Kim Paulo R.

Prejillano KOMFIL
BSE-1 NOTES

Ponolohiya – tawag sa pag-aaral ng tunog.

 Mula ito sa wikang ingles na Phone o ang ibig sabihin ay tunog ,boses o tinig at Lohiya
o Logos na nangangahulugang “Pag-aaral “ at ang pinakamahalang tunog ng isang
salita ay tinutukoy na ponema.

Morpolohiya – ay ang pag-aaral ng kayarian ng mga salita . Ang pag-aaral ng mga

morpema ng isang wika.

Mga salik sa pagsasalita.

1. Enerhiya – gumagawa ng pwersa o presyon na nagpapalabas ng hininga sa baga.

2. Artikulador – Ang hininga mula sa baga nanam ang siyang nagpapagalaw sa

babagtingang pandinig na nagsisilbing artikulador.

3. Resonador – ang siyang nagmomoditika ng mga salita na siyang patunogan.

Patinig- pinakakromenting bahagi ng pantig. Sinasabing pinakamahalaga ito sapagkat

walang pantig kung walang patinig.

Apat na bahagi ng bibig; ( dila at panga, ngipin at labi, matigas nan gala-ngala,malambot
na ngala-ngala )

Diptonggo – alin mang patinig ba sinusundan ng mala patinig na “Y’” o “W’’ sa loob ng
salita. Halimbawa: giliw,sayaw,bahay,buhay

Klaster – kambal katinig o magkakabit na katinig sa loob ng isang pantig. Maaring

matagpuan ang mga klaster na ito sa inisyal, medyal o penal na posisyon ng bawat salita.
Halimbawa: plantsa,tsokolate,tranportasyon

Pares Minimal – pares ng salita na magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas
maliban sa isang ponema. Halimbawa: Tila – Tela, Tuyo- Toyo, Misa – Mesa

Ponemang Malayang nagpapalitan - pares ng salita na walang pagbabago sa kahulugan

kahit magkaibaang ponema. Halimbawa: totoo-tutoo, Lalaki-lalake,

Ponemang Suprasegmental –

May apat na Sangkap:

a. Tono – taas,baba na inuukol natin sa pagbigkas na pantig ng isang salita.

b. Haba – tumutukoy sa haba ng bigkas na inuukol ng nagsasalita sapatinig sa pantif ng
salita.
c. Diin – tumutukoy sa lakas ng bigkas sa pagsasalita .
d. Antala – pagtigil sa pagsasakita upang higit na maging malinaw ang mensahengibig
nating ipabatid sa ating kausap.

Ibat-ibang anyo ng Morpema

1. Morpemang Ponemang ‘’o’’ at ‘’a’’

- Ang mga ponemang ‘o’ at ‘a’ ay may taglay na kahulugan. Maaring
pambabae o panlalaki. Ginagamit lamang sa piling sitwasyon.
- Halimbawa: Senador – Senadora; Doktor – Doktora
 2. Morpemang Panlapi
- Ang tawag sa salitang isinusugbong o idinaragdag sa saling ugat na
matatagpuan sa unahan, gitna, hulian, magkabilaan, at sa lahat ng
posisyon.
- Panlapi – di malayang morpema pagkat bagaman may kahulugan sila.
Nakikita lamang ang kahulugan nila kapag isinama sa salitang ugat.
- Halimbawa: Maglaba = laba (Unlapi), Kumain = kain (Gitlapi), Aralin = aral
(Hulapi)

Pag- aralan = aral (Kabilaan), Magdinuguan = Dugo

(Laguhan)

3. Morpemang Salitang-ugat ( Malayang Morpema )

- Pinakamaliit na salita ang salitang ugat. Nagtataglay ito ng sariling
kahulugang leksikal na karaniwan ay binubuo ng dadalawahing pantig.
- Halimbawa:

4. Morpemang Kataga o Inklitik

- Karaniwang iisahing pantig lamang at mga ito’y walang kabuluhan subalit
ginagamit ito sa pangungusap at naging makabuluhan ang pangungusap
kung may katagang ginamit.
- Halimbawa: Po , Opo, Na, Pala, Ba

Metatesis

- kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa ‘’L ‘’ o ‘’Y’’ ay ginitlapian ng /in/ ang ‘’L
‘’ o ‘’Y’’ ng salitang ugat at ang /n/ ng gitlapi ay magkakapalit ng posisyon.

- pagkakapalitan ng posisyon ang mga ponema at kung minsan ay may nawawala

pa.

Halimbawa:

in+lakad = Nilakad in+yapos = Niyapos

 tanim + -an = Taniman --------------- Tamnan

 atip + -an = Atipan -------------------- Aptan
 lutas + -in = Lutasin ------------------- Nilutas
 yari + -in = Yariin ------------------------ Niyari

Pagkaltas ng Ponema

- nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling ponemang patinig ng

salitang ugat ay nawawala sa nawawala sapaghuhulapi dito.

Halimbawa:

 Takip + an = Takipan = Takpan

 Sara + han = Sarahan = Sarhan
 Colonization and Mercantilism

Ferdinand Magellan convinced King Carlos of portuguese for his permission to support his
expedition.

Magellan with Diego Balbosa convinced King Charles V of Spain to support his expedition.

5 Ships

 Trinidad - 55 crews (Magellan)

 San Antonio – 60 crew (Juan de Cartagena)
 Concepcion – 45 crew (Gaspar de Quesada)
 Santiago – 32 crew ( Juan Serrano)
 Victoria – 43 crew (Luis Mendoza)

Encomienda - big parcel of land given to the people who contributed to the colonization.