Универзитет „Св.

Кирил и Методиј“, Скопје

Филолошки факултет „Блаже Конески“

Емилија Црвенковска

СТАРОСЛОВЕНСКА ЧИТАНКА
(работна верзија)

Скопје 2013
 За читанката

Во читанката се дадени елементите што се потребни за оспособување за читање

на старословенски текст: двете старословенски азбуки глаголицата и кирилицата со
нивните гласовни и бројни вредности, надредните знаци што се користеле во
текстовите, како и списокот на најчестите кратенки во текстовите. Во продолжение е
приложен избор на текстови од старословенските ракописи, како и мал речник кон
текстовите. Така, оваа читанка треба да им овозможи на студентите да се запознаат со
читање, преведување, а со помош на постојните учебници и со анализа на
старословенскиот јазик. Основниот учебник по старословенски за студентите на
нашиот универзитет е учебникот на Радмила Угринова-Скаловска Старословенски
јазик кој доживеа повеќе изданија. Во последните изданија текстовите од читанката
веќе технички загубија на квалитет поради повеќекратното преснимување, не се лесно
читливи за студентите. Поради тоа се решивме да понудиме нова читанка со речник, а
таа може да се користи и со која било друга старословенска граматика приложена во
списокот на литература на крајот.
Секое време носи нови потреби и свесни сме дека помладите генерации полесно
користат електронски извори отколку печатени изданија. Токму затоа и самата
читанката е достапна на електронската страница на Факултетот, а новина во неа е и што
се посочуваат повеќе електронски извори, односно разни интернет адреси на кои
студентите можат да се запознаат со целосните текстови на повеќето старословенски
ракописи, како и со изгледот на ракописите. Во интерес на привлекување на
вниманието на студентите се даваат и вакви дополнителни информации.
Изучувањето на старословенскиот јазик претставува основа за сите славистички
студии. За студентите на Филолошкиот факултет што учат словенски јазици и
литератури старословенскиот јазик е основа од којашто треба да се појде, зашто во
предметот се содржани сознанија за почетоците на словенската писменост, за јазикот и
за литературата. Читанката им е наменета и на студентите од Филозофскиот факултет
од групите за археологија, историја на уметноста, историја и архивистика. Таа може да
послужи и за специјалните курсеви на постипломските и на докторските студии што
зафаќаат подрачја од историјата на македонскиот јазик. Читанката им е наменета и на
други заинтересирани за ова подрачје.

2
 Предговор

Зошто треба да се учи старословенскиот јазик? Курсот по старословенски јазик е

прва лингвистичка дисциплина во низата на историски лингвистички дисциплини
неопходни за студентите што студираат словенски јазици. На овој курс се надоврзуваат
курсевите по историја и дијалектологија на македонскиот јазик, како и по историја и
дијалектологија на сите словенски јазици, тој е основа и за изучување на споредбената
граматика на словенските јазици. Курсот е неопходен и за сите што сакаат да се
занимаваат со изучување на средновековните словенски литератури. Овој студиски
предмет зазема важно место во програмите на славистичките студии секаде во светот,
како на славистички насочените катедри во словенските, така и во несловенските земји.
Податоците што ги даваат старословенските текстови се од неспоредлива помош во
споредбената славистика, споредбената индоевропеистика, како и во други
дисциплини. Старословенскиот јазик треба да се учи и поради текстовите што се
напишани на него, зашто тие текстови се сведоштво за плодовите на словенскиот дух
во минатите векови.
Старословенскиот е општословенски јазик, првиот писмен јазик на Словените.
Тој ја претставува најстарата писмена форма на словенските јазици и имал важно
културно значење за словенските народи. Најстарите сочувани текстови се од крајот на
X и почетоците на XI век, па во нив е зачуван фонолошкиот систем, граматичкото
устројство и речничкиот фонд на старословенскиот јазик во најстариот степен на
развиток.
Постанокот на старословенскиот јазик е резултат на дејноста на Константин-
Кирил и на брат му Методиј, словенските првоапостоли, кои ја создаваат првата
словенска азбука - глаголицата, ги поставуваат темелите на првиот словенски книжевен
јазик и ги создаваат првите преводи на богослужбените книги на словенски јазик. Сето
ова е направено во подготовките за Моравската мисија (863 год.) чија основна цел било
покрстувањето на Словените на словенски јазик.
Термините старословенски или црковнословенски се направени така што
укажуваат на функцијата на тој јазик. Речиси сите текстови од канонскиот период се
литургиски, односно се употребувале во богослужбата. Старословенскиот јазик
настанал за црковни потреби, но тоа не била и неговата единствена употреба. Тој
станал јазик и на книжевни и на правни текстови. Во нашата традиција обично со
термините старословенски и црковнословенски се означуваат различни периоди, па
така старословенскиот се однесува на јазикот од почетоците на писменоста, од IX до
крајот на XI век, а веќе од XII век станува збор за црковнословенски јазик во кој
навлегуваат бројни локални особености. Периодот пред старословенскиот се нарекува
општословенски, а јазикот што се употребувал во дописмениот период се нарекува
прасловенски. Воопшто со префиксот пра- се означува јазик од којшто потекнува некое
јазично семејство (Proto Slavonic). За словенското јазично семејство прасловенскиот
претставува јазик-извор од којшто се развиле сите словенски јазици. Како и сите јазици
на кои им се придава префиксот пра-, овој јазик е хипотетичен, односно за него не
постојат пишани извори.
Старословенскиот е настанат како резултат на превод на богослужбените книги
од грчки јазик. Тој бил општословенски, наднационален книжевен јазик на словенското
средновековие и служел како книжевен јазик кај сите словенски народи.

3
 Старословенски азбуки

Старословенските текстови се пишувани со две азбуки: глаголица и кирилица.

Само еден ракопис, Брижинските споменици, е пишуван со латиница. Глаголицата се
смета за постаро од двете писма, иако и двете се настанати во рамките на истиот век.
Глаголицата (именувана според glagol6 ’збор‘) била дело на Константин-Кирил и
претставува хомоген систем и покрај потпирањето на грчкото, коптското и на други
писма. Во последно време надвладува теоријата дека глаголицата е авторско писмо,
сосем нов писмовен систем. Глаголското писмо е семиотичко, главните елементи му се
крстот, кругот и триаголникот. Второто старословенско писмо, кирилицата, е воведено
во почетокот на X век во Бугарија. Новото писмо ги прилагодило глаголските знаци за
типично словенските гласови кон унцијалниот стил на грчкото писмо.
Глаголицата се употребувала во Македонија до XIII век, за што сведочат трагите
од глаголицата во кирилските текстови. Глаголицата најдоцна се одржала во Хрватска
сè до XIX век.
Двете старословенски азбуки се потполно прилагодени за јазикот што го
претставуваат и двете се фонетски писма. Тие во целост го почитуваат принципот една
буква за еден глас. Исклучок се знаците составени од две букви: 7y и ou, а претставуваат
еден глас.

Старословен- Бројна Старословен- Бројна Латинична Име на Изговор

ска глаголица вредност во ска кирилица вредност транскрип- буквата (гласовна
глаголи- во ција вредност)
цата кирилицата
à 1 a 1 a az7 а
á 2 b - b bouk7y б
â 3 v 2 v v5di в
ã 4 g 3 g glagoli г
ä 5 d 4 d dobro д
å 6 e 5 e jest6 е
æ 7 ' - ž 'iv5te ж
³ 8 x, / 6 ᴣ x5lo ѕ
ç 9 z 7 z zemlja з
¶,· 10 Y,y, I 10 i i'e и (ј)
è 20 i 8 i i и (ј)
é (G) - ǵ g"erv6 ѓ
ê 40 k 20 k kako к
ë 50 l 30 l ljodije л
ì 60 m 40 m m6yslite м
í 70 n 50 n na[6 н
î 80 o 70 o on7 о
ï 90 p 80 p pokoi п
ð 100 r 100 r r6ci р

4
ñ 200 s 200 s slovo с
ò 300 t 300 t tvr6do т
ó 400 ou, 8 400 u ouk7 у
Ô 500 f 500 f fr6t7 ф
¿ - q 9 th qita т, тх
õ 600 h 600 x h5r7 х
¸ 700 w 800 w ot7 о
ù 800 ] - št [ta шт
ö 900 c 900 c ci ц
÷ 1000 = 90 č =r6v6 ч
ø - [ - š [a ш
ú - 7 - 7 jer7 
û, ú¶ - 7y, 7i, 6y - y jer6y како
руско 6y
ü - 6 - 6 jer6 ă
ý - 5 - ě jat6 ја
þ - jo - ju - ју
- - ja - ja - ја
- - je - je - је
® - 3, 2 900 ę jos7 mal6yi ен
© - 4 - ǫ jos7 bol6[ii он
ª - j3 - ję јен
« - j4 - jǫ - јон
- - K 60 ks ksi кс
- - P 700 ps psi пс
V - U, u 400 ü i'ica и
Вообичаено е, за научни цели, глаголските текстови да се издаваат во кирилска
или во латинична транслитерација, што значи пренесување од еден во друг писмовен
систем.
Буквите на старословенските азбуки имале не само гласовна, но и бројна
вредност, се употребувале во значење на бројки. Во бројните вредности на буквите
меѓу двете азбуки постојат разлики, односно бројната вредност во глаголицата го следи
азбучниот ред, додека означувањето на бројките во кирилицата е преземено од грчката
азбука. Затоа во кирилицата во функција на бројки се јавуваат само тие букви што биле
преземени од грчката азбука, а буквите што претставуваат типични словенски гласови
главно не означуваат и бројки. Како исклучок се јавуваат само буквите 3 и c коишто се
употребувале со бројна вредност 900. Разликите во бројните вредности на буквите од
глаголицата и кирилицата се причина за многу грешки при препишувањето
(транслитерацијата) од глаголица на кирилица, а и служат како доказ за постарата
употреба на глаголицата.

5
 Бројно значење на буквите во кирилицата

За полесно усвојување на бројните вредности на буквите овдека ги даваме и во

поделбата на три енеади (од грч. enea - ’девет‘), низи од по девет броја.

Број 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Единици ;Fa; ;Fv; ;Fg; ;Fd; ;Fe; ;Fx; ;Fz; ;Fi; ;Fq;
Десетки ;Fy; ;Fk; ;Fl; ;Fm; ;Fn; ;FK; ;Fo; ;Fp; ;F=;
Стотки ;Fr; ;Fs; ;Ft; ;Fou; ;Ff; ;Fh; ;FP; ;Fw; ;Fc;, ;F3;

Броевите од 11 до 19 се пишувале така што на почетокот се пишувала буквата

што означува единица, а потоа буквата што означува десетка: ;Fay; = 11 (jedin7 na
des3te), ;Fgy; = 13 (tri na des3te), ;Fey; = 15 (p3t6 na des3te). Така се образува и името на
овие броеви, прво единицата (jedin7), па потоа со предлогот na се врзува и десетката (na
des3te). Бројките над десет се предавале на тој начин што прво се пишувала десетката,
а потоа единицата ;Fkg; = 23 (d7va des3ti i tri), ;Fod; = 74 и сл. Од 100 нагоре на прво
место се ставала стотката ;rFmd; = 144, ;hFlv; = 632 и сл. Илјадите се означувале со
посебен знак долу пред правата буква во бројката: B;Fa; = 1000, B;Fb; = 2000 и сл.
Годините во старословенските споменици започнувале со бројката BFZ = 6000.
Ова е во врска со стариот начин на пресметување на времето. Сметањето на времето се
вршело од денот на создавањето на светот, кој, според Библијата се случил во 5508
година од Христовото раѓање. Овој начин на сметање е византиски, а постои и
александриски според кој од создавањето на светот до Христовото раѓање поминале
5500 години. Така, на пример, Самуиловата плоча што е најстар датиран епиграфски
споменик (натпис) има забележано година BFZFfFa;, односно 6501 од создавањето на
светот, и кога од оваа бројка ќе се извади 5508 се добива 993 година од Христовото
раѓање.

Надредни (дијакритички) и интерпункциски знаци

Освен буквени знаци во старословенските ракописи се среќаваат и некои други

знаци, а тие може да бидат надредни или интерпункциски.
Надредни знаци. Во старословенските ракописи се употребуваат низа знаци што
се употребуваат над редот: апостроф (паерок), знак за мекост, титла и спиритус.
Апострофот означува испуштен 7 или 6: star"c6 (star6c6), k"to (k7to), ="to
(=6to).
Знакот за мекост означува мекост на претходниот консонант: mor"e, n"iva, pol"e,
kon"6.
Титлата може да има различни форми: F , S , A ,D , ñ , ‚ , а се употребува во две
функции: 1. да означи скратен збор (gFd6 - gospod6, gFlati - glagolati); 2. да означи
бројна вредност на буквата, во комбинација со точки од страните (;Fa; = 1). Во сите
старословенски текстови се среќаваат зборови што се пишуваат скратено. Постоеле
кратенки (абревијации) од два типа. Во првиот тип се пишува најчесто првата буква од
зборот, а потоа последната буква од коренот и граматичката наставка, а титлата е

6
натпишана. Ваквиот начин се користи кај nomina sacra, свети имиња што не се
пишувале во целост, како bog7, isous7, douh7 и сл. Потоа ваквиот начин на кратење се
проширил и на зборови што биле во честа употреба, најчесто на формите од глаголот
glagolati. Освен овој начин на скратување, зборовите може да се кратат и со
извлекување на надредна буква (буква над редот): g²6 - gospod6, b³7y ‐ b7yst7.
Спиритуси: œ се пишуваат на почеток на збор што почнува со вокал. Пренесени
се од грчките книги во коишто означувале различен придив. Во старословенските
текстови немаат функционална вредност.
Интерпункциски знаци. Во старословенските ракописи се користеле неколку
знаци за интерпункција:
- точка на средината од височината на буквата означува крај на фразата:
v7 ono vr5m3 v7nide yFs v7 kapernaoum7;
-различни групи од точки или групи од точки и цртички означуваат крај на делови од
текст: ;:;, ;;;; 
 
Scriptura continua

Во старословенските ракописи не постои делење на зборови, односно нема

растојание од збор до збор, туку сè се пишувало слеано. Овој начин на пишување се
нарекува scriptura continua, непрекинато пишување. Главна причина за ваквиот манир
на пишување била заштедата на простор бидејќи се пишувало на скап материјал каков
што бил пергаментот, односно штавена животинска кожа. Ваквиот начин на пишување
може да се забележи на приложените снимки од ракописите.

7
Список на најчесто употребувани зборови под титла

aFgl7, aFGl7 - an7gel7, aggel7  YFs, YFs7 - isous7

aFpl7 - apostol7 iFsm6 - isousom6
bFlg7 - blag7 kFc6, kFoc, kDon - kon6c6
bFlgsvi, bFlgvi - blagoslovi mFti - mati
bFlgn7 - blagoslovlen7 mFc6 - m5s3c6
bFca - bogorodica mDÃo - molit7va
bF7 - bog7 mFlst6 - milost7
bFa - boga mFl7=an6e - ml7=anie
bFou - bogou mF=k7 - m4=enik7
bF'e - bo'e nFbo - nebo
bF'ii - bo'ii nFbsko - nebes6ko
bF'i5 - bo'i5 nFbsn7 - nebes6n7
bD³6y, bF7ys - b7yst7 oFc6 - ot6c6
vFlka - vlad7yka oFca- ot6ca
vF7crit7 - v7c5sarit7 oF=e - ot6=e
gFla - glagola poFmlvati - pomilovati
gFlati - glagolati pFrk7 - prorok7
glFe[i - glagole[i pÃs - psal7m7
gFlj4[te - glagolj4[te sFt6yi - sv3t6yi
gFlj4 - glagolj4 stFaja - sv3taja
glFaah4 - glagolaah4 sFpi - s7pasi
gFl7 - glagol7 sFpenie - s7pasenie
gFl3 - glagol3 srFdce - sr6d6ce
gF6 - gospod6 sFn7 - s7yn7
gFdi, gFi - gospodi sFt7 - sv3t7
gFn7, gF7 - gospodin7 hFs7 - hristos7
gFnou, Fgspdinou - gospodinou hFm6 - hristom6
gFn5 - gospod6n5 cFr6 - c5sar6
dFh7 - douh7 cFrstvo - c5sar6stvo
dFha - douha cFrstvie - c5sar6stvie
dF[a - dou[a =Fk7, =lFk7 - =lov5k7
zFa= - za=3lo =Fsk7 - =lov5=6sk7
iFlm7, irFlm7, IFlm7, eFlm7, erFm7 - =Flci - =lov5ci
ierousalim7 v7 oμ, v7 onoË - v7 ono vr5m3
iFl6 - izdrail6 rÄe g²6 - re=e gospod6

8
 ТЕКСТОВИ

Во прилог се дадени извадоци од канонските ракописи настанати во периодот од

X до крајот на XI век. Глаголските текстови се дадени во кирилична транслитерација, а
само некои текстови за илустрација се даваат паралелно и со глаголица, како што биле
во оригинал. Приложен е и еден текст од Добромировото евангелие кое ѝ припаѓа на
македонската редакција на црковнословенскиот, за споредба со старословенските
евангелија.
Најстарите сочувани старословенски текстови потекнуваат од X и од XI век и се
смета дека во нив е одразен јазикот на кирилометодиевските преводи. Не е сочуван
ниеден текст од векот кога е настаната словенската писменост. Како главен критериум
за припишување на некој текст кон канонот се јавува правилната употреба на назалните
вокали (носовките) и на еровите.
Основни центри во кои се создавале овие текстови – споменици на словенската
писменост, се Македонија и Бугарија. Глаголските споменици според јазичните црти
одразени во нив упатуваат на тоа дека се настанати на македонска територија, а пак,
кирилските ракописи јазично се поврзани со бугарската територија.

Старословенски ракописи пишувани со глаголица 

Како класични текстови од овој период се сметаат: Киевски мисал (Киевски

ливчиња), Зографско евангелие, Мариинско евангелие, Асеманово евангелие, Синајски
псалтир, Синајски требник (еухологиум), Клоцов зборник, како и подоцна откриениот,
во 1975, Синајски мисал, во манастирот Св. Катерина на Синај.  
Некои глаголски текстови се сочувани фрагментарно: Бојански палимпсест, 
Рилски или Македонски глаголски ливчиња, Охридски глаголски ливчиња  (Охридско
евангелие), Прашки одломки и др.
 
Киевски мисал (Киевски ливчиња) - сочувани се 7 пергаментни листа од мал
формат (14,5Х10,5 см). Претставува најстар старословенски литургиски споменик, тоа е
одломка од мисал, според западен обред. Тој претставува превод од латински оригинал,
за што се наоѓа потврда во присуството на некои лексички моравизми, односно заемки
и калки од латински во овој текст (neprijazn6, r5snota, v6semog7yi). Потекнува од
втората половина на X век. Киевскиот мисал е најстар меѓу старословенските канонски
текстови на што укажуваат јазичните особености и палеографските карактеристики. Во
него се одразени чешко-моравски црти, фонетски моравизми како замена на
прасловенските групи *tj (*kt) > c, *dj> z ( prosęce, pomocь podazь за старословенските:
pros3]e, pomo], poda'd6). Ова се објаснува со фактот дека книжевниот јазик бил
адаптиран за употреба во Моравија со едноставни усогласувања на обележјата на таа
област. Ракописот е пронајден во Ерусалим, а денеска се чува во Централната научна
библиотека на Академијата на науките на Украина во Киев. И. И. Срезневски ги издал
во 1876 год. Целиот ракопис може да се види на следнава адреса:
http://kodeks.uni-bamberg.de/AKSL/Texte/KievFolia.htm

9
(Текстот е преземен од: Prof. Dr Antoní Dostál, Staroslověnské texty, Praha 1955):

v7 FiFv d6n6 klymenta

Fb7 I'e n7i; l5ta ogrj3d4c5 bla'enago klimenta m4+enyka tvoego I pape'a +6st6j4 vesely[I:
podaz6 mylostyv7y; da ego'e +6st6 +6stym7; syloj4 oubo m4+eni5 ego nasl5douem7:;:Fgm6:;:
nad7 oplatm6
rovanij3; Fgy prynesen7ij3 svj3ty I hodataj3cjo bla'enoumou klimentou m4+enikou tvoemou;
sim6 n7i ot7 gr5h7 skvr6nostiI na[Ih7 o+ysty: Fgm6:
pr5faci5: do v5+6n7y Fb'e
+6st6nago; klimenta zakon6nyka I m4+enyka +6ÊDs +6stj3ce; I'e outj3'e b7ity bla'enoumou
apostolou tvoemou petrou; v7 ynokosty podrougou; v7, ispov5dy ou+enik7; v7 +6sty
nam5st6nyk7; v7 m4+eniy nasl5d6nyk7: Fhm6 Fgm6 napim6:

Киевски мисал (Киевски ливчиња)

10
 Киевски мисал (Киевски ливчиња)

Зографско евангелие (Codex Zographensis). Ракописот содржи 303

пергаментни листа од кои првите 288 се напишани со обла глаголица (17 листа се
напишани подоцна и претставуваат палимпсест). Претставува најстаро словенско
четвороевангелие (тетраевангелие). Според палеографските особености и јазичните
црти што се одразени во него се претпоставува дека е пишуван во Македонија во
втората половина на X или во почетокот на XI век. На крајот со кирилица е додаден
синаксар (преглед на црковната година со краток животопис на светците). Ракописот го
добил името според Зографскиот манастир на Света Гора (Атос) каде што е пронајден.
Ова евангелие му било подарено на рускиот цар Александар II. Во ракописот се
мешаат буквите 7 и 6, еровите се испуштаат во слаба позиција или се вокализираат во
силна и тоа 7>o и 6>e: do'd6 м. d7'd6, den6 м. d6n6, се испушта епентетското l: korab6.
Носовките правилно се употребуваат. Се меша 5 со ja. Општо земено, Зографското
евангелие покажува поголема старост во подрачјето на гласовите. Помалку архаизми
покажува во морфологијата и во синтаксата, иако добро се чуваат, на пр., формите на
сложенaта придавска промена и постарите форми на партиципите (на пр. pro[6, no[6,
поретко prosiv7, nosiv7). Лексиката е архаична и содржи многу грцизми. Се чува во
Руската државна библиотека во Санкт Петербург. Издадено е од В. Јагиќ во Берлин во
1879: Quattuor evangeliorum codex glagoliticus olim Zographensis nunc Petropolitanus. Ова

11
издание е преиздадено фототипски во Грац 1954 год. Поправки кон ова издание се
подготвени од L. Moszyński, Ze studiów nad rękopisem Kodeksu Zografskiego, Wrocław –
Warszawa – Kraków 1961, а истиот автор објави и јазична анализа на текстот: L.
Moszyński, Język Kodeksu Zografskiego, część I. Imię nazywające (rzeczownik), Wrocław –
Warszawa – Kraków – Gdańsk 1975; część II. Imię określające i zastępcze (przymiotnik,
liczebnik, zaimek), Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1990.
Зографски палимпсест.  Текстот е пронајден под кириличен текст од XIII век на
Синај, настанат е во XI век и го претставува делот што недостига во Зографското
евангелие. Натпишаниот кирилски текст се одбележува како Zografense B и не
претставува канонски текст. Глаголскиот текст што е под него (долниот слој) објавен е
од Х. Лант во 1958 год., а дешифриран од И. Добрев (Палимпсестовите части на
Зографското евангелие, Константин–Кирил Фолософ, Доклади от симпозиума,
посветен на 1100-годишнината от смръртта му, София 1971).
Целиот ракопис расчитан се наоѓа на следнава адреса:
http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/texte/etcs/slav/aksl/zograph/zogra.htm

Матеј XIII, 24-32

24. ðn4 prit7+4 pr5d7lo'i ðm7 gFl3; oupodobi s3 cFrstvie nFbskoe; +Fkou s5v7[jomou dobroe
s5m3 na sel5 svoem6 25. s7p3[tem7 'e +Fkom7; pride vrag7 ego; ð vs5 pl5vel7; posr5d5
p6[enic3 ð otide. 26. egda 'e proz3be tr5va ð plod7 s7tvori; t7gda avi s3 Y pl5vel7 27.
pri[ed7[e rabi gFnou r5[3; gFi ne dobro li s5m3 s5l7 esi na sel5 tvoem7; ot7k4dou oubo
ðmat7 pl5vel7 28. on7 'e re+e ðm7 vrag7 +Fsk7 se s7tvori; rabi 'e r5[3 emou; ho[te[i li oubo
da [6d7[e ðspl5vem7 j3. 29. on7 'e re+e ni; eda v7str7gaj4[te pl5vel7; v7str7gnete
koup7no s7 n"im6 ð p6[enic4; 30. ostavite koup7no rasti oboe do '3tv7y; ð v7 vr5m3 'etv5
rek4 d5latel"em7; s7ber5te pr7v5e pl5vel7; y s7v3'ate 3 v7 snop7y 5ko 'e[ti 3; a p6[enic4
s7ber5te v7 'it6nic4 moj4; 31. ðn4 prit7+4 pr5d7lo'i ðm7 gFl3; podob6no est7 crFso nFbskoe;
zr7nou gorjo[6nou; e'e v6z6m7 +Fk7 v6s55 na sel5 svoem6 ; 32. e'e m6n"e est7 vs5h7 s5men7.
egda 'e v7zdrastet7; bol"e est6 zel"ið; ð b6yvaet7 dr5vo; 5ko priti pticam7 nFbsk7ðm7; ð
vitati na v5t6h7 (м. v5tv6h7) ego.

Матеј XIV, 15-33

15. zFa=; pozd5 'e b7yv7[jo; prist4pi[3 k7 n"emou; ou+enici ego gFlj4[te. pousto est7
m5sto; ð godina min4 jo'e; ot7pousti narod7y; da [6d7[e v7 bli'6n33 grad6c3; koup3t7
bra[6na seb5; 16. Fis 'e re+e ðm7; ne tr5bouj4t7 otiti; dadite ðm7 v7y 5sti. 17. oni 'e gFla[3
emou; ne ðmam7 s6de; t6kmo ;Fd; hl5b7 ð ;Fv; r7yb5. 18. on7 'e re+e; prines5te mi 3 s5mo. 19. i
povel5v7 narodom7 v6zle[ti na tr5v5. ð priym7 ;Fd; hl5b7 ;Fv; r7yb5; v7z6r5v7 na nFbo bFlgvi; ð
pr5lom6 hl5b7y; dast7 ou+enikom7; ð ou+enici 'e narodom7. 20. ð 5[3 v"si ð nas7yti[3 s3; ð
v6z3[3 ðzb7yt7k7y oukrouh7 ;Fvð; ko[a ðspl7n7. 21. 5d7[iðh7 'e b5a[e m4'6; p3t6 t7ys3[t6;
razv5 'en7 ð d5tið. 22. ð abie oub5di ou+enik7y v7l5sti v7 korab6; ð variti ð na onom6 polou
don6de'e ot7poustit7 narod7y; kFon; 23. ð otpou[t6 narod7y v6zide na gor4 pomolit7 s3;
pozd5 'e b7yv7[jo edin7 b5 tou; 24. korab6 'e b5 posr5d5 mor5 v7la3 s3 vl7nami; b5 bo

12
protiv6n7 v5tr7; 25. v7 +etvr7t4j4 'e stra'4 no[ti; ðde k7 nim7 iFs; hod3 po morjo; 26. ð
vid5v7[e i ou+enici hod3[t6 po morjo; s7m3to[3 s3 gFlj4[te; 5ko prizrak7 est7; ð ot7
straha v7z7pi[3; 27. abie 'e re+e ðm7 iFs gFl3; dr7zaite az7 esm6 ne boðte s3. 28. wt7v5[tav7
'e petr7 re+e emou; gFi a[te t7y esi; poveli mi priti k6 teb5 po vodam7; 29. on7 'e re+e
pridi; ð izl5z7 ðs korabl"5 petr7; ho'daa[e na vodah7; ð pride k7y iFsvi. 30. vid3 'e v5tr6y
kr5p7k6y oubo5 s3; ð na+6n7 outapati; v7z7pi gFl3 gFi sFpi m3. 31. abie 'e Fis prost6r7 r4k4
3t7 ð. ð gFla emou malov5re; po +to s3 ous4mn5. 32. ð v7l5z7[ema ðma v7 korab6; pr5sta
v5tr7. 33. s4[teð 'e v7 korabi; pri[6d7[e pokloni[3 s3 emou gFl4[te; v7 ðstin4 sFn7; bF'i esi.  
 
 
Марко I, 16-20

16. hod3 'e pri mori galileðsc5m6 vid5 simona; ð an6dr5a brata togo simona; v7met4[ta
mr5'3 v7 mor"e b5a[ete bo r7ybar5; 17. ð re+e ðma Fis; prid5ta v7 sl5d7 mene; ð s7tvor"j4 v7y
b7yti lov6ca +Fkom7; 18. ð abie ostav6[a mr5'3 po n"em6 ðdoste; 19. ð pr5["d7 malo ot7
t4dou; ouz6r5 ð5kova zevedeova; ðoana brata ego; ð ta v7 al"dið zav3zaj4[ta mr5'3. 20. ð
ab6e v7z7va 5; ð ostav6[a Foca svoego zeved5a v7 ladið; s7 naðm6nik7y po n"em6 ðdoste;

Марко I, 29-34

29. ð ab6e ð[6d7[e ðs7n7mi[ta; prid4 v7 dom7 simonov7 ð an6dr5ov7 s7 ð5kovom6; ð ioannom6;
30. t7[ta 'e simonova; le'aa[e ogn"em6 'egoma; ð abie Fgla[3 emou o n"eð; 31. ð prist4pl"6
v7zdvi'e j4; ðm7 za r4k4 ej3; ð ostavi j4 ogn"6; ð slou'aa[e emou; 32. pozd5 'e b7yv7[i; egda
'e zaho'daa[e sl7n6ce; prino[aah4 k7 n"emou vs3 ned4'6n7yj3; 33. ð b5 v6s6 grad7 s7bral7
s3 k7 dv6rem7; 34. ð ic5li mnog7y ned4'6n7yj3; ðm4[t3 razli+6n7y j3z3; ð b5s7y mnog7y ðzg7na;
ð ne ostavl"5a[e Fglati b5s7 5ko v5d5ah4 ð;

Марко VI, 47-56

47. ð ve+er7 b7yv7[jo; b5 bo korabl"6 po sr5d5 mor"5; a s6 edin7 na zeml"i; 48. ð vid5v7 j3
stra'd4[tij3 v7 grebenið; b5 bo v5tr7 protiv6n7 ðm7; ð pri +etvr7t5ð stra'i no[t6n5i; ð
pride k7 n"im7 po mor"jo hod3; ð hot5 min4ti j3; 49. oni 'e vid5v7[e ð po mor"jo hod3[t6;
nep6[teva[3 prizrak7 b7yti; ð v7z7va[3; 50. v6si bo vid5v7[e ð; ð v6zm3to[2 s3; on7 'e ab6e
Fgla s7 n"ima; ð re+e ðm7; dr7zaðte az7 esm6 ne boðte s3; 51. ð v6nide k7 n"im7 v7 korabl"6; ð
oule'e v5tr7; ð x5lo ðz liha divl"5ah4 s3; ð ou'asaah4 s3; 52. ne razoum5[3 bo o hl5b5h7;
n7 b5 sr7d6ce ðh7 okamen"eno; 53. ð pri5hav7[e prido[3 v7 zeml"j4 Genisaret6sk4; ð
prista[3; 54. ð["d7[em7 'e ðm7 ðs korabl"5; ab6e pozna[3 i; 55. ð pr5t5[3 v6s4 stran4 t4; ð
na+3s3 prinositi; na odr5h7 bol3[t3j3; ðde'e sl7y[aah4 i 5ko tou est7; 56. ð 5mo'e
koli'6do; v7ho'daa[e v7 v6si; li v7 grad7y; li v7 sela; na rasp4tiyh7; polagaah4

13
ned5'6n7yj3; ð mol"5ah4 i; da pon5 v6skrili riz7y ego prikosn4t7 s3; ð eliko a[te
prikasaah4 s3 em6 sFpeni b7yvaah4;

Лука I, 26-38

26. v6 [est6y 'e mFc6 pos7lan7 bF6ys aFGl7 gav6riðl7 ot7 Fba v7 grad7 galileðsk7. emou'e ðm3
nazaret7; 27. k7 d5v5 obr4+en5 m4'evi; emou'e ðm3 ðosif7; ot7 domou dFava; ðm3 d5v5
mari5; 28. ð v7[6d7 k7 n"eð aFGl7 re+e. radouI s3 blagod5t7na5 gF7 s7 toboj4; bFlgsvena t6y v7
'enah7; 29. wna 'e sl6y[av7[i s7m3te s3 o slovesi ego. ð pom6y[l"5a[e v6 seb5. kako se
b4det6 c5lovan6e. 30. ð re+e eð aFGl7 ne boð s3 marie. obr5te bo blagod5t6 ot7 bFa. 31. ð se
za+6ne[i v6 +r5v5; ð rodi[i sFn6; ð nare+e[i ðm3 emou FIs 32. s6 b4det7 velði; ð sFn7 v7[6n5ago
nare+et7 s3; ð dast7 emou gF6 bF7. pr5stol7 dFada oFca ego. 33. ð v7Fcrit7 s3 v7 domou ð5kovl"i
v7 v5k6y; ð cFrstvou ego ne b4det6 kon6ca; 34. re+e 'e mari5 k7 aFGlou. kako b4det7 se. ð'de
m4'a ne znaj4 35. ð ot7v5]av7 aFGl7 re+e eð. dFh7 sFt6y naðdet7 na t3; ð sila v6y[6n"5go os5nit7
t3; t5m6 'e ð e'e rodit7 s3; sFto nare=et7 s3 sFn7 Fb'ði 36. ð se elisav6t6; 4'ika tvo5. ð ta
za+6net7 v7 starost6 svoj4. ð s6 mFc6 [est6y est6 eI. naricaem5ð neplod7vi; 37. 5ko ne
ðznemo'et7 ot7 bFa v6s5k7 gFl7; 38. re+e 'e mar65. se raba gFn5. b4di mn5 po gFlou tvoemou; ð
otide ot7 n"ej3 aFGl7.  
 

Јован I, 1-17

1. yskoni b5a[e slovo; ð slovo b5a[e ot7 Fba; ð bF7 b5a[e slovo. 2. se b5 ðskoni ot7 Fba. 3. I v6s5
t5m6 b6y[3. I be' n"ego ni=6to'e ne b6yst6; e'e b6yst7. 4. v7 tom6 'ivot7 b5. ð 'ivot7 b5 sv5t7
=Fkom6. 5. ð sv5t7 v7 t7m5 sv6tit6 s3; I t7ma ego ne ob63t7. 6. b6yst7 =Fk7. pos7lan7 ot7 Fba.
ðm3 emou ðoan7. 7. s6 pride v7 s7v5d5tel"6stvo. da s7v5d5tel"6stvouet7 o sv5t5. da v6si
v5r4 ðm4t7 ðm6; 8. ne b5 t7 sv5t7. n7 da s7v5d5tel6stvouet7 o sv5t5. 9. b5 sv5t7 ðstin7n6y.
ð'e prosv5]aet7 vs5kogo +Fka gr3d4]aego v7 mir7. 10. v7 mir5 b5. ð mir7 t5m6 bF6ys. ð mir7 ego
ne pozna. 11. v7 svo3 pride. ð svoi ego ne p[ri3][3. 12. eliko 'e ðh7 prij3t6 ð. dast7 ðm7
vlast6 +3dom7 bF'iem7 b6yti. v5rouj4]im7 v7 ðm3 ego. 13. ð'e ne ot7 kr7við. ni ot7 pohoti
pl7t6sk6y; ni ot7 pohoti m4'6sk6y n7 ot7 bFa rodi[i s3. 14. ð slovo pl7t6 b6yst7; ð v6seli s3
v7 n6y; ð vid5hom7 slav4 ego; slav4 5ko ðno+3daego ot7 oFca. Ispl7n6 blagod5ti ðstin6y. 15.
yoan7 s7v5d5tel6stvouet7 o n"em6. ð v7z7va gFl3; s6 b5 ego'e r5h7. gr3d6y po mn5 pr5d7
m7noj4 b6yst7; 5ko pr7v5ð mene b5. 16. ð ot7 ðspl7n"eni5 ego m6y v6si pri3hom7. blagod5t6 v7z
blagod5t6. 17. 5ko zakon7 mos5om6 dan7 bF6ys. blagod5t6 ð istina Fðs hFm6 b6yst6; FkoFc;

 
Јован II, 1-11

1. ð v7 tretii d6n6 brak7 bF6ys v7 kana galil5ðsc5ð; ð b5 mFti ðFsva tou; 2. z7van7 'e b6Fys iFs7; ð
ou+enici ego na brak7; 3. ð nedostav7[jo vinou; gFla mFti Fðsva k7 n"emou;. vina ne im4t7; 4. gFla

14
eð iFs7; =to est7 m6n5 ð teb5 'eno; ne jo pride godina mo5; 5. gFla mFti ego slougam7; e'e a]e
gFlet7 vam7 s7tvorite; 6. b5 'e tou vodonos7 kam5n7 [est6; po o+i]enijo ðjod5ðskou le'3[t6;
v7m5st3[t po d7v5ma li trem7 m5ram7; 7. gFla ðm7 iFs7. napl7nite vod6y. I napl7ni[3 do
vr7ha; 8. I gFla im7; po+r7p5te n6yn"5 i prines5te arhitriklin7tovi; oni 'e prineso[3; 9.
5ko 'e v7kousi arhitriklin7 vina b6yv7[ago ot7 vod6y; ð ne v5d5[e ot7k4dou est7; a sloug6y
v5d5ah4 po+r7p7[eð vod4. priglasi 'eniha arhitriklin7; 10. ð gFla emou; vs5k7 +Flk7 pr5'de
dobroe vino daet7; ð egda oup6j4t7 s3 ta+aee; t6y 'e s7bl"jode dobroe vino dosel5; 11. se
s7tvori na+3t7k7 znameniem7 Fis; v7 kana galileð. I v5rova[3 v7 n"6 ou+enici ego.

Зографско евангелие (Codex Zographensis)

15
 Зографско евангелие (Codex Zographensis)

Следниве извадоци од Зографското евангелие се даваат паралелно со двете

писма – глаголицата, на којашто е оригинално пишувано евангелието и неговата
кирилична транслитерација.

Марко XIV, 43-50

(Преземено од: Jos Schaeken und Henrik Birnbaum, Die Altkirchenslavische schriftkultur,
Geschichte – Laute und Schriftzeichen – Sprachdenkmäler (mit Textproben, Glossar und
Flexionsmustern), Altkirchenslavische Studien II, München 1999: Verlag Otto Sagner.
http://www.let.rug.nl/~schaeken/akslstud.html ):

43. ¶ àáüå åøòå åìó Fãä«©øòþ. ïðèäå ¶þäà

43. I ab6e e[te emou gFlj4[tjo ; pride Ijoda

¶èêàðèîòüñêû. åäèíú îòú îáîþ íà äåñ­òå. ¶ ñú í'èìú

Iskariot6sk7y ; edin7 ot7 obojo na des3te ; I s7 n"im7 
 

16
íàðîäè ñú îð©æè· ¶ äðüêîë'ìè îòú àð'õèåðýè
narodi s7 or4'iy ; I dr6kol"mi ; ot7 ar"hier5i ;

¶ êúíèæüíèêú. ¶ ñòàð'öü
I k7ni'6nik7 ; I star"c6

44. äàñòú æå ïðÿäષ åãî çíàìåíüå ¶ìú ãFë­. åãî æå àøòå

44. dast7 'e pr5daj3y ego znamen6e Im7 gFl3; ego 'e a[te

ëîáúæ© ¶ìýòå è òî åñòú. ¶ âåäÿòå · ñúõðàíüíî.

lob7'4 Im5te i to est7; I ved5te y s7hran6no;

45. ¶ ïðèøüäú àáüå ïðèñò©ïü êú í'åìó ãFë­. ðàááè ðàááè.

45. I pri[6d7 ab6e prist4p6 k7 n"emou gFl3; rabbi rabbi;

¶ îáëîá ûçà ·.
I oblob7yza y;

46. ¸íè æå âúçëîæèø­ ð©öý íà í"ü ¶ ªø­ ·.

46. wni 'e v7zlo'i[3 r4c5 na n"6 I j3[3 y; 
 
47. åäèíú æå îòú ñòîªøòè·õú. ¶çâëüêú íîæü óäàðè ðàáà
47. edin7 'e ot7 stoj3[tiyh7; Izvl6k7 no'6; oudari raba  
 
àðõ"èåðåîâà. ¶ óðÿçà åìó óõî
arh"iereova; I our5za emou ouho;

48. ¶ îòúâÿøòàâú èFñ ðå÷å ¶ìú. ýêî íà ðàçáî¶íèêà

48. I ot7v5[tav7 Fis re+e Im7; 5ko na razboInika

ëè ¶çèäîñòå. ñú îð©æü·ìè ¶ äðüêîäüìè ªòè ìåíå

li Izidoste; s7 or4'6ymi I dr6kol6mi; j3ti mene 

49. ïî âñ­ äüíè áýãú âú âàñú ó÷­ âú öðúíúâå

49. po vs3 d6ni b5h7 v7 vas7; ou+3 v7 cr7k7ve

¶ íå ªñòå ìåíå. íú äà ñúá©ä©òú ñ­ êúíèãú·.

I ne j3ste mene; n7 da s7b4d4t7 s3 k7nig7y; 
 
50. ¶ îñòàâüøå · áýæàø­.
50. I ostav6[e y b5'a[3.

17
Матеј XIV, 15-21
(Преземено од: Ремнëва 2011: 530-531):

15. ïîçäÿ æå áûâúøþ. ïðèñò©ïèø­ êú íåìó. ó÷åíèöè åãî ãFë«øòå. ïóñòî åñòú
ìýñòî. ¶ ãîäèíà ìèí© þæå. îòúïóñòè íàðîäú·. äà øüäúäå âú áëèæüí­­
ãðàäüö­. êóï­òú áðàøüíà ñåáý 16. èFñ æå ðå÷å ¶ìú. íå òðýáó«òú îòèòè. äàäèòå
¶ìú âû ýñòè. 17. îíè æå ãFëàø­ åìó. íå ¶ìàìú ñüäå. òúêìî Fä. õëýáú. ¶ Fá
ðûáý. 18. îíè æå ðå÷å. ïðèíåñýòå ìè ­ ñýìî. 19. ¶ ïîâåëýâú íàðîäîìú âüçëåøòè
íà òðýâý. ¶ ïðè·ìú Fä õëýáú. ¶ F.á. ðûáý. âúçüðýâú íà íFáî áFëãâè. ¶ ïðýëîìü
õëýáû. äàñòú ó÷åíèêîìú ó÷åíèöè æå íàðîäîìú. 20. ¶ ýø­ âñè ¶ íàñûòèø­ ñ­.
¶ âüç­ø­ ¶çáûòúêû óêðóõú áF¶ êîøà ¶ñïëúíú. 21. ýäúøè·õú æå áýàøå ì©æü.
ï­òü òûñ­øòü ðàçâý æåíú ¶ äýòè·.

15. FzaF=; pozd5 'e b6yv7[jo; prist4pi[3 k7 n"emou; ou+enici ego gFlj4[te; pousto est7 m5sto;
ð godina min4 jo'e; ot7pousti narod6y. da [6d7[e v7 bli'6nD33 grad6c3. koup3t7 bra[6na
seb5. 16. Fis 'e re+e ðm7; ne tr5bouj4t7 otiti; dadite ðm7 v6y 5sti. 17. oni 'e gFla[3 emou; ne
ðmam7 s6de; t7kmo ;Fd; hl5b7; ð ;Fb; r6yb5. 18. on7 'e re+e. prines5te mi 3 s5mo. 19. ð povel5v7
narodom7 v6zle[ti na tr5v5; ð priðm7 ;Fd; hl5b7. ;Fb; r7yb5. v7z6r5v7 na nFbo blFgvi. ð pr5lom6
hl5b6y. dast7 ou+enikom7; ou=enici 'e narodom7. 20. ð 5[3 v"si ð nas7yti[3 s3. ð v6z3[3
ðzb6yt7k6y oukrouh7; Fbð; ko[a ðspl7n6. 21. 5d7[iðh7 'e b5a[e m4'6. p3t6 t6ys3[t6. razv5 'en7
ð d5tið;

Текстови за споредба. Споредете ги меѓусебе следните одломки од Зографско,

Мариинско, Асеманово и Добромирово евангелие. Од овие ракописи единствено
Добромировото евангелие не му припаѓа на старословенскиот јазик, туку е од
подоцнежна дата, од XII век, ова е ракопис од македонската редакција на
црковнословенскиот јазик.

Лука XIV, 16-23

Зографско евангелие

16. on7 'e re=e ; =Fk7 eter7; s7tvori ve=er4 vel6y4; ð v7z7va m7nog6y. 17. ð pos7la rab6y svo3
v7 godin4 ve=er3; re=e z7van7ðm7 gr3d5te. 5ko ou'e gotova s4t7 vs5; 18. ð na=3[3 v7 koup5
ot7ricati s3 v"si; pr7v6y re=e emou; selo koupih7; ðmam7 n4'd4 ðziti; ð vid5ti e molj4 t3
ðm5ð m3 ot7re=ena. 19. ð droug6y re=e emou; s4pr4g7 volov7n6yh7; koupih7 p3t6. ð gr3d4
yskousit7 ðh7; mol"j4 t3 ðm5ð m3 ot7rek7[a s3. 20. ð droug6y re=e; 'en4 poj3h7; ð sego radi ne
mog4 priti. 21. y pri[6d7 rab7 pov5da gnFou svoemou; togda razgn5vav7 s3 gFn7 domou; re=e
rabou svoemou; ðzidi na rasp4t65 y st7gn6y grada ð ni]33 ð b5d7n6y3. ð hrom6y3 ð sl5p6y3;
v7vedi s5mo. 22. ð re=e rab7; Fgi b6Fys e'e povel5; y e[]]e m5sto est7; 23. ð re=e Fg6 rabou; yzidi
na p4ti; ð hal4g6y; ð oub5di v6niti; da napl7nit7 s3 dom7 moð;

18
 Мариинско евангелие

16. on7 'e re=e emou; =Flvk7 edin7 s7tvori ve=erj4 velij4; i z7va m7nog6y; 17. i pos7la rab7
svoi v7 god7 ve=er3 re[ti z7van6ym7 gr3d5te; 5ko ou'e gotova s4t7 v6s5; 18. y na=3s3
v7koup7 ot7ricati s3 v6si; pr7v6y re=e emou; selo koupih7; i imam7 n4'd4 iziti; i vid5ti
e; molj4 t3 im5i m3 ot7ro=7na; 19. i droug6y re=e s4pr4g7 volov7n6yih7 koupih7 p3t6; i
gr3d4 iskousit7 ih7; molj4 t3 im5i m3 ot7ro=7na; 20. i droug6y re=e; 'en4 poj3s7 i sego
radi ne mog4 priti; 21. i pri[7d7 rab7 t7 pov5d5 se gFspdinou svoemou; togda razgn5vav7
s3 gospodin7 domou; re=e rabou svoemou; izidi 3dro na rasp4ti5 i st7gn6y grada; y ni]33 i
b5d7n6y3; ð hrom6y3 ð sl5p6y3; v7vedi s5mo; 22. ð re=e rab7; Fgi b6yst7 5ko'e povel5; i e[te
m5sto est7; 23. i re=e Fg7 rabou; izidi na p4ti; i hal4g6y; i oub5di v6niti; da
napl7[napl7]nit7 s3 dom7 moi;

Асеманово евангелие

16. =Flk7 eter7 s6tvorð ve=erj4 velðj4. i z6va m6nog7i. 17. i pos6la raba svoego v7 god7
ve=erj3; re]i z6van7ðim7; grj3d5te 5ko ou'e ougotovana s4t7 v6s5; 18. i na=3[3 v7koup6
ot7rðcatð s3 v7sð; pr7v7ði re=e emou; selo koupih7; i imam7 n4'd4 izitð i vid5tð e; molj4
t3 im5i m3 otro=6na; 19. i droug7ð re=e emou; s4pr4g6 volov7n7iih7 koupih7 p3t6; i
gr3d4 iskousit7 ih7; molj4 t3 im5i m3 ot7ro=na; 20. i droug6ð re=e; 'en4 po3h7 i sego radð
ne mog4 pritð. 21. i pri[ed7 rab6 t6 pov5da gFspdinou; svoemou sði; togda razgn5vav s3 gFn7
domou; re=e rabou svoemou; izðdð skoro na rasp4tð5; i st6gn7i grada; i ni]33 i b5d6n7ð3; i
hrom7i3; i sl5p7ð3. v7vedð s5mo. 22. i re=e rab6; Fgdnou svoemou; bF6ðs e'e povel5; i e[te
m5sto est7; 23. re=e 'e Fgn7 rabou; izðdð na p4ti i hal4g7i; i oub5dð v7nitð. da napl7nit6
s3 dom7 moi;

Добромирово евангелие

16. on6 'e re=e emou; =Flvk6 eter6 s6tvori ve=er4 velij4; i z6va mnog6y; 17. i pos6la rab6
svoi v6 god6 ve=er3; re]i z6van6yim6; gr3d5te 5ko ou'e gotova s4t6 v6s5; 18. i na=3s3
v6koup6 ot6ricati s3 v6si; pr6v6yi re=e emou; selo koupyh7; i imam6 n4'd4 iziti i vyd5ti
e; molj4 t3 im5i m3 ot6ro=6na; 19. i droug6yi re=e; s4pr4g6 volov6 koupyh6 p3t6; i gr5d4
iskousit6 ih7; molj4 t3 im5i m3 ot6ro=6na; 20. i droug6yi re=e; 'en4 po3h6; i sego radi ne
mog4 priti; 21. i pri[ed6 rabot6 pov5da se gospodinou svoemou; tog6da raz6gn5vav6 s3
gFn6 domou; re=e rabou svoemou; izidi skoro na rasp4ti5; i st6gn6y grada; i ni]33 i
b5d6n6y3; i hrom6y3; i sl5p6y3 v6vedi s5mo; 22. i re=e rab6; Fgi b6yst6; 5ko'e povel5; i e[te
m5sto est6; 23. i re=e Fg6 rabou; izydi na p4ti i hal4g6y; i oub5di v6niti; da napl6nit6 s3
dom6 moi;

19
 Мариинско евангелие (Codex Marianus). Ракописот содржи 171 лист без
загубените шест први и два последни. И тоа е четвороевангелие, малку помладо,
напишано во XI век. Настанало на македонска јазична територија, веројатно блиску до
српското јазично подрачје затоа што во ракописот се одразени и некои
северномакедонски или српски јазични особености: 4>ou, j4>jo: ot7koud4 м. ot7koud4 м.
ot7k4dou, lj4b7ve м. ljob7ve). Во него силните редуцирани вокали почесто се
заменуваат со полни вокали отколку во Зографското евангелие: zol6, den6 м. z7l7, d6n6.
Има мешање на 5 со ja, како и испуштање на епентетско l: korab6. Покажува доста
архаични морфолошки црти како употреба на асигматски аорист. Евангелието се
чувало на Света Гора во Мариинскиот манастир, според кој го добило името. Сега е
наоѓа во Руската државна библиотека во Москва каде што се чуваат 171 лист, а 2 листа
се чуваат во народната библиотка во Виена. Го издал В. Јагиќ 1883 год. во Петроград
под наслов: Quattor evangeliorum versionis palaeoslovenicae Codex Marianus glagoliticus.
Фототипски е повторно издадено во Грац 1960 год.
Целиот текст може да се види на следнава адреса:
http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/texte/etcs/slav/aksl/marianus/maria.htm

Лука IV, 1-15

1. IFs7 'e Ispl7n6 dFha sFta; v7zvrati s3 ot7 iordana. I ved5a[e s3 dFhm6 v7 poust6ynj4; 2. ;Fk;
d6nii. ðskou[aem7 di5volom6; ð ne 5st7 ni+6so'e v7 t6y d6ni; ð kon6+av7[em7 s3 im7 posl5d6
v7zalka; 3. ð re+e emou di5vol7. a]e sFn7 esi bF'ii. r6ci kamenijo semou da b4det7 hl5b7; 4. i
ot7v5]a Fis k7 nemou gFl3; pisano est7 5ko ne o hl5b5 edinom6 'iv7 b4det7 +Fk7; n7 o vs5kom6
gFl5 bF'ii; 5. ð v6zvede i di5vol7 na gor4 v6ysok4. pokaza emou v6s5ka csFrstvi5 v7selen6yj3
v6 =5s5 vr5men6n5; 6. ð re+e emou di5vol7; teb5 dam7 vlast6 sij4 v6s4 i slav4 ih7; 5ko
m6n5 pr5dana est7; ð emou'e a]e ho]4 pr5dam6 j4; 7. t6y oubo a]e pokloni[i s3 pr5d7
mnoj4; b4d4t7 teb5 v6s5; 8. ð ot7v5]av7 iFs7 re+e emou; ðdi za m7noj4 sotono; pisano est7; Fgi
bFou tvoemou pokloni[i s3; ð tomou edinomou poslou'i[i; 9. ð vede i v7 ðFm7 ð postavi i na
krðl5 cFrkv6n5em6; ð re+e emou; a]e sFn7 esi bF'ði. vr7zi s3 ot7 s4dou niz7; 10. pisano bo est7;
5ko aFnGlm7 svoim7 zapov5st6 o teb5 s7hraniti t3; 11. ð na r4kah7 v7z7m4t7 t3. da ne o
kamen6 pr5t7kne[i nog6y tvoe3; 12. ð ot7v5]av7 Fis7 re+e emou; 5ko re+eno est7; ne iskousi[i
Fga Fba tvoego; 13. ð s7kon6+av7 v6s5ko iskou[enie di5vol7; otide ot7 nego do vr5mene; 14. I
v7zvrati s3 ðFs7 v6 sil5 dFhov7n5i v7 galil5j4; I v5st6 izide po v6sei stran5 o nem; 15. ð tou
ou+aa[e na s7n7mi]ih7 ih7; slavim7 v6s5mi; Fz+;

Марко XIV, 66-72

66. ð s4]ou petrovi nizou na dvor5. pride edina ot7 rab6yn6 arhiereov7; 67. ð vid5v7[i
petra gr5j4]a s3; v6z6r5v[i na n6 gFla; ð t6y s7 nazar5ninom7 iFsm6 b5; 68. on7 'e ot7vr7'e
s3 gFl3. ne oumr5j4 ni s7v5m6 +to t6y gFl[i. ð izide von7 na pr5d7dvorie; ð kokot7 v6sp5t7;

20
69. ð vid5v7[i i rab6yni pak6y na+3t7 gFlati k7 stoj3[tiim7. 5ko s6 est7 ot7 nih7; 70. on7
pak6y ot7metaa[e s3; ð ne po m7nogou pak6y stoj3[tei gFlaah4 petrovi; v6y istin4 ot7 nih7
esi; ðbo galil5anin7 esi. ð bes5da tvo5 podobit7 s3; 71. on7 'e na+3t7 rotiti s3 i kl3ti s3;
5ko ne v5m6 +Flvka sego ego'e gFlte; 72. ð v7toricej4 kokot7 v7sp5t7; ð pom5n4 petr7 gFl7 i'e
re+e emou iFs7 pr5'de da'e kokt7 ne v7zglasit7 d7va krat6ð ot7vr7'e[i s3 mene tri krat6y;
ð na+3t7 plakati s3; 
 

Јован IX, 1-9

1. ð mimo id6y iFs7 vid5 +Flvka sl5pa; ot7 ro'd7stva. 2. i v7prosi[3 i ou+enici ego gFlj4]e;
ou+iteljo k7to s7gr5[i s6 li ili roditel5 ego; da sl5p7 rodi s3. 3. ot7v5]a iFs7 ni s6
s7gr5[i ni roditel5 ego n7 da av3t7 s3 d5la bF'i5 na nem7. 4. m6n5 podobaat7 d5lati
d5la pos7lav7[aago m3. don6de'e den6 est7 pridet7 no[t6. egda nikto'e ne mo'et7
d5lati. 5. egda v7 mir5 esm7 sv5t7 esm6 mirou. 6. si rek7 plin4 na zeml"j4; ð s7tvori
{p}brenie ot7 plinoveni5 ð; pomaza emou o+i br7n6em6; 7. ð re+e emou idi oum6yi s3 v7
koup5li silouam6sc5; e'e skazaat7 s3 pos7lan7. ðde 'e i oum6y s3 i pride vid3. 8. s4s5di
'e i i'e i b5ah4 vid5li pr5'de 5ko sl5p7 b5. gFlaah4. ne s6 li jest7 s5d3i i pros3. 9. ovi
gFlaah4 5ko s6 est7. on7 'e gFlaa[e 5ko az7 esm7.
 
 
Лука XXIII, 13-25

13. pilat7 'e soz7vav7 arhierej3 i k7n3z3 i ljodi; 14. re+e k7 nim7 priv5ste mi +Flka sego;
5ko razvra]aj4]a ljodi. ð se az7 ist3zav7 pred7 vami; ne obr5t7 ni edinoj3 'e o +Flvc5 sem6
vin6y; j3'e na n6 vadite; 15. n7 ni irod7; pos6ylah7 bo k7 nemou; ð se ni+7to'e {s7} dostoino
s7mr7ti s7tvoreno est7 o nem6; 16. pokazav7 oubo ot7pou]4 i 17. potr5b4 'e im5a[e na
v6s3 prazd6nik6y ot7pou]ati im7 edinogo; 18. v7z7pi[3 'e v7si narodi gFlj4]e; v6z6mi sego
ot7pousti 'e nam7 varav4; 19. ð'e b5 za edin4 kramol4 b6yv7[4j4 v7 grad5 i oubiistvo
v7vr7'en7 v7 tem6nic4; 20. pak6y 'e pilat7 v7zglasi hot3 ot7poustiti iFsa; 21. oni 'e
v6pi5h4 gFlj4]e; prop6ni prop6ni; 22. on7 'e treticej4 re+e k7 nim7; +6to bo s7tvori z7lo;
ni+6so'e dostoina s7mr7ti obr5t7 o nem6. pokazav7 ð oubo ot7pou]4; 23. oni 'e prile'aah4
glas6y velii pros3]e ego na prop3tie; ð ousto5ah4 glasi ih7; ð arhiereistii; 24. pilat7 'e
pos4di b6yti pro[enie ih7; 25. ot7pousti 'e im7 v7sa'denaago v7 tem6nic4. za kramol4 i
oubiistvo ego'e pro[aah4; i ðSsa pr5dast7 voli ih7.  
 

Јован VIII, 1-11

1. FIs 'e ide v7 gor4 eleon7sk4; 2. jotro 'e pak6y pride v7 cFrkv6; ð v6si ljod6e id5ah4 k6
nemou; ð s5d7 ou+aa[e 3; 3. priv5s3 k7ni'6nici i farisei; 'en4 v6 pr5ljobod5anii 3t4; i
postaviv6[e j4 po sr5d5; 4. gFla[3 emou; ou+iteljo si 'ena 3ta est7 n6yn5 v7

21
pr5ljobod5anii; 5. a v7 zakon5 nam7 mosi povel5; takov6yj3 kameniem6 pobivati; t6y 'e +to
gFle[i; 6. se 'e r5[3 iskou[aj4]e i; da b4 im5li na +6to gFlati; FIs7 'e niz7 poklon6 s3
pr7stom6 pisaa[e ne zemi; 7. 5ko 'e prile'aah4 v7pra[aj4]e i; v7skloni s3 i re+e im7; ð'e
vas7 bez gr5ha est7. pr5'de vr7xi kamen6 na nj4; 8. i pak6y poklon6 s3 pisaa[e na zemi; 9.
oni 'e sl6y[av7[e isho'daah4 edin7 po edinomou; na+6n7[e ot7 starec6 do posl5d6niih7; ð
osta iFs7 edin7 i 'ena sto3]i po sr5d5; 10. v7sklon6 'e s3 iFs7 re+e ei. 'eno k6de s4t6 i'e na
t3 va'dah4. nik6yi 'e li tebe ne os4di; 11. ona 'e re+e nik6yi 'e Fgi. re+e ei Fis7 ni az7 tebe
os4'daj4. idi i ot7 sel5 ne s7gr5[ai k tomou. Fkc;;

Марко, VI, 17-29

17. t7 bo irod7 pos7lav7 3t7 ioana; ð s7v3za i v7 tem6nici; ðrodi5d6y radi 'en6y filipa
bratra evoego; 5ko o'eni s3 e4; 18. gFla[e bo ioan7 irodovi; ne dostoit7 teb5 im5ti 'en6y
filipa bratra svoego; 19. ðrodi5 'e gn5vaa[e s3 na n6; i ð hot5a[e i oubiti i ne mo'aa[e;
20. ðrod7 bo bo5a[e s3 ioana; v5d6y i m4'a praved7na i sFta. i hran5a[e i; ð poslou[a3 ego
m7nogo tvor5[e; ð v7 slast6 ego poslou[aa[e; 21. ð prikljo+6[jo s3 d6ni potr5b7nou. egda
irod7 ro'd7stvou svoemou ve+erj4 tvor5a[e k7n3xem7 svoim7 i t6ys4[t6nikom7. Y
star5i[inam7 galileiskam7; 22. i v7[ed7[i d7[teri e3 irodi5d5. ð pl3sav7[i i ougo'd7[i
irodovi. ð v7zle'3[tiim7 s7 nim7; re+e cFsr6 d5vici prosi ou mene emou'e a[te ho]e[i i
dam7 ti; 23. ð kl3t7 s3 ei. 5ko ego'e a[te prosi[i dam7 ti; do pol7 cFsrstvi5 moego; 24. ona
'e i[ed7[i re+e k7 materi svoei. +eso pro[4. ona 'e re+e glav6y ioana kFrstitel5; 25. ð
v7[ed7[i abie s7 t7[teniem6 k7 cFsrjo. prosi gFlj4[ti ho]4 da dasi mi. ot7 nego na bljod5
glav4 ioana kr6stitel5; 26. ð priskr7ben7 b6yst7 cFsr6 za kl3tv6y. i v7zle'3]iih7 s7 nim7.
ne v7shot5 ot7re]i s3 ei; 27. ð abie pos7lav7 cFsr6 voina. povel5 prinesti glav4 e[go]; 28.
on7 'e [ed7 ous5kn4 i v6{v6} tem[6]nici; ð prinese glav4 ego na mis5 i dast7 j4 d5vici ð
d5vica dast7 j4 materi svoei; 29. i sl6y[av7[e ou+enici ego. v7z3s3 troup7 ego i polo'i[3
i v7 grob5.  
 
 

22
  
Мариинско евангелие (Codex Marianus) 
 
 
Асеманово (Ватиканско) евангелие (Codex Assemanianus). Претставува
краток апракос односно неделно (изборно) евангелие. Содржи 158 листа, крајот е
загубен. Пишувано е со обла глаголица и со заставки во боја. Пишувано е во
Македонија во X век (или почеток на XI век). Името го добило според Асемани,
директор на Ватиканската библиотека којшто ракописот го пронашол во Ерусалим (во
1736 год.) и го донел во Ватикан каде што до денеска се чува. Се смета дека според
содржината и јазикот овој ракопис е најблизок до кирилометодиевскиот превод. Во
јазичен поглед се одликува со вокализација на еровите и тоа 7>o и 6>e, како и со загуба
на епентетското l  и со замена на 6 со 7. Овие особености укажуваат на неговото
македонско потекло. Ракописот го издал Ф. Рачки на глаголица во 1865 год. во Загреб,
во латинична транслитерација го издал И. Црнчиќ 1878 год. во Рим, повторно со
глаголица, фототипски е издадено од Ј. Вајс и Ј. Курц во1929 год. во Прага, а потоа во
1955 Ј. Курц во Прага го издал во кирилична транслитерација (Jozef Kurz, Evangeliář
Assemanův. Kodex Vatikánský 3. Slovanský, Díl II: Úvod, text v přepise cyrilském,
poznámky textové, seznamy čtení, Praha 1955). Најновото факсимилно издание е
подготвено од В. Иванова-Мавродинова и А. Џурова во 1981 год. во Софија.

23
Текстот на Асемановото евангелие во кирилична транслитерација може да се најде на:
http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/texte/etcs/slav/aksl/asseman/assem.htm
а снимки од ракописот на :
http://kodeks.uni-bamberg.de/AKSL/Texte/KievFolia.htm

Матеј VII, 24-27

24. vs5k7 I'e sl7i[ðt7; slovesa mo5 si; I tvorðt7 5. oupodoblj4 i m4'jo m4drou; ð'e s7z6da
hramðn4 svoj4 na kamene; 25. i s7nide d6'd7 i prid4 r5k7ð. i v7zv5a[3 v5tri. i napad4 na
hramðn4 t4; i ne pade s3; osnovana bo b5 na kamene; 26. i vs5k7 y'e sl7i[it7 slovesa mo5 si .
i ne tvorðt7 ih. oupodoblj4 i m4'jo boujo. y'e s6z6da hramin4 svoj4 na p5s6c5; 27. i s6nide
[d6]'d6 i prðd4 r5k7ð. i v7zv5a[3 v5tri. i op6r5[3 s3 hramin5 toi i pade s3; i b5
razdrou[enie ej3 velðe x5lo.

Матеј IX, 9-13

v7 oËËn 9. pr5hod3 iFs vðd5 +Flka; s5d3]7 na m6yt6nicð. imenem7 maqea. i gFla emou po m6n5
gr3dð; i v7stav po nem7 ide; 10. i b7Fis i emou v7zle'3]ou v7 domou i se m"noxð gr5[7nðci i
mð7tarð; prð[ed7[e v7zle'aah4 s7 iFsm7. i s7 ou+enik7ð ego. 11. i vid5v7[e i farðsei. gFlaah4
ou+enikom7 ego. po +6to s7 m7itari i gr5[6nik6ð 5st7 ou+ðtel6 va[6; 12. iFs7 'e sl7i[av7
re+e im7. ne tr5bouj4t7 s7dravði vra+a n7 bol3]ið; 13. [ed7[e oubo. naou+ðte s3 +6to est6.
mðlost7inð ho]4 a ne 'r7tv5; ne prðd7 praved7nik7 prðz6vat7; n7 gr5[6nik7ð na pokaanie.
 
 
Матеј XVIII, 23-35
 
re+e gospod6 prðt7+j4 sij4. 23. oupodobi s3 cFrstvo nFbsnoe; +Flkou Fcrjo y'e v7shot5 s7t3xati
s3 o slovesi s7 rab6ð svoimð; 24. na+en7[jo 'e emou s7t3xatð s3 o slovesi priv5s3 emou
dl7'6nik7 edin7 dl7'en7 t7moj4 talant7; 25. ne im4]ou 'e emou +eso v7[z]dati; povel5
Fgd6 ego da prodad3t7 i. i 'en4 ego i +3da i v7se elðko im5a[e. i ot7datð i; 26. pad7 'e oubo
rabot7 klan5a[e s3 Fgl3; Fgi; potr7pi na m7n5 i v7se tð v7zdam7; 27. milosr7dovav7 'e Fg6
raba togo poustð i i dl7g7 ot7pousti emou; 28. i[ed7 'e rabot obr5te edðnogo Fot klevr5t7
svoih7 ð'e b5 dl7'en7 emou s7tom7 p5n3x7; i em7 i davl5a[e Fgl3; da[']d6 mi im7'e mi esð
dl7'en7; 29. pad7 'e klevr5tot7 mol5a[e i Fgl3; potr7pi na m6n5 i v6se ti v6zdam7; 30. on7
'e ne hot5a[e; n7 ved7 i v7sadð i v7 tem7nic4 don6de'e v7zdast7 emou dl7g7 ves6; 31.
vid5v7[e 'e klevr5ti b7iv7[aa; s7'ali[3 si x5lo; i pri[ed7[e s7kaza[3 Fgdinou svoemou
v7s5 b7ðv7[aa; 32. togda prðz7vav7 i Fg7 ego. Fgla emou rabe l4kav6ði. ves6 dl7g7 tvoi
ot7poustih7 teb5; pone{'e}'e oumoli m3; 33. ne podobaa[e lð i teb5; poFmlvatð klevr5ta
tvoego; 5ko i az7 t3 FpomFlvah7; 34. i progn5vav7 s3 Fg6 ego. pr5dast7 i m4+ðtelem7;
don6de'e:; v7dast7 dl7g7 ves6; 35. tako i Foc6 moi nFbsn7i s7tvorðt7 vam7; a]e ne
ot7pou]aete ko'6do bratou svoemou; ot7 Fsrdc6 va[ih7; pr5gr5[eni5 ih7.

24
 
 
Матеј XIX, 16-26

v7 oμË 16. jono[a eter7 prðst4pð k7 iFsvi; mol3 i i gFl3; ou+ðteljo blag7i; +6to blago s7tvorj4;
da imam7 'ðvot7 v5+6n7ði. 17. on7 'e re+e emou; +6to m3 gFle[ð blaga. nðkto'e blag6 t7k6mo Fb7
edðn7. a]e lð ho[te[i v7 'ðvot7 v5+6n7ði v7nitð. s7bljodð zapov5dð. 18. gFla emou k7i3; iFs7 'e
re+e emou e'e ne oubðe[ð. ne pr5ljob6 s7tvorð[ð. ne oukrade[ð. 19. +6tð oFca i mater. i
v7zljobð[i iskr7n5ago svoego ako i sam7 s3. 20. gFla emou jono[a; vs5 si s7hranih \ jonostð
moe3. +eso esm7 e]e ne dokon7+al7. 21. i re+e emou iFs7. a]e [ho]e][ð s7vr7[en7 b7ðtð. idð i
proda'd7 im5nðe tvoe. i da'd7 ni]ðim7. i im5tI ima[i s7krovð]e na nFbsh7. i prðdð v7 sl5d7
mene. 22. sl7i[av7 'e jono[a slovo se otðde skr7b3. b5 bo im53 s7t3'ani5 m7noga. 23. iFs7 'e
re+e ou+enikom7 svoim7. amIμ gFlj4 vam. 5ko ne oudob6 v6nidet7 bogat7 v7 cFrstvo nFbs6noe. 24.
pakð gFlj4 vam7. 5ko oudob5e est7 vel6b4dou skoz5 ou[ð ig6lðn5 proiti. ne'eli bogatou; v7
cFrstvie bF'ðe v7niti. 25. sl7i[av7[e 'e ou+enðci. divl5ah4 s3 x5lo gFl]e. kto oubo mo'et7
spFsen7 b7itð. 26. i v7z6r5v7 iFs7 re+e im7. \ +Fk7 nev7zmo'na. a \ bFa vs5 v7zmo'6na s4t7.

Лука XVIII, 10-14

re+e gF6 prIt+4 sIj4; 10. +Flka d6va v7nidoste v7 cFrkv6 pomolðt s3. edðn7 farðsei. a droug6ð
m7itar6; 11. farðsei 'e stav7 sðce v7 seb5 mol5a[e s3; bF'e hval4 teb5 v7zdaj4; 5ko n5sm7
5ko i pro+ði +FlcI;:; h7i]6nðci; nepraved6nici; pr5ljobod5i; li 5ko s6 m6ðtar6; 12. po]4 s3
d6va krat6ð v7 s4bot7; des3tin4 daj4 ot v6sego elðko prðt3'j4; 13. a m7itar6; izdale+e
stoj3; ne hot5a[e o+ð v7zvestð na nFbo; n7 bð5[e v7 pr7sð svo3 gFl3; bF'e mðlostiv7 b4dð m6n5
gr5[6nðkou; 14. gFlj4 vam7. s7nide s6 oprav6dan7 v6 dom6 svoi; pa+e onogo. 5ko v7s5k6
v7znos3i s3 s7m5rðts3; i s6m5r53i s3 v6zneset s3;

25
 Асеманово (Ватиканско) евангелие (Codex Assemanianus)

26
Асеманово (Ватиканско) евангелие (Codex Assemanianus)

Асеманово (Ватиканско) евангелие (Codex Assemanianus)

27
 Синајски псалтир (Psalterium Sinaiticum). Глаголски ракопис кој има 209
листови со 150 псалми + 1 дополнителен псалм и збирка од химни и вечерни молитви.
Поголемиот дел од ракописот, 177 листа (псалми од 1 до 137) се чува во манастирот Св.
Катерина на Синај каде што е пронајден (MS 38). Во 1975 год. таму се пронајдени и
дополнителните 32 листа (2/N). Препишан е од постара предлошка во западна
Македонија, а содржи и некои моравизми. Потекнува од XI век. Во кирилска
транслитерација издаден е од Л. Геитлер, 1883 год. во Загреб, потоа од С. Северјанов
1922 г. во Петроград со придружен речник. Фотокопија е издадена 1954 г. во Грац, а
фототипското издание е приредено од М. Алтбауер во Скопје: Синајски псалтир,
глаголски ракопис од XI век од манастирот Св. Катерина на Синај, МАНУ, Скопје
1971. Уште 32 листа (2/N дел од Ms 38/O) кои во 1975 год. беа дополнително
пронајдени во истиот манастир што ги содржат псалмите од 138 до 151 се издадени кај
Тарнанидис: I. C. Tarnanidis, The Slavonic Manuscripts Discovered in 1975 at the St.
Catherine’s Monastery on Mount Sinai, Thessaloniki 1988, уште и со кирилска
транслитерација: Mareš, F. V. Psalterii Sinaitici pars nova (monasterii s. Catharinae codex
slav. 2/N), Wien 1997 (I 84).
Разни изданија на ракописот се наоѓаат на следниве адреси:
http://ksana-k.narod.ru/menu/slave/altbauer_1971.html
http://archive.org/details/psalteriumglagol00orth
http://ksana-k.narod.ru/menu/slave/severjanov_1922.html

Текстот во продолжение е приложен според изданието: Psalterium, glagolski

spomenik manastira Sinai brda, izdao Dr. Lavoslav Geitler, JAZU, Zagreb 1883 (с. 12-17).
Во изданието на Алтбауер овој текст започнува на с. 16 (л. 7v-8r).

Псалм IX, 2-24

2. Ispov5m7 sj3 teb5 Fgy v6s5m7 srFdcem7 moim7: pov5m7 v6s5 =jodesa tvo5: 3. v7zveselj4 i
v7zdraduj4 sj3 o teb5 v7spoj4 ymeny tvoemou v7y[6ney. 4. v7negda v6zvratyti s3. vr{a}gou
moemou v6sp3t7. Iznemog4t7 i pog7ybn4t7 [ot7] lica tvoego: 5. 5ko stvoryl7 esy s4d7 moy;
p6rj4 moj4; s5dj3 1 na pr5s{to}l5 s4dj3y prav6d4: 6. zapr5tyl7 esy j3z7ykom7 y {po}g7Ibe;
ne+6stIv7i: I im[j3] ego potr5b7yt7 sj3 v7 v5k7 v7 v5k7 v5ka: 7. vra'65 osk4d5[j3 or4'65
v[7] konec6: i grad7y razdrou[il7 e{si}. 8. pog7ybe pam3t6 Ih7 s7 [jomom7: i Fg6 v7 v5k7
pr5b7Ivaet{7} ougotova na s4d7 pr5stol7 svoi: 9. i t7 s4dit7 v7selen5i v7 prav6d4: s4dyty
ljodem7 v7 prav7ynj4: 10. I b7Ist7 Fg6 pryb5'i]e oubogoumou; pomo]6nik7; v7 blago vr5m3 v6
pe=aleh7 da oup7vaj4t7 na tj3 znaj4]y ym3 tvoe; 11. 5ko n5sy ostavyl7 v6syskaj4]yih7 2 tebe
Fgy; 12. {p}oyte gFvy 'iv4]jomou v6 sion5. v6zv5stIte v6 j3z7yc5h7 na+inani5. dÓi psÃa. 13. {5}ko
v6ziska3 kr6vy yh7 pomj3n4 ne zab7y z6van65 oubog7yh7. 14. {p}omiloui m3 Fgy vi'd7 s7m5ren6e
moe ot7 vrag7 moyh7; v7znosj3I m3 ot7 vrat7 s7mr7t6n7yh7: a v7zv5]4 v6sj3 hval7y tboj3: v7
vrat5h7 d7]eri syonov7y: v7zdradouem7 sj3 sFpni tvoem7: 16. ougl7b4 j3z7ycy v7 pagoub5:
j4'e stvory[j3: v6 s5ti sey j4'e s7kr7y[3 ouv3ze noga yh7. 17. znaem7 est7 Fg6 s4d7b7y tvorj3:

1
м. s5de
2
м. v7ziskaj4]Iih7

28
v7 d5l5h7 r4kou svoejo ouvj3ze gr5[6nik7. dÓi psÃa 18. v7zvrat3t7 s3 gr5[6nycy v6 ad7: v7sy
j3z7ycy zab7yvaj4[yi Fba: 19. 5ko ne do kon7ca zab7ven7 b4det7 [n]y[tey: tr7p5n6e oubog7y 3 ne
pog6ybnet7 do kon6ca. 20. v7skr7siy  Fgy; da ne kr5pyt7 sj3 +Fk7 s4dj3t7 sj3 j3z7ycy pr5d7
toboj4. 21. postavi Fgy zakonodav6ca nad6 nymi. da razoum5j4t7 j3z6ycy 5ko +Flcy s4t7: 22.
v7sk4j4 Fgy ot7sto5 dale+e: pr5z6ry[y v6 blago vr5mj3 v6 pe+aleh7: 23. v7 gr7dosty
ne+6stivago v7zgaraet7 sj3 ny]ey: ouvj3zaj4t7; v7 s7v5t5h7 j3'e pom7y[l5j4t7. 24. 5ko
hvalym7 est7 gr5[6noi v6 pohoteh7 dF[j3 svoej3 I obidj3i blagoslovestvim7:  
 

Псалм IX, 32-39

32. re+e bo v7 sr7d7cy svoem7 zab6y Fb7:; wt7vraty lyce svoe da ne vydyt7 do kon7ca. 33.
voskr7sny Fgy bF'e moi da v7zneset7 sj3 r4ka tvo5: ne zab4dy oubog7yh7 tvoyh do kon7ca. vydy[y
5ko t7y bol5zn7 y 5rost7 smotr5e[y: da tebe {teb5} ostavlen7 est7 ny[teI:; syrou t7y b4di
pomo[t7nyk7: 36. s7k[ro]u[I m7y[7c4 gr5[7nago y l4kavago: v7zy[tet7 sj3 gr5h7 ego y ne
obrj3]et7 sj3; 37. Fg6 Fcr6 v7 v5k7I v5k7 v5kou: pog7ybnete j3z7ycy ot7 zemlj3 ego; 38. 'elan6e
oubog6yh7 ousl7i[a Fg7; ougotovan6e sr7d6cjo yh7 v7n3t7 ouho tv[oe]. 39. s4dy syromou i
s7m5renoumou. da ne prylo'it7; potom7 vely+ati sj3 +Flkou na zemi.
 

 
Синајски псалтир (Psalterium Sinaiticum) 
 

3
м. oubog6yh7

29
  
Синајски псалтир (Psalterium Sinaiticum) 
 

Синајски требник (еухологиум) (Euchologium Sinaiticum). Глаголски ракопис

од XI век, содржи 103 л. што се чуваат во манастирот Св. Катарина на Синај и
дополнителни 4 листа со почеток на миса по византиски обред кои се чуваат во Санкт
Петербург во Руската национална библиотека, а вториот дел од 28 л. што недостасуваа
е пронајден во 1975 год. во манастирот Св. Катерина на Синај (1/N дел од Ms 37/O).
Тие листови се всушност почетокот на требникот. Во новите делови има и читања од
евангелијата и од апостолот и ова претставува единствен глаголски апостолски текст.
Текстот е превод од грчки и од старовисокогермански јазик. Требникот е книга на
молитви и црковни служби и заповеди на светите отци. Издаден е од Л. Геитлер во
1882, потоа од Ј. Фрчек во 1933, а новиот дел од Тарнанидис во 1988. Овој ракопис
потекнува од македонското јазично подрачје. Во 2008 год во Софија е издаден:
Речник-индекс на Синайския евхологий, подготвен од П. Пенкова.
Текстот е приложен според изданието: R. Nahtigal, Euchologium Sinaiticum,
starocerkvenoslovanski glagolski spomenik, II del, tekst s komentarjem, Ljubljana 1942.

30
Повеќе за ракописот и на адресата:
http://ksana-k.narod.ru/kodex/10_evh.html

Л. 8b

;:; mDÃo Fv na postri'enie vlasom7 i brad5: Fgð Fb'e na[7; s7tvorei vs5; ot7 neb7yti5 v7
b7ytie; avlena znameni5; veli=i5 tvoego ð F+lka ne t7k7mo svoim6 obrazom6; s7m7ysl7n7ym6; ð
sloves7n7ym6; razli+6no oukra[7; n7 i vlast7 mnogo razli+65; oupodobl6 t7y raba tvoego
sego; postrigaj4]a k7yk7y klav7y svoej3; ðli brad4 svoj4; v6 l5pot4 lica svoego; vs5mi
dar7mi tvoimi; oukrasi i koup7no s7 rabom6 tvoim6 sim6; pod7emlj4]iim6; s7podobi 5
mirom6 dFhov6n7ym6; pro+ee 'itie ejo; s7kon6+ati; t7y bo esi davec6; oubog7ym7; ð teb5 slav4
v7s7ylaem7 Focjo i Fsnou i Fstoumou Fdh 4 ;?; Fmol na postri'enie brad5;?;

Л. 27b 23- 28b2

;:; mDÃo n²Da emou'est7 vr5d7

;:;v7 oust5h7; li v7 ou[6jo; egda 'e ho]e[i tvoriti; v6spljoni na vr5d7;?; Fgy iFshe bF'e na[7;
nepost7yd7n7y c5liteljo; neotrin4v7y; ni edinogo privedenaago k7 teb5; oskr7blena
bol5znij4; ni ot7pou]6 ni edinogo 'e; privedenaago k7 teb5; bez dara c5leb7naago
privedenaago k7 teb5 glouha i g4g7niva; v6spljon4v7 na j3z7yk7 ego; s7tr5bil7 esi n5most6
ot7 j3z7yk7 ego; t3 molim7 Fgy; dav7[aago vs6 obraz7 c5liti =Fk7y; ot7 vsego ned4ga; priz6ri
na n7y; I na raba tvoego sego; privedenaago k7 teb5; v7 dom7 Foca tvoego; dr7'3]aago vr5d7
bol5zn6n7y v7 oust5h7; I na m3 gr5[7naago; tvor3]aago obraz7 slin7 tvoih7; Ic5l5j4]iih7;
I otr5bi ousta ego; wt7rini ot7 nih7 vr5d7 s4]ei v6 nih7; I ot7 odr7'3]iih7 bol5znei; I ot7
skr7bei v6zvedi; da tovoj4 ic5len7; hval7y v7zdaet7 Focjo i Fsnou I Fst;?;

4
м. Fdhou

31
 Синајски требник (еухологиум) (Euchologium Sinaiticum)

Клоцов зборник (Glagolita Clozianus). Глаголски ракопис од XI век, содржи

проповеди (хомилии). Пишуван е на хрватска почва, а на тоа укажуваат замените на 6
со 7 зад палаталите =, ', [, ] и 'd кои се присутни и во други текстови настанати на ова
подрачје. Сочувани се само 14 листа од кои 12 се наоѓаат во музејот во Тренто
(Италија) каде што биле подарени од грофот Клоц, а два листа се во Инсбрук
(Австрија). Два листа од ракописот издал Ф. Миклошич (1860). Подоцна целиот текст
го издал Ј. Копитар во 1936 год. и тој бил првиот отпечатен старословенски споменик.
Двата дела во 1866 год. ги издал И. И. Срезневски. Во 1959 год. А. Достал го издава
ракописот фототипно, во кирилична и во латинична транслитерација, добавувајќи кон
изданието грчки текст, превод на чешки јазик и индекс на зборови. Во 1995 во
Љубљана излегува словенечкиот превод и препис на Копитаревото издание под наслов:
Jerneja Kopitarja Glagolita Clozianus – Kločev glagolit, во превод на Мaртин Бенедикт, а
под уредништво на Јоже Топоришич.

(Текстот што следи е преземен од изданието: Prof. Dr Antoní Dostál, Starosověnské texty,
Praha 1955):

32
+to se; d6nes6 bezml7v6e mnogo na zemy; +7to se; bezml7v6e mnogo I mFl7+an6e mnogo
bezml[6]v6e mnogo, 5ko c5sFar6 s7pyt7; zeml5 oubo5 s3; I ouml7+a, 5ko Fb7 pl7t6j4 ous7pe; Fb7
pl7t6j4 oumr5t7, I ad7 v7strepeta; Fb7 v7 mal5 ous7pe, I s7p3[t3j3 ot7 v5ka ot7 adama
v7skr5sy; k7de n7yn5 s4t7 v7+era[7n3j3 ml7v7y i glasy y govory; b7yvaj4[tey na Fha ot7
zakonopr5st4p6nyk7; k7de narodi I kovi I +yny I or4'65 I dr7koli; k7de c5sare y ier5I I
s4d6j3 os4'den7yj3; k7de sv5[t3 y me=y I govory be[tisl7nI; k7de ljod6je I [3tan65 I tr4t7
nepraved6n7y; v7 ystin4 oubo z5lo v7 ystyn4 ljod6je poou+y[3 s3 t7[tet7n7ym7 I souet7n7ym7;
pot7k4 s3 v7 akrogoniey kamen6 Fj7; I sami s7krou[y[3 s3; pryvr7g4 s3 v7 tvr7d7y kamen6; n7
v7 p5n7y vl7n7y ih7 razyd4 s3; pot7kn4 s3 o nakoval5 nepob5dym5em6, n7 sami s7t6reny b7y[3
v7zn5s3 na dr5vo kamen6 I s7[ed7 oumr7tvi j3; s7v3za[3 velikaago smpssa sl7n6ca Fha; n7
razdr5[7 v5+7n7yj3; 4z7y InoplemeFnnik7y I zakonopr5st4p6nik7I pogouby; zaIde Fb7 sl7n7ce
pod7 zeml4; I t7m4 pr5mra+7n44 Ijodeom7 s7tvory; d6nes6 Fspsn6e s4[tim7; na zemy I ot7
v5ka pod7 zemlej4 s7p3[tim7; d6nes6 Fspsn6e v6semou mirou; eliko vidim7 I eliko nevidym7;
sougoubo d6n6s6 pry[estye Fgne; sougoubo s7motren6e; sougoubo F+lvkoljob6stvye; sougoubo
s7nyt6e v7 koup5 'e y s7m5ren6e, sougobo k7 F+kom7 pos5[ten6e; ot7 nebese na zemi, ot7 zeml3
pod7 zeml4 Fb7 pryhodit7; vrata adova ot7vr7zaj4t7 s3; s7p3[tei ot7 v5ka radouyte s3;
s5d3[tey v7 t7m5 I v7 s5ny s7mr6t6n5 velyk7y sv5t7 priym5te; 
 
 

Старословенски ракописи пишувани со кирилица 

На најстариот период на словенската писменост му припаѓаат следниве

ракописи пишувани со кирилско писмо: Ватикански палимпсест, Супрасалски зборник,
Савина книга,  Енински апостол,  како и некои фрагментарно сочувани текстови:
Ливчињата на Ундољски,  Хиландарски ливчиња, Зографски ливчиња, Новгородски
(Купријановски) ливчиња, Македонско кирилско ливче, Ресенски фрагмент од триод, 
Одломка од Слуцкиот псалтир и др.    

Супрасалски (Ретков) зборник. Кирилски текст од средината на X век, со

источнословенски произлез. Најден е во библиотеката на Супрасалскиот манастир во
близината на Бјалисток (Белисток) во Полска (на белоруско – полската граница) во
1823 г. По содржината тоа е мартовски минеј, т.е. зборник на житија на свети,
проповеди (хомилии), легенди и сл. за сите денови на месец март. Од јазичните
карактеристики се заблежува испаѓањето на слабите редуцирани, нивно заемно
мешање, премин на силниот 6>e и сл. Поголем дел од ракописот е текст од X век од
источна (преславска) книжевна школа. Содржи 285 листа на пергамент и е најголем
старословенски споменик. Сега се чува на три места: 151 л. во Народната библиотека
во Варшава, 118 л. во Универзитетската библиотека во Љубљана, 16 л. во Руската
национална библиотека во Санкт Петербург. Ф. Миклошич го издава љубљанскиот дел
(118 л.) во 1851 год., И. Срезневски го издава вториот дел (л. 174-186) во 1866 год.
Полниот текст е издаден од Северјанов во Санкт Петербург 1904, а подоцна во два тома
од Ј. Заимов (Софија 1982-1983).
 

33
Повеќе податоци за ракописот се наоѓаат на:
http://kodeks.uni-bamberg.de/AKSL/Quellen/AKSL.CdxSuprasliensis.htm
http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/slav/aksl/suprasl/supra.htm
http://csup.ilit.bas.bg/

(Гл. 549-551)

'itije i d5anije pr5podob6naago anina

povel5 'e n5komou ot7 brat63 te[ti k7 pani+nici; i pri[ed"[iim7 ot7 p4ti; '3d"nom7
s4]tem7 vod4 prinesti; on 'e re+e ko ne imat7 pani+ica vod7y nikako'e i to samo
oui[taa[e brat7; ko'e pr5'de mal7y svoima r4kama sam4 t4 ostav7[4 vod4; pri[ed"[im7 k
n"emou stran"n7yim7 prines7; prav6d7n7yi 'e sl7y[av7 to; i v6zd5v7 r4c5 na nebo; krotc5 i
tiho bratou re+e; idi v7 im3 Fgdne; i nad5j4 s3 ko'e obr3[te[i vod4; i [7d7 otvr6ze dv6ri
pani=ic3; i obr5te j4 ispl7n6; i v6zdiv6 s3 i ou'as7; i proslaviv7 Fba; po=r7p7 prinese
'3'd4[tiim7; poveda3 im7 s7lou+iv7[aa s3 +oudesa Fb'i; stavi 'e soboj4 +oudo to; i
ot7toli ot7 svojego trouda gotoviti vod4; na pitije stran"n7yim7; vodonos6 protiv4 svojei
sil5; ougotovi; bez l5nosti s6 tihom7 licem7; no[aa[e vod4 ot7 r5k7y efrata; na ramou
svoejo; i pih4 prihod3[tii k n"em8; v7 no[ti 'e to tvoraa[e; na+6n7 nositi ot7 do'i do
zor6; ne stav6j3 p5sni; n7 prisno j4 s7vr7[a3 po vsemou p4ti; v7z7m6 vodonos6; na+3 iti
p4t6m6 na r5k4; pr5'de 'e do[6sti jem8 pr5polov6jeni p4ti; obr5te s3 vodonos6 ispl6n"ena
vod7y; ab6je 'e s6n6m7 j4 i postaviv7 na zemi; pr5kloniv7 kol5n5 i plaka i moli s3; i
v7stav7 v6zd5 r4c5 svoi na nebo; i blagodari boga; v7z7m" 'e vodonos6 v7zvrati s3 v7
manast7yr6 svoi; pri[7d"7[ii 'e k n"emou stran"nii; vid5v7[e ko'e v7zvrati s3 ne do[7d7
r5k7y; mn5ah4 jemou razbol5ti s3; i ne mo[ti po oustav"noumou jego doiti do efrata; i
tek7 jedin7 ot7 brati3 na s6r5ten6je jego; v6z3ti vodonos6 ot7 n"ego; i iti i po+r5ti v6
n"ego m5sto ot6 r5k7y; i dotek7 Fstaago; obr5te je'e na ramou jego vodonos6 ispl6n6 vod7y;
ou'as7 'e s3 brat"; v7zvrati s3; samo to v63; s7brav7[e s3 ou'as"ni 'e b7yv7[e; i diviv7[e
s3 b7yv7[ououmou slav6h4 Fba;  
 

34
 Супрасалски (Ретков) зборник

Савина книга. Кирилско евангелие транслитерирано во XI век од постар

глаголски оригинал кој потекнувал од X век, настанат во Бугарија. Ракописот името го
добил според писарот кој се викал поп Сава којшто се споменува во два записи во
основниот текст. Има 129 листа. Содржи непотполно евангелие апракос и синаксар. На
маргините има два записи во коишто се споменува поп Сава, па се мисли дека тој го
препишувал ракописот. Според јазикот и палеографските особености спаѓа во
источнобугарските споменици. Препишувачот ги пишувал еровите и таму каде што не
ги изговарал, а зад =, ' и [ пишувал 7 наместо 6 што покажува дека овие согласки во

35
неговиот јазик тврдо се изговарале. Често се губи епентетското l, а наместо ja се
пишува 5.
Ракописот го пронашол И. И. Срезневски во Московската типографска
библиотека и првпат е издаден во 1868 год. во Петроград. Се чува во Централниот
архив на Типографската библиотека (Централниот државен архив на древни акти) во
Москва. Издаден е од Шчепкин во 1903 година, второ издание во Грац 1959 год., а
последното издание е: Саввина книга, Древнеславянская рукопись XI, XI-XII и конца
XIII века, Москва 1999. Часть первая. Рукопись. Текст. Комментарии. Исследование.
подг. О. А. Князевская, Л. А. Коробенко, Е. П. Дограмаджиева.

Матеј, XXVII, 33-39

v7 onËDo 33. pri[7d7[e voðni na mesto rekomoe gol7gafa 5 ; e'e naricaet7 s3; kranievo m5sto;
34. da[3 emou oc6t7 piti; s7 zl5+ij4 s7m5[en7; i v6kou[7 ne hot5[e piti; 35. rasp6n7[e 'e
razd5li[3 riz7y ego; i meta[3 'r5bi3; 36. i s5d7[e str5'ah4 ð tou; 37. i polo'i[3 vr6hou
glav7y ego vin4 napisan4; se est6 Fcr7 ijodeðsk7; 38. togda rasp3[3 s7 nim6 ;Fv; razboðnika;
edinogo o desn4j4; i edinogo o l5v4j4; 39. mimohod3]e 'e houl5h4 ð; pok7yvaj4]e glavami
svoimi;
 
Лука, XII, 16-21

16. re=e Fg6 prit7+4 sij4; +Flkou edinomou bogatou ougob6zi s3 niva; 17. i pom7y[l5[e v seb5
gFl3; +to s7tvor4; ko ne i[ma]m7 k6de s7brati plod7 moðh7; 18. i re+e se stvor4; razor4;
'it6nic4 moj4; i bol6[4 s7zi'd4; i s7ber4 tou vsa 'ita mo; i dobroe svoe; 19. i rek4 Fd[i
svoei; ima[i mnogo dobro; le'3]ee na l5ta mnoga; po+ið 'd7 pið veseli s3; 20. re+e 'e emou
Fb7 bezoum6ljo; v7 sij4 no]7 v6zeml4t7 Fd[4 tvoj4; a 'e ougotovi; komou b4d4t7; 21. tako i
s7bira3ð seb5; a ne v7 Fba bogat3 s3; se Fgl3 v7zglasi; im53ð ou[i sl7y[ati da sl7y[it7.

5
м. golgota

36
Савина книга

37
 Најстара словенска епиграфика (избор)

Самуилов натпис. Самуиловата плоча е надгробна плоча што ја подигнал цар

Самуил во спомен на своите родители и брат му Давид. Најдена е во 1894 год. во с.
Герман крај Преспанското Езеро. Содржи натпис од 11 реда кој се наоѓа во долниот
десен агол на плочата. Ова е најстар кирилски натпис што е точно датиран, 993 год.
Десниот агол од камената плоча е скршен и поради тоа во текстот има оштетени места.
Натписот е важен во палеографска смисла зашто служи како основа за споредба на
недатираните текстови со него. Тоа овозможува, според нацртите на буквите, да се
изврши и приближно датирање на други текстови од приближниот период. Има некои
сомневања во науката дека можеби текстот е напишан подоцна.
Издаден е прв пат во 1899 год. во: Известия Русского археологического
института в Константинополе, т. IV, кн. 1., а потоа повеќе пати е преиздаван: Записи и
летописи, избор и редакција Р. Угринова-Скаловска, Скопје 1975.

+v[7] im3 wFt6ca i s7

iFna i sFtago douha a
z7 samoiÃp6 rab7 bF'[i]
polaga4 pam3t6 [wt6c]
F8 i materi i brat{8 n]
a kr7Fst5h7 si[h7 se]
imena ous7p7[[ih7 ni]
kola rab7 bF'i [riPimi]
5 davd7 napisa ['e s3 v7]
l5to ot7 s7tvo{reni5 mir]
u BFZ;:FfFa; in7di[kta ;FZ;]

38
 Натписи (графити) во црквата на манастирот Св. Наум на Охридското
Езеро.

На јужниот столб во припратата на црквата Св. Архангели во Свети Наум, на

Охридското Езеро, се наоѓа глаголско-кирилски натпис (графит). Овој натпис е
единствен споменик на глаголската епиграфика на македонско подрачје. Тој се состои
од четири реда, првиот и вториот ред се напишани со кирилица, третиот со глаголица,
првата и втората буква на четвртиот ред се глаголски, а последните четири се кирилски.
Натписот веројатно е настанат меѓу X и XII век. Глаголските букви се слични како во
Синајскиот псалтир.
a se majanec
7 ispisa 
í¶ ó
ëà pop7
Можно е првиот дел од записот да се толкува, според Мареш, како: ʼМајанец го
наслика тоаʻ, а вториот дел како: ʼпоп Ник(у)лаʻ.
 

 
 
 

На северниот столб, во припратата на истата црква, се наоѓа уште еден кирилски

натпис. Во мермерот е изделкан крст, а во неговото лево и десно поле се сместени
кирилски букви:
iv = p_pa

39
 Едно можно толкување, според Мареш, е дека првиот збор е кратенка или
криптограм на некое машко име, а вториот е генитивна форма popa. Се смета дека овој
натпис потекнува од крајот на X век.
Литература за натписите: В. Штефаниќ, Првобитното цловенско писмо и најстарата
глаголска епиграфија, Словенска писменост, 1050-годишнина на Климент Охридски,
Охрид 1966, 13-30; Ф. В. Мареш, Стари словенски натписи (графити) во црквата на манастирот
Сцети Наум на Охридското Езеро, Зборник Наум Охридски, Историски архив – Охрид, Охрид
1985, 9-12.

40
 За буквите од Црноризец Храбар

Трактатот За буквите од Црноризец Храбар е настанат на границата помеѓу X и

XI век. Сочуван е во седумдесетина преписи, сите се од подоцнежната фаза на
развитокот на црковнословенскиот јазик. Овдека се приложува поради важноста на
неговата содржина во која се изнесуваат податоци за почетоците на словенската
писменост.
Литература: V. Mošin, Još o Hrabru, slavenskim azbukama i azbučnim molitvama, Slovo 23,
1973, 5-71 (може да се најде на адресата: http://hrcak.srce.hr).

ʼo pismeneh6 +r7norizca hrabra

(Лаврентиев препис од јужнословенско потекло од 1348 год., според изданието на Куйо
М. Куев, Черноризец Храбър, София 1967, 188-191).

pr5d'e oŸubw slov5ne ne im5h4 knig7; n4 +r7tami Ÿi r5zami +6t5h4 i gataah4 pogani
s4]e; kr7stiv[e 'e s3 rim"skami i gr7+6sk6ymi pismen6y, n4'daah4 s3 9pisati0 slov5n"sk6y
r5+6 bez6 oustroenia; n4 kako mo'et6 s3; pisati dobr5 gr7+6sk6ymi pismen6y. Fb6 Ÿili 'ivwt7.
Ÿili z5lw. Ÿili cr_kov6. Ÿili +aanie. Ÿili [irwta. Ÿili jad6 Ÿili Ÿ4dou. Ÿili Ÿjonost6. Ÿili Ÿ4z6yk7, Ÿi
Ÿinaa po²ó bnaa sim6. Ÿi tako b5[4 mnoga l5ta.
potom 'e +Flkoljobec7 Fb7 stro4i vs5 i ne wstavl54 +Fl+a roda bez6 razouma, n4 v"s3
k7 razoumou privod3 Ÿi sFpsenijo, pomilovav6 rod7 +Fl+6 poslŒa Ÿim7 sFtgo kwnstantŒina
filosofa naricaemago kirila, m4'a pravedna Ÿi Ÿistinna. i s7tvori Œim7 Fl pismena Ÿi Œosm6,
‚wva 8bw po +inou gr7+6sk6yh6 pŒismen7, ‚wva 'e po slov5n"st5i r5+i. \ pr7vago e na+en7 po
gr7+6skou. ‚wni oŸubo ‚alfa Ÿa sš7 Ÿaz7. \ Ÿaza naF+3t6 ‚wboe. Ÿi Ÿjako'e Ÿwn˜i podobl6[e s3
'idov6sk6ym6 pismenem6 s7tvori[4, tako Ÿi sš7 gr7+6sk6ym6. '˜idove bo pr7voe pŒism3 ‚im3t6
Ÿalef6, Ÿe'e s3 skazaet oŸu+enie s7vr7[a4]e v7vodimou d5ti]ou i gFl3]e 8+i s3. Ÿe'e Ÿest6
‚alef6. i gr7ci podob3]e s3 tomou ‚alfa r5[4. Ÿi spodobi s3 re+enie skazania 'idov6ska
gr7+sk8 Ÿ4z6ykou. da re+et6 d5ti]ou v6 oŸu+enia m5sto i]i, ‚alfa bo i]i s3 re+et6 gr7+6skom7
Ÿ4z6ykom7; t5m"bo po² b3 s3 sFt6yi kiril7 stvori pr7voe pism3 Ÿaz6; n4 Ÿjako Ÿi pr7vomou s4]tou
pismeni Ÿaz6. Ÿi \ Fba danou rodou slov5n"skomou na \vr7stie o‚ust7. v7 razoum7 oŸu+3]im s3
b8kvam7. velikom6 razdvi'eniem6 o‚ust7 v7z"glasit s3. Ÿa Ÿwna pŒismena malom7 raz² vi'eniem6
o‚ust7 v7zglas3t s3 Ÿi Ÿispov5da4t s3.
se e s4t6 pismena slov5n6skaa sive a po² baet6 pisati Ÿi gFlati. Fa Fb F v Fg.
drouzii e gFl3t6; po+to est6, Fli. pismen7 stvŒoril. Ÿa mŒo'et6 s3 Ÿi men"[im6 togo
pisati, Ÿjako'e Ÿi gr7ci. Fkd. pŒi[4t6, Ÿi ne v5d3t6 kolic5m6 pi[4t6 grŒ7ci. Ÿest6 bo 8bw, Fkd.
pismen7. n4 ne napl7n54t" s3 t5mi knig7y. n4 prilo'ili s4t7 dvoglasn6yh. Fay. Ÿi v7 +ismeneh
'e, Fg: Fx-e. Ÿi Fq des3tnoe. Ÿi Fq s7tnoe. Ÿi s7bira4t s3 ih6, Fli; t5m 'e po tomou po² bno i v7 t6²
'e ‚wbra¸ 7 stvŒori Fst6yi kŒiril7, Fli. pismen7.
drouzii 'e gFl3t6; +esomou 'e s4t6 slov5n"sk6y knig6y Cni togo bo Ÿest6 Fb7 s7tvŒoril7,
ni to ‚aFggli, ni s4t6 Ÿi²'ekŒonni, Ÿjako 'idov6sk6y Ÿi rŒim"sk6y Ÿi ellin"sk6y, Ÿi'de \kŒona s4t6, i

41
pri4t6y s4Ê Fbm6. Ÿa drouzii mn3t6 Ÿjako Fb7 nam7 Ÿest6 stvoril7 pŒismena. Ÿi ne v5d3t s3 +to
Fgljo]e Ÿwkaannii. Ÿi Ÿjako trimi Ÿ4z6yk6y Ÿest6 Fb7 povel5l7 knŒigam7 b6yti. Ÿjako'e v7 Ÿeó»Uli pi[et6.
Ÿi b5 d7ska napŒisana 'idov6sk6y Ÿi rim"sk6y Ÿi Ÿellin"sk6i. Ÿa slov5n"sk6y nó³5 tošu. t5m 'e n5 s4t6
slov5n"sk6y4 knig6y \ Fba. k7 t5m6 +to gFlem6, Ÿili +to re±±ó em6 k7 tac5m6 bezoumiem6; ‚wba+e
re+em7 \ sFth6 knŒig7 Ÿjako'e na8+ihwm6 s3; Ÿjako v"s5 po r3dou b6yva4t6 \ Fba. Ÿa ne Ÿinogodo4.
n5st6 bo Fb7 stvoril7 'idov6ska Ÿ4z6yka pr5'²e. ni rŒim"ska. ni ‚ellin6ska. n4 sŒir"sk6y. Ÿim'e Ÿi
Ÿad˜am7 Fgla; Ÿi \ ŸadŒama do potopa. Ÿi \ potopa. donde'e Fb7 razd5li Ÿ4z6yk6y pri
stl6potvorenYi Ÿjako'e pi[et6. razm5[enom 'e b6yv[em6 Ÿ4z6ykwm7. Ÿi Ÿjako'e s3 Ÿ4z6yci
razm5si[4, tako Ÿi nravi Ÿi Ÿob6y+ae Ÿi Ÿoustavi Ÿi zakoni Ÿi h6ytrosti na Ÿ4z6yk6y. Ÿegipt5nwm 'e
zemeóÃ m5renie a pŒer"swm7 Ÿi haldŸewm7 Ÿi ŸasirŸewm7 zv5zdo+6tenie, vl6[venie, vra+evanie,
+arovania, Ÿi vs5 h6ytrost6 +Fl+a. 'idovom 'e sFt6y4 knŒig6y, v6 nih'e ‚est6 pisano, Ÿjako Fb7 Fnbo Ÿi
zeml3, Ÿi vs5 Ÿja'e na nei, Ÿi +Flka, Ÿi vs5 po r3dou Ÿjako'e pŒi[et6. ‚ellinwm7 gramatiki3,
ritoriki3, filosofi4.
n4 pr5²'e sego Ÿellini ne iŸm5h4 svoŸim7 Ÿ4z6ykom6 pismen", n4 fini+6sk6ymi pŒismen6y
pisah4 svo4 r5+6. Ÿi tako b5[4 mnoga l5ta. panamid6 'e posl5'de pri[ed7. na+en7 \ Ÿalf6y Ÿi
vŒit6y, _xy. pŒismen7 t7kmo ‚ellinwm7 Ÿwbr5te. pr5lo'i 'e Ÿim7 kad6m7 milisYi pismena, Fg; t5m
'e mnoga l5ta, Fqy, pismen6y pisaah4. Ÿi po tom7 simonŒid7 Ÿwbr5t7 prilo'i dv5 pŒismeni.
ŸepiharYi 'e skazatel6,F g; pismena ‚wbr5te. Ÿi s7bra s3 Œih6, Fkd. po mnoz5h 'e l5t5h6 dionis7
gramatik7, F x. dvoglasn6yh6 Ÿwbr5te. po tom 'e droug6yi, Fe. i droug6yi Fg. +ismenitaa. Ÿi tako
mnozi mnog6ymi l5t6y Ÿedva s7bra[4, Fli. pismen7. po tom 'e mnogom7 l5twm7 min4v[em7.
bF'iem7 povel5niem6 Ÿwbr5te s3, Fo. m'47. i'e pr5lo'i[4 \ 'idov7skaa na gr7+6sk6yi Ÿ4z6yk7. a
slov5n"sk6y4 knŒig6y Ÿedin7 sFt6yi kwnstantŒin7 naricaem6yi kiril7. Ÿi pismena stvŒori Ÿi knŒig6y.
pr5lo'i v7 mal5h7 l5t5h6. Ÿa Ÿwni mnozi mnog6y l5t6y; Fz; Œih6 pismena Ÿoustroë , Ÿa Fo.
pr5lo'enYe. t5m 'e slov5n"skaa pŒismena sFt5i[i s4Ê Ÿi +6stn5"i[a. Fst6 bw m4'7 stvoril7 ja
ó³je, a gr7+6skaa ‚ellini pogani.
Ÿa]e bo v7prŒosi[i knig7+i3 gr7+6sk6y3 gFl3; kto v6y Ÿest6 pismena stvoril7, Ÿili knŒig6y
pr5lo'il7, Ÿili v6 koe vr5m3, to r5d"cYi \ nih6 v5d3t6. a]e li v7prŒosi[i slov5n"sk6y3
boukar3 Fgl3 ; kto v6y pismena stvoril7 Ÿest6, Ÿili knig6y pr5lo'il7, to v6si v5d3t6. i
\v5]av[e rek4t6; sFt6yi kwnstantŒin7 filosof7 naricaem6yi kŒiril7. tš7 nam6 pŒismena stvŒori
Ÿi knŒig6y pr5lo'i. i meqodie brat7 Ÿego. Ÿi Ÿa]e v7prŒosi[i v koe vr5m3, to v5d3t6 Ÿi rek4t6.
Ÿjako v7 vr5mena mihaŒila cFr5 gr7+6skago. Ÿi borisa kn3za bl7gar"skago. Ÿi rastica kn3za
mor"ska. i kocel5 kn3za blaten"ska. v7 l5ta 'e \ s7zdania v7sego mira M Fx F t F K Fg.
s4t6 'e Ÿi Ÿini \v5ti, Ÿ3'e Ÿi Ÿinde re+em7. Ÿa nin5 n5st7 vr5m3. tak7 razoum7 bratie Fb7
Ÿest6 dal7 slov5nwm7. Ÿemou'e slava Ÿi +6st6 Ÿi dr6'ava Ÿi poklan5nie. n6yn5 Ÿi prisno, Ÿi v7
beskone+n6y3 v5k6y, ŸamŒin.

42
 Речник кон текстовите
a blag7, -7yi, adj. добар, мил, благ
;a; бр. 1
abie, ab6e, adv. веднаш
avva, m. татко, отец
aviti,  javiti, -vlj4, -vi[i, pf. јави,
открие
ad7, m. пекол   bo, conj. затоа што, оти, бидејќи,
az7, pron. јас
akilla, akUla, m. nom. propr. Акила
ako, v. jako
akrogoniei, akrogonii adj. аголен (камен)
al7dii, ladii, f. лаѓа, кораб
amin7, interj. амин, навистина
anGel7, aggel7, m. ангел
anin7, m. nom. propr. Анин
an6drei, an6dr5i m. nom. propr. Андреј
apostol7, m. апостол
arhierei, m. архиереи, првосвештеник
arhitriklin7, m. старосват, старешина
на трпезата
asirii, asirei, m. Асирец
a]e, conj. ако, дали, и да,
part. дали, зарем
an6dr5i v. an6drei
b  b6rati, ber4, bere[i, pf. собира, прибира
balii, m. лекар
bez, praep. cum gen. без
bezml7vie, n. молчење, тишина
bezouml"6, bezoum6l"6, adj. безумен,
неразумен
bes5da, f. збор, говор, разговор  
be]isl6n7, adj. безброен; безмерен
biti, bij4, bije[i, ipf. удира, тепа
blago, n. добро, добрина
blagosloviti, -vlj4, -vi[i, pf./ipf.
благослови
 
blat6n6sk7, adj. балатонски, панонски
bli'6nii, bli'6n7 adj. близок
bljodo, m. посатка, сад, чинија
bljosti, -d4, -de[i, ipf. набљудува,
гледа, внимава
part. всушност
bo'ii, adj. божји, божествен
bol"ii, bol"6[i(ja), bol"e(e) et bol"6[e(e)
adj. comp. поголем, помногуброен,
пообилен
bol6n7, adj. болен, беспомошен
bol5zn6, f. болест
bol5ti, -lj4, -li[i, ipf. боледува, е
болен
bojati s3, bo4, boi[i, ipf. се плаши,
стравува
brak7, m. брак, брачна врска; свадба,
гозба
brat7, bratr7, m. брат; роднина
bra[6no, n. храна, јадење
brenie, br6nie, m. кал, прашина;
создание, суштество
boui, adj. неразумен, луд, глупав
boukar6, m. книжевник, учен човек
bouk7y, f. буква, писмо
b7yti, esm6, esi, ipf.
(b4d4, b4de[i), pf. е, постои,
суштествува
b5d6n7, adj. беден, несреќен
b5s7, m. зол дух, бес, демон
v
vaditi, va'd4, vadi[i, ipf. обвинува,
клевети
variti, var"j4, vari[i, pf. претходи,
претекне
43
velii, adj. голем
vel6b4d7, m. камила
vesti, -d4, -de[i, ipf./pf. води, поведе
vesti, -z4, -ze[i, ipf. вози, плови
ve=er5, f. вечера
vidim7, adj. видлив
vid5ti, vi'd4, vidi[i, ipf./ pf. види,
гледа
vina, f. вина; причина
vitati, -taj4, -taje[i, ipf. живее,
престојува
vlast6, f. власт, моќ
vl6na, f. бран
vl7hv7, m. маѓесник
vl7[venie, n. маѓепсување, волшепство
vodonos7, m. сад за вода, стомна
voin7, m. воин, војник
volja, f. волја
vrag7, m. непријател
vra'ii, adj. непријателски
vra=evanie, n. лекување
vra=6, m. лекар
vr7hou, adv., praep. горе, одозгора; на,
врз
vr7h7, m. врв
vr6t5ti s3, vr6]4, vr6ti[i, ipf. се врти
vr5men6n7, adj. привремен
vr5m3, n. време
v7, praep. cum acc. et loc. во, на, за
v7vr5]i, -vr6g4, -vr6'e[i, pf. фрли
v7zal7kati, -=4, -=e[i, pf. огладне
v7zveseliti, -lj4, -li[i, pf. се
развесели
v7zvesti, -d4, -de[i, pf. крене, изведе,
воведе
v7zvratiti s3, - vra]4, - vrati[i, pf.
враќа, возврати
v7zv5jati, -v5j4, -v5je[i, pf. дувне,
задува
v7zglasiti, -gla[4, -glasi[i, pf. викне,
извика, повика
44
v7zdati, -dam6, -dasi, pf. даде, врати
v7zdradovati s3, -douh4, -douje[i, pf.
се израдува
v7zdrasti, -st4, -sti[i, pf. израсне;
потекне
v7zd5ti, -de'd4, -de'de[i et -daj4,
-da5je[i, pf. подигне, подаде
v7ziskati, -i]4, -i]e[i, pf. бара, побара
v7ziti, -id4, ide[i, pf. отиде, излезе
v7zle'ati, -'4, -'i[i, ipf. лежи, лежи
крај трпеза
v7zle]i, -l3g4, -l3'e[i, pf. легне, легне
крај трпеза
v7zmo'6n7, adj. возможен, можен
v7zm3sti s3, -m3t4, -m3te[i, pf. се
затетерави; се возбуди
v7znesti, -s4, -si[i, pf. вознесe, издигнe
v7znositi, -no[4, -nosi[i, ipf. вознесува,
издигнува
v7z7vati, -zov4, -zove[i, pf. повика
v7z7piti, -pij4, -pije[i, pf. извика,
вопие
v7z6r5ti, -rj4, -ri[i, ipf. догледа,
погледне
v7z3ti, v7z6m4, v7z6me[i, pf. земе
v7kousiti, -kou[4, -kousi[i, pf. вкуси
v7lajati s3, v7laj4, v7laje[i, ipf. се
ниша
v7litie, n. влевање; жртва
v7l5sti, -l5z4, -l5ze[i, pf. влезе
v7m5stiti, -m5[t4, -m5sti[i, pf.
собере, смести
v7m5tati, -aj4, -aje[i, ipf. фрла
v7niti, -id4, -ide[i, pf. влезе
v7n7, adv. надвор
v7negda, conj, adv. кога
v7pra[ati, -pra[aj4, -pra[aje[i, ipf.
прашува
v7prositi, -pro[4, -prosi[i, pf. праша
v7saditi, -sa'd4, -sadi[i, pf. постави,
насади
v7selenaja, f. земја, свет
v7seliti s3, -lj4, -li[i, pf. се всели gatati, gataj4, gataje[i, ipf. гата,
v7skloniti, -nj4, -ni[i, pf. поклони, претскажува
наклони glagolati, -lj4, -lje[i, ipf. зборува,
v7skrilie, n. пола (од облека) проповеда
v7skr6sn4ti, -n4, -ne[i, pf. воскресне glagol7, m. збор
v7skr5siti, -kr5[4, -kr5si[i, pf. glasiti, gla[4, glasi[i, ipf. вика,
воскресне повикува
v7sp5ti, -poj4, -poje[i, pf. воспее, запее glas7, m. глас
v7stati, -stan4, -stane[i, pf. стане; се gn5vati s3, -aj4, -aje[i, ipf. вика,
побуни повикува
v7strepetati, -pe]4, -pe]e[i, pf. godina, f. време, час
затрепери golgota, f. Голгота
v7str7gati, -aj4, -aje[i, ipf. корне, трга gora, f. планина, гора
v7shot5ti, -ho]4, -ho]e[i, pf. посака gorjo[6n7, adj. синапов
v7s5jati, v7s5ti, -s5j4, -s5je[i, pf. gospodin7, m. господин, господар
посее gospod6, m. господ
v7toricej4, adv. втор пат
gotoviti, -vlj4, -vi[i, ipf. подготвува,
v7hoditi, -ho'd4, -hodi[i, ipf. влегува приготвува
v7c5sariti s3, -rj4, -ri[i, pf. се зацари grad7, m. град
v7y, pron. вие grad6c6, m. гратче
v7y[6n6, adj. вишен, севишен gramatikija, f. граматика
v6s6, f. село gramatik7, m. граматик, учен човек
v6s6, v6sja, v6se, pron. сиот grebenie, n. веслање
v6sjak7, v6sjaka, v6sjako, pron. секој grob7, m. гроб
v6s4dou, v6s4d5 - po v6s4d5, adv. gr6=6sk7yi, adj. грчки
(на)секаде gr5h7, m. грев
v6=era[6n"6, adj. вчерашен
gr5[6nik7, m. грешник
v5d5ti, v5m6, v5si, ipf. знае
gr5jati s3, gr5j4, gr5je[i, ipf. грее,
v5k7, m. век, вечност загрева
v5ra, f. вера, верба gr3sti, gr3d4, gr3de[i, ipf. иде, доаѓа
v5r4 j3ti, верува, поверува gr3sti v7 sl5d7, врви по некого
v5rovati, -ouj4, -ouje[i, ipf./pf. верува g7nati, 'en4, 'ene[i, ipf. гони
v5st6, f. вест
v5tv6, f. ветка, гранка d
v5tr7, m. ветар dati, dam6, dasi, ipf. дава
v5=6n7, adj. вечен, вековит dajati, daj4, daje[i, ipf. дава, раздава
v3]e, adv.comp. повеќе dv6r6, f. врата
des3tina, f. десетина, десетти дел
g diviti s3, -vlj4, -vi[i, ipf. се чуди, се
galileisk7 и galil5isk7, adj. галилеиски восхитува
di5vol7, m. ѓавол
galileja и galil5ja, f. Галилеја

45
dl7g7, m. долг
dl7'6nik7, m. должник
dl7'6n7, adj. должен
dokon6=ati, -aj4, -aje[i, pf. заврши
dom7, m. дом, живеалиште
don6de'e, conj. додека
dosel5, adv. досега
dr6zati, -aj4, -aje[i, ipf. е храбар, се
одважува; има доверба
dr6kol6, m. стап, колец
dr5vo, n. дрво
d7va, num. два
d7voglas6n7, adj. двогласник, дифтонг
d7'd6, m. дожд
d7ska, f. штица
d7]i, f. ќерка
d6n6, m. ден
d6n6d6, adv. денес
d5va, f. девица
d5vica, f. девојка
d5lati, -aj4, -aje[i, ipf. работи
d5lo, n. дело, постапка
d5janie, n. дело, постапка
e  zapov5dati, -daj4, -daje[i, ipf./pf.
egda, adv. и conj. кога, еднаш, некогаш;
додека, зарем, ли
eda, part. и conj. зарем, ли; да не
edin7, num., adj. еден, сам
ei, part. да, се разбира
eleon6sk7, adj. маслинов
eliko, adv. колку што, штом
elik7, elika, eliko, pron. колкав
elin6sk7, adj. елински, грчки
eter7, pron. некој
efrat7, m. Еуфрат
' 
'enih7, m. зет, младоженец
'e]i, 'eg4, 'e'e[i, ipf. (со)жеже, пали
46
'idovin7, m. Евреин
'idov6sk7, adj. еврејски
'r6tva, f. жртва
'r5bii, m. жрепка, облог
'r5b3, n. ждребе
'6dati, 'id4 и '6d4, -de[i, ipf. чека
'3dati, '3'd4, '3'de[i, ipf. е жеден
'3d6n7, adj. жеден
'3tva, f. жетва
x
x5lo, adv. многу, мошне
z 
za, praep. cum acc., instr. et gen. за, зад,
заради
zab7yvati, -vaj4, -vaje[i, ipf. заборава
zab7yti, zab4d4, zab4de[i, pf. заборави
zav3zati, -aj4, -aje[i, ipf. заврзува,
крпи
zaiti, -id4, -ide[i, pf. отиде, замине
zakonopr5st4p6nik7, m. престапник на
законот
zakon6nik7, m. законодавец
заповеда
zapov5d6, f. заповед
zahoditi, -ho'd4, -di[i, ipf. заоѓа
za=3ti, za=6n4, za=6ne[i, pf. почне,
започне
zv5zdo=6tenie, n. астрономија
zevedei, m. nom. propr. Зеведеј
zelie, n. зелка
zeml"em5renie, n. геометрија
zeml"ja, f. земја
zl7=6, f. жолч
znamenie, n. знак
znati, znaj4, znaje[i, ipf. знае
zr6no, n. зрно
z7vanie, n. повик, крик
z7vati, zov4, zove[i, ipf. вика, повикува iskou[ati, -aj4, -aje[i, ipf. искушува,
z5lo, v. x5lo испитува
ispl6niti, -nj4, -ni[i, pf. наполни
i ispov5dati s3, -v5daj4, -v5daje[i, ipf.
се исповеда, признава  
ibo, conj. бидејќи, затоа што
istina, f. вистина
ierousalim7, erousalim7, m. Ерусалим is7t3xati,  -aj4, -aje[i, ipf. расправа
i'de, i'de'e, conj., adv., каде, ако, кога (се), бара  
i'dekon6n7, adj. првобитен, од почеток, is7hoditi, -ho'd4, -hodi[i, ipf. излегува
прастар, i'de ot7 kona0 iti, id4, ide[i, ipf./pf. оди
i'e, ja'e, je'e, pron. кој, којшто (партиципи на прет.: [6d7 и [6l7)
iz, praep. cum gen., од ic5liti, -lj4, -li[i, pf. исцели,
izb6rati, -ber4, -bere[i, pf. одбере излекува,
izb7yt7k7, m. остаток; изобилство ijodei, ijod5i, m. Јудеј, Евреин
izg7nati, i'den4, i'dene[i, pf. изгони, ijodeisk7, ijod5isk7, adj. јудејски,
прогони еврејски
izliha, adv. мошне, многу
inogda, adv. еднаш, некогаш G
inokost6, f. патување, престој во туѓина Genisaret6sk7, adj. генисаретски
inoplemen6nik7, m. туѓинец, странец  
ino=3d7, adj. единствен, единороден k 
in7, -a, -o, pron. друг kak7, kaka, kako, pron. каков
in7de, adv. другаде kamenie, coll. камење
in4dou, adv. другаде kamo, adv. каде
iziti, -id4, -ide[i, pf. излезе klanjati s3,  -njaj4, -njaje[i, ipf. се
izliha, adv. прекумерно клања
klevr5t7, m. другар, соработник
iznemo]i, -mog4, -mo'e[i, pf. ослабне,
снемогне kl3t7va, f. клетва
imati, jemlj4, jemlje[i, ipf. фаќа, зема kl3ti, kl6n4, kl6ne[i, ipf. колне,
im5nie, n. имот проколнува
kov7, m. заговор, сплетка
im5ti, imam6, ima[i, ipf. има
kokot7, m. петел
im3, n. име
koli'6do, adv. i'e koli'6do ‐ кој и да е,
ior7dan7, m. Јордан (река)
ide'e koli'do – каде и да е
irodija, f. nom. propr. Иродијада kolik7, kolika, koliko, pron. колкав
irod7, m. nom. propr. Ирод kol5no, n. колено
iskati, i]4 и isk4, i]e[i, ipf. бара, сака kon6c6, m. крај
iskoni, adv. од почеток, првично kon6=ati, -aj4, -je[i, ipf./pf. завршува,
iskr6nii, adj. близок, пријател заврши
iskousiti, -kou[4, kousi[i, pf. искуси, korabl"6 и korab6, m. кораб
испита kotor7yi, -aja, -oje, pron. кој, којшто

47
ko[6, m. - кош
kramola, f. бунт, востание
kraniev7, adj. краниево (лобно) место,
место на казна (се однесува на Голгота)
krat7, m. пат,
(се употребува како дел од прилошки
изрази: d7va krat7y ‐ два пати, kol6
krat7y ‐ колку пати)
krot6c5, adv. кротко, мирно
kr7v6, f. крв
kr7stitel6, m. крстител
kr5piti, -plj4, -pi[i, ipf. (се) крепи,
(се) зацврстува
kr5p7k7, adj. силен, крепок
koupiti, kouplj4, koupi[i, pf. купи
koupovati, koupouj4, koupouje[i, ipf.
купува
koup7, m. куп
koup6no, adv. заедно (и: v7koup7,
v7koup5)
k7, praep. cum dat. кон
k7de, adv. каде
k7'6do, pron. секој
k7niga, f. книга, писмо
k7nig7=ii, m. писар, писател
k7ni'6nik7, m. писар, писател
k7n3x6, m. кнез
k7to, pron. кој
k7yi, kaja, koe, pron. кој
k4dou, adv. каде
k4p5l6, f. бања
l  m4'6, m. маж
ladii, v. al7dii  m4=enik7, m. маченик
lov6c6, m. ловец
lou=ii, adj.compar. подобар
l5nost6, f. мрзливост
l5to, n. година
ljobod5i, ljobod5ica, m. прељубник
ljodie, ljod6e, m. pl. луѓе
48
l4kav7, adj. итар, лукав
m  
malov5r6, adj. маловерен
mati, f. мајка
metati, met4, mete[i и metaj4, metaje[i,
ipf. става, фрла
me=6, m. меч
milosr6dovati, -douj4, -douje[i, ipf. се
смилува, жали
milostiv7, adj. милостив
milost 7yn"i, f. милосрдие, доброчинство
mimo, adv. покрај
mimohoditi, -ho'd4, -hodi[i, ipf.
минува, одминува, проаѓа
min4ti, min4, mine[i, pf. поминува,
проаѓа
mir7, m. свет, v6s6 mir7 - вселена
misa, f. чинија
ml7va, f. викот, буна
ml6=anie, n. молчење, тишина
moliti s3, molj4, moli[i, ipf. (се) моли
more, n. море
mosi(i), nom. propr. Мојсеј
mr5'a, f. мрежа
m7nog7, adj. многу, многуброен
m7ytar"6, m. цариник
m7ytnica, f. царина
m7y[6ca, f. рамо, рака
m5ra, f. мерка
m5s3c6, m. месец, месечина
m4dr7, adj. мудар, умен
m4=itel"6, m. мачител
n 
na, praep. cum loc. et acc. на, против,
заради
nazar5nin7, m. жител на Назарет,
Назареец
naim6nik7, m. наемник
naiti, -id4, -ide[i, pf. наиде, нападне
nakovalo, n. наковална; ковачница
nam5st6nik7, m. намесник, заменик
napasti, -pad4, -pade[i, pf. падне,
нападне
napl6niti, -nj4, -ni[i, pf. наполни
nare]i, -rek4, -re=e[i, pf. нарече
naricati, -caj4, -caje[i, ipf. нарекува
nasl5d6nik7, m. наследник
nas7ytiti, -s7y]4, -s7yti[i, pf. насити
naou=iti, -=4, -=i[i, pf. научи   ob5]anie, m. ветување; завет
na=3ti, na=6n4, na=6ne[i, pf. почне
na=3t7k7, m. почеток
nebes6n7, adj. небесен
nevidim7, adj. невидлив
nedostati, -stan4, -stane[i,
недостигне, отсуствува
ned4g7, m. болест
ned4'6n7, adj. болен
ne'e, conj. comp. одошто
neplod7y, f. јаловица, неплодна
nepob5dim7, adj. непобедлив
neprav6d6nik7, m. неправедник,
несправедлив
nep6]evati, -]ouj4, -]ouje[i, ipf. мисли,
смета
ne=6stiv7, adj. нечестив, безбожен
niz7, adv. долу
nik7yi'e, pron. никој, никаков  ostaviti, -vlj4, -vi[i, pf. остави,
ni=6to'e, pron. ништо
ni]6, ni]a, ni]e, adj. сиромав, беден
no]6, f. ноќ
no]6n7, adj. ноќен
nrav7, m. обичај, правило
n7, conj. но
n7yn5, adv. сега
n4, v. n7
n4'da, f. нужда, принуда
o
o, praep. cum loc. заради, за, на, од,
околу
obraz7, m. лик, начин
obr5sti, obr3]4, obr3]e[i, pf. најде
obr5tati, -aj4, -aje[i, ipf. наоѓа
ob(7), praep. cum acc. на, низ, за, околу
ob5]anie, n. ветување, завет
obr4=iti, -=4, -=i[i, pf. се сврши, се
венча
ob7y=ai, m. обичај
ob3ti, ob6m4, ob6me[i, pf. обземе, опфати
ov7, ova, ovo, pron. овој
ogn"6, m. оган
ogr3sti, ogr3d4, ogr3de[i, ipf. поминува
pf. – l5ta ogr3d4]a, секоја година
okaan6n7, adj. кутар, беден
okameniti, okam5niti, -nj4, -ni[i, pf.
скамени; зацврсне
on7, ona, ono, pron. тој, оној
oplat6, m. причест, свети дарови
oprav6dati, -aj4, -aje[i, ipf./pf.
оправдува, оправда
opr5ti s3,  op6r4, op6re[i, pf. (се)
спротивстави, (се) допре
or4'ie, n. оружје
osk4d5ti, -5j4, -5je[i, pf. пропадне,
потроши, ослабе
напушти
ostavljati, -jaj4, -jaje[i, ipf. остава,
напушта
os5niti, -nj4, -ni[i, pf. засени, покрие
os4diti, os4'd4, os4di[i, pf. осуди
os4'denie, n. осудување, осуда
ot7vr6stie,n. отворање
otiti, otid4, otide[i, pf. отиде
49
ot7vr5]i, ot7vr6g4, ot7vr6'e[i, pf. pl3sati, pl3[4, pl3[e[i или pl3saj4,
отфрли, одбие pl3saje[i, ipf. танцува, игра
ot7v5]ati, -aj4, -aje[i, pf./ipf. po, praep. cum dat., acc. et loc. по
одговори, одговара pobivati, -aj4, -aje[i, ipf. удира,
ot7v5t7, m. одговор отепува
ot7v5]ati, -v5]aj4, -taje[i, pf./ipf. povel5ti, -lj4, -li[i pf. заповеда,
одговара нареди
ot7dati,  ot7dam6, ot7dasi, pf. врати, pov5dati, -aj4, -aje[i, ipf. раскажува,
даде, предаде изјавува
ot7k4dou, adv. откаде pogan7, m. поган, незнабожец
ot7metati, -metaj4, -metaje[i, ipf./pf. pog7ybn4ti, -n4, -ne[i, pf. загинува,
отфрла, се откажува пропаѓа
ot7re]i s3, otrek4, otre=e[i, pf. се podati, -dam6, -dasi, pf. даде, дарува
одрече podobati, -aj4, -aje[i, ipf. прилега,
ot7ricati s3, otricaj4, otricaje[i, ipf. доликува, треба
се одрекува podobiti s3, -blj4, -bi[i, ipf., прикаже,
ot7sel5, adv. отсега наликува
ot7toli, adv. оттогаш podroug7, m. другар, близок
ot6c6, m. татко pod7, praep. cum acc. et loc. под
oc6t6, m. оцет pozd5, adv. доцна, подоцна
o=i]enie, n. очистување, миење poznati, ‐aj4, ‐aje[i, pf. познае
pokloniti, -nj4, - ni[i, pf. поклони,
p наклони
pagouba, f. пропаст, загуба polo'iti, -'4, -'i[i, pf. положи,
pak7y, adv. пак, повторно постави
pol7, m. половина, пола, страна
pam3t6, f. спомен, сеќавање
ob on7 pol7 - наспроти, на онаа
pani=ica, f. сад за вода, цистерна
страна
pape'6, m. папа
pomazati, -'4, -'e[i, pf. и -zaj4,
pasti, pad4, pade[i, pf. падне
-zaje[i, ipf., помаже
pe=al6, f. мака, страдање
pomoliti, -lj4, -li[i, pf. помоли,
pers7, m. Персиец побара
pisati, v. p6sati  pom7y[ljati, -aj4, -aje[i, ipf. помисли,
pism3, n. буква размисли
piti, pij4, pije[i, ipf./pf. пие pom3n4ti и pom5n4ti, -n4, -ne[i, pf.
plakati, pla=4, pla=e[i, ipf. плаче спомене
pon5, adv. макар
plinovenie, n. плукање, плуканка
pone'e, conj. бидејќи, затоа што
plin4ti, -n4, -ne[i, pf. плукне  
poslou'iti, -'4, -'i[i, pf. послужи
pl7t6, f. човечко тело, снага
poslou[ati, -aj4, -aje[i, ipf./pf. слуша,
pl7t6sk7, adj. телесен
послуша
pl5vel7, m. плевел
posl5d6, adv. потоа, подоцна

50
posl5d6n"ii, adj. последен
posr5d5, adv. насреде, во средината на
postaviti, -vlj4, -vi[i, pf. постави
postiti s3, po]4 s3, posti[i s3, ipf. се
пости
pos7lati, -aj4, -aje[i, pf. прати
pos7ylati, -aj4, -aje[i, ipf. праќа
pos5]enie, n. посета
pos4diti, -s4'd4, -s4di[i, pf. пресуди,
одлучи, добие
potvoriti, -tvorj4, -tvori[i, pf.
промени, поправи
potom6, adv. потоа
potop7, m. потоп
potr6p5ti, -plj4, -pi[i, pf. потрпи,
покаже трпение
potr5biti, -blj4, -bi[i, pf. истреби,
погуби
pot7kn4ti, -n4, -ne[i, pf. сопне;
натакне, надене
pot7]ati s3, -]4, -]i[i, pf. се брза;
настојува
pohot6, f. желба, привлечност
po=r6pati, -aj4, -aje[i, ipf./pf. црпи,
нацрпи, заграби
po=6to, adv. зошто
pri, praep. cum loc. при, крај
privesti, -ved4, -vede[i, pf. приведе,
воведе
prizrak7, m. привидение, сениште
priz7vati, -zov4, -zove[i, pf. повика
prikasati s3, -saj4, -saje[i, ipf. се
допира
prikljo=iti s3, -=4, -=i[i, pf. се случи,
стане   pr5lo'enie, n. превод
prikosn4ti s3 , -n4, -ne[i, pf. се допре
prile'ati, -'4, -'i[i, ipf. се наоѓа, се
посвети, се грижи
prinesti, -s4, -se[i, pf. принесе,
приложи
priskr7b6n7, adj. нажален
prisno, adv. секогаш
pristati, -stan4, -stane[i, pf. дојде,
пристапи
prist4piti, -plj4, -pi[i, pf. пристапи,
се приближи
priti, prid4, pride[i, pf. приоѓа, доаѓа
prit7=a, f. приказна, поговорка
prit3'ati, -'4, -'i[i, pf. добие,
заработи
prij3ti, priim4, priime[i, pf. прими,
земе
prihoditi, -ho'd4, -hodi[i, ipf. доаѓа,
пристапува
progn5vati, -aj4, -aje[i, pf./ipf. се
разгневи
prodati, -dam6, - dasi, pf. продаде
proz3bati, -aj4, -aje[i, ipf. никнува, ̓рти 
prop3ti, prop6n4, prop6ne[i, pf. распне
prop3tie, n. распетие
prosv5]ati, -aj4, -aje[i, ipf.
просветлува, свети
prositi, pro[4, prosi[i, ipf./pf. моли,
бара
prostr5ti, prost6r5ti, -st6r4, -st6re[i,
pf. простре, распростре
pro=ee, adv. понатаму, подалечно  
pro=6, adj. останат, друг, следен
pr6si, f. pl. гради
pr6st7, m. прст
pr6st6, f. земја, прав
pr5gr5[enie, n. вина, грев
pr5dati, -dam6, -dasi, pf. предаде
pr5d7, praep. cum acc. et instr. пред
pr5d7dvorie, n. предворје
pr5'de, adv., praep. пред, од почеток
pr5lo'iti, -lo'4, -lo'i[i, преведе,
претвори
pr5lomiti, -mlj4, -mi[i, pf. раскрши
pr5ljobod5i, m. прељубник
pr5ljobod5janie, n. прељуба
pr5mo, praep. cum dat. et acc. кон,
наспроти
51
pr5polovlenie, n. половина, razm5siti, -m5[4, -m5si[i, pf. размеша,
преполовение измеша
pr5stol7, m. престол, трон razoriti, -rj4, -ri[i, pf. разурне,
pr5te]i, -tek4, -te=e[i, pf. претекне, уништи
испревари, помине razoum7, m. разум
pr5t7kn4ti, -n4, -ne[i, pf. се сопне razoum5ti, -5j4, -5e[i, pf./ipf. разбере,
pr5facija, f. предговор, воведна сфати
молитва rasp3ti, -p6n4, -p6ne[i, pf. распне
pr5jahati, -jad4, -jade[i, pf. се превезе, rasp4tie, n. раскрсница
преплови rasti, rast4, raste[i, ipf. расте
poust7yn"i, f. пустина rastica, m. nom. propr. Растислав
p6rja, f. расправија, приговор
re=enie, n. кажување, говор
bes p6rj3, несомнено
re]i, rek4, re=e[i, pf. рече
p6sati и pisati, pi[4, pi[e[i, ipf./pf.
riza, f. облека, руво
пишува
rim6sk7yi, adj. римски
p5n7y, f. pl. пена
ritorikija, f. говорништво, реторика
p5n3x6, m. монета, динар
rovanii, m. pl. дар
p5s7k7, m. песок
roditi, ro'd4, rodi[i, pf. роди
p3t6, num. пет
ro'd6stvo, n. раѓање, рождество
rotiti s3, ro]4, roti[i, ipf. (се) колне,
r  (се) заколнува
rabotati, rabotaj4, rabotaje[i, ipf. r7ybar"6, m. рибар
служи; работи r5za, f. рецка,
rab7, rob7, m. слуга, роб
r5ka, f. река
rab7yn"i, f. слугинка, робинка
r5snota, f. вистина
rav"vi, rav6vi, m. учител
r5snotiv7, adj. вистинит
radi, postpos. cum gen. поради, заради
r5=6, f. збор, говор, зборување
radovati  s3, radouj4 s3, radouje[i s3,
r4ka, f. рака
ipf. се радува
 
ra'dati, -aj4, -aje[i, ipf. раѓа
s
razbol5ti s3, -bolj4, -boli[i, pf. се
разболи svoi, svoja, svoe, pron. свои
razvra]ati, -]aj4, -]aje[i, ipf. sv5t7, m. светлина, свет
одведува, отстранува, уништува sv5]a, f. свеќа
razv5, praep. cum gen. et conj. освен sv3t7, adj. свет
razdrou[enie, n. разурнување, se, interj. еве, ете
уништување selik7, pron. олкав
razd5liti, -lj4, -li[i, pf. раздели, selo, n. поле, нива, населба
подели
sel5 v. dosel5, otsel5 
raziti s3, -id4, -ide[i, pf. се разотиде,
sik7, sic6, pron. ваков
се разбега
silouam6sk7, adj. силуамски, од Силуам

52
sion7, m. Сион
sir7, adj. сиромав; сирак
sir6sk7, adj. сириски
sice, adv. така
skvoz5, skoz5, praep. cum acc. и adv. низ
skvr6na, f. нечистотија, скверна
skr7b5ti, -blj4, -bi[i, ipf. тагува, жали
slava, f. слава
slast6, f. сласт, наслада
v7 sl5d7 iti следи, оди по некого
slovo, n. збор, говор
slouga, m. слуга
sl7n6ce, n. сонце
sl7y[ati, -[4, -[i[i, ipf./pf. слуша
sl5d7,m. трага
sl5p7, adj. слеп, слепец
snop7, m. сноп
sotona, m. сатана, ѓавол
sr6d6ce, n. срце
sr5d5, adv. среде, po sr5d5, насреде   s7motriti, s7mo]rj4, s7motri[i, pf./ipf.
staviti, -vlj4, -vi[i, pf./ipf. стави,
остави; востанови   s7motrenie, n. гледање; грижа
star6c6, m. старешина; старец
star5i[ina, m. началник, старешина
stati, stan4, stane[i, pf. стане, застане
stl7potvorenie, n. изградба на кула
(Вавилонска)
stojati, stoj4, stoi[i, ipf. стои
stra'a, f. стража; време меѓу смените
strana, f. страна, земја, крај
stroiti, stroj4, stroi[i, ipf., строи,
уредува
sougoubo, adv. двојно
sougoub7, adj. двоен
souet6n7, adj. суетен, празен
s7, praep. cum gen. et instr. со, од
s7bljosti, s7bljod4, s7bljode[i, pf.
сочува
s7b6rati, s7ber4, s7bere[i, pf. собере
s7vr6[iti, -[4, -[i[i, pf. заврши
s7v5d5tel6stvo, n. сведоштво
s7v5d5tel"6stvovati, -stvouj4,
-stvouje[i, pf. сведочи
s7v3zati, s7v3'4, s7v3'e[i и s7v3zaj4,
s7v3zaje[i, pf./ipf. врзе, заврзе/ заврзува
s7gr5[iti, -gr5[4, -gr5[i[i, pf. згреши
s7gr5[ati, -aj4, -aje[i, ipf. греши
s7drav7, adj. здрав
s7z7vati, s7zov4, s7zove[i, pf. свика
s7z6dati, s7zi'd4, s7zi'de[i, pf.
соѕида, изгради
s7kazanie, n. опис, приказ, кажување
s7kazatel"6, m. советник, учител
s7kazati, s7ka'4, s7ka'e[i, pf. и
s7kazaj4, s7kazaje[i, ipf. каже, објасни 
s7krovi]e, n. скровиште, ризница,
богатство
s7kon6=ati, -aj4, -aje[i, pf. заврши
s7krou[iti, -[4, -[i[i, pf. скрши,
уништи
гледа, забележува
s7mr6t6, f. смрт
s7mr6t6n7, adj. смртен
s7m5riti, -rj4, -ri[i, pf. понижи,
покори
s7m5[ati, -aj4, -aje[i, ipf. смеша, спои,
соедини
s7m3sti, s7m3t4, s7m3te[i s3, pf. се
вознемири, се поколеба
s7niti, -id4, -ide[i, pf. слезе
s7nitie, n. слегување
s7n6mi]e, n. собрание, собир, синагога
s7pasenie, n. спасение, спас
s7pasti, s7pas4, s7pase[i, pf. спаси,
избави
s7p3ti, s7p6n4, s7p6ne[i, pf. врзува,
сопнува, попречи
s7r5tenie, n. средба,
s7tvoriti, -rj4, -ri[i, pf. направи,
створи
53
s7to, num. сто tr5bovati, -bouj4, -bouje[i, ipf. треба,
s7tr6ti или s7tr5ti, s7t6r4, s7t6re[i pf. бара
сотре, разурне tr5va, trava, f. трева
s7t7n7yi, adj. стотен tr4t7, m. стража, воен одред
s7t3'anie, n. имот, богатство tou, adv. тука
s7t3xati  s3, -aj4, -aje[i, ipf. се t7, ta, to, pron. тој
препира, се расправа t7gda, togda, adv. тогаш
s7hraniti, -nj4, -ni[i, pf. сочува, спасе t7k7mo, adv. освен, само
s7yn7, m. син t7]anie, n. брзање; копнеење
s6, si, se, pron. овој t7]anie tvoriti - се посветува
s6de, adv. овде t7]eta, f. штета
s5d5ti, s5'd4, s5di[i, ipf. седи t6]a, f. тешта
s5mo, adv. ваму t7y, pron. ти
s5m3, n. семе t7ys3]i, t7ys3]a и t7ys4]i, t7ys4]a f.
s5n6, f. сенка илјада
s5sti, s3d4, s3de[i, pf. седне t7ys3]6nik7, t7ys4]6nik7, m. началник на
s5ti и s5jati, s5j4, s5je[i, ipf. сее одред со илјада воини
s4bota, f. сабота t6ma, f. темница, мрак; безброј,
s4dii, m. судија множество
t6m6nica, f. темница, затвор
s4diti, s4'd4, s4di[i, ipf./pf. суди
t5lo, n. тело
s4dou, adv. ваму
t5m6, adv. и conj. така, сега; затоа, затоа
ot7 soudou‐ одовде
што
s4d7, m. суд  
s4prog7, m. запрега, пар,
s4pr4g7 volov7ni – ѕевгар волови
ou
sUrija, f. Сирија ou, conj. веќе
ne ou, уште не
t oubiistvo, n. убиство
takov7, pron. таков; толкав oubiti, oub6j4, oub6je[i и oubij4,
tako'de, adv. еднакво, исто така oubije[i, pf. убие
tak7, pron. таков oubo, conj. и part. затоа, и така; тогаш,
talant7, m. талант (парична единица) значи
ta=ai, adj. compar. полош oubog7, adj. сиромав
ta=e, adv. потоа, затоа oubojati s3, ouboj4, ouboi[i, pf. се
tvarjati, -jaj4, -jaje[i, ipf. твори, исплаши
создава ougl6bn4ti, -n4, -ne[i, pf. зацапа,
tvoriti, -rj4, -ri[i, ipf. твори, создаде пропадне
ougl4biti, -blj4, bi[i, pf. ископа,
te]i, tek4, te=e[i, ipf. тече; трча
издлаби
treticej4, adv. трет пат
ougob6xiti s3, ougob6'4, ougob6xi[i, pf.
troup7, m. труп даде богат род

54
ougoditi, ougo'd4, ougodi[i, pf. угоди,
се допадне
ougotoviti, -vlj4, -vi[i, pf. подготви
oudob6, oudob5e, adv. compar. полесно
ou'asati, -saj4, -saje[i, ipf. се
ужаснува, се плаши
ou'e, jo'e, adv. веќе
ouz6r5ti, -rj4, -ri[i, pf. здогледа
oui]ati, -aj4, -aje[i, ipf. убедува,
уверува
oukrasti, oukrad4, oukrade[i, pf. украде
oukrouh7, m. залак, парченце леб
oule]i, oul3g4, oul3'e[i, pf. се смири,
стивне
ouml6=ati, -=4, -=i[i, pf./ipf. замолчи
oumr5ti, oum6r4, oum6re[i, pf. умре   hramina, f. дом, куќа
oum7yvati, oum7yvaj4, oum7yvaje[i, ipf.
мие
oum7yti,oum7yj4, oum7yje[i, pf. измие
oupiti s3, oupij4, oupije[i, pf. се опие
oupodobiti, -blj4, -bi[i, pf. прилега;
спореди
oup7vati, -aj4, -aje[i, ipf. се надева
ousta, n. pl. уста
oustav7, m. устав, одредба
oustav6n7, adj. законски, обичајно
oustojati, oustoj4, oustoi[i, ipf.
господари; надминува
oustroenie, n. ред, уредување
oustroiti, -stroj4, -stroi[i, ipf. уреди
oust6na, f. усна
ous7pati, ous7plj4, ous7pi[i pf. успие,
упокои
ous5kn4ti, -n4, -ne[i, pf. обезглави,
казни
ous4m6n5ti s3, -nj4, -ni[i, pf. се
посомнева
outapati, -paj4, -paje[i, ipf. потопи,
потоне
outro, n. утро
ou=enie, n. учење
ou=itel"6, m. учител
ou=iti, ou=4, ou=i[i, ipf. учи
f
farisei, faris5i, m. фарисеј
fini=6sk7, adj. феникиски
h 
haldei, m. халдеец
hvala, f. пофалба, благодарност
hval4 v7zdati, заблагодари
hl5b7, m. леб
hodatai, m. заштитник; посредник
hoditi, ho'd4, hodi[i, ipf. оди, се движи
hot5ti, ho]4, ho]e[i, ipf. сака
hraniti, -nj4, -ni[i, ipf. чува
houliti, -lj4, -li[i, ipf. колне, кара
h7ytrost6, f. вештина, умеење
h7y]6nik7, m. грабливец, разбоиник
c 
crk7y, f. црква
c5liti, c5lj4, c5li[i, ipf. лекува,
исцелува
c5lovanie, n. целување, бакнување
c5sar"6stvie, n. царство
c5sar"6stvo, n. царство
= 
=arovanie, n. баење
=as7, m. час
=ajanie, n. чекање
=ajati, =aj4, =aje[i, ipf. чека
=in7, m. ред, поредок
=ism3, n. број
=isti, =6t4, =6te[i, ipf. чита, брои,
почитува
=lov5koljob6c6, m. човекољубец
=lov5k7, m. човек
55
=lov5=6, =lov5=6sk7, adj. човечки jad7, m. отров
=r6ta, f. црта jako, adv., conj. дека, кога, како, оти;
=r5vo, n. црево приближно
=jodo, n. чудо jamo'e, adv. каде
=6st6, f. чест jarost6, f. гнев, злоба
=6to, pron. што jasti, jam6, jasi, ipf./pf. јаде
=3do, n. дете
je v. e
[ 
[irota, f. широчина 3-j3 
[oum7, m. шум; говор, вест j3xa, f. болест
[3tanie, n. дрскост, беснеење j3z7yk7, m. јазик; народ
j3ti, im4, ime[i, pf. земе, фати
jo
jo'e, v. ou'e 4 
jonost6, f. младост 4dou, adv. откаде, каде
jono[a, m. момче 4'ika, m. et f. роднина
jotro, v. outro 4za, f. јаже, врвка

ja 

56
Литература

1. Старословенски граматики

Вайан, А., Руководство по старославянскому языку, Москва 1952.

Елкина, Н. М., Старославянский язык, Москва 1960.
Ђорђић, О., Старословенски језик, Матица српска 1975.
Ремнёва, М. Л., Старославянский язык, 3-е издание, исправленное и дополненное, Москва
2011.
Угринова-Скаловска, Р., Старословенски јазик, Скопје 1997.
Хабургаев, Г. А., Старославянский язык, Москва 1986.
Babič, V., Učbenik stare serkvene slovanščine, Ljubljana 2008.
Damjanović, S., Staroslavenski jezik (peto, nepromijenjeno izdanje), Zagreb 2005.
Dobrovský, J., Institutiones linguae slavicae dialecti veteris, Vindobonae 1822.
Hamm, J., Gramatika starocrkvenoslavenskoga jezika, Zagreb 1947.
http://www.scribd.com/doc/23507793/Josip-Hamm-Staroslavenska-Gramatika
Kulbakin S. M., Le vieux Slave, Paris 1929.
Kurz, J., Učebnice jazyka staroslověnského, Praha1969.
Lunt, H., Old Church Slavonic Grammar, Sixt edition, completly revised, The Hague-Paris 1974.
Marcialis, N., Introduzione alla lingua paleoslava, Firenze 2007.
Vaillant, A., Manuel du vieux Slave, Paris 1948.
Večerka, R., Staroslověnština, Praha 1984.

2. Старословенски читанки и зборници со текстови

Велев, И., Макаријоска, Л., Црвенковска, Е., Македонски споменици со глаголско и со кирилско
писмо, Скопје 2008.
Николић, С., Старословенски језик II, Примери са речником, Београд 1989.
Damjanović, S., Slovo iskona, Staroslavenska/ starohrvatska čitanka, Zagreb 2004.
Dostál, A., Starosověnské texty, Praha 1955.
Mareš, F. V., An Anthology of Church Slavonic Texts of Western (Czech) Origin. München 1979.
Tarnanidis, I. C., The Slavonic Manuscripts Discovered in 1975 at the St. Catherine’s Monastery on
Mount Sinai, Thessaloniki 1988.
Velev, I., Makarijoska, L., Crvenkovska, E., Macedonian Glagolitic and Cyrilic Manuscripts, Skopje
2008.
http://www.scribd.com/doc/35830651/Macedonian-Glagolitic-and-Cyrillic-Manuscripts

3. Речници

Речник на црковнословенскиот јазик од македонска редакција, гл. уредник З. Рибарова,

ред. Л. Макаријоска, З. Рибарова, Р. Угринова-Скаловска, т. I Вовед, a-b (св. 1-7), Скопје 2006,
т. II, св. 8-10, 2008-2009, св. 11, 2013.
Старославянскии словар, ред. Р. М. Цејтлин, В. Вечерка и Э. Благова, Москва 1994.
Mali staroslavensko-hrvatski rječnik, red. S. Damjanović, M. Žagar, Zagreb 2004.
Miklosich, F., 1863-1865, Lexicon Palaeoslovenico - Graeco – Latinum. Emendatum auctum. repr.
Wiena 1963.
Sadnik, L., Aizetmüller, R., Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg 1955.
Slovník jazyka staroslověnského, 1-4, red. J. Kurz, Z. Hauptová, Praha 1966 -1997.

57
 СОДРЖИНА

Предговор 3
Старословенски азбуки 4
Список на најчесто употребувани зборови под титла 8
Текстови 9
Киевски мисал 9
Зографско Евангелие 11
Мариинско евангелие 20
Асеманово евангелие 23
Синајски псалтир 28
Синајски требник 30
Клоцов зборник 32
Супрасалски зборник 33
Савина книга 35
Најстара словенска епиграфика (избор) 38
Самуилов натпис 38
Натписи (графити) во црквата на манастирот Св. Наум на
Охридското Езеро 39
За буквите од Црноризец Храбар 41
Речник кон текстовите 43
Литература 57

58