UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET
Energetsko mašinstvo
Parni kotlovi II
Akadameska 2017/18.g.

SEMINARSKI RAD
PRORAČUN PARNOG KOTLA

Marko Divković Predmetni profesor:

I-30/14 dr.sc.Midhat Osmić, doc.

SADRŽAJ

1 SAGORIJEVANJE _______________________________________________________________ 4
1.1 Teorijski uvod ____________________________________________________________ 4
1.2 Karakteristike uglja ________________________________________________________ 9
1.3 Proračun količine vazduha potrebne za sagorijevanje ____________________________ 10
1.4 Proračun količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja _________________________ 11
1.4.1 Proračun suhih produkata sagorijevanja ___________________________________ 11
1.4.2 Proračun vlažnih produkata sagorijevanja _________________________________ 12
1.5 Udio pojedinih komponenata u produktima sagorijevanja_________________________ 13
1.6 Trougao sagorijevanja – Ostwaldov trougao____________________________________ 15
1.7 Proračun entalpija produkata sagorijevanja ____________________________________ 17
2 LOŽIŠTE ____________________________________________________________________ 21
2.1 Izbor ložišta _____________________________________________________________ 23
2.2 Kotlovski gubici __________________________________________________________ 24
2.3 Proračun gubitka U7_______________________________________________________ 27
2.4 Određivanje stepena izolovanosti ____________________________________________ 28
2.4.1 Određivanje stepena izolovanosti parnog kotla za nominalni režim rada _________ 29
2.5 Određivanje indirektnog stepena iskorištenja kotla ______________________________ 29
2.6 Proračun potrebne količine goriva ___________________________________________ 30
2.6.1 Proračun potrebne količine goriva za nominalni režim rada ___________________ 30
2.7 Gasifikaciona količina goriva ________________________________________________ 31
2.7.1 Proračun gasifikacione količine goriva za nominalni režim rada_________________ 31
2.8 Proračun topline unešene u ložište i raspored prihvaćene topline __________________ 31
2.8.1 Količina topline unešene u ložište ________________________________________ 32
2.8.2 Količina topline prihvaćene u kotao ______________________________________ 32
2.8.3 Količina topline prihvaćena u zagrijaču vode (ekonomajzeru) __________________ 32
2.8.4 Količina topline prihvaćena u isparivaču ___________________________________ 33
2.8.5 Količina topline prihvaćena u pregrijaču pare _______________________________ 34
2.8.6 Količina topline prihvaćena u međupregrijaču ______________________________ 34
2.8.7 Provjera ____________________________________________________________ 35
2.8.8 Količina topline prihvaćena u zagrijaču zraka _______________________________ 35
2.9 Teorijska temperatura u ložištu _____________________________________________ 37
2.9.1 Provjera ____________________________________________________________ 37
2.10 Količina topline predate zračenjem___________________________________________ 38
2.11 Temperatura predajnika topline _____________________________________________ 39
2.11.1 Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 2 _________________________________ 39

1
 2.11.2 Temperatura na izlazu iz međupregrijača __________________________________ 41
2.11.3 Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 1 _________________________________ 41
2.11.4 Temperatura na izlazu iz zagrijača vode ___________________________________ 43
2.11.5 Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2 _________________________________ 44
2.11.6 Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 1 _________________________________ 45
3 TEMPERATURA NA KRAJU KOTLA ________________________________________________ 48
4 PRORAČUN GLAVNIH DIMENZIJA LOŽIŠTA _________________________________________ 50
5 PRORAČUN OZRAČENE POVRŠINE _______________________________________________ 53
5.1 Razmjena topline zračenjem ________________________________________________ 53
5.2 Proračun površine ________________________________________________________ 55
6 TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE ____________________________ 59
6.1 Temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2 __________________________________ 59
6.2 Temperatura pare na ulazu u međupregrijač ___________________________________ 59
6.3 Temperatura na ulazu u pregrijač pare 1 ______________________________________ 60
6.4 Temperatura na ulazu u zagrijač vode ________________________________________ 60
7 PRORAČUN KOTLOVSKIH ELEMENATA ____________________________________________ 61
7.1 Razmjena topline kondukcijom ______________________________________________ 61
7.2 Razmjena topline konvekcijom ______________________________________________ 62
7.3 Proračun pregrijača pare 2 _________________________________________________ 63
7.4 Proračun međupregrijača pare ______________________________________________ 69
7.5 Proračun pregrijača pare 1 _________________________________________________ 74
7.6 Proračun zagrijača vode ___________________________________________________ 80
7.7 Proačun zagrijača zraka 2 __________________________________________________ 83
7.7.1 Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja ______________________ 85
7.7.2 Koeficijent konvekcije na strani zraka _____________________________________ 87
7.7.3 Koeficijent prolaza topline______________________________________________ 88
7.8 Proačun zagrijača zraka 1 __________________________________________________ 88
7.8.1 Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja ______________________ 90
7.8.2 Koeficijent konvekcije na strani zraka _____________________________________ 92
7.8.3 Koeficijent prolaza topline______________________________________________ 93
8 PRORAČUN VENTILATORA______________________________________________________ 94
9 DINAMIKA I REGULACIJA PARNOG KOTLA _________________________________________ 95
9.1 Principi automatskog regulisanja parnih kotlova ________________________________ 96
LITERATURA _____________________________________________________________________ 99
PRILOG:
- Toplinska šema kotla
- Šema strujanja dimnih plinova, vazduha, vode i vodene pare
- Proračunska šema
- Sklopni crtež parnog kotla

2
POPIS SLIKA
Slika 1.1. Temperatura paljenja uglja ovisno o sadržaju plinovitih sastojaka __________________________ 6
Slika 1.2. Brzina ptervorbe materije u funkciji temperature __________________________________________ 6
Slika 1.3. Brzina reakcije sagorijevanja ovisno o temperature sagorijevanja _____________________________ 6
Slika 1.4. Shematski prikaz nepokretnog sloja _____________________________________________________ 7
Slika 1.5. Promjena sagorijevanja u odnosu na povecanje brzine filtracije _______________________________ 8
Slika 1.6 Promjena količine produkata sagorijevanja i viška vazduha__________________________________ 12
Slika 1.7. Dijagram procentualnog sastava suhih i vlažnih produkata sagorijevanja ______________________ 14
Slika 1.8. Ostwaldov trougao sagorijevanja ______________________________________________________ 16
Slika 1.9. Dijagram entalpija sagorijevanja ______________________________________________________ 20
Slika 2.1. Ložišta sa sagorijevanje u prostoru _____________________________________________________ 22
Slika 2.2. Shema ciklonskih ložištasa tečnim odvođenjem šljake _____________________________________ 22
Slika 2.3. Senkey-ev dijagram kotlovskih gubitaka ________________________________________________ 29
Slika 2.4. Toplinska bilansa parnog kotla ________________________________________________________ 31
Slika 2.5. Usvojeni redoslijed grijnih površina u kotlu ______________________________________________ 32
Slika 2.6. Lenzov dijagram za nominalni režim rada _______________________________________________ 47
Slika 4.1. Dimenzije ložišta ___________________________________________________________________ 51
Slika 5.1. Energija zračenja za diferencijalni sloj (lijevo) i optička gustoća (desno) _______________________ 53
Slika 5.2. Planckov zakon promjene monohromatske emisione snage u zavisnosti od latasne dužine ________ 54
Slika 7.1. Jednodimenzionalno stacionarno provođenje top0line kroz ravan zid _________________________ 61
Slika 7.2. Radijalni protok topline kroz zidove tanke cijevi___________________________________________ 62
Slika 7.3. Režimi strujanja fluida preko ravne ploče ________________________________________________ 62
Slika 7.4. Dijagram razlike temperatura za pregrijač pare 2 ________________________________________ 64
Slika 7.5. Geometrija pregrijača pare 2 _________________________________________________________ 64
Slika 7.6. Dijagram razlike temperatura za međupregrijač _________________________________________ 69
Slika 7.7. Geometrija međupregrijača __________________________________________________________ 70
Slika 7.8. Dijagram razlike temperatura za pregrijač pare 1 ________________________________________ 75
Slika 7.9. Geometrija pregrijača pare 1 _________________________________________________________ 75
Slika 7.10. Dijagram razlike temperatura za zagrijač vode__________________________________________ 80
Slika 7.11. Geometrija zagrijača vode __________________________________________________________ 81
Slika 7.12. Dijagram razlike temperatura za zagrijač zraka 2 _______________________________________ 84
Slika 7.13. Geometrija zagrijača zraka 2 ________________________________________________________ 84
Slika 7.14. Dijagram razlike temperatura za zagrijač zraka 1 _______________________________________ 89
Slika 7.15. Geometrija zagrijača zraka 1 ________________________________________________________ 89
Slika 9.1. Dinamika prijelaznog procesa pri regulaciji ______________________________________________ 95

POPIS TABELA
Tabela 1.1. Sastav goriva _____________________________________________________________________ 9
Tabela 1.2. Stvarna količina vazduha potrebna za sagorijevanje _____________________________________ 10
Tabela 1.3. Stvarna količina suhih produkata sagorijevanja _________________________________________ 11
Tabela 1.4. Stvarna količina vlažnih produkata sagorijevanja _______________________________________ 12
Tabela 1.5. Vrijednost količine kiseonika u zavisnosti od koeficijenta viška zraka________________________ 13
Tabela 1.6. Procenutalni sastav produkata sagorijevanja u zavisnosti od lambda _______________________ 14
Tabela 1.7. Entalpije produkata sagorijevanja ____________________________________________________ 18
Tabela 2.1. Klasični ozid _____________________________________________________________________ 23
Tabela 2.2 Priraštaj koeficijenta viška vazduha za nominalni i maksimalni režim rada ____________________ 23
Tabela 2.3 Kotlovski gubici ___________________________________________________________________ 24
Tabela 4.1. Predproračun površine zidova kotla __________________________________________________ 51
Tabela 4.2. Proračun površine zidova kotla ______________________________________________________ 52

3
1 SAGORIJEVANJE

1.1 Teorijski uvod

Sagorijevanje je hemijski proces sjedinjavanja goriva sa kiseonikom uz intenzivno oslobađanje

topline. Ovaj proces može da otpočne samo u slučaju ako su molekuli kiseonika u tijensom kontaktu
sa molekulima goriva i pod uslovom da se ovoj smješi dovede izvijesna količina energije spolja, koja
će poslužiti za kidanje atomskih veza – energija aktivizacije. Proces sagorijevanja može se proučavati
kroz dvije osnovne grane:

- statiku sagorijevanja, u kojoj se tretiraju samo krajnji produkti nastali pir procesu
sagorijevanja i
- dinamiku sagorijevanja, koja se bavi fizičko-hemijskim procesima koji se odvijaju tokom
sagorijavanja

Za vrijeme sagorijevanja u ložištu parnog kotla, gorivo prolazi kroz pet faza:

1. zagrijavanje i sušenje,
2. isplinjavanje lakih plinovitih sastojaka,
3. paljenje na temperaturi 300-550 0C,
4. rasplinjavanje koksa,
5. izgaranje čvrstog ugljika

1.1.1. Statika sagorijevanja

Produkte potpunog sagorijevanja goriva predstavljaju ugljen dioksid (CO2), sumpordioksid

(SO2) i vodena para (H2O) koji nastaju sagorijevanjem ugljenika, sumpora i vodonika, to jest,
sagorljivih sastojaka goriva. Osnov za proučavanje statike sagorijevanja predstavljaju Avogardov i
Daltonov zakon. Prema Avogardovom zakonu u prostor određene zapremine pri nepromjenjenom
pritisku i temperaturi nalazi se uvijek isti broj molekula idealnog gasa, dok se prema Daltonovom
zakonu, u izolovanim, kao i u zbirnim paralelnim i uzastopnim reakcijama početne materije jedine i
stvaraju nove produkte u određenim, takozvanim stehiomtrijskim odnosima. Sljedeće jednačine, od
(1.1.) do (1.3), služe za određivanje količine kiseonika(odnosno vazduha) potrebne za potpuno
sagorijevanje, kao i pojedinih komponenata produkata sagorijevanja goriva. [1]

Ugljenik
C + O2 → CO2 + QCO2

1 kmol C + 1kmol O2 → 1 kmol CO2 + 406800 kJ

12 kg C + 32 kg O2 → 44 kg CO2 + 406800 kJ

12 kg C + 22.4 m3 O2 → 22.4 m3 CO2 + 406800 kJ

1 kg C + 1.866 m3 O2 → 1.866 m3 CO2 + 33900 kJ/kg (1.1)

4
Vodonik

2H2 + O2 → 2 H2 O + Q H2 O

2 kmol H2 + 1kmol O2 → 2 kmol H2 O + 2x239400 kJ

4 kg H2 + 32 kg O2 → 36 kg H2 O + 2x239400 kJ

4 kg H2 + 22.4 m3 O2 → 44.8 m3 H2 O + 119700 kJ/

1 kg C + 5.6 m3 O2 → 11.2 m3 H2 O + 119700 kJ/kg (1.2)

Sumpor
S + O2 → SO2 + QCO2

1 kmol S + 1kmol O2 → 1 kmol SO2 + 298700 kJ

32 kg S + 32 kg O2 → 64 kg SO2 + 298700 kJ

32 kg S + 22.4 m3 O2 → 22.4 m3 SO2 + 298700 kJ

1 kg S + 0.7 m3 O2 → 0.7 m3 SO2 + 9330 kJ/kg (1.3)

1.1.2. Dinamika sagorijavanja

Kruta i tekuća goriva spremna su za proces sagorijevanja tek pošto su prešla u plinovitu fazu,
pa je potrebno u ložištu parnog kotla raspliniti gorivo, tako rasplinjeno dovesti na višu temperaturu
od temperature paljenja goriva i uz dodavanje kisika iz zraka omogućiti sagorijevanje. Kod tekućih
goriva trajanje procesa rasplinjavanja duže je od procesa sagorijevanja. Da bi se isparavanje provelo u
što kraćem vremenu potrebno je povećati vanjske površine čestica, tj. osigurati fino raspršivanje
goriva. Kod loživih ulja normalna veličina kapljica iznosi 30 do 200 µm. Rasplinjivanje i isplinjivanje
krutih goriva je, kao i isparavanje tekućih goriva, heterogena površinska reakcija, a proces
sagorijevanja kod obje vrste goriva usko je vezan s površinskom reakcijom raplinjivanja i isplinjivanja
krutih,odnosno isparavanja tekućih goriva. Za razliku od čestica tekućih goriva koje se nalaze pod
odredenom površinskom napetošću, čestice ugljena su površinski porozne, tako da se i unutrašnje
površine pora mogu uračunati u površine na kojima se obavljaju reakcije. Temperatura paljenja
ugljena kreće se prema sIici 1.1. ovisno o sadržaju plinovitih sastojaka od 500 do 800 0C za ugljen sa
10 do 60 % plinovita sadržaja. U temperaturnom području ispod 700 0C stabilnost paljenja je
nemoguće osigurati pa je uslov za siguran tok sagorijevanja održavanje temperature u području
isagorijevanja iznad minimalno 700 0C.

Određena visoka temperatura sagorijevanja potrebna je, ne samo za stabilan proces

sagorijevanja, nego i za što brže sagorijevanje da bi se prostor ložišta održao što manjim. U tehničkim
je ložištima zato normalna temperatura sagorijevanja približno 1000 0C. Time se i prijenos topline
zračenjem ozračene ekranske ogrjevne površine ložišta povećava jer je razlika temperatura između
volumena plamena i dimnih plinova i stijenke ogrjevnih površina veća. Ograničenje gornje
temperature ovisi o sastavu pepela i troske, odnosno o tački omekšanja troske i pepela zbog

5
opasnosti da se na ekranskim i ostalim ogrjevnim površinama stvore naslage, odnosno nanesu velike
količine omekšane troske i pepela koje uslovljavaju zastoj u radu parnog kotla.

U dijagramu na slici 1.2. vidi se kakva ovisnost postoji između brzine pretvorbe materije, o
kojoj ovisi brzina procesa izgaranja i temperature izgaranja. Proces kao hemijska reakcija pretvorbe
materije teče brže pri višim temperaturama od mogućnosti dovoda kisika na mjesto reakcije (kinetika
pretvorbe materije), tako da isprekidane crte pokazuju stvarne brzine pretvorbe materije. Brzina
hemijske reakcije (pune crte) i stvarna brzina reakcije (isprekidane crte) poklapaju se prema slici 1.2.
samo na području niskih temperatura. Pri višim temperaturama intenzitet dobave kisika ne slijedi
brzine hemijske reakcije pa se na površini čestica ugljika uz CO2 redukcijom zbog nedostatka kisika
javlja i stvara CO.

Slika 1.1. Temperatura paljenja uglja Slika 1.2. Brzina ptervorbe materije u funkciji
ovisno o sadržaju plinovitih sastojaka temperature

Kao funkcija pretvorbe materije prikazana je na slici 1.3. brzina reakcije sagorijevanja ovisno o
temperaturi sagorijevanja. Stvarna brzina reakcije ovisi o faktorima pretvorbe materije β1 , β2 , β3 .
Područja ograničena na te faktore predstavljaju područja difuzije o kojima ovisi stvarna brzina
sagorijevanja. Brzina ∆ω razlika je između brzine kinetičkog sagorijevanja i stvarne brzine
sagorijevanja. Ta razlika pokazuje stvarne mogućnosti povećanja brzine sagorijevanja ako bi se
ostvario intenzivan dovod zraka, odnosno intenzivnije miješanje goriva i zraka, veće relativne brzine
između goriva i zraka itd. [2]

Slika 1.3. Brzina reakcije sagorijevanja ovisno o temperaturi sagorijevanja

6
 1.1.3. Sagorijevanje u sloju

Pri sagorijevanju u nepokretnom sloju gorivo slobodno leži na rešetki i propuhuje se zrakom.
Brzina strujanja zraka i nastalih dimnih plinova kroz sloj je takva da ne narušava strukturu sloja. Za
ispunjenje ovog uslova neophodno je da težina čestica goriva bude veća od sile dinamičkog pritiska
nastrujavanja zraka i dimnih plinova na česticu. Radi smanjenja propada kroz rešetku i smanjenja
gubitaka u letu, neophodno je koristiti veću granulaciju čestica. S druge strane nastoji se smanjiti
veličinu čestica goriva zbog veće površine za odvijanje reakcije što rezultira povećanjem brzine
sagorijevanja. U praksi se koriste ložišta za sagorijevanje u nepokretnom sloju kod kojih je veličina
čestica 20-30 mm. Pri sagorijevanju u sloju količina goriva iznosi 700-1000 kg/m2. Zbog relativno
velikih čestica proces se sagorijevanja u sloju odvija u difuznom području, u kojemu se ukupna brzina
sagorijevanja određuje brzinom dovođenja oksidanta do površine goriva.

Slika 1.4. Šematski prikaz nepokretnog sloja

Gorivo se na ravnoj rešetki uslijed djelovanja gravitacije i smanjenja volumena izgorjelog sloja
pomiče prema dolje. Prema oznakama sa slike 1.4. na vrhu sloja nalazi se svježe nabačeni ugljen koji
se suši i zagrijava (1). U zoni ispod njega dolazi do izdvajanja volatila i paljenja sloja (2). U sljedećoj
zoni (3) imamo izgaranje koksa tj. goriva iz kojeg su se izdvojili volatili (isparljive i sagorljive materije).
Izgaranjem koksa u ovom sloju oslobađa se najveća količina topline pa se zrak i produkti izgaranja
zagrijavaju do visokih temperatura. Nastala troska može znatno onemogućiti dovod zraka u sloj i
odvijanje procesa sagorijevanja u tom sloju. U četvrtoj zoni (4) nalazi se troska koja se hladi zrakom i
štiti elemente rešetke od velikih toplinskih opterećenja. Tako zrak, koji se dovodi ispod rešetke,
ujedno i hladi samu rešetku. Bitno je napomenuti da se strijelice na slici 1.4. odnose na: crna
strijelica-dovod goriva, prugasta strijelica-dimni plinovi, bijela strijelica-dovod zraka, siva strijelica-
pepeo.

1.1.4. Sagorijevanje u fluidiziranom sloju

Sagorijevanje uglja u fluidiziranom sloju na izvijestan način predstavlja prijelazni proces

između sagorijevanaj u sloju i sagorijevanja u letu. Ako se porozan sloj zrnastog materijala (uglja) koji
leži na horizontalnoj ploči na kojoj se nalaze mlaznice, produvava, onda se, u zavisnosti od brzine
produvavanja može zapaziti nekoliko karakterističnih faza kretanja u sloju. Pri određenoj brzini
produvavanja, koja se naziva brzinom rastresanja sloja, dolazi do kretanja čestitca koje je praćeno
izvijesnim nadimanjem sloja. Pri povećanju brzine dolazi se do granične vrijednosti koja se zove
brzina lebdenja (wl slika 1.5.), povećanje iznad ove brzine dovodi do prelaska u sagorjevanje u letu.

Bitna prednost sagorijevanja u fluidiziranom sloju je smanjenje emisije štetnih materija,

sumoprodioksida i azotnih oksida. Također ovaj sistem daje mogućnost sagorijevanja ugljeva različitih
kvaliteta kao i uljnih škriljaca sa visokom koncentracijom mineralnih materija. Smanjena je

7
mogućnost zašljakivanja i pojave visokotemperaturske korozije zbog niskih temperatura u hlađenom
sloju i ravnomjernog rasporeda temperatura. Među nedostatke sagorijevanja u sloju spadaju usko
područje opterećenja, poteškoće u ravnomjernoj raspodjeli goriva i vazduha po cijeloj površini sloja,
smanjenje stepena korisnosti usljed topline koja se gubi sa šljakom, mala elastičnost kotla.

1.1.5. Sagroijevanje u letu

Sagorevanje u letu podrazumeva prethodnu pripremu uglja, odnosno njegovo mljevenje i

sitnjenje. Principijelno postoje dva načina sagorijevanja u letu: sistem za sagorijevanje u letu sa suhim
i sistem za sagorijevanje u letu sa tečnim režimom odvođenja šljake.

Kod sistema za sagorevanje u letu sa suvim režimom odvođenja šljake temperatura u ložištu
se održava tako da se čestice pepela ne tope. Čestice padaju u levak, spajaju se i čine šljaku. Pomoću
posebnih uređaja šljaka se gasi u vodi, a zatim odvodi. Kod sistema sagorevanja sa odvođenjem šljake
u tečnom stanju, temperatura u ložištu se održava na nivou koji je viši od temperature topljenja, pa
se šljaka sa zidova kotla sliva na dno, odakle se vodi utečnom stanju. [1]

U odnosu na sagorijevanje u sloju, prednosti sagorijevanja u letu su:

a) Mogućnost postizanja do deset puta većih kapaciteta

b) Primjena skoro svih vrsta ugljeva
c) Manji gubici usljed mehaničke i hemijske nepotpunosti sagorijevanja
d) Vazduh za sagorijevanje može se zagrijavati do znatno viših temperatura jer nema potrebe za
hlađenjem rešetki
e) Mogućnost regenerativnog zagrijavanja napojne vode do viših temperatura
f) Sagroijevanje je elastičnije pa se u pogonu lakše održajavu konstantni parametri svježe i
pregrijane pare

Glavni nedostaci ovog načina sagorijevanja su:

a) Trošenje znatne količine električne energije za sprašivanje uglja (20 do 50 kJ/kg goriva)
b) Oštećenje mlinova pri mljevenju povlači i veće troškove eksploatacije
c) Potrebna ugradnja elektrofiltera što povećava investicione troškove
d) Pri smanjenju kapaciteta kotla proces sagorijevanja je nestabilan i javlja se potreba za
uvođenjem kvalitetnijih goriva

Slika 1.5. Promjena sagorijevanja u odnosu na povecanje brzine filtracije

8
1.2 Karakteristike uglja

Gorivo zadano projektnim zadatkom je „Siverić 3.2.2.“ (mrki ugalj). Na strani 3.88 knjige „Parni
kotlovi“ – Đurić [3] nalazi se procentualni sastav goriva po komponentama:

C = 52.4 % H= 3.8 % O=17 % N= 0.77 %

S= 4.66 % A= 7.96 % W = 13.41 %

Zbog potrebe određivanja donje i gornje toplinske moći, potrebno je izraziti udjele pojedinih
komponenata u sastavu goriva prema skupu jednačina(1.4):
C N
c= = 0.524 ; n= = 0.0077
100 100
H S
h= = 0.038 ; s= = 0.0466
100 100
O A W
o= = 0.17 ; a= = 0.0796 ; w= = 0.1341 (1.4)
100 100 100

Tabela 1.1. Sastav goriva

Komponenta c h o n s w a Σ
Sastav 0.524 0.038 0.17 0.0077 0.0466 0.1341 0.0796 1

Toplinska moć je ona količina topline koja se dobija pri potpunom sagorijevanju jednog
kilograma čvrstog ili tečnog goriva ili jednog mN3 gasovitog goriva.

Donja toplinska moć goriva se računa na osnovu prethodno usvojenog hemijskog sastava
goriva i predstavlja oslobođenu količinu topline pri potpunom sagorijevanju jedinice količine goriva
pod uslovima da se u produktima sagorijevanja voda nalazi u vidu pare. Izraz za računanje donje
toplinske moći je:
o MJ
Hd = 34c + 120 (h − ( )) + 10,5s − 2,5w [ ] (1.5)
8 kg

0.17 MJ
Hd = 34 ∙ 0.524 + 120 (0.038 − ( )) + 10.5 ∙ 0.0466 − 2.5 ∙ 0.1341 = 19.98
8 kg

Gornja toplinska moć predstavlja oslobođenu količinu toplinske energije pri potpunom
sagorijevanju jedinice količine goriva pod uslovom da se vlaga nalazi u tečnom stanju, i kao takvu je
računamo prema idućem izrazu:
MJ
Hg = Hd + 2.5 ⋅ w [ ] (1.6)
kg
MJ
Hg = 19.826 + 2.5 ⋅ 0.1341 = 20.32
kg

9
 Donja toplinska moć je manja od gornje toplinske moći za vrijednost isparavanja odnosno
kondenzacije vlage. Razlika ove dvije toplinske moći predstavlja latentnu toplinu isparavanja koja
iznosi:
MJ
Hg − Hd = 20.32 − 19.98 = 0,335 (1.7)
kg

1.3 Proračun količine vazduha potrebne za sagorijevanje

Sagorijevanje se u praksi nikad ne može ostvariti uz teorijski potrebnu količinu kisika,

odnosno vazduha pa se usljed toga količina vazduha koja se dovodi jedinici mase goriva za potpuno
sagorijevanje povećava. Faktor povećanja količine vazduha naziva se koeficijent viška vazduha i
definiše se odnosom:
VL
λ= (1.8)
VLmin

Faktori koji utiču na stvarnu vrijednost λ su mnogobrojni, ali se mogu podijeliti u dvije grupe:

- glavni/primarni faktori
- sporedni/sekundarni faktori

Ovakva podjela faktora ne znači da uticaj sporednih faktora ne može, u posebnim

slučajevima, biti veći od uticaja glavnih faktora. Glavni faktori predstavljaju goriva i sistem
sagorijevanja s tipom ložišta. Uticaj goriva na višak vazduha ispoljava se preko vrste samog goriva,
sortimana ili finoće mljevenja, faktora oblika čestice, procenta volatila, procenta i osobine pepela.
Minimalna količina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva se računa preko izraza:

1 m3N
VLmin = ⋅ (1.867c + 0.7s − 0.7o + 5.6h) [ ] (1.9)
0.21 kg

1 m3N
VLmin = ⋅ (1.867 ⋅ 0.524 + 0.7 ⋅ 0.0466 − 0.7 ⋅ 0.17 + 5.6 ⋅ 0.038) = 5.26
0.21 kg
Tabela 1.2. Stvarna količina vazduha potrebna za sagorijevanje

λ VL
1 5.26
1.1 5.79
1.2 6.13
1.3 6.84
1.4 7.37
1.5 7.89
1.6 8.42
1.7 8.94
1.8 9.47
1.9 9.99
2.0 10.52

10
 Vrijednosti stvarne količine vazduha potrebne za sagorijevanje 1kg goriva za λ = 1 − 2 sa
korakom 0,1 su prikazane u tabeli 1.2.

Ako se odredi koeficijent viška vazduha, moguće je zaključiti u kojoj se mjeri stvarni proces
sagorijevanja približava teorijskom. Teži se da se pri eksploataciji kotlovskog postrojenja procesi
sagorijevanja dešavaju uz minimalno potrebnu količinu, jer svako povećanje istog dovodi do
povećanja izlaznog gubitka (u7), koji predstavlja gubitke vezane za entalpiju dimnih plinova na izlazu
iz kotla.

1.4 Proračun količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja

1.4.1 Proračun suhih produkata sagorijevanja

Dimni plin je plin nastao kao proizvod izgaranja u peći, generatoru pare (termoelektrana),
kotlu ili bilo kojem ložištu, a predstavlja smjesu plinova nastalih oksidacijom gorivih sastojaka u
gorivu, te azota i viška kisika koji ne sudjeluju u toj hemijskoj reakciji. Minimalna teorijska količina
suhih produkata sagorijevanja se računa kao:

m3N
VSmin = VCO2 + VS2 + VN2 = 1.867c + 0.7s + 0.8n + 0.79VLmin [ ] (1.10)
kg

m3N
VSmin = 1.867 ∙ 0.524 + 0.7 ∙ 0.0466 + 0.8 ∙ 0.0077 + 0.79 ∙ 5.26 = 5.17
kg

Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja je:

Vs = Vsmin + ΔVL (1.11)

ΔVL = VL − VLmin = VLmin ⋅ (λ − 1) (1.12)

Kako je ΔVL u funkciji od koeficijenta viška zraka, a Vs u funkciji ΔVL tada dobijamo da je Vs = f(λ) te
za λ u granicama 1 do 2 sa korakom 0,1 u tabeli 1.3. predstavljaju se vrijednosti ΔVL i Vs .

Tabela 1.3. Stvarna količina suhih produkata sagorijevanja

λ λ−1 VLmin ΔVL Vs

1 0 5.26 0.00 5.17
1.1 0.1 5.26 0.53 5.79
1.2 0.2 5.26 1.05 6.22
1.3 0.3 5.26 1.58 6.75
1.4 0.4 5.26 2.10 7.27
1.5 0.5 5.26 2.63 7.80
1.6 0.6 5.26 3.16 8.33
1.7 0.7 5.26 3.68 8.85
1.8 0.8 5.26 4.21 9.38
1.9 0.9 5.26 4.74 9.91
2 1 5.26 5.26 10.43

11
1.4.2 Proračun vlažnih produkata sagorijevanja

Minimalna teoretska količina vlažnih produkata sagorijevanja se računa:

m3N
VRmin = VSmin + 11,2h + 1,244w [ ] (1.13)
kg

m3N
VRmin = 5,17 + 11,2 ∙ 0,038 + 1,244 ∙ 0,1341 = 5.76
kg
Stvarna zapremina vlažnih produkata sagorijevanja:
VR = VRmin + ΔVL (1.14)

Kako je ΔVL u funkciji od koeficijenta viška zraka, a VR u funkciji ΔVL tada dobijamo da je VR = f(λ) te
za λ u granicama 1 do 2 sa korakom 0,1 u tabeli 1.4 predstavljaju se vrijednosti ΔVL i VR

Tabela 1.4. Stvarna količina vlažnih produkata sagorijevanja

λ λ−1 VLmin ΔVL VR

1 0 5.26 0.00 5.76
1.1 0.1 5.26 0.53 6.29
1.2 0.2 5.26 1.05 6.81
1.3 0.3 5.26 1.58 7.34
1.4 0.4 5.26 2.10 7.86
1.5 0.5 5.26 2.63 8.39
1.6 0.6 5.26 3.16 8.92
1.7 0.7 5.26 3.68 9.44
1.8 0.8 5.26 4.21 9.97
1.9 0.9 5.26 4.74 10.5
2 1 5.26 5.26 11.32

Na osnovu tabela 1.2, 1.3 i 1.4 dijagramski se mogu prikazati promjene količine suhih i vlažnih
produkata sagorijevanja. Njihova zavisnost od koeficijenta viska zraka prikazane je na slici 1.6.

Slika 1.6 Promjena količine produkata sagorijevanja i viška vazduha

12
1.5 Udio pojedinih komponenata u produktima sagorijevanja

Vrijednost pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja:

m3
VCO2 = 1,867C = 0,98 (1.15)
kg
m3
VH2O = 11,2h + 1,244w = 11,2 ∙ 0,038 + 1,244 ∙ 0,1341 = 0,59 (1.16)
kg
m3
VO2 = 0,21(λ − 1)VLmin = 1,105(λ − 1) (1.17)
kg
m3
VN2 = 0,8n + 0,79VLmin = 0,8 ∙ 0,0077 + 0,79 ∙ 5,26 = 4,16 (1.18)
kg
m3
VSO2 = 0,7s = 0,7 ∙ 0.0466 = 0.033 (1.19)
kg
Tabela 1.5. Vrijednost količine kiseonika u zavisnosti od
koeficijenta viška zraka

λ λ−1 VLmin O2
1 0 5.26 0.00
1.1 0.1 5.26 0.11
1.2 0.2 5.26 0.22
1.3 0.3 5.26 0.33
1.4 0.4 5.26 0.44
1.5 0.5 5.26 0.55
1.6 0.6 5.26 0.66
1.7 0.7 5.26 0.77
1.8 0.8 5.26 0.88
1.9 0.9 5.26 0.99
2 1 5.26 1.11

Udio suhih komponenti u produktima sagorijevanja računa se kao:

VCO2 1,867c 0,98
(CO2 )s = ⋅ 100% = = (1.20)
VS VSmin + (λ − 1) ⋅ VLmin 5,17 + (λ − 1) ⋅ 5,26
VO2 0,21 ⋅ (λ − 1) ⋅ VLmin 1,105 ⋅ (λ − 1)
(O2 )s = ⋅ 100% = = (1.21)
VS (λ
VSmin + − 1) ⋅ VLmin 5,17 + (λ − 1) ⋅ 5,26

Udio vlažnih komponenti u produktima sagorijevanja računa se kao:

VCO2 1,867c 0,98

(CO2 )w = ⋅ 100% = = (1.22)
VR VRmin + (λ − 1) ⋅ VLmin 5,76 + (λ − 1) ⋅ 5,26
VO2 0,21 ⋅ (λ − 1) ⋅ VLmin 1,105(λ − 1)
(O2)w = ⋅ 100% = = (1.23)
VR VRmin + (λ − 1) ⋅ VLmin 5,76 + (λ − 1) ⋅ 5,26

13
 VH2 11,2h + 1,244w 0,59
(H2 O)w = ⋅ 100% = = (1.24)
VR VRmin + (λ − 1)VLmin 5,76 + (λ − 1)5,26

Na osnoovu izraza od (1.17) do (1.21) I za različite vrijednosti koeficijenta viška zraka u

granicama od 1 do 2 sa korakom 0.1 formirana je tabela 1.6 koja daje uvid u procentualni sastav
suhih i vlažnih produkata sagorijevanja ovisno o koeficijentu viška zraka.

Tabela 1.6. Procenutalni sastav produkata sagorijevanja u zavisnosti od lambda

λ λ−1 (CO2 )s (CO2 )w (H2 O)w (O2 )s (O2 )w

1 0 18.95 17.01 10.24 0.000 0.000
1.1 0.1 17.21 15.59 9.38 1.94 1.77
1.2 0.2 15.75 14.39 8.66 3.55 3.24
1.3 0.3 14.52 13.36 8.04 4.91 4.52
1.4 0.4 13.47 12.46 7.50 6.08 5.62
1.5 0.5 12.56 11.68 7.03 7.08 6.59
1.6 0.6 11.77 10.99 6.62 7.96 7.44
1.7 0.7 11.07 10.38 6.25 8.74 8.19
1.8 0.8 10.45 9.83 5.92 9.43 8.87
1.9 0.9 9.89 9.34 5.62 10.04 9.48
2.0 1.0 9.4 8.89 5.35 10.59 10.03

Na osnovu podataka iz tabele 1.6. nacrtan je dijagram procenutalnog sastava suhih i vlažnih
produkata sagorijevanja (slika 1.7.)

Slika 1.7. Dijagram procentualnog sastava suhih i vlažnih produkata sagorijevanja

14
1.6 Trougao sagorijevanja – Ostwaldov trougao

Za kontrolu rezultata analiza gasova često se koristi Ostwaldov trougao. Na osnovu podataka o
sadržaju CO2 i O2 u produktima sagorijevanja moguće je odrediti sadržaj CO i na osnovu toga donijeti
zaključak o ispravnosti sagorijevanja. Za konstrukciju trougla polazi se od jednačine (1.20) za udio
CO2 u suhim produktima sagorijevanja. Kako je:
100
(λ − 1)VLmin = V (1.25)
21 O2
Jednačina (1.20) prelazi u
1,867c
CO2 = (1.26)
100
VSmin + V
21 O2
Na isti način dolazi se do udjela kiseonika u produktima sagorijevanja:
VO2
O2 = (1.27)
100
VSmin + 21 VO2

Ako se zadnje dvije jednačine međusobno podijele i iz njih se eliminiše VO2 dobija se:
100
CO2 ∙ Vsmin + ∙ 1,867c = 1,867c (1.28)
21
Dijeljenjem jednačine (1.28) sa Vsmin i vodeći računa o maksimalnom sadržaju CO2 :
1,867c
(CO2)max = (1.29)
Vsmin

Dolazi se do konačne veze između CO2 i O2 :

100
CO2 = (CO2 )max − (CO2 )max ∙ O2 [%] (1.30)
21
Iz ove jednačine se vidi da pri potpunom sagorijevanju postoji linearna zavisnost između CO2
i O2 i da se ona može u koordinatnom sistemu CO2 - O2 prikazati kao pravac koji siječe koordinatne
linije u tačkama (CO2 )max i 100/21 jer se ista jednačina može napisati u obliku:
CO2 O2
+ =1 (1.31)
(CO2)max 21
100
Prema tome u slučaju potpunog sagorijevanja goriva tačka koja odgovara izmjerenim
vrijednostima iz analize mora biti na liniji predstavljenom jednačinom (1.30) pri čemu tačka presjeka
ove prave sa ordinatnom osom daje vrijednost viška vazduha λ = 1 odnosno O2 = 0 %, a tačka
presjeka sa apcisom daje λ = ∞ odnosno O2 = 21% tj. čist vazduh.

Iz Ostwaldovog trougla mogu se odrediti koeficijent viška vazduha i sadržaj CO u produktima

sagorijevanja. Iz jednačine (1.26) slijedi maksimalni sadržaj ugljendioksia u produktima sagorijevanja:

1,867 ∙ 0.524
(CO2 )max = ∙ 100% = 18.92%
5,17

15
 Ako se cijela količina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroši na nepotpuno
sagorijevanje goriva tako da ugljik sagori u CO, dobijaju se produkti sagorijevanja u kojima je sadržaj
CO maksimalan, a dodatno se u produktima javlja višak O2 koji nije utrošen za sagorijevajne iz razloga
što se za nepotpuno sagorijevanje troši puno manje O2 nego za potpuno. Maksimalni sadržaj CO
računa se:

VCO VCO
COmax = ′ = ∙ 100% (1.32)
VSmin VSmin + 0,933c

1,867c
COmax = ∙ 100% = 17.29 %
5,17 + 0,933c

Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadržaj O2:

0,933c COmax 17.29

O′2 = ′ ∙ 100% = = = 7,81[%] (1.29)
VRS 2 2

Slika 1.8. Ostwaldov trougao sagorijevanja

16
1.7 Proračun entalpija produkata sagorijevanja

Entalpije produkata sagorijevanja računamo kao:

I = It + IΔλ (1.30)

gdje je:

(t) (t) (t) (t) (t)

It = (VCO2 ⋅ iCO2 ) + (VSO2 ⋅ iSO2 ) + (VH2O ⋅ iH2O ) + (VN2 ⋅ iN2 ) = ΣVi ⋅ ii (1.31)

a promjena entalpije na osnovu viška vazduha:

(t)
IΔλ = (λ − 1) ⋅ VLmin ⋅ iL (1.32)

Pa se ukupna entalpija računa kao:

(t) (t)
I = ΣVi ⋅ ii + (λ − 1) ⋅ VLmin ⋅ iL (1.33)

gdje je:
(t)
ii - entalpija suhog vazduha, nalazi se u tabeli 3.3.1. na strani 3.207 „Parni kotlovi“ – Đurić.

iCO2 ;SO2 ;H2 0;N2 - specifična entalpija pojedinih komponenti produkata sagorijevanja.

17
Tabela 1.7. Entalpije produkata sagorijevanja

Entalpija I [kJ/kg]
produkata
Produkti sagorijevanja ZRAK
sagorijeva
t [°C] K.P.S Vi ii Vi*ii VLmin iL VLmin*iL 1,00 1,10 1,20 1,30 1,40 1,50 1,60 1,70 1,80 1,90 2,00
nja
.
CO2 0,98 170,03 166,63
H2O 0,59 150,52 88,81
100 SO2 0,03 181,37 5,99 5,26 130,04 684,01
N2 4,16 130,04 540,97
∑ 5,76 631,96 802,39
802,39 870,79 939,19 1007,59 1075,99 1144,39 1212,79 1281,20 1349,60 1418,00 1486,40
CO2 0,98 357,47 350,32
H2O 0,59 304,46 179,63
200 SO2 0,03 377,69 12,46 5,26 261,42 1375,07
N2 4,16 260,75 1084,7
∑ 5,76 1300,3 2
1627,1 1627,14 1764,64 1902,15 2039,66 2177,16 2314,67 2452,18 2589,68 2727,19 2864,70 3002,20
CO2 0,98 7
558,94 4
547,76
H2O 0,59 462,64 272,96
300 SO2 0,03 587,41 19,38 5,26 395,15 2078,49
N2 4,16 393,27 1636,0
∑ 5,76 2002,2 0
2476,1 2476,11 2683,96 2891,80 3099,65 3307,50 3515,35 3723,20 3931,05 4138,90 4346,75 4554,60
CO2 0,98 6
772,05 1
756,61
H2O 0,59 626,35 369,55
400 SO2 0,03 806,80 26,62 5,26 531,72 2796,85
N2 4,16 528,37 2198,0
∑ 5,76 2733,5 2
3350,8 3350,80 3630,48 3910,17 4189,85 4469,54 4749,22 5028,91 5308,59 5588,28 5867,96 6147,65
CO2 0,98 7
994,37 0
974,48
H2O 0,59 795,07 469,09
500 SO2 0,03 1034,9 34,15 5,26 671,56 3532,41
N2 4,16 8
666,12 2771,0
∑ 5,76 3490,5 6
4248,7 4248,79 4602,03 4955,27 5308,51 5661,75 6014,99 6368,23 6721,47 7074,71 7427,95 7781,19
CO2 0,98 4
1224,6 9
1200,1
H2O 0,59 4
968,83 5
571,61
600 SO2 0,03 1267,3 41,82 5,26 813,91 4281,17
N2 4,16 4
807,22 3358,0
∑ 5,76 4268,0 4
5171,6 5171,61 5599,73 6027,85 6455,96 6884,08 7312,20 7740,31 8168,43 8596,55 9024,66 9452,78
3 1
 CO2 0,98 1704,8 1670,7
H2O 0,59 6
1334,3 6
787,25
800 SO2 0,03 3
1746,7 57,64 5,26 1107,41 5824,98
N2 4,16 3
1097,3 4565,0
∑ 5,76 6
5883,2 2
7080,6 7080,68 7663,17 8245,67 8828,17 9410,67 9993,17 10575,6 11158,1 11740,6 12323,1 12905,6
8 8 6 6 6 6 5
CO2 0,98 2203,5 2159,4
H2O 0,59 1
1722,8 4
1016,4
1000 SO2 0,03 7
2237,8 9
73,85 5,66 1409,70 7977,45
N2 4,16 4
1397,1 5812,1
∑ 5,76 4
7561,3 0
9061,8 9061,88 9859,63 10657,3 11455,1 12252,8 13050,6 13848,3 14646,1 15443,8 16241,5 17039,3
CO2 0,98 6
2716,4 8
2662,0 7 2 6 1 6 0 5 9 4
H2O 0,59 0
2132,3 7
1258,0
1200 SO2 0,03 4
2733,9 8
90,22 5,66 1719,10 9728,34
N2 4,16 8
1704,0 7088,7
∑ 5,76 3
9286,7 6
11099, 11099,1 12071,9 13044,8 14017,6 14990,4 15963,3 16936,1 17908,9 18881,8 19854,6 20827,4
CO2 0,98 5
3238,9 14
3174,1 4 7 1 4 7 1 4 7 1 4 8
H2O 0,59 1
2558,9 3
1509,7
1400 SO2 0,03 7
3223,0 9
106,36 5,26 2033,95 10698,5
N2 4,16 4
2016,7 8389,8 8
∑ 5,76 8
11037, 0
13180, 13180,0 14249,9 15319,8 16389,6 17459,5 18529,3 19599,2 20669,0 21738,9 22808,8 23878,6
CO2 0,98 70
3768,5 09
3693,1 9 5 0 6 2 8 4 9 5 1 7
H2O 0,59 4
3001,9 7
1771,1
1600 SO2 0,03 4
3726,2 4
122,97 5,26 2353,40 12378,8
N2 4,16 5
2333,7 9708,2 8
∑ 5,76 2
12830, 8
15295, 15295,5 16533,4 17771,3 19009,2 20247,1 21485,0 22722,8 23960,7 25198,6 26436,5 27674,4
CO2 0,98 45
4304,0 56
4217,9 6 4 3 2 1 0 9 7 6 5 4
H2O 0,59 3
3458,7 5
2040,6
1800 SO2 0,03 2
4237,0 4
139,82 5,26 2676,20 14076,8
N2 4,16 4
2654,4 11042, 1
∑ 5,76 3
14654, 43
17440, 17440,8 18848,5 20256,2 21663,8 23071,5 24479,2 25886,9 27294,6 28702,2 30109,9 31517,6
CO2 0,98 22
4844,1 85
4747,2 5 3 1 9 7 5 3 1 9 8 6
H2O 0,59 3
3925,5 5
2316,0
2000 SO2 0,03 4
4768,7 7
157,37 5,26 3001,94 15790,2
N2 4,16 7
2977,6 12387, 0
∑ 5,76 5
16516, 02
19607, 19607,7 21186,7 22765,7 24344,7 25923,7 27502,8 29081,8 30660,8 32239,8 33818,8 35397,9
09 71 1 3 5 7 9 1 3 5 7 9 1

19
Slika 1.9. Dijagram entalpija sagorijevanja

20
2 LOŽIŠTE

U ložištu se hemijska energija goriva pretvara u toplinsku energiju dimnih plinova. Veličina,
oblik i ostale karakteristike ložišta u najvećoj mjeri ovise o upotrijebljenom gorivu, o veličini jedinice,
o dovodu goriva i zraka za sagorijevanje itd. Osnovni zadatak ložišta jeste osiguravanje pravilnog i
potpunog sagorijevanja goriva u optimalnim uslovima, tj. s minimalnim viškom zraka. Proces
sagorijevanja goriva mora završiti u ložištu. Dimni plinovi prenose svoju toplinsku energiju
strujanjem na ogrjevnim površinama izmjenjivača topline. Toplinska energija dimnih plinova predaje
se u uobičajenih izvedbi prema slijedećem redoslijedu: cijevni sistem ogrjevnih površina isparivača
vode, pregrijača pare, zagrijača ili predisparivača vode i ogrjevne površine zagrijaiča zraka. Redoslijed
smještaja ogrjevnih površina može biti i drugačiji, a ovisi o toplinskom proračunu jedinice.

Dimni plinovi struje dimnim kanalima u sklopu generatora pare i izlaze pomoću prirodne ili
prinudne promaje u slobodnu atmosferu. Kod današnjih jedinica zrak se dovodi na rešetku ili u
gorionike pomoću ventilatora svježeg zraka (primarna promaja), a dimni plinovi se odvode iz jedinice
pomoću ventilatora dimnih plinova (sekudnarna promaja). Kod savremenih generatora pare s
tekućim gorivom često se izvode ložišta s pretlakom tako da ventilator za dovod svježeg zraka služi
ujedno i kao ventilator za odvod dimnih plinova u atmosferu. Kod manjih jedinica moguć je rad i bez
ventilatora, tj. s prirodnom promajom pomoću dimnjaka određene visine. [3]

Ložišta na ugljenu prašinu mogu se podijeliti na više vrsta, a prema načinu odvođenja šljake:

a) Jednokomorno ložište sa suhim odvođenjem šljake: (slika 2.1a) predstavlja veliku vertikalnu
komoru, obično prizmatičnog oblika, čije su stijenke prekrivene ekranima isparivačkih cijevi. Na
donjem dijelu ložište se sužava povijanjem prednjeg i zadnjeg ekrana (približno 60 o) formirajući
tzv. Hladni lijevak u kome vladjau relativno niže temperature. Čestice šljake u „hladnom“ lijevku
otvrdnjavaju i padaju u odšljakivač koji se postavlja odmah na završetku lijevka. Ako je jezgro
plamena u ovakvom ložištu postavljeno u njegovom centru onda je temperatura u blizini
ekranskih cijevi u granicama od 900oC do 1000oC što smanjuje mogućnost zašljakivanja. Toplinsko
opterećenje zapremine ložišta iznosi qV = 120 − 140 kW/m3. Primjenjuju se za ugljeve sa
većim sadržajem volatila i vlage, kao i veću razliku između temperatura omekšavanja i razlivanja
pepela. Udio ukunpnog pepela koji se odvodi u obliku šljake iznosina 5-10%

b) Jednokomorno ložište sa tečnim odvođenjem šljake: (slika 2.1b) imaju ekranske cijevi u zoni
sagorijevanja i na podu ložišta obložene vatrootpornom masom, a usljed čega se uz stijenke
ložišta postiže visoka temperatura gasova. Padajući na izolovane stijenke šljaka ostaje u tečnom
stanju i slijeva se niz stijenke na pod koji ima nagib prema otvoru kroz koji šljaka ističe u kadu sa
vodom. Usljed povišenja temperature gasova u zoni sagorijevanja (16000C – 17000C) povećava se
i toplinsko opterećenje isparivačkih površina za 20 do 30% što omogućava dostizanje visokog
stepena sagorijavanja, ali u isto vrijeme pojavljuje se značajan gubitak topline sa odvedenom
šljakom. Udio ukunpnog pepela koji se odvodi u obliku šljake raste na 20-30%

c) Poluotvoreno jednokomorno ložište sa tečnim odvođenjem šljake: (slika 2.1c) komore

sagorijevanja (topljenje šljake) i hlađenja su odvojene posebno izvedenim suženjem. Komoro sa
sagorijevanje je potpuno obložena vatrostalnom masom (šamot) i ima vrlo veliko toplinsko
naprezanje zapremine (500 − 600 kW/m3 ) a komora hlađenja ima otkrivene („gole“) ekranske
 cijevi. Ova konstrukcija ložišta omogućava stabilno odvođenje šljake u većem rasponu
opterećenja, a u obliku šljake se odvodi 30 do 40% pepela.

d) Dvokomorno ložište: (slika 2.1d) ima u većem stepenu izraženu podjelu komore hlađenja i
komore sagorijevanja uz tečno odvođenje šljake. Razdjeljivanje komora izvedeno je
separacijonom rešetkom izrađenom od cijevi sa šipovima i zaštićenih vatrostalnom šamotnom
masom nanesenom na šipove. Osnovna količina šlajke odvaja se u samoj komori sagorijavanja, a
dopunsko odvajanje šljake vrši se na separacionoj rešetki, odakle se sliva na pod a zatim izlazi u
kadu sa vodom gdje se hladi i granulira. U dvokomornom ložištu odvaja se i do 70% pepela u vidu
šljake.

Slika 2.1. Ložišta sa sagorijevanje u prostoru

e) Ciklonsko ložište: (slika 2.2) omogućavaju značajno inteziviranje procesa sagorijevanja i

maskimalno odavajanje pepela u ložišnom prostoru. To su dvokomorna ložišta, čija prva komora
predstavlja ciklonsku predkomoru cilindričnog oblika. Gorivo (drobljeni ugalj, krupnija ugljena
prašina) sa primarnim vazduhom uvodi se u središnji dio ciklonske komore u pravcu ose, a kada
se sagorijeva ugljena prašina ona se uvodi kroz tangencijalne sapnice (mlaznice). Sekundarni
vazduh se dovodi u komoru tangencijalno kroz mlaznice, velikom brzinom (i preko 100m/s), a kao
rezultzat takvog strujanja stvara se vrtlog. Usljed toga stvara se vrlo intenzivno mješanje uglja i
vazduha time i intenzivno sagorijevanje već u samoj komori. Kapljice šljake bivaju odabčene na
stijenke ložišta odakle se slijevaju na dno ložišta pa u kadu sa vodom. U komori se razvija vrlo
visoka temperatura (17000-18000C) pa je i odvajanje pepela u vidu šlajke vrlo visoko (60-95%). [4]

Slika 2.2. Shema ciklonskih ložištasa tečnim odvođenjem šljake

a)horizontalna komor;, b)vertikalno ložište sa donjim odvodom gasova; c)vertikalno prstenasto ložište sa
gornjim izvodom gasova

22
2.1 Izbor ložišta

Na osnovu donje toplinske moći (Hd = 19.98 kJ/kg) dobijene preko VD obrasca za
elementarni sastav izabranog goriva iz literature [3], na strani 4.174, tabela 4.21, usvaja se ložište:

Klasifikaciona oznaka: 1.2.1.1.4.

Tip ložišta: jednokomorno sa naspramnim gorionicima (W-plamen)
Za mrki ugalj toplinske moći Hd > 15 000 kJ/kg

Po preporuci uzima se jedan dio tabele 3.13. na strain 3.52. iz literature [3]

Tabela 2.1. Klasični ozid

Klasični ozid
Višak vazduha Priraštaj Δλ
ulaz u ložište kraj ložišta pregrijač pare zagrijač vode zagrijač zraka
12 13 14 15 16
1,2-1,23 1,24‒ 1,27 0,02‒0,05 0,02 ‒0,05 0,05

Tabela 2.2 Priraštaj koeficijenta viška vazduha za nominalni i maksimalni režim rada

Nominalni režim rada Marksimalan režim rada

Ogrijevna
površina λul λul
Δλ Δλ
λiz λiz
1,2 1,23
Isparivač 0,04 0,04
1,24 1,27
1,24 1,27
PP2 0,02 0,03
1,26 1,30
1,26 1,30
MPP 0,04 0,02
1,30 1,32
1,30 1,32
PP1 0,02 0,02
1,32 1,34
1,32 1,34
ZV 0,03 0,02
1,35 1,36
1,35 1,36
ZZ2 0,05 0,05
1,40 1,41
1,40 1,41
ZZ1 0,05 0,05
1,45 1,46

23
2.2 Kotlovski gubici

Iz tabele 4.21 na strani 4.175 lietarature [3] na osnovu usvojenog ložišta, za datu vrijednost
toplinske moći goriva usvajaju se gubici u kutlovskom postrojenju prema sljedećoj tabeli.

Tabela 2.3 Kotlovski gubici

Red.br. Gubitak Nominalni režim rada Maksimalni režim rada

1 U1 - -
2 U2 0,2 0,5
3 U3 2,0 3,5
4 ηg 97,8 96,0
5 U4 0,1 0,3
6 U5 0,05 0,15
7 U6 - -
8 ηF 97,65 95,65
9 U7 10 12
10 U8 0,5 1,0
11 ηz 99,5 99,0
12 ηK 87,15 82,65

2.2.1 U1 ‒ gubitak usljed propadanja goriva kroz rešetku

Ovaj gubitak postoji samo kod sagorijevanja u sloju i kod kombinovanog sagorijevanja u sloju i
u letu, odnosno, samo onda ako postoji rešetka. Gorivo koje propadne kroz rešetku dijelom je
učestvovalo u procesu sagorijevanja, tako da je nesagorjeli dio goriva u ovom propadu obično osušen
i dijelom otplinut. Neizgorjeli dio goriva u propadu je koksni ostatak koji ima veću toplotnu moć nego
gorivo. Gubitak možemo predstaviti kao odnos energije koju sa sobom nosi gorivo koje je propalo kroz
rešetku u odnosu na ukupno dovedenu energiju u ložište.

33077Bp a1 33077aηA a1
u1 = = (2.1)
B ⋅ Hd (1 − a1 )Hd

Gdje je:

33077 [kJ/kg] – toplinska moć goriva u propadu (koks)

Bp [kg/s] – količina propada
B [kg/s] – količina goriva
Hd [KJ/kg] – donja toplinska moć goriva
a1 – sadržaj sagorljivog u propadu
a – sadržaj pepela u gorivu
ηA – stepen propadanja kroz rešetku

Stepen propada kroz rešetku daje se kao udio mineralnih materija u propadu u odnosu na
ukupne mineralne materije u gorivu. Sve veličine u ovom izrazu uglavnom se dobijaju
eksperimentalnim putem, tako da prilikom bilansiranja kotla gubitak u1, kao i ostale gubitke treba

24
pretpostaviti. Da bi se adekvatno prepostavile ove vrijednosti, treba poznavati i uticaje koji određuju
njegovu veličinu. Prvi uticajni parametar je sortiman goriva – za sitniji ugalj veličina propada je veća, a
time i gubitak. Drugi parametar je tip rešetke, koji uključuje i faktor relativnog kretanja rešetke u
odnosu na gorivo. Među ostale parametre ubrajamo fizikalne osobine uglja i pepela, zatim režim rada
kotla i sl.

2.2.2 U2 ‒ gubitak usljed neizgorenog dijela goriva u šljaci i pepelu

Ovaj gubitak predstavlja odnos energije koju u ložištu nije oslobodilo gorivo koje je dospjelo
sagorjeti i ostalo je u šljaci i u pepelu i ukupno dovedene energije u ložište:

33077Bš a2 33077aηš a2
u2 = = (2.2)
B ⋅ Hd (1 − a2 ) ⋅ Hd

Gdje je:
Bš [kg/s] – količina šljake na izlazu iz ložišta
a2 – udio nesagorjelog u toj šljaci
ηš – stepen vezivanja ložišta

Stepen vezivanja ložišta predstavlja udio mineralnih materija u šljaci na izlazu iz kotla u
odnosu na ukupne mineralne materije u gorivu. Pri izgaranju u sloju ovaj je gubitak značajan, dok pri
sagorijevanju u letu ima niže vrijednosti. Na veličinu ovog gubitka utiču sljedeći faktori: sortiman
goriva ima određen značaj, što je zrno krupnije ovaj je gubitak veći. Procenat pepela u gorivu,
sklonost uglja ka povezivanju šljake u veće komade, relativno kretanje goriva, dogorijevanje su samo
neki od faktora koji utiču na ovaj gubitak.

2.2.3 U3 ‒ gubitak usljed koksa u letećem pepelu

Nesagorjeli dio u letećem pepelu je posljedica nedovoljnog zadržavanja goriva u ložišnom

prostoru ili gašenje već zapaljene čestice nailaskom na hladne ogrjevne površine konvektivnog dijela
kotla.
Ovaj gubitak se definiše kao energija koju sa sobom iz kotla iznose nesagorjele čestice u letećem
pepelu u odnosu na ukupnu dovedenu energiju kotlu.

33077BO a3 33077aηO a3
u3 = = (2.3)
BHd (1 − a3 )Hd

gdje su:
Bo [kg/s] – količina letećeg pepela
a3 – udio nesagorjelog u letećem peplu
ηo – stepen oslobađanja kotla

Stepen oslobađanja kotla definišemo kao odnos mineralnih materija iz goriva, koje kao leteći
pepeo napuštaju ložište i ukupnog udjela pepela u gorivu. Kod sagorijevanja u sloju ovaj gubitak je
relativno mali, jer je i stepen oslobađanja ovih ložišta također mali. Sortiment goriva utiče na ovaj
gubitak tako da za sitnije frakcije kod sagorijevanja u sloju gubitak u3 postaje veći, a kod sagorijevanja
u letu gubitak u3 zavisi od veličine zrna na koju je izvršeno mljevenje uglja, i veći je za krupnije
mljevenje. Forsiranje ložišta ima isti uticaj na gubitak i kod sagorijevanja u sloju i u letu, jer ga
povećava.

25
2.2.4 U4 ‒ gubitak usljed hemijski nepotpunog sagorijevanja

Ovaj gubitak uzima u obzir mogućnost nepotpunog sagorijevanja u kotlu. Pri tome se kao
produkti sagorijevanja mogu javiti ugljenmonoksid i ugljikovodici koji u tom obliku i izlaze iz kotla. Dio
hemijski vezane energije u njima na taj se način nije mogao iskoristiti. Po definiciji, ovaj gubitak je:

HdCO ⋅ CO + HdCmHn ⋅ Cm Hn
u 4 = ηg (2.4)
Hd

gdje je:
ηg – stepen gasifikacije goriva ηg = 1 – (u1 + u2 + u3)
CO i CmHn – udjeli ovih jedinjenja u produktima sagorijevanja

Na ovaj gubitak neposredno utiču: hemijski sastav isparljivih dijelova goriva, način dopreme i
miješanja goriva i zraka, te količina zraka dovedena gorivu za sagorijevanje.

2.2.5 U5 ‒ gubitak usljed pojave čađi

Ovaj je gubitak neposredna posljedica gašenja užarenih čestica goriva na hladnijim ogrjevnim
površinama, čija je temperatura niža od temperature paljenja goriva. Tada se obično javlja čađ, koja
predstavlja čestice ugljika izdvojene iz goriva. Čađ se učestalije javlja na kotlovima koji rade sa nižim
pritiscima, jer je kod njih temperatura ogrjevne površine niža. Ovaj se gubitak ne proračunava, već se
određuje slobodnom procjenom. Postupci za smanjenje ovog gubitka svode se na povećanje
temperatura ogrjevnih površina.

2.2.6 U6 ‒ gubitak usljed fizičke toplote šljake

Pri odvođenju šljake iz ložišta, šljaka izlazi sa temperaturom znatno višim nego što je
temperatura okoline. Energija koju šljaka nosi sa sobom van iz ložišta predstavlja ovaj gubitak. Prema
definiciji, ovdje gubitak predstavlja energija koju sa sobom odnosi šljaka na izlazu iz ložišta podijeljena
energijom dovedenom kotlu, tj.:

Bš [rš + (t š − t 0 ) ⋅ cš ] [cš ⋅ (t š − t 0 ) + rš ]aηš

u6 = = (2.5)
BHd Hd

gdje je:
rš [KJ/kg] – toplota topljenja šljake
cš [KJ/kgK] – srednja specifična toplota šljake
tš [°C] – temperatura šljake na izlazu iz ložišta
t0 [°C] – temperatura okoline

Ako šljaka iz ložišta izlazi u tečnom stanju, temperatura šljake jednaka je temperaturi tečenja
šljake, međutim ako izlazi u čvrstom, tj. suhom stanju, onda je temperatura šljake niža od
temperature topljenja šljake. Kod suhog režima odvođenja šljake iz kotla, ovaj gubitak je neznatan, jer
šljaka izlazi s relativno niskom temperaturom, a osim toga ova se šljaka na izlazu iz ložišta hladi jednim
dijelom vazduha za sagorijevanje kako bi se ovaj gubitak još više smanjio. Potpuno je drugačija
situacija pri tečnom režimu odvođenja šljake (rastopljena šljaka), kada su temperature šljake na izlazu
visoke (i preko 1250°C), a hlađenje šljake na izlazu se ne smije primjenjivati, jer bi se šljaka pri tom
skrutnila.

26
2.3 Proračun gubitka U7

Gubitak u7 je gubitak koji nastaje kao posljedica nešto veće temperature dimnih plinova na
izlazu iz kotlovskih postrojenja. Po veličini najznačajniji je kotlovski gubitak. Neizbježan je i pojavljuje
se kod svih kotlovskih postrojenja. Može se odrediti na osnovnu raznih teorijskih ili empirijskih
obrazaca. Najčešće se primjenjuju idući obrasci:
VRW cpm (t g − t L )
u 7 = ηg [%] (2.6)
Hd

Gdje je:
ηg – stepen gasifikacije goriva
VRW – zapremina vlažnih produkata sagorijevanja
cpm – specifična toplina produkata sagorijevanja
tg – temperatura izlaznih gasova
tL – temperatura zraka na ulazu
Hd – donja toplinska moć goriva

Ukoliko se ne raspolaže s I–t dijagramom, već poznatim elementarnim sastavom goriva i

temperaturom izlaznih gasova uz specifičnu toplinu gasova (koja se dobija iz odgovarajućih tablica),
tada se primjenjuje dati obrazac. Najtačniji rezultati dobijaju se uzimanjem u obzir fizičke topline
goriva unešenog u proces, te fizičku toplinu vlage u vazduhu koji služi za sagorijevanje:

Ig − Il − ig − IH2O
u 7 = ηg [%] (2.7)
Hd

Ig – toplinski sadržaj koji sa sobom nose izlazni gasovi

Il – toplinski sadržaj zraka unesenog u proces iz okoline
ig – toplinski sadržaj usljed fizičke topline goriva
IH20 – toplinski sadržaj vlage u vazduhu unešenom u ložište

Prethodni obrazac je dosta tačniji s obzirom na to da je za njegovo korištenje potrebno

pretpostaviti samo jednu vrijednost (Ig). Ig ustvari predstavlja toplotu koju sa sobom nose izlazni
gasovi, dok su članovi IL, ig i IH2O količine toplote koje se unose u proces i usljed toga se odbijaju od
toplote koja je iznijeta. Vrijednost Ig se dobija iz I–t dijagrama i to za temperaturu te višak zraka na
izlazu. Il se izračunava pomoću specifične toplote vazduha, njegove temperature i viška zraka na kraju
kotla. ig se izračunava pomoću specifične toplote goriva i temperature na kojoj ulazi u ložište. IH2O se
dobija pomoću relativne vlažnosti vazduha potrebnog za sagorijevanje. Pored navedenih obrazaca
mogu se koristiti i brojni drugi bazirani na Orsatovoj analizi.

Koristeći prethodno zapisani izraz, uz zanemarivanje fizičke toplie goriva i toplinskog sadržaja vlage,
može se odrediti gubitak u izlaznim gasovima za nominalni režim rada:

IgN − IlN
u7 = ηN
g [%] (2.8)
Hd

Entalpija izlaznih gasova IgN na kraju kotla izračunava se za koeficijent viška zraka na kraju kotlovskog
postrojenja, za nominalni režim rada, koji prema tabeli 2.2. iznosi λ =1,45 i temperature izlaznih
gasova, uzete sa postavke, tg = 200°C, te na osnovu tabele za entalpiju dimnih plinova (tabela 1.7),
primjenom interpolacije.

27
Interpolacija:
λ =1,45; tg = 200°C

za tg = 200°C i λ1 = 1,40 ⟹ Ig11= 2177,16 kJ/kg

za tg = 200°C i λ2 = 1,50 ⟹ Ig12= 2314,67 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λ − λ1 Ig − Ig11
= 12 (2.9)
λ2 − λ1 Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ1 0,05
Ig = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 2177,16 + (2314,67 − 2177,16) ⋅ = 2245,91 kJ/kg
λ2 − λ1 0,1

Entalpija zraka unešenog iz okoline na temperaturi 20oC, za nominalni režim rada, računa se prema:

IlN = VL ⋅ il = VLmin ⋅ λl ⋅ il (2.10)

gdje su:
- Minimalna količina vazduha potrebnog za sagorijevanje VLmin = 5,26 m3 /kg
- Koeficijent viška zraka: λl = 1,45
- Specifična entalpija, za zrak na 20oC iz tabele 3.31, strana 3.207 literatura [3] il = 25,96 kJ/m3

ILN = 5,26 ⋅ 1,45 ⋅ 25,96 = 197,99 kJ/kg

Uz poznato Hd = 19 980 kJ/kg i usvojeni stepen gasifikacije za nominalni režim rada prema tabeli 2.3
ηg = 97,8% primjenom izraza 2.8 konačno se dobija:

2245,91 − 197,99
u7 = 0,978 ⋅ = 10,02 %
19 980

2.4 Određivanje stepena izolovanosti

Stepen izolovanosti parnog kotla određuje se prema izrazu:

u8
ηN
z = (1 − ) ⋅ 100% (2.11)
100
Gubitak u8 se javlja zbog toga što vanjska oplata kotla ima višu temperaturu od okoline i zbog
toga dolazi do prelaza topline sa površine kotla na okolinu. Bez obzira na debljinu i materijal izolacije
kotla ovaj će se gubitak javiti, a debljinu izolacije treba tako odrediti da troškovi usljed gubitaka u8 i
troškovi izolovanja kotla budu minimalni.

Optimalna debljina izolacije nedovoljna je da ostvari temperaturu na vanjskoj oplati nižu od

60°C za koju se smatra da je maksimalno dozvoljena s obzirom na sigurnost u kotlovnici, pa je ona
kriterij za određivanje debljine izolacije.

28
2.4.1 Određivanje stepena izolovanosti parnog kotla za nominalni režim rada

Stepen izolovanosti parnog kotla za nominalni režim rada, za gubitak 𝑢8N usvojen prema tabeli
2.3, prema izrazu 2.11 iznosi:

uN
8 0,5
ηN
z = (1 − ) ⋅ 100% = (1 − ) ⋅ 100% = 99.5%
100 100

2.5 Određivanje indirektnog stepena iskorištenja kotla

Indirektni stepen iskorištenja kotla, za nominalni režim rada, za izračunati gubitk 𝑢7 i usvojene
gubitke iz tabele 2.3, određuje se prema izrazu:

∑8i=1 ui u1 + u2 + u3 + u4 +u5 + u6 + u7 + u8
ηk = (1 − ) ⋅ 100 = (1 − ) ⋅ 100 (2.12)
100 100

0 + 0,2 + 2 + 0,1 + 0,05 + 0 + 10,02 + 0,5

ηk = (1 − ) ⋅ 100 = 85,13 %
100

Na sljedećoj slici prikazan je Senkey-ev dijagram kotlovskih gubitaka koji grafički prikazuje razliku u
veličini pojedinih kotlovskih gubitaka.

Slika 2.3. Senkey-ev dijagram kotlovskih gubitaka

29
2.6 Proračun potrebne količine goriva

Potrebna količina goriva računa se iz izraza:

D1 (is − ia ) + DMP (iMPiz − iMPul )
B= (2.13)
ηk ⋅ Hd

gdje je:
ia – entalpija napojne vode
is – entalpija pare na izlazu iz pregrijača pare
iMPul – entalpija pare na ulazu u međupregrijač
iMPizl – entalpija pare na izlazu iz međupregrijača
ηk – stepen iskorištenja kotla
Hd – donja toplinska moć goriva, Hd = 19 980 kJ/kg
D1 – produkcija kotla, ukupni maseni protok pare
DMP – maseni protok pare kroz međupregrijač

2.6.1 Proračun potrebne količine goriva za nominalni režim rada

Potrebna količina goriva za nominalni režim rada računa se iz izraza:

D1N (is − ia ) + DNMP (iMPiz − iMPul )

BN = N (2.14)
ηk ⋅ Hd

Entalpija napojne vode (ia ) određuje se za pritisak pNV = 170 bar i temperaturu tNV = tsat-100, napojne
vode, zadanim postavkom zadatka, iz termodinamskih tablica [5]. Temperatura zasićenja za pritisak
pNV = 170 bar iznosi tsat = 352,290C iz čega slijedi da je temperature napojne vode tNV = 252,29oC. Sada
se može izvaditi entalpija napojne vode:
ia = 1097,1 kJ/kg

Entalpija na izlazu iz pregrijača vadi se za zadati pritisak ps = 135 bar i temperaturu ts = 550oC
pregrijane pare iz termodinamskih tablica [5]:
is = 3466,2 kJ/kg

Entalpije na ulazu i izlazu iz međupregrijača pare vade se pomoću zadatog pritiska na ulazu u
međupregrijač pMP = 44 bar koji se smatra konstantnim u cijelom međupregrijaču, iz termodinamskih
tablica [5] a na osnovu temperature:

Za ulaz u međupregrijač: tx1 = ta + 100oC = 352,29oC

iMP ul = 3089,7 kJ/kg

Za izlaz iz međupregrijača: tx2 = ts - 3oC = 547oC

iMP iz = 3549,5 kJ/kg

Nominalna produkcija kotla zadata je postavkom i iznosi: D1 = 180 kg/s.

Protok pare kroz međuprijegač je DMP = D1= 180 kg/s
Indirektni stepen iskorištenja kotla, izračunat u 2.4.1 iznosi 𝜂𝑘 = 85,13%

30
Sada se može izračunati potrebna količina goriva za nominalni režim rada prema izrazu 2.14:
180(3466,2 − 1097,1) + 180(3549,5 − 3089,7)
BN = = 29,98 kg/s
0,85 ⋅ 19 980

2.7 Gasifikaciona količina goriva

Gasifikaciona količina goriva računa se prema izrazu:

𝐵𝑔 = 𝐵 ⋅ 𝜂𝑔 (2.15)

gdje je:
B [kg/s] – količina goriva
ηg [%] – stepen gasifikacije goriva

2.7.1 Proračun gasifikacione količine goriva za nominalni režim rada

Gasifikaciona količina goriva, za nominalni režim rada, prema izračunatoj količini goriva iz 2.7
i usvojenim stepenom gasifikacije iz tabele 2.3 računa se prema:

BgN = B N ⋅ ηN
g = 29,98 ⋅ 0,978 = 29,32 kg/s (2.16)

2.8 Proračun topline unešene u ložište i raspored prihvaćene topline

U stacionarnim pogonskim uvjetima mora postojati ravnoteža dovedene i odvedene energije

(topline) parnog kotla. U toplinsku bilansu ulaze samo tokovi koji presijecaju granice kota (sistema) i
zato granice moraju biti definirane. Kako će biti definirane ovisi o tome što se analizom želi
obuhvatiti. Na sljedećoj slici grafički je predstavljena toplinska bilansa parnog kotla.

Slika 2.4. Toplinska bilansa parnog kotla

31
Na osnovu podataka sa postavke zadatka usvaja se redoslijed grijnih površina u kotlu,što je prikazano
na slici 2.5.

Slika 2.5. Usvojeni redoslijed grijnih površina u kotlu

2.8.1 Količina topline unešene u ložište

Količina topline unešene u ložište se računa prema obrascu:

Q = B ⋅ Hd (2.17)

Za nominalni režim rada, uz poznate vrijednosti količine goriva BN i donje toplinske moći Hd, dobija se:

QN = B N ⋅ Hd = 29,98 ⋅ 19 980 = 599 000,4 kW (2.18)

2.8.2 Količina topline prihvaćene u kotao

Količina toplote prihvaćena u kotao se računa na osnovu izraza:

Q1 = QN ⋅ ηk = 599 000,4 ⋅ 0,8513 = 509 928,7 kW (2.19)

gdje je:
QN= 599 000,4 kW – količina toplote unešena u ložište
ηk = 85,13 % – stepen iskorištenja kotla

2.8.3 Količina topline prihvaćena u zagrijaču vode (ekonomajzeru)

Zagrijač vode (ekonomajzer) služi za zagrijavanje vode za napajanje kotla. Ugrađuje se u kanal
izlaznih dimnih gasova. Ogrjevna površina zagrijača vode se određuje tako da on zagrijava vodu na
temperaturu za 20-50°C nižu od temperature ključanja u kotlu. Prije ulaza u zagrijač vode, voda za
napajanje kotla se pregrijava na temperaturi od 100-200°C, radi toga da bi se izbjeglo rošenje dimnih
gasova i korozija ogrjevnih površina zagrijača vode. Za svakih 10°C povišenja temperature napojnoj
vodi, štedi se u gorivu za oko 1%. Koristi od zagrijača su:

32
  povećanje kapaciteta kotla
 povećanje stepena iskorištenja kotla
 kotao nije izložen uticaju hladne vode za napajanje

Po konstrukciji zagrijači vode za napajanje kolova mogu biti rebrasti i čelični. Rebraste cijevi su
horizontalno postavljene u dimni kanal i na krajevima povezane sa koljenima. Izradom rebrastih cijevi,
povećava se njihova ogrjevna površina, te i njihova čvrstoća.
Kod kotlova visokih i vrlo visokih pritisaka ugrađuju se čelični zagrijači vode. Sastoje se od glatkih cijevi
prečnika 30-50mm. Cijev su zavarene za kolektore. Kod ovih kotlova ne mogu se upotrijebiti rebrasti
zagrijači vode, pošto oni izdržavaju pritiske do 45 bar. Zagrijač vode trpi pritisak pumpe za napajanje
kotla ili pritisak kotla, a sve u zavisnosti od toga gdje je postavljen automatski uređaj za napajanje
kotla. Voda protiče brzinom od 0,2 do 0,3 m/s kroz cijevi zagrijača.

Količina topline prihvaćena u zagrijaču vode se računa:

Q e = D1 (ie − ia ) (2.20)

gdje je:
ie [kJ/kg] – entalpija vode na izlazu iz ekonomajzera dobijena za pritisak pk=160 bar (sa
postavke zadatka) i temperature zasićenja za isti pritisak umanjene za 10oC: 337,36oC
ie = 1567,3 kJ/kg
ia = 1097,1 kJ/kg – entalpija napojne vode izračunata u 2.6.1

Količina topline prihvaćena u zagrijaču vode, za nominalni režim rada:

N
QN
e = D1 (ie − ia ) = 180 ∙ (1567,3 − 1097,1) = 84 636 kW (2.21)

2.8.4 Količina topline prihvaćena u isparivaču

Isparivač (ili parni kotao u užem smislu) je element kotla u kojem dolazi do isparavanja vode i
na izlazu se dobiva suhozasićena ili vlažna para. Ozračeni isparivač obično obuhvata ložište i
proračunom ložišta on je potpuno određen kao element pomoću kojeg se obavlja hlađenje ložišta.
Konvektivni isparivač je element u kojem se izmjena toplote obavlja uglavnom konvekcijom, ali i
zračenje zbog visokih temperatura ima priličan uticaj. U zavisnosti od vrste kotla i konvektivni dio
isparivača je različit, a postoje i izvedbe kotlova bez konvektivnih isparivača.

Pritisak pare u isparivaču imaće konstantnu vrijednost samo u slučaju da je produkcija pare u
isparivaču jednaka količini pare što izlazi iz isparivača. Kotlovski bubanj ima zadataka separatora pare
koji odvaja suhozasićenu vodenu paru od vodenih kapljica. Pri nižim pritiscima separacija svakog
bubnja je efikasnija zbog veće razlike u gustoći pare i tečnosti, a pri višim pritiscima ovakvo odvajanje
nije dovoljno efikasno.

Količina toplote prihvaćena u isparivaču se računa prema obrascu:

Q i = D1 (ix − ie ) (2.22)

gdje je:
ix = i′ + x(i′′ − i′) (2.23)

Iz termodinamskih tablica [5] za odobreni pritisak pk=160 bar dobija se:

i'' = 2580,8 kJ/kg

i' = 1649,7 kJ/kg

33
Vrijednost sadržaja pare koji treba biti u granicama od 0.95 do 0.98, usvaja se: x = 0,98

Na osnovu čega je:

ix = 1649,7 + 0,97 ∙ (2580,8 − 1649,7) = 2562,2 kJ/kg

Količina topline prihvaćena u isparivaču za nominalni režim rada iznosi:

QN
i = 180 ∙ (2562,2 − 1567,3) = 179 078 kW

2.8.5 Količina topline prihvaćena u pregrijaču pare

Pregrijač pare služi za prevođenje zasićene vodene pare u pregrijanu vodenu paru, ne
mijenjajući joj pritisak. Para iz doboša ili paroskupljača struji kroz snop zmijastih cijevi malog prečnika,
obično 20 – 40 mm. Ove cijevu su izložene uticaju vrelih dimnih gasova. Pregrijavanje vodene pare
vrši se iz više razloga:
 pošto se pregrijavanje vrši pri nepromijenjenom pritisku, porasti će specifična zapremina pare
 pošto je specifična zapremina pregrijane pare veća, njena potrošnja za pogon parnih turbina
biti će manja
 pregrijavanje vodene pare povećava se njena entalpija, odnosno toplotni sadržaj, te ona u
odgovarajućim mašinama može da izvrši veći rad
 ekspanzijom zasićene vodene pare obrazuju se velike količine kondenzata koje ometaju rad
mašina, što nije slučaj s pregrijanom parom.
Prema mjestu ugradnje, dijelimo ih na ozračene i konvektivne. Obzirom na konstrukciju i
način ugradnje, pregrijač pare može biti viseći, ležeći i spiralni. Cijevi pregrijača su bešavne, a izrađene
su od legiranog čelika otpornog na koroziju i visoke temperature.

Količina topline prihvaćene u pregrijaču pare se računa prema izrazu:

Q s = D1 (is − ix ) (2.24)

Za nominalni režim rada, količina toplote iznosi:

N
QN
s = D1 (is − ix ) = 180 ∙ (3466,2 − 2562,2 ) = 162 720 kW (2.25)

gdje je:
is = 3466,2 kJ/kg – entalpija pare na izlazu iz pregrijača
ix = 2562,2 kJ/kg – entalpija pare na izlazu iz isparivača

Budući da su usvojena dva pregrijača pare, u svakom od njih se prihvata polovina ukupno prihvaćene
količine topline:

162 720
QN N
s1 = Q s2 = = 81 360 kW (2.26)
2

2.8.6 Količina topline prihvaćena u međupregrijaču

Međupregrijači služe za naknadno pregrijavanje pare, i to na nižem pritisku od kotlovskog.

Konstruktivno imaju slične karakteristike kao i pregrijači, te se shodno time i slično izrađuju. Potrebno
je napomenuti i međudjelovanje pregrijača i međupregrijača u regulaciji temperature pregrijane i
naknadno pregrijane pare. U tzv. “bifluks” pregrijačima, pregrijana i međupregrijana para međusobno
se zagrijavaju i hlade, čime promjena opterećenja ili jednog ili drugog ima manji efekat na

34
temperaturu i pregrijane i međupregrijane pare.

Količina topline prihvaćena u međupregrijaču se računa prema izrazu:

Q MP = DMP (iMPizl − iMPul ) (2.27)

Količina topline prihvaćena u međupregrijaču za nominalni režim rada:

QN N
MP = DMP (iMPizl − iMPul ) = 180 ∙ (3549,5 − 3089,7) = 82 764 kW (2.28)

gdje je:
DMP = 180 kg/s – produkcija međupregrijača

Entalpije izračunate u 2.6.1:

iMP ul = 3089,7 kJ/kg – entalpija pare na ulazu u međupregrijač

iMP iz = 3549,5 kJ/kg – entalpija pare na izlazu iz međupregrijača

2.8.7 Provjera

Provjeru se vrši na osnovu jednakosti:

Q*1 = Q1 (2.29)

gdje je:
Q1* – zbir toplina prihvaćenih u pojedinim elementima parnog kotla
Q1 – količina topline prihvaćena u ložištu (sračunata u poglavlju 2.8.2.)

Q*1 = Q e + Q i + Q s + QMP = 84 636 + 179 078 + 162 720 + 82 764 = 509 198 kW

Greška iznosi:

Q1 − Q*1 509 928,7 − 509 198

∙ 100% = = 0,14% (2.30)
Q*1 509 928,7

Greška se javlja usljed nepreciznosti vađenja vrijednosti entalpija iz tablica i usvajanja stepena suhoće
pare x. Greška od 0.14% jeprihvatljiva.

2.8.8 Količina topline prihvaćena u zagrijaču zraka

Zagrijač zraka služi za zagrijavanje zraka potrebnog za sagorijevanje goriva u ložištu kotla. Radi
na principu iskorištavanja toplote izlaznih dimnih gasova i može da zagrije zrak na temperaturu 120 –
200°C. Ako se radi o kotlovima specijalnih konstrukcija, zagrijač zraka se ugrađuje u dimni kanal prije
zagrijača vode, te u tom slučaju zagrijava zrak na temperaturu 400 – 500°C. Povišenjem temperature
zraka za 20 – 25°C štedi se gorivo za oko 1%. Koristi od zagrijača su iduće:

 dio toplote izlaznih dimnih plinova, preko zraka za sagorijevanje, vraća se u ložište kotla
 zagrijan zrak ubrzava sušenje uglja, brže izdvajanje volatila, bolje i brže sagorijevanje goriva
 zagrijan zrak manje rashlađuje ložište kotla

35
 Sve ovo povećava produkciju pare i stepen iskorištenja kotla. Po načinu dejstva mogu biti
rekuperativni i regenerativni.

Rekuperativni zagrijači zraka su nepokreni, sagrađeni od rebrastih cijevi ili ploča, gdje s jedne
strane cijevi ili ploče struji izlazni dimni plinovi, a sa druge strane struji vazduh odnoseći toplotu. Ploče
su debljine od oko 3mm, a širina kanala iznosi 25mm.

Regenerativni zagrijač zraka sastoji se od bubnja izdijeljenog u sekcije. Sekcije su ispunjene sa

limovima. Jedna polovina zagrijača je smještena u dimni kanal, a druga polovina u zračni. Bubanj ima
na obodu zupce, te se pomoću elektromotora i reduktora neprekidno obrće 3 – 5 puta u minuti.
Visina bubnja dostiže i do 2m, a prečnik 6m. Prenos toplote je neprekidan. Limovi su od aluminija ili
od čelika debljine 0,5mm, talasasto su ispresovani. Budući da se radi o prostoj konstrukciji, kvarovi su
vrlo rijetki.

Količina topline prihvaćena u zagrijaču zraka se računa prema:

Q z = VL (iL − il ) = B ⋅ ηg ⋅ (IL − Il ) = Bg ⋅ (IL − Il ) (2.31)

gdje je:
IL – entaplija zagrijanog zraka pri temperaturi na izlazu iz zagrijača zraka
Il – entalpija zraka na ulazu u zagrijač zraka
Bg – Gasifikaciona količina goriva

Obje entalpije se računaju po obrascu:

IL = VLmin ⋅ λul ⋅ ii (2.32)

Za nominalan režim rada na osnovu prethodno zapisanih jednačina i poznavanja koeficijenta viška
vazduha za nominalni režim rada λNul = 1,2 (tabela 2.2.) entalpija vazduha za temperaturu zagrijanog
zraka na ulazu u kotao, datom postavkom zadatka, t L =200 ℃ iznosi :

ILN = VLmin ⋅ λN
ul ⋅ iL = 5,26 ⋅ 1,2 ⋅ 261,42 = 1650,08 kJ/kg (2.33)

Entalpija suhog vazduha za t l =20 ℃ i nominalni režim rada iznosi :

IlN = Vlmin ⋅ λN
ul ⋅ il = 5,26 ⋅ 1,34 ⋅ 25,96 = 163,86 kJ/kg (2.34)

Gdje je:

- Minimalna količina vazduha potrebnog za sagorijevanje 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 = 5,26 𝑚3 /𝑘𝑔

- Specifična entalpija, za zrak na 200oC iz tabele 3.31, strana 3.207 literatura [3] 𝑖𝐿 = 215,18 𝑘𝐽/𝑚3
- Specifična entalpija, za zrak na 20oC iz tabele 3.31, strana 3.207 literatura [3] 𝑖𝑙 = 25,96 𝑘𝐽/𝑚3

Na osnovu izračunatih vrijednosti entalpija i gasifikacione količine goriva (BgN = 29,32 kg/s) sada se
može izračunati toplina predata u zagrijaču vazduha za nominalni režim rada:

QN N
z = Bg ⋅ (IL − Il ) = 29,32 ⋅ (1650,08 − 163,86) = 43 575 kW (2.35)

Pošto su usvojena dva zagrijača zraka ukupna toplina se dijeli :

QNz
QN N
z1 = Q z2 = = 21 787,5 kW (2.36)
2

36
2.9 Teorijska temperatura u ložištu

Teorijska temperatura u ložištu je funkcija entalpije dimnih plinova i koeficijenta viška zraka na
ulazu u ložište, tj.:
𝑡𝐹0 = 𝑓(𝐼𝐹0 , 𝜆𝑢𝑙 )

Entalpiju (IF0) određujemo na prema izrazu:

N
1
IFO = ILN + Hd ⋅ [1 − ⋅ (u4 + u5 + u6 )] (2.37)
100

N
0,1 + 0,05
IFO = 1650,08 + 19980 ∙ (1 − ) = 21 600,1 kJ/kg
100
gdje je:
Hd = 19 980 kJ/kg – donja toplotna moć datog goriva
IL = 1650,08 kJ/kg – entalpija zraka na ulazu, pri temperaturi od 200°C
u4 = 0,1 [%] – gubitak usljed hemijski nepotpunog sagorijevanja
u5 = 0,05 [%] – gubitak usljed pojave čađi
u6 = 0 – gubitak usljed fizičke toplote šljake

Temperatura tFO dobija se interpolacijom iz tabele 2.7 na osnovu koeficijenta viška zraka na ulazu u
N
ložište, λul=1,2 i izračunate entalpije IFO :

za t (1) = 1800℃ je IF1 = 20 256,2 kJ/kg

za t (2) = 2000℃ je IF2 = 22 765,7 kJ/kg

Iz opšte formule za interpolaciju:

N (1)
t FO − t (1) IFO − IF
(2) (1)
= (2) (1)
(2.38)
t −t IF − IF

dobija se tražena teorijska temperatura u ložištu:

𝑡(2) − 𝑡(1)
𝑡𝐹𝑂 = 𝑡 (1) + (IN 1
FO − 𝐼𝐹 1 ) (2) (1)
(2.39)
(𝐼𝐹 − 𝐼𝐹 )

2000 − 1/00
𝑡𝐹𝑂 = 1800 + (21 600,1 − 20 256,2) = 1901,09℃
22 765,7 − 20 256,2

2.9.1 Provjera

Provjera tačnosti proračuna temperature može se izvršiti pomoću izraza:

N N
∣ BgN ⋅ ηN
z ⋅ (IF0 − Igiz ) ∣
∣
Δ = ∣1 − N ∣<2 (2.40)
D1 (is − ia ) + BgN ⋅ ηN N N N ∣
∣ z (IL − Il ) + D1 (iMPizl − iMPul )∣
Isti izraz se može napisati kao:

N N
∣ BgN ⋅ ηN
z ⋅ (IF0 − Igiz )∣
Δ = ∣∣1 − ∣<2
∣ (2.41)
∣ 𝑄1N + QN z ∣

37
gdje su predhodno izračunate vrijednosti:

Bg = 29,32 [kg/s] – gasifikovana količina goriva

ηz = 99,5 [%] – stepen izolovanosti kotla
IF0 = 21600,1 [KJ/kg] – entalpija dimnih plinova u ložištu
D1 = 180 [kg/s] – produkcija kotla
QN1 = 509 198 kW – količina topline prihvaćena u kotao
QNz = 43 575 kW - količina topline prihvaćena u zagrijaču zraka

Entalpija izlaznog gasa dobija se iz tabele 2.7. za temperaturu 200oC na kojoj gasovi napuštaju kotao i
koeficijenta viška zraka na krjau kotla, uzetog iz tabele 2.2. i koji iznosi λN
iz = 1,45. Slijedi da je, za
nominalni režim rada:

N
Igiz = 2245,92 kJ/kg

Sada se može izračunati greška:

∣ 29,32 ⋅ 0,995 ⋅ (21600,1 − 2245,9)∣

Δ = ∣1 − ∣ = 0,02 < 2
∣ 509 198 + 43 575 ∣

2.10 Količina topline predate zračenjem

Količina toplote predana zračenjem se računa kao:

QN N N
0 = Bg ⋅ ηz (IF0 − IF2 ) (2.42)

QN N N
i = Qk + Q0 (2.43)

gdje je:
Qk = 0 kW – količina toplote predana konvekcijom
Qi = Q0 = 179 078 kW – količina toplote predana isparivaču zračenjem

Za nominalni režim rada entalpija produkata sagorijevanja na kraju isparivača je:

N N
QN0 179 078
IF2 = IF0 − N
= 21 600,1 − = 15461,7 kJ/kg (2.44)
Bg ⋅ ηN
z 29,32 ∙ 0,995

N
Temperatura na kraju ložišta t F2 dobija se iz tabele 2.7. na osnovu entalpije dimnih plinova IF2 i
N
koeficijenta viška zraka na kraju ložišta koji prema tabeli 2.2. iznosi λiz = 1,24 dvostrukom
interpolacijom:

za tg = 1400°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 13044,8 kJ/kg

za tg = 1400°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 14017,06 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.44)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

38
slijedi:
λ − λ′ 0,04
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 13044,8 + (14017,06 − 13044,8) ⋅ = 13433,7 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

za tg = 1600°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 15319,8 kJ/kg

za tg = 1600°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 16369,6 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.45)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,04
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 15319,8 + (16369,6 − 15319,8 ) ⋅ = 15747,7 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNF2 − 1400 N
IF2 − Ig1
= (2.46)
1600 − 1400 Ig2 − Ig1

slijedi:
15461,7 − 13433,7
tN
F2 = 1400 + (1600 − 1400) = 1573,22 𝑜 C
15747,7 − 13433,7

2.11 Temperatura predajnika topline

Entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz nekog elementa kotla (pregrijača pare,

međupregrijača, zagrijača vode, zagrijača zraka) uopšteno se računa:

Q
IFIZ = IFUL − (2.47)
Bg ⋅ ηz

gdje je:
IFIZ – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz datog izmjenjivača toplote
IFUL – entalpija produkata sagorijevanja na ulazu u dati izmenjivač toplote
Q – količina toplote predana datom izmjenjivaču toplote
Bg – gasifikovana količina goriva

2.11.1 Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 2

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz pregrijača pare 2 se određuje na osnovu

tabele 1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz pregrijača 2, tj.:

tN N IZL
PP2 = f(IPP ; λPP ) (2.48)

39
gdje je:
IPP – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz pregrijača pare 2
λPPIZL=1,26 – koeficijent viška zraka na izlazu iz pregrijača pare 2 (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

𝑁 𝑁
𝑄𝑠𝑁 81 360
𝐼𝑃𝑃2 = 𝐼𝐹2 − = 15 461,7 − = 12 672,8 kJ/kg (2.49)
𝑁 𝑁
𝐵𝑔 ⋅ 𝜂𝑧 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IF2 = 15 461,7 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz isparivača
QPP2 = 81 360 kW – količina toplote predana u pregrijaču pare 2
𝜂𝑧𝑁 = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λPPIZL=1,26 i entalpije produkata sagorijevanja 12 672,8 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 1000°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 10 657,3 kJ/kg

za tg = 1000°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 11 455,1 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.50)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,06
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 10 657,3 + (11 455,1 − 10 657,3) ⋅ = 11 135,9 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

za tg = 1200°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 13 044,8 kJ/kg

za tg = 1200°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 14 017,6 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.51)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,06
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 13 044,8 + (14 017,6 − 13 044,8 ) ⋅ = 13 628,5 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNPP2 − 1000 IPP2

N
− Ig1
= (2.52)
1200 − 1000 Ig2 − Ig1

slijedi:
12 672,8 − 11 135,9
tN
PP2 = 1000 + (1200 − 1000) = 1123,3 𝑜 C
13 628,5 − 11 135,9

40
2.11.2 Temperatura na izlazu iz međupregrijača

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz međupregrijača se određuje na osnovu

tabele 1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz međupregrijača, tj.:

tN N IZL
MP = f(IMP ; λMP ) (2.53)

gdje je:
N
IMP – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz pregrijača pare 2
λIZL
MP = 1,26 – koeficijent viška zraka na izlazu iz pregrijača pare 2 (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

N N
QNMP 82 764
IMP2 = IPP2 − = 12 672,8 − = 9 835,8 kJ/kg (2.54)
N N
Bg ⋅ ηz 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IPP2 = 15 461,7 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz pregrijača pare 2
QMP = 81 360 kW – količina toplote predana u međupregrijaču
𝜂𝑧𝑁 = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λMPIZL=1,3 i entalpije produkata sagorijevanja 9 835,8 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 800°C i λ = 1,3 ⟹ Ig12= 8 828,2 kJ/kg

za tg = 1000°C i λ = 1,3 ⟹ Ig12= 11 455,1 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNMP − 800 N
IMP − Ig1
= (2.55)
1000 − 800 Ig2 − Ig1

slijedi:
9 835,8 − 8 828,2
tN
MP = 800 + (1000 − 800) = 876,9 𝑜 C
11 455,1 − 8 828,2

2.11.3 Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 1

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz pregrijača pare 1 se određuje na osnovu

tabele 1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz pregrijača 1, tj.:

tN N IZL
PP1 = f(IPP1 ; λPP1 ) (2.56)

gdje je:

41
IPP – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz pregrijača pare 2
λPPIZL=1,32 – koeficijent viška zraka na izlazu iz pregrijača pare 2 (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

N N
QNPP1 81 360
IPP1 = IMP − = 9 835,8 − = 7 046,9 kJ/kg (2.57)
N N
Bg ⋅ ηz 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IMP = 9 835,8 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz međupregrijača
QPP1 = 81 360 kW – količina toplote predana u pregrijaču pare 1
ηNz = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λPPIZL=1,32 i entalpije produkata sagorijevanja 7 046,9 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 600°C i λ' = 1,3 ⟹ Ig11= 6 455,9 kJ/kg

za tg = 600°C i λ'' = 1,4 ⟹ Ig12= 6 884,1 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.58)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,02
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 6 455,9 + (6 884,1 − 6 455,9) ⋅ = 6 541,5 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

za tg = 800°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 8 828,2 kJ/kg

za tg = 800°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 9 410,7 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.59)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,02
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 8 828,2 + (9 410,7 − 8 828,2) ⋅ = 8 944,7 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNPP1 − 600 IPP2

N
− Ig1
= (2.60)
800 − 600 Ig2 − Ig1

slijedi:
7 046,9 − 6 541,5
tN
PP1 = 600 + (800 − 600) = 642,06 𝑜 C
8 944,7 − 6 541,5

42
2.11.4 Temperatura na izlazu iz zagrijača vode

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača vode se određuje na osnovu tabele

1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz zagrijača vode, tj.:

tN N IZL
ZV = f(IZV ; λZV ) (2.61)

gdje je:
N
IZV – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača vode
λIZL
ZV = 1,35 – koeficijent viška zraka na izlazu iz zagrijača vode (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

N N
QNe 84 636
IZV = IPP1 − = 7 046,9 − = 4 145,8 kJ/kg (2.62)
N N
Bg ⋅ ηz 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IPP1 = 7 046,9 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz pregrijače pare 1
Qe =84 636 kW – količina toplote predana u zagrijaču vode
ηNz = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λPPIZL=1,35 i entalpije produkata sagorijevanja 4 145,8 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 300°C i λ' = 1,3 ⟹ Ig11= 3 099,7 kJ/kg

za tg = 300°C i λ'' = 1,4 ⟹ Ig12= 3 307,5 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.63)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 3 099,7 + (3 307,5 − 3 099,7) ⋅ = 3 203,6 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

za tg = 400°C i λ' = 1,2 ⟹ Ig11= 4 189,9 kJ/kg

za tg = 400°C i λ'' = 1,3 ⟹ Ig12= 4 469,5 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.64)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 4 189,9 + (4 469,5 − 4 189,9) ⋅ = 4 329,7 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

43
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNPP1 − 300 IPP2

N
− Ig1
= (2.65)
400 − 300 Ig2 − Ig1

slijedi:
4 145,8 − 3 203,6
tN
ZV = 300 + (400 − 300) = 383,7 𝑜 C
4 329,7 − 3 203,6

2.11.5 Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača zraka 2 se određuje na osnovu

tabele 1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz zagrijača zraka 2, tj.:

tN N IZL
ZZ2 = f(IZZ2 ; λZZ2 ) (2.66)

gdje je:
N
IZZ2 – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača zraka 2
λIZL
ZZ2 = 1,4 – koeficijent viška zraka na izlazu iz zagrijača zraka 2 (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

N N
QNZZ2 21 787,5
IZZ2 = IZV − = 4 145,8 − = 3 398,9 kJ/kg (2.67)
N N
Bg ⋅ ηz 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IZV = 4 145,8 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz zagrijača vode
QZZ2 = 21 787,5 kW – količina toplote predana u zagrijaču zraka 2
ηNz = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λPPIZL=1,4 i entalpije produkata sagorijevanja 3 398,9 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 300°C i λ = 1,4 ⟹ Ig12= 3 307,5 kJ/kg

za tg = 400°C i λ = 1,4 ⟹ Ig12= 4 469,5 kJ/kg

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNZZ2 − 300 I𝑍𝑍2

N
− Ig1
= (2.68)
400 − 300 Ig2 − Ig1

slijedi:
3 398,9 − 3 307,5
tN
ZZ2 = 300 + (400 − 300) = 307,9 𝑜 C
4 469,5 − 3 307,5

44
2.11.6 Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 1

Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača zraka 1 se određuje na osnovu

tabele 1.7 višestrukom interpolacijom. Iz ovog proizilazi da je temperatura na izlazu funkcija entalpije
produkata sagorijevanja i koeficijenta viška zraka na izlazu iz zagrijača zraka 1, tj.:

tN N IZL
ZZ1 = f(IZZ1 ; λZZ1 ) (2.69)

gdje je:
N
IZZ1 – entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz zagrijača zraka 1
λIZL
ZZ1 = 1,4 – koeficijent viška zraka na izlazu iz zagrijača zraka 1 (tabela 2.2)

Za nominalni režim rada, na osnovu poznatih vrijednosti dobija se:

N N
QNZZ2 21 787,5
IZZ1 = IZZ2 − = 3 398,9 − = 2 652,1 kJ/kg (2.70)
N N
Bg ⋅ ηz 29,32 ⋅ 0,995

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva
IZZ2 = 3 398,9 kJ/kg – entalpija dimnih plinova na izlazu iz zagrijača vode
QZZ1 =21 787,5 kW – količina toplote predana u zagrijaču zraka 2
ηNz = 0,995 – stepen izolovanosti

Na osnovu koeficijenta viška zraka λPPIZL=1,4 i entalpije produkata sagorijevanja 2 652,1 kJ/kg iz
tabele 1.7. interpolacijom nalazi se temperatura produkata sagorijevanja na izlazu i pregrijače pare 2:

za tg = 200°C i λ' = 1,4 ⟹ Ig11= 2 177,2 kJ/kg

za tg = 200°C i λ'' = 1,5 ⟹ Ig12= 2 314,7 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.71)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 2 177,2 + (2 314,7 − 2 177,2 ) ⋅ = 2 245,9 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

za tg = 300°C i λ' = 1,4 ⟹ Ig11= 3 307,5 kJ/kg

za tg = 300°C i λ'' = 1,5 ⟹ Ig12= 3 515,4 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.72)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 3 307,5 + (3 515,4 − 3 307,5) ⋅ = 3 411,5 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

45
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNZZ1 − 200 IZZ1

N
− Ig1
= (2.73)
300 − 200 Ig2 − Ig1

slijedi:
2 652,1 − 2 245,9
tN
ZZ1 = 200 + (300 − 200) = 234,84 𝑜 C
3 411,5 − 2 245,9

46
Slika 2.6. Lenzov dijagram za nominalni režim rada
3 TEMPERATURA NA KRAJU KOTLA

Temperatura produkata sagorijevanja određuje se interpolacijom a funkcija je entalpije

produkata sagorijevanja na kraju kotla i koeficijenta viška zraka na kraju kotla:

t gNK = f(IgN , λiz ) (3.1)

Entalpija produkata sagorijevanja na kraju kotla računa se iz jednačine za gubitak u7:

IgN − ILN
u 7 = ηN
g (3.2)
Hd

Odakle je:

u7 Hd
IgN = + ILN (3.3)
ηNg

gdje je:
ILN - entalpija nezagrijanog zraka
ηNg - stepen gasifikacije
Hd - donja toplinska moć goriva
u7 - gubitak u izlaznim plinovima

Entalpija nezagrijanog zraka se računa:

ILN = VL ∙ iL = VLmin ∙ λiz ∙ iL = 5,26 ∙ 1,45 ∙ 25,9 = 197,54 kJ/kg (3.4)

gdje je:
VLmin – minimalna količina zraka
λiz – koeficijent viška zraka na kraju ložišta
iL - Specifična entalpija, za zrak na 20oC iz tabele 3.31, strana 3.207 literatura [3] il = 25,96 kJ/m3

0,1002 ∙ 19 980
IgN = + 197,54 = 2244,5 kJ/kg (3.5)
0,978
(3.5.)
Na osnovu IgN i λiz = 1.45 višestrukom interpolacijom iz tabele 7. dobijamo temperaturu gasova na
kraju kotla:

za tg = 100°C i λ' = 1,4 ⟹ Ig11= 1 075,9 kJ/kg

za tg = 100°C i λ'' = 1,5 ⟹ Ig12= 1 144,4 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λNiz − λ′ Ig1 − Ig11

= (2.72)
λ′′ − λ′ Ig12 − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig2 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 1 075,9 + (1 144,4 − 1 075,9) ⋅ = 1 110,2 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1
za tg = 200°C i λ' = 1,4 ⟹ Ig11= 2 177,2 kJ/kg
za tg = 200°C i λ'' = 1,5 ⟹ Ig12= 2 314,7 kJ/kg
Iz opšteg izraza za interpolaciju:

λN
iz − λ′ Ig1 − Ig11
= 12 (2.71)
λ′′ − λ′ Ig − Ig11

slijedi:
λ − λ′ 0,05
Ig1 = Ig11 + (Ig12 − Ig11 ) = 2 177,2 + (2 314,7 − 2 177,2 ) ⋅ = 2 245,9 kJ/kg
λ′′ − λ′ 0,1

Iz opšteg izraza za interpolaciju:

tNZZ1 − 200 IZZ1

N
− Ig1
= (2.73)
300 − 200 Ig2 − Ig1

slijedi:
2244,5 − 1 110,2
t gNK = 100 + (200 − 100) = ˛199,8 𝑜 C
2 245,9 − 1 110,2

49
4 PRORAČUN GLAVNIH DIMENZIJA LOŽIŠTA

Glavne dimenzije ložišta se određuju pomoću karakterističnih odnosa, i to na taj način što će se
usvojiti njihova vrijednost za nominalno opterećenje kotla. Iz tabele 4.24. na strani 4.190, literaura
[3] , za usvojeno ložište 1.2.1.1.4. očitavaju se vrijednosti:

QAF = 2910 [kW/m2] – specifično toplinsko opterećenje površine poprečnog presjeka ložišta
QVF = 175 [kW/m3] – specifično toplinsko opterećenje ložišnog prostora

Od odabranih vrijednosti usvajam QAF = 2910 kW/m2, te QVF = 175 kW/m3.

Zapremina ložišnog prostora iznosi:

QNN 599 000,4
VF = = = 3 422,9 m3 (4.1)
Q VF 175

gdje je:
QN = 599 000,4 kW – količina topline unešene u ložište (poglavlje 2.7.1.)
QVF = 175 kW/m3 – specifično toplinsko opterećenje ložišnog prostora

Površina poprečnog presjeka ložišta iznosi

QN
N 599 000,4
AF = = = 205,8 m2 (4.2)
Q AF 2910

gdje je:
QN = 599 000,4 kW – količina topline unešene u ložište (poglavlje 2.7.1.)
QAF = 2910 kW/m2 – specifično toplinsko opterećenje površine poprečnog presjeka

Visina ložišta se određuje na osnovu prethodno izračunatih vrijednosti:

VF 3 422,9
cF = = = 16,63 m (4.3)
AF 205,8

Zbog korištenja naspramnih gorionika i činjenice da poprečni presjek ložišta treba da teži kvadratu, na
osnovu preporuka iz “Parni kotlovi” – Đurić na strani 4.25, usvaja se odnos:

aF aF
= 1,03 − 1,07 ⇒ = 1,03
bF bF

Ostale dimenzije kotla određuju se na osnovu površine poprečnog presjeka i datog odnosa:

AF = aF ⋅ bF (4.4)

AF 205,8
bF = √ =√ = 14,1 m (4.5)
1,03 1,03

Odakle slijedi:
aF = 1,03 ⋅ bF = 14,5 m

50
Tabela 4.1. Predproračun površine zidova kotla

strana formula Az ψ A0 = ψ·Az

prednja aF·cF 240,7 0,5 120,35
desna bF·cF 234,1 0,5 117,05
zadnja aF·cF 240,7 0,5 120,35
lijeva bF·cF 234,1 0,5 117,05
plafon jednokomorno ložište nema plafona 0 - 0
Σ 949,6 0,5 474,8

Radi postizanja optimalne raspodjele grijnih površina u ložištu kotla i prilagođavanju dimenzija
usvojenom ložištu uz zadržavanje vrijednosti VF = 3 422,9 m3 konstantnom dimenzije poprečnog
presjeka su izmjenjene tako što se dobilo na visina kotla i sada iznose:

aF = 13 m
bF = 12,6 m
cF = 20,89 m
VF = 3 422,9 m3 ≈ proračuanato s novim dimenzijama: VF= 3421,78 m3

Tabela 4.2. formirana je na osnovu dimenzija sa slike 4.1. na kojoj su prikazane usvojene dimenzije
ložišta potrebne za računanje površine Az.

Slika 4.1. Dimenzije ložišta

51
Površine u tabeli 4.2. prema slici 4.1. su:

Az1 = 13 ∙ 16 = 208 m2
Az2 = 12,6 ∙ 14,6 = 183,9 m2
Az3 = 12,6 ∙ 16 = 201,6 m2
Az4 = 12,6 ∙ 2,5 = 31,5 m2
2,1 ∙ 1,4
Az5 = = 1,47 m2
2

Faktor ekranisanja ψ usvojen je prema literaturi [2] (prilog 4.13. na strani 535.)

Tabela 4.2. Proračun površine zidova kotla

strana formula Az ψ A0 = ψ·Az

prednja Az1 − Az5 206,5 0,48 99
desna Az2 + Az4 215,4 0,48 103,4
zadnja Az1 − Az5 206,5 0,48 99
lijeva Az3 201,6 0,48 96,8
plafon jednokomorno ložište nema plafona 0 - 0
Σ 830 0,48 398,2

Slika 4.2. Mreža ozračenih ekranskih površina

52
5 PRORAČUN OZRAČENE POVRŠINE

5.1 Razmjena topline zračenjem

Zračenje predstavlja dominantan vid razmjene topline u parnom kotlu. U manjim kotlovima,
gdje sagorijevaju kvalitetna goriva, zračenjem se prijemniku topline preda preko 50% ukupne topline
koju on apsorbuje. Energija koju zrači gasni sloj, odnosno plamen usljed disperzije i sopstvene
apsorpcije zraka u motnoj sredini, odnosno kroz mutni sloj određene debljine opada od vrijednosti q1
na početku sloja do vrijednosti q2 na kraju sloja i to opadanje zavisi od koeficijenta slabljenja a.
Energija zračenja za diferencijalni sloj (slika 5.1.) iznosi:

q ∙ a ∙ p ∙ ds = −dq (5.1)

a za cijeli sloj:
q 2 = q1 ∙ e−a∙p∙s (5.2)

Gdje su:

a [1/mbar] - koeficijent slabljenja zraka u gasnom sloju pri pritisku od 1 bar.

p [bar] - pritisak gasova u gasnom sloju
s [m] - debljina gasnog sloja

Slika 5.1. Energija zračenja za diferencijalni sloj (lijevo) i optička gustoća (desno) [1]

Pošto po definiciji koeficijent apsorpcije gasnog sloja, kao i svakog drugog fluida i čvrstog tijela
predstavlja odnos između apsorbovane i emitovane energije, onda se stepen crnoće gasnog sloja,
odnosno plamena može predstaviti u obliku:
q1 − q 2
Ag = = 1 − e−a∙p∙s = 1 − e−τ (5.3)
q1
Gdje je:

τ = a ∙ p ∙ s [-] - optička gustoća gasnog sloja

53
Činjenica potvrđena eksperimentima je da jedinična površina crnog tijela emituje zračenjem više
energije nego jedinična površina nekog drugog tijela pri jednakoj temperaturi. Ukupnja energija
emotivana u jedinici vremena sa jedinične površine crnog tijela, prema Stefan-Boltzmannovom
zakonu iznosi:

q e = σc ∙ T 4 (5.4)

Veličina σc zove se Stefan-Boltzmannova konstanta i iznosi 56,7 ∙ 10−12 [kW/m2 K 4 ]

Spektralna raspodjela svih talasnih dužina data je Planckovim zakonom (slika 5.2.). Prema Wienovom
zakonu zakonu što je viša temperatura to je veći dio emitovane energije u oblasti kraćih talasnih
dužina i utoliko je kraća talasna dužina pri kojoj se pojavljuje maksimum zračenja.

Slika 5.2. Planckov zakon promjene monohromatske emisione snage u zavisnosti od latasne dužine [3]

Polazne predpostavke pri razmatranju razmjene energije između površina čvrstih tijela su:

a) Materijali koji zrače su sivi ili crni

b) Materijali su neprozračni (koeficijent propustljivosti termalnog zračenja = 0)
c) Svi gasovi između površina koje zrače su potpuno prozračni (dijatermični)

Za različite gasove sposobnost učestvovanja u razmjeni energije je različita i zavisi od prirode gasa.
Jednoatomni i dvoatomni gasovi npr. N2, O2, H2, uglavnom imaju neznatnu sposobnost emitovanja i
upijanja energije. Isto to važi i za vazduh koji je mješavina N2 i O2. Gasovi značajni za razmatranje u
pogledu termalnog zračenja su troatomni gasovi koji nastaju kao produkat sagorijevanja goriva, a to
su: vodena para H2O, ugljen-dioksid CO2 i sumpor-dioksid SO2 .

Što se tiče plamena, koji ustvari predstavlja mješavinu vrelih gasova, njegovo zračenje potiče iz dva
razloga. Izvijesno zračenje koje se manifestuje blijedoplavom bojom potiče od gasova koji se nalaze u
reakcijama i ono je slabijeg intenziteta u odnosu na dio plamena koji potiče od sagorijevanja
ugkljikovodonika. O ovom drugom slučaju u oblasti sagorijevanja pojavljuju se čestice čvrstog ugljena
kao međuprodukti procesa kao i čestike letećeg koksa i pepela. Ovakve čestice daju plamentu
zućkastu boju i imaju izrazito velik intenzitet termalnog zračenja. U praksi se plamen koji sadrži
dovoljno veliku koncentraciju črvstih čestica može smatrati crnim tijelom. [3]

54
5.2 Proračun površine

Faktor ekranisanja ložišta računa se prema narednom izrazu:

A0 398,2
ψ= = = 0,48 (5.5)
Az 830

Relativna koordinata mjesta s maksimalnom temperaturom (x) zavisi od konstrukcije ložišta i

smještaja gorionika, i određuje se kao rastojanje od poda ili od sredine ložišnog lijevka do ravni
maksimalnih temperatura svedeno na rastojanje od sredine izlaznog gasnog kanala ložišta. Prema
preporukama iz literature [3] (na strani 4.59), usvaja se vrijednost od 0,3, odnosno:

h
x= = 0,3 (5.6)
H

gdje je:
h – rastojanje između maksimalne temperature i dna kotla
H – rastojanje između plafona i dna kotla

Koeficijent temperaturnog polja ložišta (M) ovisi od vrste ložišta i njegove geometrije, te se računa:

M= A+B⋅x (5.7)

gdje je:
A = 0,59 – empirijski koeficijent za ugalj, tj. čvrsto gorivo
B = 0,5 – empirijski koeficijent za ugalj, tj. čvrsto gorivo

Iz ovog slijedi da koeficijent temperaturnog polja iznosi

M = A + B ⋅ x = 0,59 + 0,5 ∙ 0,3 = 0,74 (5.8)

Debljina sloja koji zrači iznosi:

3,6 ⋅ VF 3,6 ∙ 3 422,9

s= = = 14,8 m (5.9)
Az 830

gdje je:
VF = 3 422,9 m3 – zapremina ložišta (poglavlje 4.)
Az = 830 m2 – ukupna površina ložišta koja ograničava produkte sagorijevanja (tabela 4.2)

Budući da samo troatomni i višeatomni produkti sagorijevanja zrače toplinu, parcijalni pritisak samo
tih gasova uzima se u obzir:

(H2 O)w (CO2 )w (SO2 )w

p = p(H2O)w + p(CO2)w + p(SO2)w = + + (5.10)
100 100 100

𝑝 = 0,149 + 0,087 + 0 = 0,24

gdje je:
(CO2)w = 14,93 [%] – procenutalni sastav vlažne komponente CO2 pri λ=1,2 (tabela 1.6)
(H20)w = 8,66 [%] – procenutalni sastav vlažne komponente H2O pri λ=1,2 (tabela 1.6)

55
Boltzmannova konstanta se određuje kao:

QN
1 599 000,4
B0 = = = 3,34 (5.11)
QN
0 179 078

gdje je:
QN
1 = 599 000,4 kW – količina toplote unešena u ložište (poglavlje 2.8)
Q0 = 179 078 kW – količina toplote prihvaćena u isparivaču (poglavlje 2.8.)

Iz literature [3] (na strani 4.185, iz tabele 4.23) usvaja se stepen crnoće ložišta, za hrapavu čeličnu
ploču, za najvišu ponuđenu temperaturu od 371oC: ε1= 0,975

Stvarna temperatura u ložištu računa se prema:

TF0 ⋅ B00,6 1901,09 ∙ 3,340,6

TP1 = = = 1405,2 °C (5.12)
M ⋅ ε10,6 + B00,6 0,74 ∙ 0,9750,6 + 3,340,6

gdje je:
TF0 = 1901,09 oC – teorijska temperatura u ložištu (poglavlje 2.9.)
M = 0,74 – koeficijent temperaturnog polja

Koeficijent slabljenja zračenja za svijetli dio plamena:

c
k VS = 0,03 ⋅ (2 − ε1 ) ⋅ (0,0016 ⋅ TP1 − 0,5) ⋅ (5.13)
h

0,524
k VS = 0,03 ⋅ (2 − 0,975) ⋅ (0,0016 ⋅ 1405,2 − 0,5) ⋅ = 0,73
0,038

gdje je:
c/h = 0,524/0,038 – odnos komponenti ugljika i vodonika u gorivu

Koeficijent slabljenja svijetlog dijela plamena:

εVS = 1 − e−kVS⋅p⋅s = 1 − e−0,73⋅0,24⋅14,8 = 0,93 (5.14)

Koeficijent slabljenja zračenja za nesvijetli dio plamena računamo kao:

(0,8 + 1,6 ⋅ p(H2O)w ) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ TP1 )

k NSV = (5.15)
√s ⋅ p

(0,8 + 1,6 ⋅ 0,087) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ 1405,2)

k NSV = = 0,23
√14,8 ⋅ 0,24

Koeficijent slabljenja nesvijetlog dijela plamena:

εNSV = 1 − e−kNSV⋅p⋅s = 1 − e−0,23⋅0,24⋅14,8 = 0,56 (5.16)

Stepen crnoće plamena (efekat stepena crnoće plamena):

εF = m ⋅ εSV + (1 − m) ⋅ εNSV = 0,8 ⋅ 0,93 + (1 − 0,8) ⋅ 0,56 = 0,86 (5.17)

56
gdje je:
m = 0,8 – koeficijent odnosa svijetlog dijela plamena u odnosu na nesvijetli za sprašeni ugalj, uzet
prema preporukama iz literature [6] (na strani 153, iz tabele 14).

Stepen crnoće potpuno ekranisanog ložišta sa sagorijevanjem u letu se računa:

εF 0,86
ε1 = = = 0,97 (5.18)
εF + (1 − εF ) ⋅ ψ ⋅ ξ 0,86 + (1 − 0,86) ⋅ 0,48 ⋅ 0,45

gdje je:
Ψ = 0,5 – faktor ekranisanja kotla
ξ = 0,45 – stepen zaprljanosti ložišta ekrana pri loženju ugljenim prahom – vrijednost uzeta iz
literature [6] (tabela 15, strana 156.)

Sa izračunatom vrijednosti 𝜀1 = 0.98 cijeli proračun stepena crnoće se ponavlja:

Stvarna temperatura u ložištu :

TF0 ⋅ B00,6 1901,09 ∙ 3,340,6

TP1 = = = 1403,4 °C (5.19)
M ⋅ ε10,6 + B00,6 0,74 ∙ 0,970,6 + 3,340,6

Koeficijent slabljenja zračenja za svijetli dio plamena:

c
k VS = 0,03 ⋅ (2 − ε1 ) ⋅ (0,0016 ⋅ TP1 − 0,5) ⋅ (5.20)
h

0,524
k VS = 0,03 ⋅ (2 − 0,97) ⋅ (0,0016 ⋅ 1403,4 − 0,5) ⋅ = 0,74
0,038

Koeficijent slabljenja svijetlog dijela plamena:

εVS = 1 − e−kVS⋅p⋅s = 1 − e−0,74⋅0,24⋅14,8 = 0,93 (5.21)

Koeficijent slabljenja zračenja za nesvijetli dio plamena:

(0,8 + 1,6 ⋅ p(H2O)w ) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ TP1 )

k NSV = (5.22)
√s ⋅ p

(0,8 + 1,6 ⋅ 0,087) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ 1403,4)

k NSV = = 0,23
√14,8 ⋅ 0,24

Koeficijent slabljenja nesvijetlog dijela plamena:

εNSV = 1 − e−kNSV⋅p⋅s = 1 − e−0,23⋅0,24⋅14,8 = 0,56 (5.23)

Stepen crnoće plamena (efekat stepena crnoće plamena):

εF = m ⋅ εSV + (1 − m) ⋅ εNSV = 0,8 ⋅ 0,93 + (1 − 0,8) ⋅ 0,56 = 0,87 (5.24)

57
Stepen crnoće potpuno ekranisanog ložišta sa sagorijevanjem u letu je sada:

εF 0,87
ε1 = = = 0,97 (5.25)
εF + (1 − εF ) ⋅ ψ ⋅ ξ 0,87 + (1 − 0,87) ⋅ 0,48 ⋅ 0,45

Pošto se dobila potpuno ista vrijednost kod ponovnog proračuna za stepen crnoće usvaja se ε1 = 0.98

Ozračena površina ložišta iznosi:

2
1,76 ⋅ 1010 ⋅ QN 0
3 1 TF0
A01 = 3
√ ⋅ ( − 1) (5.26)
M ⋅ ε1 ⋅ ξ ⋅ TF2 ⋅ TF0 M2 TF2

2
1,76 ⋅ 1010 ⋅ 179 078 3 1 1901,09
A01 = √ ⋅ ( − 1) = 387,9m2
0,74 ⋅ 0,97 ⋅ 0,45 ⋅ 1573,22 ⋅ 1901,093 0,742 1573,22

gdje je:
Q0 = 179 078 kW – količina toplote prihvaćena u isparivaču (poglavlje 2.8.)
M = 0,74 – koeficijent temperaturnog polja
ε1 = 0,98 – stepen crnoće potpuno ekranisanog ložišta
ξ = 0,45 – stepen zaprljanosti ložišta
TF2 = 1573,22 [K] – temperatura gasova na izlazu iz isparivača (poglavlje 2.11.)
TF0 = 1901,09 [K] – teorijska temperatura dobijena u ložištu (poglavlje 2.9.)

U poređenju sa ozračenom površinom određenom u poglavu 4 greška iznosi:

∣ 𝐴0 − 𝐴01 ∣ ∣ 398,2 − 387,9 ∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 2,6 % < 5 % (5.27)
𝐴0 398,2

58
6 TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE

6.1 Temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2

Stanje pregrijane pare na izlazu iz pregrijača pare 2 (zadano postavkom zadatka):

po = 135 bar
o
t iz
pp = 550 C

Ovom stanju odgovara entalpija (poglavlje 2.6):

is = 3466,2 kJ/kg
Količina topline prihvaćena u pregrijaču pare 2:

QN
s = 81 360 kW - sračunato u tački 2.8.5

Entalpija pregrijane pare na ulazu u pregrijač pare 2 određuje se iz izraza:

QN
sPP2 81 360
iPul = iPiz − ⁄
N = 3466,2 − 180 = 3014,2 kJ kg (6.1)
D1

Na osnovu poznate entalpije iPul i po dobija se temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2:

o
t ul
pp = 399,7 C

6.2 Temperatura pare na ulazu u međupregrijač

Stanje pregrijane vodene pare na izlazu iz međupregrijača je:

pmp = 44 bar – zadano postavkom zadatka

o
t iz
mp = 547 C – usvojeno u tački 2.6.

Ovom stanju odgovara entalpija (iz poglavlja 2.6):

iMP iz = 3549,5 kJ/kg

Entalpija pregrijane pare na ulazu u međupregrijač određuje se iz izraza:

QN
MP 82 764
iMPul = iMPizl − N = 3549,5 − 180 = 3089,7 kJ/kg (6.2)
DMP

Na osnovu poznate entalpijeiMPul i pmp dobija se temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2:

o
t ul
mp = 352,3 C

59
6.3 Temperatura na ulazu u pregrijač pare 1

Stanje pregrijane vodene pare na izlazu iz pregrijača pare 1 je:

po = 135 bar – zadano postavkom zadatka

o
t iz
pp1 = 399,7 C – jednaka je temperaturi na ulazu u PP2

Ovom stanju odgovara entalpija(izračunata u 6.1):

iPP1 iz = 3014,2 kJ/kg

Entalpija pregrijane pare na ulazu u međupregrijač određuje se iz izraza:

QN
sPP1 81 360
iPP1 ul = iPP1 iz − ⁄
N = 3014,2 − 180 = 2562,2 kJ kg (6.3)
D1

Na osnovu poznate entalpije iPP1 ul i ppp dobija se temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2:

o
t ul
mp = 333,8 C

6.4 Temperatura na ulazu u zagrijač vode

Entalpija vode na izlazu iz zagrijača vode (ekonomajzera) dobijena je u stavci 2.8.2. za za parametre:

pzv = 170 bar – zadano postavkom zadatka

t iz o
mp = 327,4 C – usvojeno u tački 2.6.

i iznosi:
ie = iZVizl = 1567,3 kJ/kg

Entalpija pregrijane pare na ulazu u zagrijač vode određuje se iz izraza:

QN
ZV 84 636
iZVul = iZVizl − N = 1567,3 − 180 = 1097,1 kJ/kg (6.4)
DZV

Na osnovu poznate entalpijeiZVul i pzv dobija se temperatura pare na ulazu u pregrijač pare 2:

o
t ul
zv = 252,3 C

60
7 PRORAČUN KOTLOVSKIH ELEMENATA

7.1 Razmjena topline kondukcijom

U čvrstim tijelima do provođenja topline (kondukcije) dolazi djelomično zbog sudaranja

susjednih molekula koje osciluju oko svojih srednjih položaja, a djelimično usljed zračenja. Ako je
čvrsto tijeli neki metal, onda postoji veliki broj pokretnih elektrona koji se lako kreću kroz materiju u
prolazu od jednog do drugog atoma pa oni doprinose u raspoređivanju energije u metalu. U stvari
uticaj pkretnih elektrona je u metalima predominantan, čime se objašnjava postojeća veza između
provođenja topline i električne provodljivosti.

Fourierov zakon provođenja topline je zasnovan na empirijskom posmatranju

jednodimenzionalnog stacionarnog toka topline kroz čvrsto tijelo (slika 7.1.). Zbog kontinuiteta slijedi
da je toplinski fluks kroz uzastopne površine konstantan. Fourierov zakon izražava se jednačinom:
dt
Q = −λ ∙ A ∙ (7.1)
dx
Gdje je λ konstanta proporcionalnosti koja se naziva koeficijent kondukcije ili koeficijent
termičke provodljivosti i osobina je materijala kroz koji se provodi toplina. A predstavlja površinu
presjeka poprečnog na provođenje topline, a znak minusa pokazuje da je toplinski tok pozitivan u
smjeru pada temperature.

Slika 7.1. Jednodimenzionalno stacionarno provođenje top0line kroz ravan zid

Ako su unutrašnja i spoljna površina dugačke cijevi, svaka od njih na jednoj temperaturi,
toplina će radijalno teći kroz zid cijevi. S obzirom na simetriju, svaka cilindrična površina,
koncentrična na osu cijevi predstavlja izotermsku površinu a smjer toplinskog fluksa je upravan na
svaku ovu površinu. Da bi se izračunao toplinski fluks posmatra se jedinica dužine cijevi a ne površina.

S obzirom da površina sukcesivnih slojeva raste s porastom poluprečnika, temperaturski

gradijent opada sa poluprečnikom. Raspodjela temperature izgleda kao na slici 7.2. Posmatranjem
neke elementarne cilindične cijevi debljine dr i koristeći se izrazom 7.1. može se izvesti izraz za
toplinski fluks Q :
dt
Q = −λ ∙ 2πr ∙ (7.2)
dr

61
Integracijom izraza u granicama sa slike 7.1. dobija se:
r2
Q ln = −2πλ ∙ (t 2− t1 ) (7.3)
r1
−2πλ ∙ (t 2− t1 )
Q= r (7.4)
ln r2
1

Slika 7.2. Radijalni protok topline kroz zidove tanke cijevi

7.2 Razmjena topline konvekcijom

Razmjena topline između fluida i čvrstog tijela česta je pojava u inžinjerskoj praksi, s obzirom
da su fluidi nosioci topline u raznim tehničkim uređajima, termo i rashladnim postrojenjima itd.
Konvektivni prijenos topline u fluidu ostvaruje se intenzivnim premiještanjem mikro- i makročestica
(vrtloga), dok je kondukcija molekulski prijenos topline u gasovima i tečnostima.

Količina topline razmjenjena konvekcijom zavisi od količine fluida koja se premješta normalno
ka površini ili od površine čvrstog zida, tj. od režima strujanja koje može biti laminarno, prijelazno i
turbulentno (slika 7.3.).

Slika 7.3. Režimi strujanja fluida preko ravne ploče

62
Bezdiomenzionalni brojevi značajni za konvektivni prijenos topline su :
wL υ hL
Re = ; Pr = ; Nu = (7.5)
υ a λ
 Reynoldsov broj (Re) vezan je za režim strujanja fluida i predstavlja odnos inercijalni sile
prema sili uslijed molekularne razmjene impulsa.
 Prandtlov broj (Pr) funkcija je čisto fizičkih osobina fluida. Karakteriše vezu između brzinskog i
temperaturnog polja u struji fluida.
 Nusseltov broj (Nu) je bezdimenzionalna kombinacija veličina koje karakterišu toplotne
pojave na granici faza , definiše sličnost graničnih uslova.

Određivanje koeficijenta prijelaza topline u kotlovskoj praksi, zbog složenih procesa prijenosa
topline zračenjem i konvekcijom, zahtjevan je zadatak. Ove se poteškoće javljaju u kotlovskim
elementima sa dominantnim zračenjem ali gdje se ni konvekcija ne može isključiti.

Termički proračun čisto konvektivnih grijnih površina je tačniji i lakši od proračuna ložišta
zato što se koeficijenti prijelaza topline mogu relativno tačno odrediti. Najveća odstupanja između
proračunatih vrijednosti i vrijednosti ostvarenih u pogonu nastaju zbog netačne procjene toplinskog
otpora naslaga na grijnim površinama. [1]

U nastavku je prikazan postupak određivanja koeficijenata prijelaza topline za svaki kotlovski

elemenat posebno.

7.3 Proračun pregrijača pare 2

Početak proračuna pregrijača pare zahtijeva usvajanje geomterije izmjenjivača topline pomoću koje se
dobija njegova površina. Prečnici su usvojeni prema literaturi [7] (čelične bešavne cijevi, strana 435).

Prečnici cijevi:
ds = 57 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 50 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =4 – broj zmija u zavjesi
m = 50 – broj zavjesa
lm = 52 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.11 m – korak po širini
s2 = 0.25 m – korak po dubini
n =3 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 50,4 usvaja se: m = 50 (7.6)

lm = (n + 1) ∙ a = (3 + 1) ∙ 13 = 52 m (7.7)

Geometrijski parametri su usvojeni na osnovu podataka iz literature [3] (na stranicama od 4.349 do
4.353, primjeri dimenzionisanja pregrijača pare). Geometrija pregrijača pare prikazana je na slici 7.5.

a = 13 m – širina dimnog kanala

b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 1,80 m – visina pregrijača pare

63
Dodatni podaci potrebni za proračun:

Qs1 = 81 360 kW – količina toplote predana pregrijaču pare 2 (poglavlje 2.8.5.)

tPulPP =399,7o C – temperatura na ulazu u pregrijač pare 2 (poglavlje 6.1.)
tPizlPP = 550 o C – temperatura na izlazu iz PP2 (prema postavci zadatka)
tGul = tF2 = 1573,2 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.10.)
tGiz = tPP2 = 1123,3 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 2.11.1)

Slika 7.4. Dijagram razlike temperatura za pregrijač pare 2

Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni koridorni raspored cijevi sa glavnim oznakama. Strujanje dimni
plinovi – para je suprotnosmjerno.

Slika 7.5. Geometrija pregrijača pare 2

64
Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica pregrijača i zidova kotla srednja dužina
cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzima vrijednost tog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,4 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (3 + 1) ∙ 12,6 = 50,4 m

Površina cijevnog registra pregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,057 ⋅ 3,14 ⋅ 50,4 ⋅ 4 ⋅ 50 = 1804,1 m2 (7.8)

Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:

QS
A0P = (7.9)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 1023,2 − 723,6
Δt SRln = = = 864,8 °C
Δt 1023,2
ln v ln
723,6
Δt m

Δt v = 1573,2 − 550 = 1023,2 °C

Δt m = 1123,3 − 399,7 = 723,6 °C

gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijač pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz pregrijača pare

Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
k= (7.10)
1 1
+R+
α1 α2

gdje je:
α1 [W/m2K] – koeficijent prijelaza topline s produkata sagorijevanja na zid
α2 [W/m2K] – koeficijent prijelaza topline s zida na vodenu paru
R – toplinski otpor kroz stijenku cijevi i toplinski otpor usljed zaprljanosti

R = R 0 ⋅ Cd + ΔR (7.11)

gdje je:
R0 – početni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju čvrstog
goriva, određuje se prema literaturi [3] (slika 4.112, na strani 4.117.) na osnovu brzine
gasova
Cd – korekcioni faktor za određivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju čvrstih
goriva, određuje se prema [3] (slika 4.115, na strani 4.118.)
ΔR – popravni koeficijent zaprljanosti, određuje se prema [3] (tabela 4.11, na strani
4.118)

65
Brzina gasova potrebna za određivanje R0 računa se iz izraza:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.12)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,02 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,24 (ulaz u pregrijač pare 2, prema tabeli 2.2) interpolacijom na osnovu
tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,057 ⋅ 50 ⋅ 12,6 = 127,9 m2 (7.13)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 57 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 50 – broj zavjesa

Srednja temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 1573,2 + 1123,3

t gSR = = = 1348,3 °C (7.14)
2 2

Sada se prema izrazu 7.12 brzina gasova može izračunati:

29,32 ⋅ 7,02 ⋅ (273,15 + 1348,3)

wg = = 9,5 m/s
273,15 ⋅ 127,9

Sada se sa navedenih dijagrama mogu očitati vrijednosti:

R0 = 0,51 · 10-2 m2 K/W
Cd = 1,55
ΔR = 0,00172

Prema izrazu 7.11 vrijednost toplinskog otpora je:

R = 0,51 · 10−2 ⋅ 1,55 + 0,00172 = 0,0097 m2 K/W

Koeficijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid:

α1 = α1K + α1Z (7.15)

gdje je:
α1K – koeficijent prijelaza topline konvekcijom
α1Z – koeficijent prijelaza topline zračenjem

Koeficijent prijelaza topline zračenjem određuje se na osnovu zračenja troatomnih i višeatomnih

gasova. Budući da je količina sumpora u produktima sagorijevanja zanemariva, zanemaruje se i uticaj
zračenja ovog gasa.

66
 αCO2 + αH2O
α1Z = (7.16)
t gUL − t gIZL

αCO2, αH2O – koeficijenti prelaza toplote usljed zračenja troatomnih gasova koji se računaju prema:

αCO2 = 11,2 ⋅ S ⋅ (pCO2 ⋅ s)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ t gSR )3,1 (7.17)

W
αCO2 = 11,2 ⋅ 0,8 ⋅ (0,1519 ⋅ 0,31)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 1348,3)3,1 = 8385,2 2
m K
3
αH2O = 1,31 ⋅ S ⋅ (40 − 71,4 ⋅ pH2O ⋅ s)0,6 (0,01 ⋅ t gSR )2,37+1,38 √(pH2O ⋅s) (7.18)

3 W
αH2O = 1,31 ⋅ 0,8 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 0,1938 ⋅ 0,31)0,6 (0,01 ⋅ 1348,3)2,37+1,38 √(0,1938⋅0,31) = 17 337,4
m2 K

gdje je:
S = 0,8 – prema preporukama iz literature [3] (na strani 4.327)
s = 0,38 – sloj koji zrači
tgSR = 1348,3 °C – srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,1938 – parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,1519 – parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja

Sloj koji zrači se računa prema:

1,8 1,8 1,8
s= = = = 0,31 m (7.19)
1 1 1 1 1 1 1 1 1
+ + + + + +
a′ b′ c′ a′ s2 − ds h 12,6 0,193 1,80

Gdje su : a', b', c' – širina, dubina i visina komore obrazovane dvjema susjednim zavjesama.

Sada se iz izraza 7.16. može izračunati koeficijent prijelaza topline zračenjem sa troatomnih gasova na
površinu pregrijača pare:

17 337,4 + 8385,2 W
α1Z = = 57,17 2
1573,2 − 1123,3 m K

Koeficijent prijelaza topline konvekcijom se računa:

W
α1k = Cz ⋅ CΦ ⋅ α1d = 1 ⋅ 0,98 ⋅ 61,8 = 60,5 (7.20)
m2 K

gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.95, slika 4.91):
Cz = f(z) = 1 – za broj redova po dubini z > 30
CΦ = f(tgSR; rH2O) = 0,98 – za rH2O = 0,1938 (udio vlage, poglavlje 1) i t gSR = 1348,3 °C
2
α1d = f(wg;ds) = 61 W/m K – koeficijent prijelaza topline

Koefcijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid sada se može izračunati prema izrazu
7.15 :
W
α1 = 57,17 + 60,5 = 117,67 2
m K

Koeficijent α2 koji predstavlja koeficijent prijelaza topline s stjenke cijevi na vodenu paru se određuje
na sljedeći način:

α2 = Cd1 ⋅ α′2 (7.21)

67
gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.99, slika 4.95):

Cd1 = f(du) = 0,88

α'2 = f(psm; tpSR; wp) – Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prijelaza topline (α'2)
potrebne su vrijednosti srednjeg pritiska pare psm, srednje
temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm. Srednji pritisak pare
psm usvaja se kao konstanta, na osnovu pritiska pregrijane pare iz
postavke zadatka.

Srednja brzina pare može se odrediti na osnovu jednačine kontinuiteta:

1
D1N = ρp ⋅ AV ⋅ wsm = ⋅ AV ⋅ wp (7.22)
vp
vp ⋅ D1N 0,0221 ⋅ 180 m
wp = = = 9,56 (7.23)
Av 0,393 s

gdje je:
D1 = 180 kg/s – produkcija pare
vp = 0,0221 m3/kg – specifična zapremina pare, dobijena iz priručnika [5] za odobreni pritisak od
135 bar i srednju temperaturu pare tpSR = (550+399,7)/2 = 474,9 °C (slika 7.4)

d2u ⋅ π 0,052 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 50 ⋅ 4 ⋅ = 0,393 m2 (7.24)
4 4

Na osnovu psm, tpSR i wp očitan je koeficijent α'2 = 1890 W/m2K

Pa je konačno:
α2 = 0,88 ⋅ 1890 = 1663,2 W/m2 K

Na osnovu dobijenih vrijednosti toplinskog otpora, koeficijenta prijelaza topline s produkata

sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, dobija se konačni koeficijent prijenosa topline, prema
izrazu 7.10. i iznosi:
1 W
k= = 52,5 2
1 1 m K
+ 0,0097 +
117,7 1663,2

Odnosno, prema izrazu 7.9. površina pregrijača oare iznosi:

QS 81 360 000
A0P = = = 1791,9 m2
k ⋅ Δt SR.ln 52,5 ⋅ 864,8

Greška iznosi:

∣ AP − A0P ∣ ∣ 1804,1 − 1791,9 ∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,68 % < 5 % (7.25)
AP 1804,1

što zadovoljava.

68
7.4 Proračun međupregrijača pare

Početak proračuna međrupregrijača pare, kao i u predhodnom slučaju za pregrijač pare 2, zahtijeva
usvajanje geomterije izmjenjivača topline pomoću koje se dobija njegova površina. Prečnici su
usvojeni prema literaturi [7] (čelične bešavne cijevi, strana 435).

Prečnici cijevi:
ds = 60,3 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 50 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =6 – broj zmija u zavjesi
m = 52 – broj zavjesa
lm =65 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.11 m – korak po širini
s2 = 0.24 m – korak po dubini
n =4 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 52,5 usvaja se: m = 52 (7.26)

lm = (n + 1) ∙ a = (4 + 1) ∙ 13 = 65 m (7.27)

Geometrijski parametri su usvojeni na osnovu podataka iz literature [3] kao i kod pregrijača pare 2.
Geometrija međupregrijača prikazana je na slici 7.7.
a = 13 m – širina dimnog kanala
b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 3,63 m – visina međupregrijača pare

Dodatni podaci potrebni za proračun:

Qs1 = 82 764 kW – količina toplote prihvaćena u međupregrijaču (poglavlje 2.8.6.)
o
tPulMP =399,7 C – temperatura na ulazu u međupregrijač (poglavlje 6.2.)
tPizlMP = 547 o C – temperatura na izlazu iz međupregrijača (poglavlje 2.6.)
tGul = tPP2 = 1123,3 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.11.1)
tGiz = tMP = 876,9 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 2.11.2)

Slika 7.6. Dijagram razlike temperatura za međupregrijač

69
Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni koridorni raspored cijevi sa glavnim oznakama. Strujanje dimni
plinovi – para je suprotnosmjerno.

Slika 7.7. Geometrija međupregrijača

Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica međupregrijača i zidova kotla srednja
dužina cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzma vrijednost tog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,2 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (4 + 1) ∙ 12,6 = 63 m

Površina cijevnog registra međupregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,0603 ⋅ 3,14 ⋅ 63 ⋅ 6 ⋅ 52 = 3721,7 m2 (7.28)

Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:

QS
A0P = (7.29)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 576,3 − 524,6
Δt SRln = = = 550,04 °C
Δt 576,3
ln Δt v ln
m 524,6

Δt v = 1123,3 − 547 = 576,3 °C

Δt m = 876,9 − 352,3 = 524,6 °C
gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u međupregrijač
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz međupregrijača

70
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
k= (7.30)
1 1
α1 + R + α2

gdje je:
α1 [W/m2K] – koeficijent prijelaza topline s produkata sagorijevanja na zid
α2 [W/m2K] – koeficijent prijelaza topline s zida na vodenu paru
R – toplinski otpor kroz stijenku cijevi i toplinski otpor usljed zaprljanosti

R = R 0 ⋅ Cd + ΔR (7.31)

gdje je:
R0 – početni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju čvrstog
goriva, određuje se prema literaturi [3] (slika 4.112, na strani 4.117.) na osnovu brzine
gasova
Cd – korekcioni faktor za određivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju čvrstih
goriva, određuje se prema [3] (slika 4.115, na strani 4.118.)
ΔR – popravni koeficijent zaprljanosti, određuje se prema [3] (tabela 4.11, na strani
4.118)

Brzina gasova potrebna za određivanje R0 računa se iz izraza:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.32)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,12 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,26 (ulaz u međupregrijač, prema tabeli 2.2) interpolacijom na osnovu
tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,0603 ⋅ 52 ⋅ 12,6 = 124,3 m2 (7.33)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 60,3 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 52 – broj zavjesa

Srednja temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 1123,3 + 876,9

t gSR = = = 1000,1 °C (7.34)
2 2
Sada se prema izrazu 7.12 brzina gasova može izračunati:

29,32 ⋅ 7,12 ⋅ (273,15 + 1000,1)

wg = = 7,8 m/s
273,15 ⋅ 124,3

71
Sada se sa navedenih dijagrama mogu očitati vrijednosti:
R0 = 0,72 · 10-2 m2 K/W
Cd = 1,58
ΔR = 0,00172

Prema izrazu 7.11 vrijednost toplinskog otpora je:

R = 0,72 · 10−2 ⋅ 1,58 + 0,00172 = 0,0131 m2 K/W

Koeficijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid:

α1 = α1K + α1Z (7.35)

gdje je:
α1K – koeficijent prijelaza topline konvekcijom
α1Z – koeficijent prijelaza topline zračenjem

Koeficijent prijelaza topline zračenjem određuje se na osnovu zračenja troatomnih i višeatomnih

gasova. Budući da je količina sumpora u produktima sagorijevanja zanemariva, zanemaruje se i uticaj
zračenja ovog gasa.

αCO2 + αH2O
α1Z = (7.36)
t gUL − t gIZL

αCO2, αH2O – koeficijenti prelaza toplote usljed zračenja troatomnih gasova koji se računaju prema:

αCO2 = 11,2 ⋅ S ⋅ (pCO2 ⋅ s)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ t gSR )3,1 (7.37)

W
αCO2 = 11,2 ⋅ 0,8 ⋅ (0,1519 ⋅ 0,31)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 1000,1)3,1 = 3322,6 2
m K
3
αH2O = 1,31 ⋅ S ⋅ (40 − 71,4 ⋅ pH2O ⋅ s)0,6 (0,01 ⋅ t gSR )2,37+1,38 √(pH2O ⋅s) (7.38)

3 W
αH2O = 1,31 ⋅ 0,8 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 0,1938 ⋅ 0,31)0,6 (0,01 ⋅ 1000,1)2,37+1,38 √(0,1938⋅0,31) = 7286,6
m2 K

gdje je:
S = 0,8 – prema preporukama iz literature [3] (na strani 4.327)
s = 0,31 – sloj koji zrači
tgSR = 1000,1 °C – srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,1938 – parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,1519 – parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja

Sloj koji zrači se računa prema:

1,8 1,8 1,8
s= = = = 0,31 m (7.39)
1 1 1 1 1 1 1 1 1
+ + + + + +
a′ b′ c′ a′ s2 − ds h 12,6 0,18 3,63

Gdje su : a', b', c' – širina, dubina i visina komore obrazovane dvjema susjednim zavjesama.

Sada se iz izraza 7.16. može izračunati koeficijent prijelaza topline zračenjem sa troatomnih gasova na
površinu pregrijača pare:

7286,6 + 3322,6 W
α1Z = = 43,1 2
1123,3 − 876,9 m K

72
Koeficijent prijelaza topline konvekcijom se računa:

W
α1k = Cz ⋅ CΦ ⋅ α1d = 1 ⋅ 0,99 ⋅ 51 = 50,5 (7.40)
m2 K

gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.95, slika 4.91):
Cz = f(z) = 1 – za broj redova po dubini z > 30
CΦ = f(tgSR; rH2O) = 0,99 – za rH2O = 0,1938 (udio vlage, poglavlje 1) i t gSR = 1000,1 °C
α1d = f(wg;ds) = 51 W/m2K – koeficijent prijelaza topline

Koefcijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid sada se može izračunati prema izrazu
7.15 :
W
α1 = 43,1 + 50,5 = 93,6 2
m K

Koeficijent α2 koji predstavlja koeficijent prijelaza topline s stjenke cijevi na vodenu paru se određuje
na sljedeći način:

α2 = Cd1 ⋅ α′2 (7.41)

gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.99, slika 4.95):

Cd1 = f(du) = 0,88

α'2 = f(psm; tpSR; wp) – Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prijelaza topline (α'2)
potrebne su vrijednosti srednjeg pritiska pare psm, srednje
temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm. Srednji pritisak pare
psm usvaja se kao konstanta, na osnovu pritiska pregrijane pare iz
postavke zadatka.

Srednja brzina pare može se odrediti na osnovu jednačine kontinuiteta:

1
D1N = ρp ⋅ AV ⋅ wsm = ⋅ AV ⋅ wp (7.42)
vp
N
vp ⋅ D1 0,0723 ⋅ 180 m
wp = = = 21,2 (7.43)
Av 0,613 s

gdje je:
D1 = 180 kg/s – produkcija pare
vp = 0,0723 m3/kg – specifična zapremina pare, dobijena iz priručnika [5] za pritisak
međupregrijanja od 44 bar i srednju temperaturu pare tpSR = (547+352,3)/2 =
449,7 °C (slika 7.4)

Površina iz predhodnog izraza:

d2u ⋅ π 0,052 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 52 ⋅ 6 ⋅ = 0,613 m2 (7.44)
4 4

Na osnovu psm, tpSR i wp koeficijent α'2 = 1120 W/m2K

Pa je konačno:
α2 = 0,88 ⋅ 1090 = 959,2 W/m2 K

73
Na osnovu dobijenih vrijednosti toplinskog otpora, koeficijenta prijelaza topline s produkata
sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, dobija se konačni koeficijent prijenosa topline, prema
izrazu 7.10. i iznosi:
1 W
k= = 40,3 2
1 1 m K
93,6 + 0,0131 + 959,2

Odnosno, prema izrazu 7.9. površina pregrijača oare iznosi:

QS 82 764 000
A0P = = = 3731,3 m2
k ⋅ Δt SR.ln 40,3 ⋅ 550,4

Greška iznosi:

∣ AP − A0P ∣ ∣ 3721,7 − 3731,3 ∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,26 % < 5 % (7.45)
AP 3721,7

što zadovoljava.

7.5 Proračun pregrijača pare 1

Na početku proračuna, kao kod predhodna dva kotlovska elementa, usvaja se geometrija pregrijača
pare 1. Prečnici su usvojeni prema literaturi [7] (čelične bešavne cijevi, strana 435).

Prečnici cijevi:
ds = 60,3 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 50 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =5 – broj zmija u zavjesi
m = 57 – broj zavjesa
lm =65 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.11 m – korak po širini
s2 = 0.22 m – korak po dubini
n =8 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 57,3 usvaja se: m = 57 (7.46)

lm = (n + 1) ∙ a = (8 + 1) ∙ 13 = 117 m (7.47)

Geometrijski parametri su usvojeni na osnovu podataka iz literature [3] (na stranicama od 4.344 do
4.353, primjeri dimenzionisanja pregrijača pare). Geometrija pregrijača pare prikazana je na slici 7.7.
a = 13 m – širina dimnog kanala
b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 5,6 m – visina pregrijača pare

Dodatni podaci potrebni za proračun:

Qs1 = 81 360 kW – količina toplote prihvaćena u pregrijaču pare 1 (poglavlje 2.8.5.)
o
tPulPP =333,8 C – temperatura na ulazu u pregrijač pare 1(poglavlje 6.2.)
tPizlPP = 399,7o C – temperatura na izlazu iz pregrijača pare (poglavlje 6.1.)
tGul = tMPiz = 876,9 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.11.1)
tGiz = tPP1 = 642,1 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 2.11.3)

74
 Slika 7.8. Dijagram razlike temperatura za pregrijač pare 1

Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni koridorni raspored cijevi sa glavnim oznakama. Strujanje dimni
plinovi – para je suprotnosmjerno.

Slika 7.9. Geometrija pregrijača pare 1

Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica pregrijača i zidova kotla srednja dužina
cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzma vrijednosttog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,2 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (8 + 1) ∙ 12,6 = 113,4 m

Površina cijevnog registra pregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,0603 ⋅ 3,14 ⋅ 113,4 ⋅ 5 ⋅ 57 = 6119,3 m2 (7.48)

75
Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:
QS
A0P = (7.49)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 537,2 − 308,3
Δt SRln = = = 412,2 °C
Δt 537,2
ln Δt v ln 308,3
m

Δt v = 876,9 − 399,7 = 537,2 °C

Δt m = 642,1 − 333,8 = 308,3 °C
gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijač pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz pregrijača pare
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
k= (7.50)
1 1
α1 + R + α2

gdje je:
α1 [W/m2K] – koeficijent prelaza topline s produkata sagorijevanja na zid
α2 [W/m2K] – koeficijent prelaza topline s zida na vodenu paru
R – toplinski otpor kroz stijenku cijevi i toplinski otpor usljed zaprljanosti

R = R 0 ⋅ Cd + ΔR (7.11)

gdje je:
R0 – početni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju čvrstog
goriva, određuje se prema literaturi [3] (slika 4.112, na strani 4.117.) na osnovu brzine
gasova
Cd – korekcioni faktor za određivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju čvrstih
goriva, određuje se prema [3] (slika 4.115, na strani 4.118.)
ΔR – popravni koeficijent zaprljanosti, određuje se prema [3] (tabela 4.11, na strani
4.118)

Brzina gasova potrebna za određivanje R0 računa se iz izraza:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.12)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,34 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,30 (ulaz u pregrijač zraka 2, prema tabeli 2.2) na osnovu tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

76
Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,0603 ⋅ 57 ⋅ 12,6 = 120,5 m2 (7.13)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 60,3 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 57 – broj zavjesa

Srednja temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 876,9 + 642,1

t gSR = = = 759,5 °C (7.14)
2 2

Sada se prema izrazu 7.12 brzina gasova može izračunati:

29,32 ⋅ 7,34 ⋅ (273,15 + 759,5)

wg = = 6,8 m/s
273,15 ⋅ 120,5

Sada se sa navedenih dijagrama mogu očitati vrijednosti:

R0 = 0,83 · 10-2 m2 K/W
Cd = 1,58
ΔR = 0,00172

Prema izrazu 7.11 vrijednost toplinskog otpora je:

R = 0,83· 10−2 ⋅ 1,58 + 0,00172 = 0,0149 m2 K/W

Koeficijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid:

α1 = α1K + α1Z (7.15)

gdje je:
α1K – koeficijent prijelaza topline konvekcijom
α1Z – koeficijent prijelaza topline zračenjem

Koeficijent prijelaza topline zračenjem određuje se na osnovu zračenja troatomnih i višeatomnih

gasova. Budući da je količina sumpora u produktima sagorijevanja zanemariva, zanemaruje se i uticaj
zračenja ovog gasa.

αCO2 + αH2O
α1Z = (7.16)
t gUL − t gIZL

αCO2, αH2O – koeficijenti prelaza toplote usljed zračenja troatomnih gasova koji se računaju prema:

αCO2 = 11,2 ⋅ S ⋅ (pCO2 ⋅ s)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ t gSR )3,1 (7.17)

W
αCO2 = 11,2 ⋅ 0,8 ⋅ (0,1519 ⋅ 0,28)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 759,5)3,1 = 1356,8 2
m K
3
αH2O = 1,31 ⋅ S ⋅ (40 − 71,4 ⋅ pH2O ⋅ s)0,6 (0,01 ⋅ t gSR )2,37+1,38 √(pH2O ⋅s) (7.18)

3 W
αH2O = 1,31 ⋅ 0,8 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 0,1938 ⋅ 0,28)0,6 (0,01 ⋅ 759,5)2,37+1,38 √(0,1938⋅0,28) = 3170,4
m2 K

77
gdje je:
S = 0,8 – prema preporukama iz literature [3] (na strani 4.327)
s = 0,28 – sloj koji zrači
tgSR = 1000,1 °C – srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,1938 – parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,1519 – parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja

Sloj koji zrači se računa prema:

1,8 1,8 1,8
s= = = = 0,28 m (7.39)
1 1 1 1 1 1 1 1 1
+ + + + + +
a′ b′ c′ a′ s2 − ds h 12,6 0,16 5,6

Gdje su : a', b', c' – širina, dubina i visina komore obrazovane dvjema susjednim zavjesama.

Sada se iz izraza 7.16. može izračunati koeficijent prijelaza topline zračenjem sa troatomnih gasova na
površinu pregrijača pare:

3170,4 + 1356,8 W
α1Z = = 19,3 2
876,9 − 642,1 m K

Koeficijent prijelaza topline konvekcijom se računa:

W
α1k = Cz ⋅ CΦ ⋅ α1d = 1 ⋅ 1,1 ⋅ 46 = 50,1 (7.40)
m2 K

gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.95, slika 4.91):
Cz = f(z) = 1 – za broj redova po dubini z > 30
CΦ = f(tgSR; rH2O) = 1,1 – za rH2O = 0,1938 (udio vlage, poglavlje 1) i t gSR = 759,5 °C
α1d = f(wg;ds) = 44,9 W/m2K – koeficijent prijelaza topline

Koefcijent prijelaza topline sa produkata sagorijevanja na zid sada se može izračunati prema izrazu
7.15 :
W
α1 = 19,3 + 44,9 = 64,2 2
m K

Koeficijent α2 koji predstavlja koeficijent prijelaza topline s stjenke cijevi na vodenu paru se određuje
na sljedeći način:

α2 = Cd1 ⋅ α′2 (7.41)

gdje su koeficijenti uzeti prema literaturi [3] (dijagram na strani 4.99, slika 4.95):

Cd1 = f(du) = 0,88

α'2 = f(psm; tpSR; wp) – Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prijelaza topline (α'2)
potrebne su vrijednosti srednjeg pritiska pare psm, srednje
temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm. Srednji pritisak pare
psm usvaja se kao konstanta, na osnovu pritiska pregrijane pare iz
postavke zadatka.
Srednja brzina pare može se odrediti na osnovu jednačine kontinuiteta:
1
D1N = ρp ⋅ AV ⋅ wsm = ⋅ AV ⋅ wp (7.42)
vp
vp ⋅ D1N 0,0157 ⋅ 180 m
wp = = = 5,1 (7.43)
Av 0,559 s

78
gdje je:
D1 = 180 kg/s – produkcija pare
vp = 0,0157 m3/kg – specifična zapremina pare, dobijena iz priručnika [5] za pritisak pregijanja
od 135 bar i srednju temperaturu pare tpSR = (399,7+333,8)/2 = 366,8 °C (slika
7.4)

Površina iz predhodnog izraza je:

d2u ⋅ π 0,052 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 57 ⋅ 5 ⋅ = 0,559 m2 (7.44)
4 4

Na osnovu psm, tpSR i wp koeficijent α'2 = 2420 W/m2K

Pa je konačno:
α2 = 0,88 ⋅ 1060 = 2129,6 W/m2 K

Na osnovu dobijenih vrijednosti toplinskog otpora, koeficijenta prijelaza topline s produkata

sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, dobija se konačni koeficijent prijenosa topline, prema
izrazu 7.10. i iznosi:

1 W
k= = 32,4 2
1 1 m K
64,3 + 0,0149 + 2129,6

Odnosno, prema izrazu 7.9. površina pregrijača oare iznosi:

QS 81 360 000
A0P = = = 6091,9 m2
k ⋅ Δt SR.ln 32,4 ⋅ 412,2

Greška iznosi:

∣ AP − A0P ∣ ∣ 6119,3 − 6091,9 ∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,45 % < 5 % (7.45)
AP 6119,3

što zadovoljava.

79
7.6 Proračun zagrijača vode

Na početku proračuna usvajaju se vrijednosti:

Prečnici cijevi:
ds = 38 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 32 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =5 – broj zmija u zavjesi
m = 50 – broj zavjesa
lm =26 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.11 m – korak po širini
s2 = 0.25 m – korak po dubini
n =1 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 50,4 usvaja se: m = 50 (7.46)

lm = (n + 1) ∙ a = (1 + 1) ∙ 13 = 26 m (7.47)

Geometrija zagrijača vode prikazana je na slici 7.7.

a = 13 m – širina dimnog kanala
b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 1,31 m – visina zagrijača vode

Dodatni podaci potrebni za proračun:

Qs1 = 84 636 kW – količina toplote prihvaćena u zagrijaču vode (poglavlje 2.8.5.)
o
tulZV =252,3 C – temperatura na ulazu u zagrijač vode (poglavlje 2.6.)
tizZV = 337,4o C – temperatura na izlazu iz zagrijača vode (poglavlje 2.8.3.)
tGul = tPP1 = 642,1 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.11.3)
tGiz = tZV = 383,7 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 2.11.4)

Slika 7.10. Dijagram razlike temperatura za zagrijač vode

80
Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni koridorni raspored cijevi sa glavnim oznakama.

Slika 7.11. Geometrija zagrijača vode

Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica zagrijača i zidova kotla srednja dužina
cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzma vrijednosttog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,2 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (1 + 1) ∙ 12,6 = 25,2 m

Površina cijevnog registra pregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,038 ⋅ 3,14 ⋅ 25,2 ⋅ 5 ⋅ 50 = 751,7 m2 (7.48)

Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:

QS
A0P = (7.49)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 304,7 − 131,4
Δt SRln = = = 206,04 °C
Δt 304,7
ln Δt v ln 131,4
m

Δt v = 642,1 − 337,4 = 304,7 °C

Δt m = 383,7 − 252,3 = 131,4 °C
gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijač pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz pregrijača pare
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

81
Koeficijent prijelaza topline k koji se određuje prema obrascu:
kW
𝑘 = 𝑘 ′ (1 + 0,0006 ⋅ t Gsr ) 2
m K

Gdje je :
k' [W/m2K] – koeficijent koji se usvaja u granicama od 0.5 do 0.7

Brzina strujanja dimnih plinova računa se prema:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.50)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,36 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,32 (ulaz u zagrijač vode, prema tabeli 2.2) interpolacijom na osnovu
tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,038 ⋅ 50 ⋅ 12,6 = 139,86 m2 (7.51)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 57 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 52 – broj zavjesa

Srednja temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 642,1 + 383,7

t gSR = = = 512,9 °C (7.52)
2 2

Sada se prema izrazu 7.12 brzina gasova može izračunati:

29,32 ⋅ 7,36 ⋅ (273,15 + 512,9)

wg = = 4,5 m/s
273,15 ⋅ 139,86

Srednja brzina vode određuje se na osnovu jednačine kontinuiteta:

1
D1N = ρp ⋅ Av ⋅ wv = ⋅ Av ⋅ wv
vv
vv ⋅ D1N
wv =
Av

gdje je:
D1 = 180 kg/s – produkcija kotla

d2u ⋅ π 0,0382 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 50 ⋅ 5 ⋅ = 0,28 m2 (7.53)
4 4

82
Određivanje specifične zapremine (vv) zahtijeva određivanje srednje temperature i srednjeg pritiska
vode. Srednji pritisak vode usvaja se kao konstantan, odnosno njegov iznos, prema postavci zadatka je
170 [bar]. Srednja temperatura vode dobija se na osnovu obrasca:

t Wul + t Wizl 337,4 + 252,3

t Wsr = = = 294,9 °C (7.54)
2 2

Na osnovu ova dva podatka, iz priručnika [5] mogu se izvući vrijednost srednje specifične zapremine
vode, a ona iznosi: vv = 0,00135 m3/kg. Na osnovu dobijenih podataka slijedi:

vv ⋅ D1N 0,00135 ⋅ 180

wv = = = 0,86 m/s (7.55)
Av 0,28

Koeficijent k' se usvaja prema preporuci: k'=0,54

Površina iznosi:

84 636
𝐴0P = = 760,6 m2
0,54 ⋅ 206,04

Greška:

∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣751,7 − 760,6∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 1,18 % < 5% (7.56)
𝐴𝑃 751,7

7.7 Proačun zagrijača zraka 2

Na početku proračuna usvajaju se vrijednosti:

Prečnici cijevi:
ds = 88,9 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 80 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =4 – broj zmija u zavjesi
m = 48 – broj zavjesa
lm =169 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.20 m – korak po širini
s2 = 0.25 m – korak po dubini
n = 12 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 50,4 usvaja se: m = 48 (7.57)

lm = (n + 1) ∙ a = (12 + 1) ∙ 13 = 169 m (7.58)

Geometrija zagrijača vode prikazana je na slici 7.7.

a = 13 m – širina dimnog kanala

b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 10,8 m – visina zagrijača zraka

83
Dodatni podaci potrebni za proračun:
Qs1 = 21 787,5 kW – količina toplote prihvaćena u zagrijaču zraka 2 (poglavlje 2.8.5.)
o
tulZZ2 =103,7 C – temperatura na ulazu u zagrijač zraka 2 (dobijeno iz energetske bilanse)
tizZZ2 = 200o C – temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2 (zadano postavkom)
tGul = tZV = 283,7 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.11.4)
𝑜
tGiz = tZZ2 = 307,9 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 2.11.5)

Slika 7.12. Dijagram razlike temperatura za zagrijač zraka 2

Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni šahovski raspored cijevi sa glavnim oznakama.

Slika 7.13. Geometrija zagrijača zraka 2

84
Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica zagrijača i zidova kotla srednja dužina
cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzma vrijednosttog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,2 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (12 + 1) ∙ 12,6 = 163,8 m

Površina cijevnog registra pregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,0889 ⋅ 3,14 ⋅ 163,8 ⋅ 4 ⋅ 48 = 8779,1 m2 (7.59)

Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:

QS
A0P = (7.60)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 204,2 − 183,7
Δt SRln = = = 193,8 °C (7.61)
Δt 204,2
ln v ln
183,7
Δt m

Δt m = 383,7 − 200 = 183,7 °C

Δt v = 307,9 − 103,7 = 204,2 °C

gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijač pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz pregrijača pare

7.7.1 Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja

Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja računa se prema narednom obrascu:

𝜆
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙 (7.62)
𝑑ℎ 𝑒

gdje je:
λ – koeficijent prolaza topline za dati medij
dh – ekvivalentni hidraulički prečnik
Re – Reynoldsov broj
Pr – Prandtlov broj za dati medij
Ct – korekcioni faktor za računanje koeficijenta prijelaza konvekcijom
Cl – dodatni popravni koeficijent

Srednaj temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 383,7 + 307,9

t gSR = = = 345,8 °C (7.63)
2 2

85
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 345,8 °C, iz literature [3] (prema tabeli 4.9., strana 4.109,
interpolacijom) određuju se svojstva produkata sagorijevanja, i to:

λ = 5,25 ∙ 10-2 W/mK – koeficijent prolaza toplote

ν = 52,48 ∙ 10-6 m2/s – kinematska viskoznost
Pr = 0,645 – Prandtlov broj

Brzina produkata sagorijevanja dok struje kroz kanal iznosi:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.64)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,6 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,35 (ulaz u pregrijač zraka 2, prema tabeli 2.2) na osnovu tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,0889 ⋅ 48 ⋅ 12,6 = 110,03 m2 (7.65)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 88,9 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 48 – broj zavjesa

29,32 ⋅ 7,6 ⋅ (273,15 + 345,8)

wg = = 4,6 m/s
273,15 ⋅ 110,03

Na osnovu brzine produkata sagorijevanja i kinematske viskoznosti Reynoldsov broj je:

wg ⋅ dh 4,6 ⋅ 0,269
Re = = = 23 570 (7.66)
ν 52,48 ∙ 10−6

Gdje je dh hidrauliči prečnik koji se računa kao:

(s1 ⋅ s2 ) − 0,5d2s ⋅ π (0,20 ⋅ 0,25) − 0,5 ⋅ 0,08892 ⋅ 3,14

dh = = = 0,269 m (7.67)
0,5 ⋅ ds ⋅ π 0,5 ⋅ 0,0889 ⋅ 3,14

Korekcioni faktori Ct i Cl usvajaju se prema literaturi [3] (slika 4.106 na strani 4.112 i shodno preporuci
na strani 4.109, za hlađenje produkata sagorijevanja Ct iznosi 1,07).

Ct = 1,07
Cl = 1,045

Na osnovu svega preračunatog i usvojenog, računa se:

0,0525
α1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 235700,8 ⋅ 0,6450,4 ⋅ 1,07 ⋅ 1,045 = 15,38 W/m2 K
0,269

86
7.7.2 Koeficijent konvekcije na strani zraka

Procedura određivanja koeficijenta na strani zraka je ista kao i koeficijenta na strani produkata
sagorijevanja.

Srednaj temperatura zraka je:

t zUL + t zIZL 200 + 103,7

t zSR = = = 151,9°C (7.68)
2 2

Za srednju temperaturu zraka od tGsr = 151,9 °C, iz literature [3] (prema tabeli 4.9., strana 4.109,
interpolacijom) određuju se svojstva zraka, i to:

λ = 3,58 ∙ 10-2 W/mK – koeficijent prolaza toplote

ν = 29,12 ∙ 10-6 m2/s – kinematska viskoznost
Pr = 0,68 – Prandtlov broj

Brzina zraka kroz jednu cijev iznosi:

VLmin ⋅ λ ⋅ Bg 5,26 ⋅ 1,2 ⋅ 29,32 m

wz = = = 191,97 (7.69)
Av 0,964 s

gdje je:
λ = 1,2 – koeficijent viška zraka na ulazu u kotao (poglavlje 2.2.)
VLmin = 5,26 m3/kg – minimalna količina zraka koji se dovodi u kotao (poglavlje 1.4.)
Av – površina poprečnog presjeka kroz koji prolazi zrak

Površina poprečnog presjeka za prolaz zraka se određuje prema:

d2u ⋅ π 0,082 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 48 ⋅ 4 ⋅ = 0,964 m2 (7.70)
4 4

Na osnovu brzine zraka i kinematske viskoznosti Reynoldsov broj je:

wg ⋅ du 191,97 ⋅ 0,08
Re = = = 527 390 (7.71)
ν 29,12 ∙ 10−6

Korekcioni faktori Ct i Cl usvajaju se prema literaturi [3] (slika 4.106 na strani 4.112)

Ct = 1
Cl = 0,92

Na osnovu svega preračunatog i usvojenog, računa se:

0,0358
α2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 527 3900,8 ⋅ 0,680,4 ⋅ 1 ⋅ 0,92 = 357 W/m2 K
0,08

87
7.7.3 Koeficijent prolaza topline

Koeficijent prolaza toplote k se računa prema obrascu:

1 1 W
k= = = 12,85 (7.72)
1 1 1 1 m2 K
α1 + R + α2 + 0,01 +
15,38 357

gdje je:
R = 0,01 [W/m2K] – usvojeni toplinski otpor kroz stjenku cijevi

Na osnovu određenih vrijednosti, površina cijevnog registra je:

𝑄𝑍𝑍2 21 787 500

𝐴𝑜𝑝 = = = 8748,8[𝑚2 ] (7.73)
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 12,85 ⋅ 193,8

Provjera:

∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣8779,1 − 8748,8∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,34 % < 5 % (7.74)
𝐴𝑃 8779,1

što zadovoljava.

7.8 Proačun zagrijača zraka 1

Na početku proračuna usvajaju se vrijednosti:

Prečnici cijevi:
ds = 88,9 mm – spoljašnji prečnik cijevi
du = 80 mm – unutrašnji prečnik cijevi

Geometrijski parametri:
z =4 – broj zmija u zavjesi
m = 48 – broj zavjesa
lm =169 m – srednja dužina zmija u zavjesi
s1 = 0.20 m – korak po širini
s2 = 0.25 m – korak po dubini
n = 12 – broj savijanja cijevi u zmiji

m = b/s2 = 50,4 usvaja se: m = 48 (7.75)

lm = (n + 1) ∙ a = (12 + 1) ∙ 13 = 169 m (7.76)

Geometrija zagrijača vode prikazana je na slici 7.7.

a = 13 m – širina dimnog kanala

b = 12,6 m – dubinna dimnog kanala
h = 10,8 m – visina zagrijača zraka

88
Dodatni podaci potrebni za proračun:
Qs1 = 21 787,5 kW – količina toplote prihvaćena u zagrijaču zraka 2 (dobijena u poglavlju 2.8.5.)
o
tulZZ1 =103,7 C – temperatura na ulazu u zagrijač zraka 2 (iz pogavlja 7.7.)
tizZZ1 = 20o C – temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2 (temperatura okoline)
tGul = tZZ2 = 307,9 𝑜 C – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu (poglavlje 2.11.5)
𝑜
tGiz = tgNK = 199,8 C – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu (poglavlje 3)

Slika 7.14. Dijagram razlike temperatura za zagrijač zraka 1

Na sljedećoj slici prikazan je usvojeni šahovski raspored cijevi sa glavnim oznakama.

Slika 7.15. Geometrija zagrijača zraka 1

89
Uzimajući u obzir da je potrebno ostaviti prostor između ivica zagrijača i zidova kotla srednja dužina
cijevi u zimiji se koriguje tako što se od širine dimnog kanala oduzma vrijednosttog prostora:
a′ = a − 0,4 = 13 − 0,2 = 12,6 m
Prema izrazu 7.7 slijedi:
l = (n + 1) ∙ a′ = (12 + 1) ∙ 12,6 = 163,8 m

Površina cijevnog registra pregrijača pare je:

Ap = ds ⋅ π ⋅ l ⋅ z ⋅ m = 0,0889 ⋅ 3,14 ⋅ 163,8 ⋅ 4 ⋅ 48 = 8779,1 m2 (7.77)

Prema energetskoj bilansi, s druge strane površina se računa kao:

QS
A0P = (7.78)
k ⋅ Δt SRln

gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivača topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote

Logaritamska temperatura se računa prema:

Δt v − Δt m 204,2 − 179,8
Δt SRln = = = 191,7 °C (7.79)
Δt 204,2
ln v ln
179,8
Δt m

Δt m = 307,9 − 103,7 = 204,2 °C

Δt v = 199,8 − 20 = 179,8 °C

gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijač pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz pregrijača pare

7.8.1 Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja

Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja računa se prema narednom obrascu:

λ
α1 = 0,0267 ⋅ ⋅ R 0,8 ⋅ Pr0,4 ⋅ Ct ⋅ Cl (7.80)
dh e

gdje je:
λ – koeficijent prolaza topline za dati medij
dh – ekvivalentni hidraulički prečnik
Re – Reynoldsov broj
Pr – Prandtlov broj za dati medij
Ct – korekcioni faktor za računanje koeficijenta prijelaza konvekcijom
Cl – dodatni popravni koeficijent

Srednaj temperatura produkata sagorijevanja:

t gUL + t gIZL 307,9 + 199,8

t gSR = = = 253,9 °C (7.81)
2 2

90
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 253,9 °C, iz literature [3] (prema tabeli 4.9., strana 4.109,
interpolacijom) određuju se svojstva produkata sagorijevanja, i to:

λ = 4,46 ∙ 10-2 W/mK – koeficijent prolaza toplote

ν = 39,81 ∙ 10-6 m2/s – kinematska viskoznost
Pr =0,66 – Prandtlov broj

Brzina produkata sagorijevanja dok struje kroz kanal iznosi:

BgN ⋅ VRW ⋅ (273 + t gSR )

wg = (7.82)
273 ⋅ fg

gdje je:
Bg = 29,32 kg/s – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.7.)
VRW = 7,86 m3/kg – količina vlažnih produkata sagorijevanja dobijena za koeficijentu viška zraka
λ = 1,4 (ulaz u pregrijač zraka 2, prema tabeli 2.2) na osnovu tabele 1.4
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja

Srednji poprečni presjek za prolaz produkata sagorijevanja se određuje prema:

fg = AF − ds ⋅ m ⋅ a′ = 163,8 − 0,0889 ⋅ 48 ⋅ 12,6 = 110,03 m2 (7.83)

gdje je:
AF = a ∙ b = 163,8 m2 – poprečni presjek kanala
ds = 25 mm – vanjski prečnik cijevi
m = 83 – broj zavjesa

29,32 ⋅ 7,86 ⋅ (273,15 + 253,9)

wg = = 4,1 m/s
273,15 ⋅ 110,03

Na osnovu brzine produkata sagorijevanja i kinematske viskoznosti Reynoldsov broj je:

wg ⋅ dh 4,1 ⋅ 0,269
Re = = = 27 704 (7.84)
ν 39,81 ∙ 10−6

Gdje je dh hidrauliči prečnik koji se računa kao:

(s1 ⋅ s2 ) − 0,5d2s ⋅ π (0,20 ⋅ 0,25) − 0,5 ⋅ 0,08892 ⋅ 3,14

dh = = = 0,269 m (7.85)
0,5 ⋅ ds ⋅ π 0,5 ⋅ 0,0889 ⋅ 3,14

Korekcioni faktori Ct i Cl usvajaju se prema literaturi [3] (slika 4.106 na strani 4.112 i shodno preporuci
na strani 4.109, za hlađenje produkata sagorijevanja Ct iznosi 1,07).

Ct = 1,07
Cl = 1,05

Na osnovu svega preračunatog i usvojenog, računa se:

0,0446
α1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 277040,8 ⋅ 0,660,4 ⋅ 1,07 ⋅ 1,05 = 15,08 W/m2 K
0,269

91
7.8.2 Koeficijent konvekcije na strani zraka

Procedura određivanja koeficijenta na strani zraka je ista kao i koeficijenta na strani produkata
sagorijevanja.

Srednaj temperatura zraka je:

t zUL + t zIZL 199,8 + 20

t zSR = = = 109,9°C (7.86)
2 2

Za srednju temperaturu zraka od tGsr = 151,9 °C, iz literature [3] (prema tabeli 4.9., strana 4.109,
interpolacijom) određuju se svojstva zraka, i to:

λ = 3,26 ∙ 10-2 W/mK – koeficijent prolaza toplote

ν = 23,9 ∙ 10-6 m2/s – kinematska viskoznost
Pr = 0,69 – Prandtlov broj

Brzina zraka kroz jednu cijev iznosi:

VLmin ⋅ λ ⋅ Bg 5,26 ⋅ 1,2 ⋅ 29,32 m

wz = = = 191,97 (7.87)
Av 0,964 s

gdje je:
λ = 1,2 – koeficijent viška zraka na ulazu u kotao (poglavlje 2.2.)
VLmin = 5,26 m3/kg – minimalna količina zraka koji se dovodi u kotao (poglavlje 1.4.)
Av – površina poprečnog presjeka kroz koji prolazi zrak

Površina poprečnog presjeka za prolaz zraka se određuje prema:

d2u ⋅ π 0,082 ⋅ 3,14

AV = m ⋅ z ⋅ = 48 ⋅ 4 ⋅ = 0,964 m2 (7.88)
4 4

Na osnovu brzine zraka i kinematske viskoznosti Reynoldsov broj je:

wg ⋅ du 191,97 ⋅ 0,08
Re = = = 642 577 (7.89)
ν 23,9 ∙ 10−6

Korekcioni faktori Ct i Cl usvajaju se prema literaturi [3] (slika 4.106 na strani 4.112)

Ct = 1
Cl = 0,86

Na osnovu svega preračunatog i usvojenog, računa se:

0,0326
α2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 6425770,8 ⋅ 0,690,4 ⋅ 1 ⋅ 0,86 = 357,3 W/m2 K
0,08

92
7.8.3 Koeficijent prolaza topline

Koeficijent prolaza toplote k se računa prema obrascu:

1 1 W
k= = = 12,64 (7.90)
1 1 1 1 m2 K
α1 + R + α2 + 0,01 +
15,08 357,3

gdje je:
R = 0,01 [W/m2K] – usvojeni toplinski otpor kroz stjenku cijevi

Na osnovu određenih vrijednosti, površina cijevnog registra je:

𝑄𝑍𝑍2 21 787 500

𝐴𝑜𝑝 = = = 8991,6 𝑚2 (7.91)
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 12,64 ⋅ 191,7

Provjera:

∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣8779,1 − 8991,6∣

⋅ 100 = ⋅ 100 = 2,4 % < 5 % (7.92)
𝐴𝑃 8779,1

što zadovoljava.

93
8 PRORAČUN VENTILATORA

Da bi se omogućilo stalno izgaranje, treba osigurati odvođenje dimnog plina iz ložišta, uz

istovremeno dovođenje dovoljne količine zraka za izgaranje, što se jednim imenom naziva
provjetravanje. Prema načinu kojim se ostvaruje strujanje dimnog plina i zraka, provjetravanje može
biti prirodno ili umjetno.
Prirodno provjetravanje nastaje zbog djelovanja uzgona, a kao posljedica razlike pritiska okolnog
zraka i dimnog plina. Razlika pritiska koja nastaje zbog djelovanja uzgona izravno ovisi o visini
dimnjaka i temperaturi izlaznog dimnog plina. Što je veća visina dimnjaka i temperatura izlaznog
dimnog plina, veća je razlika pritiska, što omogućuje veće brzine strujanja dimnog plina i zraka,
odnosno izgaranje veće količine goriva. Međutim, povećanjem visine dimnjaka rastu otpori strujanja
dimnog plina, a istovremeno se zbog povećanja površine povećava hlađenje dimnog plina, što
nepovoljno djeluje na učinkovitu razliku pritisaka. Zbog toga se prirodnim provjetravanjem mogu
postići samo ograničeni učinci, pa se zbog toga danas vrlo rijetko koristi, odnosno samo u pojedinim
slučajevima kod pomoćnih generatora pare.
Umjetno provjetravanje ostvaruje se djelovanjem ventilatora. Ako postoji samo ventilator za
zrak, takvo provjetranje je tlačno; ako je ugrađen samo ventilator za dimne plinove, tada se radi o
isisnom provjetravanju; a ako je ugrađen ventilator za zrak i ventilator za dimni plin, takvo se
provjetravanje naziva uravnoteženo ili kombinirano.
Tri su glavne vrste ventilatora: aksijalni, centrifugalni (radijalni) i poprečno protočni (tangecijalni).
Aksijalno protočni ventilatori imaju lopatice koje tjeraju zrak da se kreće paralelno do vratila, oko
kojeg se okreću lopatice. Aksijalni ventilatori tjeraju zrak preko osi ventilatora, linearno, odakle i
njihovo ime.
Centrifugalni ventilator posjeduje pomičnu komponentu (rotor ili impeler) koja se sastoji od
centralnog vratila oko kojeg je smješten komplet lopatica, ili rebara. Centirfugalni ventilatori pušu zrak
pod pravim kutem od dovoda zraka i vrte zrak prema odvodu zraka. Rotor se rotira uzrokujući da zrak
uđe u ventilator blizu vratila i da se kreće okomito od vratila prema otvoru na kućištu ventilatora.
Centrifugalni ventilatori proizvode veći tlak za zadani volumen zraka i koriste se gdje je potreban veći
tlak.
Poprečno protočni ventilator je ustvari centrifugalni ventilator u kojem zrak struji kroz ventilator,
a ne kroz ulazni otvor. Njegov rotor je pokriven kako bi se stvorio diferencijal tlaka. Rezultat razlike
tlakova omogućava zraku strujanje ravno kroz ventilator, iako se lopatice ventilatora suprotstavljaju
toku zraka na jednoj strani rotacije. Poprečno protočni ventilatori daju zračni protok uzduž cijele širine
ventilatora.
Pored toga što postoji dimnjak, uzgonski efekt obično nije dovoljan da se osigura tražena
promaja, tako da se u trakt gasa uključuju i ventilatori. Treba ih dimenzionisati tako da u ložištu i kotlu
osiguravaju potpritisak kada je to potrebno. Za kotlove za sagorijevanje u letu prirast pritiska
produkata sagorijevanja treba da je u rasponu od 2000 do 6000 Pa.
Snagu ventilatora računamo prema obrascu:

VL ⋅ Δp ⋅ BgN Tg 7,54 ⋅ 4000 ⋅ 29,32 199,8

Nv = ⋅( )= ⋅( ) = 924 kW (8.1)
ηv 273 0,7 273

gdje je
VL = 7,54 m3/kg – stvarno potrebna količina zraka na izlazu iz kotla
(iz tabele 1.4. za λ = 1,44)
Δp = 4000 Pa – za sagorijevnje u letu, prema literaturi [6] (strana 224.)
Bg = 32,29 kg/s – gasifikovana količina goriva
Tg = 199,8 °C – temperatura gasova na izlazu iz kotla
ηv = 0,7 – koeficijent iskorištenja ventilatora

94
9 DINAMIKA I REGULACIJA PARNOG KOTLA

Parni kotlovi dostigli su stepen složenosti pri kome se njihova eksploatacija ne može ni zamisliti
bez primjene posebnih sredstava za upravljanje različitih tipova i sistema. Da bi mogao da se izvrši
racionalan izbor određenog sistema upravljanja, moraju se dobro poznavati dinamička svojstva
upravljanja. Ona se mogu dobiti pomoću eksperimentalnog istraživanja i računskim putem.

Dinamičke karakteristike se računskim putem dobijaju rješavanjem sistema diferencijalnih

jednačina, koje se sa različitom tačnošću opisuju složene komplekse uzajamno zavisnih fizičko-
hemijskih, toplinskih, hidrodinamičkih i drugih procesa koji se odvijaju u posmatranom objektu.

Upravljanje parnim kotlom pri promjeni radnog režima svodu se na prinudnu korekciju pojedinih
parametara (pritiska, temperature, protoka itd.) putem odgovarajućih organa za regulisanje. Ove
intervencije se mogu ostvariti ručno ili automatski. Pošto parametri pare na izlazu iz kotla moraju da
se održavaju u uskim granicama danas se koristi automatsko upravljanje jer se to ručnim ne bi moglo
postići.

Pri promjeni režima mijenjaju se određene veličine koje su međusobne zavisne i koje se poslije
prinudne intervencije ostvarene regulacionim organima u određenom vremenskom intervalu (𝜏𝑝 ) u
tzv. prijelaznom procesu umire tj. svedu na određene granice. Prijelazni proces započinje u nekom
trenutku 𝜏𝑜 (slika 9.1.) i najčešće ga karakterišu sljedeći kriterijumi kvaliteta regulacije:

- Stepen prigušenja oscilacija:

An − An+1
ψ= = 1 − e−2πm (9.1)
An
- Maksimalni trenutni otklon određenog parametra procesa (A1 ) koji se naziva
dinamičkom greškom
- Vremenski duži otlkon tog parametra procesa (Ao ) koji se naziva statističkom greškom i
- Vrijeme trajanja prijelaznog procesa (τp ) u kojem su odstupanja veća od određene
veličine

Slika 9.1. Dinamika prijelaznog procesa pri regulaciji

95
9.1 Principi automatskog regulisanja parnih kotlova

Osnovni princip regulisanja parnog kotla svodi se na održavanje ravnoteže između dovedene i
odvedene količine topline, pri čemu se moraju održavati konstantni parametri pare (temperatura,
pritisak), konstantan nivo vode u bubnju i konstantan pritisak na izlazu iz ložišta (kod uravnotežene
promjene). Održavanje ovih veličina u toku vremena pedstavlja dovoljnu garanciju da su zadovoljeni
toplinski i maseni bilans kotla.

Pri tome se mora nastojati da se održi optimalni koeficijent viška zraka na kraju kotla da ne bi
došlo do nepoželjnog smanjenja koeficijenta korisnosti kotla.

Ako se predpostavi da teorijska količina zraka potrebna za potpuno sagorijevanje linearno

zavisi od donje toplinske moći, pri čemu se pravi izvijesna greška, koja se može smatrati zanemarivo
malom, može s enapisati:
V o = k ∙ Hd

onda količina zraka koju treba uvoditi u kotao iznosi:

V = α ∙ V o ∙ B = α ∙ k ∙ B ∙ Hd

Vrijednost potrebne količine goriva B može se izraziti iz toplinskog bilansa kotla i kao takva uvrstiti
u prednodnu jednačinu, dobija se:
V ηK V
α= ≈ k1
D k(is − inv ) D

Ako se predpostavi da je u području regulisanja stepen korisnosti kotla (ηK ) konstantan i da se

entalpije napojne vode i pregrijane pare ne mijenjau(is , inv ), što i jest cilj regulisanja može se regulisati da
je koeficijent viška zraka za određeno gorivo definisan odnosnom količine zraka koja se uvodi u kotao (V) i
protokom pare odnosno produkcijom kotla (D). k i k1 su linerani koeficijenti proporcionalnosti.

Prema tome kod kotlova sa prinudnom i prirodnom cirkulacijom kod regulisanaj se moraju
održavati konstantne sljedeće veličine:

- Pritisak pregrijane pare

- Temperatura pregrijane pare
- Nivo vode u bubnju
- Potpritisak na kraju ložišta
- Koeficijent viška vazduha koji se održava preko navedneog odnosa V/D ili O2 (CO2) u izlaznim
gasovima

Idealna atomatska regulacija mogla bi se ostvariti smao u slučaju kada bi se pri promjeni određenih
parametara vršila istovremena trenutna promjena ostalih veličina. Ovako opisani regulaciju nije moguće
izvesti pa se ona najčešće dijeli na tri odvojena regulaciona kola:

- Regulaciono kolo procesa sagorijevanja

- Regulaciono kolo napajanja

- Regulaciono kolo temperature pregrijane pare

96
9.2 Regulisanje procesa sagorijevanja

Regulisanje procesa sagorijevanja u parnim kotlovima može se ostvariti na više načina, što
zavisi od veličine i namjene kotla, ali prije svega od vrste i kvalitete goriva. Sve varijante, u suštini,
mogu da se svedu na četiri osnovne šeme.

Najjednostavnija šema u procesu regulisanja je šema „gorivo-vazduh“, koja je prikazana na slici

9.2.(lijevo). U kotao (5) uvode se gorivo (1) i vazduh (2) koji se koristi za sagroijevanje, a odvode se
pregrijana para (3) i dimni plinovi (4). Glavni regulator (G) povezan je sa regulatorima goriva (GR) i
vazduha (V), dok regulator za dimne plinove (D) funkcioniše samostalno.

Pri svakom poremećaju toplinske ravnoteže promjeni se pritisak pregrijane pare na izlazu iz
kotla. Promjena pritiska se zbog toga usvaja kao osnovni impuls koji se dovodi glavnom regulatoru,
povezanim sa regulatorima za gorivo i vazduh. Pri povećanju kapaciteta kotla, na prijmjer, pritiska
opada za određenu vrijednost, što rtegistruje glavni regulator i šalje naredbu regulatorima goriva i
vazduha da szrazmjerno povećaju kapacitet, preko odgovarajućih servomotora. Zbog promjene
zapremine dimnih plinova dolazi i do promjene podpritiska na kraju ložišta. Ovu promjenu registruje
regulator dimnih plinova koji djeluje na izvršni organ.

Slika 9.2. Šema regulisanja „gorivo-vazduh“ (lijevo) i „para-vazduh“ (desno)

Šema „para-vazduh“ koja je prikazana na slici 9.2. (desno) savršenija je u odnosu na

predhodnu, mada se u ovom obliku rijetko primjenjuje. U ovom slučaju glavni regulator djeluje na
regulatore goriva i dimnih plinova. Regulatoru (D) se dovodi impuls od protoka pare, koji pri
nepromjenjenom pritisku pare, održava isti odnos između protoka pare i produkata sagorijevanja.
Regulator vazduha dobija impuls od pritiska na kraju ložišta, pa prema tome održava konstantan
odnos između protoka vazduha i pare. Time se automatski koriguje koeficijent viška zraka i održava
na optimalnoj vrijednosti. U prijelaznim režimima dolazi do kratkovremenog odstupanja u vrijednosti
keficijenta viška vazduha što predstavlja nedostatak ove šeme.

U šemi „toplina-vazduh“ koja je prikazana na slici 9.3. (lijevo) ugrađen je još jedan dopunski
impuls 𝜕𝑝/𝜕𝜏 koji određuje brzinu promjene pare u bubnju. Njima se znatno smanjuju odstupanja
koeficijenta viška vazduha u prijelaznim režimima, pošto je promjena pritiska pare praktično
proporcionalna toplinskom debilansu. Impuls od protoka pare i pomenuti dopunski impuls se
dovode u regulator goriva što predstavlja osnovnu razliku između ove i predhodne šeme.

97
 U stacionarnom režimu. povratni impuls protoka goriva do regulatora goriva. ne djeluje. što
znači da će se u tom slučaju održavati kiontatan odnos između protoka pare i produkata
sagorijevanja. Regulator dimnih plinova je dinamičkom vezon spojen sa regulatorom vazduha. Čiji je
zadatak da u prijelaznim režimima skrati period debilansa između vazduha i produkata sagorijevanja.
U stacionarnom režimu ova veza ne dobija impuls.

Za četvrtu šemu, koja je prikazana na slici 9.3 (desno) karakterističan je impuls sastava dimnih
plinova (O2) koji se dovodi regulatoru goriva. Ova šema je skoro istovijetna sa prvom šemom, s
razlikom što ova sadrži i dinamičku vezu između regulatora dimnih plinova i regulatora vazduha. U
slučaju bilo kakvog poremećaja u odnosu gorivo-vazduh ili u kvaliteti goriva korekcija se vrši preko
impulsa O2.

Slika 9.3. Šema regulisanja „toplina-vazduh“ (lijevo) i sastava dimnih plinova (desno)

Šeme za regulaciju procesa sagorijevanja koje se koriste na objektima znatno su

komplikovanije zbog većeg broja ložišnih i pomoćnih uređaja, a često su i kotlovi zbog toga podešeni
na alternativno sagorijevanje različitih goriva.

98
LITERATURA

[1] Parni kotlovi – M. Gulič, Lj.Brkić, P.Perunović – Beograd 1991.

[2] Generatori pare – Ladislav Kreuh – Zagreb, 1978.

[3] Parni kotlovi – V. Đurić – Beograd, 1969.

[4] Proizvodnja električne energije II – Dragomir Miličić, Tuzla, 1984

[5] Priručnik za termodinamiku – Đ.Kozić, B.Vasiljević, V. Bekavac – Beograd, 1982.

[6] Kotlovi – N. Stošić – Sarajevo, 1987.

[7] Strojarski priručnik – Bojan Kraut – Zagreb, 1987.

99
 PRILOG

- Toplinska šema kotla

- Šema strujanja dimnih plinova, vazduha, vode i vodene pare
- Proračunska šema
- Sklopni crtež parnog kotla

100
 2000
t FO
1800

1600 t F2

1400

1200
t PP2
)
Temperatura (

1000
t MP
800
t PP1
600 t'' PP2 t'' MP
t' PP2 t' PP1 t ZV
400 t' PP1 t'' ZV t ZZ2
t' MP t' ZV
200
t'' ZZ2 t ZZ1
t' ZZ2 t'' ZZ1
t' ZZ1

LOZISTE PP2 MP PP1 ZV ZZ2 ZZ1

gorivo

napojna ventilator
pumpa
 VODENA PARA

VODA

tPP1ul
pPP = 135 bar ZRAK

DIMNI PLINOVI

lPP1=1.32
tPP1

VODE

lZV=1.35
pMP = 44 bar

pMP = 44 bar

tZV
tMP
lMP=1.30

tMPul
tMPiz
NA TURBINU

tPP2
tPP2ul lPP2=1.26
pPP = 135 bar

tnv
pnv = 170 bar tzr tZZ2 tzr
tPP2iz
pPP = 135 bar lZZ2=1.40
NA TURBINU

te
pnv = 170 bar

tF2
lF2=1.24
pK = 160 bar
tPP2ul

V=197.7 m3/s
DOVOD GORIVA
B = 29,98 kg/s

tok
pK = 160 bar
te

tZZ1
lZZ1=1.45

Mjerilo -

Datum Ime

Radio M.Divko

Pregledao M.O doc. VAZDUHA, VODE I VODENE PARE

Odobrio M.O doc.

List broj:
MA NSKI FAKULTET Marko Divko
U TUZLI 2
Broj indeksa: I-30/14
 DIMNI PLINOVI PRESJEK A - A
A

PARA s 57 mm broj zmija u zavjesi, z 4

z=4
A
m=50
ui 50 mm broj zavjesa, m 50

h
b

PARA
13m broj savijanja cijevi u zmiji 3

S1
S2
dubina dimnog kanala, b 12.6m 1 0.11m
DIMNI PLINOVI

12600
1.8m korak po dubini 0.25m
a
m 52m p 1804.1m2

A
DIMNI PLINOVI

PP1 ZV ZZ2
PARA

s 60.3 mm broj zmija u zavjesi, z 6

z=6
A
m=52

b
ui 50 mm broj zavjesa, m 52

h
13m broj savijanja cijevi u zmiji 4
dubina dimnog kanala, b 12.6m 0.11m
PARA

S1
1
S2

12600
DIMNI PLINOVI 3.63m korak po dubini, s2 0.24m
a
m 65m p 3721,3m2

MPP
DIMNI PLINOVI PRESJEK A - A
A

PARA
s 57 mm broj zmija u zavjesi, z 5
A

z=5
m=50

b
ui 50 mm broj zavjesa, m 57

h
PP2 13m broj savijanja cijevi u zmiji 8

S1
PARA

S2 dubina dimnog kanala, b 12.6m 1 0.11m

DIMNI PLINOVI

5.6m korak po dubini, s2 0.22m

12600

a
m 117m p 6119,3m2
ZZ1
DIMNI PLINOVI
A
PRESJEK A - A
s 38 mm broj zmija u zavjesi, z 5
PARA
ui 32 mm broj zavjesa, m 50

z=5
A
m=50

PARA b 13m broj savijanja cijevi u zmiji 1

dubina dimnog kanala, b 12.6m 1 0.11m

S1
DIMNI PLINOVI

12600

a
S2

1.3m korak po dubini, s2 0.25m

m 26m p 715.7 m 2

DIMNI PLINOVI PRESJEK A - A

A

PARA
s 88.9 mm broj zmija u zavjesi, z 4
A
ui 80 mm broj zavjesa, m 48

z=4
m=48

h
13m broj savijanja cijevi u zmiji 12
dubina dimnog kanala, b 12.6m 0.2m

S1
PARA
S2
1

DIMNI PLINOVI
8m korak po dubini, s2 0.25m
12600
a
m 169m p 8779.1m2

DIMNI PLINOVI
A
PRESJEK A - A

s 88.9 mm broj zmija u zavjesi, z 4

PARA

A
ui 80 mm broj zavjesa, m 48

z=4
13m broj savijanja cijevi u zmiji 12
m=48

h
b

dubina dimnog kanala, b 12.6m 1 0.11m

S1
PARA
S2

13.4m korak po dubini, s2 0.25m

8779.1m2
DIMNI PLINOVI
12600
a m 169m p

s 57 mm Mjerilo 1:800
=0.48 ui 50 mm
2.1 13m
dubina dimnog kanala, b 12.6m Datum Ime
1.4
16m Radio M.Divko PRO NSKA A
stepen ekranisanja, 0.48
16.8

Pregledao M.O doc. PARNOG KOTLA

o 398,2 m 2 Odobrio M.O doc.
F 3421.8m 3
12.6 13 12.6 13 F 20.89m
List broj:
0.97 MA NSKI FAKULTET Marko Divko
U TUZLI 3
Broj indeksa: I-30/14
 40100

9 6 7

A B
PRESJEK A-A
PRESJEK B-B
2

5600
5

12600
3630

4
8
1800

26300
11800
12300
11780 12600

12600
12600
44450

32010
3

10720

36100
1300
11
16000

12600

10

6600

6070

B 13000
1
2100

12 A

12 1
11 MLIN ZA UGALJ 1
11200 10 DIMNI KANAL 1
9 OPLATA KOTLA 1
13000
8 1
7 1
6 1
5 1
4 1
3 1
2 1
2
1 Ao = 474,8 m 1

Datum Ime
Konst
KOTAO
Obrad LUOHUANG
Stand
(KINA)

FAKULTET U TUZLI