RECUERDO

the other side of Carlito Robin

Elemento ng Dula
Post navigation
Ang Makulay na Mundo ng Dula
Posted by bluecarl07

24

ANG MAKULAY NA MUNDO NG DULA

Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at
matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.

Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay
maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.

DULANG PILIPINO

KASAYSAYAN NG DULANG PILIPINO

Bago natin talakayin ang kasaysayan ng dulang Pilipino, makabubuti sigurong alamin muna
natin ang kahulugan ng dula o drama. Ito ay nag- ugat sa salitang Griyego na ayon sa
diksyonaryo, ang ibig sabihin ay pampanitikang komposisyon na nagkukuwento sa pamamagitan
ng wika at galaw ng mga aktor. Ayon sa mga mananalaysay, ang dula o drama ay maaaring
ipaliwanag sa dalawang paraan.

Sa isang dako, ang tunay na drama ayon kay Sebastian ay nagsimula noong mga unang taon ng
pangungupkop ng mga Amerikano. Idinagdag pa ni Tiongson na ang drama ay binubuo ng
tanghalan, ibat-ibang kasuotan, skripto, “characterization”, at “internal conflict.” Ito ang
pangunahing sangkap ng tunay na drama ayon sa banyagang kahulugan. Sa kabilang dako, ayon
sa mga aklat, ang drama ay drama kahit wala ang mga sangkap na nabanggit. Ito ang dramang
Pilipino. Ayon pa rin kay Tiongson, memises ang pangunahing sangkap ng dulang Pilipino.
Memises ay ang pagbibigay buhay ng aktor sa mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng
mga Pilipino. Ito rin ang malaking pagkakaiba ng banyaga sa Pilipinong dula.
Inilalarawan sa tunay na Pilipinong dula, ang mga pangarap ng bansa. Dito ipinapakita ang mga
katutubong kultura, paniniwala, at tradisyon. Ikinukuwento rin ang paghihirap at pagpupunyagi
sa buhay ng mga katutubong Pilipino. Dito rin mamamalas ang ibat-ibang anyo ng kanilang
pamahalaan at uri ng lipunan. Samakatuwid, ang tunay na dulang Pilipino ay nagbibigay ng mas
malawak na pang-unawa sa kulturang Pilipino at nagbibigay ng kasagutan sa mga
pangangailangan ng mga Pilipino. Higit sa lahat, ito’y nagsisilbing gabay para sa kabutihan ng
mga mamamayang Pilipino.

Ang kasaysayan ng dulang Pilipino ay isinilang sa lipunan ng mga katututbong Pilipino bago pa
dumating ang mga dayuhang mananakop. Ayon kay Casanova, ang mga katutubo’y likas na
mahiligin sa mga awit, sayaw at tula na siyang pinag-ugatan ng mga unang anyo ng dula. Ang
mga unang awitin ay nasa anyo ng tula. Ang mga katutubo rin ay mayaman sa epikong bayan na
kalimita’y isinasalaysay sa pamammagitan ng pag-awit. Ang mga awit, sayaw, at ritwal ay
karaniwang ginaganap para sa pagdiriwang ng kaarawan, binyag, pagtutuli, ligawan, kasalan,
kamatayan, pakikipagdigmaan, kasawian, pananagumpay, pagtatanim, pag-aani, pangingisda,
atbp. Bago dumating ang mga dayuhang mananakop, ay mayroon ng ilang anyo ng dula ang mga
katutubong pilipino.

MGA URI NG DULANG PILIPINO

Mga Katutubong Mga Dula sa Panahon ng Dula sa Panahon ng mga Amerikano

Dula Kastila
Bikal at Balak Moro-Moro Sarsuwela
Karilyo Senakulo
Bayok at Embayoka Karagatan Dula sa Makabagong Panahon
Kasayatan Duplo
Dallot Salubong Dulang Pantanghalan na may iba’t ibang
Pamanhikan Paglakad ng Estrella at ng tema
Dung-aw Birhen
Hugas Kalawang Pinetencia Dulang Musikal
Dalling-Daling Carillo
Puteje
Juego de Prenda
Bulaklakan
Pananapatan
Moriones
Dalit Alay (Flores de Mayo)
Pangangaluluwa
Panunuluyan
Tibag
Santakrusan
Papuri/Putong

Ayon sa mga manunulat, ang matatawag na tunay na uri ng dula ay nagsisimula sa mga unang
taon ng pananakop ng mga Amerikano. Bagaman may mga dulang napanood at pinaglibangan
ang mga katutubong Pilipino bago sumapit ang panahong ito, ang mga tunay na dulang
sinasabing nagtataglay ng pinakamalalim na pangarap ng isang bansa, naglalarawan ng sariling
kaugalian, naglalahad ng buhay ng katutubong tulad ng nasa lona at nagpapakilala ng
papupunyagi ng mga tao ng isang bayan upang mabuhay, ay wala noon. Ang pagdating ng mga
Kastila sa Pilipinas nagbigay panibagong sangkap sa mga katutubong dula. Ang mga dulang
kagaya ng komedya ay kinasangkapan ng mga Kastila upang mapalaganap ang Katolisismo sa
kapuluan.

Ang dula sa ating bansa ay kasintanda ng kasaysayan ng Pilipinas. Bahagi na ito ng ating
tradisyon. Mga tradisyong nagbibigay ng katauhan sa mga Pilipino. Sa paglipas ng mga taon,
nagbabago ang anyo ng mga dulang Pilipino. Ngunit iisa ang layunin ng mga mandudula: ang
aliwin ang mga mamamayang Pilipino at higit sa lahat, bigyang buhay ang mga pangyayari sa
buhay Pilipino.

Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang
iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong
pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.

Sangkap ng dula

 Tagpuan – panahon at pook kung saan naganap ang mga pangyayaring isinaad sa dula
 Tauhan – ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula; sa tauhan umiikot ang mga
pangyayari; ang mga tauhan ang bumibigkas ng dayalogo at nagpapadama sa dula
 Sulyap sa suliranin – bawat dula ay may suliranin, walang dulang walang suliranin;
mawawalan ng saysay ang dula kung wala itong suliranin; maaaring mabatid ito sa
simula o kalagitnaan ng dula na nagsasadya sa mga pangyayari; maaaring magkaroon ng
higit na isang suliranin ang isang dula
 Saglit na kasiglahan – saglit na paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa suliraning
nararanasan
 Tunggalian – ang tunggalian ay maaaring sa pagitan ng mga tauhan, tauhan laban sa
kanyang paligid, at tauhan laban sa kanyang sarili; maaaring magkaroon ng higit sa isa o
patung-patong na tunggalian ang isang dula
 Kasukdulan – climax sa Ingles; dito nasusubok ang katatagan ng tauhan; sa sangkap na
ito ng dula tunay na pinakamatindi o pinakamabugso ang damdamin o kaya’y sa
pinakakasukdulan ang tunggalian
 Kakalasan – ang unti-unting pagtukoy sa kalutasan sa mga suliranin at pag-ayos sa mga
tunggalian
 Kalutasan – sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at
tunggalian sa dula; ngunit maaari ring magpakilala ng panibagong mga suliranin at
tunggalian sa panig ng mga manonood

Elemento ng Dula

1. Iskrip o nakasulat na dula/Banghay (Plot) – ito ang pinakakaluluwa ng isang dula;

lahat ng bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula
kapag walang iskrip. Sa iskrip nakikita ang banghay ng isang dula. Ito ay ang
 pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari at sitwasyon sa pamamagitan ng mga karakter
(aktor) na gumagalaw sa tanghalan.
2. Gumaganap o aktor/ Karakter – ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa
mga tauhan sa iskrip; sila ang nagbibigkas ng dayalogo; sila ang nagpapakita ng iba’t
ibang damdamin; sila ang pinanonood na tauhan sa dula. Ang mga kumikilos at
nagbibigay-buhay sa dula; sa tauhan umiikot ang mga pangyayari; ang mga tauhan ang
bumibigkas ng dayalogo at nagpapadama sa dula.
3. Dayalogo – ang mga bitaw na linya ng mga aktor na siyang sandata upang maipakita at
maipadama ang mga emosyon. Nagiging mas maganda at makapangyarihan ang dula
kung may mga malalakas at nakatatagos na mga linyang binibitiwan ng mga aktor.
4. Tanghalan – anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag
na tanghalan; tanghalan ang tawag sa kalsadang pinagtanghalan ng isang dula, tanghalan
ang silid na pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase.
5. Tagadirehe o direktor – ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya ang
nag-i-interpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan
hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay dumidipende sa
interpretasyon ng direktor sa iskrip
6. Manonood – hindi maituturing na dula ang isang binansagang pagtanghal kung hindi ito
napanood ng ibang tao; hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng dula’y
maitanghal; at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o makanood.
7. TEMA – ang pinakapaksa ng isang dula. Naiintindihan ng mga manonood ang palabas
base na rin sa tulong ng pagtatagpi-tagpi ng mga sitwasyon at pagkakasunud-sunod ng
mga pangyayari at pag-aarte ng mga aktor sa tanghalan. Naililitaw ang tunay na emosyon
ng mga aktor sa tulong ng paglinaw ng tema ng dula.

Eksena at tagpo

Ang eksena ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan samantalang ang tagpo nama’y
ang pagpapalit o ang iba’t ibang tagpuan na pinangyarihan ng mga pangyayari sa dula.

PAGTATANGHAL NG DULA

AKROSTIK na pinakabatayan habang ika’y nasa tanghalan.

S – seen before heard ( makita muna bago marinig)

T – talk in projection ( magsalita na may tamang tindig)

A – act realistically ( Umarte nang totoo)

G – give your all ( Ibigay ang lahat)

E – exaggerate ( Eksaherado)
PAG-ARTE

Pagpasok – dito kailangang maipakita ng aktor na siya ay mula sa tiyak na lugar na

may tiyak na layunin at nasa tiyak na pag-iisip dahil ang unang impresyon na kanyang ibibigay
sa mga manonood ay ang kanyang susi sa papel na kanyang gagampanan. Kailangang maisaisip
at maisapuso niya ang kanyang katauhan bago pa man siya papasok. Mahalaga ring
mapagplanuhang mabuti ang paraan kung paano niya gustong lumantad lalo na ang kanyang
tindig. Dapat na nasisigurong ang lahat ay maayos tulad ng make-up, kasuotan at mga kagamitan
upang hindi mabagabag. Habang hinihintay ang pagpasok, tiyaking hindi lumalabas ang anino sa
entablado at huwag ding harangan ang labasan.

Kapag dalawa o mahigit ang papasok, dapat ang isa ay nagsasalita at iyon ang ang taong huling
lalabas upang hindi na niya kailangan pang lumingon sa kanyang mga kausap.

Diin at Balanse sa Entablado – ang direktor ang magtuturo sa tamang posisyon sa

entablado ngunit ang actor ay maaring tumulong sa pamamagitan ng pagtatanda sa kanyang

dapat na posisyon. Kapag natatakpan ang ibang tauhan, ang taong nasa likod ang kikilos upang
isaayos ang posisyon. Iwasan na matakpan ang iba. Bawat tauhan ay mahalaga at bahagi ng
kabuuang larawan ng entablado gaano man ka liit ng linyang bibitawan o kahit na “extra”
lamang.

Posisyon at Paggalaw – walang kilos o galaw ang dapat na gawin na walang

dahilan. Ang bawat kilos o galaw ay may kahulugan. Ang pag-upo o pagtayo ay dapat naaayon
pa rin sa papel na ginagampanan. Ang dalawang mag-uusap ay kailangang magtinginan
paminsan-minsan. Tingnan nang diretso ang bagay na pupulutin, ang lugar na pupuntahan o ang
taong kakausapin. Huwag na huwag tumalikod sa mga manonood.

Linya at Palatandaan – Dapat kabisado o saulado ang linyang bibigkasin.Kailangan

ding malinaw, buo at malakas ang boses ng mga actor sa pag-uusap. Ang “pag-aadlib” ay para
lamang sa kagipitan upang maiwasan ang katahimikan. Kapag nakalimutan ng isang aktor ang
linya at nawawala ang ibang impormasyon, ang ibang aktor ay mag-aadlib na hindi pinahahalata
ang pagkakamali sa pamamagitan ng pagpapakita pa rin ng pagkanatural ng usapan.Kailangang
magkaroon ng palatandaan kung saan papasok o magsisimula sa pagsasalita at huwag itong
kalimutan.

GALAW NG KATAWAN AT MGA ALITUNTUNIN

Tindig – Ito ay mahalaga hindi lamang sa kalusugan kundi pati sa personal na hitsura.

Paglakad – panatilihin ang magandang tindig sa paglalakad. Kailangang nakataas ang

balikat, diretso ang katawan at diretso rin ang pagtingin.

Pag-upo – panatilihin ang tuwid na pag-upo. Ang mga kamay ay nakalukbay (relax).
Ang kamay na naka gapos ay nagpapahirap sa paghinga at ito ay nagpapamukhang kabado.
Tandaan na ikaw ay unang huhusgahan sa iyong katauhan sa entablado, susunod na lamang ang
sa kung ano ang iyong sasabihin.

Pagtawid at Pagbalik

– Ang gitnang bahagi na entablado ay tinatawag na “center”, ang harapan ay “downstage” at

ang likurang bahagi ay “upstage”

Pagtawid – ibig sabihin ay ang paggalaw mula sa isang posisyon tungo sa ibang posisyon.

(A) (B) (C)

Up Right Stage Up Center Stage Up Left Stage

(D) (E) (F)

Right Center Stage Center Stage Left Center Stage

(G) (H) (I)

Down Right Stage Down Center Stage Left Center Stage

Pagbagsak – ang pagbagsak ng aktor tulad ng pagkamatay o pagkahimatay ng tauhan.

Kumpas – ito ang paggalaw ng anumang bahagi ng katawan to naghahatid ng mensahe tulad ng
pagtaas o pagbaba ng kilay. Ang pagbabago ng ugali ay unang maipapakita ng mata pagkatapos
ay ng bibig, sunod ay sa mukha, pagkatapos ay sa katawan at ang huli ay sa pamamagitan ng
kilos ng barso, kamay at mga daliri.

Mga Kawani ng Produksyon

Direktok: Ang kanyang pangunahing layunin ay makabuo ng magandang pagtatanghal.

Kailangan niyang madiskubri ang saysay ay kahulugan ng buong dula. Siya rin ang
magpapaliwanag ang dulang isinulat ng tagabuo ng iskrip at ang pipili ng babagay na artistang
gaganap sa papel ng mga tauhan sa dula. Sa kanya nakasalalay ang tagumpay at kabiguan ng
dula.

Katulong ng Direktor: Siya ay papalit sa direktor kung ito ay wala at magsisilbing tagapag –
ugnay sa iba pang kawani ng produksyon.

Tagapagdikta – Siya ay hahawak ng isang “prompt book” at mamarkahan niya ang mga bagay
na kailangang tandaan ng mga actor tulad ng kumpas, mga tunog, pagbukas o pagpatay ng ilaw
at iba pa.

Tagadisenyo ng Tanghalan – magdidisenyo ng lugar na gaganapan ng dula, ng mga kasuotan at

mga mga ilaw sa tanghalan.
Direktor Teknikal – siya ang magmanipula sa lahat ng mga ilaw, musika, mga espesyal na
tunog at iba pang may kaugnayan sa kuryente. Siya ay makikipagtulungan din sa mga
paghahandang ginagawa ng tagadisenyo ng Tagpuan.

Tagapamahala ng Entablado – Sinisiguro niya na maayos ang buong entablado na

pagtatanghalan. Siya rin ang mamamahala sa likod ng entablado sa posibleng kagipitang
mangyayari.

Tagapamahala ng Tanghalan – Ang mag-aayos ng mga upuan ng mga manonood.