SINAUNANG SISTEMANG PANG- - nagsimula sa panahon ng mga aborigines
EKONOMIYA - malalaking clan o pamilya ang pumili ng mga lugar upang
1. SINAUNANG KOMUNISMO
- tribu o pamayanan
- sama-samang namumuhay (communal living)
- kumikilos ang bawat isa para sa kapakanan ng lahat
- lumaki ang kanilang produksyon - magkaroon ng surplus
- nagbigay daan sa pang-aalipin para lalong lumaki ang
produksyon
Halimbawa: China - commune
Israel - kibbutz
2. PYUDALISMO
- pangkasunduang relasyon ng mga miyembro ng upper-
class ng Medieval Europe
- pinagkalooban ng lupa ang isang tao kapalit ng serbisyo,
pollitical o military
- nagsimula sa panahon ng kaguluhan (sinakop ng
Barbarians ang Europa)
- dito nagsimula ang gitnang panahon o middle ages
- umunlad ito sa gitna ng ika-11 na siglo hanggang
kalagitnaan ng ika-13 na siglo
- nabuo ang mga manors
Katangian:
- laganap sa mga komunidad na agricultural ang ekonomiya
- binubuo ng isang istruktura
Feudal Lord - namumuno sa mga manors
Basalyo - nabibigyan ng lupa o fief
Serf - mga tagabungkal at tagapagyaman ng lupa
- ginagamit ang sistemang manorial kung saan ang may-ari
ng lupa ang namamahala sa mga karapatan ng mga taong
nagtatrabaho para sa kanya
- naglalayong maglunsad ng isang malakas na
organisasyong pang-militar upang mabigyan ng proteksyon
ang bawat isa.
Obligasyon ng Basalyo sa Feudal Lord:
- magbigay ng serbisyo military sa oras na kailangan
- pagpaplano at pamamahala ng mga gawain sa loob ng
manor
- pinansyal na obligasyon sa oras na kailangan ng feudal lord
ang tulong
- tagapagpatupad ng batas
- Hukom
Dahilan ng Pagbagsak ng Pyudalismo:
1. Paglaganap ng pera at mga kabayanan
2. Hindi na gaanong mahalaga ang lupa
3. Paglaganap ng kapitalismo
4. Paglaganap ng pulbura
* Bubonic Plague (1348) 3/5 ng populasyon ng Inglatera ay
nawala
Hapon - Daimyo = feudal lord
Samurai = basalyo
3. CASIQUISMO
- pagpapahiram ng nagmamay-ari ng lupa sa mga tenants o
kasama
- Casique ang tawag sa nagmamay-ari ng lupa
- sistemang ekonomika, pulitikal at sosyal kung saan may
sariling pamamalakad at pamahalaang lokal
maging kanila
- naging karaniwan sa mga bansang Asyano gaya ng India,
Japan, China at dito sa Pilipinas
Casiquismo sa Pilipinas
- laganap ito bago dumating ang Kastila
- mayaman at maimpluwensya ang nagmamay-ari ng lupa.
Siya ay mapagmahal sa kayamanan at katayuan sa buhay.
- nagtagal ito dahil sa sunud-sunuran ang mga tenants
Katungkulan ng Isang Casique:
- tinitignan niya ang kapakanang pangkabuhayan at
ispiritwal ng mga nasasakupan
- tagasingil ng buwis
- tagapamahala ng katarungan
- tagapamagitan
Mga Sistema sa Paggamit ng Lupa:
a) Sisteman Inquilino
- pagpapahiram ng lupa sa mga tenants o kasama
- nagbabayad ng renta (cash o in kind)
b) Sistemang Kasama (tenant)
- magkasosyo ang casique at kasama sa pagsasaka
May dalawang pamamaraan ng pagsososyo:
1) Hati sa gastos para sa materyales. Hati rin sila sa
ani.
2) Sa tenant ang lahat ng gastos sa materyales.
Hati sila sa ani at ang hatian ay:
2/3 sa tenant
1/3 sa may-ari ng lupa o casique
c) Tenant-Servant System
- ang tenant ay namumuhay kasama ang landlord
- libre ang board at lodging
- itinatakda ng may-ari ng lupa ang hatian sa ani
d) Clearing System
- ginagamit sa mga di pa nabubungkal na lupa
- walang upa o renta pag di pa nalilinis
- 50% ang upa kapag nabungkal at nakapag-ani na
- tataas ng 50% ang upa kapag tumaas ang ani
Mga Di-Kabutihan ng Casiquismo
- Sistemang Usuriya - pagpapautang na magpapataw ng
mataas na interes tulad ng
a.) takipan - pagpapataw ng 100% interes
b.) talindua - pagpapataw ng 50% interes
c.) terciahan - pagpapataw ng 33% o 1/3 interes
- Paternalismo - lubusang pakikipaggasahan ng mga
magsasaka sa mga casique na nagbubunga ng katamaran
- libreng serbisyo ng mga magsasaka sa mga casique
- pang-aabuso sa mga karapatan ng mga magsasaka
Pagbagsak ng Casiquismo
- pagdating ng mga Amerikano
- pagkakaroon ng edukasyon ang mga tao
4. MERKANTELISMO
- isang teoryang pampulitika na pinairal sa Europa noong
16-18 na siglo upang pamahalaan ng gobyerno ang
pagpapayaman ng ekonomiya ng bansa
- layunin nitong matamo ang kapangyarihan at kasikatan
- hinango ito sa Doktrina ng Merkantil - "ang bansa ay
magiging mayaman sa pamamagitan ng pagkamal ng
maraming ginto at pilak" (ginamit itong batayan ng
kayamanan at kapangyarihan ng isang bansa)
- tinagurian itong "nationalism through commerce"
- isinasagawa ito sa pamamagitan ng pagluluwas ng
produkto at pananakop ng mga maliit na bansa upang
kontrolin ang kanilang ekonomiya.
- Pransya at Inglatera ang mga naunang gumamit nito
- lumaganap noong ika-16-18 na siglo
- hindi na ito umiiral ngayon
7 na Bagay na Binibigyang-Diin ng Merkantelismo:
1. Mahahalagang metal o bakal ang batayan ng yaman ng
bansa
2. Ang bansang walang minahan ay maaaring magkaroon sa
pamamagitan ng pakikipagkalakalan
3. Magpanatili ng balance of trade
4. Malaking populasyon – pagkukunan ng paggawa,
pamilihan, sundalo
5. Luho sa inaangkat na produkto ay binabawasan
6. Pagpapabrika – hindi pinahihintulutan ito sa mga kolonya
para bumili sa mga nananakop na mga bansa (mother
country)
7. Pagpapahalaga sa pagtitipid at pagtangkilik ng sariling
produkto
5. PASISMO
Ang Pasismo ay isang sistemang ekonomikal kung saan ang
isang diktador ang humahawak sa lahat ng industriya.
Ito ay isang pulitikal na pagtanaw sa buhay.
KASAYSAYAN
Ang salitang ‘facism’ ay nagmuka sa salitang fasces o mga
lumang simbolo ng kapangyarihan ng mga Romano.
Benito Mussolino – ang nagpaumpisa ng katawagang
fascism noong 1919
Napoleon I – ang nagsimula ng makabagong fascism nang
diktahan niya ang Pransya noong 1800s.
Sa Italy, ang Fascist Party ang nangako ng mga
pagbabagong pang-ekonomiya at pambansa kaya’t
nahikayat nila ang hari nito nag awing punong ministro si
Mussolini noong 1922.
Si BENITO MUSSOLINO ay tinawag na Il Duce (ang pinuno),
at kanyang binuwag ang mga partido sa Italy at itinira
lamang ang Fascist Party.
Sa Alemanya, ang Fascist Party na tinatawag na
NATIONAL SOCIALIST GERMAN WORKERS’ PARTY o NAZI
PARTY ang namuno noong mga panahon ng paghihirap
matapos ang World War I.
Adolf Hitler - ang pinuno ng mga Nazis, ang naging
pinuno ng pamahalaan at kanyang binuwag ang
konstitusyon at ginawang fascist state ang Alemanya
Mga Katangian:
Ang fascism ay:
1. Isang anyo ng pamahalaan na karaniwang
pinamumunuan ng isang diktador.
2. Napapaloob dito ang buong pamamahala ng
pamahalaan sa mga gawing pampulitika, pang-
ekonomiya, pangkultura, panrelihiyon at panlipunan.
3. Pinahihintulutan ang mga industriya na mapasapribado
ngunit nasa ilalim ng pamahalaan.
4. Napapaloon din dito ang masidhing patriotism,
maladigmaang patakaran at persecution ng mga
minoridad.
5. Ang pamahalaan ay mahigpit na pinamamahalaan ang
mga industriya upang makasiguro na tinutugunan nito
ang mga pangangailangan ng bansa.
6. Hindi pinahihintulutan ng pamahalaan ang pag-aangkat
ng mga produkto mula sa ibang bansa
7. Ipinagbabawal ng pamahalaan ang mga welga at mga
unyon ng paggawa
8. Ang mga korporasyon ay itinatatatag ng pamahalaan na
binubuo ng mga manggagawa at mga may-ari
9. Sa pamamagitan ng mga korporasyon itinatakda ng
pamahalaan ang mga suweldo, oras at mga production
goals
10. Hawak ng pamahalaan ang mga pahayagan, radyo at
iba pang pamamaraan ng komunikasyon.
11. Ang anumang paglabag sa pamahalaan ay maaaring
magresulta sa pagkakakulong, pagpapakasakit at
kamatayan.
12. Ang lahat ng mga bata ay hinihikayat ng pamahalaan na
sumali sa mga samahang magtuturo sa kanila ng pag-
eehersisyo, pagmamartsa at pagtuturo ng mga
paniniwala ng pasismo.
13. Ang National Planning Board ay nagpaplano ng
ekonomiya.
Mga Kabutihan ng Pasismo:
1. Iginigiit nito ang pagkamakabayan
2. May pagkakapantay-pantay ang mga manggagawa
3. Disiplinado ang mga tao karaniwang mula pa sa
pagkabata
4. Ang produksyon ay pawang nakatuon sa
pangangailangan ng bansa.
5. Hindi umaasa ang bansa sa pag-angkat ng mga
bagay buhat sa ibang bansa.
6. Hindi maaantala ang produksyon ng mga welga
7. Pinapayagan ang pribadong pagmamay-ari
Mga Kasamaan ng Pasismo:
1. Limitado ang mga karapatan at pati kalayaan ng
mga mamamayan.
2. Mala-digmaan ang patakaran ng pamahalaan.
3. Iisa lamang ang partidong pampulitika
4. Walang kalayaang magpahayag
5. Salungat sa komunismo at sa mga liberal na
sistema
6. Gumagamit ng marahas na pamamaraan ng
pagkuha ng gusto niyang makamit.
7. Walang respeto sa pagiging pribado ng buhay ng
tao at pinipilit na sunurin ang patakarang ito.
8. Mataas ang presyo ng produkto.
9. Ang mga minoridad ay pinahihirapan at kung
minsan ay pinapatay.
10. May secret police na dumudurog sa oposisyon
Mga Bansang Gumagamit ng Pasismo:
Italy – nagsimula nitong gamitin ang pasismo nang
mamuno si Benito Mussolini
Alemanya – si Adolf Hitler at ang kanyang Nazi Party
ang gumawa ng fascist state sa Alemanya
Hungarya – ang fascist party na Arrow Cross ang
namuno noong 1930s
 Romanya – ang samahang fascist na Iron Guard ang
naging pinakamalakas na partidong pulitikal
Hapon – noong 1930, sumikat at lumakas dito ang mga
fascists groups
Argentina – si Juan D. Peron ang nagtatag ng
diktadurang pasismo noong 1944 – 1955
Espanya – noong Spanish Civil War (1936-39),
sinusuportahan ng isang fascist group, ang Falance
Espanola, rebolusyong pinamumunuan ni Francisco
Franco. Nanalo siya at naging mala-pasismo ang
kanyang pamahalaan
6. KOMUNISMO (nakabase sa plano)
Karl Marx – tinaguriang Ama ng Komunismo
- sinulat niya ang Das Kapital na tinaguriang
bibliya ng komunismo
- naisulat din niya ang Communist Manifesto
na nagbigay-daan sa paglawak ng komunismo.
Kasama niyang sumulat si Friedrich Engel.
- Pinalawak niya ang kaisipang ito sa hangaring
matamo ang lipunang walang pag-uuri
(classless society) sa pamamagitan ng
pagbibigay ng kapangyarihan sa mga
manggagawa na tinawag niyang prolitariat
Nikolai Lenin –lider ng mga Bolshivik, ang nagpasimula ng
komunismo sa Rusya.
Mao Tse Tung – nagpasimula nito sa Tsina
- isang sistemang pang-ekonomiya na ang estado ang
kumokontrol at nagmamay-ari ng lahat ng industriya at
yaman ng bansa
- may CENTRAL PLANNING BOARD na nagsasagawa ng
pagsagot sa mga suliraning pang-ekonomiya
- ang lahat ng tao ay gagawa at kikilos batay sa kaalaman at
kakayahan
- sila ay babayaran ayon sa kanilang pangangailangan
- hindi pinapayagan ang pribadong pagmamay-ari
- lahat ng gawaing pang-ekonomiya at ang pagpepresyo ng
mga produkto ay itinatakda ng pamahalaan
- sa kasalukuyan, wala pang bansa ang nakarating sa full
communism o absolute communism
- unti-unting naglalaho, sanhi ng paghahangad ng tao sa
kalayaan
Apat na yugto ang pagdadaanan bago maging
komunista ang isang bansa:
1. Ang pagbagsak ng kapitalismo at pag-agaw sa
pamahalaan
2. Ang diktadorya ng mga manggagawa o prolitariat.
Lahat ng gamit sa produksyon ay pag-aari at
kontrolado ng pamahalaan.
3. Pagtatag ng lipunang sosyalista batay sa
prinsipyong mula sa tao, batay sa kakayahan, at
batay sa pangangailangan.
4. Lipunang komunista kung saan ang lahat ay sagana
sa pangangailangan at ang pamahalaan ay hindi na
kailangan, maliban sa mga administrador na
namamahala sa mga industriya
Katangian:
- Autokrasya – pamamahala ng iisang partido at hindi
malayang eleksyon
- ang tao ay nabubuhay para sa estado at walang kalayaan
at karapatang tinatamasa
- ang mga lumalaban sa pamahalaan ay ipinatatapon o
ipinapapatay
- walang kompetisyon dahil sa kontrolado ng pamahalaan
ang produksyon ng produkto at serbisyo
- lahat ng kapital ay pag-aari ng pamahalaan. Ito rin ang
nagbibigay ng trabaho sa mga manggagawa at nagtatakda
ng gawain batay sa kakayahan ng manggagawa
- nagbibigay ng gantimpala sa mga manggagawang
pinakamatulungin at produktibo at kaparusahan o
pagpapatapon sa mga hindi gumagawa nang maayos
7. SOSYALISMO (nakabase sa pamilihan)
- pinaghalong kapitalismo at komunismo
*Estado – hawak ang pangunahing industriya
*Mamamayan – maliliit na industriya ang maaaring
hawakan pero may pakialam pa rin ang pamahalaan
- sumibol sa Pransya at Britanya noong 1830
- Si Robert Owen ang unang gumamit ng salitang
‘sosyalismo’
- isang capitalist na dumamay sa mahihirap at
kaawa-awang manggagawa
- itinatag niya ang sosyalismong utopia
UTOPIA – hango sa kaisipan ni Thomas More
- isang perpektong lipunan
- makakamit sa pamamagitan ng pagkakaroon ng
pantay-pantay na pamamahagi sa produksyon ng
bansa.
- mahalaga ang kooperasyon kaysa kompetisyon
- kolektibong pamamaraan ang pagmamay-ari ng yaman sa
pagkakaroon ng welfare state¸naibigay ng pamahalaan ang
kahat ng pangangailangan ng mamamayan
- lahat ng tao ay tumatanggap ng pare-parehong benepisyo
Karl Marx – itinuturing pinakasikat at dakilang sosyalista
8. KAPITALISMO
PAANO NABUO:
Mid 1700s – isang grupo ng ekonomistang Pranses na
tinatawag na Physiocrat ay nagpilit sa pamahalaan na itigil
ang pakikipag-ugnaan sa ibang bansa.
LAISSEZ-FAIRE – ay nag-uutos na itigil ang tariffs at iba
pang restriksyon sa pakikipagkalakalan.
Adam Smith – ang bansa ay maaaring magtaas ng
kanilang yaman sa pagtatalaga ng free trade. Sinulat niya
ang The Wealth of Nations kung saan ipinaliliwanag niya
kung paano nangyayari ang Laissez-Faire
* Tinanggal na ng British Government ang Merkantelismo at
pinalitan ng Kapitalismo noong panahon na iyon
Karl Marx – nagtanggal ng Laissez-Faire
John Maynard Keynes – gumawa ng aklat na General
Theory of Employment Interest and Money noong
1936
- inalis niya ang paniniwalang ang mga
kapitalistang bansa ay walang economic affairs.
Ito’y dumedepende sa paggasta ng mga mamimili,
negosyo at pamahalaan
1940s – natapos ang Great Depression na ang malaking
gastusin ng military sa World War II ay nabawi
Mid-1970s – itinaas ang paggastos at kontrol ng
ekonomiya
Mga Katangian Batay sa Salik:
1. Mamamayan – sila ang nagbibigay-impluwensya sa
ekonomiya bilang konsumer, mga manggagawa at bilang
mamumuhunan.

2. Negosyo – sila ang nagdedesisyon kung ano ang

gagawin nilang produkto at kung saan gaganapin ang
kanilang mga kilusan o gawain.

3. Pamilihan (Market) – isang tadhana na ginagamit ng

mga ekonomista para sa mga lugar at sitwasyon na kung
saan ang mga tao ay bumibili at nagtitinda ng produkto at
serbisyo.
Supply – produkto o serbisyo na inaalok para mabili
Demand – dami ng produkto o serbisyo na gustong
bilhin ng tao

*Ang mga presyo ay madalas na nagbabago dahil

ang supply at ang demand ay hindi pantay.

4. Kita (Income) – nakasalalay ito sa dami ng kasanayan o

kagustuhan para sa mga kasanayan na pinahahalagahan ng
lipunan.

5. Gobyerno/Pamahalaan – pinapayagan nitong magamit

ng mga mamamayan ang kanilang mga ari-arian ayon sa
kanilang kagustuhan at makapagtrabaho kung saan man nila
gusto.

MGA KATANGIAN
1. Pribadong Pagmamay-ari – ang lahat ng mga
karapatang bumili o magmana ng mga mahahalagang bagay
na maaaring gamitin sa negosyo.

2. Malayang Pagpasok sa Negosyo o (Free Enterprise)

– kahit sinuman ang hindi lumalabag sa batas ay maaaring
gumamit ng puhunan upang pumasok sa negosyo.

3. Kompetisyon – dahil maraming pumapasok sa negosyo,

dahilan sa tubo na kikitain dito ay nagkakaroon ng
kompetisyon sa pamamagitan ng pagpoprodyus ng mataas
na kalidad na produkto sa mababang presyo.

4. Pagtuon sa Tubo – ito ang pinakasentro o tuon ng

kapitalismo sapagkat ito ang dahilan ng paggamit ng
puhunan sa pagpasok sa negosyo at pakikipagkompetisyon.

Mga Di-Kabutihan ng Kapitalismo

I. Panlipunan
i. Eksploytasyon
ii. Di Pagkakapantay-pantay

II. Pang-ekonomiya
i. Sobrang produksyon
ii. Pagkawala ng trabaho
iii. Matinding kompetisyon
iv. Konsentrasyon ng Kapangyarihang Pang-
ekonomiya

III. Pampamahalaan
i. Kompetisyon sa Publiko at Pribadong Sektor