MGA BARAYTI NG WIKA: ISANG PANIMULANG PAGTALAKAY

INTRODUKSIYON
Ang wika ay bahagi ng kultura at kasaysayan ng bawat lugar. Ito rin ay isang
simbolismo tungo sa pagkakakilanlan ng bawat indibidwal. Sa pamamagitan ng wika, ay
nailalalabas o naipahahayag natin ang mga emosyon at saloobin, masaya man o
malungkot. Giagawa natin ito sa pamamaraan ng pagsulat, pakikipagtalastasan at iba pa.
Ang ating wika ay may iba’t ibang barayti. Ito ang sanhi ng pagkakaiban ng uri ng
lipunan na ating ginagalawan, heograpiya, antas ng edukasyon, okupasyon, edad at
kasarian at uri ng pangkat etniko na ating kinabibilangan. Dahi; sa pagkakakaroon ng
heterogenous na wikatayo ay nagkaroon ng iba’t ibang baryasyon nito, at ditto nag-ugat
ang mga barayti ng wika, ayon sa pagkakaiba ng mga indibidwal.
Ang salitang barayti sa simpleng pagkakahulugan ay tumutukoy sa pagkakaroon
ng pagkakaiba-iba at dahil dito nakadaragdag kulay ito sa buhay ng mga tao. Mahalaga ito
dahil nagawa nitong mapaunlad ang isang wika sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga
salitang gagamitin ng isang lipunan. Napaparami din nito ang iba’t ibang katawagan ng
isang salita. Natutulungan nito ang mga tao na makapamili ng mga salitang gagamitin sa
pinaka-angkop na paraan.
Pagkakaisa at Pagkakaiba.
Pagkakaisa sa pagkakaiba. Pagkakaiba patungo sa pagkakaisa. Ang mga
kontradiksyong ito ay mithiing nilandas at nilalandas ng mga tao, komunidad at bansa sa
kontemporaryong panahon simula nang itakwil ng mga klasikong pilosopo mula noong
ika-17 siglo ang paniniwala ng naunang panahon na ang wika ay isang biyayang nagmula
sa langit, mula sa Diyos.
Pinaniniwalaan ng mga kontemporaryong pantas lalo na ng mga empirisista at
rasyonalista na ang wika ay inimbento at dinivelop ng tao para maging paraan ng paglipat
ng mga kaalaman. Ang pananaw na ito ay nabuo sa konteksto ng umiiral sa panahong iyon
na ideya ng progreso na kaugnay ng sibilisasyon na sumasangkot naman sa kultura at
institusyon. Sa kanila, ang kultura ay hango sa mga tao at ang wika ay nagpapahayag ng
espiritu/kaluluwa ng mga tao na bumubuo sa lipunan/komunidad. Ang lipunan naman na
nangangailangan ng pakikisalamuha’t (integrasyon) at ugnayan(interdependence) ng mga
tao, ay nagiging komplikado habang lumalaki at lumalawak ang progreso. Nagkakaiba-iba

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

ang ideya at gawain ng mga tao. Naging espalisyado ang mga gawain at tungkulin.
Tumutungo ang bagay na ito sa pagkakaiba-iba sa kultura at wika na ayon kay Rousseau
(1950) ay siyang panukat sa progreso ng mga tao. Ang mga pagkakaiba-iba nito sa wika
ay nagbunga ng iba’t ibang pagtingin, pananaw at saloobin dito kaugnay ng di
pagkakapantay-pantay ng mga wika maging ng mga tagapagsalita, kultura at sibilisasyon.
Kaya may tinawag na mga wikang/tagapagsalitang superior/imperyor (Clavet 1987, nasa
Williams 1992), sibilisado/di-sibilisado, barbaro/edukado/di-edukado/pangmasa
(Voltaire 1953 nasa Williams 1992), istandardisado/di-istandardisado, at marami pang
iba.
Ang mga dikotomiyang ito ang dahilan naman para kumapit-tuko ang mga
tagapagsalita ng mga di-istandard na wika sa teorya/ tesis ng Babel (de Brosse 1808,
Calvet 1989 nasa Williams 1992). Pinairal ng tesis/teoryang ito na galing sa iisang orihinal
na wika ng lahat ng wika sa mundo. Dito isinilang ang ideya language universals ng mga
rasyonalista na pinangunahan ng Port-Royal School na nagbigay-diin sa komonalidad ng
mga wika kung ihahambing sa mga empirista na nagbigay-diin sa indibidwal na varayti ng
wika.
Sa gitna ng mga pagkakaiba-iba sa mga wika dahil sa pagkakaiba-iba ng mga gwain
at tungkulin ng tao sa lipunan, kinakailngan ang isang estado na mag-iisa o magbibigay ng
kaayusan sa lipunan sa pamamagitan ng mga batas at mga institusyong magsasagawa ng
mga ito. Ito ang dahilan kung bakit itinaguyod ng Indosnesia noong 1972 ang ideolohiyang
Bhinneka Tunggal Ika (Pagkakaisa sa Pagkakaiba) para sa kanilang bansa kaugnay ng
apgkahirang ng Bahasa Indonesia bilang pambansa sa Pilipinas sa Pamamagitan ng
islogang “Isang Bansa, Isang Diwa, Isang Wika.”
Ang pagkakaroon ng barayti ng wika ay ipinapaliwang ng teoryang
sosyolinggwistik na pinagbatayan ng ideya ng pagiging heterogenous ng wika. Ayon sa
Teoryang ito, nag-uugat ang mga barayti ng wika sa pagkakaiba-iba ng mga indibiwal at
grupo, maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain, pinag-aaralan at iba pa.
Samakatuwid, may dalawang dimensyon ang baryabilidad ng wika- ang dimensyong
heograpiko at dimensyong sosyal. (Constantino, 2006)

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

 2 DIMENSYON NG BARYABILIDAD O PAGKAKAIBA-IBA NG WIKA

1. HEOGRAPIKO (DAYALEKTO)
DAYALEK
Ito ang barayti ng wika na nalilikha ng dimensyong heograpiko. Ito ang wikang
ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook malaki man o maliit. Tayo ay
mayroong iba’t ibang uri ng wikang panrehiyon na kung tawagin ay wikain. Merong
tatlong uri ng dayalek.

 Dayalek na Heograpiko (batay sa espasyo)

 Dayalek na Tempora (batay sa panahon)
 Dayalek na Sosyal (batay sa katayuan)
Ang dimensyong heograpikal ang nagbubunsod sa pagkakaroon ng linggwistikong
diyalekto (hal. American English, Canadian English, Australian English, British English,
Filipino English, Singaporean English, Tagalog Rizal, Tagalog Bulacan, Tagalog Batangas, at
iba pa).
Ito ang wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook. Ito ang
nagpapaliwanag ng pagkakaiba-iba ng wika dahil sa iba’t iba o kalat-kalat na lokasyon ng
mga tagapagsalita ng isang wika. Ang mga dayalek ay makikilala hindi lamang sa
pagkakaroon nito ng set ng mga distinct na bokabularyo kundi maging sa punto o tono at
sa istruktura ng pangungusap.
Halimbawa:
MAYNILA – Aba, ang ganda!
BATANGAS – Aba, ang ganda eh!
BATAAN – Ka ganda eh!
RIZAL – Ka ganda hane!
Katulad ng sa tagalog, may barayti rin ang ifugao ng Amganad, Batad at Kianan;
ang Subanon ng Tuboy-Salog, Siocon, Lapuyan at Sindangan; ang Blaan ng Koronadal at
Sarangani; at ng marami pa pang ibang dayalekto.
Bawat isa ay may kani-kaniyang paraan ng paggamit ng wika at tinatawag itong Idyolek.

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

IDYOLEK
Bawat indibidwal ay may sariling istilo ng pamamahayag at pananalita na naiiba
sa bawat isa. Gaya ng pagkakaroon ng personal na paggamit ng wika na nagsisilbing
simbolismo o tatak ng kanilang pagkatao. Ito ay namumukod tangi at yunik.
Total na katangian o gamit ng wika na kaiba o pekyular sa isang indibidwal. Hindi
magkakapareho ang pagsasalita ng bawat tao dala marahil ng edad, kasarian o kalagayan
sa lipunan. Ito ay maaari ring batay sa sino o kung nasaan ang kausap. Samakatuwid,
bawat wika ay may mga dayalek at bawat dayalek ay binubuo ng idyolek.
Halimbawa:
“Magandang Gabi Bayan” Noli De Castro
“Hindi ka naming Tatantanan” Mike Enriquez

2. SOSYO-EKONOMIKO (SOSYOLEK)
SOSYOLEK
Ito ang barayting nabubuo ayon sa dimensyong sosyal. Ito ay pansamantalang
barayti lamang. Ito ay uri ng wika na ginagamit ng isang partikular na grupo. Ang mga
salitang ito ay may kinalaman sa katayuang sosyo ekonomiko at kasarian ng indibidwal na
gumagamit ng mga naturang salita.
Ang pangkat na ito ay binubuo ng mga taong magkakatulad ang antas ng
edukasyon o di nagkakalayo ang income bracket, o dili kaya’y magkakapareho ng trabaho.
At para matanggap ang indibidwal sa isang sosyal grup na kinikilusan, kailangang
magsalita ng sosyolek nito. Bianabagayan ng nagsasalita ng tamang sosyolek ang uri ng
kanyang kausap.

Tinatawag itong Sosyal na barayti ng wika dahil nakabatay ito sa mga pangkat
panlipunan. Halimbawa nito ay wika ng estyudante, wika ng matatanda, wika ng
kababaihan, wika ng mga preso, wika ng mga bakla at iba pang pangkat.
Makikilala ang iba’t ibang barayti nito sa pagkakaroon ng kakaibang rehistro na
tangi sa pangkat na gumagamit ng wika.

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

 Pansinin kung paano inilalantad ng rehistro ng mga sumusunod na pahayag ang
pinagmulan ng mga ito:

Wiz ko feel ang mga hombre ditech, day!

Wow pare, ang tindi ng tama ko! Heaven!
Kosa, pupuga na tayo mamaya.
Girl, bukas na lng tayo maglayb. Mag-malling muna tayo.
Pare, punta tayo mmaya sa Mega. Me Jamming dun e.

ETNOLEK
Isang uri ng barayti ng wika na nadebelop mula sa salita ng mga etnolonggwistang
grupo. Dahil sa pagkakaroon ng maraming pangkat etniko sumibol ang iba’t ibang uri ng
etnolek. Taglay nito ang mga wikang naging bahagi ng pagkakakilanlan ng bawat etniko.
Halimbawa:

 Vakuul – Tumutukoy sa gamit ng ivatan na pantakip sa kanilang ulo tuwing

panahon ng tag-init at tag-ulan.
 Bulanim – salitang naglalarawan ng sa pagkahugis buo ng buwan.
 Laylaydek Sika – salitang “iniirog kita” ng mga grupo ng Kankanaey ng Mountain
Province.
 Palangga – iniirog, sinisinta, minamahal
 Kalipay – tuwa, ligaya, saya.

EKOLEK
Barayti ng wika na kadalasang ginagamit sa loob n gating tahanan. Ito ang mga
salitang madalas na namumutawi sa bibig ng bata at ng nakatatanda malimit itong
ginagamit sa pang araw-araw na pakikipagtalastasan.
Halimbawa:

 Palikuran
 Silid tulugan
 Pamingganan

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

  Pappy
 Mumsy

JARGON
Tawag sa tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat ng gawain. Kung
minsan ang mga jargon ng isang larangan ay may kakaibang kahulugan sa karaniwan o sa
ibang larangan.

PIDGIN
Tinatawag sa Ingles na Nobody’s Native Language. Nagkakaroon nito kapag ang
dalawang taal na tagapagsalita ng dalawang magkaibang wika na walang komong wika ay
nagtatangka na magkaroon ng kumbersyong makeshift na salita o mga pansamantalang
wika lamang. Madalas ang leksikon ng usapan ay hango sa isang wika at ang istruktura
naman ay mula sa isa pang wika. Madalas na bunga ng kolonisasyon ang barayting ito ng
wika.
Halimbawa:

 Suki, ikaw bili tina, mura.

 Ako kita ganda babae.

CREOLE
Isang wika na unang naging pidgin at kalaunan ay naging likas na wika (nativized).
Mga barayti ng wika na nadebelop dahil sa mga pinaghalo-halong salita o indibidwal mula
sa magkaibang lugar hanggang sa ito ay naging pangunahing wika ng partikular na lugar.
Nagkaroon nito sapagkat may komunidad ng mga tagapagsalita ang nag-angkin dito
bilang kanilang unang wika. Halimbawa ditto ay ang pinaghalong salita ng Tagalog at
Espanyol (ang Chavacano).
Halimbawa:

 Mi nombre – Ang pangalan ko

 Di donde lugar to? - Taga saan ka?
 Buenas Dias – Magandang Umaga

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

REGISTER / REJISTER
Istilo sa pagsasalita maging sa pagsulat upang maiangkop ng isang tao ang kanyang
sarili sa sitwasyon at kalagayang panlipunan. Iba ang barayting ginagamit natin kapag
kaharap ang taong mas nakatataas ang tungkulin kaysa sa atin. Iba rin ang gamit nating
rejister na wika kapag kausap natin ang ating mga kabarkada o kapalagayang loob.
TATLONG URI NG DIMENSYON
1. Field o Larangan – Ang layunin at paksa nito ay naaayon sa larangan ng mga taong
gumagamit nito.
2. Mode o Modo – paraan kung paano isinasagawa ang uri ng komunikasyon.
3. Tenor – Ito ay naayon sa relasyon ng mga nag-uusap.
Halimbawa:

 Mga salitang jejemon

 Mga salitang binaliktad
 Mga salitang ginagamit sa teks
 Mga salitang ginagamit ng mga iba’t ibang propesyon gaya ng mga doctor.

KAREN JADE G. DE GUZMAN

MAED FILIPINO

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence

Tukuyin ang barayti ng wika ng mga sumusunod na pahayag.

_____1. Unang naging pidgin at kalaunan ay naging likas na wika.

_____2. Nobody’s Native Language
_____3. Tinatawag ding wikain.
_____4. Nabubuo batay sa dimensyong sosyal.
_____5. Tanging bokabularyo ng isang pangkat ng gawain.
_____6. Kani-kaniyang paraan ng paggamit ng wika.
_____7. Ibanag ng Isabela at Cagayan; Ilocano ng Ilocos; Pampango ng Pampanga;
Pangasinan ng Pangasinan; Bicolano ng Bikol.
_____8. Hearing, pleading, settlement, court fiscal, appeal
_____9. Suki, ikaw bili tinda, mura.
_____10. Pinakamahusay na halimbawa nito ay Chavacano.
Tukuyin ang antas ng wika ng mga salitang may salungguhit sa bawat bilang.

_____11. Ewan ko. Hindi ko alam ang nangyari.

_____12. Ang dami n’yang datung ngayon, p’re
_____13. Igalang natin ang karapatan ng bawat isa.
_____14. Nakakaakakiliti ang bulong ng hangin.
_____15.

MinSCATplantsResponsibility InvolvementCommitment Excellence