NEUROPSIHOLOGIJA – 1 prezentacija

 KAO NAUČNA DISCIPLINA

 Cilj neuropsihologije - razumijeti kako su naši psihički procesi (mišljenje, osjećanja,
motivi. itd) povezani sa tijelom, tj. Mozgom.
 Uža i preciznija definicija neuropsihologije: Empirijska disciplina koja se bavi izučavanjem
izmjena u ponašanju kao posljedicom neuroloških ozljeda ili oboljenja sa prvenstvenim
ciljem da se preko njih otkriju mehanizmi i zakonitosti koji vladaju ¨normalnim¨
procesima i strukturom.
 Dualizam (Dekart), Redukcionizam (Crick), Teorija dualnog aspekta (Spinoza)

 KAO PRIMJENJENA DISCIPLINA

 Česta primjena u kliničkoj praksi: Otkrivanje i lokalizovanje neuroloških oboljenja:
– neuropsihološkom procjenom se ukaže na vrstu i mjesto cerebralne ozljede ako
prethodno nije dijagnosticirana
– Pračenje oporavka nakon dokazanih moždanih ozljeda
– planiranje i evaluacija efekata neurohirurških intervencija (npr epilepsija)
– formiranje strategije, izbora, primjene i pračenja efikasnosti postupaka u rehabilitaciji
mentalnih poremećaja i deficita kao rezultata neurološke bolesti, povrede ili
disfunkcije
 Elis i Jang (1988.) su posebno izdvojili dva postulata koji definišu kognitivnu
neuropsihologiju kao disciplinu:
– obrasci oštećenog i adekvatnog postignuća koji se javljaju kod osoba sa moždanim
oštečenjima moraju se ne samo opisati nego i objasniti pomoću modela ili teorija
normalnog kognitivnog funkcionisanja
– da se isti podaci moraju koristiti kao neophodna ograničenja pri zaključivanju o
strukturi normalnog kognitivnog procesa (u formiranju novih teorija/metoda)

 CEREBRALNA HIPOTEZA
 Neuropsihologija je mlada nauka –sredina 20 vijeka
 Hipoteza – predpostavka da je mozak izvor ponašanja zabilježena još u antičko doba,
centar svih funkcija
 Krotonski, Hipokrat i Galen (više 500godina p.n.e)- mozak, a ne duša ili neki drugi dio
tijela je osnova ponašanja. Aristotel-srce je izvor ponašanja. Debata mozak- srce trajala je
jako dugo. Galen pokušavao oboriti Aristotelovu hipotezu.
 Gal i Špurchajm: autori prve sistemske teorije o lokalizaciji različitih psihičkih funkcija u
kori velikog mozga. Gal- frenologija - odbačena ali doprinjela neuropsihologiji.

1
 Aleksandar Romanović Lurija (1902.-1977.) - prvi jasno postavlja teoriju mentalnih
funkcija u samo jezgro razmatranja funkcionalne organizacije mozga
- za razumijevanje cerebralnih osnova psihološke aktivnosti potrebno je proučavati i
mozak i sistem aktivnosti
- formirao sofisticirane metode ta topografsku lokalizaciju kortikalnih ozljeda
Lurija nudi sintezu klasičnih, eksperimentalnih, kliničkih i rehabilitacionih metoda kao
model za razvoj kognitivnih nauka kasnog dvadesetog vijeka.
 Funkcionalno snimanje mozga i upliv kognitivne psihologije
- EEG- elektroencefalogram -snimanje električne aktivnosti
- PET-pozitronska emisijska tomografija
- fMRI-funkcijska magnetna rezonanca
- ERP-endogeni nadopuna drugim metodama
- MEG-magnetoencefalografija
- Transkranijalna magnetna stimulacija i drugi
 Značajan doprinos psihometrije
.kvantifikacija odeređenih oblika ponašanja
.tehnike za ispitivanje sposobnosti
.određivanje graničnih vrijednosti za ono što je ¨normalno¨ i ono što spada u domen
.patološkog
.mogućnost komparativnih provjera istih premisa u različitim uvjetima putem
.standardiziranih testova

 OSNOVNI PRINCIPI ZAKLJUČIVANJA U NEUROPSIHOLOGIJI

– lijeva hemisfera je dominantna za jezičke sposobnosti
– osnovni mehanizmi vizuelne obrade su locirani u okcipitalnoj kori
 Ako specifična mentalna funkcija zavisi od procesa koje obavlja određena moždana
struktura, onda će oštečenje u toj zoni dovesti do poremećaja u ponašanju, odnosno
obavljanju te funkcije. Moždana ozljeda se posmatra kao faktor koji eliminiše ili remeti
procese obrade na kojima se ta funkcija zasniva
 METODI
 Disocijacija- mogućnost da moždana ozljeda određene lokalizacije remeti samo jednu
psihološku funkciju naziva se disocijacija(funkcija) . Pacijent nije u stanju da uradi jedan
zadatak dok sve druge uspješno savladava. Primjer Brokovih pacijenata sa lezijom lijevog
režnja koji su pokazivali disocijaciju između (ne)sposobnosti da normalno produkuju
govor i drugih sposobnosti
 Dvostruka disocijacija- Tojber (1955.) definisao je dvostruku disocijaciju kao osnovni
princip zaključivanja u neuropsihologiji. Dokaz dvostruke taktilne i vizuelne disocijacije je
nalaz da je taktilna oštećena zbog neke druge lezije koja nema veze sa vizuelnim
zadacima i po težini ista kao vizuelna. Naglasak na komparabilnosti ovih hipotetnih
poremećaja je bitan i kada je u pitanju samo relativna očuvanost i jedne i druge funkcije.

2
Dvostruka disocijacija predstavlja najsnažniju osnovu neuropsihološkog zaključivanja (u
istraživanjima kognitivnih funkcija zdravih, u lezionim eksperimentalnim studijama itd.)

 Asocijacija- Mogućnost da su iako neuralni putevi odvojeni za pojedine funkcije dolazi do

ispada u tim funkcijama jer se ti putevi nalaze u blizini jedan drugog i pogađa ih ista
lezija. Ovaj način zaključivanja u neurologiji je značajan za otkrivanje lezije.

 OBLASTI NEUROPSIHOLOGIJE
 De Renzi (2004.) osnovnu zaslugu za širenje termina neuropsihologija pripisuje Ekenu.
Oblasti su:
- Klinička neuropsihologija- se zasniva na kombinovanju dva seta podataka iz neurologije i
iz psihologije. Do 70-tih godina prošlog vijeka ova oblast je imala značaj u dijagnostici
neuroloških oboljenja. Bitna za individualnu prognozu oporavka, praćenje i planiranje
tretmana neuropsihološka procjena je nezamjenjiva-
- Eksperimentalna neuropsihologija- Animalne studije. Doprinjela poznavanju mehanizama
neuralne organizacije kao i ponašanja. Nalazi se samo veoma ¨indirektno¨mogu prevesti
na ljude. Ne omogućava ispitivanje složenijih mentalnih funkcija.
- Kognitivna neuropsihologija- Kao posebna oblast prvi put formulisana 1988. Fokus na
individualnoj analizi slučaja suprotno kliničkom. Bolje razumjevanje osoba sa cerebralno i
kognitivnom patologijom. Razvoj adekvatnijih metoda tretmana zasnovanim na
poznavanju mehanizma poremećaja. Bolji uvid u funkcionisanje mentalnih procesa
- Razvojna neuropsihologija - proučavanje kongenitalnih ili kasnije stečenih cerebralnih
lezija. Kod stečenih je važan uticaj koji uzrast ima na razvoj i održavanje sposobnosti, i na
sticanje onih sposobnosti koje će se razviti kasnije

 MOZAK
• Mozak je centar svih funkcija.
• Bliska veza mozga sa čulima ukazuje na njegovu suštinsku ulogu sredstva za bavljenje
informacijama. Formiranju pojmova ne doprinose samo različita čula.
• Informacioni saobraćaj u mozgu obavlja se putem neurona koji prenose signale
nekoliko milona nervnih vlakana ulazi u mozak sa senzorne strane i otprilike podjednak
broj izlazi iz njega sa motorne (ukupna dužina nervnih konekcija-razdaljina od zemlje do
mjeseca i natrag). Prednost je kada je neuron povezan sa više drugih (nekoliko hiljada na
ulazu). Konvergencija i divergencija signala važana uloga u funkciji mozga.
 Struktura mozga:
 - Moždano stablo (Produžena moždina , Pons (moždani most), Srednji mozak
(mezencefalon), Međumozak(diencefalon). Obuhvata talamus, hipotalamus i
epitalamus.Funkcije: Disanje, srčani rad, pritisak... Respiracija, gutanje, kontrola bešike,
pokreti očiju.... Učestvuje u organizaciji motornih i nekih senzornih sistema. Talamus
učestvuje u prenosu senzornih i motornih signala u koru v.m., regulaciji budnosti i pažnje...;
hipotalamus - u regulaciji
funkcija autonomnog n.s., kontroliše neke važne aspekte ponašanja (glad, umor, privrženosti...

3
- Mali mozak - Siva i bijela masa u dvije hemisfere, brojna jedra. Motorna kontrola,
motorno učenje, učestvuje u regulaciji govora, pažnje, nekih emocija....
- Veliki mozak - Kora velikog mozga (siva masa) i projekcije unutar nje (bijela); dve
hemisfere (lijeva i desna). Interpretacija podataka iz svjeta, organizacija i kontrola
aktvnosti (ponašanja)

 Kora velikog mozga: Cortex cerebri je nosilac najviših kognitivnih funkcija podeljen je na
dva, generalno simetrična dijela (hemisfere). Hemisfere su medjusobno povezane sa
korpus kalozum sačinjenom od neurona iz obje hemisfere. Milijarde vlakana pružaju se
između kore i drugih moždanih struktura povezujući ga na taj način sa ostalim djelovima
tijela. Cortex čine vijuge (girusi) i brazde (sulkusi). Cortex čine tjela neurona njihovih
dendrita i jednog dijela aksona, završetke neurona iz drugih djelova mozga, krvne sudove
i neurogliju.

 Režnjevi (lobusi)
- Frontalni - sadrži mehanizme za mentalno planiranje, osmišljavanje aktivnosti,
apstrakciju, rasuđivanje, motorne i mentalne akcije, fleksibilnost pažnje, organizaciju
upamćenog i prisjećanje, vizuelno pretraživanje, inhibiciju nebitnih signala, kontrolu
emocija i ponašanja.
- Temporalni - u razumijevanju svih auditivnih signala: govornih, dugotrajnom zadržavanju
podataka, reprodukciji upamćenog, nekim elementima vizuelne obrade, auditivnoj i
vizuelnoj pažnji, i afektivnim odgovorima na pojedine situacije
- Parjentalni - ima posebnu ulogu u voljnoj motornoj aktivnosti (praksiji), prostornoj
orijentaciji, razumijevanju signala koji dolaze iz našeg tijela, sposobnosti crtanja i
kopiranja modela, i usmeravanju pažnje
- Okcipitalni- u razumijevanju različitih dimenzija vizuelnog signala kao što su forma, boje,
pokreti, dubina, i u simultanom vizuelnom praćenje više od jednog objekta, kao i čitanju.
 Lobusi imaju različite funkcije a međusobno su razdvojeni anatomskim ¨markerima¨-
brazdama
- Rolandova brazda razdvaja frontalni od parijetalnog (istovremeno i prednji dio korteksa
od zadnjeg)
- Silvijeva brazda razdvaja temporalni od parijetalnog i frontalnog
- demarkacione linije okcipitalnog su parijeto-okcipitalna brazda dorzalno i preokcipitalni
’zarez’ ventro-lateralno
- Generalno, zadnji (posteriorni) deo korteksa u funkciji je prijema i obrade spoljnih
informacija, a prednji (anteriorni) - u planiranju i izvodjenju aktivnosti.

4
 Podjela prema četiri osnovne grupe funkcionalno različitih oblasti:
- Motorne oblasti - se nalaze u frontalnoj regiji kore velikog mozga. Sačinjavaju ih
precentralna vijuga (primarni motorni korteks) i oblasti ispred nje (premotorni i
suplementarni motorni korteks) koji sadrže tjela motornih neurona čiji aksoni projektuju
impulse u moždano stablo i kičmenu moždinu. Motorne oblasti imaju ključnu ulogu u
izvodjenju motornih akcija, pri čemu je osnovna funkcija sekundarne motorne kore da,
reguliše i uskladi aktivaciju njenih neurona i tako omogući harmoničnost i koordinaciju
najfinijih motornih kretnji .
- Senzorne oblasti – s.informacije vezane za dodir, bol, osjet toplo-hladno i položaj
ekstremiteta, preko talamusa stižu u postcentralnu vijugu (primarni somatosenzorni
korteks) i oblasti neposredno iza nje (sekundarni somatosenzorni korteks) . Kod senzornih
oblasti razlikujemo 'primarne' i 'sekundarne' Funkcija primarnih je adekvatan prijem
iskustava iz spoljnog svijeta a funkcija sekundarnih je integracija i analiza njihovih
izolovanih karakteristika.
- Asocijativna kora - kortikalne oblasti koje nisu specifično ni 'senzorne' ni 'motorne' se
nazivaju asocijativnim oblastima ili asocijativnim korteksom. Termin se odnosi na sve
oblasti koje ne ostvaruju direktnu 'komunikaciju' primanjem informacija ili realizacijom
motorne akcije. U zonama preklapanja temporalnog, parijetalnog i okcipitalnog lobusa,
jednom djelu temporalne kore i u prefrontalnim oblastima.
- Limbičke oblasti- djelovi kore sa medijalne strane hemisfera, koji se nalaze oko korpus
kalozuma (cingularna i subkalosalna vijuga) i hipokampusa sačinjavaju limbičke oblasti ili
limbički korteks. Limbički korteks zajedno sa drugim strukturama prozencefalona
(amigdala, talamus, hipotalamus i bazalne ganglije) čini limbički sistem. Emocije,
pamćenje,motivaciju i učenje.

 Bazalni ganglij - sačinjava grupa jedara smještenih najbliže kori velikog mozga: Zajedno
sa korom velikog mozga i talamusom formiraju kružne tokove prenosa podataka koje
nazivamo kortikostriatne petlje. Imaju bitnu ulogu u medijaciji i kontroli svih ljudskih
aktivnosti uključujući i¨ izvršne.
 Talamus - sadrži „specifična“ i „nespecifična“ jedra. Prva su formirana od neurona koji
primaju senzorne podatke. Jedra talamusa povezana su takodje i sa bazalnim ganglijama,
cerebelumom, različitim oblastima cerebralnog korteksa – na primer, izdvaja se uloga
pulvinara i talamičkih retikularnih jedara u različitim aspektima regulacije pažnje
 Mali mozak – cerebelum - u suštini velika struktura vezana za moždano stablo u visini
ponsa. Kompleksne strukture koja unekoliko podsjeća na gradju velikog mozga
direktno je povezan sa korom velikog mozga i talamusom, a preko moždanog stabla sa
bazalnim ganglijama, retikularnim sistemom i periferijom nervnog sistema
pored različitih uloga u motornoj kontroli, prepoznata je i uloga cerebeluma u senzornoj
obradi kao što je vremenska organizacija percepcije, jezičkim kao i drugim kognitivnim
funkcijama.