GINEKOLOGIJA

SADRŽAJ:

MENSTRUALNI CIKLUS,
METODE KONTRACEPCIJE
TRUDNOĆA,
PREGLEDI U TRUDNOĆI
LIJEKOVI U TRUDNOĆI
NOVOROĐENČE,
NEDONOŠČE,
POROD,
ŽENA POSLIJE POROĐAJA
GINEKOLOŠKI PREGLEDI,
OBOLJENJA U GINEKOLOGIJI...

Menstrualni ciklus je razmak od jedne do druge menstruacije. Prvi dan ciklusa je zapravo
prvi dan menstruacije. Uredan menstrualni ciklus traje 28±7 dana. U mnogih žena trajanje ciklusa
varira, stalno ili povremeno.
Menstrualni ciklus odvija se na tri razine:
hipotalamus i hipofiza
jajnik - gametogeneza i stvaranje spolnih hormona
maternica - promjene vrata i sluznice maternice tijekom ciklusa.
Hipotalamus, kao most između mozga i hipofize, kontrolira lučenje svojih oslobađajućih i
inhibirajućih hormona iz prednjeg režnja hipofize. Nasuprot tomu, prednji režanj hipofize otpušta
svoje hormone i regulira rad jajnika.
Najvažniji hormoni menstrualnog ciklusa:
GnRH (gonadotropin realising hormon) je oslobađajući hormon iz hipotalamusa. Veže se na
receptore gonadotropnih stanica prednjeg režnja hipofize i potiče sintezu gonadotropnih hormona
FSH i LH.
FSH - folikulstimulirajući hormon hormoni hipofize koji
LH - luteinizirajući hormon kontroliraju funkcije gonada i reprodukciju čovjeka
GnRH se oslobađa u skokovima (pulsativno), što utječe i na skokovito oslobađanje FSH i LH.
Skokovitost GnRH stvara se u hipotalamusu međusobnom reakcijom neurotransmitera i
neuromodulatora: dopamin, endorfini, GABA, acetilkolin...
FSH i LH potiču proizvodnju spolnih hormona u jajnicima.
Spolni hormoni jajnika su:
 estrogeni - estradiol (najvažniji estrogen), estron i estriol (slab estrogen, jajnik ga
proizvodi 20-30 posto), dominantni hormon 1. faze ciklusa
 progesteron - dominantni hormon 2. faze ciklusa
 androgeni - androstendion i testosteron (prekursori estrogena).
Hormoni jajnika šalju tijekom ciklusa povratne informacije u mozak, tj. djeluju na hipofizu i
hipotalamus mehanizmima povratne sprege.
Postoji, dakle, stalna interakcija između hipotalamusa, hipofize i jajnika, što ukazuje na
kompleksnost menstrualnog ciklusa.
Ciklus ima 2 faze:
1. faza :
Folikularna faza menstrualnog ciklusa u kojoj se zbiva rast i sazrijevanje folikula i jajne stanice.
Počinje prvim danom menstruacije, a završava sazrijevanjem jajne stanice i ovulacijom. U
svakom ciklusu sazrije samo 1 folikul do stadija dominantnog folikula i 1 jajna stanica.
Menstruacija je ljuštenje sluznice maternice koje se javlja tijekom fertilne dobi, traje 3-7 dana i
ponavlja se svakog mjeseca, osim u trudnoći. Označava kraj jednog ciklusa i početak novog.
U 1. fazi ciklusa izlučuje se FSH koji stimulira rast folikula. Folikul tijekom sazrijevanja izlučuje
hormon estrogen.
Estrogen, među ostalim, potiče:
 Daljnje sazrijevanje folikula
 Zadebljanje sluznice maternice u smislu proliferacije (bujanja)
 Promjene vrata maternice: ušće se otvara, cervikalna sluz je obilna, prozirna i
elastična (fenomen paprati pri ovulaciji)
 Šalje povratnu informaciju u mozak o zbivanjima na razini jajnika
U trenutku kad koncentracija estrogena dosegne određenu razinu, hipofiza pojačano izlučuje
hormon LH (i nešto manje FSH) te ovaj skok u izlučivanju dovodi do ovulacije.
Promjene kanala grlića maternice prije/nakon, te u vrijeme ovulacije
Ovulacija je rasprsnuće dominantnog folikula i oslobađanje jajne stanice. Najčešće se događa
između 10. i 16. dana prije sljedeće menstruacije. Jajna stanica sada putuje kroz jajovod prema
maternici i čeka oplodnju.
Slijedi
2. faza ili luteinska faza:
Folikul koji je prsnuo i oslobodio jajnu stanicu pretvara se u žuto tijelo pod utjecajem LH
(luteinizirajući hormon), hormona prednjeg režnja hipofize. Žuto tijelo proizvodi progesteron,
dominantan hormon ove faze, i estrogen koji je sada 30 posto niži od predovulacijske razine.
Progesteron i estrogen sinergistički djeluju na transformaciju endometrija i pripremu za
implantaciju.
Zbivanja u 2. fazi pod utjecajem su prije svega progesterona i estrogena:
 sekretorna transformacija sluznice maternice (endometrija);
 šalje povratnu informaciju u mozak o zbivanjima na razini jajnika;
 promjene na vratu maternice: ušće se zatvara, cervikalna sluz postaje oskudna i
gusta.
Ako ne dođe do oplodnje, pada razina hormona progesterona i estrogena, a sluznica maternice se
ljušti. Nastupa nova menstruacija i započinje novi ciklus.

Metode kontracepcije
Kontraceptivne tablete
Ostale hormonske metode
Unutarmaternični sustav (IUS)
Metode barijere
Prirodne metode kontracepcije
Prekinuti snošaj (coitus interruptus)
Kirurške metode
Kontracepcija obuhvaća sve metode koje sprječavaju nastanak neželjene trudnoće.
Kontraceptivne metode nisu specifikum današnjice. Najvjerojatnije postoje koliko i ljudski rod. U
nekim dijelovima svijeta primjenjuju se normalno, dok u nekima još uvijek postoje predrasude i
strah, nažalost zbog općeg neznanja populacije.
Hormonske kontraceptivne tablete najsigurniji su i najčešće korišten oblik kontracepcije u
zemljama razvijenog svijeta. Osim njih, postoje i druge metode hormonske kontracepcije
(injekcije, potkožni implantati, flasteri, vaginalni prstenovi).
Maternični ulošci kontraceptivna su metoda koja se uglavnom koristi u žena koje su rađale.
Danas se koriste ulošci s bakrom ili s hormonima.
U metode barijere ubrajaju se kondom, dijafragma, cervikalna kapa, spužvica i spermicidi.
U prirodne metode kontracepcije ubrajaju se periodička (određivanje plodnih i neplodnih dana,
kalendarska, metoda cervikalne sluzi (Bilingsova) te temperaturna metoda.
Sterilizacija je kontraceptivna metoda koja je u nekim zemljama sve češća. Postoji još i hitna ili
postkoitalna kontracepcija.

SVE O TRUDNOĆI

Jajnik i hormoni jajnika

Jajnik ili ovarij, parni je unutrašnji spolni organ žene, koji se nalazi u maloj zdjelici, sa svake
strane maternice. Između jajnika i maternice nalaze se jajovodi, koji povezuju ta dva organa.
Jajnik je građen od vezivna tkiva u kojem se nalaze jajne stanice. U ženskog novorodenčeta ima
300.000 do 400.000 prvotnih (primordijalnih) jajnih stanica, od kojih oko 90 posto nestaje te ih u
vrijeme puberteta ima oko 30.000.

Prvotna jajna stanica, tzv primordijalni folikul, pod utjecajem je hipofiznih hormona, FSH i LH.
FSH hormon poriče rast skupine primarnih folikula, od njih 30.000 koji se nalaze u jajniku zrele
žene. Od petog do sedmog dana ciklusa odabire se samo jedan primarni folikul, a ostali
propadaju. Veličina primarnog folikula je oko 50-100 mikrometara (tisućih dijelova milimetra).
Pod djelovanjem FSH jedan folikul raste, njegova se veličina postupno povećava, u vrijeme
ovulacije dosiže najveći obujam, od oko 1,5 cm, kada je vidljiv i golim okom. Za potpuni rast i
razvoj folikula, u vrijeme ovulacije, potrebno je i djelovanje LH hormona hipofize. Oko 14. dana
pravilna ciklusa, uzajamnim djelovanjem FSH i LH hormona, folikul koji se sada naziva Graafov
folikul prsne te se jajna stanica izlije u trbušnu šupljinu. U to vrijeme resice jajovoda prijanjaju
jajniku, obuhvate jajnu stanicu. Ako je u vrijeme ovulacije, uoči ili neposredno nakon nje žena
imala spolni snošaj, u jajovodu se susreću spermij i jajna stanica. Samo nekoliko spremija se
nalazi u početnom dijelu jajovoda (ampula jajovoda) i u pravilu samo jedan spermij oplodi jajnu
stanicu, jedan od više od 50 milijuna spermija u čitavom izbačenom sjemenu zdrava muškarca. U
svakom ciklusu sazrijeva i postiže oplodnu sposobnost samo jedna jajna stanica, a oplodi je samo
jedan od nekoliko spermija koji doputuju u ampulu jajovoda. Oplođena jajna stanica sljedećih
šest dana putuje jajovodom te se šestog do sedmog dana ugnijezdi u sluznicu maternice.

Graafov folikul, dalje pod utjecajem FSH i LH hormona, pretvara se u tzv žuto tijelo, (korpus
luteum). Ako ne nastane oplodnja, vijek trajanja žutog tijela je 14 dana, najjače je njegovo
djelovanje oko sedam dana od ovulacije (21. dana redovita ciklusa). Već 9.- do 11.
dana svoga trajanja žuto tijelo počinje propadati,
njegova funkcija potpuno prestaje početkom menstruacije, dakle 14. dana od njegova nastanka,
odnosno 28. dana redovita ciklusa, ono postaje tzv bjeličasto tijelo (korpus albikans). Ako nastupi
oplodnja, žuto tijelo ne nestaje, već nastavlja svoju funkciju sljedeća tri do četiri mjeseca
trudnoće, sve do trenutka kada tu funkciju u potpunosti preuzima posteljica. Funkcija žutog tijela
posebice je važna prvih šest do osam tjedana trudnoće. Nedovoljna funkcija žutog tijela može biti
uzrokom spontanih pobačaja.
Tijekom reproduktivna života žene, koje traje 30 do 40 godina, od 300.000 do 400.000
primordijalnih folikula u ženskog novorodenčeta, odnosno oko 30.000 folikula u vrijeme
puberteta, godišnje sazrije oko 1213 folikula, u djelom životu njih 300-400, a svi ostali
propadaju.
Hormoni jajnika:
Folikul u rastu i žuto tijelo proizvode svoje hormone: gestagene, androgene i estrogene. Sve tri
skupine hormona imaju sličnu strukturu, razlikuju se po smještaju ugljikovih atoma. Ti hormoni
nastaju naime iz kolesterola, uobičajenog sastavka hrane; odnosno masnih tvari. Kolesterol iz
hrane nakon resorpaje iz crijeva, kola krvlju, taIoži se u masnim tkivima, a sastojak je i svih
stanica. Folikul i žuto tijelo jajnika iz kolesterola stvaraju zajedničkog hormonskog prethodnika
"pregnenolon". Iz njega nastaje progesteron i androgeni hormoni androstendion i testosteron.
Pretvorbom androgena stvaraju se "pravi" ženski hormoni; estrogeni (estron i esiradiol).
Androstendion i testosteron su karakteristični muški spolni horrnoni, potrebni su za rast brade i
muški oblik dlakavosti. U nekim slučajevirna, kada se ženi umjetno daju androgeni, ili kada
jajnici žene sami stvaraju umjesto estrogena androstendion i testosteron, nastaje tzv. "virilizacija"
žene, u žene se javljaju muške spolne oznake (dlakavost, glas, promjena oblika vanjskih spolnih
organa). Androgeni hormoni su prethodnici estrogena, oni se u žena mogu iz krvi i mokraće
otkriti u maloj koncentraciji. Daleko su važniji estrogeni i gestageni, a njihova koncentracija u
krvi i izlučivanje mokraćom mijenja se tijekom menstrualnog ciklusa.
Estrogeni se stvaraju tijekom djelog ciklusa, iz folikula jajnika i žutog tijela. Najjače im je
lučenje u vrijeme ovulacije i nekoliko dana nakon nje. Estrogeni su "pravi" ženski hormoni. Oni
djeluju na razvoj spolnih organa, na cijeli organizam, na metabolizam i na psihu žene. U
pubertetu pod djelovanjem estrogena rastu maternica (broj i veličina njenih mišićnih stanical i
rodnica, stidnica dobije svoj konačni oblik, oblikuju se klitoris, velike i male stidne usne. Među
djelovanje na spolne organe spada i poticaj na rast kanalića žlijezdi dojke. Djelovanje na cijeli
organizam se očltuje u "ženskom" obliku tijela, u odnosu na muškarce: ramena su u žena,
neovisno o visini, uža i zaobljena, kukovi širi, mast se karakteristično odlaže u stijenci trbuha i na
stidnom brežuljku, ramenom obruču i nadlakticama, na stražnjici i natkojenicama.. Dojke se
povećavaju, a bradavica dojki se ispupčuje, razvija se karakteristični oblik kostiju zdjelice,
prikladan za rađanje djeteta. Na stidnom brežuljku te pod pazuhom pojavljuju se dlačice.
U žene u reproduktivnoj dobi, u prvoj fazi ciklusa, mišićje tijela maternice je osjetljivije na
podražaj, buja sluznica maternice, pojavljuje se sluz u žlijezdama vrata maternice, povećava se
slojevitost stijenke rodnice i broj odljuštenih stanica u rodnici. Metabolički učinak estrogena je
zdravstveno neobično važan. U kostima estrogeni potiču stvaranje osnovne tvari te ulaganje
vapna (kalcija) i fosfora. U žena s ranom, umjetnom menopauzom (odstranjenje jajnika) i u žena
s kasnom postmenopauzom, u pravilu se razvija osteoporoza (razrjeđenje kostiju) sa sklonošću
prijelomima. Na toj spoznaji se temelji suvremeno nadomjesno hormonsko liječenje. Od općeg,
metaboličkog djelovanja valja naglasiti da estrogeni zadržavaju u organizmu sol i vodu te
sudjeluju u metabolizmu masti odnosno lipida: snizuju u krvi kolesterol, mijenjaju međusobni
omjer lipoproteina te tako djeluju zaštitno na razvoj ateroskleroze i krvožilnih komplikacija.
Progesteron se, u primarnom folikulu, u maloj količini stvara u prvoj polovici ciklusa. Već uoči
ovulacije, u razvijenom Gaafovom folikulu, 11 do 12 dana ciklusa, pojačava se njegovo lučenje, a
oko 21. dana ciklusa, dosiže 10-20 puta više vrijednosti od onih u prvoj polovici ciklusa.
Progesteron djeluje na spolne organe i na čitav organizam. Naročito je izraženo djelovanje na
maternicu. Progesteron se suprostavlja razdražujućem učinku estrogena na trup maternice:
snizuje spremnost maternice na stezanja (kontrakcije), a podjednako djeluje i na druge trbušne
organe građene od glatkog mišićja: crijevo, mokraćni mjehur, mokraćovodi. Progesteron mijenja
karakteristike sluzi žlijezda vrata maternice, ona postaje gusta, nerastezljiva, kroz nju spermiji ne
prolaze lako. Progesteron zaustavlja daljnje umnažanje epitela rodnice. Na dojke djeluje
umnažanje žlijezdanog epitela. Opći metabolički učinak se očituje izlučivanjem zadržane soli i
vode. Razina progesterona i njegovo djelovanje je najizrazitije u trudnoći: "smiruje maternicu",
usporava pokrete crijeva, pa je odavna nazvan "čuvarem trudnoće".
Tijekom ciklusa jajnici proizvode estrogene hormone i progesteron. U prvoj polovici ciklusa,
prvih 14 dana, dominira djelovanje estrogena, sve izrazitije što je ovulacija bliža, kad je
maksimum estrogene sekrecije. U drugoj fazi ciklusa dominira lučenje progesterona. Ti hormoni
imaju, kao što je rečeno, djelovanje na spolne organe, ali i na cijeli organizam, među ostalim i na
psihu žene. Približavanjem kraja ciklusa, pred menstruaciju se može pojaviti tzv. premenstrualna
napetost : nakupljanje tekućine, blagi otok skločnih zglobova, napetost dojki, nadutost u trbuhu,
pojačava se apetit, a i tjelesna težina se može povećati. Zbog djelovanja progesterona na
toplinsko središte u mozgu, povisuje se temperatura za pola do jednog stupnja Celzijusa, što se
koristi za otkrivanje ovulacije, mjerenjem tzv. jutarnje temperature. U nekih žena je spolni nagon
naročito izražen u vrijeme ovulacije, što je zaostatak rasplodnog nagona (estrusa) koji postoji u
životinja. Neke žene se u prvoj polovici ciklusa osjećaju svježima, sposobnima za rad i stvaranje,
a u drugoj polovici se povlače u sebe, ili su s pojačanom, ali neciljanom aktivnošću,
postajurazdražljive, zajedljive, ili i s izljevima gnjeva. Teži oblici su rijetki, mogu se javiti u
psiholabilnih žena. Pojavom menstruacije sve smetnje prestaju, počinje ponovno nova faza
svježine i radosti.

Građa maternice i unutrašnjih spolnih organa

Unutrašnje spolne organe žene čine jajnici, jajovodi, maternica i rodnica. Na njih se nadovezuju
vanjski spolni organi: stidnica (vulva) s velikim i malim usminama i Bartholinovim žlijezdama te
dražica (klitoris). Klitoris prema naprijed prelazi u stidni brežuljak, pokriven dlakama, a stidnica
prema straga u međicu.
maternica (u sredini ), jajnici
(rozo) i jajovodi koji ih povezuju

Maternica (lat. uterus) se nalazi u sredini male zdjelice, ispred nje je mokraćni mjehur, a iza nje
završno debelo crijevo. Maternica ima oblik i veličinu naopako okrenute kruške, s najvećim
dijelom (koji se naziva korpus ili tijelo maternice) smještenim prema gore, a najužim dijelom
(nazvanim cerviks ili vrat maternice) smještenim najniže. Tijekom trudnoće se, međutim, njezina
veličina izrazito povećava te zauzima čitavu trbušnu šupljinu, sve do donjih rebara, da bi se
nakon poroda ponovno vratila na svoje mjesto, između mokraćnog mjehura i završnog debelog
crijeva (rektuma). Težina maternice iznosi 50-60 g. Kruškolika je oblika, njena je duljina u
odrasle žene oko 7-8 cm.
Maternica je pomični organ, koji se može pomaknuti i nekoliko puta tijekom dana za po nekoliko
centimetara (kada su mokraćni mjehur i završno debelo crijevo puni). No, pomično je samo tijelo
maternice, jer vrat, zbog svojeg smještaja i povezanosti s mokraćnim mjehurom i završnim
debelim crijevom, ostaje nepomičan. Maternicu na mjestu drže tri sustava sveza:

Sustav podupiranja: Vrat maternice se nalazi poduprt mišićnom ovojnicom oblika ležaljke,
nazvanom zdjeličnim dnom, koje zatvara najniži dio zdjelice i podupire unutarnje organe, osobito
maternicu, crijeva i rodnicu.

Sustav ovjesa: Maternica je okružena svezama (ligamentima) koji joj, poput meke rastezljive
užadi koja omogućuje blago pomicanje, omogućuje stabilnost. Osobito su važne uterosakralne
sveze koje usidruju maternicu sa stražnje strane (polaze s vrata maternice, okružuju završno
debelo crijevo i hvataju se na sakrum (najdonji dio kralješnice); kardinalne ili Mackenrodtove
sveze koje pridržavaju maternicu sa strana (protežu se izmedu postraničnih dijelova vrata
maternice i stijenke zdjelice) i pubo-vezikalne sveze kojc fiksiraju maternicu sprijeda prema
mokraćnom mjehuru i stidnoj kosti (dijelu zdjelice koji se nalazi sprijeda).
Sustav usmjeravanja: Usmjerenost tijela maternice osigurana je osobito rastezljivim svezama
koje se mogu prilično izdužiti. Radi se o dvije okrugle sveze (ligamenta rotunda), koje polaze
jedna s desne strane, a jedna s lijeve strane maternice te drže gornji dio usmjeren prema stidnoj
kosti i mokraćnom mjehuru, i o širokim svezama, desnoj i lijevoj (ligamenta lata) koje prekirvaju
prednju i stražnju stijenku maternice i protežu se sve do zida zdjelice.
Kako je normalno smještena?
Maternica je normalno presavijena na način da čini dva nagiba: "fleksija" je nagib koji postoji
izmedu tijela matrnice i vrata, to je kut od oko 120 stupnjeva, otvoren prema naprijed; "verzija"
označava nagib izmedu smjera maternice u cijelosti i rodnice: normalno on iznosi oko 90
stupnjeva, kada je žena u stojećem stavu. Svako odstupanje veličine ovih kuteva od normale,
znači nenormalni smještaj maternice.
Tijelo ili trup maternice je duljine oko 4,5 cm, a vrat maternice 3,5 cm. Ono se sastoji od tri
različita sloja: vanjskog glatkog sloja (perimetrija), debelog srednjeg mišićnog sloja građenog od
brojnih mišićnih vlakana (miometrija) i unutarnjeg sloja sluznice (endometrija). Debljina stijenke
tijela maternice je oko 1,5 cm, pokrivena je tankom potrbušnicom, najveći dio čini mišićno tkivo
(miometrij), a prema unutra je sluznica (endometrij), debljine 2-6 mm, ovisno o fazi ciklusa.
Sluznica oblaže šupljinu tijela maternice, koje se naziva materište (kavum uteri). Tijelo maternice
čini oko dvije trećine gornjeg dijela matemice, a njegova je zadaća prihvaćanje i održavanje
razvoja fetusa. Materište je trokutasta oblika, na dnu ima otvore za jajovode, a prema dolje
završava suženim dijelom, tzv istmusom duljine oko 0,5 cm. Biološka je zadaća tijela maternice
da prihvati oplođenu jajnu stanicu, jajašce, da omogući razvoj djeteta te da ga u porodu istisne u
vanjski svijet. Ta je funkcija omogućena povećanjem broja i veličine (duljine) glatkih mišićnih
stanica, tako da se težina maternice tijekom trudnoće poveća od oko 50 g na jedan kilogram.
Mišićje tijekom normalne trudnoće uglavnom miruje, a u porodu se počinje stezati

Vrat maternice, lat. naziva cerviks, čini donji dio, duljine je oko 3,5 cm. Prema šupljini maternice
je unutrašnje ušće, a prema dolje vanjskim ušćem završava u rodnici (vagini). Vrat maternice je
manjim dijelom graden od mišićja, a većim dijelom od vezivna tkiva. U svojoj sredini ima kanal
koji je obložen sluznicom, koja je tanja od sluznice tijela maternice, sadrži brojne žlijezde, koje
izlučuju sluz. Cervikalna sluz se mijenja tijekom ciklusa, uoči i za vrijeme ovulacije je vrlo
obilna, rastezljiva, omogućuje prihvaćanje i prolaz spermija, koji za vrijeme snošaja budu
izbačeni u svod rodnice. Nakon ovulacije, u drugoj fazi ciklusa, sluz postaje oskudnija i gusta,
nije više prikladna za transport spermija. Funkcija vrata maternice je obrnuta od funkcije trupa
maternice. Biološki gledano, izvan trudnoće sprječava ulazak u šupijinu maternice bakterija, u
vrijeme ovulacije omogućuj; transport spermija, a tijekom trudnoće čini zaporni mehanizam, koji
sprječava ispadanje jajašca i ploda u razvoju.

Rodnica (vagina)
je šuplja cijev, duljine 8-10 cm, koja spaja vrat maternice s vanjskim svijetom. U gornjem dijelu u
rodnicu strši oko dva cm vrata maternice, tako da se izmedu prednje stijenke i vrata maternice
oblikuje prednji, a izmedu vrata i stražnje stijenke stražnji svod rodnice.Prema dolje rodnica
završava u djevica himenom (djevičnjakom), koji se prigodom snošaja razdere, a nakon poroda
od njega ostanu samo krvžice (karunkule) od 1-2 mm. Ispred rodnice je mokraćni mjehur i
mokraćna cijev (močnica, uretra), a iza rodnice je završno debelo crijevo. Stijenka rodnice je
tanka, i građena od veziva, elastičnih i glatkih mišićnih niti, prema unutra obložena
mnogoslojnim pločastim epitelom, koji ne sadrži žlijezde. Zato se iscjedak rodnice sastoji od
raspadnutih odljuštenih stanica epitela i sluzi iz vrata maternice. Prednja i stražnja stijenka
rodnice su jedna drugoj priljubljene, tako da je rodnica samo zamišljena (virtualna) šupljina.
Biološki gledano je funkcija rodnice da omogući istjecanje sadržaja maternice za vrijeme
menstruacije, da omogući snošaj i ulazak muškog sjemena, a u i rodnica porodu da omogući
izlazak djeteta pa posteljice na vanjski svijet. Spolni život i spolna ugoda (orgazam) žena rezultat
su psihoseksualne nadgradnje, uvjetovani su psihičkim, fizičkim, emocionalnim i socijalnim
čimbenicima, kulturnim i civilizacijskim običajima te okolinom.

Lijekovi: Što treba razmotriti

Ako imate zdravstveni problem, čak i manji, zbog kojeg uzimate lijek, razgovarajte sa svojim
liječnikom možete li nastaviti uzimati taj lijek tijekom trudnoće. Nikad ne prekidajte s lijekom
bez provjere sa svojim liječnikom. Liječnik može preporučiti da probate tretman bez lijekova
(primjerice, smanjivanje konzumiranja kisele hrane i alkohola za prevenciju žgaravice) prije nego
se okrenete lijeku. Mnogi lijekovi nisu testirani na trudnicama i nitko ne zna kako mogu utjecati
na zdravlje fetusa. Za neke se pokazalo da uzrokuju ozbiljne porođajne defekte. Zato probajte
izbjeći uzimanje lijekova, osim ako ih je posebno odobrio liječnik koji zna da ste trudni.
Lijekovi koje u trudnoći treba izbjegavati
Budući da nekim lijekovima trebaju dani, tjedni ili čak mjeseci da nestanu iz vašeg tijela,
pokušajte prestati uzimati lijekove čak i prije trudnoće.
Sljedeće lijekove treba izbjegavati tijekom trudnoće:
 Androgeni (hormoni koji sekoriste za liječenje endometritisa)
 Antikoagulansi (za prevenciju zgrušavanja krvi)
 Antikonvulzivi (za liječenje epileptičkih napadaja)
 Antidepresivi (fluoxetin, paroxetin i ostali selektivni inhibitori serotonina)
 Antitiroidni lijekovi (za liječenje hiperaktivnosti tireoidne žlijezde)
 Aspirin, andol, ibuprofen i ostali antireumatski lijekovi (npr. voltaren, ketonal i
dr.) - protiv bolova i visoke temperature
Barbiturati (za liječenje tjeskobe, bolova i nesanice)
 Benzodiazepini (koriste se za liječenje tjeskobe i nesanice)
Kemoterapijski lijekovi kao što je metotrexat (za liječenje raka)
 Dietilstilbestrol (DES, koji se koristi za tretiranje problema s menstruacijom, kod
menopauze i raka dojke)
 Estradiol (koristi se u oralnim kontraceptivima)
 Isotretinoin (za liječenje akni)
 Litijum (za liječenje manijakalno depresivnog i bipolarnog poremećaja)
 Nesedativni antihistaminici (terfenadin, astemizol, koji se uzimaju protiv alergija)
 Streptomicin (antibiotik koji se koristi kod liječenja tuberkuloze)
 Tetraciklin (antibiotik za liječenje virusnih infekcija
Lijekovi koji se mogu sigurno uzimati u trudnoći
Najsigurnije je izbjegavati uzimanje bilo kakvih lijekova u trudnoći, ali ako vaše zdravstveno
stanje zahtijeva liječenje, za ove lijekove je utvrđeno da su relativno sigurni za uzimanje u
trudnoći. Uvijek se
savjetujte sa svojim liječnikom prije uzimanja bilo kakvih lijekova.
 Acetaminofen (protiv bola i vrućice)
  Antibiotici (za bakterijske infekcije)
Ampicilin
Eritromicin
Penicilin
 Antiemetici (protiv povraćanja)
Klorpromazin
Meklizin
Prometazin
Trimetobenzamid
 Antihistaminici (za alergije i prehlade)
Difenhidramin (Dimidril)
 Antihipertenzivi (protiv visokog krvnog tlaka)
Hidralazin
Labetalol
Metildopa
 Bronhodilatori (protiv astme)
Albuterol
Metaproterenol
Salmeterol
Terbutalin
 Lijekovi protiv prehlade
Maxflu, Coldrex
 Fenilefrin, sprej za nos

Folna kiselina
S uzimanjem folne kiseline morate početi čak i prije trudnoće, kako biste spriječili razvoj
oštećenja mozga i leđne moždine kod fetusa. Primjeroštećenja leđne moždine je spina bifida
uzrokovana greškom u leđnoj moždini koja se ne zatvori u trudnoći. Folna kiselina je najvažnija
u prvih nekoliko tjedana trudnoće - u vrijeme kada mnoge žene nisu ni svjesne da su trudne.
Većina vitaminskih tableta za svakodnevno uzimanje sadrži preporučene količine (0,4 mg).
Željezo
Vaše tijelo mora sada proizvesti više krvi da dovede hranjive tvari do fetusa. Za to mu je potrebno
željezo. Nacionalna akademija znanosti preporuča da trudnice prehranom svaki dan dobivaju 30
mg željeza. Hrana bogata željezom uključuje crveno meso, suhi grah, obogaćene žitarice i suhe
šljive. Svaki prenatalni dodatak hrani također opskrbljuje željezom. Neke žene tijekom trudnoće
naginju anemiji. U tom slučaju liječnik vam mora preporučiti uzimanje dodatnog željeza. Ako
niste anemični, dodatak željeza nije nužan, možete dobiti potrebno željezo iz hrane.
Kalcij i fosfor
Kosti fetusa u razvoju traže više kalcija i fosfora. Povećana potreba za ovim mineralima nastaviti
će se ako budete dojili. Postoje dokazi da kalcij pomaže u prevenciji visokog krvnog tlaka i
preeklampsije tijekom trudnoće. Trebat ćete oko l.200 mg kalcija i isto toliko fosfora dnevno. Da
biste dobili ove minerale, svaki dan jedite mnogo mliječnih proizvoda s niskom razinom
masnoće. Jedna čaša više obranog mlijeka svakoga dana zadovoljit će tu potrebu. Ostala hrana
bogata kalcijem uključuje sardine i zeleno lisnato povrće. Od ne-mliječnih proizvoda fosforom je
bogato meso, piletina, riba, leguminoze i cjelovite žitarice (vidi tablicu dolje). Većina ljudi nema
teškoća s dobivanjem dnevnih potreba fosfora, zato što se taj mineral lako apsorbira u tijelo. Ali
ako vam je teško dobiti hranu bogatu kalcijem u vašoj prehrani, savjetujte se s liječnikom o
uzimanju dodataka kalcija.
Proteini
Kalorije koje pojedete većinom dolaze u tri oblika: masti (maslac i ulja, 9 kalorija po gramu),
ugljikohidrati (žitarice i šećeri, 4 kalorije po gramu) i proteini (meso, riba, mliječni proizvodi,
grah, 4 kalorije po gramu). Iako žensko tijelo treba više proteina u trudnoći nego inače, većina
žena u razvijenim zemljama jede mnogo proteina. Ako ste vegetarijanka, morat
ćete poduzeti mjere kako biste bili sigurni da dobivate dovoljno proteina u pravilnim omjerima.

Prenošena trudnoća
Što je uzrok i tko je ugrožen?
U otprilike 50% trudnoća dijete se rodi između 38. i 42. tjedna. Oko 10% poroda dogodi se prije
37. trudnoća tjedna pa se rađa nedonoščad. Preostalih 10% traje duže od 42 tjedna i za njih se
smatra da porod nastupa poslije termina.
Mnoge od tih trudnoća na koncu ipak uopće nisu prenošene. Često se pokaže da je samo
pogrešno izračunat datum poroda. Ako se za potvrdu datuma poroda rano u trudnoći koriste
ultrazvučni pregledi, stvarna je učestalost prenijetih trudnoća samo oko 2%.
Uzroci koji dovode do prenošenja uglavnom su nepoznati. Smatra se da udjela ima naslijeđe i
hormonski čimbenici.
Rizici koji nastaju za bebu u prenijetim trudnoćama glavni su razlog za zabrinutost. Nakon 41.
tjedna naglo se smanjuje količina plodove vode u maternici. Zbog toga se tijekom trudova i
porođaja povećava rizik pritiska na pupkovinu što može ometati dotok kisika bebi.
Kod prenošenih trudnoća povećava se rizik pojave mekonija u plodovoj vodi. Mekonij je
djetetova stolica, a njegova prisutnost znači da je djetetu već probava proradila u maternici.
Ukoliko u maternici bebi udisanjem mekonij dospije u pluća, može se razviti oblik upale pluća.
Zbog toga će liječnik, čim se u porodu pojavi djetetova glava, očistiti mu nos, usta i ždrijelo.
Pedijatar će potom odmah uvesti cjevčicu u nos, grlo i dušnik kako bi brzo izvukao mekonij prije
no što dospije do djetetovih pluća. Vjerojatno nećete čuti djetetov plač sve dok čišćenje ne bude
gotovo.
Drugi je mogući problem prenošene trudnoće makrosomija, odnosno povećanje djetetove težine
iznad 4500 g. Tako velikim bebama može biti otežan siguran prolaz kroz porođajni kanal. Carski
rez je uslijed toga češći u trudnoćama koje su prenijete. Ipak, unatoč povećanim rizicima za bebu
koja je rođena poslije termina, uz pažljivo vođenje poroda većina ove djece rađa se zdrava.
Kakav je postupak?
Ako se vaša trudnoća nastavi i nakon 41. ili 42. tjedna trudnoće, jedna će od prvih liječnikovih
zadaća biti utvrđivanje je li termin točno izračunat. Proučavanje rezultata svih tijekom trudnoće
učinjenih testova, proba i pregleda, pomoći će mu da precizno utvrdi dužinu gestacije. Znajući
kad ste prvi put osjetili micanje čeda, kada su zabilježeni prvi otkucaji bebina srca, koliko je
djetetova veličina odgovarala pretpostavljenom datumu začeća, položaj fetusa u 20. tjednu
(uobičajen je u visni majčina pupka) i rezultate ranih ultrazvučnih pregleda, liječnik će na osnovi
podataka vidjeti kako je trudnoća napredovala u različitim razdobljima.
Ako liječnik utvrdi da je trudnoća uistinu prenošena, postupak koji će se primijeniti razlikovat će
se od slučaja do slučaja. Testovi o stanju u kojem je fetus (praćenje otkucaja bebina srca,
kardiotokografski test ili biofizički profil), dat će mu korisne informacije. Ultrazvučnim
pregledom vidjet će se koliko plodove vode okružuje bebu. Na svaki znak da se djetetu
pogoršava stanje, ili da je količina plodove vode mala, bit će donijeta odluka o izazivanju poroda.
Nakon 40. tjedna svakog će se tjedna provjeravati da li se cerviks počeo otvarati. Mnogi se
liječnici odluče na provociranje poroda poslije 41. tjedna ukoliko cerviks postane zreo (mek,
izdužen, otvara se).
U žena čiji se cerviks još nije počeo otvarati, ali je nužno dovršiti porod, lijekovima će se izazvati
širenje vrata maternice. Gelovi koji sadrže hormon prostaglandin ili mali umeci zvani laminarija
stavljaju se u cerviks maternice jer se šire nakon što su navlaženi.
Mnogi se liječnici opredjeljuju za "čekaj-i-promatraj postupak" ako se cerviks nije počeo širiti, a
nema znakova djetetove ugroženosti. Drugi misle da se pri kraju 42. tjedna, bez obzira na stanje
cerviksa maternice, trudnoća treba završiti porodom. Uglavnom se neće dopustiti da trudnoća
traje duže od 43 do 44 tjedna jer se vremenom povećava opasnost za čedo.
Kad je već odlučeno da se izazove porod, hoće li biti izabran vaginalni ili carski rez, ovisit će o
više čimbenika. Beba koja je prevelika za prolaz kroz majčinu zdjelicu morat će biti izvađena
carskim rezom. Žena čiji je grlić otvoren, a nije bilo znakOva ugroženosti djeteta, kandidatkinja
je za vaginalni porod. Otkucaji djetetova srca i kontrakcije majčine maternice pomno će se pratiti
tijekom vaginalnog poroda prenijete trudnoće. Možda će se ipak morati primijeniti carski rez ako
se pokaže da beba dobro ne podnosi stres rađanja.
Prenošene bebe mogu imati duga mršava tijela bez bjelkastog sloja verniksa koji imaju normalna
novorodenčad. Kako su duže vrijeme boravile u maternici, ove bebe često imaju duge nokte,
puno kose i smežuranu kožu na stopalima i šakama.
Izgledi za budućnost.
Unatoč svim rizicima, bebe prenošenih trudnoća najčešće dolaze na svijet sigurno i zdrave. Kako
na najbolji mogući način okončati prenošenu trudnoću, odlučit ćete zajedno s liječnikom,
razmotrivši sve nedostatke i prednosti mogućih

Prirast težine
Trudnoća je razdoblje u životu kada je poželjno da dobijete na težini. Ali to ne znači da trebate
postati debeli. Vaša se tjelesna masa povećava zbog različitih zbivanja u tijelu, uključivši i
tjelesnu masu djeteta koje ćete roditi.

Preporuke koliko treba dobiti na težini za vrijeme trudnoće mijenjale su se godinama. Vašoj majci
je vjerojatno rečeno da ne treba dobiti više od 7 kg. Prije 20 do 30 godina smatralo se da je za
dijete i majku najbolji najmanji prirast težine kod majke. Sada su znanstvenici utvrdili da je za
zdravu trudnoću i zdravo dijete najbolje da žena s normalnom tjelesnom masom u trenutku
koncepcije dobije 12 kg do 16 kg.

Liječnik ili primalja koji brinu o vašoj trudnoći odredit će pravi prirast tjelesne mase u trudnoći.
Preporuke će se zasnivati na raznim činjenicama kao što je tjelesna masa prije trudnoće,
medicinska anamneza, zdravstveno stanje u trudnoći i zdravstveno stanje vašeg ploda.

Tjelesna masa djeteta djelomično ovisi o tome koliki je vaš prirast na težini tijekom trudnoće, a
normalna porođajna tjelesna masa je važna za zdravlje novorođenčeta. Poželjna tjelesna masa
novorodenčeta je između 2950 do 4100 g. Djeca rođena s tom tjelesnom masom imaju:
• Manju učestalost smrti u dojenačkoj dobi
• Manje tjelesnih i duševnih oštećenja
• Manje teških bolesti u djetinjstvu
• Bolji početak u životu nego manja djeca

Stremite polaganom i stalnom povećanju svoje tjelesne mase, ali imajte na umu da svaka žena
ima individualne osobine. Ovdje su neka općenita mjerila prirasta tjelesne mase u trudnoći:

• Prvi trimestar 450 g do 680 g mjesečno

• Drugi trimestar 230 g do 340 g tjedno
• Treći trimestar 340 g do 450 g tjedno

Da biste postigli dodatnu tjelesnu masu, morat ćete u trudnoći unijeti više od 100 000 dodatnih
kalorija (418 680 J). To izgleda mnogo, ali i nije kad uzmete u obzir da trudnoća traje devet
mjeseci.

U ranoj trudnoći fetus je gotovo isključivo ovisan o onom što vi jedete i pijete. Zbog toga ne
trebate pretjerano mnogo jesti, ali trebate jesti češće. Mnoge neugodnosti rane trudnoće, npr.
osjećaj gladi, mučnina i povraćanje, mogu se ublažiti time da nešto "prigrizete" između obroka.
Ako se bolje osjećate kad nešto "prezalogajite", jedite manje obroke da ne biste dobili previše na
težini.

U drugom trimestru razvija se posteljica koja izlučuje hormone koji djetetu osiguravaju
ujednačeniji izvor hrane. Tada je potreba za češćim malim obrocima manje izražena. U to ćete se
vrijeme vjerojatno bolje osjećati i jest ćete redovito.

U prvom trimestru trudnoće svoj ćete preporučeni mjesečni prirast tjelesne mase od 450 g do 680
g osigurati dnevnim dodatkom od 200 kalorija (837,36 J) u odnosu na količinu energije koju ste
unosili prije trudnoće. Važno je da te kalorije dolaze iz hrane koja ima najveću hranjivu vrijednost
i za vas i za dijete. Tih dodatnih 200 kalorija dobit ćete iz npr. jedne kriške kruha od punog zrna,
čaše obranog mlijeka i 30 g nemasnog mesa.

U drugom i trećem trimestru trebat ćete dnevno 300 do 500 kalorija (1256 do 2093 J) više nego
što ste ih uzimali u prehrani prije trudnoće. Što budete aktivniji, trebat ćete više kalorija.

Vaš liječnik ili primalja kontrolirat će vašu tjelesnu masu prilikom svakog posjeta.
Odakle potječe prirast vaše težine

Dijete 2500 do 4100 g

Posteljica 700 g
Plodova voda 900 g
Povećanje dojki 450 do 1350 g
Povećanje maternice 900 g
Zalihe masti i povećanje mišićne mase 1800 do 3600 g
Povećan volumen tekućine 900 do 1350 g
Povećan volumen krvi 1350 do 1800 g

Ukupno
 Uloga i važnost vježbanja u trudnoći

U tehnikama prirodnog poroda psihička stabilnost i spremnost imaju veliku ulogu, ali je jednako
važna i tjelesna kondicija. Uloga vježbe tijekom poroda potvrđena je već 30-ih godina našega
stoljeća kada je jedna britanska studija pokazala da fizičke radnice lakše rađaju od žena boljeg
socijalnog statusa koje su provodile život bez većih tjelesnih naprezanja.

Puno je današnjih žena tjelesno jako aktivno, a takvima ostaju i tijekom cijele trudnoće. Njima,
kao i budućim majkama koje bi za vrijeme trudnoće željele započeti program tjelesnih vježbi,
potreban je prethodno pregled i preporuke liječnika. Ako slijedom tih preporuka nastavite s
prethodnim "fitness" programom ili ga započnete, započeli ste time i put k zdravijem životu i,
vjerojatno, lakšem porodu.

Tijekom trudnoće u vašem se organizmu odvijaju brojne promjene. Jednu od njih čini i veća
labavost ligamenata, posebice u zglobovima zdjelice. To je posljedica djelovanja hormona
estrogena i progesterona, koju možete iskoristiti u izvođenju pripremnih vježbi za lakši porod.
Vježbe se odnose u prvom redu na jačanje onih mišića koji su izvrgnuti najvećim naporima
tijekom posljednjih nekoliko mjeseci trudnoće i rađanja, a uče se na svakom tečaju za "prirodni
porođaj".

Sjedenje razmaknutih koljena.

Ova vježba isteže i jača mišiće leđa, bedara i zdjelice te ispravlja držanje. Istovremeno zglobove
zdjelice održava pokretljivim i poboljšava krvotok usmjeren prema donjem dijelu tijela. Sjedenje
valja održavati tako da su koljena savijena, a stopala priljubljena i u liniji paralelnoj s kukovima.

Ako vam je teško postići opisani položaj, pokušajte se donjim dijelom leđa oduprijeti prema zidu,
postaviti jastučiće ispod natkoljenica, ili sjesti prekriženih nogu mijenjajući povremeno onu
gornju.

Leđa moraju biti ispravljena. Pokušate li ostvariti gore opisani položaj, iznenadit će vas da to nije
tako teško kako se u prvi mah čini. Vaša veća pokretljivost rezultat je promjena koje donosi
trudnoća.

Hegelove vježbe.
Mišići koji grade dno zdjelice ujedno podupiru organe poput maternice, mokraćnog mjehura i
debelog crijeva. Jačanje tih mišića olakšava pritisak svojstven kasnoj trudnoći i smanjuje
mogućnost da se nakon poroda nastave smetnje poput nekontroliranog istjecanja mokraće i
pojavljivanja hemoroida

Čučanje na petama.
Samo u zapadnim kulturama običaj je da žena rađa ležeći na ledima, tj. u neprirodnom
antigravitacijskom položaju. U drugim dijelovima svijeta oduvijek se preferirao uspravni položaj,
a za to postoje i prirodni razlozi. Dijete je, naime, svojim položajem u porođajnom kanalu
usmjereno prema dolje, tj. u smjeru djelovanja gravitacije. U uspravnom položaju kontrakcije su
jače, djelotvornije i manje bolne. Sjedenje i čučanje pomažu otvaranju donjeg otvora zdjelice za
gotovo nekoliko centimetara, čineći dodatni prostor za silazak djeteta.
Tijekom poroda provest ćete dosta vremena sjedeći i hodajući. Pokušajte svako malo čučnuti jer
će to ubrzati otvaranje porođajnog ušća. Za razliku od sjedenja koje je lako, čučanje tijekom
visoke trudnoće je naporno, pa zahtijeva često uvježbavanje početkom gravidnosti.
Vježba nazvana klizanje po zidu pomoći će vam u tome.

Klizanje po zidu.
Razmaknite stopala za širinu ramena i poduprite se Ieđima uza zid. Klizite leđima niza zid prema
dolje sve do položaja nalik na sjedeći (ali bez stolca). Ruke lagano položite na koljena radi boljeg
održavanja ravnoteže. Koljena i stopala moraju biti usmjerena prema van, a sjedeći položaj
održavajte nekoliko sekundi. Nakon toga se vratite u početni položaj, također klizeći po zidu
prema gore. Ponavljajte vježbu tri do pet puta, povećavajući postupno broj do deset.

Naginjanje zdjelice.
Ta vježba jača trbušne mišiće, povećava pokretljivost kralježnice, slabi bol koji se tijekom
trudnoće i porođaja javlja u leđima i olakšava sam porod. Kao i sve prijašnje vježbe i ova samo
izgleda teška, a može se tijekom trudnoće ostvarivati uz minimalan napor. Zdjelični pretklon
vježba se u različitim položajima tijela, npr. sjedećem, stojećem, ili "četveronoške", oslanjajući se
na dlanove i koljena, s glavom u visini leđa, a trbuh uvlačimo, izvijajući istovremeno leđa u
obliku luka prema van. Tu poziciju valja održavati nekoliko sekundi, a potom ponouo ispraviti
leđa. Ponovite tri do pet puta, povećavajući postupno broj do najviše 10.

Opisane vježbe ne zahtijevaju nikakvu dodatnu opremu, već samo udobnu odjeću i dobru volju.

Utjecaj stresa u trudnoći

Da biste razumjeli stres u njegovom najčišćem obliku, zamislite pastuha zebre, široko
razrogačenih očiju i s prašinom koja pršti ispod njegovih kopita dok galopira kroz nacionalni
park Serengeti ispred lavice koja ga proždrljivo proganja. U trenutku kada je zebra otkrila
grabežljivca, signal iz njenog kopitarskog mozga pokrenuo je adrenalnu žlijezdu smještenu na
vrhu bubrega i ova je počela lučiti hormone stresa: adrenalin i noradrenalin (također zvane
epinefrin i norepinefrin), i kortizol. Zajedno, hormoni smjesta ubrzavaju zebrine otkucaje srca,
optok krvi i disanje, tako da bi mogla pobjeći najvećom brzinom. Ti hormoni su također prekinuli
procese koji zebri nisu trebali dok je bila zaokupljena borbom za goli život: probavu, rast,
proizvodnju sperme, reagiranje imunih stanica, te grananje i nicanje neurona u mozgu. Ako zebra
dovoljno brzo trči da bi pobjegla napadaču, te vitalne aktivnosti se kasnije mogu povratiti. To je
važno, jer bez njih ova bi životinja isto tako sigurno uginula kao i da su snažne čeljusti pregrizle
njen vrat. Istraživač Rober Sapolsky s Univerziteta Stanford u Palo Alto, Kalifornija, jednostavno
postavlja tu dilemu: "Taj izlaz nije jeftin!"

Pod normalnim okolnostima, nakon što životinje u divljni prežive razdoblja stresa izazvanog
borbom ili bijegom, vraćaju se paši ili drijemanju na popodnevnom suncu. Luda jurnjava u
sigurnost je gruba, ali njihov stres je akutan i privremen. U osobe s kroničnim, dugotrajnim
stresom tijelo veći dio vremena reagira kao da ga progoni nevelik, koštunjav, kaskajući lav, no
svejedno lav.

U svom radu na Stanfordu, Sapolsky je otkrio da tijekom produljenih razdoblja kroničnog sresa,
kortizol i s njim povezani hormoni stresa uzrokuju da živčane stanice u određenim dijelovima
mozga gube svoje grane i konačno potpuno umiru. To može dovesti do slabog pamćenja,
nejasnog razmišljanja i odsutnosti kreativnosti. Stres također pogoršava već prethodno postojeće
bolesti mozga kao što su epilepsija, kap, Alzheimerovu bolest i slaboumnost uzrokovanu SIDOM.
Zbog ostalih efekata prekidanja funkcija u tijelu, kronični hormoni stresa u odraslih također
mogu voditi u zamorenost, mišićne bolove, povišeni krvni pritisak, čireve, niski rast, probleme
plodnosti i povišenu ugroženost svim bolestima.

Upravo kao što galopirajuća zebra doživljava privremeni prekid u reprodukciji, žena u trudnoći
koja doživljava djelovanja kroničnog stresa u svom vlastitom tijelu i prenosi ih na fetus. Kortizol
u njenoj krvi skreće krv od uterusa i to zauzvrat smanjuje količinu kisika i hrane koje fetus
dobiva - u ekstremnim slučajevima čak do 60%. Hormoni stresa također prolaze kroz placentu i
povisuju otkucaje fetusova srca. Iako to prolaženje nije u potpunosti izučeno, pretpostavljamo da
hormoni stresa u fetalnom mozgu djeluju kao i u odraslih - smanjuju broj neurona koji se
razvijaju i sprječavaju njihovo potpuno formiranje.

Istraživanja su pokazala: što je viša razina tjeskobe u majke, to je veća vjerojatnost da će imati
produljenu mučninu, pobačaj ili produljeni, bolni porod i vjerojatnije je da će njena beba biti
nemirna, razdražljiva, sklona grčenju i razboljevanju.

Ironično je da mnogi parovi koji odgađaju trudnoću do srednjih ili kasnih 30-ih godina, nadajući
se većoj stabilnosti u karijeri i finacijama, nalaze da je njihova razina stresa viša tijekom trudnoće
- jer brinu zbog problema uzrokovanih majčinim godinama, jer ih dobronamjerni članovi obitelji
i prijatelji opsjedaju zastrašujućim pričama o problematičnim trudnoćama u starijih žena i jer su
njihova vlastita očekivanja dugoočekivanog događaja suviše visoka: savršena trudnoća, savršena
beba, savršena obitelj.

U mnogim kulturama širom svijeta, trudnoća se stoljećima smatrala vremenom samovoljnog

spokoja. Naprimjer, drevna japanska Taikyo tradicija, opominje trudnice da izbjegavaju bučne
prepirke uličnih prodavača i da se drže mirnih vrtova i zvukova zvončića i udaraljki pokretanih
vjetrom. U Shakespearovom Henriku V, Lady Grey glasno brine da njena tuga i suze mogu
"ugušiti ili udaviti" njeno nerođeno dijete.

Suvremenim ženama, talk showovi i zdravstveni časopisi česta su zamjena za tradiciju i

predrasude, a trenutni savjet protiv stresa u trudnoći daju podupirujuće grupe, povjerljivi
prijatelji, vođena relaksacija i meditacija. Ako ove tehnike, značajno spuštajući razinu
nekontroliranog stresa, mogu ustrijeliti kaskajućeg lava, dobar su način da zaštitite buduće
mentalno i emocionalno blagostanje djeteta.

Pregledi u trudnoći
tjedan trudnoće obvezatne mjere dodatne mjere

probiranje ugroženih trudnoća na temelju OGTT; test opterećenja

1. pregled
obieljske, osobne i reproduktivne amneze glukozom
visina i težina,krvni tlak, urin sa
sedimentacijom, krvna slika, krvna grupa i Rh,
 urinokultura
stupanj čistoća vag. iscjetka i PAPA test, upute
8-12  pregled uzv
za hig. mjere i aktivnosti, pregled zubi,
planiranje genetskog savjetovališta i  amniocenteza
amniocenteze
16.  tjelesna težina
20.  krvni tlak
pregled uzv  proteinurija
24.  kucanje čedinjeg srca (CTG)
28.  mjerenje udaljenosti fundusa od sifize
32.
35.
pregled uzv
38.
39
amnioskopija

Kada se beba počinje micati?

Vi to ne osjećate, no vaša se beba miče već od šestog, sedmog tjedna trudnoće! Ti su pokreti za
nju vrlo važni jer olakšavaju okoštavanje kostiju. Cijeli je kostur bebe, naime, građen od
hrskavice i tijekom trudnoće upija mineralne tvari koje su mu potrebne za postizanje čvrstoće i
otpora.

Kada se ti pokreti mogu osjetiti?

Negdje oko 16., 20. tjedna trudnoće. No ti su pokreti tada još toliko slabi, da se lako mogu
zamijeniti s pokretima crijeva. No s 20-ak tjedana sigurno razaznajete pokrete svog djeteta.
Nemirne bebe promijene položaj i po 90 puta tijekom 12 sati u kojima se pokreti broje. Neka
djeca miču se nježnije, dok su druga znatno grublja.

S 36 tjedana smirivanje
Zbog veličine djeteta i sve tješnjeg prostora u maternici i manje količine plodove vode u kojoj se
dijete "kupa" smanjuje se i broj pokreta.

Kada je broj pokreta manji od 10 u 12 sati trebate se savjetovati s ginekologom.

Plodova voda
Za plodovu vodu vlada veliki interes još iz doba Hipokrata, pa je još u to doba postavljena teorija
da je plodova voda produkt fetalnih bubrega. Podova voda ima kompleksno postojanje i nastaje:

Aktivnom sekrecijom stanica amnionskog epitela Trasudacijom kroz krvne žile majke
Sekrecijom traheo - bronhalnog stabla ploda Aktivnom funkcijom bubrega (uriniranjem)

Mijenja li se količina plodove vode?

Svaki od perioda gestacije ima udjela u stvaranju plodove vode. Plodova voda nije konstantna
nego se stalno mijenja. Smatra se da poslije 3 - 4 dana nakon oplodnje počinje aktivna sekrecija
stanica amnionskog epitela u amnionsku šupljinu, tako da prve količine plodove vode su
zapažene u drugom mjesecu trudnoće i one iznose oko 10 ml.

Trajanje
trudnoće

voda 98% - 99%

čvrsti elementi
1% - 2%
organski, anorganski, hormoni...
specifična težina 1.003 - 1.005
Ph vrijednost 7 - 7,33

Polihidramnion i oligoamnion (prevelika i premala količina pl. vode)

Maksimalna količina plodove vode u 37. - 38. tjednu je 1,5 L. Sve preko dvije litre se smatra
povećanjem plodove vode. To povećanje može biti akutno ili kronično. Kada se ustanovi
povećanje plodove vode traže se razlozi koji su doveli do toga. Obično su razlog defekt jednjaka
ili anencefalus, mikrocefalija i povećanje plodove vode postaje kronično. Ako polihidramnion
nastane naglo onda pacijentice imaju dispneju, teško dišu i plodova voda se mora evakuirati.

Oligoamnion se javlja u ranijoj trudnoći. Ako se javi u prvoj polovini trudnoće obično je povezan
sa velikim malformacijama djeteta. To su obično djeca sa agenzijom ili opstrukcijom urinarnih
puteva. Takva djeca se rađaju malih težina sa hipoplastičnim srcem i plućima jer uslijed male
količine plodove vode dolazi do pritiska gravidnog uterusa na plod koji često može biti
deformiran, a mogu se javiti i amputacije ekstremiteta.

Postupak kod prijevremenog prsnuća plodovih ovoja

Ako je trudnoća od 38 ili 39 tjedana, ako majka nije dijabetičarka i ako se ne očekuje nezrelo
dijete, postupak je blaga stimulacija sintocinonom, a pacijenticu ne treba dirati prvih 6 sati.

Ako je do prsnuća plodovih ovoja došlo prije termina, pacijentici se daju antibiotici. U tom stanju
treba se napraviti pregled kada se očekuje porod. Ako je trudnoća mnogo prije termina treba dati
tokolizu, uzimaju se brisevi i daje dexametazon.

Mekonijalna plodova voda ne znači ništa ako je u pitanju karlična prezentacija. Ako prednjači
glava, mekonijalna plodova voda govori o hipoksiji PLODA.

PREGLEDI TOKOM TRUDNOĆE

4d ultrazvuk

Znate li da su stari kinezi smatrali da je svatko od nas zapravo devet mjeseci stariji nego što
misli? Danas ima sve više dokaza da je to istina. Mnogi znanstveni rezultati govore da nerođeno
dijete, osobito u poslijednjem razdoblju intrauterinog života osjeća, razumije i reagira na vanjske
podražaje (zvuk, svjetlo, dodir).

Fetus se počinje spontano pokretati već u sedmom tjednu trudnoće, no majka ga osjeti mnogo
kasnije (15.-21. tj.). Vrste pokreta fetusa su meškoljenje, oštri udarci te mali, ritmični udarci.
Tijekom trudnoće meškoljenje se pojačava, ritmični udarci se nastavljaju konstantno od petog do
devetog mjeseca, dok se oštri udarci pojačavaju do sedmog mjeseca, a zatim se smanjuju. Tako se
u kasnijoj trudnoći dijete može smiješiti, mrštiti, sisati ručice ili trljati oči.

Još se krajem 19. stoljeća smatralo da novorođenče dolazi na svijet potpuno gluho. Danas znamo
da je srednje uho potpuno razvijeno već sredinom trudnoće. Do pojave ultrazvuka znanost se u
svrhu proučavanja ploda koristila uglavnom makroskopskim i mikroskopskim analizama
pobačenih embrija i fetusa.

Mogućnost izravnog praćenja normalnih i poremećnih aktivnosti još nerođenog djeteta dobili
smo tek posljednjih četerdesetak godina, razvojem ultrazvuka. Prvi ultrazvučni aparati
omogućavali su tek grubi prikaz morfologije fetusa. Detaljniji prikaz omogućila je siva slika.
Razvojem prikaza u živom vremenu (“real time”) omogućeno je izravno praćenje dinamike
fetusa, njegove fiziološke funkcije, kao i otkrivanje patoloških zbivanja. Danas presudnu ulogu u
pravodobnom pronalaženju poremećaja razvoja fetusa te njegove ugroženosti ima obojeni
(“color”) doppler.

Kompjutorska obrada ultrazvučne slike omogućava trodimenzionalni prikaz fetusa (3D), a zadnja
riječ tehnike je takav prikaz u živom vremenu (4D). Ovim, za sada još vrlo skupim aparatom,
moguć je prikaz najsitnijih detalja ploda te se mogu otkriti i najmanje fetalne mofološke
anomalije. Prikazom lica imamo gotovo uvid u raspoloženje očekivane prinove. Vidi se kako
plod trlja oči, siše šake ili stopala, mršti se ili smije, zijeva ili plazi jezik. Valja ipak napomenuti
da ponekad, u određenom trenutku trudnoće, mogućnost prikaza pojedinih dijelova tijela
ograničava količina plodove vode, položaj posteljice i ploda.

4D ultrazvuk moguće je primjenjivati bez opasnosti za zdravlje majke i djeteta tijekom cijele
trudnoće. Već u embrionalnoj fazi razvoja začuđujući je prikaz detalja, a krajem trudnoće izgled
lica u potpunosti odgovara onome u novorođenčeta. Ovom metodom roditelji, u doslovnom
smislu, mogu upoznati svoje dijete i prije rođenja.

AC (Abdominal circumference)

AC označava promjer trbuha (Abdominal circumference) i služi za mjerenje veličine i težine

fetusa, a ne toliko njegove starosti. Mjeri se preko najšireg dijela trbuha, preko jetre. Pokazuje ne
samo razvoj organa poput jetre, već i to, raste li fetus proporcionalno.
Naime, ukoliko je AC premali, a ostala mjerenja pokazuju normalne vrijednosti, riječ je o
asimetričnom rastu. Ukoliko se ovaj problem otkrije na vrijeme, može se spasiti život inače
normalnom fetusu.

FL (femur lenght)

FL (femur lenght) duljina je najduže kosti u tijelu i pokazatelj je postoje li ikakve abnormalnosti,
odnosno zastoji u rastu (patuljasti rast). Svrha mu je ista kao i mjerenju BPD. Najbolje je mjeriti
nakon 14. tjedna.

Bipartijalni promjer BPD (BIP)

Bipartijalni promjer

je promjer dviju strana glave. Najbolje je mjeriti nakon 12. tjedna .Svrha tog mjerenja identična
je svrsi mjerenja femura. U kasnoj trudnoći ovo mjerenje nije vjerodostojno, jer kako fetusi rastu,
tako se razlikuju veličine njihovih glava. Kako se razvija mozak, raste i promjer glave fetusa. No,
kod nekih se beba razvija više ovalni oblik glave, stoga BPD može varirati. Da bi se u takvim
slučajevima došlo do preciznijih rezultata, BPD se koristi uz APD, odnosno HC.
HC je mjerenje slično BPD-u, no preciznije, jer ne ovisi o obliku glave (plosnatija glava dat će
manji BPD). Radi takvih slučajeva koristi se ponekad (mjerenje je komplicirano) HC, da bi se
dobili precizniji rezultati. HC je rezultat dobiven kombinacijom BPD-a i APD-
a(anterior/posterior diameter). APD mjeri glavu od prednje ka stražnjoj strani glave. Formula za
dobivanje HC je:
(APD + BPD)/2 X 3.14 = head circumference

NEDONOŠČE---Komplikacije - Sindrom respiratornog distresa

Sindrom respiratornog distresa (Bolest hijalinih membrana, hiposurfaktoza)

To je problem disanja zbog nezrelosti pluća. Plućima nedostaje tekuća tvar koja se zove
surfaktant. Surfaktant daje normalnim, potpuno razvijenim plućima elastičnost potrebnu za
disanje. U 1960-im to se stanje zvalo bolest hijalinih membrana, a od nje je mnogo nedonoščadi
umrlo. Stanje se obično može spriječiti ili ublažiti. Iako je za najmanju nedonoščad bolest još
uvijek vrlo rizična, danas je postotak preživljavanja i ishod odličan. Kada počne prijevremeni
porod, nekad je korisno odrediti hoće li djetetova pluća biti zrela ako se ono odmah rodi.
Općenito, većina djece ispod 36 tjedana gestacijske dobi imat će nezrela pluća, ali ima iznimaka.
Neka djecaimaju iznenađujuće nezrela pluća, a druga čudesno zrela za svoju gestacijsku dob.
Nekad je moguće iz amnijske tekućine odrediti stupanj zrelosti pluća. Laboratorijski rezultati koji
glase »visok LS kvocijent« ili »pozitivan PG« dobre su vijesti i obično znače da su fetalna pluća
zrela. Ponekad se majci u koje je počeo prijevremeni porod daju lijekovi poput betametazona ili
deksametazona koji potiču sazrijevanje fetalnih pluća. Katkad se samo s jednim do dva dana
takve terapije može značajno poboljšati zrelost pluća novorođenčeta.

Dijagnoza sindroma respiratornog distresa postaje očita obično u prvim minutama ili satima
nakon poroda. Zasniva se na kliničkim znakovima otežanog disanja i abnormalnostima
rendgenograma pluća. Nedonoščad sa sindromom respiratornog distresa treba razne vidove
potpore disanja. Obično je potreban dodatni kisik. Zrak koji udišemo sadrži 21% kisika.
Nedonoščad sa sindromom respiratornog distresa treba različite postotke dodatnog kisika pa i
100% kisik. Mnoga djeca s ovim sindromom trebaju i dodatne udahe. Ventilator (respirator) je
stroj koji daje pažljivo kontrolirane udahe u rasponu od nekoliko dodatnih udaha u minuti do
potpunog preuzimanja cjelokupnog disanja. Nekoj djeci koristi disajna pomoć nazvana CPAP
(engl. continuous positive airway pressure= trajni pozitivni tlak na dišne puteve). Preko plastičnih
cjevčica stavljenih u nosnice unosi se zrak i kisik u dišne putove, čime se održavaju napuhnute
alveole (sićušne zračne vrećice) u plućima. Kako je sindrom respiratornog distresa izazvan
nedostatkom surfaktanta, djeci s teškim oblicima bolesti daje se surfaktant izravno u pluća. Ostali
lijekovi koji se daju djeci sa sindromom respiratornog distresa su diuretici (lijekovi koji
povećavaju izbacivanje mokraće i oslobađaju tijelo viška tekućine), deksametazon (lijek sličan
kortizonu koji smanjuje upalu u plućima), bronhodilatatori (lijekovi koji šire male dišne puteve) i
teofilin ili kofein (lijekovi koji skraćuju pauze u disanju).

Djeca koja dobivaju respiratornu pomoć (ventilator, CPAP) ili dodatni kisik pomno se nadziru
kako bi dobili odgovarajuću količinu kisika. To se radi pomoću aparata koji se zove oksimetar ili
monitor saturacije (zasićenosti) kisikom i koji stalno pokazuju količinu kisika u krvi djeteta.
Često se određuju kisik i ugljični dioksid u arterijskoj krvi kao i pH. Ova mjerenja služe procjeni
kvalitete disanja djeteta i vođenju potebnih promjena respiratorne terapije

Znakovi koji upozoravaju na prerani porođaj

Tko rađa nedonoščad?

Zbog razloga koji su ostali nejasni, svake godine se prije vremena, to znači prije navršenog 37.
tjedna razvoja, rodi 13% crne i 6% bijele djece. Djeca rođena prije 23. tjedna rijetko prežive, čak
i uz najbolju njegu u najbolje opremljenim jedinicama za intenzivno liječenje novorođenčadi. Uz
pomoć intenzivnog liječenja danas može preživjeti više od dvije trećine djece rođene s 24 do 25
tjedana. Rizik komplikacija je manji u djece čije se rođenje može odgoditi barem za nekoliko
dana nakon što je porod započeo. Majci se mogu dati lijekovi koji će pomoći sazrijevanju fetalnih
pluća i smanjiti rizik krvarenja u mozgu nedonoščeta. Ipak, da bi ti lijekovi bili djelotvorni, treba
proći nekoliko dana. Većina nedonoščadi ne samo da preživi nego se i normalno razvija, kao što
je to bio slučaj i s Julienim djetetom. Izgledi ove djece značajno su poboljšani razvojem
intenzivnog liječenja novorođenčadi.

Znakovi koji upozoravaju na prerani porođaj

Približno tri od četiri slučaja preranog poroda nastupaju u žena koje su već znale da imaju visok
rizik takvog ishoda trudnoće. To su mahom žene koje su već ranije rađale nedonoščad ili koje
očekuju dvojke ili trojke. Ponekad liječnik otkrije prijevremeni porod pri rutinskom pregledu
trudnice; to se događa u oko 10% trudnih žena. Za liječnika i trudnicu prijevremeni porod može
biti potpuno neočekivan događaj. Međutim, kod većine žena se javljaju znakovi koji upozoravaju
na prijevremeni porod. Jedan od njih je otjecanje plodove vode.

Ostali znakovi su:

 Bezbolne kontrakcije maternice -"stezanje" maternice. Žene to nekad zabunom

pripisuju nadutosti, opstipaciji ili micanju djeteta. npr. ritanju
  Bol u trbuhu, zdjelici ili leđima
 Grčevi slični onim pri menstruaciji
 Vaginalno krvarenje ili vaginalni iscjedak ružičasto obojen
 Pritisak u zdjelici
 Učestalije mokrenje
 Proljev
Ako imate neke od ovih znakova upozorenja, odmah se javite liječniku. ali nemojte automatski
zaključiti da započinje prijevremeni porod. Zato nemojte paničariti. Čak i ako je prijevremeni
porod započeo, to ne znači da ćete i roditi prije vremena. Ovisno o okolnostima Vaše trudnoće i
zdravlju vašeg fetusa, liječnik može poduzeti mjere da zaustavi porod. Više od polovice žena u
kojih je započeo prijevremeni porod rode svoju djecu na vrijeme

Ako je dijete rođeno prije vremena, a vi i partner slčite drugim ljudima koji su se suočili sa
sličnim kustvom, vjerojatno ćete oboje biti začudeni i možda valo šokirani kad prvi put bolje
pogledate svoje dijete jedinici za intenzivno liječenje. Roditelji su obično začudeni dimenzijama
te sićušne osobe i zaprepašteni nizom cjevčica, katetera i električnih vodova pričvršćenih na
njegovo tijelo. Nedonoščad može biti tako mala da muški vjenčani prsten može služiti kao
rukvica. U usporedbi s donoščadi, nedonoščad ima manje tjelesne masti koja čuva toplinu. Zato
ih setavlja pod grijač ili u inkubator gdje mogu održavati normalnu tjelesnu temperaturu i bez
vlastitih zaliha masti. Tamo mogu biti gola i nepokrivena, pa zdravstveno osoblje može dobro
promatrati njihovo disanje i opći izgled.

Na nedonošče su često pričvršćene razne cjevčice i žice. Koliko god na prvi gled djeluju
zastrašujuće, one su korisne jer osoblju daju stalne obavijesti o zdravstvenom stanju djteta.
Uskoro ćete se naviknuti na izgled jedinice za intenzivno liječenje i na veličinu vašeg djeteta.
Nekad čak roditelji vide svoje nedonošče kao dijete normalne veličine, a donošče kao veliko
dijete. Vaše nedonošče može biti pokriveno s više finih dlačica (lanugo) nego što se to viđa kod
donošenog djeteta. Koža nedonoščeta je naborana jer ono nema potkožne masti koja čini jedrom
kožu donošenog djeteta. Koža djeteta izgleda tanka i nježna, posebno ako je ono rođeno prije 28
tjedana trudnoće. Obično koža počinje izgledati kao normalna koža novorođenčeta nekoliko dana
nakon rođenja. Koža i hrskavica koja oblikuju vanjsko uho djeteta bit će također jako mekana i
savitljiva.

U jedinici za intenzivno liječenje radi specijalizirano osoblje koje promatra dijete, odgovara na
njegove potrebe i nadzire svu opremu. Tipičan tim u klinici intenzivnog liječenja novorođenčadi
sastoji se od:
 Medicinska sestra posebno izobražena za zbrinjavanje nedonoščadi i visokorizične
novorođenčadi.
 Neonatolog - pedijatar specijaliziran za dijagnostiku i liječenje bolesti
novorođenčeta.
 Pedijatrijski kirurg- kirurg specijaliziran za dijagnostiku i liječenje onih bolesti
novorođenčeta koje zahtijevaju kirurški zahvat.
  Pedijatar - liječnik specijaliziran za liječenje djece.
 Liječnik-specijalizant iz pedijatrije - liječnik koji specijalizira pedijatriju.
 Respiratorni terapeut - osoblje obučeno za procjenu respiratornih problema
novorođenčeta i vodenje mehaničke ventilacije.
U jedinici intenzivnog liječenja novorođenčadi mogu biti prisutni ili su dostupni i drugi stručnjaci
kao npr. specijalist za prehranu i radiološki tehničar. U mnogim bolnicama tu su i socijalni radnici
koji pomažu obitelji da se prilagodi problemima zbrinjavanja nedonoščadi.

POROD
Uza sve teškoće koje donosi, porod može biti nezaboravan doživljaj i ugodan početak novog
života
Kako ću znati kad je počeo porod? Koliko traje? Jesu li trudovi bolni i koje su mogućnosti
ublažavanja bolova? Mogu li odmah na carski rez? Je li epiduralna analgezija štetna? To su neka
od najčešćih pitanja koje trudnice postavljaju na tečajevima u sklopu bolničkih ustanova.
Naizgled banalna pitanja za liječnika, ali važna za buduću rodilju i majku. Pravilna edukacija i
psihološka priprema otklonit će većinu nepoznanica i omogućiti rodilji da na porod dođe
maksimalno pripremljena i educirana. Nepoznavanje osnovnih pojmova o rađanju, te nerijetko
pogrešne informacije iz susjedstva, stvaraju negativan stav prema porodu, rodiljama unose strah,
a često i paniku. To ne samo da otežava posao liječniku i medicinskom osoblju, nego se jedan
tako prirodan čin u životu žene umjesto zadovoljstva pretvara u traumu.
Iako je istina da je porod biološka i mehanička trauma za ženu, psihološki aspekt ipak je važniji.
Donošenje novog života na svijet samo je početak potpuno novog načina života, roditeljstva,
brige, obveza i ljubavi prema vlastitome djetetu. Stoga je taj čin iznimno važan te ga je, uza sve
teškoće koje donosi, ipak moguće doživjeti kao nezaboravan i ugodan početak nečeg novog u
vašem životu. Za tako nešto nužno je da budete maksimalno psihološki pripremljeni i dobro
educirani o svemu što vas očekuje.
Početak - tijek - postporođajno razdoblje
Početak - Porod prije navršenih 37 tjedana trudnoće nazivamo prijevremenim. Nakon
navršenih 37 tjedana trudnoće porod je u terminu ili na vrijeme. Često postoji strah ako ne
počne baš u 40. tjednu trudnoće, što je neopravdano. Početak poroda označavaju trudovi ili
prsnuće vodenjaka. Nije neuobičajeno da trudnica dolazi nekoliko puta u bolnicu zbog bolova,
uvjerena da je počeo porod. Najčešće je riječ o takozvanim pripremnim trudovima koji su kratki i
neregularni. Pravi trudovi traju najmanje jednu minutu i javljaju se u pravilnim vremenskim
razmacima, u početku svakih 15 minuta, a zatim u sve kraćim razmacima. Stoga se uvijek
savjetuje trudnici da pričeka nekoliko sati, prateći trajanje i regularnost trudova, i tek se onda
odluči za odlazak u rodilište. Vodenjak može prsnuti samostalno ili za vrijeme trudova. Svaka
sumnja na prsnuće vodenjaka znak je da odmah krenete u bolnicu. Uz to, bilo kakvo
krvarenje razlog je da se odmah obratite ginekologu.
Priprema - Trajanje normalna poroda razlikuje se ovisno o tome je li riječ o prvorotkinji ili
višerotkinji. Prvorotkinje rađaju u vremenskom razmaku 12 do 18 sati, a višerotkinje znatno
brže. Stoga, nakon pojave prvih trudova, ne treba panično trčati u bolnicu. Ako ste sigurni da je
porod počeo, bez panike se istuširajte, pripremite osobne stvari koje su vam potrebne za
boravak u bolnici (toaletni pribor, grudnjake za dojenje, predloške za dojenje, spavaćice i drugo
prema preporuci vašeg liječnika). Nikako ne zaboravite svu medicinsku dokumentaciju o vašoj
trudnoći, osobito nalaz krvne grupe.
Dolazak u rađaonicu - Dolaskom u rađaonicu pregledat će vas dežurni ginekolog koji odlučuje
o daljnjem postupku i načinu vođenja poroda. Osim brijanja spolovila, rodilje često bivaju
iznenađene dobivanjem klizme, što je rutinski postupak. U našim rađaonicama rodilje cijelo
vrijeme poroda provedu u ležećem položaju, što nije slučaj u drugim zemljama.
Porod - Za vrijeme poroda iznimno je važno stalno praćenje stanja majke i djeteta. Rodiljama se
redovito mjeri krvni tlak, puls i provodi nadoknada tekućine. Nerijetko rodilje povraćaju,
najčešće za prvog porodnog doba, što je najčešće neželjeni učinak analgetika koji se koriste za
smanjenje boli. Važno je istaknuti i da mokraćni mjehur za poroda ne smije biti pun jer sprječava
trudove. Stanje djeteta prati se kardiotokografom koji bilježi otkucaje srca te učestalost i
intenzitet trudova. Kardiotokograf je najčešće pripojen tankom spiralnom elektrodom na oglavak
djeteta.
Sam porod dijeli se u četiri porodna doba:
Prvo porodno doba označava stadij otvaranja grlića maternice i samog ušća. Počinje ili prvim
trudovima koji dovode do nestajanja cerviksa i otvaranja ušća ili prsnućem vodenjaka. Trudovi su
u početku slabog intenziteta i trajanja, da bi se pred kraj prvoga porodnog doba javljali tri puta u
10 minuta. Kod prvorotkinja traje od osam do deset sati, a završava kad se ušće maternice od
početna dva centimetra otvori potpuno (10 cm). Za to vrijeme rodilja dobije oko 150 trudova. U
višerotkinja traje pet do sedam sati. Ako je prsnuo vodenjak bez pojave trudova, nemate razloga
za brigu. Stav je čekati trudove sljedećih 12 sati, za koje ima vrijeme 90 posto rodilja dobije pod
uvjetom da nema znakova infekcije. Prvo porodno doba je i najteže za rodilje, pogotovo
prvorotkinje, jer dugo traje, a bolovi su sve jači i češći. Rutinska primjena različitih analgetika u
svake rodilje ublažit će bolove do podnošljive granice. Epiduralna analgezija jedini je način
potpuna kupiranja boli. Prisustvo supruga mnogo znači većini rodilja, naročito u ovom dobu, kad
je psihološka potpora najvažnija.
Drugo porodno doba je doba istiskivanja djeteta. Počinje kad je ušće potpuno otvoreno (10 cm),
a vodenjak prsnuo. Trudovi su izrazito česti i jaki. Kod prvorotkinja traje sat do dva, a u tom
vremenu rodilja dobije oko 50 trudova. Trudovi se javljaju svake dvije minute i traju oko
stotinjak sekundi. U višerotkinja traje do 30 minuta, nerijetko i kraće. U tom dobu dolazi do
spuštanja vodeće česti (najčešće glavica) kretnjama rotacije kroz porođajni kanal. Pred kraj
rodilja dobije neizdrživ nagon za tiskanjem, kao da će imati stolicu. To znači da se glavica nalazi
na dnu zdjelice te da će uskoro nastupiti porod. Za to vrijeme treba pozorno pratiti upute liječnika
i babice. Rodilja se postavi u položaj za rađanje. Za najjačeg intenziteta truda potrebno je svom
snagom tiskati dijete prema uputama liječnika. Kad glavica djeteta izboči međicu, učini se
epiziotomija, koju rodilje uglavnom ne osjete. Prvo se porađa glavica, potom prednje, pa stražnje
rame, trup i nožice. Nakon samog poroda djeteta završava drugo porodno doba. Babica podveže
pupkovinu i prereže je, nakon čega prvi put vidite svoje dijete. Novorođenče je često prekriveno
verniksom (bijeli sirasti premaz), ponekad krvavo, što vas ne treba iznenaditi. Ako dijete ne
zaplače odmah nakon rođenja, nemojte očajavati. Novorođenčetu je često potrebno nekoliko
minuta oporavka i prilagodbe na potpuno nove uvjete života. I vi i vaše dijete dobit ćete
narukvicu s matičnim brojem. Uvijek dobro pogledajte spol djeteta i usporedite brojeve na
narukvicama.
Treće porodno doba počinje rođenjem djeteta, a završava rođenjem posteljice. U fiziološkim
uvjetima traje 30 do 60 minuta, a aktivnim vođenjem puno kraće. Svaka rodilja odmah nakon
rođenja djeteta dobije intravenski injekciju uterotonika koji će potaknuti još nekoliko tru-dova
koji će u kratko vrijeme poroditi posteljicu, što je bezbolno. Svaku posteljicu liječnik koji vas je
porodio detaljno pregleda, kako bi se izbjeglo zaostajanje posteljičnog tkiva u materištu. Nakon
poroda posteljice potrebno je sašiti epiziotomiju. Epiziotomija je opstetrička operacija kojom se
škarama reže međica u središnjoj ili postraničnoj liniji. Izvodi se u interesu majke (profilaksa
razdora mekog porođajnog kanala) i djeteta (ubrzava drugo porođajno doba). Čest strah od
šivanja međice neopravdan je, jer se šivanje provodi u lokalnoj analgeziji koja potpuno kupira
bol.
Četvrto porodno doba označava stadij ranog oporavka, a traje oko dva sata. Za to vrijeme bit
ćete zadržani u rađaonici i praćeni. Neke od komplikacija kao što su krvarenje ili eklamptički
napadi najčešće se događaju upravo u tom dobu. Stoga je u vašem interesu da budete pod
neposrednim stručno-medicinskim nadzorom iz profilaktičkih razloga.
Carski rez - 10 do 15 posto poroda, ovisno o vrsti bolničke ustanove, dovrši se carskim rezom.
Carski rez je operativni način dovršenja poroda, a provodi se samo u interesu majke ili djeteta
ako postoji čvrsta medicinska indikacija. Relativno velik broj rodilja od liječnika traži operativno
dovršavanje poroda, pa je važno istaknuti da je carski rez operativni zahvat koji može imati
kirurške i anesteziološke komplikacije. Isto tako, pobol ili komplikacije nakon carskog reza deset
puta su češće nego nakon normalna vaginalnog poroda. Iako su današnjim napretkom medicinske
struke komplikacije svedene na najmanju moguću mjeru, svaka rodilja mora znati da je liječnik
neće izlagati povećanim rizicima carskog reza ako ne postoji stvarna i čvrsta indikacija za
operativno dovršenje poroda.
Moguće komplikacije tijekom poroda - Porod u stavu zatkom, veliko dijete, sužena zdjelica,
intraamnijske infekcije, krvarenja u trećem porodnom dobu, samo su neke od komplikacija koje
se javljaju za poroda. Važno je istaknuti da se do 90 posto poroda dovrši bez ikakvih
komplikacija vaginalnim putem. Dođe li do komplikacija, imajte puno povjerenje u vašega
ginekologa opstetričara koji će ih riješiti na najbolji mogući način za vas i vaše dijete.
Nakon poroda - Dva sata nakon poroda bit ćete premješteni u bolesničku sobu na odjelu za
babinjače, gdje ćete biti zadržani dva, tri dana, ovisno o vašem stanju i stanju djeteta.

Izgled novorođenčeta
Glavica
Zbog tzv. porođajne otekline djetetova je glavica prva 24 sata izduljena. Kosti su joj meke i nisu
međusobno srasle, kako bi se što bolje prilagodile izlasku kroz porođajni kanal. Ako je ijete
rođeno na zadak, glavica mu je izbočena na zatiljku, a može se vidjeti porođajna oteklina na guzi.
Dijete rođeno carskim rezom, bez prethodnih trudova, ima oblu glavicu. Kefalhematom, tj. veća
oteklina na glavi, nije opasna, no ostaje oko mjesec dana.

Fontanele
To su mali otvori, odnosno mekani dijelovi između kostriju koji omogućuju rast lubanje i mozga.
Prekriveni su kožom i čvrstim moždanim opnama. Velika fontanela nalazi se na vrhu glavice, ima
oblik romba i otvorena je do 18. mjeseca života. Važna je za praćenje razvoja mozga, te liječnik
pri svakom pregledu mjeriti njenu napetost i veličinu.

Lice
Prvih je dana djetetovo lice često asimetrično zbog njegova položaja u maternici, no to se brzo
ispravi. Koža može u početku biti plavkasta, zbog sitnih točkastih krvarenja nastalih u porodu.
Milije, bijele sitne točkice, su žlijezde lojnice koje same nestaju. Ima ih svaka druga beba.
Nemojte ih stiskati.

Kosa
Vašoj bebi kosa naraste još u maternici. Na nekim ultrazvučnim slikama u kasnoj trudnoći može
se čak vidjeti kako kosa leluja oko bebine glave. Na vašoj bebi prije rodenja naraste i dlaka po
tijelu, koju zovemo lanugo i koja se katkad može vitljeti i na novorođenoj bebi. Nakon rođenja
beba počne gubiti tu prvu kosu, pa zato često nastaje malo ćelavo mjesto na zatiljku bebine glnve.
Oko šestog rnjeseca počet će ratsti nova, gusta kosa, koja je potpuno drugačije boje i građe od
one prve.

Oči
Sva novorođenčad ima sivoplave oči, a njihova će prava boja biti vidljiva tek za par mjeseci.
Eventualne crvene mrlje na bjeloočnicama bezopasna su posljedica porođaja i brzo nestaju.
Oči vaše bebe najbolje se fokusiraju na predrnete i objekte udaIjene od nje oko 20-30 cm. Ta se
udaljenost povezuje s tim koliko je daleko beba mogla usmjeriti pogledl dok je još bila u
maternici, kao i s prirodnom udaljenošću majčina lica dok bebu drži u naručju.

Uši, sluh
Izvana, uha vaše novorodene bebe gotovo su jednako dobro razvijena kao i kod odraslih.
Unutrašnji dijelovi još su uvijek nezreli, što znači da beba vjerojatno ne čuje vrlo nježne i tihe
zvukove. Beba bolje čuje visoke tonove od niskih, a najbolje reagira na ljudski glas - posebno
majčin, koji prepoznaje od vremena kada je još bila u maternici.Unutrašnje uho sadrži i organ za
ravnotežu, koji će biti naročito važan i u punoj upotrebi kada se beba počne preokretati u
maternici i zatim ponovno kad počne učiti sjediti i puzati, te kretati se u prostoru na različite
načine.

Zubi
Bebe se rađaju s desnima u kojima su zameci svih mliječnih zubića, ali samo jedna od oko 2000
beba ima zubić čim se rodi. Prvi zubići, obično donji sjekutići ("jedinice"), pojavljuju se oko
šestog mjeseca. Svako pojavljivanje zubića unutar četvrtog i 14. mjeseca starosti potpuno je
normalno. Hoće li zubići izbiti ranije ili kasnije čini se da je obiteljska karakteristika i nije znak je
li dijete napredno ili kasni li u razvoju. U dobi od jedne godine većina beba ima i barem jedan
zubić.

Ruke
Beba se rodi sa stisnutim ručicama koje se opuste i ispruže u prvih nekoliko mjeseci života. Ako
stavite prst na dlan vaše bebe, ona će ga čvrsto stisnuti; to je refleksna radnja, koja nestaje oko
drugog mjeseca. U početku, ručice vaše bebe mogu biti plavkaste i hladne, što je normalno i
posljedica je još nerazvijene cirkulacije. Oko trećeg mjeseca beba će otkriti svoje ruke, postat će
ih svjesna i počet će se njima igrati. Noktići su u početku maleni, ali rastu vrlo brzo pa ih treba
pažljivo rezati posebnim škaricama za bebe i to najbolje dok beba spava.
Noge
Kad se beba rodi, noge su joj skvrčene u tipičnom, tzv. fetalnom položaju (onako kako su bile
prekrižene dok je beba bila u maternici). Ako je polegnete na trbuh, vjerojatno će se pojavitl
refleks puzanja, jer će noge skvrčiti i podviti pod trbuščić i radit će pokrete slične puzanju. Taj se
refleks gubi tijekom prvih triju mjeseci kako se bebine noge ispravljaju i pružaju i dok beba ne
počne uživati u slobodnom mlataranju nožicama. Oko šestog mjeseca beba će se početi služiti
nogama namjerno, tj. pomicat će predmete dok leži na leđima.
.
Splovilo
Spolovila novorođenih beba obaju spolova mogu u prvim danima nakon rođenja izgledati kao da
su natečena, a i bebe obaju spolova mogu imati "prsa", tj. malo natečeno područje oko bradavica.
Novorođene djevojčice mogu imati čak i blago krvarenje (poput menstruacije). Sve te pojave
posljedica su djelovanja hormona koji su s majke, putem posteljice, prenijete bebi prije nego što
se rodila, normalne su i ubrzo nestaju.

NAVIKE NOVOROĐENČADI
Riječ navika vjerojatno je pogrešna kada se odnosi na novorođene bebe koje žele jesti i spavati
uvijek onda kada su gladne i pospane. No, oko šestog mjeseca beba će imati mnogo stabilniji
raspored i vi ćete puno bolje moći predvidjeti u koje vrijeme i kada bebi nešto treba, te kako se
osjeća.

Hranjenje
Zbog veoma malog želuca, novorođena beba može odjednom pojesti samo oko 25-75 ml mlijeka,
pa će vam se možda činiti da je svaki čas morate hraniti jer je gladna, posebno ako je dojite, jer se
majčino mlijeko još brže probavi od umjetnog mlijeka. Razmak između hranjenja mijenjat će se
kako beba raste; u dobi od mjesec dana, beba može pojesti u jednom obroku oko 75-150 ml, a
jednogodišnja beba oko 200-300 ml mlijeka ili druge hrane. U razdoblju od četvrtog do šestog
mjeseca počinje nova faza u hranjenju, kada bebe treba početi privikavati na druge vrste hrane.

Spavanje
Novorođene bebe su pospanci i provode u prosjeku oko 16 sati dnevno spavajući (ne u jednom
spavanju, već rascjepkano). Ne spavaju uvijek čvrsto, već više drijemaju oko dvadesetak minuta,
a kada se probude, obično nešto zahtijevaju i to najčešće hranjenje.
U dobi od oko tri mjeseca jedna od triju beba spava barem šest sati tijekom noći bez budenja, a sa
šest mjeseci tri od četiri bebe spavaju noću bez budenja barem šest sati. U toj dobi količina
spavanja tijekom dana smanji se na oko 14 sati ukupno, i to kroz mirnije i duže spavanje noću i
dva do tri kraća spavanja preko dana

.
APGAR ocjene

To je ocjena kojom se na ljestvici od 1- 10 ocjenjuje svako novorođenče prve i pete minute nakon
rođenja
Na ocjenu utječe 5 faktora: broj otkucaja srca u minuti, disanje, mišićni tonus, refleksi na
podražaj i boja kože. Najveća pojedinačna ocjena je 1 ili 2, a najmanja 0. Najčešća je ocjena
10/10, što znači da je beba i 1. i 5. minute ocijenjena s 10, no 8 i 9 također su dobre ocjene.
Ocjenu 4, 5, 6, 7, imaju novorođenčad s manjkom kisika pri porodu, a 0, 1, 2 i 3 ima ozbiljno
ugrožena novorođenčad. U tim je slučajevima i pH vrijednost djetetove krvi snižena, pa je
potrebno hitno oživljavanje i liječenje.
Broj srčanih
ako ih je više od 100 u minuti, zbrajaju se 2 boda.
otkucaja;
Disanje; ako dijete nakon rođenja snažno zaplače, pribrajaju se 2 boda.
Mišićni tonus; ako snažno maše rukama i nogama, dodaju se 2 boda.
Kašljanje i kihanje; refleksi su odlični ako dijete uz plač kašlje i kiše, te se zbrajaju se 2 boda.
Boja kože; jednolično ružičasta boja kože ocjenjuje se sa 2 boda

Nakon poroda

Iscjedak:
Po porodu iscjedak (lochia) je krvav i jačine osrednje menstruacije, bez mirisa i ugrušaka. Može
se dogoditi i da ima komadića zaostalog tkiva, ovoja. nakon nekoliko dana boja mu se mijenja u
tamnosmeđu, količina smanjuje, pa u žućkastu, da bi za 2- 3 tjedna postao proziran, ili potpuno
nestao. U to vrijeme lochia ima karakterističan kiselkast miris. Ako ne prestane za 2- 3 tjedna,
otiđite liječniku.

Mokrenje i stolica:
Potreba za mokrenjem je vrlo rijetka, jer se žene u porodu "isuše". 12 sati po porodu se morate
pomokriti. Pijte dosta tekućine, no jesti nemojte još barem 2- 3 sata.
Što se tiče stolice, većina mama to obavlja s dosta poteškoća. Crijeva su još lijena, pritisak
glavicom na debelo crijevo umrtvio je čitavo područjei često se osjeća još nekoliko sati nakon
poroda. Prva se stolica ima obično 2- 3 dana poslije poroda, a ako izostane, daju se tablete koje
izazivaju pojačan rad crijeva. Majka ne može biti otpuštena iz rodilišta dok ne dobije stolicu.

Prva menstruacija:
Obično se javi po prestanku dojenja. Nekada i 2- 3 mjeseca poslije poroda, bez obzira na dojenje.
Obilna je i nije bolna. Namojte, međutim, računati da ste potpuno sigurni od trudnoće, jer se
ovulacija pojavljuje prije prve menstruacije, tj., nikada ne možete znati kada će nastupiti prvi
plodni dani.

Spolni odnos:
Zbog naglog prestanka djelovanja hormona, sluznica rodnice postaje tanka, ne proizvodi se
dovoljno sekreta, te je suha. Prvih 3- 8 tjedana nakon poroda vaginalno izlučivanje sadrži krv i
sekret, uglavnom iz maternice i djelomično iz rodnice, a zove se lochia. Za to vrijeme nisu
preporučljivi spolni odnosi, jer je povečan rizik od infekcija. No, treba uzeti u obzir vrijeme
potrebno za zalječenje urezane međice.

Pripremite se da prvi spolni odnos može biti neugodan zbog promjena u rodnici koji sada sliče
onima u menopauzi. Dok god majka doji, spolni su hormoni inhibirani, te takvo stanje može
potrajati i nekoliko mjeseci.

Maternica
Po izlasku djeteta, maternica se spušta do visine pupka, pri odljuštenju posteljica je nešto malo
više (oko jedan do dva prsta), a nakon njenog izlaska oko pupka ili niže. Kako se maternični
mišić stalno steže i razina hormona naglo pada, smanjuje se i mišićna masa. Maternica je svakim
danom sve manja. Obično se još 10 do 14 dana može pipati iznad stidne kosti. Nakon toga se
vraća u malu zdjelicu te veličinu možemo ocijeniti samo uobičajenim ginekološkim pregledom.
Maternici je potrebno šest do osam tjedana da dode na istu veličinu kao prije trudnoće, iako iza
svakog poroda najčešće ostaje malo veća. Pipanje maternice nije bolno, no ako je ipak bolno,
najvjerojatnije je prisutna upala pa se obratite liječniku.

Međica
Elastične medice se u porodu dovoljno rastežu te nije potrebna epiziotomija. Međuim, u većine
žena se manje ili više zareže te se skrati faza tiskanja i spriječe ozljede mekog tkiva. Kada
popusti lokalna anestezija, pri pomicanju tijela i hodanju osjeća se veća ili manja bol. Ako nema
upale i međica je dobro sašivena trebalo bi se samo osjećati to mjesto kod hodanja. Posebno
pazite na čistoću međice, da ne dode do upale. Mijenjajte češće zamazane uloške. Nemojte sjediti
sve dok rana potpuno ne zaraste. Četvrti ili peti dan počet će otpadati vanjski šavovi sami, jer se
šije takvim koncem kod kojeg se šavovi ne vade. Posebno pazite kada otpadnu šavovi jer je sada
najopasnije razdoblje za otvaranje rane, koja još nije dobro zarasla, a nema šavova koji bi držali
rubove zajedno. Stoga se kod sjedenja rubovi sami raziđu.
Međicu ne treba špricati nikakvim antibiotičkim sprejevima. Potrebno je nekoliko puta dnevno
oprati to područje, a kada ležite u krevetu, barem prva dva dana legnite na suprotnu stranu od one
koja vam je rezana. Tako lohije neće direktno curiti po rani. Međica obično zaraste za dva tjedna.
Crvenilo,
bol i otok toga područja su znak infekcije te se javite liječniku radi daljnjeg postupka.

Odmor i kretanje
Nakon teškog fizičkog rada, kakav je porod, svakoj majci odgovara ležanje, relaksacija i odmor.
Obično vas hvata san. Slobodno spavajte - vi ste pod nadzorom i ništa se ne može dogoditi. Čim
se osjetite sposobni, dignite se i malo prošetajte pokraj kreveta. To ne mora biti duga šetnja,
dovoljno je učiniti nekofiko koraka koji su važni i u sprečavanju tromboze i embolije. Za prvo
ustajanje, ako morate ići do toafeta, zovite sestru. Nemojte ići sami, jer su česte vrtaglavice,
slabost u nogama, nesvjestice i slično.
U sljedećim danima vrijeme provodite u krevetu. Vi se morate dobro odmoriti i pripremiti za
napore koji vas čekaju kod kuće, a to možete samo u bolnici, gdje drugi rade sve umjesto vas.
No, ne zaboravite, trebate malo prošetati kako biste se ponovo osjećafi sigurni.
Kod kuće ne smijete odmah "navaliti" na sve poslove. Bilo bi dobro zamoliti nekoga da vam
dođe još prvih deset dana pomagati, jer inače nećete imati vremena za odmor. Naime, o ovom
mirovanju ovisi zacjeljivanje medice, smanjenje maternice i sl. Nije narod badava izmislio
babinje i uveo posebne običaje koji omogućuju majci odmor što ona zbog zdravlja mora
prihvatiti. Ponašajte se prema vlastitim osjećajima.
Hrana i piće
Poslije poroda osjećat ćete samo žed te je dobro sa sobom u rodilište ponijeti mlijeko i sok u
tetrapaku. Tekućinu možete nadoknaditi i čajem. Nemojte uzimati gazirana pića koja će vas
napuhavati. Ako niste primili narkozu, možete početi jesti čim osjetite potrebu, no neka to bude
lakša hrana. Sada morate razmišljati i o načinu prehrane i zbog dojenja. Hrana ne smije bit jako
začinjena kisela, preslana, premasna. Najbolje je uzimati kuhanu hranu, a onda postepeno početi
jest i svježe voće i povrće.

LJEKARSKI PREGLEDI, MEDICINSKA ISPITIVANJA I POSTUPCI

Ljekari opšte prakse smatraju da dobar, rutinski pregled podrazumijeva niz pregleda,
ispitivanja i postupaka. Ponekad ovi pregledi i ispitivanja mogu biti neprijatni, opterećujući,
a u nekim slučajevima čak i nepotrebni. Sledeći predlozi mogu da pomognu u donošenju
odluke da li se i kada podvrći nekom od ispitivanja.
Pre nego što pristanemo na bilo koji od dole pobrojanih pregleda ili ispitivanja treba svom
lekaru postaviti sledeća pitanja:
1. Zašto je predloženi pregled potreban?
2. Koje su prednosti predloženog pregleda/ispitivanja u odnosu na druga?
3. Kako se obavlja predloženi pregled/ispitivanje?
4. Šta se oseća tokom i posle predloženog pregleda/ispitivanja?
5. Koje su opasnosti takvog pregleda/ispitivanja?
6. Da li su moguće negativne posledice predloženog pregleda/ispitivanja?
7. Šta se može dogoditi ukoliko ne prihvatite predloženi pregled/ispitivanje?
8. Koliko je lekar iskusan i vešt u obavljanju ovog pregleda? Na primer, koliko ih godišnje
obavi? Iako nijedna lekarka ili lekar ne mogu da garantuju ishod nekog pregleda, ispitivanja
ili zahvata, oni su dužni da o pregledu pruže sve važne i potrebne informacije. Ukoliko se
pojavi sumnja ili potreba za širim informacijama treba zatražiti još nečije mišljenje.

Pregled i osnovna ispitivanja

Tokom fizikalnog pregleda trebalo bi da ljekarka ili ljekar tačno objasne šta rade i zašto to
rade. To nam omogućava da bolje upoznamo i da naučimo nešto o svom tijelu, a to je i
prilika da postavimo pitanja kojima bismo otklonili bilo kakve nesigurnosti. Ukoliko su
ljekarka ili ljekar nestrpljivi ili žure treba izabrati druge koji imaju vremena i strpljenja. Za
vrijeme pregleda lakše ćete se opustiti uz ljekarku ili ljekara koji saosećaju, i žele da
saradjuju.
U okviru opšteg pregleda treba očekivati sledeće:
– pitanja o porodičnoj i ličnoj istoriji bolesti,
– pregled glave i vrata (uključujući oči, nos i grlo), pregled kože i noktiju,
– pregled dojki uz uputstvo o samopregledu,
– pregled srca i pluća stetoskopom,
– merenje krvnog pritiska i pulsa,
– pregled krvi, sedimentacije i celokupne krvne slike,
– određivanje visine šećera u krvi,
– test na gonoreju i sifilis,
– ispitivanje mokraće,
– merenje telesne težine,
– test po metodu Papanikolau,
– pregled trbuha,
– pregled male karlice i pregled rektalnog dela debelog creva.
Pregled trbušnih organa
Trebalo bi da lekar ili lekarka trbuh pregledaju dodirom, kako bi utvrdili da li postoje bilo
kakvi znaci promena na jetri ili slezini i da provere da li postoji osetljivost leđa u predelu
bubrega.

Ginekološki pregled
Ginekološki pregled uključuje pregled spoljašnjih i unutrašnjih polnih reproduktivnih organa.
Ljekarka ili ljekar pregled izvode pomoću ruke (dodirom) i spekulumom (posebnim
instrumentom za unutrašnji pregled). Ginekološki pregled podrazumeva i pregled
unutrašnjih polnih organa preko debelog creva. Ukoliko se radi o prvom ginekološkom
pregledu ovu činjenicu treba saopštiti lekaru. Bilo da se radi o prvom ili ponovljenom
pregledu lekaru treba skrenuti pažnju na eventualne neprijatne momente u toku same
procedure. Trebalo bi lekara zamoliti da pregled obavlja polako i objašnjavajući ono što radi.
Pre ginekološkog pregleda ne treba zaboraviti da se isprazni mokraćna bešika.
Kod pregleda vulve ljekarka ili ljekar provjeravaju da li postoji crvenilo, otok, promjena boje
ili povreda na spoljašnjim polnim organima. Takođe je pri pregledu potrebno utvrditi veličinu
klitorisa (dražice), raspored stidnih dlaka i proveriti eventualno prisustvo stidnih vaši.
Pregleda se i spoljašnje ušće vagine (rodnice) kako bi se ustanovilo da li postoje znaci
oboljenja. Posle spoljašnjeg, pristupa se unutrašnjem pregledu. Prstom se pregledaju
Bartolinijeve žlezde kako bi se utvrdilo da li u njima postoje ciste ili se iz njih cedi neki
sadržaj, gnoj ili slično. Pitaće vas da li vam nekontrolisano otiče mokraća kada se zasmejete
ili kašljete, što je znak ispadanja materice, rektocele ili cistocele.
Tada lekar/ka stavlja spekulum u vaginu, čime omogućava da njeni zidovi budu odvojeni, a
deo unutrašnjih polnih organa dostupan posmatranju. Spekulum je od metala ili plastike i
veoma je važno da bude temperature tela pre pregleda – ni hladan ni pregrejan. Zidovi
vagine se pregledaju da bi se utvrdilo postojanje povreda, zapaljenja i ostalih mogućih
promena. Pri ovoj proceduri pregleda se i grlić materice, koji je zahvaljujući upotrebi
spekuluma postao vidljiv. Na grliću materice posmatraju se mogući znaci zapaljenja,
povrede, promena boje, defekti sluznice ili izrasline. Sa grlića materice uzima se za pregled
bris po metodu Papanikolau – utvrđivanje prisustva ili odsustva premalignih ili malignih
ćelija i bris za mikrobiološki pregled – određivanje stepena čistoće vagine.
Kod nekih žena se pri uvođenju spekuluma javlja osećaj pritiska u predelu mokraćne bešike
ili debelog creva. Da bi se ova neprijatnost odstranila ili ublažila potrebno je pokušati da se
što više opuste mišići male karlice i trbuha. Ukoliko ovaj pokušaj ne uspe treba lekara/ku
zamoliti da spekulum izvuče i ponovo ga stavi, odnosno zameni nekim manjim.
Posle pregleda spekulumom, ljekar/ka dva prsta jedne ruke u rukavici stavlja u vaginu, dok
drugu ruku postavlja spolja, na predeo donjeg dela trbuha. Na ovaj način, pritiskom spolja i
iznutra, moguće je odrediti položaj i veličinu, oblik i konzistenciju materice, jajnika i
jajovoda. Ovim postupkom se takođe može utvrditi postojanje osetljivosti ili bola.
Palpacija (opipavanje) materice uobičajeno je bezbolna, ali ovakav pregled jajnika često
može da bude neprijatan. Jajnike je često teško napipati i laki bol koji se javlja pri pregledu
je jedini pokazatelj da lekar/ka budu sigurni da su ih napipali.
Pregled rukom je lakši i prijatniji ukoliko žena uspe da potpuno opusti vratne, trbušne i
leđne mišiće, da diše polako i duboko i da potpuno izdahne vazduh.
Kod rektovaginalnog preglada lekar/ka stavlja jedan prst u debelo crevo, a drugi u vaginu i
na taj način može bolje da odredi stanje organa male karlice, kao što su jajnici, jajovodi i
materične veze. Ovakav pregled isto tako omogućuje da se utvrde i moguće promene
debelog crijeva. Nekim ženama ovaj pregled je veoma neprijatan, dok ga druge sasvim
dobro podnose.
Neki ljekari/ke obavljaju ginekološki pregled mnogo nježnije i vještije od drugih, a neke žene
mogu tokom pregleda da se mnogo bolje opuste od drugih. Opuštanje se može vežbati
primenom Kegelovih vežbi ili vežbanjem stavljanja tampona ili spekuluma kod kuće.

Samopregled
Poslednjih godina su mnoge žene otkrile prednosti pregleda rodnice i grlića materice koji
same mogu da izvedu. Redovnim samopregledima žena može da nauči što je za nju i njeno
telo “normalno”. Vidjeće kako izgledaju smetnje koje ima, zatim boju, veličinu i oblik svog
grlića kao i promene izgleda sluzi koja ističe iz grlića tokom menstrualnog ciklusa.
Dok samu sebe pregleda, žena vidi delove svog tela koje je zanemarivala ili kojih se bojala.
Ukoliko pregled obavlja spekulumom žena ima utisak da i sama učestvuje u “tajni”
tehnologije medicinskog pregleda što joj omogućava da povrati kontrolu nad svojim tijelom.
Mnoge žene su načinile korak dalje dijeleći svoje iskustvo pri pregledima sa drugim ženama
u okviru grupa samopomoći.
Tehnika samopregleda
Tehnika samopregleda je veoma jednostavna i zahteva samo nekoliko osnovnih stvari:
- izvor svetlosti koji se može usmeriti u željenom pravcu, najbolje baterijska lampa,
- spekulum,
- lubrikant – sredstvo koje omogućava kliženje (najbolje gel), ili jednostavno toplu vodu,
- ogledalo sa dugačkom drškom,
- sapun ili alkohol.
Trebalo bi da žena zauzme opušten položaj na odgovarajućoj podlozi, na podu ili kauču.
Takođe se može zauzeti i sjedeći položaj sa leđima naslonjenim na jastuk. Pošto je legla na
leđa savijenih kolena i široko raširenih nogu, uzima spekulum koji je premazan gelom i
zatvoren sa ručkom naviše i polako ga uvodi u rodnicu. Kada je spekulum postavljen, preko
mehanizma ga otvara i gura spoljni deo nadole dok ne čuje zvuk koji obavještava da je
spekulum ispravno fiksiran.
Nekim ženama stavljanje spekuluma i pronalaženje grlića materice predstavlja priličan
napor, pa da bi pregled bio prijatan treba duboko disati i polako rukovati spekulumom uz
pomoć ogledala. Svetlo treba upraviti u ogledalo da bi se bolje videlo. Ako je spekulum
dobro postavljen moguće je istovremeno videti nabore rodnice i grlić materice, koji je
ružičast, vlažan i loptast. Grlić materice u trudnoći je boje mastila, a u menopauzi ili kod
žena koje doje može biti sasvim bled. U zavisnosti od vremena menstrualnog ciklusa u
kojem se žena nalazi izlučena sluz iz grlića može biti bijela i kremasta, ili providna i
rastegljiva. Učeći šta je za nju “normalno” žena će lakše moći da utvrdi promene koje
ukazuju na ovulaciju, trudnoću ili infekciju.
Spekulum se može iz rodnice ukloniti otvoren ili zatvoren, prema tome kako se žena odluči.
Posle upotrebe, spekulum treba oprati sapunom ili alkoholom i skloniti do sledeće upotrebe.

Bris po metodu Papanikolau

Uzimanjem brisa po metodu Papanikolau se određuje prisustvo atipičnih ćelija rodnice,
matrice i grlića materice. To je najsigurnija metoda kojom se utvrđuje postojanje promena
na grliću materice. Da bi se uzeo bris za Papanikolau, tokom pregleda pomoću spekuluma,
štapićem se uzima uzorak sa strana i iz kanala grlića. Tom prilikom žena može osećati
lagano grebanje. Uzeti bris se razmazuje na mikroskopsko stakalce i “fiksira" da bi se
zastitio od oštećenja, pošto se ovi uzorci šalju na dalje ispitivanje u laboratoriju.

Kiretaža kao metod lečenja i metod postavljanja dijagnoze

Kiretaža je postupak u liječenju koji se često primjenjuje kod krvavljenja iz materice,
posebno kod hitnih slučajeva. Takođe se koristi i kao dijagnostička metoda kod sumnji na
različita oboljenja materice (polipi, maligna oboljenja) ili u okviru ispitivanja kod sumnje na
maligna oboljenja grlića matrice. Kiretaža se izvodi i u preventivne svrhe da bi se sprečila
infekcija posle nekompletnog pobačaja ili posle porođaja kada delovi posteljice zaostanu u
materici. U dijagnostičke svrhe kiretaža se sve više zamenjuje vakuum aspiracijom ili
biopsijom endometrijuma (unutrašnji sloj materice).
Mnogi lekari se još uvek radije odlučuju za kiretažu u bolničkim uslovima, jer uz primenu
opšte anestezije postižu potpuno opuštanje mišića male karlice što im omogućava detaljan
pregled organa smeštenih u njoj. Ukoliko precizan pregled nije neophodan, intervencija se
može obaviti i ambulantno uz upotrebu lokalne anestezije, što smanjuje rizik koji sobom nosi
svaka opšta anestezija.

Kiretaži prethodi postupak kojim se proširuje spoljašnje ušće materice uz primenu serije
dilatatora različitih prečnika. Posle proširenja spoljašnjeg ušća, lekar/ka kroz grlić u šupljinu
materice uvlači dug i tanak instrument koji na vrhu ima oblik kašike kojim se odstranjuje
unutrašnji sloj materičnog tkiva. Ako je potrebno, tkivo iz materice, se šalje na dalja
laboratorijska ispitivanja. Celokupna procedura dilatacije i kiretaže traje od pet do petnaest
minuta.
Kiretaža je uvek praćena slabim krvavljenjem, neki put uz izbacivanje parčića tkiva, a često
je propraćena i grčevima u donjem delu stomaka. Sve ove promene mogu potrajati i
nekoliko dana.
Ovu intervenciju prate rizici od infekcije, obilnog krvavljenja, probijanja materice ili susednih
organa, a takođe i komplikacije vezane uz anesteziju.
Zamena za kiretažu je aspiracija endometrijuma. Ova metoda podrazumeva postavljanje
male kanile u grlić materice i usisavanje sadržaja iz šupljine materice na principu negativnog
pritiska. Endometrijalna aspiracija se radi ambulantno, najčešće uz primenu lokalne
anestezije. Propratne pojave ove intervencije su blagi ili srednje jaki bolovi u donjem delu
stomaka.

Biopsija grlića materice i endometrijuma

Biopsija je vrsta pregleda u toku kojeg se uzima delić tkiva iz organa koji se šalje na
mikroskopski pregled, a ima za cilj postavljnje tačne dijagnoze.
Kod biopsije grlića materice uzorak tkiva se uzima sa promenjenih površina sluznice koje su
otkrivene prilikom ginekološkog pregleda grlića materice pomoću optičkog aparata –
kolposkopa. Tkivo se uzima pomoću instrumenta koji liči na štipaljku, sa jednog ili više
mesta na grliću. Biopsija se radi ambulantno, bez anestezije. U toku biopsije žena ima
osećaj grebanja, a moguće je i tačkasto krvavljenje posle zahvata.
Za endometrijalnu biopsiju koristi se isti instrument kao kod kiretaže (kireta), kojim se iz
materične šupljine uzima uzorak tkiva. Ovaj postupak se takođe najčešće obavlja
ambulantno.

Kolposkopija
Kolposkopija je pregled koji se vrši pomoću optičkog aparata kolposkopa, instrumenta kojim
se pregledaju zidovi rodnice i grlića materice da bi se pronašli eventualni poremećaji na
sluznici ovih organa. Kolposkopija je preciznija metoda od ispitivanje brisa po metodu
Papanikolau, jer njenom primenom je moguće tačno prepoznati delove sluznice sa
nepravilnim rastom ćelija. Ovaj pregled je veoma koristan i kod pojave neregularnog
krvavljenja. Dragocen je postupak i kod dijagnostikovanja i praćenja posebnih vrsta
karcinoma rodnice i grlića tzv. DES adenokarcinoma izazvanog primenom jednog snažnog
sintetskog kortikosteroida.
Kolposkopija se izvodi jednostavno i to u ambulantnim uslovima. Ne izaziva nikakve
smetnje, niti posledice.

Konizacija
Konizacija je medicinski zahvat koji se koristi u dijagnostičke i u terapijske svrhe. Ovim
postupkom se odstranjuje sa grlića materice deo tkiva u obliku konusa. Konizacija se
najčešće preporučuje ženama sa jako izraženom displazijom sluznice (nenormalan rast
ćelija) grlića materice ili ženama kod kojih su pronađene maligne ćelije iste lokalizacije.
Konizacija u dijagnostičke svrhe može biti i terapijska ako se njome odstrane svi delovi
maligno promenjenog tkiva.
Konizacija kao veliki hirurški zahvat se radi u bolnici pod opštom anestezijom. Na mestu gde
je tkivo skinuto u obliku konusa, na mestu šavova ili kauterizacije moguća je pojava
ograničene infekcije ili kratkotrajnog krvavljenja. Ako je intervencijom uklonjeno više
sekretornih žlezda koje normalno luče sluz, može se razviti neplodnost kao posledica
smanjene količine sluzi u grliću materice.
Konična biopsija grlića materice se može zameniti lečenjem laserom područja koja su
zahvaćena patološkim promenama. Laserska tehnika izaziva manje komplikacija i
obezbeđuje brzo lečenje. Međutim, laser uništava tkivo čime su onemogućene dalje
laboratorijske pretrage.

Šilerov test
Šilerov test se izvodi pomoću jodnog rastvora i primenjuje se onda kada se žele odrediti
mesta na grliću ili rodnici sa kojih će se biopsijom uzeti tkivo za dalje pretrage. Normalno
tkivo obojeno jodnim rastvorom dobija tamno mrku boju, dok se bolesno tkivo ne prebojava.

Kauterizacija i krioterapija
Kauterizacija podrazumeva uništavanje bolesnog tkiva primenom hemikalija kao što je
srebro nitrat ili primenom elektrokautera, električnog instrumenta koji se zagreva. Ovaj
postupak se koristi u lečenju displazija, ograničenog malignog procesa ili defekata sluznice
grlića materice. Ponekad se kauterizacija primenjuje u lečenju hroničnog zapaljenja grlića
materice, izraslina rodnice ili spoljašnjih polnih organa i endometrioze koja je zahvatila grlić
ili rodnicu. Intervencija se obavlja ambulantno, najbolje odmah posle prestanka
menstrualnog krvavljenja. Lekar/ka stavlja spekulum i kroz njega radi kauterizaciju bolesnih
mesta. Primena ovog postupka ne zahteva upotrebu anestezije, pošto je potpuno bezbolna.
Na mestu na kojem je rađena kauterizacija se formira krasta ispod koje raste normalno
tkivo. Krasta otpada posle otprilike nedelju dana, a potpuno ozdravljenje nastupa posle
sedam do osam sedmica. Propratne pojave uključuju otok grlića, opšte smetnje (slabost,
zamor) u toku dve do tri sedmice, infekciju ili neplodnost ukoliko dođe do ostećenja žlezda u
grliću.
Krioterapija podrazumeva primenu tečnog azota u cilju otklanjanja obolelog tkiva
smrzavanjem. Radi se ambulantno i traje samo nekoliko minuta. Krioterapija izaziva znatno
manje oštećenje ušća grlića materice nego primena kauterizacije. Ipak, može da izazove
izvesne prolazne smetnje, npr. promenu sluzi u kanalu grlića.
Posle kauterizacije ili krioterapije ne treba se ispirati, upotrebljavati tampone i treba se
uzdržati od seksualnih odnosa deset do petnaest dana, odnosno dok traje proces lečenja.
Lečenje laserom
Lečenje laserom se često primenjuje kao zamena za lečenje metodom konizacije,
kauterizacije ili krioterapije. Sastoji se u primeni laserskih zraka u cilju uništavanja malih
polja bolesne sluznice grlića. Laserom se okolne zdrave ćelije vrlo malo ili uopšte ne
oštećuju. Primena lasera uglavnom ne izaziva krvavljenje na mestu intervencije i omogućava
brzo zaceljenje. Nažalost, s obzirom da je ova metoda novijeg datuma njena primena je
uglavnom vezana za veće bolnice, medicinske centre ili dobro opremljene privatne
ordinacije. Međutim, činjenica je da bi primena lasera mogla da zameni sve napred
navedene procedure.
Posle intervencije laserom, treba imati u vidu da pregled metodom Papanikolau više nedelja
može biti pozitivan na atipične ćelije.
Laparoskopija
Laparoskop je instrument cevastog oblika snabdeven izvorom svetlosti koji se kroz mali rez
ispod pupka uvodi u trbušnu duplju i omogućava lekarima da posmatraju matericu, jajovode
i jajnike.
Laparoskopija je korisna u postavljanju dijagnoze cisti jajnika, vanmaterične trudnoće,
neplodnosti, neobjašnjenih bolova u trbuhu, izraslina, endometrioze ili u otkrivanju spirale
koja je probila matericu. Upotrebljava se i pri primeni nekih od tehnika sterilizacije žena.
Laparoskopija se izvodi u bolničkim uslovima uz primenu opšte ili lokalne anestezije. Pre
uvođenja laparoskopa, lekar/ka će uduvati u stomak ugljen dioksid da bi se creva razišla i da
bi se omogućila bolja vidljivost organa male karlice. Ako se zahvat radi pod lokalnom
anestezijom može da se oseti neprijatan pritisak ili naduvenost. Bol ispod rebara u prvih
nekoliko dana posle laparoskopije posledica je postepene resorpcije uduvanog gasa.
Anestezija
Neophodno je obavijestiti se o vrsti anestezije koja će se primijeniti kao i o vrsti operacije
koja će biti izvedena. Prije operacije, osobi koja je zadužena za izvođenje anestezije treba
postaviti sledeća pitanja:
1. Koji oblik anestezije će biti primenjen?
2. Zašto je izabran baš taj oblik anestezije?
3. Kako će anestezija biti data?
4. Kako ćete se osećati posle anestezije?
5. Koji su rizici, a koje prednosti izabrane anestezije u odnosu na druge oblike?
Ne treba zaboraviti da se anesteziologu saopšte obaveštenja o bilo kojoj vrsti alergijskih
reakcija na lekove, o reakcijama na prethodne anestezije, kao i o lekovima koji se uzimaju i
o bolestima od kojih se bolovalo ili boluje.
Suština anestezije je blokiranje bola. Postoje tri tipa anestezije: opšta (bolesnica je bez
svesti); regionalna ili konduktivna (uključuje spinalnu i epiduralnu) kod koje je bolesnica
budna, ali su pojedini delovi tela, najčešće donji, neosetljivi; i lokalna kod koje je samo deo
koji se operiše neosetljiv na bol. Kod opšte anestezije u otklanjanju bola blokirane su
strukture mozga koje prepoznaju bol. Kod regionalne i lokalne anestezije blokirani su signali
koji se šalju u kičmenu moždinu i mozak sa mesta koje je anestezirano.
Postoji više vrsta opšte anestezije u zavisnosti od načina na koji se izvodi. To su tzv.
intravenska (anestetik se daje u venu), inhalaciona (anestetik se primenjuje udisanjem) ili
kombinovana (intravenska i inhalaciona). Pre svake od navedenih vrsta anestezije daju se
lekovi kojima se postiže opuštanje, što celu procerduru čini lakšom. Posle opšte anestezije
može se javiti muka, vrtoglavica ili konfuzija, koje traju od nekoliko sati do nekoliko dana.
Veoma retko, otprilike na 20. 000 izvedenih slučajeva komplikacije mogu da izazovu paralizu
ili smrtni ishod.
Spinalna anestezija najčešće se izvodi ubrizgavanjem lokalnog anestetika u kanal kičmene
moždine. Time se postiže neosetljivost nogu, male karlice ili delova tela iznad ovih struktura
što zavisi od dela tela koji se operiše. Spinalna anestezija se najčešće koristi za operacije
organa trbušne duplje.
Propratna pojava izazvana primenom spinalne anestezije je najčešće glavobolja, koja
ponekad traje više dana.
Epiduralna anestezija se izvodi kontinuiranim ubrizgavanjem anestetika u najniži deo
kičmenog stuba čime se blokiraju nervni završetci koji inervišu velike površine tela, noge,
međicu, mišiće i organe male karlice. Ovaj vid anestezije primenjuje se kod porođaja i
operacija na završnom delu debelog creva ili polnim organima.
Kod lokalne anestezije se ubrizgava tečnost ili nanosi žele, u ili na predeo na kome se želi
izvršiti najčešće neki ograničeni hirurški zahvat. Ovde se radi o blokadi specifičnog živca koji
inerviše deo na kome se izvodi intervencija.

O parazitima

Stidne vaši
Stidne vaši su posebna vrsta insekata, koji žive na dlakama stidnog predela, a vrlo retko na
dlakama grudi, ruku, trepavicama ili obrvama. Zaraza se prenosi intimnim fizičkim
kontaktom ili preko posteljine, peškira i odeće koje je koristila zaražena osoba.
Glavni simptom je nepodnošljiv svrab genitalnog predela ili drugih delova koji su zahvaćeni
vašima. Dijagnoza se lako postavlja jer su ovi paraziti vidljivi golim okom.
Mada je teško, treba izbegavati češanje jer se na taj način stidne vaši mogu preneti i na
druge delove tela. Ponekad snažno i dugotrajno češanje omogućava razvoj prave bakterijske
infekcije. U lečenju stidnih vaši kod nas se najčešće primenjuje Gamex gel. Zaraženi delovi
tela se namažu gelom, i tako namazani ostaju tri dana, a zatim se gel odstrani pranjem.
Postupak treba ponoviti posle osam dana. Može se pokušati i alternativno lečenje boravkom
u veoma toploj sauni. Takođe je veoma važno da se istovremeno leče sve osobe sa kojima
je zaražena osoba dolazila u kontakt (muž, prijatelj, članovi porodice), bez obzira da li imaju
ili nemaju simptome zaraze. Važno je da se posle primene leka promeni krevetnina, veš,
odeća i peškiri, jer iako odrastao parazit ugine za 24 časa od prestanka kontakta sa ljudskim
telom, njegova jajašca žive još šest dana nakon tog vremena. Upotrebljavane stvari treba
što pre dati na hemijsko čišćenje ili oprati u ključaloj vodi. Svrab može potrajati još nekoliko
dana po izlečenju, posebno ako je koža nadražena češanjem. Preparati koji sadrže ekstrakt
aloje mogu da ublaže neprijatan osećaj svraba. Predrasuda je da su stidne vaši bolest
prljavih osoba, svaka žena se može zaraziti ovim parazitom bilo kad i na bilo kojem mestu.
Isto tako se vrlo jednostavno i brzo može i izlečiti. Zarazu stidnim vašima ne treba
doživljavati kao ličnu sramotu.

Šuga
Šugu izaziva mali parazit koji ispod površinskog sloja kože iskopa brazde u kojima polaže
jaja i odlaže svoj izmet izazivajući intenzivan nadražaj. Najčešći znaci oboljenja su
intenzivan svrab, koji je naročito jak noću i sitne, crvene bubuljice ili brazgotine koje se
nalaze na koži između prstiju na rukama, ispod dojki, na trbuhu, oko polnih organa i
zglobova. Češanjem se izazivaju povrede kože, pa se na pozleđenim mestima vide ogrbotine
i krastice. Vrlo česte komplikacije su sekundarne bakterijske infekcije.
Šuga je veoma zarazna. Prenosi se dodirom, seksualnim kontaktom, preko posteljine,
peškira, odeće, čak i preko nameštaja. Razvoj bolesti može trajati mesec dana, pa i duže. Za
to vreme mogu da se zaraze sve osobe sa kojima je inficirana osoba bila u kontaktu.
Otkrivanje šuge može biti prilično teško, jer promene na koži liče na niz drugih bolesti kao
što su ekcem, alergijske reakcije ili neke druge kožne bolesti.
Šuga se leči Gamex gelom ili emulzijom i emulzijom benzil benzoata. Uveče posle kupanja se
osim glave i vrata namaže celo telo gelom ili emulzijom. Sledećeg jutra se sve opere.
Postupak se ponavlja trećeg i petog dana od početka lečenja. Lečenje se primenjuje i na sve
osobe koje su bile u bliskom kontaktu sa obolelom. Važno je da se posteljina, peškiri, odeća
i ostali predmeti, operu vrelom vodom i ispeglaju.
Treba znati da, svrab može da potraje još nekoliko dana ili nedelja posle lečenje i najčešće
je posledica preosetljivosti kože kojoj je potrebno izvesno vreme da se nadražaj smiri.
Kozmetički krem koji sadrži ekstrakt aloje može da pomogne u ovakvim situacijama.

OBOLJENJA GRLIĆA MATERICE

Zapalenje grlića materice (cervicitis)

Cervicitis je izraz kojim se označava zapaljenje ili infekcija grlića materice. Većina rezultata
pregleda brisa metodom Papanikolau označena je kao cervicitis, ali to ujedno ne znači da se
radi o pravom oboljenju ili poremećaju. Zapaljenje grlića materice uvek je prisutno kod
infekcija vagine, bolesti koje se prenose seksualnim kontaktom ili kod oboljenja organa male
karlice. Ovo oboljenje javlja se kada dođe do povrede tkiva prilikom nameštanja spirale,
abortusa ili porođaja. Ako se ne leči, zapaljenje grlića materice može da izazove neplodnost,
pošto pojačano lučenje sluzi onemogućava prolazak sperme.
Subjektivne i objektivne smetnje zavise od jačine i dužine trajanja bolesti. Obično se javljaju
smetnje u vagini i bolovi pri seksualnom odnosu. Takođe je čest bol u donjem delu trbuha
i/ili postoji nagon za čestim mokranjem. Kod jakih zapaljenja javlja se i povišena
temperatura.
Postavljanje dijagnoze
Na dodir cerviks je osetljiv i povećan, a pri pomeranju se javlja nelagodan osećaj. Ukoliko se
samopregled vrši spekulumom, vidi se da je grlić crven i lako natečen. Ako je zahvaćen
samo kanal grlića nema vidljivih promena, ali se primećuje žućkasti iscedak iz spoljašnjeg
ušća grlića. Ginekološki pregled kod lekara/ke je potreban da bi se odredio uzrok bolesti.
Lečenje
Kod zapaljenja grlića materice se primenjuju antibiotici zavisno od uzroka bolesti. Antibiotici
se prepisuju u obliku kapsula, tableta ili injekcija. Vrsta antibiotika se bira prema uzročniku
zapaljenja. Kod hroničnog toka bolesti neki put se kao krajnje metode primenjuju
elektrokauterizacija ili krioterapija. Treba imati na umu da ove metode, iako su veoma
uspešne, u sebi nose opasnost po plodnost žene.
Alternativne metode lečenja
Ukoliko su simptomi blagi, a ne postoji zaraza koja se prenosi polnim putem ili zapaljenje
organa male karlice, može se primeniti lečenje ispiranjem biljnim čajevima ili vitaminom C.
Tableta vitamina C od 500 mg rastvori se u četvrt litra vode i tim rastvorom se tušira grlić
tokom tri do četri nedelje. Radi ubrzavanja izlečenja i jačanja odbrambenog sistema
organizma vitamin C treba i piti u dozama od 500–1000 mg na dan. Takođe je iz istih
razloga dobro uzimati i preparate cinka (25 mg/dan) i vitamina E (400 mg/dan). Vitamin E
se može primeniti i lokalno, direktno na grlić.
Žena treba da se što više odmara i da se dobro hrani nezavisno od načina lečenja koje se
primenjuje. Za vreme menstruacije ne treba koristiti tampone.

Posuvraćenje (everzija) grlića materice

Ovo stanje je prilično često. Radi se o prerastanju tkiva cervikalnog kanala na vaginalni deo
grlića materice. Grlić je crven i sočan, mek pri dodiru. Ova pojava ne iziskuje lečenje, sem u
slučajevima kada za posledicu ima infekciju.
Većina žena nema nikakve simptome, a ako se i jave najčešće se radi o nešto povećanoj
sekreciji iz vagine.

Erozija (defekt tkiva) grlića materice

Cervikalna erozija ili erozije su manji ili veći defekti tkiva na grliću, oko njegovog spoljašnjeg
ušća. Ove promene protiču bez ili sa minimalnim simptomima.
Dijagnoza
Prvi korak u dijagnostici je uzimanje brisa po metodu Papanikolau. Ukoliko se ovim
pregledom dokažu atipične ćelije treba uraditi biopsiju radi daljeg mikroskopskog pregleda.
Biopsijom će se utvrditi da li je u pitanju samo defekt tkiva ili se radi o malignitetu.
Lečenje
Obično nije potrebno lečenje, ukoliko nije prisutna infekcija. Ipak, stručnjaci često predlažu
kauterizaciju ili krioterapiju, koja nije potrebna ukoliko je nalaz urađen metodom
Papanikolau normalan.

Polip grlića materice

Polip grlića materice liči na svetlocrvenu cevastu izraslinu koja viri iz kanala grlića. Javlja se
izolovano ili u grupi. Ova tvorevina je, u stvari, višak tkiva grlića materice. Polipi su inače
vrlo česti i razvijaju se kao posledica odbrane organizma u toku infekcije grlića ili u toku
trudnoće kao posledica hormonalnih promena koje u grliću stimulišu povećan rast tkiva.
Krvavljenja izazvana kontaktom tokom polnog odnosa, ispiranja ili pregleda često su jedini
simptom. Polipi ponekad krvare tokom trudnoće. Do krvavljenja dolazi jer polipi u svojoj
strukturi imaju veliki broj krtih krvnih sudova.
Lečenje
Nije obavezno lečenje polipa dok su mali i ako ne krvare, dovoljna je kontrola, bilo
samopregledom ili kod lekara. Ukoliko počnu da rastu ili krvare treba ih ukloniti. Polipi grlića
materice veoma retko su maligni. Izuzetno u nekim slučajevima polipi mogu da liče na
malignitet grlića i izazivaju slične simptome. Tada treba napraviti bris metodom Papanikolau
i biopsiju kako bi se isključila sumnja na maligno oboljenje.
Polipi se otklanjaju ambulantno. Lekarka ili lekar zavrnu peteljku polipa i izvrše kauterizaciju
baze. Međutim, ako je polip veliki ili postoji više njih intervenciju treba uraditi u bolnici. Neki
put i posle otklanjanja polipi mogu ponovo da porastu.

Leukoplakija grlića materice

Leukoplakija predstavlja pojavu koja se manifestuje u obliku belih mrlja na sluznici. Sem na
grliću javlja se i na sluznici obraza i vagine. Ove promene su, u stvari, reakcija organizma
kojom želi da spreči dalje širenje bolesnog procesa. Stav lekara je da bez obzira na
mikroskopski nalaz, leukoplakiju treba odstraniti jer njena pojava može da bude znak
početka malignog oboljenja.

Displazija grlića materice

Izraz displazija označava nenormalan rast ćelija koji može zahvatiti ćelije sluznice cerviksa.
Ove promene ne daju nikakave simptome i uobičajeno se otkrivaju pri rutinskom pregledu.
Displazija nije maligno oboljenje i gotovo nikada ne prelazi u malignitet. Mnoštvo ćelija
različite razvojne starosti suštinske su promene strukture površinskog sloja sluznice, zbog
čega je vrlo često teško postaviti dijagnozu, a odluke o lečenju mogu biti kontroverzne.
Najčešće ove promene spontano nestaju. Međutim, stanje ipak treba brižljivo pratiti kroz
ponovljene preglede i uzimanjem brisa po metodu Papanikolau.
Poslednjih godina, saznanja u medicini govore da je displazija grlića materice najverovatnije
izazvana virusom, tzv. humanim papiloma virusom.
Prevencija
1. Potrebno je da se prati stanje pomoću ponovljenih pregleda metodom po Papanikolau i
ostalih analiza. Izbor kontracepcije, gde se prednost daje mehaničkim sredstvima (kondom,
spirala, dijafragma) nad hormonskim (pilula), može preduprediti pojavu displazije ili čak i
malignitet.
2. Neke bolesti koje se prenose polnim putem utiču na pojavu promena na grliću materice.
Adekvatnom zaštitom žena može izbeći komplikacije. (Vidi poglavlje ”Bolesti koje se prenose
polnim putem”.)
3. Hrana bogata vitaminom C ili uzimanje vitamina u tabletama takođe su zaštita od pojave
displazije grlića materice ili maligniteta. Posle utvrđivanja promena na grliću pokazalo se
korisnim uzimanje folne kiseline (10 mg/dan) i vitamina C (1000 mg/dan) da bi se postigla
normalizacija nalaza.
4. Do sada ne postoji dovoljan broj ispitivanja o uticaju okoline i zanimanja na pojavu
navedenih oboljenja grlića materice, što ne znači da su ovi faktori zanemarljivi. Takođe nije
dovoljno ispitana i eventualna uloga partnera u nastanku ovih procesa. Neophodno je da
žene zahtevaju da se ispitivanja usmere u ovom pravcu.
Faktori rizika kod oboljevanja od displazije ili raka grlića materice
Još uvek nisu poznati uzroci koji izazivaju pojavu rasta atipičnih ćelija grlića materice koje
nazivamo displazija i rak.
Ipak, izvesni momenti se mogu označiti kao povišeni faktori rizika u nastanku ovih bolesti.
1. Ukoliko žena ima infekciju virusom herpesa ona spada u grupu visokog rizika. Virus
herpesa, pored ostalih promena, može da uzrokuje i pojavu malih nevidljivih promena na
grliću. Ispitivanja su pokazala da je infekcija virusom herpesa nesumnjivi učesnik u pojavi
raka grlića materice.
2. Najnovija ispitivanja ukazuju da belančevinasta materija koja se nalazi u spermi može,
takođe, kod nekih žena dovesti do promena u izgledu ćelija cerviksa. Žene kod čijih je
partnera otkriven rak penisa takođe spadaju u grupu visokog rizika.
3. Dugotrajna upotreba sintetskih hormona u lečenju ili zaštiti od neželjene trudnoće
povećava mogućnost razvoja displazije ili raka, zato što povećava osetljivost grlića na
infekciju virusom herpesa.
4. Pušenje, takođe, spada u faktore rizika.
5. Rano započinjanje seksualnih odnosa povećava opasnost od pojave displazije ili raka. Ovo
se objašnjava činjenicom da ćelije polnih organa žene u toku puberteta trpe promene koje
prouzrokuju stvaranje grublje strukture koja je manje osetljiva na povrede. Ako se polni
život započne pre nego što su se pomenute promene odigrale, tkivo polnih organa je mnogo
osetljivije, a stalna mikro povređivanja mogu da prouzrokuju ćelijske promene.
6. Visoki rizik nosi i veći broj seksualnih partnera, bilo da ih ima žena, njen partner ili oboje.
Upotreba prezervativa smanjuje opasnost.
7. Rad u sredini u kojoj dolazi u kontakt sa kancerogenim materijama (rudnici, tekstilna,
metalna i hemijska industrija), takođe je opasan za razvoj bolesti.
8. Takođe, žene koje žive u siromaštvu u mnogo većem procentu oboljevaju od displazije i
raka grlića materice.
Dijagnoza
Pregled po metodu Papanikolau je prvi korak ka postavljanju dijagnoze. Takođe se u
dijagnostičkom postupku primenjuje i kolposkopija. Ako se uoče nepravilnosti u rastu ćelija,
primenjuje se dijagnostička biopsija. Ove dve metode se i kasnije koriste kod kontrolnih
pregleda.
Lečenje
Lečenje displazije zavisi od stepena promena na ćelijama. Važno je da žena dobije
odgovarajuće lečenje za svoje stanje, a da se pokušaju izbeći nepotrebni i neodgovarajući
tretmani i hirurški zahvati. Nije suvišno zatražiti mišljenje više stručnjaka pre konačnog
pristanka na predloženi način lečenja.
Važno je da od početka lečenja budu izabrani lekarka ili lekar koji su vešti specijalisti sa
iskustvom. Za početnu fazu lečenja se može izabrati princip posmatranja uz redovne
kontrolne preglede, da bi se potom pristupilo lečenju primenom krioterapije ili lasera.
Moguće je i lečenje elektrohirurškim otklanjanjem promena. To je metod kojim se koristeći
struju niske voltaže i visoke frekvencije odstranjuje bolesno tkivo sa grlića materice. Potom
se odstranjeno tkivo šalje na patohistološki pregled. Osnovna prednost ovog zahvata je
njegovo istovremeno i dijagnostičko i terapijsko dejstvo. Intervencija se obavlja pod
lokalnom anestezijom, dobro se podnosi i u običnim slučajevima dovodi do brzog izlečenja.
Kada se ponovljenim pregledima po metodu Papanikolau i kolposkopijom dokaže težak oblik
displazije ili maligni proces in situ (lokalizovan), i ako se proces proširio na kanal grlića,
potrebno je da se uradi tzv. konizacija ili konična biopsija. Parče tkiva u obliku konusa se
otklanja operacijom u bolničkim uslovima. Isečak se šalje na mikroskopski pregled da bi se
utvrdilo da li je sasvim odstranjeno obolelo tkivo. Ako prvim zahvatom nije skinuto sve
bolesno tkivo, preporučuje se ponavljanje postupka. Ukoliko se maligni proces proširio
primerena metoda lečenja je histerektomija (vađenje materice).
Većina opisanih terapijskih metoda je neprijatna, a veoma često praćena i bolovima, pa se
preporučuje da žena ne upotrebljava tampone za vreme menstruacije, da se ne ispira i da
izbegava seksualne odnose najmanje tri nedelje posle intervencije. Na taj način bolovi brže
prolaze i smanjuje se mogućnost infekcije.
Konizacija uključuje opasnost od neplodnosti. Histerektomijom žena trajno gubi mogućnost
rađanja. Obe operacije su namenske i njima se spasava život žene.
DOBROĆUDNE (benigne) PROMENE DOJKI
U doba adolescencije kada počinje razvoj dojki, devojke imaju oprečan odnos prema ovoj
pojavi, istovremeno su zadovoljne i stide se. Brine ih da li će dojke biti suviše velike ili
suviše male, lepe ili ružne. Obično, u tim godinama, neke devojke uvlače prednji deo
grudnog koša ili ga prikrivaju odećom želeći da se ne primeti da njihove grudi sazrevaju, dok
druge, pak, u prslučiće stavljaju podmetače ili oblače tesne džempere kako bi istakle svoje
grudi. Vrlo često se slika o sebi stvara na osnovu sopstvenog odnosa prema dojkama ili
reakciji okoline na njih. Ove reakcije su često zbunjujuće i oprečne i za odraslu ženu, a
kamoli za tinejdžerku. Mnoge žene su otkrile da im sopstvene dojke mogu priuštiti
zadovoljstvo isto toliko kao i onima koji ih posmatraju ili sa kojima vode ljubav. I samim
dodirivanjem dojki puno žena može postići orgazam. Međutim, u mnogim situacijama dojke
mogu opteretiti ženu i učiniti je nezadovoljnom. Dojke, takođe, mogu postati i uzrok
strahovanja od bolesti ili mogućnosti jedne ili obe dojke.
Ova pozitivna i negativna osećanja mogu biti potencirana postojećom društvenom
zaokupljenošću ženskim grudima. Sa svih strana nas gledaju izazovne fotografije obnaženih
dojki sa reklamnih panoa, ilustrovanih časopisa, dnevnih novina... Ove fotografije
reklamiraju sve, od automobila do viskija. Takođe, grudi mogu biti jedan od razloga da li će
žena sačuvati ili izgubiti posao. Mnogi muškarci sebi dozvoljavaju da zvižde, bulje ili čak
dodiruju grudi ženama. Seksualni kontekst često otežava da žena o svojim dojkama
razmišlja kao o funkcionalnom delu svoga tela.
crtež str. 575
Oblik i veličina normalnih dojki
Ženske grudi su svih mogućih veličina i oblika – velike, male, čvrste, opuštene, smežurane.
Takođe, nije retka pojava da jedna žena ima dve i po obliku i po veličini različite dojke.
Bradavice mogu biti ispupčene ili uvučene. Areola, deo koji okružuje bradavicu, može biti širi
ili uži, tamniji ili svetliji, i na njemu se nalaze sitne grumuljice smeštene ispod same površine
kože. Ponekad oko ivice areole rastu retke duge dlake.
Individualne razlike i promene na dojkama koje nastaju starenjem ili u toku menstrualnog
ciklusa, često izazivaju nepotreban strah kod žena. Nažalost, žene obično nisu dovoljno
obaveštene o tome šta je prirodno a šta ne, šta je deo normalne funkcije a šta bi moglo da
ukazuje na prisustvo bolesti. Neobaveštenost često izaziva strah od najgoreg pri svakoj
promeni ili pojavi bola u dojkama. Naravno, u većini slučajeva stanja koja prouzrokuju
promene, probadanja ili bol u dojkama su normalna ili dobroćudna zbivanja.
Fibrocistične promene ili stanja
Pod pojmom fibrocističnih promena ili stanja podrazumevamo čitav niz benignih oboljenja
koja nose različita imena npr. cistični mastitis, mastodinija, mastazija, itd. Mnoge žene su
iskusile otečenost, probadanje ili bolove u grudima u nekom periodu života, pogotovo za
vreme ovulacije ili menstruacije, što je posledica promene nivoa hormona i zadržavanja
tečnosti u ćelijama dojki. Ciste, mešci ispunjeni tečnošću ili polutečnim sadržajem relativno
su česta pojava. Ako u to vreme žena sama sebi pregleda dojke osetiće veći broj bolnih
čvorića sa jedne ili obe strane, posebno na mestima koja su bliža ruci. Većina ovih čvorića se
znatno smanji ili potpuno nestane dan, dva od početka menstruacije.
Kod nekih žena se fibrocistične ili cistične promene pojavljuju zajedno sa pojavom
menstruacije, dok se kod drugih mogu pojaviti i docnije u životu. Intenzitet tegoba kod ovih
stanja je promenljiv, neki put jači, neki put slabiji, da bi se praktično pred menopauzu
potpuno izgubile. Retko, ova stanja se razvijaju i tokom vremena od blagih povremenih
smetnji prerastu u stalno prisutne oštre bolove i probadanja. Tokom vremena se često
razvijaju i stalni čvorići koji mogu u menopauzi nestati, ili se, pak, zadržati.
Prema savremenim saznanjima, bolovi i čvorovi koji se javljaju u dojkama u toku ciklusa, ne
smatraju se bolešću. Novija ispitivanja ukazuju da žene koje pate od opisanih stanja nisu u
grupi koju prati veći rizik od malignog oboljevanja dojke.
Fibroadenomi
Žene koje između dvadesete i tridesete godine napipaju tvrdinu u dojci koja se ne pokreće
najverovatnije imaju fibroadenom. Retko se javlja kod žena preko tridesete godine života.
Kada se jednom jave fibroadenomi mogu trajati ceo život. U dojkama se može napipati samo
jedan, ali i više fibroadenoma sa jedne ili obe strane. Uzrok ovoj pojavi nije poznat, iako
neka ispitivanja ukazuju na vezu sa preteranim unosom masti. Retko se događa da
fibroadenom poraste toliko da ugrozi cirkulaciju ili promeni oblik dojke. Ukoliko do toga dođe
fibroadenom se hirurški uklanja. Samo se u izuzetnim slučajevima obnavlja na mestu
zahvata, ali po pravilu nikada ne dostiže prvobitnu veličinu. Nekada se ove izrasline izgube u
menopauzi, što govori u prilog tvrdnji da su normalna pojava. Postojanje fibroadenoma vrlo
često pobuđuje sumnju na malignitet. Što je žena mlađa lekari više sumnjaju u eventualnu
mogućnost da promene budu zloćudne. Biopsija je jedini siguran način kojim se može
odrediti prava priroda bolesti, iglom ili hirurškim putem. Ne postoje dokazi o vezi
fibroadenoma sa povećanim rizikom od pojave raka dojke.
Samopregled dojki
Samopregled dojki je tehnika kojom žena sama ispituje svoje grudi kako bi zapazile
promene na njima. Mnogi lekari preporučuju ovu metodu za rano otkrivanje raka dojke.
Samopregled dojki žene relativno retko i neredovno primenjuju. Žene razvijenijih zemalja
ovu metodu bolje prihvataju zahvaljujući popularizaciji samopregleda dojki koju sprovode
aktivistkinje u ženskim grupama i stručnjaci koji se bave problemom raka dojke. Postoje
brojne ženske inicijative vezane za prevenciju i rano otkrivanje raka dojke koje preko
različitih pomoćnih sredstava žene upoznavaju sa tehnikom izvođenja samopregleda i
njegovim značajem za žensko zdravlje. Međutim, i pored toga žene relativno teško
prihvataju ovaj način pregleda, posebno potrebu za redovnim izvođenjem, iako većina njih
poseduje svest da je samopregled veoma dragocen za očuvanje zdravlja. U našim uslovima
su žene gotovo neobaveštene o ovoj metodi, a nemaju ni mogućnosti da nauče kako se ona
izvodi. Kod samopregleda je najvažnije sticanje navike da se pregledi vrše redovno. U
Americi većinu tumora dojke žene same otkriju, što je važno jer se na ovaj način većina
tumora otkrije u ranom stadijumu.
Šta uraditi ako se pri samopregledu napipa izraslina?
Ne postoje reči koje mogu da opišu panični strah žene koja je napipala promenu u dojci koje
do tada nije bilo. Prva je pomisao na rak, uz veliku zbunjenost i pitanje zašto se to dešava
baš njoj. Neke žene reaguju tako što odmah odu kod stručnjaka po pomoć i mišljenje, dok
druge ćute iz straha da će saznati da boluju od raka. Jednostavno ne mogu da pogledaju
istini u oči. Isto tako mnoge od njih ne mogu da se suoče sa mogućnošću da će ostati bez
dojke jer ne znaju da ta intervencija nije jedini način lečenja.
Važno je podsetiti se da 80-85 % izraslina u grudima nisu rak, pogotovo ako se radi o
mlađim ženama. Ako postoji čvor treba primeniti metod samoposmatranja.
Samoposmatranje
Postoji čitav niz postupaka pomoću kojih se sprovodi samoposmatranje. Pre svega, ukoliko
žena još uvek ima menstruaciju, a nema prethodno iskustvo sa pojavom čvorova ili raka,
posmatraće da li čvor nestaje ili menja veličinu u toku mesečnog ciklusa – što je siguran
znak da se ne radi o malignitetu. Na ovaj način izraslinu treba posmatrati jedan do dva
meseca. Čvor ne treba dirati svakoga dana, jer na taj način se gubi osećaj da li se nešto
menja ili ne. Najbolje je da se provera vrši tri do četiri dana pre i tri do četiri dana posle
prvog dana menstruacije. Takođe, treba izmeniti način ishrane, tako što će se izbegavati
masna i pržena hrana, smanjiti so u ishrani, izbegavati kafa i čaj, gazirana pića i čokolada,
kao i aspirin i lekovi protiv nazeba. Takođe, ne treba pušiti. Preporučuje se uzimanje
vitamina E u dozi od 400-800 IU na dan, vitamina B6 od 100–200 mg na dan.
Ukoliko posle dva meseca promene u dojci jos uvek postoje ili se ne smanjuju treba se
obratiti svojoj lekarki ili lekaru.
Medicinska procena izrasline
Kada žena odluči da zatraži profesionalnu pomoć veoma je važno da odabere lekarku ili
lekara u koga ima poverenja i da se obavesti o medicinskim mogućnostima lečenja. Iako se
najverovatnije radi o dobroćudoj izraslini, ipak postoji sumnja o malignom oboljenju, zbog
koje se treba obratiti iskusnom specijalisti (onkološkinji, onkologu). Ukoliko žena ne zna
kome bi se obratila najbolje je da upita nekoga iz svoje okoline da je uputi na pravo mesto
gde može potražiti medicinsku pomoć.
Pregled ne treba zakazivati neposredno pre prvih dana posle menstruacije, ili u vreme oko
ovulacije. Tih dana se često pojavljuje veći broj cvorića, a postoji i normalna otečenost dojki,
pa je moguće da se ne postavi tačna dijagnoza. Lekarka ili lekar treba pažljivo da pregledaju
dojke žene koja tokom pregleda sedi sa rukama uzdignutim iznad glave, a zatim položenim
uz telo. Isti postupak i redosled pregleda ponavlja se i u ležećem položaju. Ovaj postupak je
veoma važan, pošto se izraslina može ponekad napipati samo u jednom od ovih položaja.
Pregled može biti neprijatan, ali uglavnom nije bolan. Lekarka ili lekar će proceniti da li se
radi o benignom ili malignom čvoru. Oblik čvora kod malignog oboljenja je nepravilniji, tvrđi
i teže pokretljiviji od benignog. Međutim, jedino je biopsija merodavna za tačno postavljanje
dijagnoze.
Aspiracija pomoću igle
Kada je to moguće, aspiracija pomoću igle je najbolji prvi postupak u identifikaciji sumnjivog
čvora. Većina čvorova su, u stvari, dobroćudne ciste ispunjene tečnošću i ovom
intervencijom lako može da se utvrdi o čemu se radi. Zahvat se obavlja ambulantno.
Aspiracionom metodom se izbegavaju komplikacije koje se neki put javljaju pri hirurškoj
biopsiji, uz to je ovaj zahvat mnogo brži i bezbolniji. Sam postupak protiče tako što lekarka
ili lekar uvlače tanku iglu u čvor. Uobičajeno je da se pre zahvata primeni lokalna anestezija
novokainom, što nije neophodno jer je sama injekcija novokaina isto toliko bolna kao i
obavljanje aspiracije bez anestezije. Ako je u pitanju cista, tečnost iz nje se isprazni i čvor
splasne.
Ukoliko sadržaj ciste ne isteče i dalje se može sumnjati na cistu ili neku drugu dobroćudnu
izraslinu. Ultrazvučna dijagnostika može da dâ odgovor na pitanje da li se radi o običnoj cisti
ili je potrebno uraditi biopsiju kao dodatnu metodu. Biopsija se vrši kada je sadržaj (tečnost)
iz ciste krvav ili zaudara, kada se čvor ne povlači posle aspiracije, i kada se ultrazvukom
zaključi da nije cista ili se cista ponovo javi posle ponovljene aspiracije.
Biopsija
Ova procedura podrazumeva odstranjivanje celog ili dela čvora hirurškim putem, a zatim
izvađeno tkivo pregleda na malignitet. Biopsija se može vršiti iglom, zatim isecanjem samo
jednog dela čvora ili isecanjem celog čvora. Biopsije iglom su jednostavne i rade se u
ambulanti. Posle lokalne anestezije lekarka ili lekar ubodu iglom u čvor i pomoću nje izvuku
komadić tkiva. Izvađeni uzorak tkiva dojke šalje se dalje na laboratorijski, mikroskopski,
pregled.
Običaj da se pristupa biopsiji veoma je rasprostranjen među lekarima, ali prethodno bi
trebalo sprovesti ispitivanje metodom aspiracije pomoću igle i/ili pregled ultrazvukom kako
bi se utvrdilo da li se radi o cisti ili ne. Ako je izraslina čvrsta tada obavezno treba uraditi
biopsiju. Neki lekari preporučuju mamografiju, rendgenski pregled, pre biopsije da bi videli
da li postoji i drugo sumnjivo tkivo čiji uzorak treba uzeti biopsijom. Međutim treba znati da
normalan mamogram ne isključuje biopsiju čvrste izrasline.
Anestezija
Biopsija iglom se uvek radi pod lokalnom anestezijom. Hirurške biopsije (odstranjenje delića
ili celog čvora), rade se pod lokalnom ili opštom anestezijom. Žena ima pravo da odabere
onu vrstu anestezije koja njoj najviše odgovara. Međutim, u izvesnom broju slučajeva
veličina čvora, mesto gde se nalazi ili veći broj čvorova zahtevaju da se operacija uradi pod
opštom anestezijom.
Šta treba znati pre biopsije
Ne preporučuje se ženama da pre biopsije prihvate i potpišu da su saglasne sa
mastektomijom (potpunim odstranjenjem dojke), ako se u toku operacije mikroskopskim
pregledom tkiva otkrije da je izraslina maligna. Kod ove procedure čvor se uklanja i pregleda
se metodom zamrznutih isečaka dok je žena još uvek pod anestezijom. Za ovo ispitivanje
čvor se zamrzne odmah po vađenju, zatim se iz njega seku tanki režnjevi koji se pregledaju
pod mikroskopom. Rezultati ove analize gotovi su za dvadesetak minuta. Ako se na ovaj
način potvrdi rak, pristupa se mastektomiji. Osnovna zamerka ovom postupku je što nalaz
može biti netačan, pa prema tome može da se desi da ne postoji potreba za ovakvom
radikalnom operacijom. Žena može da izbegne postavljanje dijagnoze i nepotrebne operacije
tako što će tražiti da se biopsija uradi samostalno i da se kao dijagnostička metoda primeni
odloženi postupak histopatološke analize. Uobičajeni postupak traje nekoliko dana, ali je
mnogo pouzdaniji u dijagnostikovanju raka dojke. Ujedno, na taj način se obezbeđuje vreme
potrebno da bi se ženi pružila objašnjenja o njenoj bolesti i da bi se primenilo odgovarajuće
lečenje.
Pre biopsije, ukoliko to želi, žena može da zamoli operatorku ili operatera da pazi na veličinu
ožiljka koji će se formirati posle operacije. Neki put se o ovom defektu ne razmišlja pošto se
pretpostavlja da će dojka biti odstranjena. Ovisno o mestu gde se čvor nalazi rez se može
planirati i izvesti tako da ne ostavi posledice u građi, funkciji ili izgledu dojke.
Rezultati biopsije
Isčekivanje rezultata biopsije može biti veoma mučno i nije nevažno koliko će vremena proći
od biopsije do dobijanja rezultata. Zato žena ima pravo da pita kada će biti gotovi rezultati
biopsije i da li će biti obaveštena ili sama treba da se raspita. Negativan rezultat znači da ne
postoji maligni proces, a pozitivan da je otkriven rak.
Najčešće, od 80-90% svih biopsija, rezultati su negativni, što znači da se radilo o cističnoj
tvorevini. Pošto je ova dijagnoza vrlo uopštena žena ima pravo da pita o kakvoj se tačno
cističnoj promeni radi i da zahteva fotokopije svih nalaza i ispitivanja koji su urađeni.
Kada je potrebna biosija
1. Kada nalaz aspiracije ili ultrazvuka nije dao
podatak da li se radi o čvoru ili o cisti;
2. Kada mamografija pokaže sumnjive tvorevine ili
sumnjive kalcifikacije;
3. Kada ostali simptomi ukazuju na malignitet. To
uključuje pojavu tvrdih, otečenih žlezda u pazuhu,
crvenilo kože dojke, promene na bradavici, ulegnu-
ća ili nabore kože oko bradavice;
4. Ako čvor traje posle jedog ili dva menstrualna ci-
klusa.
Preventivna mastoktomija
Preventivna, profilaktička mastoktomija u Sjedinjenim Američkim Državama izvodi se u
relativno visokom procentu i to kod onih žena za koje se smatra da spadaju u grupu visokog
rizika od oboljevanja. U profilaktičke svrhe, mastektomija se radi posebnom hirurškom
metodom tzv. subkutana mastoktomija, koja ne garantuje da će žena izbeći pojavu raka.
Kod subkutane mastoktomije otprilike se ukloni 80-95% tkiva dojke, a ostavlja se koža i
bradavica. Tkivo koje nedostaje može odmah da se nadomesti implantom da dojka zadrži
normalan oblik. Rak dojke može da se razvije i na ovom malom preostalom delu tkiva.
Imajući ovo u vidu, žena koja se odlučuje na mastoktomiju trebalo bi umesto profilaktičke
da uradi običnu mastoktomiju, odnosno uklanjanje cele dojke operativnim putem.
Ova metoda profilakse teško može da izdrži brojne prigovore kojima je izložena. Zašto
operisati dojku ako to nije potrebno? Ženske grupe koje se bave problemima raka dojke
širom sveta smatraju da ovakva prevencija zapravo ugrožava ženu i njeno telo, te da postoji
mnoštvo drugih načina prevencije kojima se žensko telo ne osakaćuje. Na Prvoj svetskoj
konferenciji o raku dojke, koja je održana u Kanadi 1997 godine, istraživačice i aktivistkinje
su izrazile svoje oštro neslaganje kritikujući postojeću situaciju na međunarodnom nivou.
Ozbiljne kritike upućene su istrazivačima, farmaceutskoj industriji, zagađivačima okoline i
etičkom stavu društva u tretiranju ovog problema.
Mamografija
Mamografija je način pregleda dojki rendgen zracima koji se primenjuje u pretragama kad
se sumnja na rak dojke. Svetske statistike pokazuju da je primenom mamografije u
dijagnostičke svrhe smrtnost žena iznad pedeset godina smanjena za 30-50%. Preporuke
koje se tiču učestalosti primene mamografije variraju prema dobi žene. Neki lekari primenu
postupka preporučuju jedanput godišnje dok drugi smatraju da je dovoljno podvrći mu se
jedanput u dve godine. Što se tiče životne dobi, mamografiju ne treba raditi sasvim mladim
ženama ili bar ne pre tridesete godine.
Prednosti i nedostaci mamografije
Mamografija pruža mogućnost otkrivanja malignh promena koje se rutinskim pregledom ne
mogu napipati. Snimci služe i za kasnija upoređivanja da bi se utvrdilo da li proces
napreduje ili ne. Mamografijom se otkriva rak dojke koji nije invazivan i kod koga na vreme
započeto lečenje daje dobre rezultate.
Glavne zamerke se odnose na pogrešna tumačenja mamograma tj. na previde kada se radi
o malignim promenama i proglašavanjima benignih čvorova za maligne. Donekle,
mamografija može da bude provokativni faktor za razvoj raka dojke. Mađutim, primenom
savremene tehnologije ovaj rizik je smanjen na praktično jedan slučaj na milion žena koje se
godišnje podvrgavaju proceduri. Lažni pozitivni rezultati se mogu pojaviti kod žena koje
imaju uredan menstrualni ciklus (7%). Lažni pozitivni i negativni rezultati javljaju su u
rasponu od 4-30%. Troškovi mamografije nisu zanemarljivi. Treba imati u vidu da je tkivo
dojki kod mlađih žena osetljivije na zračenje, pa nepotrebno često izlaganje zračenju može
kasnije dovesti do pojave raka koji je izazvan zračenjem.
Kojim ženama treba raditi mamografiju?
Mamografija se preporučuje ženama preko pedesete godine starosti kao i onima koje u
svojoj istoriji bolesti navode da su već bolovale od raka dojke. Takođe se preporučuje
ženama iz tzv. visoko rizične grupe.
ENDOMETRIOZA
Endometrioza je bolest kod koje tkivo koje normalno pripada unutrašnjem sloju materice
(endometrijumu) raste na drugim delovima tela. Pojava “normalnog tkiva na nenormalnom
mestu” najčešća je na organima male karlice – jajnicima, trbušnoj maramici, materičnim
vezama ili jajovodima. Ovo tkivo, takođe, može da raste i na mokraćnoj bešici, crevima, čak
i na udaljenim delovima tela, u ruci, plućima ili glavi.
Kao i tkivo u duplji materice tako i tkivo na atipičnim mestima trpi promene pod uticajem
hormona menstrualnog ciklusa. Ovo tkivo krvavi svakog meseca, ljušti se i time izaziva nova
krvavljenja. Rezultat ovoga su unutrašnja krvavljenja, zapaljenje, stvaranje cista i ožiljaka.
Endometrioza može da prouzrokuje veoma jake bolove u malom trbuhu pred menstruaciju,
ovulaciju ili tokom seksualnog odnosa, obilna menstrualna krvavljenja, zamor, bolove u
utrobi i u krstima za vreme menstruacije, proliv, zatvor ili druge stomačne tegobe,
neplodnost. Takođe, može da izazove i druge ozbiljne zdravstvene probleme, uključujući
prskanje cista jajnika, priraslice, povećan rizik od vanmaterične trudnoće i opštu iznurenost.
Međutim, kod nekih žena, endometrioza ne izaziva poremećaje.
Endometrioza je hronična bolest. Često se dešava da je žena koja boluje od endometrioze
nesposobna za rad i normalan život po nekoliko dana u mesecu.
Uzroci i faktori rizika
Uzroci endometrioze su nepoznati. Potoje mnoge teorije o ovom pitanju ali nijedna ne daje
potpuno objašnjenje. Po jednoj delovi otpalog tkiva tokom menstruacije prolaze kroz
jajovode i usađuju se u organe gde nastavljaju dalji rast. Neki, pak, smatraju da poremećaji
imunološkog sistema i/ili hormonalni poremećaji omogućavaju da se tkivo razvija na
atipičnom mestu. Pretpostavlja se da će pravac daljih ispitivanja okrenut imunološkim
poremećajima dati zadovoljavajuće odgovore na, zasada, veoma prisutne zagonetke o
poreklu nastanka endometrioze. Kao mogući faktori u nastanku endometrioze takođe se
navode i druge bolesti imunog sistema kao što je npr. lupus ili bolesti vezane za tiroidnu
žlezdu. kratak menstrualni period, rano javljanje menstruacije, seksualni odnosi u toku
menstruacije i smetnje menstrualnog ciklusa.
Dijagnoza
Katkada se običnim ginekološkom pregledom može dodirom osetiti postojanje uraslina
stranog tkiva u maloj karlici, međutim, laparoskopija je neprikosnovena metoda u otkrivanju
bolesti. Laparoskopija je pregled trbušne duplje optičkim instrumentom – laparoskopom
kojim se ulazi u trbušnu duplju radi posmatranja unutrašnjih organa.
Lečenje
Izbor lečenja u većini slučajeva nije jednostavan. Mora se voditi računa o nizu faktora kao
što su životno doba žene, mesto na kome se endometrioza razvija, izraženost simptoma,
želje žene da kasnije rodi, ranije iskustvo sa lečenjem hormonima i nasledni faktori.
Cilj lečenja endometrioze hormonima je da se spreči stvaranje estrogena u jajnicima, a
samim tim da se zaustavi menstruacija. Iako lekari često preporučuju trudnoću kao vid
lečenja smatramo da taj način treba izložiti kritici. Pre svega zato što dete treba imati onda
kada se ono želi, a ne u svrhu lečenja žene, pogotovo što su rezultati ovakvog lečenja
krajnje neizvesni.
Lečenje hormonima uključuje primenu analoga gonadotropina, sintetskog progesterona - lek
pod imenom Provera i oralnih kontraceptiva. Sve navedene grupe lekova dostupne su i na
našem tržištu. Hormonsku terapiju uvek prate i određene propratne pojave, koje kod nekih
žena mogu da budu izraženije. Pored toga poboljšanje ili nestanak simptoma bolesti traje
dok je žena pod dejstvom leka, a vrlo brzo nakon terapije se ponovo sreće sa istim
tegobama.
Hirurško lečenje nudi čitav niz operativnih mogućnosti, od konzervativnog (kiretaža,
isecanje, kauterizacija ili primena lasera) do radikalnog načina (histerektomija sa ili bez
odstranjivanja jajnika). Smatra se da je radikalno hirurško lečenje metoda koja dovodi do
trajnog izlečenja mada u praksi nisu retke ponovne pojave rasta tkiva endometrijuma i
nakon intervencije.
Da bi suzbili bol kao glavni simptom oboljenja, neophodno je uzimati lekove koji uklanjaju
ovaj simptom – analgetike. Međutim, budući da se radi o hroničnoj bolesti koja zahteva
dugotrajno uzimanje analgetika, trebalo bi isprobati i alternativne načine lečenja poput
akupunkture, hiropraktike, homeopatije, fitoterapije i promeniti način ishrane.
Zapaljenske bolesti organa male karlice
Pod opštim nazivom zapaljenske bolesti organa male karlice susrećemo se s infekcijama koje
zahvataju sluznicu materice (endometritis), jajovoda (salpingitis) i jajnika (ovaritis). Ove
bolesti su posledica infekcija koje se prenose polnim putem, a zatim se kroz otvor spoljnjeg
ušća materice šire na duboko smeštene organe. Zapaljenske bolesti unutrašnjih polnih
organa su veoma česte tako da precizni statistički podaci o njima i ne postoje pošto često
ostaju nedijagnostifikovane.
Znaci oboljenja
Znaci infekcije unutrašnjih polnih organa mogu biti veoma raznovrsni, posebno po svom
intenzitetu. Tegobe su nekada neznatne, ali često i veoma izražene. Najčešći simptom je bol
čija jačina varira od osećaja nelagodnosti do izrazito jakog bola koji onemogućava uspravan
položaj. Bol se može osetiti na različitim mestima u predelu malog stomaka, spreda, levo,
desno ili sa obe strane.
Takođe, pored bola mogu da budu prisutni sledeći znaci ili samo neki od njih:
* smetnje u vagini ili uretri,
* bol ili krvavljenje pri polnom odnosu,
* krvavljenje manjeg ili jačeg intenziteta,
* pojačani bolovi u toku menstruacije,
* pojačan bol prilikom ovulacije,
* često mokrenje, pečenje pri mokrenju ili osećaj da bešika ne može da se potpuno isprazni,
* natečen stomak,
* iznenadna pojava groznice ili povišena temperatura koja se pojavljuje i nestaje,
* jeza,
* otečeni limfni čvorovi u preponama,
* gubitak apetita,
* muka ili povraćanje,
* bol u predelu bubrega ili jetre,
* bol u krstima ili nogama,
* osećaj slabosti, umora, neraspoloženja,
* smanjena seksualna želja.
Intenzitet i trajanje navedenih znakova bolesti zavise od uzročnika kojim je infekcija
izazvana, od mesta gde se infekcija odigrava (materica, jajovodi, jajnici, trbušna maramica i
dr.), od trajanja infekcije, do toga kako i čime se bolest leči, opšteg stanja organizma i
koliko se žena sama o sebi brine.
Zapaljenska oboljenja unutrašnjih polnih organa medicinskim rečnikom se klasifikuju kao
akutna, hronična i neprimećena (kada žena nema znakova bolesti).
Uzročnici infekcije su u 90-95% slučajeva mikroorganizmi koji se prenose polnim putem. U
telo žene dospevaju polnim odnosom, prilikom stavljanja spirale, obavljanja abortusa,
spontanog abortusa, porođaja, medicinskih dijagnostičkih procedura ili veštačkog oplođenja.
Nije redak slučaj da muški seksualni partner ili uopšte nema simptoma ili su oni beznačajni,
ali isto tako je činjenica da su oni “rasadnici” uzročnika i, takođe, moraju da budu pregledani
i lečeni. Neuspelo lečenje antibioticima je često kod žena čiji se seksualni partner ne leči.
Izolovani mikroorganizmi mogu biti iz roda klamidija, mikoplazme, stafilokoka, streptokoka,
itd. Veći rizik od infekcije postoji ako se polni odnosi sa zaraženim partnerom obavljaju u
toku menstruacije ili ovulacije, zato što je tada grlić materice otvoreniji i što je sluz u tim
periodima propustljivija za mikroorganizme.
Infekcije unutrašnjih polnih organa veoma su retke kod lezbejki.
crteži sa str. 589
Komplikacije
Zapaljenska oboljenja unutrašnjih polnih organa mogu da dovedu do vrlo ozbiljnih posledica.
Ako se ne leče mogu da izazovu zapaljenje trbušne maramice (peritonitis), stanje opasno po
život. Takođe, mogu da se komplikuju apscesom (zagnojem) jajnika i jajovoda. Sa polnih
organa zapaljenje može da se proširi na creva i jetru. Mesecima ili godinama posle akutnog
zapaljenja mogu da se jave posledice kao što su neplodnost ili vanmaterična trudnoća. Posle
preležanog zapaljenja unutrašnjih polnih organa mogu se stvoriti priraslice koje izazivaju
hronični bol. Infekcije koje se ne leče mogu da budu i neposredan uzrok smrti.
Dijagnoza
Dijagnoza može da se postavi na mnogo načina. Osnovno je ispitivanje kojim se utvrđuje
uzročnik zapaljenja. Bris iz vagine ili cerviksa u izvesnim slučajevima može da otkrije
uzročnika, međutim ukoliko su mikroorganizm iz roda hlamidija ili mikoplazma identifikacija
nije laka pošto se teško razvijaju u kulture u laboratorijskim uslovima. Pored toga bris sa
grlića materice ne mora da sadrži mikroorganizme pošto je mesto gde se bolest razvija
materica ili jajovodi. Pregled krvi, visina sedimentacije i broj belih krvnih zrnaca može samo
da pokaže da li postoji akutno zapaljenje ili ne.
Kada uzročnik ne može da se pronađe uobičajenim postupkom, može se primeniti
endometrijalna biopsija. U nekim slučajevima za postavljanje dijagnoze može biti koristan
ultrazvuk, naročito vaginalni. Čak se pribegava laparoskopiji da bi se donela konačna
dijagnoza.
Ako žena ima muškog seksualnog partnera obavezno je da se i on podvrgne lekarskom
pregledu. Često se kod muškarca otkrije tzv. negonokokni uretritis kojima su uzročnici
hlamidija ili mikoplazma, ujedno i izazivači zapaljenskog procesa kod žena.
Lečenje
Oba seksualna partnera treba da budu podvrgnuta lečenju. Ukoliko se tako ne postupi
lečenje je bezuspešno jer će se žena ponovo zaraziti.Lečenje se sprovodi antibioticima. Nije
svejedno koji se antibiotik uzima pošto mikroorganizmi moraju da budu osetljivi na njega
kako bi lečenje bilo uspešno. Da bi se otkrio pravi uzročnik, potrebno je sačekati izvesno
vreme. Postavlja se pitanje kada započeti sa lečenjem? Većina stručnjaka smatra da lečenje
treba započeti odmah, a kada rezultati kulture i antibiograma budu gotovi treba preći na
specifični antibiotik. Antibiotici koji se najčešće primenjuju su cefoksitin (Tolycar), doksiciklin
(Doksiciklin) i ceftriakson (Lonfaceph). Antibiotike treba uzimati najmanje deset do četrnaest
dana budući da se radi o ozbiljnim infekcijama. Lečenje treba bezuslovno nastaviti i kada
znaci oboljenja nestanu.
Antibiotici mogu da uslove pojavu gljivične infekcije vagine.
U mnogim slučajevima je potrebno bolničko lečenje.
Lični doživljaj
Mnoge žene osećaju stid ili bes kada dođu u situaciju da se sretnu sa ovom vrstom bolesti.
Ukoliko nema izrazite znake bolesti uobičajeno je da partner odbija da se obrati lekaru. Isto
tako ne može i neće da razume zašto treba da se uzdrži od seksualnih odnosa. Da bi ženu
kaznili muškarci nalaze druge seksualne partnerke čime se povećava mogućnost zaraze.
Nažalost, umesto da glasno izrazi svoj bes i negodovanje, žena zapada u depresiju. Takođe,
žena može da bude opterećena i stavom lekarke ili lekara koji insistiraju na prekidu
seksualnih odnosa ili izražavaju sumnju u tegobe koje ima. Gubitak poverenja u medicinsku
pomoć čini da se pored fizičkog njenoj bolesti pridruži i psihički bol.
Međutim, da bi stanje u kojem se našla učinila podnošljivijim žena pomaže sebi toplim
kupkama ili samo primenom toplote na mali trbuh da bi otklonila bol, a povećan dotok krvi u
organie male karlice doprinosi aktiviranju sopstvenog odbrambenog sistema i boljem
dospevanju antibiotika na mesta infekcije. Ne treba se ispirati i stavljati tampone jer to
može da dovede do širenja infekcije. Seksualni odnosi mogu da se obnove tek onda kada se
žena bude osećala sasvim dobro i pošto je prošao jedan ceo menstrualni ciklus, a potrebno
je i da njen partner ima negativne rezultate na sve bolesti koje se prenose seksualnim
putem. Topli oblozi natopljeni biljnim ekstraktima mogu, takođe, blagotvorno delovati,
posebno na sprečavanje stvaranja priraslica. Takođe su i brojni biljni čajevi efikasni u
lečenju zapaljenja reproduktivnih organa. Iz ishrane bi trebalo izbaciti šećer i smanjiti
unošenje mlečnih proizvoda. Treba uzimati vitamine C, A, D i kompleks vitamina B, a od
minerala naročito treba uzimati cink. Koliko god je to moguće treba izbegavati stresne
situacije, a alkohol, duvan, kafu i ostale droge treba potpuno izbaciti jer se njihovom
upotrebom smanjuje otpornost organizma. Treba se što više odmarati i spavati. Ipak, ne
treba zaboraviti da je najvažniji momenat lečenja redovno i dovoljno dugo uzimanje
antibiotika.
Da bi se sprečila infekcija unutrašnjih polnih organa trebalo bi da se preduzmu iste mere
predostrožnosti kao i kod bolesti koje se prenose polnim putem, budući da se najčešće radi o
istim uzročnicima. Treba izbegavati seksualne odnose bez upotrebe prezervativa, naročito
ako infekcija već postoji ili žena ima više partnera.
Infekcije unutrašnjih polnih organa izuzetno su ozbiljan problem koji zahteva brzu i stručnu
pažnju i žena treba da bude svesna toga.
INFEKCIJE MOKRAĆNIH PUTEVA
Infekcije mokraćnih puteva su veoma česte. Najčešće su izazvane bakterijama i to
ešerihijom koli koja iz debelog creva dospeva u uretru (izvodnu mokraćnu cev), odatle u
mokraćnu bešiku, a neki put i u bubreg. Takođe, infekcije trihomonasom i hlamidijom mogu
da izazovu zapaljenja mokraćnih puteva. Smanjena otpornost organizma, stroga dijeta, stres
i povrede uretre u toku porođaja, operacije ili kateterizacije potpomažu nastanak ovih
bolesti. Često i iznenadan porast učestalosti seksualnih odnosa može da bude razlog pojave
bolesti. Posebno osetljive na ovu infekciju su trudnice i žene u klimakterijumu. Vrlo često
uzrok ovom oboljenju su anatomske nepravilnosti ili spadanje organa kao što su uretra ili
mokraćna bešika kod žena koje su puno puta rađale.
Cistitis – infekcija mokraćne bešike je najčešća kod žena. Iako znaci bolesti mogu da budu
vrlo dramatični, cistitis sam po sebi nije ozbiljno oboljenje. Najčešći simptomi su učestalo
mokrenje uz manje ili jače izraženo pečenje u mokraćnoj cevi sa slabim ili gotovo nikakvim
pražnjenjem mokraćne bešike. Moguće je da se u mokraći nađe krv ili gnoj. Bol se javlja
iznad stidne kosti, a mokraća često ima čudan, težak miris.
Blagi simptomi koji podsećaju na cistitis mogu da se jave pri povećanom unosu tečnosti, u
premenstrualnom sindromu, alergijskim reakcijama, kod uznemirenosti ili iritacije
sredstvima za higijenu. Sve dok je opšte stanje žene dobro i ako nije trudna, prvih
dvadesetčetiri sata može pokušati da samu sebe leči. Cistitis se često izleči i sam od sebe.
Međutim, ako tegobe traju duže od četrdesetosam sati, često se ponavljaju i praćene su
jezom, groznicom, povraćanjem i bolovima u predelu bubrega, treba se obratiti stručnjaku.
Opisani simptomi ukazuju na muguću infekciju bubrega (pijelonefritis) kod koje je
neophodno stručno – medicinsko lečenje. Lekarki ili lekaru se treba obratiti i u slučaju kada
postoji krv ili gnoj u mokraći, bol pri mokrenju u trudnoći, šećerna bolest i kada je žena već
ranije bolovala od ovih bolesti. Nelečene, dugotrajne infekcije mogu da dovedu do ozbiljnih
posledica kao što su povišeni pritisak ili prevremeni porođaj kod trudnica.
Dijagnoza
Ukoliko su simptomi cistitisa veoma izraženi i ako se ne povuku posle dvadesetčetiri sata,
treba uraditi pregled mokraće. Pregledom mokraće utvrđuje se, pored ostalog, i prisustvo
krvi ili gnoja, a urinokulturom prisustvo i vrsta uzročnika infekcije. Ponekad rezultati
urinokulture mogu biti lažno negativni ako dođe do greške u laboratorijskom postupku ili
ukoliko uzročnik nije bakterija, dok negativan nalaz kulture uz prisustvo većeg broja
leukocita u mokraći ukazuje na infekciju hlamidijom. Ponekad se bez znakova oboljenja u
mokraći može naći veći broj bakterija (bakteriurija). Ako je pozitivan nalaz običnog pregleda
mokraće pojavu treba lečiti da bi se sprečila moguća infekcija bubrega i druge komplikacije.
crtež str. 593
Ženama koje su preležale pijelonefritis više puta treba uraditi ispitivanja radi utvrđivanja
postojanja nepravilnosti mokraćnih puteva. Uobičajeno je da se ovo ispitivanje sprovodi
intravenskom pijelografijom, ubrizgavanjem kontrasta i posmatranjem i snimanjem bubrega.
Lečenje
Ako su znaci oboljenja jako izraženi ili ukazuju na infekciju bubrega, odmah treba započeti
lečenje lekovima. Kod slabije izraženih infekcija uglavnom se čeka na laboratorijske
rezultate da bi se lečenje započelo odgovarajućim lekom.
Infekcije mokraćnih puteva, najčešće, dobro reaguju na veliki broj antibiotika. Lekovi koji se
najčešće primenjuju su: ampicilin (Pentrexyl), nitrofurantoin (Alfuran), norfloksacin
(Nofocin), pipemidna kiselina (Pipegal, Pipem) i sulfonamidi (Bactrim).
Lekovi se prosečno uzimaju od tri do deset dana. Ukoliko se simptomi ne povlače posle dva
dana od početka uzimanja leka treba se ponovo obratiti lekaru. Za suzbijanje bolova koriste
se tzv. spazmoanalgetici – Buscopan ili Baralgin. Korisno je piti što više tečnosti, posebno
uvin čaj koji ima dezinfekciono dejstvo. Po prestanku lečenja treba ponoviti pregled urina da
bi se dokazalo da je infekcija izlečena.
Postoje načini da se spreči infekcija mokraćnih puteva. Pre svega treba stvoriti naviku da se
svakodnevno pije što više tečnosti, po čaša vode na svaka dva do tri sata. Treba mokriti
odmah čim se oseti potreba i truditi se da se bešika potpuno isprazni. Posle stolice voditi
računa da pravac brisanja bude od napred prema pozadi. Polne organe treba oprati bar
jedan put dnevno. Pre seksualnog odnosa bi trebalo da polni organi oba partnera budu čisti.
Grub polni odnos, takođe, može pogodovati pojavi cistitisa. Pre ili neposredno posle
seksualnog odnosa treba mokriti.
Korisno je znati da žene koje uzimaju oralne kontraceptive češće oboljevaju od cistitisa, a i
upotreba dijafragme može doprineti infekciji. Preko uložaka za vreme menstruacije može se
preneti infekcija iz debelog creva na mokraćnu cev. Uzane farmerke ili vožnja biciklom mogu
dovesti do povreda mokraćne cevi i time otvoriti put infekciji. Alkohol i kafa nadražuju
sluznicu mokraćne bešike pa da bi se zaštitili od cistitisa trebalo bi ih umereno
upotrebljavati. Hrana kao sto su meso, voće i orasi, mokraću čini kiselom i sprečava
infekciju mokraćne bešike. Isto važi i za vitamin C, dok hrana bogata skrobom i šećerima
pogoduje nastanku cistitisa. Izbegavanje stresa je najbolji mogući savet za sprečavanju
bolesti mokraćnih puteva.
MATERICA I JAJNICI
Krvavljenje iz materice
Izrazom krvavljenje označava se niz stanja koja dovode do isticanja krvi iz materice a nisu u
vezi sa normalnom menstruacijom. Krvavljenje je najčešće vezano za hormonalne promene i
često je kod devojaka kojima menstruacija tek počinje ili kod žena koje ulaze u
klimakterijum. Mnoge tridesetogodišnjakinje su iskusile manja krvavljenja tzv. spoting u
vreme ovulacije, izazvana naglim padom estrogena. Žene koje nemaju redovnu ovulaciju
često pate od obilnih krvavljenja. Ostali mogući razlozi produženih, jakih i nepravilnih
krvavljenja su spirala, oralni kontraceptivi, infekcije unutrašnjih polnih organa, vanmaterična
trudnoća, polipi, endometrioza i rak grlića materice ili same materice.
Kod žena u menopauzi krvavljenje može biti izazvano terapijskom upotrebom hormona –
estrogena, vaginitisom, nenormalnim rastom endometrijuma ili rakom.
Uzrok krvavljenja se često ne može pronaći ni posle detaljnog ispitivanja.
Samopomoć
Ukoliko žena ima menstruaciju menstrualno krvavljenje može da se stabilizuje izbegavanjem
stresa i promenom načina ishrane. Smanjenje unošenja životinjskih masti i uzimanje biljnih
vlakana u ishrani pomaže da se uspostavi hormonalna ravnoteža sniženjem holesterola u
krvi. U telu se holesterol pretvara u estrogen. Vitamini A, E i C, kao i cink, bakar i jod
pomažu pri jakim krvavljenjima. Ako je krvavljenje obilno i dugotrajno treba povećati i unos
gvožđa.
Lečenje
Ukoliko se često javljaju mala nepravilna krvavljenja treba sačekati jedan, do dva meseca,
kako bi se videlo da li će se hormonalni sistem sam regulisati. Ako se nepravilno krvavljenje
nastavi, naročito kod žena starijih od četrdeset godina treba uraditi biopsiju endometrijuma.
Ako rezultati analize ne ukazuju na predkancerozno ili kancerozno oboljenje, žena može
sama odlučiti da li će se lečiti ili ne. Obično se u lečenju predlaže hormonalna terapija
progesteronom i/ili kombinacija progesterona i estrogena. U praksi se kod jakih krvavljenja
primenjuju i antibiotici kao i lekovi za zaustavljanje krvavljenja.
Popuštanje misića male karlice i spuštanje (prolaps) materice
Popuštanje mišića male karlice je stanje kada mišići poda male karlice slabe i nisu više u
stanju da odgovarajuće pridržavaju organe. U izraženijim slučajevima materične veze i tkivo
koje drži matericu u normalnom položaju popuštaju i materici dozvoljavaju da se spusti u
vaginu. Ovo se dešava posle jednog ili više teških porođaja, ali pojava može biti i nasledna.
Spuštanje materice često je praćeno spadom mokraćne bešike i čmarnog creva.
Prvi znak ispadanja materice je nemogućnost da se zadrži mokraća pri kašljanju, kijanju ili
smejanju. Pritisak u vagini i osećaj da nešto ispada takođe su simptomi ovog stanja koje se
obično pogoršava dugim sedenjem.
crtež str. 596
Sprečavanje i samopomoć
U sprečavanju ovog stanja najefikasnije su vežbe kojima se jačaju mišići poda male karlice i
stomaka. Stanje mišića male karlice najbolje se može proveriti zadržavanjem i puštanjem
mlaza mokraće. Ako mlaz ne može da se zaustavi zadržavanjem znak je da su mišići
popustili. Vežbe treba raditi redovno, posebno u trudnoći kada ovaj deo tela trpi pritisak
trudne materice. Spuštena materica se može vratiti na mesto posebnim vežbama.
Lečenje
Obično nije potrebna medicinska pomoć kod popuštanja mišića male karlice, ni kod blagog
spuštanja materice. Ukoliko je materica izrazito spuštena i žena ima izražene smetnje
pomoćiće stavljanje materičnog prstena, pesara od gume koji se stavlja oko grlića pomažući
tako da se materica podigne. Nezgodna strana pesara je što je tesko podesiti pravu veličinu,
neki put izaziva smetnje i infekciju, a često se mora vaditi i prati. Spuštena materica se
može trajno podići operacijom, a istim zahvatom podižu se mokraćna bešika i debelo crevo.
Histerektomija, iako je ponekad preporučuju, nije neophodna i treba da bude uzeta u obzir
samo kao metoda poslednjeg izbora.
Benigni tumori materice – lejomiomi i miomi
Benigni tumori materice su tvorevine koje se pojavljuju na spoljašnjem ili unutrašnjem zidu
ili u samom zidu materice. Ovi tumori se javljaju kod 30% žena do tridesetpete godine
života. Šta uzrokuje njihovu pojavu za sada nije poznato, mada ga mnogi dovode u vezu sa
estrogenima. Primećeno je da se ubrzava rast ovih izraslina ako se iz bilo kojih razloga
uzimaju estrogeni.
crtež str. 597
Ovi tumori se pronalaze rutinskim ginekološkim pregledom. U početku njihov rast i broj
treba redovno kontrolisati svakih šest meseci, a ukoliko se ne povećavaju i ne umnožavaju
dovoljna je kontrola jedanput godišnje.
Mali miomi obično ne daju simptome. Međutim, nešto veći i veliki mogu da prouzrokuju bol,
krvavljenje ili izuzetno obilne menstruacije. U zavisnosti od mesta na kome se nalaze nije
retko da izazovu bol u stomaku ili u krstima i probleme sa mokrenjem. U trudnoći veliki
miomi dovode i do pobačaja.
Samopomoć
Veličina mioma može da se smanji prestankom uzimanja estrogena. Joga vežbe smanjuju
osećaj pritiska i težine u stomaku.
Lečenje
U većini slučajeva ove promene nije potrebno lečiti. Međutim, ako postoji jako krvavljenje,
bol, otežano mokrenje ili problemi sa trudnoćom, miomi se mogu odstraniti. Prilikom
odstranjivanja mioma materica ostaje nedirnuta. Mnogi hirurzi preporučuju vađenje materice
ženama koje više neće da rađaju ili su starije životne dobi. Ove operacije su stvarno
nepotrebne pošto se obično radi o ženama koje se bliže menopauzi u kojoj dolazi do pada
nivoa estrogena, pa se i miomi smanjuju ili iščezavaju. Izvođenje histerektomije samo može
biti štetno, jer dovodi do seksualne disfunkcije i poremećaja u radu jajnika, čak i onda kada
su pošteđeni operacije. Dovoljna je mijektomija, odstranjivanje mioma, da bi se problemi
rešili čak iako se radi o vrlo velikim izraslinama.
Ciste jajnika
Ciste ovarijuma nisu retke promene i najčešće ne prouzrokuju smetnje i simptome. Većina
njih su tzv. funkcionalne ciste i nestaju same od sebe. Ciste se razvijaju kada folikul (mešak
u kome se nalazi jajna ćelija) poraste ali ne pukne i iz njega se ne oslobodi jajna ćelija. Ove
ciste se ispunjavaju tečnošću. Znaci postojanja cisti su: poremećaji menstrualnog ciklusa,
nepoznat bol i osećaj neprijatnosti u malom stomaku tokom celog ciklusa, bol pri polnom
odnosu i nadutost stomaka. Ciste jajnika se jednostavno otkrivaju pri ginekološkom
pregledu. Bez obzira što većina cista nestane sama od sebe, neke moraju da se odstrane
hirurškim putem.
Da bi odredili da li cista zahteva lečenje ili ne, treba sačekati nekoliko ciklusa da bi videli da
li će spontano da nestanu. Ukoliko se ne povuku, treba proveriti ultrazvukom o kojoj vrsti
ciste se radi. Maligne i dermoidne ciste koje nastaju kao posledica endometrioze moraju se
odstraniti. Što se tiče benignih cisti mišljenja praktičara se razilaze, jedni misle da ih treba
ukloniti dok se drugi kritički odnose prema ovom stavu. Male funkcionalne ciste koje ne
prouzrokuju tegobe ne treba dirati.
Ponovno javljanje cisti ukazuje na hormonsku neravnotežu ili život pod stalnim stresom.
Promenom načina ishrane, vežbama koje ublažuju uticaj stresa i akupunkturom, žena
uspešno može da se brani od ovih promena.
ODSTRANJIVANJE MATERICE I JAJNIKA (Histerektomija i ooforektomija)
U svetu, broj žena koje se podvrgavaju histerektomiji je ogroman, samo u SAD premašuje
brojku od 650 000 žena. U nekim slučajevima se zajedno sa matericom odstranjuju i jajnici,
čak i onda kada to nije neophodno. Veliki broj ovih operacija radi se rutinski, a ne kod hitnih
stanja i kada je ženi ugrožen život. Dogodi se da ženi čak ni ne saopšte da su joj odstranjeni
jajnici. Druge, pak, pristaju na operaciju, a niko im prethodno ne objasni zašto ona mora ili
ne mora da se uradi i kakve su posledice takve intervencije. Svetske statistike pokazuju da
se u 30-50% slučajeva ove operacije neopravdano preduzimaju.
Odstranjivanje materice i/ili jajnika je ozbiljan zahvat posle kojeg se žena suočava sa
ozbiljnim telesnim promenama i shvata dalekosežne posledice po svoje zdravlje, seksualni
život i život uopšte. Histerektomija i ooforektomija je spasla život mnogim ženama, ali je
isto tako veoma važno da svaka žena zna šta je posle operacije čeka i da bude svesna toga.
S obzirom na ozbiljnost ovog zahvata neminovno se postavlja pitanje kada je histerektomija
neophodna?
Mnoga stanja opasna po život zahtevaju da materica i jajnici budu odstranjeni, a to su:
1. Invazivni maligni proces na materici, grliću, vagini, jajovodima i/ili jajnicima,
2. Opasne infekcije koje na drugi način ne mogu da se kontrolišu,
3. Jaka krvavljenja koja na drugi način ne mogu da se zaustave,
4. Stanja koja ugrožavaju život zbog blokade mokraćne bešike ili creva pritiskom uvećane
materice,
5. Stanja koja se javljaju kao retke komplikacije pri porođaju uključujući i cepanje materice.
Neka stanja koja nisu opasna po život, ali isto tako zahtevaju histerektomiju:
1. Prekancerozne promene endometrijuma (hiperplazija),
2. Ozbiljne infekcije organa male karlice koje se ponavljaju,
3. Izražena endometrioza praćena iscrpljujućim bolovima, proširena i na ostale organe,
4. Benigni tumori koji svojom veličinom ugrožavaju okolne organe ili izazivaju iscrpljujuća
krvavljenja,
5. Veoma izraženo spuštanje materice.
Histerektomija se često nepotrebno preduzima u sledeći slučajevima:
1. Malih benignih tumora koji ne izazivaju veće smetnje,
2. Abortusa u toku prvog i drugog tromesečje,
3. Sterilizacije,
4. Zapaljenja grlića materice,
5. Umerenih disfunkcionalnih krvavljenja,
6. Poremećaja menstrualnog ciklusa i bola u krstima.
Rizici i komplikacije kod odstranjenja materice i jajnika
Smrtnost kod histerektomije je začuđujuće visoka i iznosi 1 do 2 slučaja na 1 000 urađenih
operacija, a 30-50% operisanih žena ima sledeće komplikacije:
1. Infekcije koje uglavnom mogu da se leče antibioticima, dok se neke od njih se ne mogu
kontrolisati i imaju smrtni ishod,
2. Komplikacije na mokraćnim putevima (infekcije mokraćne bešike ili bubrega). Srećom ove
infekcije su uglavnom blage i prolazne. Događa se da prilikom operacije budu povređeni ili
presečeni senzorni živci pa žena gubi kontrolu nad pražnjenjem mokraćne bešike,
3. Zbog krvavljenja više od 10% operisanih žena posle histerektomije mora da primi
transfuziju.
Manje ceste su sledeće komplikacije:
1. Problemi sa crevima, koja mogu biti oštećena tokom hirurškog zahvata. Ne retko oziljne
priraslice creva koje zahtevaju novu operaciju kako bi bile uklonjene,
2. Tromboza,
3. Smrt ili oduzetost zbog anestezije.
Dugotrajne posledice
Postojeće statistike govore da izvođenje histerektomije na ženama koje su u generativnom
periodu udvostručuju rizik od infarkta. Čini se da upotreba estrogena smanjuje tu
mogućnost.
Iako ovarijumi nisu odstranjeni postoji izvesna mogućnost od pojave preuranjenog
klimakterijuma. Ova komplikacija se uspešno otklanja uzimanjem estrogena, čija primena sa
sobom nosi izvesne opasnosti.
Histerektomija, ooforektomija i seksualnost
Mnoge žene brinu o posledicama odstranjivanja materice i/ili jajnika kako će uticati na
njihov dalji seksualni život. Stručnjaci i popularna literatura se trude da dokažu kako se u toj
sferi posle operacije ništa ne događa i da su eventualne smetnje proizvod fantazija.
Međutim, tek od skora počinje da se razumeva funkcionalna osnova ženine seksualnosti.
Istina je da 33-46% žena posle histerektomije ne doživljava seksualno uzbuđenje i orgazam.
Danas su poznati i uzroci ove pojave.
Pre svega, mnoge žene orgazam dožive kada muški polni organ ili prst gura grlić ili matericu
izazivajući tako njeno grčenje što povećava stimulaciju trbušne maramice. Bez materice ili
njenog grlića nije moguć ovaj doživljaj.
Drugo, ako su odstranjeni jajnici, androgeni iz ovarijuma, hormoni koji utiču na seksualnost,
znatno su sniženi i u mnogome smanjuju seksualni doživljaj. Ovi hormoni se ne mogu
veštački nadoknaditi.
Treće, posle odstranjenja jajnika vagina nije više dovoljno vlažna.
Četvrto, sam hirurški zahvat u nekim slučajevima može da stvori probleme. Npr., ako je
vagina operacijom skraćena seksualni odnos je neprijatan. Bolan seksualni odnos može biti
uzrokovan i priraslicama koje se stvaraju posle operacije.
Ali ima i žena koje osećaju veće seksualno zadovoljstvo posle histerektomije, kojemu je
najverovatniji uzrok odsustvo straha od neželjene trudnoće. Seksualni život može da se
poboljša operacijom i zato što se žena oslobađa bolnih stanja koja su pratila raniju bolest.
Mnoge žene su ipak suštinski iskusile gubitak seksualne želje i orgazma. Uprkos svemu se
može reći da se ne mogu predvideti sve varijante promena ženine seksualnosti posle
histerektomije. Iskustvo iz SAD-a je pokazalo da su grupe samopomoći veoma važne i
korisne u normalizaciji seksualnih odnosa posle operacije.
NAČINI IZVOĐENJA HISTEREKTOMIJE
Načini izvođenja histerektomije su svi manje više međusobno slični iako se razlikuju u
nazivima. Ne bi trebalo da se žena zadovolji samo time što zna naziv operacije, već od
lekarke ili lekara neka zatraži da joj detaljno objasni, a ako je moguće i crtežom, šta će biti
urađeno.
Vrste histerektomija:
* Totalna histerektomija podrazumeva odstranjenje materice, i grlića uz ostavljanje jajovoda
i jajnika. Ženi je na ovaj način očuvana ovulacija, ali ne dolazi do menstrualnog krvavljenja.
Umesto da jajašce dospe u matericu ono biva apsorbovano u maloj karlici.
* Totalna histerektomija sa obostranim odstranjenjem jajovoda i jajnika. Ovom operacijom
se hirurški uklanja materica, grlić, jajovodi i jajnici obostrano. Stručni naziv za ovu operacija
je totalna histerektomija sa bilateralnom salpongoooforektomijom. U retkim slučajevima se
otklanja i gornji deo vagine sa limfnim čvorovima iz predela male karlice. Ova procedura se
stručno naziva radikalna histerektomija.
Odstranjenje materice može da se izvede kroz vaginu ili rezom preko trbušnog zida. Ova
druga metoda se preporučuje kada je potrebno istovremeno odstraniti i jajnike, ako u
materici postoji veliki tumor ili ako žena ima hroničnu bolest organa male karlice. Ona
hirurgu više odgovara jer mu omogućava pristup i potpunu preglednost karlične šupljine.
Rez se pravi horizontalno duž gornjeg ruba stidnih dlaka ili vertikalno između pupka i
gornjeg ruba stidnih dlaka.
Vaginalna histerektomija je korisna metoda u slučaju ispadanja materice i mnogih drugih
stanja, a njena prednost je mnogo kraći oporavak nego u slučaju kada se stomak otvara.
Pogodna je i iz estetskih razloga, jer se ožiljak ne vidi. Ipak, vaginalne histerektomije se ne
primenjuju tako često, pošto zahtevaju mnogo više veštine i uvežbanosti. Moguće greške u
primeni ove metode izazivaju trajne smetnje u mokraćnom sistemu. Moguće je skraćenje
vagine koje izaziva bol pri seksualnim odnosima, a kojemu se tokom vremena može
pridružiti i jak bol u krstima.
crtež sa str. 602
Ooforektomija je postupak jednostranog ili obostranog odstranjivanja jajnika. Jajovodi se
takođe otklanjaju. Kada se jajnici obostrano odstranjuju obično se istovremeno radi i
histerektomija.
Najčešći razlog za odstranjenje jajnika je vanmaterična trudnoća, endometrioza, benigni ili
maligni tumori i ciste jajnika. Retki su slučajevi da se jajnici odstranjuju zbog raka materice,
pluća, dojke ili trbušnih organa.
Ukoliko se odstrani samo jedan jajnik, a ne i materica, biće sačuvana plodnost žene, i
normalne menstruacije. Ako se ženi otklone oba jajnika ona ulazi u veštačku, hiruršku
menopauzu. Ako žena ima preko četrdeset i pet godina, često se prilikom histerektomije
rutinski otklanjaju jajnici, bez obzira da li na njima postoje promene ili ne. Decenijama je
ovaj postupak važio kao jedan od najkontroverznijih u ginekologiji. Opravdanje da postoje
šanse za pojavu raka ako jajnik ostane danas su prevaziđene, pokazalo se da je ova
mogućnost minimalna. Većina lekara danas smatra kako je rizik od pojave maligniteta
zanemarljiv u poređenju sa gubitkom funkcije jajnika. Iznenadni hormonalni poremećaji
povećavaju rizik od srčanih bolesti, prerane osteoporoze i psihičkih smetnji. Žene su
uglavnom opsednute gubitkom organa koji je izuzetno ženski, tako da je za ovu operaciju
potreban veoma veliki razlog. Ako u fertilnom periodu života sazna gorku činjenicu da više
neće moći da ima dece žena će se osećati pokradenom. Veoma je važno za oporavak
operisanih žena da priznaju i prepoznaju osećanje besa i bola za gubitkom dela svoga tela, a
ujedno i gubitka seksualnog života.
Sama žena i oni koji je neguju mogu odmah da shvate ili neshvate da se radi o post
histeretomijskoj depresiji. Mnoge ginekološkinje i ginekolozi preporučuju psihijatrijsku
pomoć i prepisuju sredstva za umirenje, a skoro nikada ne preporuče i ne ohrabre ženu na
lečenje fizičkih ili seksualnih smetnji koje su posledica operacije.
Ukoliko je žena potištena trebalo bi da potraži neku žensku grupu u kojoj će moći da
razgovara i gde će naići na razumevanje i podršku. Nekim ženama operacija donosi
rasterećenje od straha prouzrokovanog bolešću i oslobađanje od bolova koji su
onemogućavali normalan život.
Samopomoć – Oporavak od histerektomije i ooforektomije
Posle histerektomije u bolnici se ostaje u proseku sedam dana. Prva dva dana žena prima
infuzije, a postavljen joj je i mokraćni kateter. Od lekova se najčešće daju oni protiv bolova i
mučnine. Već posle prvog dana je dobro da žena ustane i hoda onoliko koliko joj stanje
dozvoljava. Bilo bi potrebno da radi lakše vežbe kako bi se normalizovala cirkulacija i
disanje. Obično se savetuje što češće iskašljavanje, da bi se pročistila pluća, ali to nije baš
jednostavno jer je kašljanje praćeno bolovima. Predlaže se da žena stavi jastuk preko rane
na stomaku, jer time olakšava bol pri kašljanju. Kada prorade creva, što se obično dešava
drugi dan posle operacije, najčešće dolazi do bolova u stomaku koji su posledica prisustva
gasova. U tom slučaju dosta pomaže hodanje. Treba pokušati i polagano prevrtanje (u
krevetu) sa strane na stranu držeći se za jastuk. Takođe, pomažu vežbe polaganog disanja.
Ishrana treba da bude lagana uz uzimanje dosta tečnosti.
Po dolasku kući žena još uvek može da ima slabo krvavljenje i curenje iz vagine, koje
postepeno nestaje. Moguće su i navale vrućine (valunzi), kao posledica naglog pada
estrogena. I dalje mogu biti prisutni blagi bolovi. Ukoliko se pojavi groznica ili jače tegobe,
što može biti znak infekcije, odmah se treba obratiti svojoj lekarki ili lekaru.
Po izlasku iz bolnice treba obezbediti osobu koja će se brinuti o operisanoj ženi. Prvih
nekoliko nedelja, ženi je neophodna pomoć u obavljanju težih, pa i lakih poslova u kući i oko
dece. Nekoliko nedelja posle operacije žena ne sme da podiže teške stvari, a treba da
izbegava kupanje u kadi, vožnju i penjanje. Ne bi trebalo započinjati seksualne odnose pre
nego što istekne šest do osam nedelja od intervencije. Dobro psihičko stanje može znatno
da skrati period oporavka. Do potpunog oporavka obično treba da prođe četiri do šest
nedelja, ali nije retko da se taj period produži i do godinu dana.
VAGINA I VULVA
Vaginalne infekcije – vaginitis
Kod svih žena sluznica koja oblaže vaginu luči sekret. Kada se žena seksualno uzbudi ili je
pod stresom lučenje se povećava. Povećano lučenje iz vagine u sredini ciklusa takođe je
normalna pojava. Obično sekret ne nadražuje vaginu, niti vulvu i ne izaziva zapaljenje.
Sekret može biti veoma različitog izgleda, providan, beličast, žut. Može biti vodenast,
rastegljiv ili suv – sirast. Ako žena želi da sama vidi svoj sekret, može čistim prstom da uđe
u vaginu, pokupi malo sadržaja i razmaže na staklu.
Različiti mikroorganizmi su normalni stanovnici vagine. Oni međusobom u određenom
odnosu imaju zadatak da stvarajući kiselu sredinu zaštite vaginu od prodora i
razmnožavanja onih mikroorganizama koji izazivaju infekciju. Ako se štetni mikroorganizmi,
razmnože u velikom broju, onda oni izazivaju povećano lučenje iz vaginalnie sluznice koji je
nadražuju i dovode do infekcije. Pritom se pojavljuju određene tegobe poput svraba nekada
nepodnošljiv i pečenja vulve (stidnice), ojedenih butina i čestog mokrenja.
Uzroci vaginalnih infekcija su različiti, npr. smanjena opšta otpornost organizma (stres,
nespavanje, loša dijeta, infekcije organizma, itd.), trudnoća, uzimanje oralnih kontraceptiva,
drugih hormona ili antibiotika, šećerna bolest, naprsline, poderotine ili druge povrede vagine
(usled porođaja, polnog odnosa, tampona ili upotrebe nekog instrumenta pri pregledu ili
masturbaciji). U menopauzi su žene posebno izložene infekcijama. Mogu se inficirati i preko
seksualnog partnera, ako je on zaražen.
Zaštita
1. Vulvu i završni deo debelog creva treba redovno prati, vodom i blagim sapunom. Stidnicu
treba dobro obrisati i truditi se da ostane suva. Ne treba koristiti tuđe peškire. Ne treba
upotrebljavati sprejove koji nadražuju, niti talk.
2. Treba nositi čiste, bele pamučne gaćice. Treba izbegavati veš od sintetike pošto zadržava
vlagu i toplotu koje omogućavaju razmnožavanje štetnih mikroorganizama. Donji veš treba
prati u toploj vodi, sapunom i dobro ga isprati.
3. Izbegavati nošenje tesnih pantalona.
4. Voditi računa da pri brisanju vulve i završnog dela debelog creva pokret bude od napred
prema nazad, kako bakterije završnog dela debelog creva ne bi dospele do vagine i
mokraćne cevi.
5. Žena treba da bude sigurna da je njen seksualni partner zdrav. Dobro je ako muški
partner pre odnosa opere svoj polni organ. Upotreba kondoma pruža dodatnu zaštitu.
Ukoliko se žena, njen partner ili oboje leče od infekcije polnih organa, neophodno je da
koriste kondom ili, još bolje, da se uzdrže od polnih odnosa dok se ne izleče.
6. Žena treba da izbegava seksualne odnose ako su oni bolni ili joj oštećuju vaginu.
7. Trebalo bi prestati ili znatno smanjiti unošenje alkohola, kafe, šećera i rafiniranih ugljenih
hidrata, pošto smanjuju kiselost vaginalne sredine.
8. Neke žene upotrebljvaju nepasterizovani jogurt da bi sprečile blage simptome vaginalne
infekcije. Međutim, ovaj način onemogućava postavljanje ispravne dijagnoze i može
doprineti razvoju hroničnih vaginalnih smetnji.
9. Treba izbegavati ispiranja vagine sem onda kada ih lekar preporuči.
10. Žena treba da vodi računa o svom zdravlju. Potrebno je da pazi na ishranu, odmor i san,
ne samo u toku infekcije već stalno.
11. Treba izbegavati upotrebu tampona, pogotovu ako je žena sklona vaginalnim
infekcijama.
Medicinsko i alternativno lečenje
Uobičajeno je da se vaginitis leči antibioticima ili sulfo preparatima koji uništavaju uzročnike
infekcije. Svojim delovanjem ti lekovi narušavaju prirodan odnos mikroorganizama i menjaju
ravnotežu osnovne kiselosti vaginalne sredine. Pored toga, ovi lekovi često imaju neprijatne,
pa i opasne uzgredne pojave.
Kao zamenu antibioticima mnoge žene koriste prirodne ili biljne lekove koji im omogućavaju
da obnove normalnu vaginalnu floru (mikroorganizme) i na taj način se izleče. Ovaj način
lečenja se sprovodi primenom kupki ili ispiranja. Preporučuje se samo kod blažih oblika
infekcija i ako se ne radi o nekoj ozbiljnoj polnoj infekciji.
Infekcije gljivicama
Gljivica iz roda kvasnica poznata pod imenom Candida albicans normalno živi i razmnožava
se u vagini i debelom crevu. Nalaz malog broja kolonija ove gljivice u brisu iz vagine je
normalan. Kada se poremeti ravnoteža u vagini ili celom organizmu gljivice počinju naglo da
se razmnožavaju i dovode do pojave smetnji. Sekret ove infekcije je beličast, sirast i ima
miris na kvasac. Ukoliko žena ima ovu infekciju, u toku porođaja je može preneti i na bebu
kod koje se zatim razvija infekcija gornjih disajnih i digestivnih organa poznata pod imenom
sor.
Kandida se najbolje razvija u blagokiseloj ili blagobaznoj sredini. Normalna kiselost
vaginalne sredine je pH 4.0 do 5.0. Oralni kontraceptivi, antibiotici i šećerna bolest menjaju
ove vrednosti i stvaraju uslove za razmnožavanje ove vrste gljivica.
Dijagnoza se postavlja mikroskopskim pregledom vaginalnog brisa.
Lečenje kandidoznog vaginitisa se postiže primenom antimikotika u obliku krema ili
vagitorija (vaginalnih supozitorija). Kod nas su poznati preparati pod imenom Gyno
Daktanol, Kansen i Nistatin. Ovi lekovi odstranjuju simptome oboljenja i uništavaju samu
gljivicu. U lečenju vaginalnih gljivičnih infekcija najčešće je dovoljna lokalna terapija.
Međutim, kod jakih infekcija mogu da budu potrebni i antimikotici koji se uzimaju preko usta
tzv. sistemski. Kod nas na tržištu u obliku tableta postoji preparat pod imenom Ketokonazol.
Sistemski antimikotici mogu da imaju ozbiljnija neželjena dejstva i treba ih uzimati samo na
izričitu preporuku lekarke ili lekara. Lokalna sredstava su daleko bezbednija i mogu se
koristiti u trudnoći.
Samolečenje
Prirodno lečenje je moguće sprovesti upotrebom jogurta koji se unosi u vaginu ili primenom
belog luka. Očisti se čen belog luka, zamota u gazu i stavi u vaginu. Uspeh u lečenju postiže
se pomoću natrijum sorbata od koga se napravi tropostotni rastvor, natopi se gaza i uveče
stavi u vaginu. Takođe, može da pomogne i uzimanje većih količina soka od brusnice.
Trihomonijaza
Trihomonas vaginalis (Trichomonas vaginalis) je bičar, jednoćelijski parazit koji živi na
sluznici žena i muškaraca. Infekcija ovim parazitom je često bez simptoma, a ako ih ima
onda je to oskudan, penušavi sekret karakterističnog otužnog mirisa. Dijagnoza se postavlja
mikroskopskim pregledom vaginalnog brisa. Trihomonas može da prouzrokuje i infekcije
mokraćnih puteva. Najčešće se prenosi seksualim odnosom, ali i preko vlažnih predmeta kao
što su peškiri, kupaći kostimi, donji veš i klozetska daska.
Trihomonijaza se leči metronidazolom, a kod nas su poznati preparati Flagyl, Medazol i
Orvagil. Lek se može uzeti u jednoj dozi (2 gr) čime je lečenje završeno ili u dve dnevne
doze po 400 mg tokom sedam dana. Žene koje boluju od bolesti krvi, poremećaja
centralnog nervnog sistema i čira u stomaku ne treba da uzimaju ovaj lek. Trudnice i žene
koje doje isto tako ne treba da ga uzimaju. Uzgredne smetnje mogu biti mučnina,
glavobolja, prolivi, bolovi u zglobovima i mišićima. Važno je znati da se ne sme uzimati
alkohol sa metronidazolskim lekovima, jer ova kombinacija daje vrlo burne simptome, a
može da prouzrokuje i smrtni ishod. Infekcija se neće izlečiti ako se istovremeno ne leči i
partner bez obzira da li ima ili nema simptome.
Samolečenje
Samolečenje trihomonijaze nije sigurno. Vaginalna tuširanja mogu da dovedu do širenja
infekcije na unutrašnje polne organe, pa se zato ne preporučuju. Primenljivo je lečenje belim
lukom kako je to u prethodnom tekstu objašnjeno.
Bakterijski vaginitis
Najčešći uzročnik bakterijskog vaginitisa je bakterija pod imenom Hemofilus (Haemophilus).
Hemofilus je normalni stanovnik vagine, a tek pri promeni kiselosti vaginalne sredine počinje
da se razmnožava i izaziva infekciju. Infekcija ovim mikroorganizmom se može preneti i
seksualnim kontaktom. Simptomi su slični kao kod trihomonijaze. Sekret je kremast od
beličaste do sivkaste boje, neprijatnog otužnog mirisa koji podseća na ribu. Dijagnoza se
postavlja mikroskopskim pregledom.
Lečenje se sprovodi metronidazolima (Flagyl, Medazol, Orvagil). Pošto se infekcija prenosi
polnim putem istovremeno se mora lečiti i partner.
Nelečeni vaginitis izazvan hemofilusom često za posledicu ima probleme vezane za
neplodnost, izaziva krvavljenja, daje lažne pozitivne rezultate testa Papanikolau i sl.
Samolečenje
Samolečenje se sastoji od preduzimanja mera za povećanje kiselosti vaginalne sredine. U
obzir dolazi uzimanje velikih količna soka od drenjine, beli luk koji se menja svaki dan,
svakodnevno uzimanje vitamina B i C, izbegavanje upotrebe tampona i upotreba kondoma
da bi se sprečio povratak infekcije.
Kod nas je uobičajeno da se mikroskopski nalaz sekreta obeležava rimskim brojevima koji su
šifra za raspoznavanje uzročnika infekcije. I i II grupa znače da je vagina čista i da postoje
samo mikroorganizmi tzv. normalne flore. Treba napomenuti da odrasle žene nikada nemaju
nalaz I grupe. Nalaz III grupe govori da se radi o infekciji hemofilusom, IV da je u pitanju
gonokokna infekcija, V da postoji infekcija trihomonasom i VI da je izazivač gljivica –
kandida.
Vulvitis
Vulvitis ili zapaljenje stidnice može da bude izazvan nadražajem iz spoljašnje sredine,
oralnim seksom, bakterijskim ili gljivičnim infekcijama, povredama, alergijskim reakcijama
na higijenska kozmetička sredstva i lekove. Takođe se javlja i kao posledica nošenja tesnih
gaćica i pantalona. Vulvitis je obično udružen sa infekcijama drugih organa, npr. vaginitisom.
Kod žena dijabetičarki takođe se javlja zapaljenje stidnice zbog povećane količine šećera u
ćelijama vagine usled čega dolazi do promene kiselosti sredine. Žene često pate od vulvitisa,
u menopauzi jer usled smanjene hormonalne aktivnosti tkivo stidnice se istanjuje, suši i
postaje manje elastično čime postaje osetljivije na nadražaje i infekcije.
Simptomi vulvitisa uključuju svrab, crvenilo i otok. Ponekad mogu da se jave mehurići
ispunjeni tečnosću, koji kada prsnu vlaže i za sobom ostavljaju krastice koje liče na herpes.
Češanje izaziva dalju iritaciju, stvaranje gnoja i sekundarnu infekciju. Kao posledica
dugotrajnog češanja koža se istanjuje i bledi. Kod dijabetičnog vulvitisa koža ima
tamnocrvenu boju kao goveđe meso, dok je kod menopauzalnog vulvitisa suva i otvoreno
crvena.
Žene koje imaju vulvitis pribegavaju čestom pranju stidnice čime još više nadražuju iritirano
područje. Zato kod pranja treba izbegavati sapun i umesto njega koristiti zamene.
Lečenje
Ukoliko postoji infekcija okolnih organa onda se njihovim lečenjem leči i vulvitis. U zavisnosti
od uzroka vaginitisa odrediće se i lečenje. Da bi se otklonio svrab propisuju se kreme sa
kortikosteroidima. Treba znati da se ovi lekovi ne smeju dugo upotrebljavati pošto mogu da
izazovu istanjenje i atrofiju kože.
Ukoliko vulvitis dugo traje ili se pogoršava treba uraditi biopsiju stidnice da bi se otklonila
sumnja na maligni proces.
Samolečenje
Trebalo bi da žena isključi lekove, higijenska i kozmetička sredstva za koja misli da je na
njih preosetljiva. Stidnica treba da bude čista i suva. Blagotvorno mogu da deluju topli oblozi
od borne kiseline ili biljnih čajeva. Treba upotrebljavati isključivo beli toalet papir i mekane
peškire. Hladni oblozi od jogurta ili mladog neslanog sira pomažu da se otkloni svrab i ublaži
iritacija. Pri seksualnom odnosu treba koristiti sterilne i blage lubrikante. Važno je da se
žena dobro hrani, odmara i da pronađe načine kojima će otkloniti steresne situacije.
ANEMIJA
Anemija ili malokrvnost je smanjenje broja crvenih krvnih zrnaca sa ili bez snižavanja
vrednosti hemoglobina. Uloga hemoglobina je da organizam snabdeva kiseonikom. Kod
anemije tkiva i ceo organizam pate zbog nedostatka kiseonika. Simptomi koji se javljaju su
hronični zamor, nervoza, vrtoglavica, problemi sa pamćenjem, zadihanost, glavodolja i bol u
kostima. Umerena anemija ne mora da daje simptome. Anemija se četiri puta češće sreće
kod žena nego kod muškaraca.
Anemija izazvana nedostatkom gvožđa
Ova vrsta anemije se najčešće javlja kod žena. Uzroci su jaka menstrualna krvavljenja,
abortusi (namerni ili spontani), porođaj ili operacije. Trudnice su naročito izložene anemiji
pošto fetus uzima veliki deo gvožđa koji žena unosi u svoj organizam.
Sprečavanje i lečenje
Najefikasniji način sprečavanja pojave anemije je uzimanje hrane bogate gvožđem. Ukoliko
se anemija pojavi ili traje uprkos ovom načinu ishrane treba uzimati preparate koji sadrže
gvožđe. Obavezno bi trebalo da žene u trudnoći uzimaju preparate gvožđa. Na našem tržištu
sa nalaze preparati Ferro gradumet i Eryfer. Ovi lekovi imaju bolje dejstvo ako se uzimaju na
prazan stomak. Međutim, tako često izazivaju mučninu i bolove u stomaku, pa se zato
preporučuje da se uzimaju u toku ili posle jela. Da bi se popijeno gvožđe bolje iskoristilo
potrebno je istovremeno uzimati vitamin C. Tokom lečenja preparatom gvožđa stolica je
tamna, ima boju soca crne kafe. Preparati gvožđa izazivaju zatvor, pa zato treba uzimati
hranu koja se sastoji od integralnih žitarica, mekinja, voća, a treba piti i dosta vode. Vitamin
E gubi svoje dejstvo ako se uzima istovremeno sa gvožđem. Kod veoma izraženih anemija
gvožđe se daje u obliku injekcija.
Anemije izazvane nedostatkom vitamina
Trudnice, žene koje su često rađale, žene na oralnim kontraceptivima i one koje su slabo
ishranjene postaju anemične zbog nedostatka folne kiseline jednog od B vitamina. Ova vrsta
anemija se može sprečiti ako se hranom unose integralne žitarice, zeleno povrće ili
uzimanjem tableta folne kiseline. Vegetarijanke koje ne jedu hranu životinjskog porekla, niti
mlečne proizvode pate od tzv. preniciozne anemije koja je posledica nedostatka vitamina
B12. Česti simptomi koji ukazuju ovu vrstu anemije su osećaj gorenja ili slabosti u nogama.
Hrana bogata vitaminom B12, naročito pivski kvasac, pomaže u ovakvim stanjima. Žene kod
kojih se javlja nedostatak belančevine koja se naziva intrinsik faktor, a omogućava
apsorpciju vitamina B12, treba svakog meseca da prime injekciju ovog vitamina.
Nasledne i ostale vrste anemija
Neki oblici anemija mogu biti nasledni. Anemija srpastih ćelija se javlja kod potomaka
afričkog stanovništva, dok se tzv. talasemija sreće kod ljudi sa mediteranskog područja.
Takođe, neke žene u Africi i mediteranskim zemljama, posebno u Italiji, pate od nedostatka
jedog enzima koji dovodi do hemolitičke anemije (raspadanja crvenih krvnih zrnaca), koja
neki put može da bude i fatalna, ako uzimaju aspirin ili lekove protiv malarije.
Anemija može da bude i posledica hroničnih bolesti poput bubrežnih bolesti, bolesti tiroidne
žlezde, artritisa ili raka. Uzimanje nekih lekova, izlaganje dejstvu hemikalija, teških metala
ili zračenja često izazivaju anemiju.
Ispitivanje anemija
Anemija se otkriva ispitivanjem krvne slike. Za analizu se uzima krv iz jagodice prsta da bi
se odredio broj crvenih krvnih zrnaca. Normalan nalaz za ženu koja nije trudna je 37-47
miliona eritrocita. Trebalo bi da svaka žena uradi pregled krvi jedanput godišnje. Ako
rezultat pokazuje mali broj crvenih krvnih zrnaca onda bi trebalo ispitati celokupnu krvnu
sliku i uraditi sve laboratorijske testove.
ARTRITIS
Artritis je akutno ili hronično oboljenje zglobova i pod tim nazivom se krije više od stotinu
različitih bolesti zglobova. Iz te velike grupe treba izdvojiti dve bolesti od kojih žene
oboljevaju dva puta češće nego muškarci. To su osteoartritis i reumatoidni artritis.
Osteoartritis je bolest koja zahvata hrskavicu kolena, kukova i kičme, hroničnog je i
progresivnog toka. Zajednički simptomi bolesti, bez obzira koje zglobove zahvata, su otok,
crvenilo, ukočenost i bol. Osteoartritis se obično javlja u starijim godinama i najčešće ne
dovodi do invaliditeta. Ova bolest zahvata oko 25% ženske populacije.
Reumatoidni artritis od kojeg boluje oko 3% žena, spada u grupu tzv. autoimunih bolesti, a
to znači da organizam stvara antitela na sopstvene strukture, u ovom slučaju na ovojnice
zglobova, ali i ostalo vezivno tkivo organizma. Simptomi bolesti su bol, otok i crvenilo malih
zglobova prstiju, zglobova kolena, kukova i donjeg dela kičme koje prati karakteristična
jutarnja ukočenost. Opšti simptomi su zamor, anemija, lako povišena temperatura i gubitak
u težini. Znaci bolesti mogu biti blagi, ali isto tako i veoma izraženi. Bolest je hroničnog toka,
počinje na malim zglobovima šaka i širi se na ostale zglobove, dovodeći do degeneracije
strukture zgloba i deformiteta koji ugrožavaju funkciju. U veoma teškim slučajevima bolest
može da zahvati srce, pluća i bubrege. Ovo je bolest koja se javlja i kod mladih žena, razvija
se i uzrokuje invaliditet manjeg ili većeg stepena.
Sprečavanje i samolečenje
Vežbe, odmor i ishrana mogu da utiču povoljno na tok bolesti tako što ublažavaju ili čak
utiču na gubljenje simptoma. Redovne vežbe, šetnje i plivanje jačaju i razgibavaju zglobove.
Odmaranje je važno kod izraženih simptoma bolesti. Načinom ishrane, tj., izbegavanjem
određenih vrsta hrane kao što su goveđe i svinjsko meso, mleko, šećer, čokolada, jaki začini
i alkohol, može se znatno uticati na pojavu napada artritisa. Akupunktura i povećan unos
vitamina C takođe su korisni kod ovih stanja.
Bol je kod artritisa u uskoj vezi sa stresom i depresijom, razvija se začarani krug na relaciji
bol-stres-depresija. Bolest je dugotrajna što ženu demotiviše da povede dovoljno računa o
sebi. Vežbama opuštanja i meditacijom ovaj krug se može prekinuti.
Treba napomenuti da se simptomi reumatoidnog artritisa znatno ublažavaju ili potpuno gube
u trudnoći.
Lečenje
U početku bolesti simptomi se mogu kontrolisati uzimanjem aspirina jer se njime regulišu
zapaljenjska reakcija i bol. Naravno, treba imati na umu da aspirin ne treba dugo uzimati u
visokim dozama pošto dovodi do nadražaja želuca, pa čak i krvavljenja. Danas se za lečenje
artritisa koji spadaju u reumatske bolesti najčešće koriste lekovi poznati pod imenom
antireumatici. Na našem tržištu postoji veliki broj ovih lekova, npr. Brufen, Ibuprofen,
Diklofen, Diklofenak, Piroksikam i sl. Ovi lekovi se mogu primeniti lokalno (u obliku krema),
mogu se piti (tablete, dražeje i kapsule), a u slučaju jakih bolova i izraženog zapaljenja
postoje i u vidu injekcija (Diklofen). Obično se ovi lekovi dobro podnose, mada ako se
uzimaju na prazan stomak mogu da prouzrokuju muku i gađenje.
Pored pomenutih lekova, lečenje reumatoidnog artritisa nekad zahteva i upotrebu ozbiljne
terapije kao što su soli zlata, antimalarici, citostatici, imunosupresivi i steroidi. Ove lekove
treba uzimati tek kada se sve ostale mogućnosti pokažu neuspešnim. U vrlo teškim
slučajevima kod reumatoidnog artritisa se preporučuje i hirurško lečenje.
UPOZNAVANJE SA MALIGNIM OBOLJENJIMA
Zašto maligne bolesti pobuđuju toliku pažnju iako većina ljudi ne oboleva od ovih bolesti, a i
oni koji obole žive još mnogo godina posle postavljanja dijagnoze? Najverovatnije zato što
se o tim bolestima puno govori u javnosti, zato što ne postoji siguran način lečenja i zato što
je ishod bolesti neizvestan. Kod žena postoji i jedan razlog više, jer su, u većini slučajeva,
ove bolesti vezane za ženske seksualne ili reproduktivne organe (dojke, matericu, jajnike).
Ova oboljenja kod žena imaju i psihološku dimenziju jer ih žene same često poistovećuju sa
gubitkom svog – ženskog identiteta.
Ne treba zanemariti ni osećanje stida, pošto se mnoge žene pitaju šta su to zgrešile, kada
im se tako nešto dešava? Smatraju da su za svoju bolest lično odgovorne. Ne treba se tome
čuditi, pošto se sve loše u društvu naziva rak ranom tog društva. Nikada se ne kaže da je
narkomanija ili maloletna delikvencija “srčani napad” društva, dok se za sve takve i slične
pojave vrlo često upotrebljava izraz “rak rana".
Strah i sramota od raka svesno ili podsvesno dovodi do toga da se izbegava razmišljanje o
ovoj bolesti, tako da se žena ako oboli prepušta drugima, a ne koristi svoje pravo da bira
lečenje i da iskoristi život onoliko koliko joj realno pruza.
Šta je to rak?
Rak je proces ili bolest kod koje počinju da se menjaju i nekontrolisano razmnožavaju do
tada normalne ćelije. Promenjene ćelije pored toga što se nalaze na mestu nastanka, često
se prošire po organizmu i dospevaju do udaljenih organa kojima remete njihovu funkciju
(metastaze). Neke maligne bolesti brzo napreduju dok druge imaju dugotrajan tok. Svaka
vrsta raka ima svoje osobenosti koje se tiču brzine rasta, širenja i mogućnosti lečenja i
izlečenja.
Ko oboleva od raka?
Iako svako može da oboli od raka, ipak je to bolest starijih ljudi, pošto se bolest najčešće
razvija i po dvadeset godina pre nego što se otkrije.
Žene ređe oboljevaju od raka nego muškarci. Ova činjenica se doskora objašnjavala time što
muškarci više upotrebljavaju duvan i alkohol i što su u svojim profesijama više izloženi
delovanju karcinogena (materije koje izazivaju rak). Možda je uzrok tome što žene bolje
podnose stres, pa im je zbog toga imuni sistem snažniji ili postoje neki nasleđeni imunološki
i metabolički sistemi koji povećavaju sposobnost ženskog organizma u borbi protiv raka.
Terminologija malignih oboljenja
Postoji čitav niz termina posebnih značenja o malignim oboljenjima. Često su nerazumljivi ili
ih pogrešno upotrebljava čak i medicinsko osoblje. Ženino je pravo da traži precizno
objašnjenje svakog od njih da bi znala o čemu se radi.
Stopa mortaliteta (smrtnosti) označava broj umrlih na 100.000 stanovnika u jednoj
kalendarskoj godini.
Stopa preživljavanja govori o broju preživelih u periodu od pet, deset ili dvadeset godina,
onih koji su oboleli od određene vrste raka. Stope preživljavanja se obično računaju od dana
kada je rak prvi put dijagnostikovan. Ovi podaci su neophodni da bi se stekao uvid i dobio
pregled načina lečenja, starosne dobi, pola, socioekonomskog položaja i zanimanja ljudi
obuhvaćenih ovim pregledom .
Stope izlečenja govore o tome koliki je broj ljudi potpuno izlečenih od pojedine vrste raka.
Stope izlečenja se baziraju na stopama preživljavanja dajući neki put pogrešnu sliku o
izlečenju, u stvari radi, se o periodu preživljavanja od najčešće pet godina. Na primer, žene
koje prežive pet godina posle dijagnostifikovanja raka dojke, stručnjaci smatraju izlečenim
bez obzira što one mogu da umru u šestoj ili sedmoj godini od njegovog otkrivanja.
Remisija je izraz koji treba da označi period bilo kakvog poboljšanja. Neki put ovaj izraz se
koristi mnogo određenije da izrazi vrlo jasne kriterijume o promenama veličine tumora i
laboratorijskim nalazima. Tako npr. neke metode lečenja će dovesti do gubitka simptoma i
poboljšanja opšteg stanja, ali neće suštinski uticati na bolest, povećanje stope izlečenja ili
stope preživljavanja. Stopa remisije se obično određuje kao procenat obolelih koji su ušli u
remisiju posle primene jedne ili više različitih načina lečenja.
Treba uvek imati na umu činjenicu da iako statistike daju brojne korisne informacije,
zapravo, one ne mogu da predvide tok bolesti svakog bolesnika ponaosob.
Uzroci
Nesumnjivi uzrok nastanka raka je izlaganje karcinogenima, materijama za koje je dokazano
da mogu da izazovu rak. U najčešće karcinogene se ubrajaju zračenje, azbest, pesticidi,
duvan, alkohol. Na laboratorijskim životinjama rak je eksperimentalno izazivan nekim
virusima i genetskim materijalom. Do sada nije razjašnjeno zašto osobe koje obole od iste
vrste raka isto ne reaguju ni što se same bolesti tiče ni što se tiče lečenja. Takođe nisu
objašnjeni slučajevi od otprilike 7-8% obolelih koji iako se nađu u završnoj fazi bolesti iz nje
spontano izađu i nastave da žive još čitav niz godina. Ovi primeri pokazuju da odbrambeni
sistem svake pojedinke i pojedinca ima veoma važnu ulogu.
Najverovatnije je da rak biva izazvan čitavim nizom okolnosti u trenutku koji se razlikuje od
slučaja do slučaja, odnosno onda kada je imuni sistem tako opterećen da više nije u
mogućnosti da odbrani organizam.
Nasledni faktori i faktori okoline takođe doprinose oboljevanju od raka. Nasledni faktor se
objašnjava mogućnošću prenošenja određenih gena sa roditelja na decu, dok faktor okoline
uključuje ishranu, vazduh i sve ostalo sa čime se svakodnevno dolazi u dodir. Mnogi
istraživači smatraju da je faktor okoline u 85-95% slučajeva odgovoran za oboljevanje od
raka.
Zaštita
Iako štošta možemo da učinimo kako bismo sebe zaštitili od pojave raka (npr. da
prestanemo s pušenjem, da se ne izlažemo rendgen-zracima), mnoge ostale, kao što su
vazdušno zagađenje ili karcinogeni iz okoline koji nas svakodnevno “bombarduju” ne
možemo da kontrolišemo. Neki put je teško uticati i na način ishrane.
Zaštita od oboljevanja ne podrazumeva samo promenu ličnog načina života i navika već
prevashodno ima prioritetni društveni značaj u obezbeđivanju zdrave životne sredine,
bezbednih uslova rada, zdrave hrane i oslobađanja od stresa.
Načini da se smanje mogućnosti oboljevanja od raka
1. Treba se odvići od pušenja i izbegavati zadimljene prostorije
2. Izbegavati često izlaganje Rendgen zracima, naročito u mladosti
3. Izbegavati supstituciono lečenje estrogenima u menopauzi i uzimanje estrogena u zaštiti
od trudnoće tzv. pilulom “jutro posle”. Veza između oralne kontracepcije i raka dojke je vrlo
kontroverzna. Neke studije pokazuju da rano započinjanje uzimanja kontraceptivnih pilula i
dugotrajna upotreba stvaraju uslove većeg rizika za pojavu raka dojke. S druge strane, kod
ovih žena se smanjuju mogućnost oboljevanja od raka materice i jajnika. Ipak žene koje
žele da smanje rizik od kancera dojke treba da izbegavaju oralne kontraceptive.
4. Treba što više izbegavati dimljenu, slanu ili konzerviranu hranu i prerađeno brašno.
5. Smanjiti unos masne hrane što je više moguće.
6. Ograničiti ili potpuno izbaciti upotrebu alkohola.
7. Voditi računa o telesnoj težini, pošto ima dokaza da masno
tkivo proizvodi višak estrogena.
8. Voditi računa da stolica bude uredna.
9. Izbegavati bojenje kose farbom na bazi petroleja.
10. Treba jesti hranu bogatu integralnim žitaricama, povrćem,
voćem, beta-karotenom i selenom,
Šta da radimo ako obolimo
Treba saznati i naučiti što više o svojoj bolesti. Nažalost ne postoji siguran način lečenja
raka, a svi poznati načini mogu se dovesti u pitanje. Uporno i tvrdoglavo treba tražiti
obaveštenja o najnovijim mogućnostima lečenja.
Ne treba žuriti, iako se može desiti da lekari ili porodica vrše pritisak da se što pre počne sa
lečenjem. Za većinu malignih oboljenja je dokazano da se razvijaju od dve do dvadeset
godina pre nego što budu otkriveni, tako da se vreme za započinjanje lečenja lako može
odložiti za tri, četiri nedelje i da bi se proverile sve mogućnosti njegovog sprovođenja.
Ovakvo ponašanje omogućava da se donese sopstvena odluka i da se mogućnost
eventualnog kajanja smanji na minimum.
Treba razgovarati i sa drugima koji su oboleli od raka jer takvi razgovori doprinose da se
bude u društvu onih koji imaju isti problem i razumeju ga, mogu da pruže korisnu
informaciju i podršku.
Mogućnosti lečenja – operacija, zračenje, hemoterapija
Nažalost ne postoji za sada ni jedan pouzdan način lečenja raka. Mnoge medicinske
ustanove imaju svoje ustaljene načine lečenja tako da samim dolaskom u takvu ustanovu se
podrazumeva da je njihov stav prihvaćen. Najbolje bi bilo kada bi se sa timom specijalista
moglo razgovarati o pojedinačnom, najprikladnijem načinu lečenja. Da bi donele ovako tešku
odluku svakoj ženi su potrebne i najjasnije i najnovije informacije i najsnažnija podrška
porodice i prijatelja.
Operacija
Operacija je neprikosnoveni način lečenja raka već više od jednog veka. Ova metoda
pomaže u kontroli bolesti na mestu gde se bolest javlja i veoma je efikasna u lečenju nekih
vrsta raka (melanokarcinom kože, rak grlića materice). Međutim operativna metoda ne mora
uvek da bude najbolji način lečenja.
Doskora je vladalo mišljenje da se hirurškim metodom može zaustaviti proces, ako se
maligni tumor otkrije u ranoj fazi bolesti, dok još nije imao vremena da se raširi po
organizmu.
Zbog toga su lekari spremni da hirurški odstrane veliko područje oko maligniteta da bi bili
sigurni da su otklonili sve zahvaćeno tkivo. Ovaj pristup objašnjavaju činjenicom da rak
počinje na jednom mestu i da se odatle širi po celom organizmu.
Iako se poslednjih dvadesetak godina rak otkriva sve ranije i ranije, ova činjenica nema
uticaja na stopu smrtnosti. To dovodi u pitanje celu postavku o korisnosti ranog otkrivanja
bolesti. Maligne bolesti se u poslednje vreme sve više u praksi posmatraju kao sistemska
oboljenja koja se prvenstveno lokalizuju u pojedinim područjima, ali mikroskopski su
prisutna u celom organizmu. Postoje dokazi koji potvrđuju ovu teoriju ali konacni odgovor se
verovatno nalazi negde između ova dva razmišljanja.
Zračenje i hemoterapija
Zračenje je metoda primene snažnih rendgen zraka, hemoterapija je primena različitih
lekova čiji je zadatak da unište ćelije raka u organizmu na onim mestima koja nisu
pristupačna za operaciju. Same po sebi ove metode su potencijalno kancerogene. Smatra se
da im je moć uništavanja veća u odnosu na bolesne nego na zdrave ćelije, mada za sada ne
postoji ni jedno sredstvo koje je toliko selektivno da bi uništavalo samo bolesne ćelije, a
zdrave štedelo. Primena obe ove metode do sada nije pokazala neke velike uspehe pogotovu
kod nekih vrsta malignih oboljenja kao što su rak dojke, debelog creva i pluća. Ipak, ovi
postupci dovode do smanjenja simptoma oboljenja.
Zračenje i hemoterapija sa sobom nose čitav niz neprijatnosti koje žene teško podnose.
Prateće pojave oba načina lečenja su mučnina, zamor i proliv. Hemotarapija može da
izazove gubitak menstruacije koji je neki put trajan, gubitak kose koji nije trajan, ali je za
većinu žena vrlo dramatičan, srčane tegobe i smanjenu otpornost organizma. Zračenje može
da proizvede opekotine na koži, izraženu preosetljivost na sunčeve zrake, iznenadne
prelome kostiju i defekte kože i potkožnog tkiva (nekada i mišića) koji teško zarastaju. Obe
metode se sprovode u bolnici.
Ranije su se zračenje i hemoterapija primenjivali samo kada se bolest ponavljala na istom
organu ili kada su se pojavljivale metastaze. Vremenom su ove metode ušle u praksu i često
se primenjuju odmah posle operacije bez obzira da li se proces proširio ili nije. Nekada se
ova dva načina lečenja propisuju i bez operacije, kao samostalni.
Kritičan stav prema zračenju i hemoterapiji je naročito prisutan u ženskim grupama koje
baveći se problemom ženskog zdravlja sigurno ne mogu da budu ravnodušne na situaciju
koja postoji u lečenju malignih oboljenja žena. Primedbe se uglavnom odnose na rutinu
praksu koja vlada u toj blasti i na sve manju kritičnost u odlučivanju kada će biti
primenjene. Naravno, pod uslovom da je obaveštena šta može da očekuje u smislu
poboljšanja svoje bolesti, a šta u pogledu pratećih pojava u odnosu na ove vrste lečenja,
svaka žena treba sama da donese odluku uz podršku onih koji je vole.
Odgovori na pitanja koje treba znati
Žena koja boluje od raka ima mnoga pitanja na koja bi htela da dobije odgovor, ali se ne
usuđuje da pita pošto je uobičajeno shvatanje da je dovoljno da zna onoliko koliko joj drugi
saopšte. Retko se dešava da žena ostvari takav kontakt sa svojom lekarkom ili lekarom, pa
da svoje dileme reši sa onima koji su najkompetentniji da daju odgovore. Ako to nije
moguće ostvariti, neki od odgovora se mogu dobiti u medicinskim udžbenicima, medicinskim
časopisima ili u razgovoru sa ženama koje boluju od iste vrste malignog oboljenja.
Ono što bi žena najčešće želela da zna je:
1. Od koje vrste raka boluje? Da li bolest brzo ili sporo napreduje?
2. Kakvo lečenje joj stoji na raspolaganju?
3. Kakvi su rezultati lečenja? Koje su mogućnosti izlečenja?
4. Koje su prednosti te vrste lečenja? Da li može da očekuje da joj produži život? Da li će se
simptomi smanjiti? Da li će bol prestati?
5. Kolika je stopa izlečenja?
6. Da li će moći da živi normalnim životom dok prima terapiju? Šta će biti sa seksualnim
životom? Da li može da se bavi sportom? Da li može da obavlja profesionalne aktivnosti?
8. Da li je potreban boravak u bolnici ili se lečenje može sprovoditi ambulantno?
9. Koje su propratne pojave? Koliko su one ozbiljne i da li su trajne? Kada se javljaju
simptomi propratnih pojava i koliko traju?
10. Koliko će lečenje trajati uopšte? Koliko traje jedan postupak?
Alternativno lečenje
Stav medicinskih autoriteta je da su hirurško lečenje, lečenje zračenjem i hemoterapija
zvanično priznati načini pristupu bolesti. Danas u svetu žene i ženske organizacije sve više
zahtevaju nekonvencionalan pristup lečenju malignih bolesti s obzirom da postojeće lečenje
nije značajno povisilo stopu preživljavanja, a prati ga čitav niz pojava koje posredno ili
neposredno ugrožavaju žensko zdravlje. Do sada su se alternativni načini lečenja
primenjivali paraleleno sa konvencionalnim, u poodmaklim stadijumima bolesti i kada
konvencionalna terapija ne daje rezultate. Međutim, alternativni način lečenja ne sprovode
lekari.
Ono što žene traže je da se alternativni načini izjednače sa postojećim, da im se pokloni
dužna pažnja, da se organizuju ispitivanja po protokolima i uslovima koji važe i za ostale
medicinske i farmakološke studije, kako bi na što širem planu bili poboljšani uslovi lečenja i
izlečenja.
Koje alternative i šta se od njih može očekivati? Na ovo pitanje nije jednostavno odgovoriti
pošto za sada ne postoje dokazi i statistike o delotvornosti ovog načina lečenja.
O alternativnom lečenju se govori kao o izolovanom primeru nekog ko je prihvatio ovaj ili
onaj način lečenja koji se ne uklapa u opštu šemu. To su priče o pojedinačnim slučajevima,
često budu objavljene pod senzacionalističkim naslovima u novinama ili časopisima, a zatim
se zaborave. Teško je proveriti i potvrditi svaki od tih slučajeva. Čak i onda kada se utvrdi
da je određena osoba koristila terapiju i savladala rak, još uvek nemamo dokaze da je do
izlečenja došlo zbog primene alterantivnog načina lečenja. Zato alternativne mogućnosti
lečenja zahtevaju da im se pristupi na isti način kao i “naučnim”, jer jednog dana one to
mogu biti.
U daljem tekstu mnogo opširnije govorimo o alternativnim načinima lečenja raka nego što
smo to uradili sa konvencionalnima, s obzirom da je ove informacije relativno teško naći.
Treba naglasiti da opisane mogućnosti nisu testirane na velikom broju žena i u dugom
vremenskom periodu.
Gersonova dijeta i lečenje detoksikacijom
Gersonova dijeta preporučuje uzimanje hrane koja je sastavljena od sveže ubranog povrća i
voća. Zabranjeno je uzimanje slane, prerađene i veštački obogaćene hrane. U početku dijete
nije dozvoljeno jesti meso. U većini slučajeva ova terapija uključuje uzimanje tableta i
injekcija vitamina i minerala, naročito kalijuma i enzima za varenje (pankreasnih).
Gersonova terapija nastaje i razvija se dvadesetih i tridesetih godina u Austriji, i jedna je od
retkih alternativnih metoda za koju postoje podaci i izveštaji o stopi preživljavanja za dug
vremenski period. Gersonov Institut i danas postoji u Kaliforniji, njime rukovodi ćerka dr
Gersona.
Lečenje ovom metodom je veoma strogo i mora se sprovoditi tačno prema uputstvima
najmanje godinu i po dana. Nije dovoljno da se žena zadovolji samo uzimanjem zdravije
hrane.
Lekari i mnogi drugi koji se bave zdravljem razvili su mnoge, različite načine ishrane. Većina
ovih dijeta je veoma slična Gersonovoj. Većina ovih dijeta takođe uključuje proceduru
detoksikacije, izbacivanja štetnih produkata metabolizma iz organizma, preko kože, creva,
itd. Mnoge osobe koje se pridržavaju detoksikacionih dijeta periodično osećaju muku i
glavobolju, a ponekad se javljaju bol i groznica koji se pripisuju otklanjanju toksina (otrova)
koji izazivaju rak.
Lečenje visokim dozama vitamina
Dvostruki dobitnik Nobelove nagrade, Linus Pauling, smatra da visoke dnevne doze vitamina
C (50gr), pomažu u sprečavanju i lečenju malignih oboljenja.
Drugi naučnici beleže podatke da visoke doze vitamina, posebno vitamina A i svih iz grupe B
vitamina, beta karotena (provitamina A) i minerala kao što su kalijum i selen u tragovima,
pomažu u sprečavanju i lečenju raka. Međutim treba obazrivo postupati sa velikim dozama
vitamina, jer neki vitamini u visokim dozama imaju toksično dejstvo. Stručni medicinski
krugovi kritikuju ovaj način lečenja, a na drugoj strani su zagovornice ovog načina lečenja
koje smatraju da doze koje su toksične za zdrav organizam ne moraju biti toksične za
organizam koji se bori sa rakom.
Leatril
Lečenje leatrilom je sigurno jedno od najpoznatijih, a ujedno i najkontroverznijih. Leatril je
supstanca koja se dobija iz koštice kajsija i oslobađa cijanid (otrov). Slično zračenju i
hemoterapiji, ta supstanca je otrovna za organizam. Hiljade ljudi koji su uzimali leatril tvrde
da su se izlečili od raka.
Protivnici metode lečenja leatrilom ukazuju na one slučajeve koji su mogli da se uspešno
podvrgnu lečenju zračenjem a umesto njega su izabrali leatril i podlegli bolesti. Ispitivanja
vršena na životinjama su pokazala da leatril odlaže vreme stvaranja metastaza raka dojke.
Pitanje primene leatrila je još uvek nerešeno.
Hidrazin sulfat
Hidrazin sulfat je supstanca za koju su neki istraživači dokazali da pomaže u kontroli procesa
velikog gubitka težine, od koga umire preko 50% osoba obolelih od raka. Ispitivanja ove
supstance nisu dala neke značajnije dokaze koji bi išli u prilog primeni ove supstance u borbi
protiv raka. U prekomernim dozama može da izazove ozbiljna uzgredna dejstva, dok u
uobičajenim nema neželjenih posledica.
Alternativno lečenje psihološkim metodama
Vizualizacija, meditacija i ostali psihološko/duhovni pristupi raku nailaze sve više na opšte
priznanje. Ovi pristupi potpomažu angažovanje svih mogućnosti i sposobnosti jedinke da se
usmeri i učestvuje u samolečenju. (Vidi poglavlje 5)
Simontonova tehnika
Simontonova tehnika ili tehnika vizualizacije omogućava osobi koja boluje od raka da nauči
da vidi svoj sistem odbrane, koji čisti organizam od malignih ćelija i na njihovo mesto
ugrađuje zdrave ćelije. U SAD-u postoje bolnice u kojima se ovaj metod regularno
primenjuje. Pošto je ova tehnika relativno nova ostaje da se vidi kakve će rezultate dati.
Postoji još čitav niz alrenativnih mogućnosti koje se nude širom sveta. Mnoge od njih su
podvrgnute kritici ne samo stručnjaka već i okoline. Međutim, žena sa malignim oboljenjem
treba da traži i pronađe ili odabere način da svoju ozbiljnu bolest iz košmara i beznađa
prevede u odluku za normalan život. Odluka žene o primeni alternativnih načina lečenja ne
sme da proizvede podsmeh ili odgovaranje, već podršku da se nađe što bolji način koji može
da joj pomogne.
RAK DOJKE
Ni jedna žena koja to iskustvo nije doživela, ne može da razume silinu šoka, neverice, straha
i besa koji se javljaju kod žena kada saznaju da boluju od raka. Ova emocionalna trauma
dolazi upravo u trenutku kada je potrebno da žena sve svoje snage usmeri na savladavanje
bolesti.
Uobičajena je prva reakcija kada žena učini sve ono što joj lekarka ili lekar kažu. Svakako da
su odluke stručnjaka donesene iz najbolje namere, ali postoji opasnost da preporuče ono što
oni sami najbolje znaju, a što ne mora biti u okviru najnovijih saznanja i mogućnosti. Bez
obzira na svoj stav, trebalo bi da lekari ženi objasne koje joj sve mogućnosti stoje na
raspolaganju. Žena, svakako, treba da zatraži mišljenje specijaliste – onkološkinje/onkologa
ili onkološkog tima, čiji su članovi osposobljeni i spremni da daju objašnjenja i odgovore na
pitanja.
Trebalo bi da žena zna da ni jednu odluku ne treba i ne mora da donese onog trenutka kada
joj nešto predlože. Odluku može da donese i kroz nekoliko nedelja. Za to vreme žena može
da sakupi sve informacije o načinima lečenja koje je moguće primeniti i da onda donese
svoju odluku.
Stadijumi raka dojke
Procena stadijuma bolesti najčešće se vrši na osnovu tri elementa: veličine izrasline
(tumora), broja malignih čvorova i u odnosu na potojanje metastaza na udaljenim organima.
Na ovaj način se vrši tzv. klinička klasifikacija. Posle mikroskopskog pregleda se vrši
razvrstavanje koje spada u patološku klasifikaciju. Utvrđivanje stadijuma raka dojke je
važno iz praktičnih razloga, jer se na osnovu njega predlaže i preduzima dalje lečenje.
Klinički stadijumi bolesti
Kada lekarka ili lekar za nađeni čvor posumnjaju da je maligan, određuje se njegova veličina
i vrši se pregled podpazušnih limfnih žlezda. Žena se upućuje i na laboratorijski pregled krvi,
ultrazvuk jetre i snimanje pluća i kostiju (kičme), da bi se utvrdilo da li se bolest proširila i
izvan dojke. Ova ispitivanja su rutinska i ne znači da postoji sumnja na metastaze. Uvećane
limfne žlezde nisu bezuslovan znak širenja malignog procesa, već je često reč o zapaljenju.
Maligni limfni čvorovi ne moraju da budu opipljivi. Bolest se klasifikuje u pet kliničkih
stadijuma od O – IV.
Stadijum 0
U ovom stadijumu se radi o neinvazivnom raku dojke, najčešće ograničenom procesu
vezanom za izvodne kanaliće ili pojedini režanj mlečne žlezde.
Stadijum I
U ovom stadijumu postoji čvorić koji nije veći od dva santimetra, promena u regionalnim
limfnim žlezdama (pod pazuhom) nema, niti ima promena na udaljenim organima. Stopa
preživljavanja od pet godina iznosi 85%.
Stadijum II
U ovom stadijumu pazušne limfne žlezde se mogu opipati a veličina čvora u dojci je između
dva i pet santimetara. Ne postoje dokazi o metastazama. U ovu grupu ubrajaju se i čvorovi
veći od navedene veličine, ali samo onda kada nema promena u limfnim žlezdama. Stopa
preživljavanja od pet godina iznosi 66%.
Stadijum III
Čvor u dojci je veći od pet santimetara, pazušne limfne žlezde su opipljive, ali nema znakova
da se proces proširio na udaljena mesta. U ovaj stadijum se ubrajaju i promene kada je čvor
manje veličine vezan (prirstao) za grudni koš ili kožu. Stopa preživljavanja od pet godina
iznosi 41%.
Stadijum IV
Ovaj stadijum ima karakteristike kao i prethodni, samo što postoje metastaze na udaljenim
organima. U ovom stadijumu bolest je neizlečiva. Mastektomija se u ovom stadijumu ne
radi. Period duži od pet godina od trenutka otkrivanaja preživljava 10% žena.
Patološka klasifikacija
Patološka klasifikacija se bazira na kliničkoj klasifikaciji, ali se kombinuje sa mikroskopskim
nalazom odstranjenih limfnih čvorova. Postojanje malignog procesa u limfnim žlezdama
govori o tome da se bolest širi. Nalaz koji se dobija pregledom limfnih žlezda važan je za
određivanje prognoze bolesti. Negativan nalaz ne podrazumeva da se maligni proces nije
proširio i na druge organe. Broj limfnih žlezda nije isti za sve žene, uobičajeno se taj broj
kreće između osam i osamnaest, ali isto tako može biti manji ili veći. Stručnjaci veruju da
limfne žlezde imaju zaštitnu ulogu i da odlažu ili usporavaju proces stvaranja metastaza.
Otklanjanjem limfnih žlezda ispod pazuha se povećava rizik od kasnijeg oticanja ruke.
Ostali faktori koji utiču na određivanje stanja bolesti su: mesto gde je tumor postavljen
(centralno, sa strane, u sredini), stepen malignosti – izgled ćelija malignog tkiva i način
njihove deobe, prisustvo ili odsustvo receptora za estrogene i progesteron.
Rano otkrivanje raka dojke
Gotovo uvek, postojanje čvorova u dojkama otkriju same žene ili njihovi partneri prilikom
samopregleda, slučajno pri kupanju, oblačenju, ili dok vode ljubav. Međutim, izgleda da rano
otkrivanje bolesti istovremeno ne znači i bolju prognozu bolesti. Nešto je drugačija situacija
kada se bolest rano otkrije rutinskom primenom mamografije, koja se često primenjuje od
kraja 1980 – tih. Rano otkrivanje raka pomoću mamografije kod žena iznad pedeset godina
starosti je nedvosmisleno doprinelo dužini preživljavanja u statističkom pogledu s obzirom
da je malignitet ranije otkriven i da se ranije počinje računati vreme preživljavanja. Rano
otkrivanje raka dojke mamografijom ne utiče na poboljšanje ukupnog preživljavanja kod
žena ispod pedeset godina života. Ipak, rano otkrivanje raka ovom metodom, i to onih vrsta
koje dobro reaguju na lečenje, doprinosi produženju života žena. S obzirom da nije moguće
postaviti tačnu prognozu bolesti za svaku ženu ponaosob, rano otkrivanje bolesti ima svoje
nesumnjive prednosti.
Danas, većina stručnjaka rak dojke posmatra kao sistemsko oboljenje, čije lečenje zahteva
kombinovani pristup, lokalno i sistemsko lečenje. Pojam “sistemsko” pomaže ženama koje
sebe krive ili ih najbliža okolina krivi što ranije nisu otkrile čvor u dojci, da se oslobode
opterećenja, jer je bolest počela pre nego što su njene manifestacije postale vidljive i
opipljive. Ako je rak dojke otkriven, žena treba da zahteva da joj se kaže o kojem tipu se
radi i da joj se u zavisnosti od toga obezbedi adekvatno lečenje.
Lečenje
Načini lečenja
Danas je lečenje raka dojke jedno od najdiskutabilnijih područja medicine. Prvo pitanje se
tiče neophodnosti operacije – treba li samo ukloniti čvor, ukloniti čvor i okolno tkivo ili celu
dojku? Drugo pitanje se tiče sistemske terapije zračenjem ili hemoterapijom.
Većinu invazivnih procesa prate metastaze na drugim organima što skraćuje ženin život, pa
nam se čini da u ovim slučajevima hemoterapija, čiji je cilj da lokalizuje ili otkloni bolest,
ima puno opravdanje. Do sada je dokazano da hemoterapija kod žena u ferilnoj fazi
smanjuje stopu mortaliteta za 25%. Kod žena u menopauzi ova stopa iznosi 15%.
Postavlja se pitanje koliko dugo treba primenjivati ovo lečenje i kada ga započeti (pre ili
posle operacije), koje lekove je najbolje kombinovati, da li hemoterapiju treba kombinovati
sa hormonskom terapijom.
Trebalo bi da se razjasni da li će ikakvi lekovi biti deo terapije pre nego što se preduzme
operativni zahvat, ograničeni ili radikalni. Ako postoji bojazan da bi se mogle pojaviti
metastaze treba prihvatiti hemotrapiju. Kod žena koje imaju male tumore, manje od jednog
santimetra, odnosno imaju veoma dobru prognozu bolesti, hemoterapija će malo koristiti.
Međutim, žene koje imaju lošu prognozu bolesti treba da prihvate ovaj način lečenja. Budući
da svaka žena sa ovom dijagnozom može da očekuje i pojavu metastaza, ovo pitanje treba
dobro i sveobuhvatno raspraviti sa lekarkom ili lekarem specijalistom da bi se razmotrile
prednosti i rizici. Uobičajeno je da žene, kada treba da donesu odluku, dolaze u ozbiljnu
dilemu šta je za njihovo zdravlje najbolje da učine.
Nije lako doneti takvu odluku, pogotovo ako na nju istovremeno utiče više faktora. Neki put
na odluku utiču lekarka ili lekar, drugi put ženina intuicija, zatim poverenje u određenu
bolnicu, a nije retkost da presudi iskustvo bliske drugarice. Dakle, zahvaljujući svim tim
faktorima konačna odluka je često kompromisna. Najbolje bi bilo da žena odluku donese po
sopstvenom opredeljenju ako je prethodno dobro informisana i ima prijateljsku podršku onih
koje voli i koji nju vole.
Lečenje raka dojke najčešće se sastoji od četiri uobičajena medicinska postupka: operacije,
zračenja, hemoterapije i/ili hormonalne terapije. Otklanjanje čvora, mastektomija i zračenje
su tzv. lokalno lečenje, dok se sistemsko lečenje vrši primenom lekova koji putem krvi treba
da stignu u udaljene delove organizma i unište maligne ćelije koje, možda, već postoje na
tim mestima.
Razlike u lečenju zavisiće od stadijuma bolesti, vrste tumora i nekih činjenica kao što su
godine starosti i opšte stanje zdravlja. Neki oblici lečenja se sprovode u cilju izlečenja, a neki
da bi se produžio život i/ili poboljšao kvalitet ženinog života. U lečenju se još primenjuju
lekovi koji otklanjaju ili smanjuju bol ili uklanjaju simptome koji prate drugu primenjenu
terapiju. Neophodno je da ženi bude objašnjeno koji je cilj lečenja, koja su moguća
neželjena dejstva i posledice po zdravlje ako se predloženo lečenje ne prihvati.
Mogućnosti lečenja kada je bolest lokalizovana
Klinički stadijumi 0, I i II
Postupci kada se ne uklanja cela dojka
1. Operacija kojom se odstranjuje maligni čvor (segmentalna resekcija, delimična
mastektomija). Ovom operacijom se odstranjuje tumorski čvor i manje ili više okolnog tkiva.
Posle ove intervencije ostaje ožiljak koji manje ili više deformiše dojku u zavisnosti od
njegove veličine i od veličine dojke.
2. Obično se lečenje, nakon gore pomenutog hirurškog zahvata, nastavlja zračenjem. Ono
se sprovodi pet uzastopnih dana tokom jedne sedmice i tako pet ili šest, do šest i po nedelja
nakon vađenja čvora. Propratna delovanja zračenja su: zamor, bol u mišicima, suvoća,
crvenilo, i svrab kože i izražena preosetljivost na sunčevo svetlo. Zračenje kod oko 5% žena
može da proizvede krtost rebara koja postaju podložna lomljenju. Kod otprilike 10% žena
može da razvije stanje na plućima slično bronhitisu, koje traje i do mesec dana, ali je
prolazno i ne ugrožava život.
Operacija dojke poznata kao kvadrektomija podrazumeva odstranjenje četvrtine dojke, a
posle zahvata se primenjuje lečenje zračenjem. Problemi koji se javljaju posle ove
intervencije slični su onima u prethodno opisanom zahvatu, s tim što zbog odstranjenja
većeg dela tkiva deformacija dojke je veća.
Postupak odstranjenja cele dojke, mastektomija
Kao posledica ove operacije javljaju se manje ili veće deformacije dojke i slabljenje.
1. Obična mastektomija (tzv. totalna mastektomija) podrazumeva odstranjenje cele dojke,
ali su grudni mišići i limfne žlezde ostavljeni. Negativni efekti ove operaciju su psihicka
trauma zbog gubitka dojke, trnjenje kože i ožiljak. Ova operacija dozvoljava mogućnost
rekonstrukcije dojke.
2. Modifikovana radikalna mastektomija izvodi se kao i obična mastektomija, ali ova metoda
podrazumeva otklanjanje i donjih podpazušnih limfnih žlezda. Propratne pojave su iste kao i
kod obične mastektomije, mogući su problemi sa rukom izraženi u obliku zamaranja, otoka,
teškoće pri potpunom podizanju ruke iznad glave i nošenju težih predmeta, kao i smanjenje
opšte otpornosti na infekciju.
3. Radikalna mastektomija uključuje odstranjenje dojke, mišića grudnog koša i svih
područnih limfnih žlezda. Problemi posle operacije su isti kao i kod prethodno opisane, s tim
što su problemi sa pokretljivošću ruke mnogo izraženiji i stalno prisutni. Rebra i pluća koja
više nisu zaštićena mišićnim slojem postaju osetljivija na povrede i bolesti.
Postoje i različite modifikacije opisanih hirurških zahvata, koje imaju različite nazive, što
može da zbuni ženu i veoma joj oteža donošenje odluke o operaciji. Zato je neophodno od
lekarke ili lekara koji predlažu operaciju tražiti da potanko objasne šta će operacijom biti
uklonjeno i koje su posledice takvog postupka.
Da li žena mora da se podvrgne mastektomiji?
Odgovor na ovo pitanje u većini slučajeva je negativan. U stadijumu I i II, kojima pripada
najveći broj otkrivenih tumora (90%), izgleda da nema značajnih razlika u stopi
preživljavanja između žena kojima je urađena mastektomija i žena kojima nije urađena
radikalna mastektomija, obična mastektomija, samo odstranjenje čvora ili odstranjenje
čvora uz lečenje zračenjem. Zato žena treba da odabere onu metodu koja najmanje
iscrpljuje i oštećuje njen organizam. Ipak, ima slučajeva kada je radikalna mastektomija
neophodna, jer ženi omogućava da svoju bolest stavi pod kontrolu. Izbor visoko stručne
lekarke ili lekara i renomirane zdravstvene ustanove treba da garantuje ženi da je svoje telo
poverila u sigurne ruke.
Rekonstrukcija dojke posle mastektomije
Posle mastektomije žena može da se odluči o daljim koracima kako bi popravila operacijom
promenjen izgled dojke. Može se odlučiti za spoljašnju protezu ili hiruršku rekonstrukciju
dojke. Neke žene vrlo dobro prihvataju novo stanje i zadovoljavaju se upotrebom proteze,
dok druge žele da prikriju promene nastale operacijom, jer ih podsećaju na bolest i uzrokuju
psihološke probleme, pa se odlučuju za rekonstrukciju dojke.
Dobra spoljašnja proteza pomoćiće da ženin izgled ostane nepromenjen dok nosi prsluče sa
protezom. Naravno, kada se žena razodene posledice operacije su vidljive. Iako proteza u
estetskom pogledu potpuno zadovoljava, u nekim situacijama, kao što je na primer visoka
spoljna temperatura, može i da smeta. Spoljna proteza je dobro rešenje koje ne zahteva
ponovnu operaciju i moguće dalje komplikacije.
Hirurška rekonstrukcija može se izvesti u toku same mastektomije ili kasnije. Hirurška
rekonstrukcija podrazumeva ugrađivanje tzv. inplanta ili rekonstrukciju za koju se koriste
sopstvena tkiva, mišići, masno tkivo, krvni sudovi i vezivo sa susednih bliskih delova tela,
stomaka ili leđa, i premeštaju se na mesto odstranjene dojke. Izvođenje druge metode dugo
traje, mukotrpno je i zahteva izuzetno izvežbanog stručnjaka.
Inplanti koji se ugrađuju mogu biti silikonski, u vidu omotača u kome se nalazi slana voda,
silikonsko ulje ili gel. Inplanti sa silikonskim uljem sve se ređe upotrebljavaju, jer se događa
da silikonsko ulje iscuri iz omotača, čime može da izazove neprijatne posledice. Uprava za
hranu i lekove (FDA) je odbacila upotrebu inplanta koji sadrže silikonsko ulje. Danas postoji
čitav niz drugih materijala sa kojima se može raditi rekonstrukcija dojke. Pošto su moguće
razne komplikacije zbog ugrađivanja raznih materijala, ova vrsta operacija izložena je oštrim
kritikama i upozorenjima od strane stručne javnosti. Najčešći problem koji prati ovaj
postupak je stvaranje velikog ožiljka na mestu usađivanja, tj. oko inplanta. Ovi ožiljci
stvaraju smetnje i mogu da prouzrokuju bolove. Baš ti ožiljci su često uzrok novoj operaciji
da bi se nastali problemi uklonili. Svi rekonstruktivni postupci, koje imamo danas na
raspolaganju, stvaraju probleme, pa je neophodno tražiti nove metode koje će ih na
zadovoljavajući način rešiti.
Prognoza bolesti
Prognoza bolesti nije ohrabrujuća. Mnogi naučnici i praktičari pokušali su da, na osnovu
nekih karakteristika bolesti, naprave klasifikaciju malignih tumora koji se mogu smatrati
izlečivim, a koji ne. Danas se, uglavnom, više ne govori o izlečenju već o stopama
preživljavanja. Veoma je teško dati bilo kakvo predviđanje, jer se bolest od slučaja do
slučaja različito ponaša. Tako, na primer, neke žene, koje na osnovu nalaza imaju veoma
dobru prognozu, umiru relativno brzo, dok druge, za koje se smatralo da su im šanse za
preživljavanje male, prežive dugi niz godina. Sve nam ovo ukazuje na postojanje mnogih
neistraženih okolnosti koje se tiču raka dojke. Verovatno je da stanje imunog sistema, opšte
zdravstveno i psihičko stanje imaju veliki uticaj na ishod bolesti.

GINEKOLOŠKA MALIGNA OBOLJENJA

Rak grlića materice

Ako se promenjene ćelije sa površine sluznice grlića materice prošire na vezivno tkivo koje
se nalazi ispod sluznice, onda se radi o tzv. invazivnom raku grlića materice. Da bi se
postavila dijagnoza potrebno je obaviti ispitivanje po metodu Papanikolau i biopsiju grlića
materice. U početku proširenost je mala i ne zahvata limfni i krvni sistem. U ovom stadijumu
rak grlića materice je izlečiv u 100% slučajeva.
Lečenje se najčešće sprovodi odstranjenjem materice (histerektomijom) i redovnim
kontrolama posle operacije, mada se zračenje primenjuje i kao samostalna metoda. Ukoliko
se proces proširio, u lečenju se najčešće kombinuje histerektomija i zračenje.
Lečenje zračenjem se izvodi na dva načina. Ako je tumor veliki, zrači se spolja jedanput
dnevno u toku nekoliko nedelja. Kao neželjene posledice zračenja javljaju se proliv, promene
na koži, krvavljenje iz debelog creva i zamor. Pošto žene različito reaguju na zračenje,
vreme trajanja zračenja se povećava ili smanjuje u zavisnosti od toga kako se terapija
podnosi. Nuspojave koje prate zračenje ne traju dugo. Kada se primenjivanjem zračenja
postigne smanjenje tumora, zračenje se nastavlja uvođenjem radioaktivnog materijala u
matericu ili u gornji deo vagine. Ova intervencija se obavlja u bolničkim uslovima i njome se
postiže da veća količina radijacije bude usmerena na malu površinu. Lečenje zračenjem u
ranoj fazi raka grlića materice daje veoma dobre rezultate.
Hirurški način lečenja invazivnog raka grlića materice uključuje najčešće radikalnu
histerektomiju.
U svakom slučaju, trebalo bi da žena bude detaljno obaveštena o mogućnostima lečenja i da
aktivno učestvuje u izboru terapije koja će biti primenjena.
Rak jajnika
Rak jajnika je relativno često oboljenje, učestalije u poznijim godinama, tako da se najveći
procenat sreće kod žena u menopauzi. Tačan uzrok ove bolesti još uvek nije poznat, ali se
smatra da postoje izvesni faktori rizika, kao što su nasleđe, ni jedna ili mali broj trudnoća,
rak dojke, rak završnog dela debelog creve ili materice, izlaganje nepovoljnim uslovima iz
spoljašnje sredine (azbest, zračenje), ishrana bogata mastima i uzimanje estrogena.
Dokazano je da primena oralnih kontraceptiva i veći broj trudnoća mogu da imaju zaštitno
delovanje.
Dijagnoza
Rak jajnika često protiče bez pojave bilo kakvih simptoma. Kao jedan od upozoravajućih
znakova su “navale vrućine”, koje se obično objašnjavaju kao posledica stresa ili nervoze.
Ako ove pojave dugo traju treba otići na pregled kako bi se utvrdilo o čemu se radi.
Simptomi raka jajnika mogu da budu i poremećaji u varenju, gasovi u stomaku, zatvor ili
proliv, gubitak apetita i telesne težine, osećaj punoće u stomaku, nelagodnosti ili bol u
malom stomaku, često mokrenje, zamor, bol u krstima, mučnina, povraćanje, krvavljenje
koje nema veze sa menstruacijom, nadimanje i neprirodan rast stomaka, a ponekad i pojava
čvora.
Postupak postavljanja dijagnoze raka jajnika počinje ispitivanjem o simptomima, ličnoj i
porodičnoj istoriji bolesti, kompletnim lekarskim pregledom, koji uključuje ginekološki
pregled, i pregled debelog creva i ispitivanje krvi, posebno tumorskim markerima. Dalje
treba obaviti preglede ultrazvukom, kompjuterizovanom tomografijom (skenerom),
magnetnom rezonancom i biopsijom.
Lečenje
Lečenje će zavisiti od stadijuma bolesti u trenutku postavljanja dijagnoze, tipa pronađenih
malignih ćelija od kojih je tumor izgrađen i brzine rasta tumora. Sadašnje mogućnosti
lečenja su operacija, hemoterapija i/ili zračenje.
Rak materice
Rak materice se najčešće javlja na njenom unutrašnjem sloju koji je poznat pod nazivom
endometrijum. Od ove vrste raka oboljevaju žene u menopauzi, iznad pedeset godina života.
Uslovi koji doprinose pojavi raka materice su povećana telesna težina, šećerna bolest, visok
krvni pritisak i poremećaji hormonske ravnoteže. Krvavljenje posle prestanka menstruacije
je najčešći, prvi znak oboljenja. Kod žena koje imaju menstruaciju, pojačano krvavljenje za
vreme menstruacije i nepravilnosti u krvavljenju mogu da budu jedini znaci. Konačna
dijagnoza se postavlja histološkim pregledom tkiva endometrijuma koje se dobija biopsijom
ili tzv. eksplorativnom kiretažom.
Sprečavanje i samopomoć
Čini se da na pojavu raka materice utiču gojaznost i bolesti kao što su dijabetes i povišeni
krvni pritisak. Žena može kontrolom i metodama samopomoći da utiče na sprečavanje ili
širenje raka materice.
Lečenje
Lečenje raka materice uključuje operaciju, zračenje i hemoterapiju. Oko pitanja izbora i
primene lečenja, lekarke i lekari, ne mogu da se slože u potpunosti. Ipak, najčešće se izvodi
radikalna histerektomija, posle koje se nastavlja zračenje ako je tumor bio veliki ili se bolest
proširila na limfne žlezde. Ako se malignitet otkrije na vreme i dejstvo konvencionalne
terapije biće uspešnije.
ŠEĆERNA BOLEST
Šećerna bolest (dijabetes mellitus) česta je hronična metabolička bolest od koje više
obolevaju žene nego muškarci. Ovu bolesti karakteriše promenjen način razgradnje ugljenih
hidrata, tj. šećera. Hormon pankreasa, insulin, u normalnim uslovima omogućava da se
šećer (glukoza) deponuje u obliku iz kojega će se kasnije osloboditi energija.
U 80-90% slučajeva nije potrebno da bolesnica svakodnevno uzima insulin. Kod ovih
bolesnica pankreas luči insulin, ali nedovljno da bi u potpunosti ostvario normalnu regulaciju
metabolizma (razgradnje) šećera. Ovaj oblik dijabetesa poznat je i pod popularnim imenom
“starački”, zato što se javlja posle četrdesete godine života, uglavnom kod gojaznih osoba.
Simptomi ove bolesti razvijaju se postepeno i ispoljavaju se kao slabost, glavobolja,
povećana glad i žeđ, učestalo mokrenje, svrab, kožne i vaginalne gljivične infekcije. U
lečenju ovog oblika šećerne bolesti koriste se tablete koje povećavaju lučenje insulina iz
pankreasa ili insulin, kod osoba koje ne mogu samo dijetom da uspostave kontrolu nivoa
šećera u krvi.
Ređi oblik šećerne bolesti je tzv. insulin zavisni dijabetes, kada postoji potpuni nedostatak
insulina i kada se insulin svakodnevno injekcijama mora unositi u organizam. Ranije se ovaj
oblik šećerne bolesti nazivao juvenilni dijabetes (mladalački). Najčešće se javlja u detinjstvu
ili ranoj mladosti. Karakteriše ga brz razvoj ozbiljnih simptoma, kao što su jako izražena
glad i žeđ koje prati dramatičan gubitak težine. Osobama obolelim od ovog oblika šećerne
bolesti stalno preti opasnost od kome ili smrti, zbog nedovoljnih ili prevelikih doza insulina, a
to je ujedno i najveći rizik kod ove bolesti.
Gestacioni dijabetes melitus je specifičan oblik šećerne bolesti isključivo vezan za ženski pol.
Razvija se kod otprilike 3% žena, koje ranije nisu bile dijabetičarke, u toku zadnja tri
meseca trudnoće. Ovaj oblik dijabetesa nestaje posle porođaja. Dijagnoza se postavlja
testom oralnog opterećenja glukozom (šećerom) između 24. i 28. nedelje trudnoće. Ovaj
test se preporučuje svim trudnicama. Polovina od broja žena kod kojih se u trudnoći javi
povišen nivo šećera, kasnije u životu ponovo obole od ove bolesti.
Sve oblike šećerne bolesti moguće je kontrolisati odgovarajućim režimom ishrane,
vežbanjem, održavanjem stalne telesne težine, kontrolisanjem nivoa šećera u krvi i
uzimanjem lekova. Komplikacije šećerne bolesti su: bolesti mrežnjače (retine) koje mogu
izazvati i slepilo – dijabetička retinopatija, bolesti bubrega sa otkazivanjem funkcije ovih
organa – dijabetička nefropatija, bolesti nervnog sistema – dijabetička neuropatija i bolesti
srca i krvnih sudova.
Šećerna bolest je nasledna, a izgleda da na njen nastanak utiče i prekomerna težina.
Dijagnoza
Najčešće se dijagnoza šećerne bolesti, sem ako nema izrazite simptome, postavlja pri
rutinskom pregledu krvi kojim se nađu povišene vrednosti šećera u krvi. Potvrda dijagnoze
se izvodi tz. testom tolerancije glukoze, gde se vrednosti šećera u krvi mere pre i posle
pijenja velikih količina glukoze.
Lečenje i samolečenje
Iako šećernu bolest nije moguće izlečiti, osobe sa dijabetesom su sposobne da žive
normalnim životom i da obavljaju sve životne aktivnosti. Ključno je da poštuju propisani
režim ishrane, da redovno vežbaju, uzimaju lekove i kontrolišu nivo šećera u krvi. Redovne
kontrole šećera u krvi vrši sama dijabetičarka uz pomoć test traka.
Sprečavanje i samopomoć
Preporučena dijeta se zasniva na uravnoteženom unošenju ugljenih hidrata, masti i proteina.
Kod većine žena obolelih od insulin nezavisnog dijabetesa, osnovni zadatak dijete je da
izgube prekomerne kilograme. Osobama koje su obolele od insulin zavisne šećerne bolesti
osnovni cilj treba da bude dosledna i redovna dijeta.
Danas je šećer, koji dijabetičari moraju da izbegavaju, zamenjen čitavim nižom zaslađivača
kao što su smeđi šećer, kukuruzni sirup, dekstroza, maltoza, fruktoza, med, melasa, pa čak i
sorbitol. Ove vrste šećera slobodno mogu da uzimaju žene obolele od šećerne bolesti.
Osnovna dijeta za dijabetičare je jedna od najzdravijih, jer uključuje hranu koja sadrži niske
vrednosti masti, holesterola i dosta biljnih vlakana. Važno je da se hrana uzima u pravilnim
intervalima i da se ne prave veće pauze između obroka. Ovakvo se izbegavaju moguća veća
kolebanja nivoa šećera u krvi. Ako nivo glukoze suviše nisko padne, može da se razvije
hipoglikemija čiji su znaci znojenje, drhtanje, praznina u glavi i gubitak koncentracije, a u
težim slučajevima i gubitak svesti.
Osobe koje primaju insulin, uvek sa sobom treba da nose namirnicu koja sadrži ugljene
hidrate, kao npr. sok od pomorandže, jabuke ili tablete glukoze, ukoliko nisu u mogućnosti
da odmah dođu do hrane. Na taj način se obezbeđuju u slučaju hitnosti i izbegavaju
uznemirenost i povrede.
Redovno vežbanje, kao što su šetnje, trčanje ili joga, doprinose smanjenju količine insulina
koju treba uneti u telo radi normalizacije nivoa šećera. Vežbe, takođe, doprinose da se
uspešno izgubi višak kilograma. Dosledno vežbanje je posebno korisno.
Trebalo bi da svojoj okolini objasnite i naučite je kako da vam pomogne, ako se jave znaci
prekomernog pada šećera u krvi. Neophodno je ići na redovne kontrole kod svoje lekarke ili
lekara, uključujući i specijaliste za očne bolesti.
POVIŠEN KRVNI PRITISAK, BOLESTI SRCA I KRVNIH SUDOVA
Povišen krvni pritisak ili hipertenzija i arterioskleroza, su bolesti koje kod žena povećavaju
rizik od pojave srčanih bolesti i šloga. Do skoro, pristup srčanim oboljenjima nije uvažavao
različitosti žena i muškaraca. Tek od skora, naučnici su otkrili mnoge uticaje polne razlike na
bolesti srca. Uprkos značaju ovih bolesti za žene, do nedavno je malo žena bilo uključeno u
istraživanja o njima.
Povišen krvni pritisak – Hipertenzija
Budući da se često javlja bez simptoma, hipertenziju ponekad nazivaju i “skriveni ubica”, a
kada se ne leči dovodi do ozbiljnih srčanih bolesti i šloga, koji su prvi na listi uzročnika smrti
kod žena i muškaraca. Ako se ne leči, hipertenzija prouzrokuje poremećaje na mozgu i
očima. Posebne probleme stvara ženama u toku trudnoće.
Simptomi
Kod ozbiljnih slučajeva hipertenzije se javljaju znaci upozorenja poput glavobolje,
vrtoglavice, nesvestice, zujanja u ušima i krvavljenja iz nosa. Mada većina žena nema
simptome, veoma je važno povremeno kontrolisanje krvnog pritiska da bi se otkrio u ranoj
fazi. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, sve vrednosti sistolnog krvnog
pritiska iznad 150 mmHg (18 kPa), i sve vrednosti dijastolnog krvnog pritiska iznad 90
mmHg (12 kPa), smatraju se hipertenzijom.
Uzroci
Uzroke hipertenzije je teško definisati. Samo u 5% svih slučajeva za povišeni krvni pritisak
se sa sigurnošću može reći da je prouzrokovan bolešću žlezda sa unutrašnjim lučenjem i
hormonalnim poremećajem. Za ostalih 95% slučajeva se ne može sa sigurnošću okriviti
nijedan konkretan uzrok. Danas se, uglavnom više govori o faktorima rizika koji uslovljavaju
pojavu hipertenzije. Faktori rizika su mnogobrojni: način ishrane (masna, slana), gojaznost,
pušenje, stres, životne navike, oralna kontracepcija, nasleđe. Prisustvo samo jednog faktora
rizika ne znači i pojavu visokog krvnog pritiska. Međutim, kombinacija od tri i više faktora
rizičnosti označava osobu koja spada u grupu visoke rizičnosti za pojavu hipertenzije.
Dijagnoza
Krvni pritisak se izražava sa dve numeričke vrednosti, npr. 120/70. Veća brojčana vrednost
označava tz. sistolni, a manja dijastolni krvni pritisak. Sistolni krvni pritisak je, u stvari,
pritisak krvi u arterijama u trenutku kada srce istiskuje krv u njih, a dijastolni odražava
pritisak krvi u arterijama kada se srce puni krvlju.
Krvni pritisak se menja u toku dana, fizičke aktivnosti i stresa. Samo stalno povišen krvni
pritisak, koji traje duži vremenski period, može se smatrati hipertenzijom. Mnoge okolnosti
mogu da dovedu do pogrešnog tumačenja i merenja pritiska, tako da, u zavisnosti od
situacije, treba proceniti da li se stvarno radi o povišenom krvnom pritisku ili je stanje
prolazno.
Sprečavanje i samolečenje
Hipertenzija se može sprečiti na bezbroj jednostavnih načina, a takođe se i blago povišen
krvni pritisak može dovesti na normalu.
1. Način ishrane je jedan od najefikasnijih načina u sprečavanju nastanka i lečenju blago
povišenog krvnog pritiska. Postepeno treba smanjiti unos soli tako što ćemo izbegavati
uzimanje slanih namirnica, smanjićemo upotrebu soli prilikom kuvanja i nećemo dosoljavati
jela. Obroci treba da se sastoje od integralnih žitarica, dovoljno belančevina, kalijuma i
kalcijuma. Beli luk može da snizi blago povišeni krvni pritisak. Trebalo bi da aklohol izbacimo
iz upotrebe ili da ga svedemo na najmanju moguću količinu. Uzimanje preparata vitamina iz
grupe B i kalijuma pomaže izbacivanje viška vode i natrijuma (soli) iz organizma.
2. Trebalo bi da izbegavamo pušenje. Brojne studije ukazuju da pušenje doprinosi pojavi
srčanih oboljenja.
3. Trebalo bi da izbegavamo istovremeno uzimanje oralnih kontraceptiva i estrogena.
Ukoliko krvni pritisak raste u toku uzimanja oralnih kontraceptiva treba preći na neki drugi
način kontracepcije.
4. Redovne fizičke aktivnosti kao što su šetnje, trčanje ili vožnja bicikla, često dovode do
normalizacije pritiska.
5. Ukoliko postoji izražena gojaznost, trebalo bi da omršavimo, jer umanjivanje telesne
težine blagotvorno utiče na visoki pritisak. Naročito dobri rezultati se postižu ako se dijeta
kombinuje sa fizičkim aktivnostima. Ne savetujemo odustanjanje od dijete.
6. Treba pokušati da se stres svede na najmanju moguću meru. Na raspolaganju su nam
mnoge alternativne metode opuštanja.
Lečenje
Ako navedene metode ne pomognu, treba pristupiti lečenju lekovima. Najčešće se
upotrebljavaju diuretici, lekovi koji izbacuju vodu iz tkiva. Neželjena dejstva ovih lekova su
smetnje u varenju i iscrpljenost. Na našem tržištu lekova mogu se naći: Lasix, Yurinex,
Aldactone A, Aldactone 100. Noviji lekovi uključuju beta-blokatore (Atenolol, Prinorm,
Presolol, Inderal) ; blokatore kalcijumovih kanala (Vepamil, Verapamil, Nifedipin, Nifelat,
Cortiazem); ACE – inhibitori (Prilazid, Enalapril, Zorkaptil, Tritace). Ovi lekovi smanjuju
suženje arterija, količinu krvi koju ispumpa srce ili opuštaju krvne sudove. Često je potrebno
primeniti kombinaciju lekova iz pomenutih farmakoterapijskih grupa. Na žalost, ove lekove
treba koristiti čitavog života. Redovno uzimanje lekova poboljšava kvalitet života i
istovremeno smanjuje na najmanju moguću meru pojavu infarkta i šloga koji mogu ugroziti
život ili prouzrokovati invalidnost.
Bolesti srca i krvnih sudova
Kada se govori o infarktu, onda se uglavnom misli na muškarca, a ne na ženu. Zbog toga je
većina ispitivanja o infarktu sprovedena na muškarcima. Iako muškarci češće oboljevaju od
infarkta, i kod žena iznad pedeset godina života srčane bolesti su na prvom mestu kao
uzročnici smrti. Takođe, žene mnogo više umiru posle infarkta. Moždani udar žene pogađa
dva puta češće nego muškarce i posledica je povišenog krvnog pritiska koji se javlja u
menopauzi i ima hroničan tok.
Koje su to bolesti?
Mnogi oblici bolesti srca i krvnih sudova su povezani sa aterosklerozom, opštim oboljenjem
arterija koje sporo napreduje i izaziva smanjen protok krvi, a arterije postaju sužene i grube
površine usled taloženja masnih naslaga na njihove zidove. Najčešći oblik ovih bolesti je tzv.
koronarna bolest ili ishemička bolest srca, kod koje masne naslage blokiraju jednu ili više
arterija kojima se srčani mišić snabdeva krvlju. Kada dovoljna količina krvi ne može više da
dospe u srce, deo srca odumire usled nedostatka kiseonika i drugih hranjivih materija. To
stanje se naziva “srčani napad”, infarkt, koronarna tromboza ili koronarna okluzija. Kada je
arterija delimično začepljena javlja se bol, a ovo stanje je poznato kao angina pektoris.
Takođe, ateroskleroza može da spreči dotok krvi u mozak i njegovo ishranjivanje. Zapušenje
moždane arterije izaziva šlog (cerebralnu hemoragiju) koja dovodi do, odumiranja jednog
dela mozga. Ovisno o delu mozga i površini koju je udar zahvatio, šlog može prouzrokovati
smrt ili invalidnosti različitog stepena.
Manje česte bolesti srca su urođene srčane bolesti, flebitis (zapaljenje vena), hipertrofične
bolesti, bolesti srčanih zalistaka i kardiomiopatija.
Ko oboleva od ovih bolesti?
Ako kod neke osobe prepoznamo više faktora rizika koje smo dole naveli, veća je mogućnost
da se razvije ateroskleroza i njene komplikacije - srčana oboljenja, problemi sa cirkulacijom i
šlog.
- Životna dob iznad pedeset godina.Retki su slučajevi srčanog udara kod mladih žena.
- Visoki krvni pritisak
- Pušenje
- Visoke vrednosti holesterola u krvi
- Šećerna bolest
- Uzimanje oralnih kontraceptiva
- Bolesti srca u porodici
- Histerektomije pre četrdeset i pete godine života
- Struktura ličnosti i stres
Kako preduzeti zaštitu?
Pojava bolesti može da se spreči na slične načine kao kod hipertenzije. S obzirom da je
veoma mali broj ispitivanja rađen sa ženama, i dalje važi shvatanje da “što je dobro za
muškarca, dobro je i za ženu”. Zbog toga u prevenciji srčanih oboljenja još uvek važe stara
opšta pravila: ne pušiti, voditi računa o načinu ishrane, sprečiti ili lečiti hipertenziju,
upražnjavati fizičku aktivnost, voditi računa o težini, voditi računa o uzimanju oralnih
kontraceptiva i terapiji estrogenima, izbegavati stres i redovno ići na lekarske kontrole.

Infarkt

Kako prepoznati znake infarkta?

Nažalost, prvi znak srčanog infarkta može biti iznenadna smrt, posebno kod žena. Četvrtina
osoba koje pogodi infarkt nema ranije znake upozorenja ili saznanje da boluje od srca.
Statistike pokazuju da oko šezdeset posto smrtnih slučajeva od infarkta ne dospeva do
zdravstvene ustanove.
Neke osobe koje su preživele infarkt opisuju bol kao stezanje konopcem oko grudnog koša,
dok druge bol upoređuju sa osećajem velikog tereta koji im razdire grudi. Korisno je znati da
bol u grudima može biti posledica nečeg drugog. Srčani bol koji se javlja pri naporu, gubi se
dok mirujemo, ukazuje na anginu pektoris, oboljenje koje nas ne dovodi u neposrednu
životnu opasnost, ali se mora lečiti.
U slučaju da se pojave simptomi infarkta, bez oklevanja treba zatražiti stručnu pomoć.
Nikako ne treba čekati da se simptomi povuku. Žene se često ustežu da potraže pomoć zato
što se plaše da će ih proglasiti “histeričnim” ili da će biti ismejane što odlaze u bolnicu bez
stvarne potrebe. Ne obraćati pažnju na pojavu simptoma infarkta isto je kao da svesno
rizikujete svoj život.
Bolesnicima koji imaju srčani napad pomoć mogu pružiti specijalno opremljene i obučene
ekipe hitne pomoći i sve bolnice u gradovima koje često imaju za to opremljeno odeljenje ili
prostor koji se naziva koronarna jedinica.
Lečenje
Ženama koje su preživele infarkt na raspolaganju su dva pristupa lečenju. Jedan od načina
je lečenje lekovima, a drugi je hirurško lečenje. U medicinskim i naučnim krugovima postoji
neslaganje po pitanju koji od ova dva pristupa je efikasniji.
Koronarna bajpas hirurgija, veoma popularna poslednjih godina, ima osnovni zadatak da
ukloni bol. Operacijom se uzima deo vene sa noge ili deo arterije iz dojke koji se presađuje
na koronarnu arteriju da bi se “premostio” začepljeni deo arterije. Kod nekih osoba ova
operacija daje izuzetno dobre rezultate, jer ih oslobađa bola i vraća ih u noramalan život.
Nekoliko odličnih kliničkih ispitivanja je pokazalo da konzervativni pristup lečenju daje
jednake ili čak bolje rezultate od bajpas hirurgije. Ovaj način lečenja uključuje dijetu, lečenje
opuštanjem i primenu lekova.
Simptomi infarkta
Da li među pobrojanim simptomima prepoznajete jedan ili više njih,a traju duže od dva
minuta?
1. Bol u grudima i nedostatak vazduha
2. Nepravilan puls
3. Znojenje, vrtoglavica i nesvestica
4. Jak bol u vilici, vratu, ramenu ili ruci
5. Kiselina u stomaku koja se ne otklanja uzimanjem antacida
Odmah se obratite lekaru!
Šlog
Visoki krvni pritisak se lako otkriva, pa šlog spada u bolesti koje se relativno lako mogu
sprečiti.
Može da vas zadesi veoma blag udar, tako da ga ni žena ni lekarka ili lekar ne mogu
prepoznati. Promene koje izazove su neznatne i povlače se tokom vremena. To su tzv.
prolazni ishemični napadi. Kada jedna od arterija pukne zbog visokog krvnog pritiska, dolazi
do oštećenja dela mozga ili gubitka funkcije usled pritiska nakupljene krvi, a stanje se
naziva cerebralna hemoragija (krvavljenje u mozgu). U zavisnosti od vrste šloga, ako žena
preživi udar, može da dođe do gubitka govora, paralize i gubitka fizičkih ili psihičkih funkcija.
U nekim slučajevima se postižu izvanredni rezultati rehabilitacijom i lečenjem, tako što se
pomaže zdravim delovima mozga da preuzmu funkciju oštećenih. Međutim, funkcija
oštećenog dela mozga se više nikada ne može povratiti. Ukoliko se ne postignu rezultati
lečenjem i rehabilitacijom oštećenja ostaju trajna.
Simptomi šloga
1. Neosetljivost, trnjenje, slabost ili gubi-
tak snage u ruci, nozi, jednoj strani lica ili
otežano hodanje
2. Slepilo na jednom ili oba oka
3. Problemi sa govorom
4. Vrlo jaka glavobolja koja se pojačava i tra-
je satima
Jedan ili više nabrojenih simptoma su znaci za uzbunu, iako se mogu razvijati u toku
nekoliko sati. Odmah treba pozvati službu hitne pomoći i/ili otići u bolnicu. Iako se kod šloga
za razliku od infarkta, često ne može postići naročit rezultat brzom, stručnom intervencijom
postoji mogućnost da se oštećenje lokalizuje, da se spreči novi napad i da se stvore najbolji
uslovi za oporavak izgubljenih funkcija u budućnosti.
AUTOIMUNI POREMEĆAJI I BOLESTI
Sindrom hroničnog zamora
Sindrom hroničonog zamora daleko se češće javlja kod žena nego kod dece i muškaraca.
Obično počinje posle jake prehlade i traje od dva meseca do nekoliko godina posle toga.
Očituje se znacima slabosti i iscrpljenosti koji mogu biti do te mere izraženi da ženu
onemogućavaju da ustane iz kreveta. Ovaj sindrom uključuje čitav niz različitih simptoma
koji su često zbunjujući: lako povišena temperatura, glavobolja, poremećaji spavanja
(nesanica ili prekomerno spavanje), natečene limfne žlezde, bol i slabost u mišićima,
neuralgije (bolovi u području jednog živca), alergije, gušobolja, smetnje u varenju,
preosetljivost na svetlost i hladnoću, promene raspoloženja, razdražljivost, depresija,
gljivične infekcije i problemi sa menstruacijom. U veoma izraženim slučajevima dolazi i do
gubitka pamćenja, konfuzije, nesposobnosti da se razmišlja ili koncentriše uz pad
koeficijenta inteligencije (IQ).
Veliki problem je nastajao kod postavljanja dijagnoze ovoj bolesti, jer liči na mnoge, a u
stvari, nije ni jedna od njih. Problem prati i seksistički pristup sa sumnom u istinsko
postojanje tegoba, pa je došlo do toga da su i same žene prihvatile “da je sve to samo u
njihovoj glavi”. Dešavalo se da su mnoge žene u svojim najboljim godinama bile prinuđene
da napuste posao i profesiju bez mogućnosti da ostvare bilo kakvu finansijsku ili socijalnu
zaštitu, samo zato što se za njihovu bolest nije mogla doneti uobičajena dijagnoza.
Za sada ne postoji određeni stav u pogledu lečenja, uglavnom se sve svodi na suzbijanje
nekog od simptoma. Pre svega, da bi ozdravila, žena sebi treba da obezbedi odmor, zatim
zdravu ishranu bogatu povrćem i voćem, uzimanje vitaminskih i biljnih preparata,
izbegavanje stresa, akupunkturu i ostale oblike relaksacione terapije. Treba da zna da nije
luda. Razumevanje i podrška sredine, a posebno onih za koje je emotivno vezana,
neophodni su za ženu da bi obezbedila uslove za svoj oporavak. Ako je to moguće, dobro bi
bilo za ženu da se priključi nekoj ženskoj grupi ili ženskoj organizaciji u sredini gde živi.
Bolovanje i lečenje zahtevaju novac, koji žene zbog duge radne nesposobnosti sebi ne mogu
da obezbede, tako da ovaj sindrom prevazilazi medicinske okvire. Menjanje socijalne politike
je jedini način da se ovim ženama pomogne i da one same sebi pomognu.

Fibromialgija – bolovi u mišićima

Fibromialgija je sindrom u kome su osnovni simptomi difuzni bolovi u mišićima, trnjenje i
grčevi praćeni zamorom i poremećajima sna. Najčešće se javlja kod žena u starosnoj dobi
između dvadesete i pedesete godine života. Za ovu bolest su karakteristične bolne tačke u
mišićima, posebno u delovima koji su bliski tetivama. Dijagnoza se postavlja na osnovu
istorije bolesti i nalaza najmanje jedanaest od osamnaest bolnih tačaka na mišićima.
Laboratorijski nalazi, neurološke pretrage i pregledi zglobova ne ukazuju na postojanje
poremećaja. Ostali simptomi bolesti mogu da budu često mokrenje, glavobolja, neosetljivost
ili trnjenje, zapaljenje usne duplje osećaj otečenosti na periferiji tela, teškoće u koncentraciji
i opšta preosetljivost na uticaje iz spoljašnje sredine (promena temperature, vlažnosti,
atmosferskog pritiska, buke, mirisa, itd.).
Na osnovu dosadašnjih ispitivanja, ne može se sa sigurnošću doneti bilo kakav zaključak o
uzroku ili uzrocima ove bolesti.
Lečenje se uglavnom bazira na primeni fizikalne terapije. Od lekova se najčešće propisuju
antidepresivi u malim dozama i analgetici za otklanjanje bolova.
Skleroderma
Skleroderma je autoimuna bolest koja se manifestuje stvaranjem vezivnog tkiva i
oštećenjem krvnih sudova. Ove promene na vezivnom tkivu i krvnim sudovima izazivaju
istanjenja i ožiljke na koži, i poremećaje u radu unutrašnjih organa (pluća, želudca, srca i
bubrega). Bolest se skoro isključivo javlja kod žena (3:4), između tridesete i četrdesete
godine života. Bolesnice sa ograničenom sklerodermom obično imaju manje promena na
koži, ali zato pate od Rejnoovog fenomena – preosetljivosti prstiju ruku i nogu na hladnoću,
pojave ulceracija – defekata kože i potkožnog tkiva na prstima i žgaravice. Kod bolesnica sa
difuznim oblikom bolesti, koža je mnogo više zahvaćena i to na grudnom košu i trbuhu, a
smanjena je funkcija pluća, srca i bubrega. Česti problemi kod ove bolesti su promena
fizičkog izgleda i gubitak funkcije ruku. Postepeni gubitak funkcije pluća, srca i bubrega
izaziva smrt u 60-70% slučaja u vremenu od pet godina nakon otkrivanja bolesti. Bolest je
neizlečiva, a lečenje je usmereno na olaksavanje simptoma koji se javljaju.
Sjergenov sindrom
Sjergenov sindrom je autoimuna bolest kod koje imuni sistem organizma proizvodi antitela
na sopstvena tkiva i organe. Limfociti i autoantitela zauzimaju i uništavaju žlezde sa
spoljašnjim lučenjem kao da se radi o stranim telima. Bolest prouzrokuje disfunkciju suznih i
pljuvačnih žlezda, tj. smanjuje se ili potpuno nestaje stvaranje suza i pljuvačke, jer su
oštećene ili uništene žlezde koje ih stvaraju.
Od Sjergenovog sindroma oboleva devet puta više žena nego muškaraca. Bolest se javlja
između trideset i pete i šezdesete godine života.
Simptomi bolesti su suve oči koje grebu, peku, svrbe, preosetljive su na svetlost, slabljenje
vida, a u najtežim slučajevima i abrazija (izjedenost) rožnjače. Usna šupljina je suva, postoji
osećaj pečenja jezika, usne su ispucale, parotidne (zaušne) žlezde su otečene i bolne, desni
su promenjene, dolazi do ispadanja zuba, smetnji u žvakanju, gutanju i govoru, oštećenja
mekih tkiva jezika, preosetljivosti na infekcije i suvog kašlja. Nisu retke ni smetnje sa
mišićno-koštanim tkivom i nervnim sistemom, ni opšti zamor.
Lečenje se određuje prema jačini simptoma i usmereno je na njihovo suzbijanje. Neophodni
su rano otkrivanje bolesti i lečenje da bi se sprečila pojava teških simptoma bolesti.
Sistemski lupus eritematosus
Sistemski lupus eritematosus je bolest vezivnog tkiva, a manifestuje se zapaljenskim
procesom, koji zahvata različite delove tela, naročito kožu, zglobove, krv i bubrege. Uzroci
bolesti su nepoznati, mada se smatra da, na izvestan način, na pojavu utiču nasledni faktori.
Neki lekovi, stres, izlaganje suncu, infekcije i trudnoća mogu da provociraju bolest. SLE
(sistemski lupus eritematosus) je autoimuno oboljenje. Izbijanje bolesti često najavljuje
neobičan umor, predznak opšteg zapaljenja. Karekteristično je za ovu bolest da kod nje
postoje napadi – period kada simptomi postaju jasni i izraženi, i remisije – period kada se
simptomi povlače. Lečenje SLE se prilagođava prema posebnostima svakog slučaja.
Potrebno je odmaranje, dobra hrana i izbegavanje izlaganja suncu. Od lekova se najčešće
koriste antiinflamatorni lekovi kao što su aspirini, antimalarici i steroidi (hormoni). Sistemski
lupus eritematosus je bolest koja ne ugrožava život, iako ponekad potpuno onesposobljava
ženu. Najozbiljnije su komplikacije na bubrezima i kod nekih žena mogu da napreduju toliko
da hemodijaliza postane sastavni deo lečenja. Žene obolele od lupusa suočavaju se sa
nerazumevanjem stručnjaka, diskriminacijom na poslu, nemaju podršku porodice i prijatelja
za svoju potrebu da smanje svakodnevne aktivnosti. Često žene koje boluju od lupusa bivaju
okrivljne za hipohondriju, jer su simptomi njihove bolesti nevidljivi za okolinu, a bolest dolazi
i odlazi. Ženske grupe podrške su od izuzetnog značaja za žene koje se bore sa lupusom.

SINDROM TOKSIČNOG ŠOKA

Sindrom toksičnog šoka je retka, veoma ozbiljna bolest koja pogađa žene u fertilnom
periodu, mlađe od trideset godina, koje koriste tampone. Upotreba menstrualnih sunđera,
kontraceptivnih sunđera i dijafragme za vreme menstruacije, takođe, može da izazove ovu
bolest. Iako mali broj žena oboljeva od sindroma toksičnog šoka (1-17 na 100 000 žena),
zabeleženi su i smrtni ishodi. Primećen je porast ovog oboljenja, ali koji nije vezan za
upotrebu tampona već za postoperativni tok (žene i muškarci) i posle porođaja u bolnickim
uslovima.
Sindrom toksičnog šoka najverovatnije izaziva bakterija zlatni stafilokok (stafhylococys
aureus), koja može da inficira pojedine delove tela, često vaginu gde proizvodi toksine
(otrove), koji ulaze u krvotok i izazivaju opštu reakciju organizma. Za sada se ne zna zašto
ova bakterija kod nekih žena izazove sepsu, a kod nekih ne.
Ova bolest je sindrom, tj. skup simptoma. Samo se osobe koje imaju sve simptome bolesti
ubrajaju u obolele od sindroma toksičnog šoka. Simptomi su sledeći:
* Visoka temperatura, često i preko 40°C
* Povraćanje
* Proliv
* Iznenadni pad krvnog pritiska koji izaziva šok
* Osip po telu koji liči na opekotine od sunca, posle čega se koža ljušti. Osip se najbolje vidi
na trupu i vratu, a koža se najviše ljušti na dlanovima i tabanima
Lečenje
Ukoliko se javi bilo koji od nabrojenih simptoma, a menstruacija je u toku i žena koristi
tampon, treba ga smesta izvaditi. Ne treba koristiti tampone ili bilo koje slično sredstvo sve
dok se ne dobije nalaz kulture koji potvrđuje da zlatni stafilokok nije prisutan u vagini.
Sindrom toksičnog šoka može veoma brzo da se razvije, za nekoliko sati. Treba se odmah
obratiti lekaru ili lekarki da bi mogli da drže razvoj bolesti pod kontrolom i da bi reagovali na
vreme, ako to bude potrebno. Kod blažih slučajeva je najvažnije piti što više tečnosti. Ovaj
sindrom dovodi do velikog gubitak tečnosti (dehidracije) i veoma niskih vrednosti krvnog
pritiska što zahteva da žena bude smeštena u bolnicu. Antibiotici iz grupe beta–laktamaza
rezistentnih (Ciprocinal, Visiren) su lekovi koje treba izabrati, s obzirom da uzročnik nije
osetljiv na penicilinske i ampicilinske antibiotike.