Bölüm 2: Boolean Matematiði (Cebiri)

A. Giriþ
Devre matematiðinin temeli, George Boolean'ün (1815-1864) 1847'de mantýðýn
matematiksel analizi üzerine yazdýðý eserle atýlmýþtýr.
G. Boolean tarafýndan bulanan denklemler ilk kez 1938 yýlýnda Bell firmasýnýn
lâboratuvarlarýnda röleli devrelerle gerçekleþtirilmiþ ve telefon sistemlerinde kullanýlmaya
baþlamýþtýr.
Günümüzde tüm dijital devreler G. Boolean tarafýndan ortaya konmuþ kuramlara (teoremlere)
göre çalýþmaktadýr.
Boolean matematiðinde yer alan kurallar sayesinde bir çok dijital devre kurulmadan
hesaplamalarla denenebilmektedir.
Boolean matematiðinde esas olarak NOT, AND ve OR iþlemleri vardýr. Diðer iþlemlerin
tamamý bu üç kapýnýn birleþiminden oluþmaktadýr.
Boolean cebirinde sadece 0 ve 1 deðerleri kullanýlýr. 74xx serisi lojik kapýlý devrelerde 0-0,8
volt arasýndaki gerilimler lojik 0 bilgisi olarak deðerlendirilirken, 2-5 volt arasýndaki gerilimler
lojik 1 bilgisi olarak deðerlendirilir.

Lojik 0 deðerinin çeþitli þekillerde ifade ediliþi: Yanlýþ, açýk, alçak, hayýr, low, L
Lojik 1 deðerinin çeþitli þekillerde ifade ediliþi: Doðru, kapalý, yüksek, evet, high, H

B. Boolean Matematiðiyle Ýlgili Temel Tanýmlar

1. NOT (DEÐÝL, INVERT) Ýþlemi
Lojik 1 deðerinin lojik 0'a çevrilmesidir. A = þeklinde yazýlýr ve harfi, A'nýn barý (A'nýn
tersi) diye okunur.
2. AND (VE) Ýþlemi
VE iþleminde iki boolean
deðiþkeni vardýr. A ve B
deðerleri Y = A.B olarak
yazýlýr. VE iþleminde A ve B
1 olduðunda çýkýþ Çizelge 2.1: Lojik NOT Çizelge 2.2: Lojik AND Çizelge 2.3: Lojik
Y = 1 olur. (DEÐÝL) iþleminin (VE) iþleminin OR (VEYA) iþleminin
doðruluk çizelgesi doðruluk çizelgesi doðruluk çizelgesi
3. OR (VEYA) Ýþlemi
VEYA iþleminde iki boolean deðiþkeni vardýr. A ve B deðerleri, Y = A+B olarak yazýlýr.
VEYA iþleminde A ya da B'den biri 1 olduðunda çýkýþ, Y = 1 olur.
C. Boolean Özdeþlikleri ve Kanunlarý
Boolean cebirinde aþaðýda belirtilen kurallar geçerlidir.
Not: Aþaðýda verilen eþitliklerde (.) iþareti VE iþlemini, (+) iþareti ise VEYA iþlemini ifade
etmektedir.

1. Temel Özdeþlikler
a) A + 0 = A b) A + 1 = 1 c) A + A = A d) A + = 1 e) A.0 = 0
f) A.1 = A g) A.A = A h) A. = 0 ý) 0.0 = 0 i) 0.1 = 0
j) 0 + 0 = 0 k) 0 + 1 = 1 l) = A
18
a) A b) A c) A d) A

+ 0 L + 1 L + A L + A L
U U U U
- - - -
A+0=A A+1=1 A+A=A A+A=1

e)
A 0 f) A 1 g) A A h) A A

+ L + L + L + L
U U U U
- - - -
A.0 = 0 A.1 = A A.A = A A.A = 0

i) 0 j) 0 k) 0
ý) 0 0 1

+ L + L + 0 L + 1 L
U U U U
- - - -

0.0 = 0 0.1 = 0 0+0=0 0+1=1

Þekil 2.1: Boolean özdeþliklerinin elektrik devreleriyle gösterilmesi

2. Temel Kanunlar
a. Yer Deðiþtirme Kanunu (Commutative Law)
I. A + B = B + A (þekil 2.2-a) II. A.B = B.A (þekil 2.2-b)
Açýklama: Boolean matematiðinde ifadelerin yer alýþ sýrasýnýn önemi yoktur.

b. Birleþme Kanunu (Associative Law)

I. (A.B).C = A.(B.C) (þekil 2.2-c) II. (A+B) + C = A + (B +C) (þekil 2.2-d)
Açýklama: Ayný tip iþlemlerin uygulanýþ sýrasý önemli deðildir.

c. Daðýlým Kanunu (Distributive Law)

I. A.(B+C) = AB + AC (þekil 2.2-e) II. A+(B.C) = (A +B).(A + C) (þekil 2.2-f)
Açýklama: Parantezin dýþýndaki deðiþken parantezin içindeki terimlere daðýlýr.

d. Gereksizlik Kanunu (Redundance Law)

I. A + A.B = A (þekil 2.2-g) II. A.(A+B) = A (þekil 2.2-h)
III. (þekil 2.2-ý) IV. A.( +B) = A.B (þekil 2.2-i)

e. De Morgan Kanunu (De Morgan Law)

19
 Y = A.(A.B + C) denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.
Çözüm: Y = A.(A.B + C) = A.A.B + A.C = A.B + A.C = A.(B + C)
Açýklama: A.A = A'dýr.

Y = .B + A + A.B denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.

Çözüm: Y = .B + A + A.B = (A + A.B) + .B = A + .B = A+B
Açýklama: A + A.B = A ve A + .B = A + B'dir.

denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.

Çözüm: = . = .( + )
Açýklama: = . ve =( + )'dir.

denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.

Çözüm: =
. = (A + ).( +B) = A. + A.B + . + .B
= 0 + A.B + . + 0 = A.B + .
Açýklama: = . , = A, = B, A. = 0, .B = 0

Y = .B.C + B + A.C denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.

Çözüm: Y = .B.C + B + A.C = .B.(C + ) + A.C = .B.(1) + A.C = .B + A.C
Açýklama: C + = 1

Sorular

1. a) A + A + 0 = ? b) A + A + A = ? c) A + A + =? d) A.A.0 = ?
2. a) A.1.1 = ? b) A. .A = ?
3. Y = .B + A + A.B + A.B denklemini boolean kurallarýný kullanarak sadeleþtiriniz.
4. eþitliðinin doðruluðunu doðruluk çizelgesi hazýrlayarak ispatlayýnýz.

21
A. Giriþ
B. Boolean Matematiðiyle Ýlgili Temel Tanýmlar
1. NOT (DEÐÝL, INVERT) Ýþlemi
2. AND (VE) Ýþlemi
3. OR (VEYA) Ýþlemi
C. Boolean Özdeþlikleri ve Kanunlarý

1. Temel Özdeþlikler
2. Temel Kanunlar
a. Yer Deðiþtirme Kanunu (Commutative Law)
b. Birleþme Kanunu (Associative Law)
c. Daðýlým Kanunu (Distributive Law)
d. Gereksizlik Kanunu (Redundance Law)
e. De Morgan Kanunu (De Morgan Law)
D. Boolean Teoremlerinin Doðruluk Tablosu Çýkarýlarak Ýspatlanmasý
E. Boolean Kurallarýný Kullanarak Lojik Denklemlerin Sadeleþtirilmesi
Sorular