumabas silang dalawa, pero noong pagtingin ni Father Gus sa
likod niya, Nakita niya si Alex na may hawak na kutsilyo, handang
patayin siya. Biglang may nag paputok ng baril. imbis na mailabas
si Alex ng ligtas, para matulungan sa kanyang problema, Narinig
ni Father Gus ang huling sinabi niya, “I Didn’t like it. Ididn’t like
any of it. I. Didn’t. Want. It.” At namatay siya nang may ngiti sa
kanyang labi.

Para saakin, gusto kopng baguhin ang ending ng istorya, na hindi

mamatay si Alex, na mabibigyhan siya ng pagkakataon na
maitama at matulungan siya nila father Gus at Jerome sa
kanyang problema.

Kasunod ng mga pangyayari na iyon, ay ang pagresign ni Father

Ramirez sa paghawak ng Charity, kung saan kinukuha niya yung
pera na ginagamit sa kanyang luho, imbis sa mga bata na nasa
 charity. Kinausap sila muli ng Cardinal tungkol sa isyu na iyon at
muling nagpaalam sila.
G. Playwright
Ang Smaller and Smaller Circles ay isang movie adaptation sa
nobela ni Felisa Batacan.
Kilala rin sa pangalan na F.H. Batacan. Nagtrabaho siya sa
Philippines intelligence community, at nagging isang broadcast
journalist. Nagaral siya sa unibersidad ng Pilipinas, kung saan
kumuha siya ng isang master’s degree in Arts Studies.

Noong 1999, ang kanyang Manuscript para sa “Smaller and

smaller Circles” ay nanalo sa Don Carlos Palanca Memorial
Awards for Literature Grand Priza. Itong nobela na ito ay
naipublish noong 2002, ng Unibersidad ng Pilipinas

H. Direktor
Si Raya Martin ay ipinanganak noong 1984 sa Maynila, Pilipinas.
SIya ang unang Pilipino na Filmmaker na natanggap sa
CineFoundation Residence ng Cannes film festival. Kilala siya sa
mga pelikulang Autohystoria (2007), Independecia (2009) and
Next Attraction (2008)
Rebyu ng Nobela, Tula,
Maikling Kwento, at Indie
Film

Nathalie Aira P. Garvida

HUMSS 11-2
Ginoong Vincent Macapobre