Professional Documents
Culture Documents
LM - Filipino 8 (1st-3rdQ) PDF
LM - Filipino 8 (1st-3rdQ) PDF
i
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag-
aaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan
Eros Atalia Skyfakes
Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon Wikang Pambansa
Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan
Severino Reyes Walang Sugat
mga may-akda
ii
TALAAN NG NILALAMAN
Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin
Ngayon
iii
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
iv
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
v
MODYUL
MODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON
BAKASIN NATIN NGAYON
1
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
2
III. INAASAHANG MGA KASANAYAN
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa modyul na ito.
3
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
• karunungang-bayan
• alamat
• epiko
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
• tula
• maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-
uugali/katangian ng mga tauhan sa akda
4
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari
sa pamamagitan ng:
• pagpili ng lohikal na wakas
• paggawa ng sariling wakas
• pagbabago ng wakas
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
5
• pantulong na kaisipan
Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon
sa pamamaraang :
6
• tuwiran
• di-tuwiran
7
Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na
malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang
paalaala sa mga dapat mong gawin.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
8
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
a. pakikisama c. pagkakaisa
b. pagtitiis d. pakikipagkapwa
9
____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
a. siya c. namatay
b. malayo d. pag-asam
_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan
ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang
tanghali?
a. palatuntunan c. pawisan
b. nagsipagdalo d. nag-umpisa
Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10.
1809 Herrera st. Poblacion
Lungsod ng Makati
Ika- 7 ng Disyembre, 2012
a. Pasko c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay d. tawagan
-------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang
dalagang nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
-------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang
palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang
parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutian d. duplo
____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong
pahayag?
11
_____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling
nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman
ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang
mahalagang paksa o isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay –
suporta sa pangunahing ideya?
12
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
13
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang
mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Simulan na natin.
Sagot:
I. Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_________________________________________________
14
Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa
modyul na ito. Bago ka pumunta sa susunod na gawain, nais ko munang
malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan.
GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA
May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang
Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga
tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan.
P -
A -
N -
I -
T -
I -
K -
A -
N -
PAUNLARIN
15
abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag,
Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng
Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang
patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng
awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang responsableng
mamamayan sa iyong bayang sinilangan.
16
II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain
mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• dalawang uri ng paghahambing
• mga pang-abay na:
17
pamanahon
panlunan
pamaraan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Pagsulat
18
• pamantayang pansarili o sariling karanasan
• pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
• paghahawig o pagtutulad
• depinisyon
• pagsusuri
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga
pangungusap na nagpapahayag ng isang buong
pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Tatas
Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
19
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
pamamaraang :
• tuwiran
• di-tuwiran
Paghambing
20
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan Tiyak ang pag- Hindi Hindi
talakay sa paksa masyadong natalakay
tiyak ang pag- nang wasto
talakay sa ang paksa
paksa
MGA PAMANTAYAN:
Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang
mga pangyayari.
21
Ang Alamat ng Kasoy
Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.
Lalo itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang
parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng
22
C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang
sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan
at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel.
(10 puntos)
HANDIONG
Epiko ng Bicol
Salin sa Tagalog ni (J. Arrogante)
VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.
IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.
X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.
XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.
23
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
24
Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Espa ol na Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon ang ating mga ninuno ay hindi Di- sumasang-ayon
mahilig sa tula, awit, kuwento,
bugtong, at palaisipan.
Negrito Ma Malay
Espa ol Arabe
Amerikan
o
Indones
25
naging tulay upang masilayan natin ang tradisyon, paniniwala, at kaugalian
ng lahi na ating pinagmulan.
26
Paunlarin
27
Bigyan mo ng pansin ang larawan. Napansin mo ba ang pagiging
simple ng pamumuhay noon? Sa iyong palagay, ano ang naging gabay at
patnubay ng mga Pilipino noon sa ganitong klaseng pamumuhay? Nakatulong
kaya ang mga karunungang bayan?
Kinuha sa :
Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal
na bagaman naisulat noong Panahon ng Espa ol ay makikita mo ang
paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating
mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng
karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t
ibang panahon.
Sa Aking Mga Kabata
ni Jose P. Rizal
Pagka't ang salita'y isang kahatulan Ang wikang Tagalog tulad din sa
Sa bayan, sa nayo't mga kaharián, Latin,Sa Inglés, Kastilà at salitang
At ang isáng tao'y katulad, kabagay anghel,Sapagka't ang Poong maalam
Ng alin mang likha noong kalayaán. tumingín Ang siyang naggawad,
nagbigay sa atin.
28
Ang salita nati'y tulad din sa iba
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ
Ang lunday sa lawà noóng dakong una
1. 2. maalam
kabagay kahulugan:_______
kahulugan: ____________ __
____________________
naggawad sigwa
2. 4.
kahulugan: _________ kahulugan:_______
__
lunday
kahulugan:_____________
5. __________________
KASABIHAN ________________
________________
_______________ ________________
_______________ KAISIPAN ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
29
3. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-
bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
ALAM MO BA NA...
KARUNUNGANG-BAYAN
30
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng
pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang
maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain o patambis
samakatuwid , ay masasabing mga salitang eupemistiko,
patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda
ang paraan ng pagpapahayag.
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
31
Salawikain Sawikain Kasabihan
1. 1. 1.
2. 2. 2.
karunungang bayan
32
Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng araling ito ay maaari mo nang
maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain, at
kasabihan.Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain
at kasabihan.
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga
pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang
sagot.
kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap
33
Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong
kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo
kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay,
ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito.
Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol
sa ating araling panggramatika.
ALAM MO BA NA …
MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
1. Paghahambing na magkatulad
Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping
kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay
ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho.
2. Paghahambing na di-magkatulad
Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.
May dalawang uri ito:
2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit
itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-
lubha, o di-gasino
2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa
pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at
di-hamak.
34
7. Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain, at
kasabihan sa tulong ng mga salita/ pahayag na ginagamit sa
paghahambing.
A. Salawikain
35
Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak ng iyong sagot
sa tanong blg. 1.
B. Kasabihan
Nasaliksik na pangyayari:
______________________
______________________
______________________
36
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
ngayon tila ka ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig.
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo?
Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
37
3. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang bawat sawikain upang
maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang
iyong sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong
pamagat para sa talata.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain
Sawikain
Kasabihan
38
GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO
. Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong
natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa
papel.
REPLEKSIYON
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
____________________________________
39
GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO…
40
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA KATANGGAP- MAHINA
KATANGGGAP- TANGGAP
TANGGAP
(5) (3) (1)
Organisasyon Lohikal ang May ilang teksto Nakalilito ang
pagkakaayos ng at larawan na pagkakaayos ng
mga teksto at wala sa lugar teksto at mga
larawan larawan
41
ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka
nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito.
42
Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong
upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang
mag-alala, ang modyul na ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong
kaalaman sa paksang ating pag-aaralan.
Puna:
___________________________________________________________________
43
Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang
dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay.
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod
ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at
perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay
Daragang Magayon.
Puna ______________________________________________________
ALAMAT
44
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga
bagay sa kasalukuyan?
45
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
nagkakantahan sila.
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
46
Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
Kunto.
pagkain.
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang
baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi
bundukan. Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi.
ang inyong ca ao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa pook na
ito.
47
Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy
nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na
dahon.
dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga
putulin na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-
hatian natin.”
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang
kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
48
ipinagbilin na huwag ninyong sasaktan ang puno. Sa tuwi-tuwina ay inyong
paghukay sa lupa.
49
GAWAIN 1.1.2.f : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
Gitna
Simula Wakas
GITNA
WAKAS
50
4. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa
tulong ng dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
___________
Kultura ___________
__________ __
__________ At
Tradisyon ___________
___________
____
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang mga Sa kasalukuyan, Patunay
nananatili pa rin ba ito?
kulturang binanggit sa
Oo o Hindi
akda?
51
ALAM MO BA NA…
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino.
Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat.
52
Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito,
bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa
iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad
ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang
wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang
papel.
Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika.
Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na
iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng
kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong .
53
ALAM MO BA NA…
uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda.
Mga halimbawa:
at mag- ayuno.
Mga Halimbawa:
Pilipino
54
3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensiyon tungkol sa
pagpapabahay
sa mahihirap.
kaarawan
ni Gabriela Silang.
ng Gantimpalang TOYM.
MINA NG GINTO
Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan
55
2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan
mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na
pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
Basahin at unawain.
NAGING SULTAN SI PILANDOK
kuwentong -bayan ng Maranaw
dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang
sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan," ang magalang na tugon ni
Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang ako'y
sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. Sino po ang magnanais na
56
mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay?" ang paliwanag ni
Bakit po naririto ako ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na
roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako po'y aalis na at
makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang kamag-
anak."Tatawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni Pilandok at
dagat," ang sabi ng Sultan. "Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?"
kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag-
Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang
hahalili sa akin." "Hintay, mahal na Sultan," ang pigil ni Pilandok. "Hindi po ito dapat
mlaman ng inyong mga ministro.""Ano ang nararapat kong gawin?" ang usisa ng
Sultan. "Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang
inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay
susundin nila ako," ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na
dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at
57
Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman
ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin
mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong
kakayahang sumuri at umunawa.
Kultura
at
Naging Sultan si Pilandok Kaugalian
Tradisyon
Kalagayang Panlipunan
KUWENTONG
ALAMAT BAYAN
58
Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ?
Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong
ma-pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo.
Sitwasyon:
nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay
na pamantayan.
a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat
59
Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang
Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling
pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at
mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong
aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang
sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian
niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong
buhay?
60
GAWAIN 1.1.3.a: LARAWAN NG KABAYANIHAN
Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais
kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin .
Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga
tanong tungkol sa kanila.
61
GAWAIN 1.1.3.b : MAIKLI LANG…SUBUKIN MO
Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga
tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng Five - Minute
Essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa
pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas
ng iyong kaalaman sa paksa.
Basahin at unawain.
maipagmamalaking epiko.
62
ay tinawag niyang epikus, na di kalaunan ay tinawag ng mga Español na
bayan.
tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang
mga banyaga.
Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong
63
ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
pang iba.
ninuno.
64
Si Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong na Langit
kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga kalalakihan ang hangin para
ipatawag si Tuwaang.
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kaniyang sibat
at kalasag at tinawag ang kidlat upang dalhin siya sa lugar ng
Pinanggayungan.
ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang pakasalan ng binata ngunit
ang dalaga saan man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na
65
pinagtataguan ng dalaga, kaya naghanap ang dalaga ng pagtataguan sa
mundong ito.
kaharian ni Batooy.
binuhay niya ang mga namatay na tauhan gamit ng kaniyang laway. Dinala
bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon (mga
bayani) sa okasyon.
kamag-anak ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga
66
babaeng ikakasal, hanggang may naiwang dalawang hindi mabayaran.
Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang
habambuhay.
67
GAWAIN 1.1.3.c : Paglinang ng Talasalitaan
Bigyan mo ng kahulugan ang mga salitang ginamit sa akda upang
higit mong maunawaan ang nilalaman nito. Isulat ang sagot sa papel.
patung
_______________
_________________________ sinaunang gong
gintong salumpuwit
____________________
nganga
_____________________ gintong
_ bansi
____________
68
TUWAANG
Mga Kababalaghan
Pangalan:___________________________________________
Edad: ____________________________________________
Tirahan: __________________________________________
Hilig: ____________________________________________
Katangian:_________________________________________
Kakayahan:_________________________________________
Pangarap: ________________________________________
Misyon: _______________________________________
69
Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kani-
kanilang pook ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap
bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang
kilalanin siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong
sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng
bawat pangunahing tauhan sa epiko.
Tuwaang
C Tauhan sa ibang B
A epiko
TUWAANG
Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito
nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong
iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?
70
5. Matapos mong sagutin ang mga naunang gawain, sa iyong palagay,
ano ang mga katangian ng epiko upang matukoy ang kaibahan nito
sa iba pang akdang pampanitikan ? Ipaliwanag.
Alam mo ba na ...
EPIKO
Ugnay-Panitikan
Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas
ang mga epiko. Mahabang tulang pasalaysay ito
tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan.
Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di kapani-
paniwala.
Mga Anda ng Epiko:
1. Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan.
3. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal.
4. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan.
5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
6. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo.
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
11. Pag-aasawa ng bayani.
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa atema,
ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing
babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng
epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao.
71
Ang Paulit-ulit na Paksa o Tema
katapangan at pakikipagsapalaran ng bayani
mga supernatural na gawa ng bayani
pag-ibig at romansa
panliligaw – pag-aasawa – pagbubuntis – mga yugto ng buhay
kamatayan at pagkabuhay
pakikipaglaban at kagitingan ng bayani
kayamanan, kaharian at iba't ibang mga kasiyahan o piging
mga ritwal at kaugalian
ugnayan ng magkakapamilya
72
GAWAIN 1.1.3.e : PAGSUBOK SA KASANAYANG PANGGRAMATIKA
1. Pansinin mo ang mga salitang nakasulat nang nakahilig sa loob ng
pangungusap. Ano ang gamit nito sa mga salitang nagsasaad ng
kilos? Naglalarawan ba ito o nag-uugnay? Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
73
c.________ tinanggap ni Gungutan d._______na nakipaglaban si
ang alok ni Tuwaang na maglakbay. Tuwaang.
Jewill: Bakit ?
74
Emil : Talaga? Kailangan talaga naming magsaliksik. Maraming
salamat. O paano? _________ na kaming aalis. Paalam.
Alam mo ba na ...
75
Ang bahaging ito ng aralin ay tutulong upang mataya ang lalim ng
iyong pag-unawa sa mga konseptong natutuhan.Sa bahaging ito ay
makakikilala ka ng kaugnay na teksto na iyong magiging gabay sa ganap na
pagkatuto. Mahalagang maiugnay mo ang mga konseptong natutuhan sa
araling pampanitikan at panggramatika. Gayundin, magiging kapaki-
pakinabang ang tekstong babasahin kung iyong mailalapat ang mga
natutuhan .
Basahin at unawain.
76
GAWAIN 1.1.3.f : PAGPAPALALIM NG IYONG KAALAMAN
77
Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilapat ang mga konseptong
natutuhan mo sa araling pampanitikan at panggramatika sa pagbuo ng
Inaasahang Produkto.
sumusunod na pamantayan.
• Pagkakaugnay sa paksa
• Organisasyon ng ideya
• Kabuluhan ( Taglay na mensahe)
• Pagiging masining
• Tapat
• May batayan
78
Pagnilayan at Unawain
Karunungang- bayan
Alamat
Epiko
Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
79
2. Paano nakatulong ang mga araling panggramatika sa kabisaan ng
mga akdang pampanitikan?
80
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon kaugalian, o tradisyon ng Di sumasang-ayon
lahi kapag naisatitik ay
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon Kailanman. hindi maaaring Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon magka-ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon
at kasaysayan.
Sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon dumating ang Español ay Di sumasang-ayon
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon Hindi mababatid sa Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon panitikan ang tunay nating Di sumasang-ayon
pagkalahi.
Sumasang-ayon Bago pa man dumating ang Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español ay may alpabeto Di sumasang-ayon
nang ginagamit ang ating
mga ninuno
Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon karunungang bayan ay Di sumasang-ayon
nakilala lamang ng ating
mga ninuno noong panahon
ng Español.
Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español na ang ating mga Di sumasang-ayon
ninuno ay hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, bugtong
at palaisipan.
81
Ilipat
Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang
pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo
sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat
ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at
panggramatika sa kabuuan ng aralin.
82
C. Sumulat ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita
ng isang Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos)
83
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo ang
pamantayang pangnilalaman sa itaas.
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na
makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• mga eupemistikong pahayag
• matatalinghagang pahayag
84
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at
saloobin na may kaugnayan sa paksa
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
85
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• napapanahong sipi o banggit
• serye ng mga tanong
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
86
IV. Konseptuwal na Balangkas
87
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay
nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito
88
4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila
rin ang nagtatalo?
a. bilyako/bilyaka
b. mambibigkas
c. manunula
d. prinsipe/prinsesa
5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas
ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa
pagtula?
a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag.
b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng
Mambibigkas sa paaralan.
c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula.
d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula.
6. Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at
sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-
usapan ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng
paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay
lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa
kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa
pagdaraos nito?
89
9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga
Espa ol?
a. Nakipag-usap sa kinauukulan.
b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang
damdaming makabayan ng mga Pilipino
Alamin
90
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa
panitikan ang
W
Ano ang nais mong
kultura o malaman?
(What do you want to
kalagayang find out)
panlipunan ng H
isang bansa Paano mo makikita
ang nais mong
sa panahon at maunawaan?
(How can you find out
lugar na what you want to
learn?)
isinulat ito?
Patunayan. L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
91
Jose P. Rizal A
Apolinario Mabini C
D
Emilio Jacinto
- mula sa Impresiones
E
92
Graciano Lopez Jaena
F at Liwanag
- mula sa Ang Ningning
Andres Bonifacio F
Mahusay , kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi
naman, huwag kang mag-alala at gagabayan ka ng modyul na ito para higit
mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong.
93
Paunlarin
94
3. Pustiso ka ba? … Bakit?
________________________________
Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong
paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong
sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up
lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
95
To...
Cc...
Subject:
SEND
96
Basahin at unawain.
ANG KARAGATAN
Tandang Terong: Humm… tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay ‘di
pa nagagatungan.
97
Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa dalaga
ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon).
Kayong apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang
sisisid sa singsing na inihulog ni Neneng. (Palabunutan).
At ikaw Berting ang unang sisisid sa dagat ng pag-ibig
upang makuha ang singsing.
98
Kulas: Ang pagkakatao’y isalin sa iba
Nang ‘di masabing ikaw ay buwaya
Akong nabunot ng pang-ikalawa
Inaangkin hirang kanyang karapatan
Sumisid sa dagat ng singsing mong bugtong
Na siyang panumbas sa iyong pag-irog.
99
Mga Tao: (Palakpakan at kantiyawan)
100
Neneng: Ako’y nangangamba, ako’y natatakot
Na ang huling tanong kaniyang masagot
Itong karagatan isang laro lamang
Ngunit paglalarong birong totohanan
Ayoko na yatang ito ay ituloy
Baka sa sagutan ako’y maparool.
101
Neneng: Ayoko’t ‘di tama! ‘Di pala kasal,
Ni walang sintahan ay mag-aasawa na.
W A K AS
Halaw sa Panitikang Pilipino
nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C
102
Alam mo ba na …
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na
gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay
na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga
mambabasa.
MATATALINGHAGANG
PAHAYAG NA BINIGKAS NI TUGON NG MGA BINATA
NENENG
103
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay
duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa
palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya
naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang
namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
104
ANG DUPLO:
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
105
Hari: Diyata’t bilyaka?
Sino sa kanila?
Hari: Nagpapahintulot!
106
Bilyako 2: (Lalapit at bubulong)
WAKAS
107
Mga Gabay na Tanong:
108
GAWAIN 1.2.1.d : SURIIN: PAGKAKATULAD AT PAGKAKAIBA
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________
109
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
paraan ng pagpapahayag
110
GAWAIN 1.2.1.e: PAGPAPAHAYAG…SARILING REPLEKSIYON
111
5. Isa kang mag-aaral na buo ang loob para
sabihin ang iyong nadarama sa kaklase man o sa
guro. Isa mong bagong kaklase ang iyong
hinahangaan. Paano mo sasabihin ang iyong
paghanga?
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
impormasyon.
a.paksa ng usapan
c.lugar
nagpapahiwatig lamang.
112
at kinakausap.
4. katulong kasambahay
4. sugarol
3. tsimay
2. maarte
5. mayabang
1. pakialamero
113
Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka
na sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa
bahaging ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong
pagtibayin ang mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo
nang nakita ang bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa
kanilang pagpapahayag noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa
kasalukuyan. Pareho itong nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino.
PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.
SANG-AYON SALUNGAT
114
Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining
sa isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga
taludturan na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa
nakapananakit. Mahusay na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa
tula, paraan ng pagpapahayag at paggamit ng magagandang pahayag.
_________________________________
Ito ay nagpapakita ng
_________________________________________
_______________________________
___________________
_____________________________
___________________________________
115
GAWAIN 1.2.1i : NAIIBANG FLIPTOP
1. 1.
FLIPTOP
2. 2.
3. 3.
Pamantayan Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa 25
2. kalinawan ng paninindigan 20
3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong
25
pahayag
4. wastong gamit ng mga salita 15
5. ideya ng pagtatalo 15
KABUUAN 100
116
Ngayon ay napagtagumpayan mo ang mga gawain sa paksang
karagatan at duplo. Alam kong handa ka na para pag-aralan ang susunod na
akda na kinilala sa Panahon ng Español – ang tula.
Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na
tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag.
117
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay mabasa at masuri ang tulang
“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ni Andres Bonifacio upang nang sa
gayo’y malaman mo kung paano niya ipinahayag ang masidhing
pagmamahal sa bayan. Upang lubos mong mapahalagahan ang tula, kilalanin
mo muna si Andres Bonifacio.
Himagsikang Pranses, at iba pa. Nakasulat din siya ng mga artikulo at mga
118
Ang nabasa niyang mga aklat ang naging dahilan upang makaramdam
mga Anak ng Bayan) noong ika-7 ng Hulyo, 1892, kasama sina Ladislao
noong Mayo ng 1896. Subalit, bago pa man siya magsimula, ang Katipunan
magkaisa.
upang mapawalang bisa ang halalan. Lumipat siya sa Naic, Cavite at bumuo
Cavite, inutusan ni Aguinaldo sina Pio del Pilar at iba pa na pawang binigyan
gawain.
119
sa Indang, pagkatapos ay sa Montalban, Rizal. Nang malaman ni Aguinaldo
120
Basahin at unawain:
121
Pati ng magdusa't sampung kamatayan
Wari ay masarap kung dahil sa bayan
At lalong mahirap. Oh, himalang bagay!
Lalong pag-irog pa ang sa kanya'y alay.
tatalikdan lumiyag
__________________ __________________
122
a. itapon
b. umibig
c. tatalikuran
d. inilabas/ipinagsasabi
e. kaligayahan
f. matinding kalungkutan
Talata:
GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
123
2. Anong panahon naisulat ang tula? Ano ang kalagayang
panlipunan ng Pilipinas ng panahong naisulat ng may-akda ang
tula? Magsaliksik ng ilang impormasyon tungkol dito at itala sa
tulong ng Rays Concept Organizer. Gawin sa papel. Gayahin
ang kasunod na pormat.
pag-ibig sa bayan
124
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ibang tula
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
__________________ ____________________________
__________
Alam mo ba na…
Ang tradisyunal na tula ay mga pahayag na kadalasang
nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat taludtod, o ang mga salita
at paraan ng pagbuo ng pahayag ay piling-pili, matayutay, at
masining bukod sa pagiging madamdamin.
Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa bawat taludtod,
samantalang ang tugma ay pagkakasintunugan ng mga huling pantig
sa bawat taludtod ng saknong.
May aliw-iw at indayog kung bigkasin ang tulang Tagalog dahil
sa tinataglay nitong katutubong tugma. Magkakasintunog ang huling
salita ng taludturan. Karaniwan nang gamitin ang wawaluhin at
lalabindalawahing pantig ang sukat.
Tanong Sagot
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng
bawat taludtod ng mga saknong?
Patunayan.
e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat taludtod ng mga
saknong ng tula?
125
9. Nakatulong ba ang mga elemento ng tula upang mabisang
maipahayag ng may-akda ang kaniyang emosyon o damdamin?
Ipaliwanag.
Pamagat ng Tula
126
Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel.
127
Pero hindi lamang iyan. Mayroon pang makatutulong kung paano
natin maipahahayag ang ating emosyon o damdamin. Alamin natin.
128
Pagkatapos mong maunawaan ang iba’t ibang konsepto kaugnay ng
araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi.
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong
pag-unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan
dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang
produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito.
Higit mong
maipahahayag ang
iyong emosyon o
damdamin kung…
129
Sitwasyon:
kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw
130
GAWAIN 1.2.3.a: KALAKASAN, KAHINAAN…
TUKUYIN AT ITALA
131
.
2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng
bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin
ang pormat.
5.
4.
3.
2.
1.
1 2 3
4 5
132
GAWAIN 1.2.3.b:: LIHIM NG MGA SALITA … TUKLASIN
Halimbawa:
1. Ako ang simula ng buhay
At simula pa rin ng umagang kayganda
Gitna ng bahay na kongkreto
At simula ng araw-araw na biyaya
At katapusan ng bagay .
Natuklasan mo ba kung anong salita ako?
Tama, ang salita ay buhay.
133
Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy
mo ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay
walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan
para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng
kasunod na salita/mga salita. Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot
mo ang mga tanong at gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para
sa mga gawain sa bahaging Paunlarin.
Alam mo ba na …
12:00 ng gabi.
kaysa karaniwan.
sa Bi an, Laguna.
sa wika.
(5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro, ang
134
(6) Ipinagpatuloy niya ang pag-aaral sa Ateneo Municipal de Manila.
de Madrid.
135
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Bilang mag-aaral, nais kong
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
ipinatutupad ng pamahalaan.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
136
___10.Ang mga Pilipino ay nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili at
pagwawalang-bahala sa paggawa dahil sa malupit na sistema ng
edukasyon.
137
katutubo ay kulang sa pagkain, walang inaasahan sa araw ng bukas, ang
bunga ng kanilang pagod ay sa iba napupunta, at kinukuha sila sa
paggawang sapilitan.
138
pagsakop. Iyan ang naging bunga ng tatlumpu’t dalawang taon ng
sapilitang paggawa na ipinataw sa mga Pilipino.
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: “Bakit gagawa pa? Ang sabi ng
kura ay hindi raw makapapasok sa kaharian ng langit ang taong
mayaman.”
139
Ang sugal ay binibigyan ng luwag, at ito’y isa pa ring nagpapalala ng
katamaran.
140
karapatang makapagtatag ng mga samahan na magbibigay sa kanila ng
pagkakataong magkaunawaan at magkaisang damdamin.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
141
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa
kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.
Pirata, mandarambong,
sumalakay
Gobernador, abusado
Sistema ng edukasyon,
baguhin
Malupit na sistema,
palitan
142
Ugnay-Panitikan Sanaysay
Sinasabing ang
sanaysay bilang akdang
pampanitikan ay huling
nakakita ng liwanag sa
larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at
opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
Uri ng Sanaysay
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o
impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na
sanaysay.Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na
sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan
samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad
ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay
nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko,
may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng
impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay
parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsa’y garapal
ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng
pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang pormal na sanaysay;
kabaligtaran sa di-pormal.
143
Mga Gabay na Tanong:
PORMAL DI-PORMAL
________________ _________________
________________ _________________
________________ SANAYSAY _________________
________________ _________________
________________ _________________
________________ _________________
_________ ___
________________ _________________
1. Si Papa at Mama
2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
4. Ang Politika sa Pilipinas
5. Isang Gabing Pagninilay
144
A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para
magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa
kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa
sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba’t ibang sitwasyon sa
buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan.
(5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang
kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na
makabubuti sa kaniya, sa bansa at sa mundo.
C) (
1) Ang mga Pilipino ay mapamahiin. (2) Naniniwala sila na
ang pagkahulog ng kutsara o tinidor ay nangangahulugan
ng pagdating ng panauhin. (3) Hindi dapat tumuloy sa
anumang lakad kung nakasalubong ng itim na pusa dahil ito’y
hudyat ng kapahamakan. (4) Mawawala ang suwerte kapag
nagwalis sa bahay tuwing gabi. (5) Ang pagkabasag ng salamin
ay magdudulot ng pitong taong kamalasan. (6) Sadyang
mapamahiin ang mga Pilipino.
145
Natutuwa ako sa iyo dahil natapos mo ang mga gawain sa
bahaging nang may kahusayan. Sa pagkakataong ito ay susubok ka
na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman.
Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at
naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain.
Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga
gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga
manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng
bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang
kasalukuyang kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng
pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag?
146
Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing
kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga
pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na
nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa
mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin
ang pormat.
147
GAWAIN 1.2.3.g: BUUIN: KONSEPTONG MAKATOTOHANAN
√ Ang sanaysay ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
148
GAWAIN1. 2.3.h: MAGSULAT, MAGPAHAYAG, AT MANGAMPANYA
____
100%
149
Pagnilayan at Unawain
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espa ol.
Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay
higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang
nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga
kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling
kolum ng sheet.
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa
panitikan ang W
Ano ang nais mong
kultura o malaman?
(What do you want to find
kalagayang out)
panlipunan ng
H
isang bansa Paano mo makikita ang nais
mong maunawaan?
sa panahon at (How can you find out what
you want to learn?)
lugar na
isinulat ito? L
Ano ang iyong natutuhan/
Patunayan. naunawaan?
What did you learn?)
150
Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing
inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo
ang sumusunod na konsepto:
Ilipat
151
VII. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Aralin 1.2)
Sa pagkakataong ito, alamin mo kung ano na ang iyong mga
natutuhan sa mga paksang iyong pinag-aralan.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
bandila ng Pilipinas.
na may kapansanan.
152
4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng
eupemistikong pananalita?
153
Basahin at unawain ang kasunod na mga saknong ng tula. Pagkatapos,
sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
154
Aralin 1.3: Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
I. Panimula at mga Pokus na Tanong
Sa araling ito malalaman mo ang Isang tipikal na tagpo sa kabukiran ang pagtatanim ng
mga akdang pampanitikan na sumibol sa palay – ang pangunahing pagkain ng mga Pinoy.
panahong ito na naimpluwensiyahan sa
panahong naisulat ito, tulad ng tanaga, haiku at maikling kuwento. Alamin
mo kung ano ang kulturang namamayani ng panahong ito? Masasalamin ba
sa uri ng panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga
ninuno?
155
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at
kasanayan.
Aralin Mga Kasanayang Pampagkatuto
1.3 Pag-unawa sa Napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari
• masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari
• mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon
batay sa sariling karanasan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
• tula
• maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/
teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng
mga pangyayari
156
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng akda/teksto
• Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
• Nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o
ideyang nakapaloob sa akda/teksto
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at
opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
157
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
158
IV. Konseptuwal na Balangkas
Tula Maikling
Kuwento
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol
noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo
kung tama ang iyong mga kasagutan.
159
2. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
a. bumisita c. dumating
b. pumunta d. bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku?
Iyong galangin
Ang asawa’y yakapin
Huwag bugbugin.
Huwag nang buksan,
Lahat ng nakaraan
Walang sumbatan.
Planong pamily
Ay dapat ginagawa
Ng mag-asawa.
160
a. Buhay may asawa
b. Ang Pag-aasawa
c. Pagplano ng pamilya
d. Pag-aaruga ng pamilya
8. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng
Hapones?
161
12 . Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano
ang iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong
tahanan?
12. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso
ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng
pahayag na ito?
162
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga
mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang
yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan
natin ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones na
bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin
ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano
ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno?
Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay
naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito?
163
Matapos mong gawin ang Tugon sa Pagkatuto malalaman mo
ang mga konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan
upang maitama ang mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo.
K I L A L A
U E P S T O
W A L A N G
E H A I K U
N I M I T O
T A N A G A
O Y A Y I E
164
Paunlarin
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku
bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa noong
Panahon ng Hapones.
Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang
wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa
paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
TANAGA HAIKU
1. 1.
2. 2.
3. 3.
165
Mga Gabay na Tanong:
Ugnay-Panitikan
TANAGA AT HAIKU
Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga
ay isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.May 4 na taludtod (linya ng
bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng pantig sa bawat taludtod),
binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na pasulat na
bawat pantig ay laging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma
(pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod)
, at puno ng talinghaga.
Halimbawa:
.
166
Samantalang ang haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng
labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod
ay binubuo ng limang pantig; ang ikalawa’y may pitong pantig, at ang
ikatlo’y may limang pantig tulad ng una.
c.
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay Puno ay sanga
A. B.
kundi isang katapatan Bisagra ay talahib,
ng mataos na pagdamay. Kandado’y suso.
__________________ B._____________
______________ _____________
______________ _____________
____________ ___________________
TANAGA
HAIKU
C.________________ __________________
_______________ ________________
_______________ ________________
__________
167
Sa iyong palagay, nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura
ng isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura
ng isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa
haiku sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba.
168
GAWAIN 1. 3.1.f : Pangungusap Ba Kahit Walang Paksa?
Tawagan mo si Ana
Oo nga may
nasa kanya ang aklat
pasok pa tayo.
na kailangan natin.
Tayo na.
169
Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa Ugnay-Wika
170
GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika
Raymond : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod
ka.
171
Temporal Penomenal
___________________________ ____________________________
___________________________ ____________________________
___________________________ _____________________________
_
A.
B .
D.
C.
172
Kabilang buhay, Pakikisama
Totoo ba o sablay Sa iyong mga kapwa
Kapag namatay Dulot ay saya.
1._________ 2._________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________
Biyaya
Pagmamahal sa kapwa
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________
173
GAWAIN 1.3.1.j : SAYSAY PAGGUHIT
Basahin mong mabuti ang tanaga at haiku na nasa banner. Iguhit mo
ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.
INOSENTE KAIBIGAN
a. Kaangkupan sa paksa
b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa
c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit
d. Elemento ng tanaga at haiku
e. May orihinalidad
174
Mahusay! Natapos mong pag-aralan ang tanaga at haiku handa ka na
para sa susunod pang akda noong Panahon ng Hapones. Marahil , marami
ka nang nabasang maiikling kuwento at ilan dito ay tumatak sa iyong isipan
dahil sa husay ng pagkakabuo. Sa iyong palagay, malaki kaya ang
impluwensiya ng mga mananakop na dayuhan sa ganitong klase ng akda sa
panahong naisulat ito? Paano kaya naipakita ng mga Pilipinong manunulat
ang kanilang pagiging makabayan sa panahon na hindi sila malaya?
175
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat bahagi
ng maikling kuwento?
176
Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na
lumaganap sa Panahon ng Hapones, nais kong bigyan mo ng pansin ang
akda na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng
maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong
Panahon ng Hapones.
Basahin at unawain:
177
daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap; kung paano niya
178
kapatid na kahulihan ng gulang, isang maaaring maging
mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalo niyang hindi pagkibo buhat
noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin. Ano ang nasa
179
Sapagkat may isusulat ako...sapagkat ikamamatay ko ang
may ilang araw si Ama. Halos hindi siya hinihiwalayan ni Ina: sa ilalim
180
nasa sobre.Ang larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na
ko mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong
181
ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan niya ang mga liham
palad ang aking balikat at nadarama ko paang salat ng kanyang mag daliri;
aking anak ang susulat nang ukol sa atin...At sa anya’y isang dalubhasang
kamay ang uukit niyon sa itim na marmol. Ngunit, hindi ko maisatitik ang
daliri ang ilang salitang ito. Huwag kang palilinlang sa simbuyo ng iyong
kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso namin ng iyong Ina...Mura
pang lubha ang labingwalang taon...Huwag ikaw ang magbigay sa iyong sarili
182
kung saan tayo maaaring tumungo...ang moog na itong kinabibilangguan ko’y
niyang labi ang isang ngiting punong-puno ng pagbasa. Muling nalapat ang
mga durungawang yaon ng isang kaluluwa at hindi niya namasid ang mga
mabigkas . Nasa mga palad pa rin ni ina ang kaliwang kamay ni ama: sabihin
ang tinig na yaon...Maangkin mo na, mahal ko! Ang init ng mga labi ni ina
wala nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang
183
2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig
siya.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan
ng amerikana ni Ama.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
184
GAWAIN 1.3.2.d : SA BISA NG KARUNUNGAN
1.Paano sinimulan ang maikling kuwento?
2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa
nasabing kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga
manunulat noong Panahon ng Hapones? Patunayan.
Kasukdulan
Kakalasan
Papataas na
Aksiyon
Panimula Wakas
Panimula:
________________________________________________________
Papataas na Aksiyon:
________________________________________________________
Kasukdulan:
________________________________________________________
Kakalasan:
________________________________________________________
Wakas:
________________________________________________________
185
2. Saang bahagi ng kuwento makikita ang maaksiyong pangyayari?
3. Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento?
4. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng
kuwento, paano mo ito gagawin?
Ugnay-Panitikan
ANG BANGHAY
186
GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA
Kahulugan Nilalaman(Paksa)
_________________ _________________
___ __
_________________ _________________
___ __
_________________
_ _________________
MAIKLING
Sinasalaming KUWENTO Kalagayan ng
Kultura
maikling kuwento
___________ _________________ sa Panahon ng _________
___________________ Hapones
__________________________________
_________________
___ _______________
_____
_________________ _________________
187
GAWAIN 1.3.2.f : SANHI AT BUNGA
Suriin at pagtapat-tapatin ang magkakaugnay na mga larawan upang
malaman ang sanhi at bunga ng bawat pangyayari. Isulat sa sagutang papel
ang letra na tutugon sa wastong pagtatapat at ang paliwanag sa ugnayan ng
bawat larawan.
A
1.
B
2.
3.
188
SANHI AT BUNGA Ugnay-Wika
Ang paggamit ng kasanayang sanhi
dito, kung kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag ipinatupad ito
at iba pa.
Halimbawa:
Sanhi bunga
189
Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang
kaalaman mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling
panggramatika..
Pagnilayan at Unawain
1. Saguting muli ang gawain.
TUGON SA PAGKATUTO
(Map of Conceptual Change)
190
Mga Gabay na Tanong:
191
Ilipat
Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical
192
VII.Pangwakas na Pagtataya (Ang Panitikan sa Panahon ng
Hapones)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa.Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
1. 2.
3. 4. ABB 5.
7.
8.
9.
Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na ang bawat pantig
ay laging may isang patinig
193
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
( para sa Modyul 1)
194
ILIPAT ( para sa Modyul 1 )
Sitwasyon
Nalalapit na ang Araw ng Kalayaan. Ang SK chairman ninyo ay
195
2. Isa sa mga dahilan kung bakit maraming kabataan ang naliligaw
ng landas ay ang pagkakaroon ng sirang pamilya. Ano ang ipinahihiwatig
ng pahayag?
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kaniyang
puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa
kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais
ipahiwatig ng sitwasyon?
a. karunungang - bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula
196
6. Elemento ng maikling kuwento na tumutukoy sa maayos na
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento na nag-iiwan ng
isang kakintalan sa isipan ng mga mambabasa.
a. banghay
b. tagpuan
c. tauhan
d. tema
7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang- masaya
siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-ano’y
dumilim kaya’t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag
umuulan matumal at kaunti lang ang kaniyang kikitain. Alin sa mga pahayag
ang pangungusap na walang paksa?
a. Maagang gumising.
b. Uulan na naman.
c. Masayang- masaya siya.
d. Nalungkot sita.
8. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito?
Damdamin ng Isang Ina
ni Asuncion B. Bola
197
a. penomenal
b. eksistensiyal
c. temporal
d. modal
a. labag sa kalooban
b. tatalikod
c. di sang-ayon
d. magsasawalang-kibo
198
13. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat
na saklob”?
a.bugtong
b.salawikain
c.sawikain
d.sabi-sabi
a. siya
b. malayo
c. namatay
d. pag-asam
16. Balikang muli ang pangungusap na nasa blg. 14. Ano ang tinutukoy ng
mga salitang nakahilig?
a. panahon
b. lugar o lunan
c. paraan
d. kaisipan
17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang
mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali?
a. palatuntunan
b. nagsipagdalo
c. pawisan
d. nag-umpisa
199
18. Ano ang tinutukoy ng salitang tanghali sa pangungusap blg. 17?
a. paraan
b. panahon
c. panahon o lugar
d. dahilan
19. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. di- gaano
b. labis
c. c. dahil
d. tulad
200
MODYUL 2: SANDIGAN NG LAHI …
IKARANGAL NATIN
201
II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
202
Aralin 2.2 – makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa Sanaysay at
Maikling kuwento na lumaganap sa Panahon ng Komonwelt
upang mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan
ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito;
203
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
204
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga
katangian nito
Balagtasan
Sarsuwela
205
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng teksto/akda
Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto/akda
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob
sa teksto/akda
Nakapagbibigay-hinuha sa
• pangyayari
• kaalaman
• pakay o motibo
• layunin ng may-akda
206
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
207
• paglalahad ng mga pangungusap na may
magkatulad na pagkakabuo
208
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
Nakasusulat ng talatang:
• naglalarawan
• naglalahad
• nagsasalaysay
• nangangatuwiran
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
209
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
IV.KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa Modyul 2 na iyong pag-aaralan.
210
Upang maging matagumpay ka sa pagsagot ng modyul na ito,
narito ang ilang gabay.
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag.
Mangyaring sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Unang Bahagi
Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sumusunod na
tanong/pahayag.
211
3. Tinawag ni Alejandro G. Abadilla na “pagsasalaysay ng isang sanay.”
a. salaysay
b. komposisyon
c. talumpati
d. sanaysay
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
212
6. Anong uri ng panitikan ang binasa?
a. Balagtasan
b. Batutian
c. Karagatan
d. Duplo
213
“Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan.
Naghirap at nagtiis. Ngayon, napasakamay na natin ang kalayaan at
tinagurian na tayong malaya; subalit Malaya na nga ba tayo…?”
Unang hampas ang naramdaman mo nang ikaw ay hagupitin ng
mga mananakop. Masidhing kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap
ang unang latay sa iyong katawan. Ilang dantaon na ikaw ay nilagyan
ng tanikala, pinagdusa sa sarili mong bayan, pinaranas ng kalupitan,
at paulit-ulit na pinapatay.
214
12. Anong uri ng panitikan ang binasang seleksiyon?
a. tula
b. nobela
c. maikling kuwento
d. sanaysay
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
15. Sino ang mga puti na tinutukoy sa akda?
a. Amerikano
b. Hapon
c. Español
d. Tsino
16. Sino ang kausap ng manunulat sa akda?
a. dayuhan
b. Pilipino
c. namumuno sa pamahalaan
d. kabataan
215
17. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo ang
mga latay na tumimo sa iyong isip.
18. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala ng mga
Pilipino?
216
20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging malaya
mula sa mga dayuhan sa kasalukuyan?
217
GAWAIN 2.1: BELIEVE IT OR NOT…
218
GAWAIN 2.2. IMPORTANTASTIK
Sa tulong ng Concept Map, isulat mo ang mahahalaga at kahanga-
hangang impormasyong iyong nalalaman tungkol sa panitikan sa Panahon ng
Amerikano, Komonwelt at Kasarinlan. Isulat ang mga ito sa blangkong bilog.
PANITIKAN
PAUNLARIN
219
Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 2.1 ng modyul na
ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano.
220
III.Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito
• Balagtasan
• Sarsuwela
221
• paksa
• layon
• tono
• pananaw
• gamit ng salita
Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob
sa akdang binasa
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling
karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
222
Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Ang Panitikan sa
Panahon ng Amerikano
223
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Ito ay
panimulang pagtataya na hahamon sa iyong kakayahan sa pag-aaralang mga
akda. Hanapin ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong.
Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na
ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo na ang mga aytem na mali
ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
ang modyul na ito. Maaari mo nang simulan.
G A L D E B A T E N B D
D E I U A D T T A H K O
S H U P D A G L I L M O
A B A L A G T A S A N N
N A T O S I R C S D T O
E L N H B A T U T I A N
L A K A N D I W A D G A
K S A K G I B I B M A M
224
Sa aking palagay Naniniwala akong rin
Sa dakong huli Tungkol sa para sa
Walang dudang bigyang-pansin
Sa madaling salita kaya lamang
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.
Alamin
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na
( What do you Know?), Ano ang Nais mong
malaman (What do you want to find out?), Paano mo makikita ang nais mong
malaman (How can you dind out what you want to learn?), Ano ang iyong
natutuhan/naunawaan? (What Did You Learn?), ay subukin mong sagutin ang
mga tanong. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH.
Pagkatapos nating pag-aralan ang araling ito ay saka mo sagutin ang huling
kolum, ang L. Gawin mo ito sa sagutang papel. Gayahin ang pormat.
225
Simula pa lamang ng gawain ay humahamon na sa iyong kaalaman –
ang dati at ang malalaman mo pa lamang. Ipagpatuloy mo ang pagbuklat sa
mga pahina ng araling ito hanggang sa matuklasan mo ang mga sagot sa
mga tanong na iyan.
Kultura
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin
nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng
pag-unawa!
226
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang Balagtasan?
2. Bakit ito kinagigiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May naririnig o nababasa ka pa bang Balagtasan sa kasalukuyan?
Paano ito naiiba sa ibang tulang patnigan?
227
Mahusay ang iyong ginawa. Ano ang napansin mo sa larong ito?
Tama! Ito ay ginagamit na paraan ng panunuyo o panliligaw ng kabataan sa
kasalukuyan o modernong panahon. Idadaan sa simpleng patanong at
ihahambing sa isang bagay ang sinusuyo upang maipahatid ang kaniyang
nararamdaman. Pick-up lines ang tawag sa pamamaraang ito ng
paghahatid ng damdamin. Noong Panahon ng Amerikano, isang paraang
ginagawa ng binata upang ipahayag ang kaniyang pag-ibig sa dalagang
nililigawan ay sa pamamagitan ng Balagtasan.
Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating
pinag-aralan sa pamamagitan ng paglalagom. Isulat sa papel ang mga sagot.
Balagtasan
228
Basahin at unawain.
pagtatalo sa pamamagitan ng
gagampanan ng bawat isa, ang mga tuntunin at iba pang bagay na dapat
isaalang-alang.
katatawanan, talas ng isip, na may kasamang mga aktor sa isang dula. Ang
229
Nabuo ang konseptong ito sa isang pagpupulong. Ang nangungunang
Pandaigdig, naging paboritong aliwan ang Balagtasan. Gumawa pati ang mga
230
tulang mahahaba at pagbigkas nito ng may dating (con todo forma) sa
B
A Pagkakaiba Duplo
L
A Karagatan
G
T Pagkakatulad
A Batutian
S
A
N
BALAGTASAN
231
4. Suriin mo ang ginagampanang papel ng mga tauhan sa Balagtasan.
Punan ng mga angkop na impormasyon ang kasunod na diyagram.
Gawin ito sa sagutang papel.
Papel na Ginagampanan
sa Balagtasan
MAMBA- MANONOOD
BALAGTAS
___________________
___________________
__________________
Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-
aalala, gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang
basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang
masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
BALAGTASAN:
Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan
- Jose Corazon de Jesus
232
At sa gabing ito’y sa harap ng bayan
Binubuksan ko na itong Balagtasan
Saka ang ibig kong dito’y pag-usapan:
BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN.
233
Paruparo: Sa aking paglanghap ay laon nang patay
Ang bango ng mga bulaklak sa parang,
Nguni’t ang puso ko’y may napanagimpang
Bulaklak ng lahing kalinis-linisan.
234
Sa apat na sulok ng mundong payapa
Ang aking anino’y tulang nabandila,
Paruparo akong sa mata’y may luha,
Ang mga pakpak ko’y may patak na luksa.
235
Ipahintulot mo, Paruparong luksa,
Dalitin ko yaring matinding dalita.
Itulot mo rin po, Hukom na dakila,
Bubuyog sa sawi’y makapagsalita.
236
Ang inyong taguan, akala ko’y biro,
Kaya ang tawa ko’y abot sa malayo,
Ngani’t nang ang saya’y tumagos sa puso
Sa akin man pala ay nakapagtago.
237
Nagduruyan kaming dalawa sa tangkay,
At kung bumabagyo’t malakas ang ulan,
Ang kanya ring dahon ang aking balabal.
238
Di ka humahalik sa mga bulaklak,
Talbos ng kamote ang siya mong liyag,
Ang mga bintana’y iyong binubutas,
Doon ang bahay mo, bubuyog na sukab.
239
Bubuyog: Pagka’t ikaw’y taksil, akin si Kampupot.
Siya’y bulaklak ko sa tabi ng bakod.
240
Kampupot: Tila nga, tila nga sa aki’y mayroong
Sa hamog ng gabi ay may nagkakanlong,
Ngunit akala ko’y dahon lang ng kahoy
At di inakala na sinuman yaon.
241
(Pagkatapos tumula ni Bubuyog)
Minamahal nami’t sinisintang bayan,
Sa ngayo’y tapos na itong Balagtasan;
At kung ibig ninyong sila ay hatulan,
Hatulan na ninyo pagdating ng bahay.
Hanay A Hanay B
5. Halakhak ay
____ nakabulahaw f. nakaistorbo
242
GAWAIN 2.1.1.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin mo ang mga tanong na batay sa iyong pag-unawa.
1. Bakit iisa lamang ang nagugustuhan nina Paruparo at Bubuyog?
2. Makatuwiran ba ang pagmamatuwid ng nagtatalong mga makata?
Patunayan.
Ang higit na
matimbang sa inyong
dalawa ay si…
Paruparo
Bubuyog
Pagkakatulad at pagkakaiba ng
panliligaw ng mga binata sa
dalagahan noon sa ngayon
Pagkakatulad Pagkakaiba
243
7. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng Balagtasan upang
maganyak ang kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin, at
pahalagahan ito?
Katotohanan at Opinyon
Opinyon
sa isa’t isa.
takot sa Diyos.
244
Katotohanan
Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang
Tandaan:
Katotohanan Opinyon
Pareho ng ur impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo Base sa mga saloobin at hindi
maaaring mapatunayang
totoo.
Bihirang magbago sa pinagmumulan Madalas nagbabago sa mga
pinagmulan
245
GAWAIN 1.1.e: Katotohanan O Opinyon
246
Mahusay. Matapos mong masagutan ang ating aralin, ngayon naman
ay maaari ka nang maglapat ng iyong kaalaman na natutuhan. Bilang
pangwakas na gawain para sa bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o
sumulat ng isang editoryal na argumentasyon na may kaugnayan sa
kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at ng bansa.
Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at
nakakakuha ng interes ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang
argumento sa editoryal.
247
GAWAIN : 2.1.1 f: Akda Ko, Tukuyin Mo
Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng
panitikan sa Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa
kabilang hanay, Hanay B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A.
Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
a. Walang Sugat
b. Dalagang Bukid
c. Kahapon, Ngayon at
Bukas
d. Ako Ang Daigdig
e. Sa Aking Mga
Kababata
f. Isang Punongkahoy
248
Alam mo ba …
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na
Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging unang
tungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay naging
kuwentong ito.
kuwento ni Tandang Basyang. Kaya naman, matapos nito, ang mga kuwento
na Sarsuwela.
249
Ang Sarsuwela ay isang anyo ng dulang musikal na unang
Alejandro Cubero noong 1880 kasama ni Elisea Raguer. Itinatag nila ang
Pilipinas.
nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo
iskrip.
250
Mga Elemento ng Sarsuwela
1. Iskrip o nakasulat na dula – Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula;
lahat ng bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip;
walang dula kapag walang iskrip.
2. Gumaganap o aktor – Ang mga aktor o gumaganap ang magbibigay-
buhay sa iskrip. Sila ang bumibigkas ng diyalogo, at nagpapakita ng
iba’t ibang damdamin.
3. Tanghalan – Anumang pook na pinagpasyahang pantanghalan ng isang
dula ay tinatawag na tanghalan. Maaaring hindi lamang entablado ang
tanghalan ang daan, sa loob ng siid-aralan, at iba pa ay nagiging
tanghalan din.
4. Tagadirehe o Direktor – Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang
iskrip; siya ang nagpapasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga
tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay
dumidepende sa interpretasyon ng direktor sa iskrip.
5. Manonood – Ang nagpapahalaga sa dula. Sila ang pumapalakpak sa
galing at husay ng nagtatanghal. Pinanonood nila nang may
pagpapahalaga ang bawat tagpo , yugto at bahagi ng dula.
6. Eksena at tagpo- Ang eksena ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng
mga tauhan samantalang ang tagpo nama’y ang pagpapalit ng tagpuan.
251
Basahin at Unawain.
Walang Sugat
ni Severino Reyes
UNANG BAHAGI
I Tagpo:
(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)
Si Tenyong ay mabibighani
Sa dikit ng pagkagawa
Mga kulay na sutla,
Asul, puti at pula.
252
Nang huwag daw mapulaan
Ng binatang pagbibigyan:
Ang panyo pa’y sasamahan
Ng mainam na pagmamahal.
Salitain
Julia : Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na.
(Papasok ang magkasintahan). (Lalabas si Tenyong).
II TAGPO
(Tenyong at Julia…)
Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo…
253
Tenyong: (Tangan si Julia sa kamay) Ang daliri bang ito na hubog
kandila, na anaki’y nilalik na maputing garing, ay may yayariin
kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang.
Julia : Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko.
Tenyong: Ay!
Julia : Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan…
254
Tenyong: Kung sa among man o sa demonyo, bakit ang letra’y A, N, at
F?
Julia : Oo nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin
at ang F ay Frayle.
Musika No. 2
Julia : Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.
Sabay: ‘Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano pa’t wari ‘di na
mamamatay sa piling mo oh! (Tenyong) niyaring buhay (Julia)
maalaalang may kabilang buhay… (Lalabas si Juana).
255
III TAGPO
(Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas ) Salitain
Juana : Julia, Julia, saan mo inilagay ang baro kong makato?
(Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas.)
Lukas : Opo.
256
Lukas : Marami pang lalaki.
V TAGPO
(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong
nakatali sa mga rehas).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao
ito…
257
Relihiyoso 1.0: Hindi ko sinasabing kabayo ikaw, kundi, kung isulat niya
ang kabayo may K, na lahat ng C pinapalitan ng K.
Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya.
Relihiyoso 2.0: Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro
que duro-awa-awa? Ilang kaban an rasyon?
Ang rasyon nan palo, ha!
258
Relihiyoso 1.O: Si Kapitan Inggo pinagsaulan ng hininga! Narito si
Kapitana Putin, at ibig daw makita si Kapitan Inggo na
asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si Kapitan
Inggo.
259
namamahala, wala naman kaming kinikita; wala nang
pamisa, mga patay at hindi na dinadapit; ngayon
napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga tao
noong araw ay pawing pakunwari at pakitang-tao
lamang alinsunod sa malaking takot sa mga prayle.
Miguel: Ay! Aling Julia… ay… ma… ma… malapit na po… Alin po
ang malapit na?
Miguel : Sinabi ko pong … ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko!
260
Miguel : Itinatanong nga po sa akin kung alin ang malapit na eh,
hindi ko po nasagutan…
VI TAGPO
(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae
at lalaki).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo,
dadalhin dito, at sinabi ko sa Alkalde na huwag nang
paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na bibigyan
na ng mabuting tulugan…
261
Los 3 : Si, si a fusilar, a fusilar. (Papasok ang mga pari).
VII TAGPO
(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso)
Salitain
Tenyong: Tatang!
Musika
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga
buto sa mga tinalian, lipos na ang sugat ang buong katawan,
nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali… Ah, kapag ka
namatay oh, ama kong ibig, asahan mo po at igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng prayle isa sa kikitil.
Salitain
Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay…
262
Julia.. kayo na lamang ang inaasahan kong kakalinga sa kanila…
Ang kaluluwa ko’y inihain ko na kay Bathala.
Musika No.2
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto
sa mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan,
nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag
namatay ka, oh, ama kong ibig, asahan mo po’t igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.
(Mangagsisihagulgol ng iyak)
263
Telong Maikli
VIII TAGPO
(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga
bilanggong nangakagapos).
Salitain
IX TAGPO
(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia).
Salitain
Tenyong: Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay
dalhin.
264
Tenyong: Julia!
Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba
si Inang ay kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang
Sa paglingap mo sa akin? Sa bagay, na ito, ano ang ipag-aalaala
ko?
265
Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw.
X TAGPO
(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya
ay maririnig ang sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni
Tenyong at si Tenyong.)
Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa
ama ko – Perdon! Walang utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at
mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa tren).
Telon
Wakas ng Unang Bahagi
266
Ikalawang Bahagi
I TAGPO
(Bahay ni Julia)
Julia at Juana
Salitain
Juana : Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang
kanyang ama, sila’y pagpapakitaan nang mainam.
Julia : (hihipuin ang noo) dito sa isip at di na sa puso; at kung ano ang
pasya ng isip ay siyang paiiralin: ang puso sa panahong ito ay
hindi na gumaganap ng maganda niyang katungkulan, siya’y
nagpapahingalay na…
267
Juana : Siyang tunay!
II TAGPO
(Julia at Monica)
Salitain
Julia : Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.
III TAGPO
(Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana)
Musika
Dalit ni Julia
Oh, Tenyong niyaring dibdib,
Diyata’ ako’y natiis
Na hindi mo na sinilip
Sa ganitong pagkahapis.
268
Halika, tenyong, halika,
At baka di na abutin
Si Julia’y humihinga pa…
Papanaw, walang pagsala!
Salitain
P. Teban: (Pumalakpak)Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t
napakalumbay lamang…
P. Teban: Hindi. hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo?
Tadeo : Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam
makiusap. (Lalabas si Juana).
269
Miguel : Baka po ako murahin ah! 17 May manliligaw si Julia na Miguel
ang pangalan. Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo.
Ikatlong Bahagi
270
GAWAIN 2.1.1 h: Hanap - Salita
Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon.
Pagkatapos, gamitin mo ito sa pangungusap.
Hanay A Hanay B
_____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta
_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan
_____ 3. kaparangan c. apihin
_____ 4. malumbay d. awit- panalangin
_____ 5. dalit e. magtaksil
_____ 6. maglilo f. malungkot
_____ 7. magahis g. mamatay
_____ 8. makitil h. mapahamak
_____ 9. aglahiin i. mapulaan
____ 10. pagbabata j. kabukiran
k. pagtitiis
271
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang
masukat natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito.
1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang
binurdahan?
3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
WALANG SUGAT
272
4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia
sa kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang
pormat.
Pagkakatulad
JULIA
KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
Pagkakaiba Pagkakaiba
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang
lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
273
6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano
mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan?
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag…
274
Ugnay-Wika
Kaantasan ng Pang-uri
275
Paghusayin mo pa ang iyong kaalaman sa wika. Magsanay Tayo.
Pagkatapos mong malaman ang mga impormasyon sa kaantasan ng pang-
uri, ngayon ay susubukin natin ang iyong kaalaman. Isulat sa sagutang papel
ang kaantasan ng pang-uri na sinalungguhitan sa bawat pangungusap.
(lantay, pahambing o pasukdol).
276
Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?
277
Pagnilayan at Unawain
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang
pagkaunawa mo sa mahahalagang konsepto na nakapoob sa
buong aralin- Ang Panitkan sa Panahon ng Amerikano. Muli, sagutin mo
ang mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung may mali ka mang
konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang gawaing
iyong pinagdaanan.
278
Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
balagtasan at sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng
malikhain at mapanagutang paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-
unawa sa pagkakaiba ng katotohanan o opinyon at kaantasan ng pang-uri.
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na
lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at
dugtungan mo na ang huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo
kung nauunawaan mo talaga ang araling ito. Maraming salamat.
Ilipat
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika
ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto-
ang makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa
pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang
karagdagang kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto – ang
pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang ipagpatuloy at alamin
naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
wala ang iskrip. Matatawag lamang na dula ang isang katha kung ito’y
mga tagpo, ang mga eksena. At gayundin ang diyalogo ng mga tauhan.
279
Ang diyalogo ang sinusundan ng mga aktor. Ito ang nagbibigay ng
ganitong larangan.
Paraan ng Pagsusulat
280
lakipan ito ng angkop na tunog sapagkat ang iyong gagawin akda ay
pagbabatayan at pinakabuhay ng isang dula.
281
Rubrik sa Pagsulat ng Iskrip at Diyalogo
Mga Pamantayan Napaka- Mahusay Katamta Hindi Nangangailangan
husay mang Mahusay pa ng
Husay Pagpapahusay
5 4 3 2 1
a. Pagkamalikhain
b. Makatotohanan at
kapani-paniwala ang
pagkakasulat ng
iskrip
c. Orihinal
d. Sumasalamin sa
kulturang Pilipino at
naaangkop sa
kasalukuyan
e. Wasto ang
pagkakagamit ng
wika
Interpretasyon
21- 25 -Napakahusay
16- 20 -Mahusay
11-15 -Katamtamang Husay
6-10 -Hindi Mahusay
1-5 -Nangangailangan pa ng Pagpapahusay
282
VII. Pangwakas na Pagsusulit (Panitikan sa
Panahon ng Amerikano)
a. balagtasan
b. duplo
c. karagatan
d. karilyo
a. Balitao
b. Batutian
c. Duplero
d. Siday
e.
4. Sila ang pinakamagaling na mambabalagtas noong kanilang
kapanahunan.
283
B. Panuto: Isulat sa patlang ang wastong anyo ng kaantasan ng pang-uri.
Gawing gabay ang mga salita sa loob ng panaklong. Isulat sa
sagutang papel ang mga sagot.
C. Panuto: Gamit ang 3-2-1 Chart, buuin ang konsepto o ideyang nabuo
sa iyo sa pag-aaral sa dula.
284
ARALIN 2.2 : ang panitikan sa PANAHON
NG KOMONWELT
285
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at
kasanayan
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Ang Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
Panitikan pinakinggan
Sa
• Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari
Panahon sa napakinggan
• Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin
Ng
ng nagsasalita
Komon- • Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang
welt paksa at karanasan
• Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
286
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto
2. Maikling kuwento
• Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling
kuwento
• Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
• Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
• Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng
Filipino sa pagsulat ng talata
287
at pagitan ng talata upang magkaroon ng
kaisahan
sa pamamagitan ng:
pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang
pagkakasunod-sunod
paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
paglalahad ng mga pangungusap nang may
magkatulad na pagkakabuo
288
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Mini-museum o eksibit
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag. Mangyaring
sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito,
makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama, at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan
mo ang araling ito.
289
Unang Bahagi
Sanaysay
Pormal Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
290
mabuhay, laging sariwa.”
“A, kaya pala!”
“Kaya palang ano?”
“Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.”
Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig
sabihin ni Irene.
291
9. Inilarawan ang pag-ibig sa akda sa pamamagitan ng __________.
a. pagpapaliwanag sa kahulugan nito
b. paghahambing gamit ang tayutay
c. pagsasalaysay sa karanasan ng tauhan
d. pagpapahayag ng sariling karanasan
10. “Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.” Ano ang
mahihinuha sa pahayag na ito ni Irene?
Alamin
292
GAWAIN 2.2.1: Generalization Table
Ang unang kolum ang unang sasagutan bago ang kasunod na mga
kolum. Ang ikalawa at ikatlong kolum ay sa susunod na mga bahagi ng aralin
at ang huli ay sa bahaging Paunlarin ng araling ito.
293
Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang
3 manunulat ng mga akdang ito
1.
2.
3.
Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3
2 1.
2.
Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa
1 manunulat at sa kaniyang akda
1.
294
__ nagbibigay ng mahahalagang kaisipan
__ ito ay orihinal na panitikan ng mga Pilipino
__ nagsisilbing aliwan/libangan
__ kabilang ang sulating pampahayagan
__ may mga tauhang nagsisiganap
__ Buenaventura S. Medina Jr.
__ Deogracias A. Rosario
__ Michel de Montaigne
__ maaaring iugnay sa sariling karanasan at karanasan ng ibang tao
__ ginagamitan ng masining o mga tayutay na mga salita o pahayag
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung hindi, huwag kang mag-
alala sapagkat sinusukat lamang natin ang iyong kaalaman sa magiging
aralin. Ang susunod na bahagi ay makatutulong sa iyo upang lalo pang
lumawak ang iyong kaalaman sa panitikan sa Panahon ng Komonwelt.
Makatutulong ang mga gawain upang masagot mo ang mahalagang tanong
na “Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?”
Paunlarin
295
Sa pagpapatuloy ng aralin ay malalaman mo rin ang wastong sagot sa
mga tanong na iyan. Ipagpatuloy mo lamang ang paglalakbay at pagtuklas sa
mga kaalamang ibibigay sa iyo ng modyul na ito. Muli mong gawin ang
hinihinging sagot sa susunod na gawain.
296
Si Manuel L. Quezon na itinuturing na Ama ng Wikang Pambansa ay
nahirang na Komisyoner ng ating bansa, may kalayaang magpahayag
subalit walang kalayaang bomoto sa U.S. House of Representatives.
Ipinaglaban niya ang pagkakaroon ng kalayaan mula sa mga Amerikano
noong 1935. Nagtapos din siya ng kursong abogasya at nakuha ang pang-
apat sa pinakamataas na iskor sa pagsusulit.
Basahin at unawain
Wikang Pambansa
ni Manuel L. Quezon
pagnanais gayahin ang lahat ng kilos banyaga kahit hindi alam kung ito'y
pambansa noong naging Pangulo ako. Ako ang Pangulo ng Pilipinas; ako ang
hindi ba?
297
Sang-ayon ako sa patuloy na pagtuturo sa Ingles sa mga paaralan at
ang mga Tagalog, Tagalog; ang mga Bisaya, Bisaya. Ako ay Tagalog. Kung
higit sa ibang wika. Tagalog ang ginagamit namin sa pamilya. Pero handa
Kahulugan Katangian
SALITA
Bahagi ng Panalita Halimbawang
Pangungusap
298
GAWAIN 2.2.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang
papel.
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang
pambansa ang Pilipinas?
299
Sa bahaging ito ay nais kong itanong sa iyo kung handa ka na bang
madagdagan ang iyong kaalaman sa Sanaysay? Kung gayon, basahin ang
kasunod na mga impormasyon.
na
nakikipag-usap lamang
300
Ngayong nadagdagan na ang iyong kaalaman tungkol sa sanaysay,
maaari mo ng sagutin at isagawa ang mga kaugnay na gawain.
Paano nagkatulad?
301
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na
ng mang-aawit sa akin.
wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay ay pudra.
May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan
302
Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng iyong wika
303
Iba-iba ang paraan ng pagpapahayag, maaaring paglalahad,
kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita ang kaibahan nito
304
Una kong naisip Natuklasan ko Patunay nito Kaya ang aking
na . .. na . . . ang . . . kongklusyon ay:
305
• (wika)
Natulungan akong maunawaan na
• (panitikan)
• (wika)
Sa aking palagay, magagamit ko ang kaalamang ito sa pamamagitan ng:
• (sa pag-aaral)
• (sa tunay na buhay)
maging makatotohanan.
306
mockumentary na magkakaroon ng pagtataya sa pamamagitan ng: a.)
mahusay na pagbibigay ng katuwiran; b.) makatotohanan; c.) nakahihikayat
sa pagbibigay ng katuwiran; at d.) nagagamit ang iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag.
Pamantayan 10 8 6 4 2 Pamantayan
Mahusay ang Di-gaanong
pagkakalahad ng mahusay ang
mga katuwiran pagkakalahad
ng mga
katuwiran
Lahat ng inilahad May mga
na impormasyon at impormasyong
pagkakalahad ng hindi
paksa ay makatotohanan
makatatotohanan. ang
pagkakalahad.
Nakahikayat sa Hindi lahat ng
lahat ng manonood ay
manonood nahikayat sa
pagbibigay ng ibinigay na
katuwiran katuwiran.
Nagamit ang lahat Isa o walang
ng paraan ng nagamit na
pagpapahayag. paraan ng
pagpapahayag
KABUUAN
Interpretasyon:
31 – 40 Lubos na kasiya-siya
21 – 30 Kasiya-siya
11 – 20 Hindi gaanong kasiya-siya
2 – 10 Husayan pa
307
Marahil ay sapat na ang iyong kaalaman tungkol sa Sanaysay. Kung
mayroon pang hindi malinaw sa iyo, maaari mong balikan ang naging
talakayan at mga gawain. Sa naunang naging mga gawain sa naunang aralin
na iyong napagtagumpayan, binabati kita! Pag-aaralan naman natin ngayon
ang isa pang uri ng panitikang tuluyan – ang Maikling kuwento. (Aralin 2.2)
308
Maaaring buhay ng manunulat
ang ipinahahayag sa akdang
kaniyang isinulat.
Mayaman ang mga
manunulat.
Hindi malaya ang mga
Pilipinong manunulat noong
Panahon ng Komonwelt.
Nakatutulong ang pang-uri sa
paglalarawan ng mga
katangian ng isang lugar at
mga tauhan sa akda.
309
Nasagutan mo ba nang wasto ang mga tanong sa gawain? Kung hindi
ka nakatitiyak sa iyong mga sagot, ang pagpapatuloy mo sa pagtuklas sa
bahaging ito ng modyul ay makatutulong upang mapalawak mo pa ang
kaalaman tungkol sa maikling kuwento gayon din naman sa kaugnay na wika
nito, ang kaantasan ng pang-uri.
Sa naging mga gawain ay inalam lang natin kung gaano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Upang ganap na maunawaan ang aralin,
basahin at unawain mo muna ang kasunod na Maikling kuwento at
pagkatapos ay sagutin/gawin ang mga gawain o pagsasanay sa bahaging ito.
Lupang
Tinubuan
Basahin at unawain
Lupang Tinubuan
Narciso G. Reyes
310
kami uuwi. Ang pases mo Kiko, baka mawaglit. Maligayang Paglalakbay,
Gng. Enriquez. Ngumiti ka naman, Ben, hindi naman ako magtatagal doon
at susulat ako araw-araw. Kamusta na lamang. Paalam. Paalam. Hanggang
sa muli. Ang tren ay nabuhay at dahan-dahang kumilos. H-s-s-ss.Tsug,
tsug, tsug.
Naiwan sa likuran nina Danding ang takipsilim ng Tutuban, at sila’y
halaman sa dinaraanan.
pintig ng isang pusong wala nang alinlangan. Napawing tila ulap sa isip ni
namatay ay ang Tata Inong mo, pamangkin ng iyong Lola Asyang at pinsan
namin ng iyong ama. Mabait siyang tao noong siya’y nabubuhay pa.”
kanyang Tiya Juana at itinanong kung ano ang anyo ng nayong iyon, kung
311
pambihirang pananabik.
tugon. Naisaloob niyang sa mga nayong tulad nito isinilang at nagsilaki sina
del Pilar, at iba pang bayani ng lahi, at sa gayong mga bukid nagtining ang
paligid-ligid.
pagpapakilala ng kanyang Tiya Juana. Sila ang iyong Lolo Tasyo, at sila ang
iyong Lola Ines. Ang mga pinsan mong Juan, Seling, Marya at Asyas.
Ang iyong Nana Bito. Ang iyong Tata Enteng. Yukod at ngiti rito,
halik ng kamay roon. Mga kamag-anak na malapit at malayo, tunay at hawa
lamang, matatanda at mga bata. Ang lahat yata ng tao sa bahay, buhat sa
312
anak ni Danding. ″Mabuti na lamang at likas na sarat ang ilong ko,” ang
kamustahan. Ang balana ay nagtanong kay Danding ng kung ano ang lagay
ama nito ay talusaling na sugat sa puso nito. Ngunit hindi niya maunahan
puting kurtinang salo ng pinagbuhol na mga lasong itim, ay walang tigil ang
lungkot.
313
"Hindi mo pa nababati ang Nana Marya mo,” ang marahang paalala
ng kanyang Tita Juana. ″At ang pinsan mong si Bining,” ang pabulong pang
ni Bining, ngunit wala siyang nasabing anuman. Puno ang kanyang puso.
″Bakit po?”
″Ganyan din siya kung magsalita, bata pa’y magulang na ang isip.”
314
″Nasaksihan!’ Napahalakhak si Lolo Tasyo. ″Ang batang ito! Ako ang
nagbaon ng inunan ng ama mo. Ako ang gumawa ng mga una niyang laruan.
siya sa akin sa pag-araro. Nasaktan siya noon, ang akala ko’y hindi siya
titigil sa kaiiyak.”
doon niya isinulat ang kauna-unahan niyang tula - isang maikling papuri sa
″Nahuli po?”
Marami pang ibig itanong si Danding, ngunit naalala niya ang patay
at ang mga tao sa bahay; baka hinahanap na siya. Unti-unting pinutol niya
315
ang pag-uusap nila ni Lolo Tasyo, at iniwan ang matanda sa mga alaala nito.
″Ang araw,” ang tugon ni Danding, sabay pikit ng mga mata niyang
bahay.
mga pag-asa, pag- ibig, lumbay at ligaya, ng palalong mga pangarap at mga
ang mga pag-iyak. Pinagtiim ni Danding ang kanyang mga bagang, ngunit sa
316
Sandaling nag-ulap ang lahat ng kanyang paningin. Nilunod ang
Ibig niyang mapag-isa kaya’t nang makita niyang may taong naiwan
at ipinikit ang mga mata. Dahan-dahang inunat niya ang kanyang mga paa,
Lolo Tasyo tungkol sa kanyang ama, at siya’y napangiti nang lihim. Ang
317
si Danding at pinag-igi pang lalo ang pagkakasalampak niya sa lupa. Tila
Ina ng Bayan. Kung bakit walang atubiling naghain ng dugo sina Rizal at
Bonifacio.
na, kagat na ang dilim sa lahat ng dako. Walang buwan at may kadiliman
318
GAWAIN 2.2.d: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salita. Pagkatapos, ibigay
kung anong bahagi ng panalita ito, at gamitin sa pangungusap ang mga
ibinigay na kahulugan.
agaw-dilim
piping panangis
sumasalunga
makadurog-puso
319
4. Ang Malawig ay isang lalawigan. Ihambing ang pamumuhay rito at sa
lungsod. Alin ang nais mong maging tirahan? Bakit?
Paraan ng Paraan ng
Pamumuhay Pamumuhay
sa Lalawigan sa Lungsod
Dahilan:
320
ANG MAIKLING KUWENTO
Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang
binibigyang-diin sa kuwento.
321
Pamagat Solusyon
May-akda
Mga Tauhan
Suliranin
Wakas
Napakahusay
Mahusay
322
Malaki ang tulong ng Maikling kuwento upang lalo pang sumigla at
tumaas ang katayuan ng panitikan sapagkat Wikang Pambansa ang ginamit
na midyum sa pagsulat, dumami ang manunulat, nagkaroon ng iba’t ibang
pamamaraan ng pagkukuwento at ang mga paksang dating hindi naisusulat
ay nabigyan ng pansin. Inaasahan kong naunawaan mo na ang ating aralin.
Palalimin pa natin ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng pag-aaral sa
kaugnay na wika ng ating aralin – ang kayarian ng pang-uri. Basahin ang mga
impormasyon tungkol dito.
ANG PANG-URI
Ugnay-
Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol sa
maglarawan.
at panlapi.
kahulugan.
323
Sa buhay, kailangang maging pusong
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang
mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
324
2. Mula sa mga larawan sa ibaba, pumili ng isa. Sumulat ng komposisyon
tungkol dito na naglalarawan gamit ang iba’t ibang kayarian ng pang-
uri.
3.
325
Natutuwa ako at malapit ka na sa hagdanan ng tagumpay. Kaunting sikap
pa at makakamit mo na ang bandila ng tagumpay. Nakita mo na ang
kahalagahan ng Maikling kuwento. Sa Panahon ng Komonwelt ay malaya ang
mga manunulat na ipahayag ang kanilang saloobin, damdamin at ideya.
Kasama ng kalayaan sa pagpapahayag ng mga ito ang kalayaan sa paggamit
ng sariling wika sa kanilang mga akda.
326
Ngayon ay natalakay na natin ang Sanaysay at Maikling kuwento, mga
panitikang maging sa kasalukuyan ay dapat na bigyang-pansin. Balikan ang
naging mga gawain at ihambing ang iyong unang ideya sa naging takbo ng
talakayan. Ilan sa iyong mga ideya ang wasto? Kung halos lahat ay nakuha
mo nang tama, binabati kita. Kung hindi naman ay mayroon ka pang
pagkakataon upang maiwasto ito. Alam mo na ang mahahalagang ideya sa
araling ito, palalimin pa natin ang kaalamang ito sa susunod na bahagi.
Pagnilayan at Unawain
Oo Hindi
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
327
Wikang pambansa ang ginagamit ng mga manunulat sa panahong
ito at lalo pang umunlad ang panitikan dahil sa naipahahayag ng mga
manunulat ang kanilang saloobin, ideya at damdamin nang hindi napipigilan
nang ibang tao o mananakop.
Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa aralin. Ang susunod na gawain ay magtataya sa iyong
natutuhan sa aralin.
328
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA MINI-MUSEUM O EKSIBIT
A – Perpekto
B - Halos perpekto
C – May kaayusan
D – Paunlarin pa
PAMANTAYAN A B C D
Presentasyon – maayos at organisado
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong
ipinakita
Batay sa pananaliksik – mapanghahawakan o
mapagkakatiwalaan ang pinagkunan ng mga
impormasyon
Malikhain – masining at gumamit ng mga awtentikong
bagay
Interpretasyon:
4 na A – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
3 A – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
2 na A – Katamtamang Husay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit dagdagan
pa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 o walang A – Hindi Mahusay! Ulitin pa ang gawain upang maging
makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha.
329
VII. Pangwakas na Pagtataya:
(Panitikan sa Panahon ng Komonwelt)
LESSON CLOSURE
330
ARALIN 2.3: Ang Panitikan sa Panahon ng
Kasarinlan
331
ARALIN 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KASARINLAN
Pagsasalita
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay
na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin
ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
332
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin
Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga
ideya,kaisipang inilahad ng teksto
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
333
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa
mga akdang pampanitikan
Nakapagbibigay-hinuha sa
• pangyayari
• kaalaman
• pakay o motibo
• layunin ng may-akda
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula
ayon sa wastong pagkakasunod-sunod
Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay
Nakikilala ang iba’t ibang bahagi at elemento ng maikling
kwento/dula
Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa
dula
Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y
nanatili, nabago o nawala na
Pagsulat
-Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng
akdang binasa kung ito’y makatotohanan o di-
makatotohanan gamit ang graphic organizer
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
Nakasusulat ng talatang
• naglalarawan
334
• naglalahad
• nagsasalaysay
• nangangatuwiran
Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda
hango sa sariling karanasan
• nasaksihan
• napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita sa
pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa
iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
335
VIII. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling ito
336
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5)
Gawin sa sagutang papel.
Dula
Ikalawang Bahagi
337
Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang,
makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis.
Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan
ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa
pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang
pag-angat ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo’y ipinatong sa
kanyang ulo at pabulong na nagsalita “Siya matulog ka na.”
Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti,
kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo’y hindi pumipikit, nakatingin sa
wala.
Kaya nga ba’t sa tuwi akong makakita ng bangkang papel ay
nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking
gumagawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang
kailanman.
338
9. Ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwentong binasa ay
tinatawag na ________.
A. banghay
B. tema
C. pananaw
D. damdamin
10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______.
A. kilos at galaw ng tauhan
B. tagpuan at banghay
C. tagpuan at kapaligiran
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa iba’t ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag
ang sariling damdamin at saloobin sa pamamagitan ng mga
pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang makabansa.
339
GAWAIN 2.1: Timeline…Noon at Ngayon
Tingnan ang mga larawan ng manunulat sa p.139. Kilalanin mo at piliin
sa hanay A ang mga manunulat at hanay B naman ang kanilang akda na
isinulat at ilagay ito sa angkop na panahon na hinihingi sa timeline. Gawin sa
sagutang papel.
Hanay A Hanay B
• Ang Pagpupulis –
Trapiko ay Isang
Sining
• Paglalayag sa
Puso ng Isang
Bata
• Isang Dipang
Langit
• Lupang Tinubuan
340
Matapos mong makilala at maihanay nang wasto sa angkop na
panahon ang nasa bawat hanay sa Timeline, nais kong bigyan mo ng hinuha
ang mahahalagang tanong sa aralin sa tulong ng KWHL Sheet. Sagutin mo
muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-aralan
ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais mong Paano mo makikita Ano ang iyong
mo na? malaman? ang nais mong natutuhan/
(What do you (What do you want maunawaan? naunawaan?
know?) to find out) (How can you find (What did you
out what you want learn?)
to learn?)
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na
saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap
at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang
pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito
ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba
sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang
pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may
mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang
bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na
pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa
mahalagang tanong ng aralin.
341
Mga Gabay na Tanong
1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa
panahong ito?
Inalam lang natin sa mga gawaing ito kung ano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Makatutulong ang pagbasa sa sumusunod
na Maikling kuwento upang maunawaan ang aralin. Ngunit bago iyon,
mahalagang malaman mo muna kung sino ang sumulat ng akda.Upang
ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa natatanging
manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva
Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon tungkol sa kaniya gamit ang
sumusunod na Concept Map.
342
Kapanganakan:
Pamilya:
Larawan ni
Genoveva
Edroza-
Matute Mga Katangian:
Genoveva Edroza-Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na isinulat ni Gregorio C.
Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina
Anastacio B. Edroza at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa
kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal
sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-Oroquieta, malapit sa
karerahan ng kabayo sa San Lazaro. Hindi naglaon ay nakitira siya sa
Nasiyahan
kaniyang ka bang sa
ale—na kapatid iyong ama—doon
kaniyang nabatid sa atingHuertas,
sa Felix may-akda? Sa
Maynila
hanggang makatapos
pagpapatuloy, basahinngmo
elementarya. Nag-aral
na ang maikling siya nang
kuwento sa Santa
mayClara Primary
pag-unawa at
School (na naging P. Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary
pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa pagsasanay at isagawa ang mga
School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High
gawaing nasa bahaging ito.
School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine
Basahin at unawainngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino
Normal University
at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
343
PAGLALAYAG sa PUSO ng ISANG BATA
isiping baka hindi. Sa akin, siya'y hindi magiging isang binatang di-kilala,
isang ama, o isang alaala kaya ng Bataan. Sa akin, siya'y mananatiling isang
isipan ang kanyang mukha at ang kanyang pangalan. Nguni't ang buhay sa
lahat ay ang isang bagay na itinuro niya sa akin isang araw nang siya ang
lamang iyo'y mahahabag na sa kanya ang tumitingin. Kahit ang paraan niya
hindi siya hilingan ng gayon. Siya rin ang pinakahuling umaalis: naglilibot
muna sa buong silid upang pulutin ang mga naiiwang panlinis. Lihim ko siyang
kung tuwid ang bawat isa. At sa pintuan, lagi siyang lumilingon sa pagsasabi
344
ng "Goodbye, Teacher!"
mga kasamahan, ay naiisip kong alam na alam niya ang kanyang kapangitan,
Kahit na hindi siya marunong, maging kanya lamang sana ang halakhak at
kaligayahan ng buhay-bata.
mga iyon, ang paghihiwalay sa mga iyon upang itapat sa aking paa. Ang
kailangang sabihin sa kanya kung ano ang bibilhin - alam na niya kung alin
na siya agad. Sa tuwing may mga bagay na gagawin, naroon na siya upang
345
maliliit na bagay para sa akin, sa pagkaalam na may pagmamalasakit ako sa
nalulumbay.
bata. Nanukso na siya sa mga batang babae. Lalo siyang naging malapit sa
Mainit noon ang aking ulo, umagang-umaga pa. At ang hindi ko dapat gawin
magunita ngayon kung ano ang ginawa ng batang iyon na aking ikinagalit.
Ang nagugunita ko lamang ngayon ay ang matindi kong galit sa kanya, ang
346
ng upuan. Ngunit siya'y nagtungo sa huling upuan upang kunin ang aking
tsinelas, upang paghiwalayin ang mga iyon at itapat sa aking mga paa.
ayusin ang mga iyon sa lalagyan sa sulok. Pinagpantay-pantay rin niya ang
niya sa akin nitong mga huling buwan. Ang isa mang batang namulat sa pag-
din sa kawalan ng katarungan. Ngayo'y paalis na siya, ang naisip ko, nang
nang lumayo.
Ano ang ginawa kong ito? Ano ang ginawa kong ito? Ito ang
umalis na siya.
347
Nagbalik siya upang sabihin iyon sa akin.
348
GAWAIN 2.3.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Upang ganap na mataya ang iyong pag-unawa sa binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Gawin ito sa sagutang papel.
Pananalita Pananalita
Kilos Kilos
Damdamin Damdamin
349
9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan.
10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ang paksa o tema ng nasabing akda
sa buhay ng may-akda ng kuwento?
350
Isang halimbawa ng Maikling kuwento ang iyong binasang akda.
Maliban sa kuwento ng katutubong kulay na iyong napag-aralan sa Panahon
ng Komonwelt, may iba pang mga uri ang Maikling kuwento. Siyanga pala,
ang binasa mong akda ay isang halimbawa ng Maikling kuwento na nasa
uring kuwento ng tauhan. Handa ka na bang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol sa Maikling kuwentong ito? Kung gayon, basahin mo ang
kasunod na impormasyon.
bida.
uugali kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda
351
GAWAIN 2.3.1.d: Pananaw mo,Pananaw ko,Pananaw ng lahat
Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling
pananaw, pananaw ng ibang tao (kapwa kamag-aral, kaibigan) at pananaw
ng eksperto (maaaring kapanayamin nila). Gawin sa papel.
Sa pananaw ng
aking kaibigan...
Sa aking
pananaw...
352
GAWAIN 2.3.1.e: Pagkakaiba-Pagkakatulad
Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan?
Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin
sa Pamamaraan
353
Parang kailan lang, sampung taon na pala ang nakalilipas. Subalit sa
puso’t diwa ko ay parang kahapon lang. Isa ako sa nag-aaral sa kaniyang
paaralan. Ngayon, ganap na akong isang guro ng Filipino na sumunod sa yapak
ng isang gurong nagsilbing inspirasyon ng aking buhay. Minsan, pinuntahan ko
ang paaralang aking pinagtapusan kung saan siya nagtuturo upang mabisita at
personal na mapasalamatan. Ngunit pagdating ko sa paaralan, ang guwardiya na
nagbabantay ang aking napagtanungan. Ang tanong ko’y “nariyan ba si Ma’am?”.
Ang sagot niya “kaaalis lamang niya ng dumating ka.” Hindi man kami nagtagpo
sa oras na iyon, subalit sa puso ko natagpuan ko ang natatanging guro na
nagsilbing tanglaw sa landas ko.
354
Ang aspekto ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa
ASPEKTO NG PANDIWA
355
Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin,
katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo
ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan?
K W H L
Ano ang alam mo Ano ang nais mong Paano mo makikita Ano ang iyong
na? malaman? ang nais mong natutuhan/
(What do you (What do you want maunawaan? naunawaan?
know?) to find out) (How can you find (What did you
out what you want learn?)
to learn?)
Nalaman ko na ang ….
Naunawaan ko na…
356
Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong
paglalakbay para sa araling ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay maipakita
ang iyong pagkaunawa sa aralin sa pamamagitan ng pagtatanghal ng
masining na pagkukuwento o mga kauri nito tungkol sa mga pangyayari sa
kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga pangyayari sa
maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na gawain
para sa araling ito.
357
ng isang tao/mga tao sa kasalukuyan batay sa mga kraytirya: a) kaangkupan,
b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e)kaangkupan ng
tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa
pag-arte.
358
GAWAIN 2.3.2.b: Balik-tanawin…
Balikan mo ang ilan sa araling napag-aralan mo upang masagutan mo
ang dayagram.Gawin sa sagutang papel.
PANAHON
PANAHON NG PANAHON NG
MAIKLING KUWENTO NG
AMERIKANO KASARINLAN
KOMONWELT
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
PANAHON
PANAHON NG PANAHON NG
DULA NG
AMERIKANO KASARINLAN
KOMONWELT
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
Sang-ayon Salungat
Hanggang sa kasalukuyan
nananatili pa rin ang kulturang
Pilipino na masasalamin sa
dulang pantanghalan mula sa
Panahon ng Kasarinlan
Naging mabisang kasangkapan
ng mga manunulat sa
pagpapahayag ng kanilang
damdamin, saloobin, opinyon, at
karanasan sa Dula.
359
Nasagutan mo ba nang wasto ang mga tanong sa gawain? Kung hindi
ka tiyak sa iyong naging mga sagot, ipagpatuloy mo lamang ang iyong
pagtuklas sa bahaging ito ng aralin na makatutulong upang mapalawak pa
ang kaalaman mo tungkol sa dula gayundin naman sa kaugnay na wika nito,
ang pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat
Dionisio S. Salazar
Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for Drama and
360
GAWAIN 2.3.2.d: Hinuha Mo…Hinuha Ko
Basahin at unawain
SINAG SA KARIMLAN
ni Dionisio S. Salazar
MGA TAUHAN :
Tony ……………….. Binatang bilanggo
Luis ……………….. Ang kanyang ama
Erman ………………
Doming …………….. Mga kapwa bilanggo
Bok …………………
Padre Abena ………Isang pari ng bilibid
Miss Reyes ………… Isang Nars
Isang Tanod
PANAHON: Kasalukuyan
TAGPUAN: Isang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilangguan sa
Muntinlupa.
ORAS: Umaga
PROLOGO: Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa: Wakas at Simula …
Moog ng katarungan … Sagisag ng Demokrasya … Salaming
pambudhi … Palihan ng puso’t diwa…Waterloo ng kasamaan…
Hamon sa pagbabagong buhay …May mga maikling gayong dapat
361
hubdan ng maskara at sa sinapupunan nito kailangang iwasto ay
hayu’t talinghagang mamamayagpag at umiiring sa batas. Sa isang
dako’y may mga walang malay na dahil sa kasamaang-palad,
kahinaan, o likas na mapagsapalaran ay dito humahantong; dito rin
sinisikatan o nilulubugan ng Katotohanan at Katarungan… Marami
nang lubha ang mga pumasok at lumabas dito. Walang
makapagsasabi kung gaano pa karami ang tatanggap ng kanyang
tatak…May sala o wala, ang bawat pumasok dito ay kabuuan ng
isang marikit at makulay na kasaysayan…
362
susulyapan ang katabi) Nagapuyat ako kagab-i. Galaking sugat
n’ya.(Titingnan si Tony.) (Kikilos sa pagkakahiga at
mapapahalinghing si Tony.)
Doming : Kilala mo siya, Bok?
Bok : (Sabay iling) De-hin. Kung ibig yo gigisingin ko…
Doming : Ba, ‘wag!, (Makikitang kikilos si Tony.) O, ayan, gising na.
Tony : (Matapos huminga ng paimpit na waring ayaw ipahalata ang
nararamdamang sakit) M-ma—gandang umaga senyo…
Ernan : Gayundin sa ‘yo. Este, ano nga’ng - ?
Tony : (Mauupo; mahahalatang nagpipigil pa rin sa sakit) Tony ho’ng
pangalan ko. Tekayo!Kayo si Ginoong Ernani Alba, di ho ba?
Ernan : Ako nga.
Tony : Nababasa ko’ng inyong mga akda. Hanga ako senyo!
Ernan : Salamat, Tony.
Bok : (May pagmamalaki) ako gid, de-hin mo kilala? Di wan en only
Bok –alyas Thompson Junior. Big bos ng Batsi Gang. Marai
padrino. Yeba!… (Mangingiting makahulugan ang lahat.)
Tony : Haharapin si Doming; malumanay) Kayo?
Doming : Doming hang palayaw ko. Walang h-alyas .
Bok : (Kay Tony) OXO? … Sigue – Sigue? … Bahala na? … Pawang
iling ang itutugon niTony.) Beri-gud Ginsama ka a ‘ming Batsi
Gang, ha?
Tony : Salamat, Bok. Pero sawa na ‘ko sa mga gang, sa mga barkada.
Dahil sa barkada’y –heto, magdadalawang taon na ‘ko dito sa
Big House.
Ernan : Mukhang makulay ang … Pewede ba Toning kahit pahapyaw
ay ibida mo sa ‘min ang iyong buhay?
Bok : (Bago makapangusap si Tony) Holdi’t,Tony boy! … Ba’t
nagalaslas ang imong tiyan,ber? At… teribol yang blakay mo.
Yawa.
Doming : (Mapapansin ang pangagasim ng mukha ni Tony) Makakaya
mo ba,Tony?
Tony : (Tatango muna bago umayos ng upo) Pumuga sina Silver Boy
kagabi.Nang hindi ako sumama’y sinuntok ako. Mabuti kanyo’t
nailagan ko’ng saksak dito (sabay turo sa kaliwang dibdib),
kundi’y … nasirang Tony na ‘ko ngayon. Pero ang di nailaga’y
yung sakyod ni Pingas … Nagpatay-patayan lang ako kaya …
Aruy!
363
Ernan : Sa narinig kong usapan ng nars at tanod kagabi ay tatlo ang
napatay. Tila lima ang patawirin. Ang iba’y nahuli. (Sa sarili)
A,kalayaan, sa ngalan mo’y kay raming humahamak sa
kamatayan ! (Kay Tony ) mabuti’t tumanggi ka, Tony, kundi’y …
‘tay kung masakit ‘yan ay saka na.
Tony : Huwag kayong mag-alala, kaya ko ito … (Hihinga muna nang
mahaba.) Mula nang madala ko rito, e nag-iba na’ng takbong …
Naisip kong walang ibubungang mabuti ang kasamaan …
Malaki’ng utang na loob ko ke Padre Abena … sa aking
pagbabago… Totoo nga naman, walang utang na hindi
pinagbabayaran …. Me parusa sa bawat kasalanan!
Ernan : (May paghanga) May sinasabi ka, Tony!
Bok : (Ngingiti – ngiti habang nakikinig sa pahayag ni Tony; sa
himig nagmamagaling) No dais, Tony, kun sila malalaki
naganakaw milyun –milyun, ba. Sigi lang, ‘adre. Basta mi lagay.
Basta mi padrino!
Tony : Me relihiyon ka ba, Bok?
Bok : (Tatawa habang sumasagot; pauyam) Reliyun? Wala kwenta
‘yan. Hm, dami, dami nagasimba, pero ginluluko sa kapwa. Dami
gadasal, pero gin-nakaw, gin-ismagel,yawa.
Doming : Mabuti pay ‘way na tayo maghusap tungkol sa relihiyon.
Ernan : May katwiran si Doming. Ang paksang relihiyon ay
masyadong kontrobersyal. Paris ng iba’t ibang ismo, kaya … di
dapat pagtalunan.
Tony : Pero, Mang Ernan, ba’t tayo matatakot magtalo? Kung
walang pagtatalo, walang pagkakaunawaan. Kung walang
pagkakaunawaan, walang pagkakaisa. Ang mga taong di
nagkakaisa’y pirming nag- aaway.
Ernan : Tama ‘yan. Ngunit ang pagtatalo’y dapat lamang sa taong
malaki ang puso; hindi sa mga maliit ang pinagkukunan. Pero …
pinahahanga mo ako, Tony! Nag-aaral ka ba ng batas? Ba, may
kakaibang tilamsik ang iyong diwa.
Tony : Elementarya lamang ho ang natapos ko.
Doming : Kasi nga naman hasa mo habugado ka kung magsalita.
Bok : Ber, ber, mga pare! ‘Yung istorya ni Tony!
Tony : Iimbitahin kita , Bok, isang araw, sa klase namin nila Padre
Abena. Marami kang mapupulot doon. At pakikinabangan.
Tiyak.
Bok : No ken du! Kun naytklab pa, olditaym!
Tony : (Matapos makitang handa na ang lahat sa pakikinig sa kanya)
Buweno…Ako’y buhay sa ‘sang karaniwang pamilya sa Tundo.
364
Empleyado si Tatay. Guwapo siya. Pero malakas uminom ng
tuba. At mahilig sa karera. Napakabait ng Nanay ko. Kahit
kulang ang iniintregang sahod ni Tatay e di siya nagagalit,
paris ng iba. ‘Sang araw e nadiskubre ni Nanay ang lihim ng
Tatay ko; meron siyang kerida . Natural, nag-away sila …
Umalis si Tatay . Iniwan kami. Awa naman ng Diyos e natapos
ko rin ang elementarya. Balediktoryan ako…
Bok : (Sisingit) Balediktoryan? Siga ka. Yeba!
Tony : (Magpapatuloy matapos ngitian si Bok) Namatay ang solo
kong kapatid na babae. Malubha si Nanay. Naospital siya…
Naghahanapbuhay naman ako. Pero, kulang din, kasi mahal ang
lahat … Nakakahiya pero … dahil sa barkada’y natuto akong
mandukot, mang – agaw, magsugal. Naglabas-masok ako sa
Welfareville … Inilipat ako dito pagkatapos … Santaon na lang
ang natitira sa senten’sya ko… A, ang tatay ko ang may sala ng
lahat! … Mabuti nama’t idinistino ako ni Direktor sa ‘ting
library. Nakapagbabasa ako roon. Mahilig akong magbasa ng –
Ernan : Magaling. Ang pagbabasa’y nakapagpapayaman ng isip. Sabi
nga ni Bacon ay “Nakalilikha ng tunay na lalaki ang
pagbabasa…”
Tony : Mahilig din ho akong magsulat.
Doming : Teka muna, Tony! Hanong nangyari sa Tatay mo?
Tony : Mula nang umalis siya’y di na namin nakita. O nabalitaan
kaya. Kinamuhian ko siya nang labis.
Ernan : Huwag naman. Hindi tama ‘yan. Ang ama ay ama kailanman.
Doming : Kung magkita kayo, hanong gagawin mo?
Tony : Ayoko na siyang makita pa!
Bok : Gaisip ko reliyuso ka. Ba’t ngani…?
Tony : ‘Di ba maliwanag? Si Tatay ang nagwasak ng aming tahanan.
Siya’ng dahilan ng pagkaospital ni Nanay. Ng pagkamatay ng
aking kapatid… ng aking pagkakaganito!
Ernan : Kung sabagay ay madaling sabihing “lumimot at
magpatawad.” Subalit may kahirapan itong isagawa.
Gayunmay’y walang hindi napag-aaralan, kung talagang ibig.
Ako? Di ninyo naitatanong ay nagawa ko ring patawarin ang
mga naghangad ng aking pagbagsak.
Tony : Malaki ang inyong puso, Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw
ng inyong puso. Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw ng iyong
tingin. Pambihira kayo.
Ernan : Salamat, iho. Ngunit alam mo bang ang pinakamabigat kong
kasawian ay ang di pagkakaroon ng anak?
365
Tony : Biyudo kayo?
Ernan : Hindi, buhay ang aking asawa. Mabait siya. Maunawain.
Mapagmahal. Mapagkakatiwalaan. Pero ang mag-asawang
walang anak (Magbubuntunghininga) …napaka … hindi ganap
ang kanilang kaligayahan.
Doming : Hilang taon na kayo, Mang Herman?
Ernan : K’warenta’y singko na.
Bok : Tsiken pid! Ang akin lolo, sisenta na, gaaanak pa.
(Maikling tawanan.)
Tony : Ga’no na kayo katagal dito, tabi ? …
Ernan : Nakakaisang taon na ako. May isa pa. Alam n’yoy kuwestiyon
de prinsipyo ang ipinasok ko rito. Binayaran ko lang yung
multa. – na sabi nga ni Bok ay tsiken pid lang – ay ligtas na ‘ko
sa pagkakabilanggo.
Tony : E bat naman kayo namultahan?
Ernan : Kakaiba ang aking pagkamakabayan. Isang araw ay sinunog
ng isang kapisanang pinangungunahan ko ang maraming aklat
na imoral, mga aklat kasaysayang mali-mali ang mga ulat, mga
nobela, komiks at magasin at iba pa na nakaw lang sa iba ang
nilalaman… Nahabla kami. At namultahan ng hukuman. Dahil
nga sa prinsipyo’y inibig ko pang pabilanggo. Malaya naman
akong nakapagsusulat dito, kung sabagay.
Tony : Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
ibig sulatin kasi, e.
Ernan : Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakikilala
ang batong may mataas na uri … Ituturing kitang parang
tunay na anak. Mapapamahal ka rin sa king mabait na
maybahay… Meron din kaming ilang ari-arian … pag-aaralin ka
namin.
Tony : Ke buti n’yo! . . . Me pangako rin si Padre Abena. Pag – aaralin
din daw ako. Pero…nakakahiya na atang pumasok sa klase.
Baka tawanan.
Ernan : Ang karunungan, iho ay walang kinikilalang edad. Ang totoo’y
walang katapusan itong pag-aaral ng buhay ng tao.
Tony : Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
Ernan : Ang dunong ay yaman, ikaw, hagdan, kapangyarihan. Walang
marunong na nagkakaanak ng alipin.
Tony : Wala ring kuwenta ang masyadong marunong. Paris ni Rizal,
binaril –
Ernan : Iba ang kanyang panahon, iho. Pasalamat tayo’t dahil sa
kanyang pambihirang katalinuhan ay nabago ang takbo ng
366
ating kasaysayan. Kailangan natin ang marunong na lider, Tony.
Yaong taong matalino na’y makabayan pa. Hindi gahaman sa
salapi’t karangalan. Hindi mapagsamantala yaong walang
colonial mentality.
Bok : Kalunyal mantiliti? Anu ‘yun?
Ernan : Diwang alipin, Bok. Pamamanginoon sa mga dayuhan. Walang
sariling paninindigan.Wal- (Kagyat na matitigil dahil sa
naririnig na takatak ng sapatos.) Bantay!… (Habang dumaraan
ang may edad nang tanod ay walang imik sa magkakasama.)
Bok : (Pagkatalikod ng tanod) Pwee, dedoso pang bu-ang! Gaisip
seguro magatakas tayo.Yawa. (Tawanan) Pano ngani?… Mi
trangkaso… Lumpo (Titingnan si Doming) …Almoranas
(Susulyapan si Mang Ernan) . . . Galaslas ang tiyan?
Ingungususo si Tony.Tawanan na naman.)
Tony : Maiba ‘ko, Mag Ernan. Ba’t kayo naospital?
Ernan : Hindi naman.
Doming : Sang tanong, Mang Ernan. Nagagawa bang makata?
Ernan : Isinisilang sila, Doming …. Maalala ko nga pala! Di ba’t ikaw
Tony ang tumula nang dumalaw itong minsan ang Presidente?
Tony : Ako nga ho.
Ernan : Ang binigkas mong tula’y –
Tony : Pilipinas, ke gandang tula. Alam kong kayo’ng gumawa niyon.
Ernan : Ibig kong malaman mo na ang tulang iyo’y kasama sa lalabas
kong aklat ng mga piling tula… kabilang na roon ang mga
sinulat ko rito.
Doming : Hanong pamagat?
Ernan : Sinag Sa Karimlan.
Tony : Sinag sa Karimlan? Wow, gandang pamagat! Bagay na bagay
sa saaa … atin dito! Kelangan ng mga nasa dilim ang sinag. Ang
liwanag!
Ernan : Walang taong hindi nalalambungan ng dilim. Lubhang
makapangyarihan ang karimlan! Subali… naitataboy ang dilim!
Tony : Sana’y mabasa ko ‘yon!…
Ernan : Bibigyan kita ng sipi. At marami pang iba.
Bok : (Nakahahalataan ng pagkabagot kapag pangkaisipan na ang
paksa)Ber, ber, Doming! Gin istorya mo naman pare….
(Titingnan at tataguan ng iba si Doming, bilang pagayon sa
pahiwatig ni BOK)
Doming : Ako’y ahente ng seguro. Malakas ang aking komisyon. Sang
haraw, buat sa hisang prubins’ya hay muwi ako dail sa bagyo.
Magugulat pero matutuwa ning asawa o, sabi ko. Sa kusina
367
hako nagdaan. Pero hanong nakita ko? Sus, hang asawa ko’t
matalik na kebigan hay…Uling-uli ko sila . Nagdilim hang aking
tingin … Binaril ko’ng traydor nang tumalon sa bintana…
Napatay ko siya. (Mapapasandal sa dingding pagkatapos).
Tony : At nabilanggo ka dahil doon? Bakit ganon?
Doming : Hewan ko nga ba. (Magbububuntunghininga)
Ernan : Nakikiramay kami sa ‘yo, Doming …. Alam mo Tony, ang
bilangguan ay hindi lamang para sa mga nagkakasala . Ito’y
para rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kawawa. Sa walang
malakas na naa…padrino, sabi nga ni Bok.
Bok : (May pananabik) Ber, ang imong waswas ? Seksi?
Doming : Para sa haki’y siyang pinakamaganda sa ‘ming bayan. Kinuha
s’yang mag-hartista. Marami kong naging karibal sa kanya!
Tony : “Tapat ang puso mo’t di nagunamgunam na ang paglililo’y nasa
kagandahan ” Sino nga, Mang Ernan, ang nagsabi niyon?
Ernan : Si Balagtas, iho, ang “Sisne ng Panginay”
Doming : Hang sama, ng loob ko’y ‘yung pinakamatalik ko pang kebigan
hang…(Haharapin si Tony.) Binata ka pa, Tony, hano? … Ikaw,
Bok, binata rin? ‘Wag kayong pakakasal sa masyadong
napakaganda.
Bok : A, p’wee sa akon gano. Todas lahi sila lahat pag ako ginaliko,
hm…
Ernan : Kaya nga salungat ako sa sinabi ni Keats na “A thing of
beauty is a joy forever.” Dahil sa kagandaha’y daming tahanan
ang nawasak at patuloy na mawawasak. Daming
pagkakaibigang napuputol. Daming kataksilang nangyayari! ….
Kung totoong nagbibigay ng inspirasyon ang kagandahan,
totoo ring lumalason ito. Pumapatay!
Bok : Asan ngayon ang imong misis Dom?
Tony : Magsasama kayo uli? Paglabas mo?
Doming : Indi na. Hisinusumpa ko!
Bok : Ilan ang imong anak? Sino gid gaalaga?
Doming : Wala. “Yung panganay namin ay namatay sa eltor.
Ernan : Tungkol sa kaibigan. Sadyang mahirap silang harapin. Lalo na
ngayong namamayani ang diwa ng materyalismo. Ng
pagpapalaluan. pagkukunwari. Ba, kakailanganin ang maraming
Diogenes! (Dahil a hindi lubos na maunawaan ni Bok ang
marami sa kanyang naririnig, mahihiga na siya’t magbabalot
ng kumot.)
Tony : Pa’nu hu makikilala ang tapat na kebigan?
368
Ernan : Maraming paraan diyan. Subalit ang pinakamabuting
pagsubok ay sa mga oras ng kagipitan. Ng pangangailangan.
Nang pangungulila. Walang pagkukunwari ang tapat na
kaibigan. Lagi siyang handang magbigay. Magpakasakit.
Tony : Paris ni Damon at Pityas, ano ho ? … Ba’t nga kaya
napakaraming mapagkunwari? Ke raming marumi na naglilinis-
linisan . At meron pang kaya lang nagbibigay e dahil me
inaasahang tubo o gantimpala. May –
Ernan : “ – nagmamalukong ay kubaw; may nagmamatulis ay pulpol.”
Tony : Me kunwari’y nagkakawanggawa, pero saan ba’y ibig lang
maperyodiko ang kanilang retrato o pangalan.
Ernan : Kaya nga kaibigan natin ang moral regeneration pagbabagong
–buhay.
Doming : Napapansin kong alos pare-ong pare-o hang takbo ng hisip
mo, Tony , ke Mang Ernan.
Tony : P’wera bola, Doming! Malayong – (Mauuntol ang sasabihin
dahil sa paglitaw ni Padre Abena ) Aba si Padre Abena !
Magandang umaga po Padre.
P. Abena : Magandang umaga sa inyong lahat. (Karaniwan lamang ang
taas ni Padre Abena. Isa siya sa pari ng Bilibid. Mag-
aapatnapu na siya, Maamo ang kanyang mukha at malamig ang
tinig. Nakasutana siya. At nakasalamin habang lumalapit )
Tony, totoo bang? … may sugat ka sa tiyan ! .. sa braso! May
blak-ay ka!
Bok : (Maliksing babangon) kondi magapatay-patayan ‘yan, Padre
tay-pa na .
Tony : Totoo po’ng sabi ni Bok, Padre. Ganon nga ‘ng ginawa ko kaya
lang iniwan ng mga tigasin.
P. Abena : Laking pagsisi ngayon ng mga nabigong mapupusok.
Tony : Sadyang walang unang sisi, Padre, E-e-e- … pa’no po ngayon ,
Padre maaabsen ako sa ‘ting klase?
P. Abena : Ow, huwag mong intindihin yun, anak. Ikaw naman ang
pinakamarunong sa lahat, a…Natutuwa ako’t hindi ka naganyak
sumama kagabi.
Tony : Padre, hindi ko mamantsahan ang inyong pagtitiwala sa ‘kin!
Gayundin ang ke Direktor.
P. Abena :Salamat, anak. Huwag kang makalimot sa Diyos Ang
tumatawag ay dinirinig. Ang napakupkop ay tinatangkilik.
Tony : Padre, ke buti-buti n’yo ! … Siyanga pala, si Mang Erna’y ibig
ding …Wala raw silang anak.
369
Ernan : (Maagap) Totoo, padre, ang sinabi ni Tony. Gayunma’y kung
may usapan na kayo’y… Padre, kami ng maybahay ko’y labing
limang taong umasa, nagnobena, namintakasi upang magka-
anak, subalit…Aywan ko ba kung bakit agad akong nagkaamor
kay Tony.
P. Abena :Talagang isa sa marami ang batang iyan . Masunurin siya.
Matulungin.Mapagkakatiwalaan at matalino. Balak ko sanang
pagpariin siya dangat ibang kurso ang kanyang ibig.
Natutuwa ako’t kayo’y –
Tony : Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-amahan?
P. Abena : Bakit hindi ? Mabuti nga’ng gayon at maraming titingin sa
‘yo. Pagdating naman ng araw ay… kagustuhan din ng tatay mo
ang mangyayari.
Tony : (Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre Sinabi ko na
senyong wala ‘na akong Tatay!
P. Abena : Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang … A,
‘di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony : Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena : Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
maggagagalaw at nang hindi dumugo. (Sa bahaging ito’y
aalingawngaw ang isang malakas na pagpapagibik buhat sa
ibang panig ng ospital. Matatahimik ang lahat at makikinig
sana) “Tubig! Tubig! Mamamatay na ‘ko sa uhaw! Tubiggg!
P. Abena : Diyan nga muna kayo at titingnan ko lang kung sino ang
nagpapagibik na ‘yon.(Susundan ito ng alis .)
Lahat : Adyos, Padre.
Tony : ( Sa sarili) Ke bait niya. Salamat at nagkaroon ang bilibid ng
paring tulad niya …Matutupad din ang pangarap kong
makapag-aral … kung sakali…
Ernan : Sadyang mabait si Padre Abena. Sana’y paris niya ang lahat
ng alagad ng pananampalataya … Pero, tingnan mo, Tony: sa
karamihan ng kanyang gawain ay hindi mo siya makakapiling sa
lahat ng oras, samantalang ako … Tuturuan kita ng pagtula. Ng
pagsulat. Pananalumpati. Pag – aaralin kita hanggang ibig mo.
Kailangan naming mag-asawa ang tagapagmana.
Tony : Paumanhin ho, Mang Ernan… Bukod sa makata, ano ho ba’n –
Ernan : A, ako’y peryodista. Propesor din ako sa isang unibersidad sa
Maynila. Kaanib sa ilang samahang pangwika, pangbayan,
pangkultura … May malaki akong aklatan –magugustuhan mo
370
…. Guro naman sa piyano ang aking maybahay. Magkakasundo
kayo. Teka, ayan na’ng ating butihing angel! ((Titigil sa
pagsasalita pagkatanaw sa pumapasok na nars. Magbibigay
galang ang lahat. Ilalapag ng simpatika’t batang-batang nars
ang lalagyan ng mga gamot. Isa-isa niyang titingnan ang
temperatura ng naroong apat na pasyente. Hindi iintindihin
ang may paghanga’t pagnanasang tinging iniuukol sa kanya –
lalo na si Bok. Alam niyang sa kaharian ng mga lalaki, ang
pangit mang babae ay nagiging pulot gata. Aalis siya
pagkabigay ng kaukulang gamot sa mga may karamdaman)
Bok : (pagkatalikod ng nars) Wow! Talagang da-magan si Miss
Reyes! Kung magaibig lang siya ngani sa akon, pero …
ginsama ang akon record. Yawa.
Tony : Bok, si San Agustin , bago naging santo ay naging isang
pusakal munang magnanakaw … Tandaan mo’to, Bok. Higit na
marangal ang masamang bumuti kaysa mabuting Sumama.
Bok : Galalim man ang imong Tagalog!
Ernan : Malay natin, baka maging santo ka rin, Bok (Tawanan)
Bok : (Matatangay na rin ng biruan) Tama ka Mang Ernan. San Bok
(pagdadaupin ang mga palad sa tapat ng dibdib, titingala ng
bahagya at pipikit ) … santo santo gid ng mga holdaper! ..
Nakakahiya, yawa. (Tawanan na naman.)
Ernan : P’wera biro, napansin kong may ibig sabihin ang tinginan ni
Tony at Miss Reyes. Lalaban ako ng pustahan na …
(Haharapin si Tony.) Magtapat ka Tony, may pagkakaunawan
na kayo ni Miss Reyes, ano? (Ngingiti lamang ng
makahulugan si Tony at ang palihim na pag-sang-ayon sa
pamamagitan ng pagtaas ng kilay ay mapapansin din nina Bok
at Doming.)
Bok : Jackpot ka, Tony boy! Tsk, tsk, talaga man materyales
pwerte si Miss Reyes. Inggit ako sa imo.
Doming : Listo ! Ayan na naman hang-tay-ban! Darating ang dati ring
tanod.)
Tanod : (Sa may pintuan) Antonio Cruzada!
Tony : (Itataas ang kanang kamay) Sir!
Tanod : Miron kang bisita, adding.
Tony : Bisita? Asan Sir? Sino ho siya? Kilala ba n’yo sir?
Tanod : Iiling at susulyapan si Mang Ernan) Siguro sing, idad sa
kanya.
Doming : Kuwarentay singko.
Tony : Papunta na ba rito, sir?
371
Tanod : Wen adding. (Aalis. Lalabas sa pintuang pinapasukan.)
Tony : (Kunut-noo) Sino kaya ‘yon? … Ba, siya ang una kong dalaw sa
loob ng dalawang taon.
Ernan : Baka … Tatay mo na ‘yun, Tony)
Doming : Baka naman hisang kamaghanak.
Bok : (Mapapabangon na naman) G’wapo bang imong derpa? Paris
moTony?
Tony : (Dahil sa pag-iisip ay hindi mauunawaan ang tanong ni Bok;
sa sarili) Pa’no niya malalamang narito ako? …. Anim na
taon!… City Jail … Welfareville … Muntinlupa… Imposible!
Hindi. Hindi maaaring siya! (Halos pasalubong) Huwag Mo
pong itulot,Diyos ko!
Ernan : Sino man’yon ay may kapit siya. Kung di’y ‘di siya makatutuloy
dito. Ayun! Siya na Siguro ‘yung dumarating! (Papasok si
Mang Luis, ang ama ni Tony. Kasama niya ang dating tanod.
May kataasan si Mang Luis, nakasalamin siya ng may kulay.
Mababasa sa kanyang anyo na siya’y dumanas o dumaranas
ng maraming suliranin. Isang manhid na barong tagalog ang
kanyang suot. Sunog ang kanyang balat, gayun may halata rin
ang kanyang kagandahang lalaki. Mag-aapatnapu pa lamang
siya subalit mukha nang lilimampuin. Pagagalain niya ang
kanyang sabik na paningin. Pagkunwa’t ituturo naman ng
tanod para sa kanya ang pinaghahanap na hindi kaagad
mamumukhaan. Pagtatama ng kanilang tingin ang anaki
nakatanaw ng multo si Tony. Akibat ng matinding tuwa at
pananabik ay pasugod na lalapit ang ama sa anak.)
Luis : (Madamdamin) Tony, anak ko! …(Walang imik na pagyayapos
ang tila natatandaang si Tony. Magpapalipat-lipat ang kamay
ng naluluha sa galak na ama sa buong katawan ng mutyang
anak. Pagkaraan ng ilang saglit sa gayong ayos ay pabigla at
walang kibong magwawala si Tony. Kahit nakararamdam ng
kirot at tatayo siya’t uurong ng ilang hakbang. Tutop niya ang
sugat sa tiyan. Tiim ang kanyang mga bagang, may apoy sa
mata at iaalon ang kanyang dibdib. Mapapansin ni Mang Luis
ang mga sugat at “black-eye” niya.)
Luis : Anak ko, napano ka? (Hindi rin tutugon si Tony. Patuloy ang
pananalim ng kanyang sulyap, ang panginginig ng kanyang
ugat sa kalamnan ng kanyang panga, ang paninikip ng kanyang
dibdib. Samantala’y walang kibuan ang lahat, bagaman
mataman silang nagmamasid at nakikiramdam)
372
Luis : Tony, magsalita ka, anak ko. Hindi ka ba natutuwang ako’y
makita? Pagkaraan ng may anim na taon? (Buhat sa
kinatatayuan ay hindi rin iimik o titinag si Tony. Unti- unti
siyang lalapitan ng ama.)
Tony : Huwag! Huwag kayong lalapit! Huwag!
Luis : (Matigigil!) Anak, di mo ba … Ako ang Tatay mo…
Tony : (Palibak) Tatay? … Hm, ang nakilala kong ama’y anim na taon
nang p-p patay !
Tony : Sayang lang ang inyong pagod!
Luis : Lalapit pa ng isang hakbang; titigil) anak, patawarin mo ‘ko…
Tony : Inuulit ko: wala na akong,, ama! …. (Lilingon sa gawi ng
bintana.) Mula nang iwan n’yo kami dahil sa ‘sang –
Tony :(Magpapatuloy na hindi alumana ang sinabi ng ama) Dahil sa
kerida’y sapin-saping hirap ang aming dinanas …lalo na’ng aking
Nanay … Pati pag-aaral ko’y natigil …Ano’ng gagawin ko? Me
sakit si Nanay … Me sakit si Baby … Nagkasangla-sangla kami
… At nang lumao’y wala nang ibig magpautang sa ‘min … ‘Sang
araw e napilitan akong …Nang– agaw ako ng bag. Nahuli ako.
Nagmakaawa ako at pinatawad naman. Subalit …. nang
dumating ako sa - amin ay … (mababasag ang tinig) patay nang
kapatid ko! Sa tulong –
Luis : Nahihilam na sa luha) Tony, husto na ! … U-utang na loob …
A-a alam ko na’ng lahat! …
Tony : (Hindi rin papansinin ang samo ng ama) Sa tulong ng mga
kapitbahay e nailibing din si Baby… Naospital si Nanay …
Walang ibig kumupkop sa ‘kin … Baka raw me T.B. rin ako …
Ako’y naging kanto boy, nabarkada, hanggang … Natuto ako ng
iba’t ibang paraan ng pagnanakaw … Natikman kong matulog
nang walang unan …magtago sa ilalim ng tulay …
Bok : (Mabilis na papatlang) Tsiken pid ‘yan, Tony!
Tony : (Wawalaing – bahala si Bok) Subalit me wakas ang lahat …
Mula sa city jail e nalipat ako sa Welfareville. Naglabas-
masok ako ro’n … Nang magdisiotso ako’y heto
…Magdadalawang taon na ‘ko rito … (Hihinga ng mahaba at
malalim . Tutop pa rin ng kaliwang kamay ang sugat. Biglang
haharapin nang tuwiran ang lumuluha’t mistulang korderong
ama. Makapangyarihan.) Kayo na dapat kong tawaging ama ay
tinatanong ko: Mangyayari kaya ang nangyari sa ‘ming mag-
iina kung kayo’y tumupad senyong tungkulin?…
Luis : H-hindi ko na – hindi ko na kayo iiwan … K-k kelanman !
Tony : Pangako, hm … Daling sabihin, daling sirain…
373
Luis : Nagbalik ako upang – upang pagsilbihan kayo habambuhay …
Tony : (Patuya) Ba’t di kayo bumalik senyong magandang kerida?
Luis : (Lipos pagpapakumbaba) Iniwan n’ya ako – ang taksil! – nang
hindi ko na masunod ang kanyang kapritso … Salamat sa
kanyang ginawa at nagliwanag ang nalabuan kong isip. Ngayo’y
–
Tony : Huli na ang lahat!
Luis : Ang sakit mong magsalita, anak…alam mo bang limang buwan
kitang pinaghahanap?… At nang malaman kong narito ka’y
nilakad kong … Nangako si Senador Bigat na mabibigyan ka
ng parole.
Tony : (Dahil sa ibang iniisip ay hindi maunawaan ang huling sinabi
ng ama) Ewan ko kung si Nanay e buhay pa o patay na.
(Pasigaw naman) Kayo! Kayo ang sanhi ng kanyang kasawian!
Aru-aruuuyyy!
Luis : Buhay ang nanay mo, anak. Nagkita na kami. Magaling na siya.
Tony : Magliliwanag ang mukha) Buhay! Salamat sa Diyos!
Luis : (Hindi mapapansin ang sariwang dugo sa kamay ni Tony)
Pinatawad na n’ya ako. At nagkasundo nga kaming hanapin
kita. Anak, magsama-sama tayong muli!
Tony : Mahal ko si Nanay, ngunit kayo… Ibig ko pang mamatay kesa
sumama sa senyo!
Luis : (Mawawala ang pagtitimpi at paghaharian ng damdaming –
ama. Isang matinding sampal ang ibibigay kay Tony). Durugo
ang bibig ng huli. Sa bahaging ito’y nganingani nang lundagin
ni Bok si Mang Luis danga’t makakambatan siya ni Mang
Ernan na huwag manghimasok. Sa sandaling ito’y nakatalikod
naman at nasa may labas ang tanod. Mapagwawaring ang
nagawang kabiglaan, mabilis na lalapitan ang anak. Iigtad
naman si Tony.) Patawarin mo ‘ko, anak!
Tony : (Matapos pahirin ang likod ng palad and dumudugong bibig)
Lalo lamang ninyong pinalalayo ang ating daigdig! (Mabilis na
tatalikod.) (Tigib-pagsisisi at panunumbat sa sarili, walang
malamang gawin o sabihin si Mang Luis. Naroong pisilin ang
mga kamao; naroong muling tangkaing lapitan ang
nagmamalaking anak; tanawin sina Mang Ernan na parang
nagpapahabag at nagpapatulong. Wala namang imikan ang
nangamamasid. Pagkuwa’y walang kibong lalabas. Titigil sa
may pintuan. Titigil sa may pintuan upang linguni’t pag-ukulan
ng may pagmamahal sa titig si Tony. Wala namang kamalayan
ang nagugulumihanan ding si Tony sa mga ikinikilos ng
374
kanyang ama. Muling babalikan ni Mang Luis ang nakatungong
bunso subalit hindi maisasagawa ang balak na pagyapos dito.
Mapapabuntunghininga na lamang at tiim-bagang na aalis.
Magkakatitigan sina Mang Ernan, Bok at Doming. Pagkalipas
ng ilang saglit ay dahan-dahang nauupo sa gilid ng kanyang
teheras Si Tony. Kagat niya nang mariin ang kanyang labi.)
Ernan : (Malumanay subalit madamdamin) Ang buhay, Tony, ay
batbat ng iba’t ibang uri ng pagsubok. Ang tagumpay, kaya
lalong tumitingkad ay dahil sa kakambal na pagpapakasakit.
Ang lalaking tumatakbo sa mga pagsubok at hamon ng
tadhana ay pinagtatampuhan ng tagumpay.
Tony : Mang Ernan, kayo man ang nasa lugar ko’y –
Ernan : Nauunawan kita, iho. (Titindig at aakbayan si Tony. Mahihipo
ang dugong nagmumula sa sugat sa tiyan.) Dumudugo ang
sugat mo! (Kay Bok) Pakitawag mo nga ang doktor…(Kay
Tony) Mabuti’y mahiga ka. Siguro’y maaampat ‘yan.
Tony : (Habang nahihiga) Walang anuman ito Mang Ernan.
Bok : (Nakaupo pa rin subalit nakabalabal na ng kumot)
Hm… tsiken pid ‘yan.
Doming : Sabagay, hakuman ‘yang nasa lugar ni Toni’y – hewan ko nga
ba…
Bok : Bilib gid ako sa imo… Gas-mati ka. Y-y-yeba! ….
Ernan : (Habang bumabalik sa kanyang teheras; sa sarili) A, kung
masusunod lamang ng mga tao ang Panalangin ni San Francsico
ng Asisi, sana’y –
Tony : Biglang mapapabangon pagkarinig sa tinuran ni Mang Ernan)
Pagkaganda –ganda nga ng “Panalangin ni San Francisco” …
Bathala, gawin Ninyo akong … kasangkapan … Kung saan may
galit –
Ernan : (Maagap) Bayaang nakapaghasik ako ng pag-ibig. Ang isang
maganda pang bahagi’y ‘yung … “Nasa pagbibigay ang ating
ikatatanggap … nasa pagpapatawad ang ating kapatawaran … “
Tony : (Mabilis) Mang Ernan… Madali ngang sabihing “Lumimot at
magpatawad, “ ano ho? Pero, ar – ruyyy … (Mapipikit at aasim
ang mukha. Hahawakan ang sugat sa tiyan.)
Ernan : (Makikitang sa pag-aangat ng kamay ni Tony ay punung-puno
yaon ng dugo) Tony!(Kagyat na nalalapitan ang binata at
pagyayamanin.) Doming! Bok! Pakitawag n’yung doktor! O nars!
Madali kayo! …
Bok : Hindi pa rin mababakla; hindi titinag) Bals –wals ‘yan!
375
Doming : (Patikud–tikod na lalabas subalit doon pa’y sisigaw na) Nars!
Nars! Narrsss!…(Muling darating ang nars na nakarinig sa
malakas na sigaw ni Doming. Agarang lalapatan ng pampaampat
ng dugo ang sugat ni Tony. Samantalang nagamutan sila ay
siya namang paglitaw sa may pintuan ng magkasamang P.
Abena at Mang Luis.Walang imik silang magmamasid.)
Nars : Sariwa pa’ng sugat mo, kaya huwag ka munang magsalita nang
malakas. At huwag kang maggagalaw ha, Tony?
Tony : Paglabas ko rito’y pupunta ‘ko senyong bahay, ha, Lyd?
A, Miss Reyes pala!
Nars : Sabi na’t puwera muna ang salita. Pag sinuway mo ‘koy …
Sige ka, hm…
Tony : Okey. (Pipikit dapwat muling didilat. Masusulyapan si P.
Abena. Magpapalitan sila ng ngiti.)
Nars : O, hayan , tapos na. Be good, ha, Tony? Promise? Tatango
ang binata; hahanda siya sa pag-alis.)
Tony : Maraming salamat, L-Ly – Miss Reyes. Hindi kita malilimot
kelanman ! Alam mo na iyan … matagal na. ( Hindi pa rin
nakikita ni Tony ang ama sapagkat natatakpan ito ng
papalapit na pari.)
P. Abena : Magkakilala pala kayo ni Miss Reyes …. Mabait at masipag
ang batang ‘yan. Paris mo…
Tony : Siya nga po ang babaing handa kong …
Bok : (Makahulugan ang ngiti) tingin ko’y ayos na Silang dal’wa,
Padre.
P. Abena : Hindi masama Pabor ako. Saglit na titigil; kay Tony, sa ibang
tinig) Anak, ang tatay mo’y … nagkita kami. nakiusap siyang -
Tony : Malilimutan ang lahat; mapapabagong bigla’t puputulin ang
pagsasalita ng kausap) Padre! … Na naman? (Hindi
mangungusap si P. Abena. Marahan na lang siyang
mapapailing; subalit maagap namang maaalayan si Tony. Si
Mang Luis naman, naroon pa rin sa may pintuan, ay
mapapabuntung-hininga’t mapapakagat labi sa namamalas na
katigasan ng anak. Mauuntol ang balak niyang paglapit.
Si Miss Reyes naman na hindi pa tuluyang nakakalayo ay
magaganyak na manood sa tagpong yaong may pangako ng
kapanabikan. Lalapitan si Tony at masuyong pagsasabihan.)
Nars : Tony, di ba’t sabi ko sa’yo’y huwag ka munang gagalaw
‘pagkat makasasama sa ’yo?
Tony : Patawarin mo ‘ko, Ly – est, Miss Reyes.
376
Nars : (Tatanguan si Tony) Patatawarin kita pero sa uli-uli’y.. Sige,
higa na. (Susunod na sana si Tony subalit magkakatama ang
tingin nilang mag-ama. Matagal silang magkakatinginan.
P. Abena :(Makahulugan) Anak, tamo si Miss Reyes,
nakapagpapatawad….
(Hindi tutugon si Tony. Mapapatango siya. Ganap na
katahimikan . Walang kakurap-kurap, at halos hindi humihinga
sina Mang Ernan sa pagmamasid sa nangyayaring dula sa silid
na yaon. Sa pagtaas ng mukha ni Tony ay makikitang may luha
sa kanyang pisngi. Mabubuhayan ng loob si Mang Luis. Dahan-
dahan siyang lalapit sa bunsong ngayo’y nakayupyop sa bisig ni
Padre Abena. Magaling sa sikolohiya, marahang iaangat ng
butihing pari ang ulo ni Tony at siya’y unti-unting uurong
upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang mag-ama. Ngayo’y
may kakaiba ng sinag sa mukha ni Tony. May kakaiba ring
ngiting dumurungaw sa kanyang mapuputlang labi. At sa isang
kisap-mata’y mayayapos siya ng kanyang ama. Masuyo,
madamdamin, mahaba ang kanilang pagyayakap. Katulad ng
dalawa, mapapaluha rin ang lahat . Maging ang may bakal na
pusong si Bok ay mapapakagat-labi’t mapapatungo ng marahan.
Pagdaraupin naman ni Padre Abena ang mag-ama, titingala ng
bahagya at pangiting bubulong.)
377
GAWAIN 2.3.2.e: Kasingkahulugan(Talasalitaan)
Basahin ang mga pariralang hango sa dula. Ibigay ang kahulugan ng mga
salitang may salungguhit. Piliin sa ang kasingkahulugan ng mga ito at
gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa papel.
2. masyadong kontrobersiyal
Pangungusap:_____________________________________________
3. nalalambungan ng dilim.
Pangungusap:_____________________________________________
5. walang pagkukunwari
Pangungusap:_____________________________________________
naglabanan
pagpapanggap
pagtataksil natatakpan
nakakubli
Mainit na pinag-uusapan
378
GAWAIN 2.3.2.f: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Bilang pagpapatunay na naunawaan mo ang iyong binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Isulat ang sagot sa iyong notbuk.
Tony
Ernan
Doming
Bok
379
8. Isa-isahin ang mga bahagi ng dulang “Sinag sa Karimlan” na
nagpapakita sa katangian ng isang dula. Gawin sa papel.
11. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.
-
-
-
380
12. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa
papel.
Sa Lipunang
Sa Sarili Sa Ibang Tao
Ginagalawan
sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw
sa tanghalan.
381
Ang anumang uri ng dula ay binubuo ng mga sangkap na
hindi magkulang ng sangkap sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang
lalong makatayo nang buong husay at makulay. Ito rin ang nagdudulot ng
dula.
382
Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
Halimbawa:
383
GAWAIN 2.3.2.j: Ilahad Mo, Opinyon Mo
Pumili ng isa sa sumusunod na paksa at ilahad ang opinyon mo hinggil
dito. Gumamit ng mga pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat at
salungguhitan ang mga ito. Sa tulong ng debate, ilahad ang iyong opinyon sa
sumusunod na paksa.
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
384
c. Ang tao ay sumasama dahil sa kaniyang kapwa.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Masasalamin pa ba
ang kulturang Pilipino
sa mga dulang
pantanghalan sa
kasalukuyan?
385
Bakit mahalagang
matutuhan mo ang
tamang paraan ng
pagpapahayag ng
pagsang-ayon at
pagsalungat
386
GAWAIN 2.3.2.o: Buhay Ko, Buhay Mo Sa Likod ng Iskrip
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito. Bilang
pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong ng gawaing ito.
ayon at pagsalungat.
387
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
388
X. Pangwakas na Pagtataya (Panahon ng Kasarinlan)
Ano ang nalaman o natutuhan mo sa ating aralin? Ilahad ang
naramdaman matapos itong matalakay.
389
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayon subukin natin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais
kong matandaan mo. Masasagot mo na nang tama kung bakit
kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t ibang panahon? Tunay ba
na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa?
390
Pagkatapos kong pag-aralan ang mga akdang
pampanitikan na sumibol at umusbong sa tatlong
panahon, napag-alaman kong
______________________________________________
__________________________________________.
Naramdaman kong
________________________________________
______________________________________________
__________________________________________.
Dahil dito, naunawaan ko ang kahalagahan ng
__________________
______________________________________________
__________________________________kaya_________
______________________________________________
______________________________________________.
ILIPAT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang
iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging
ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa
pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang video
presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa sa
kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang
sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.
391
Isa sa nakatutulong upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa ay
392
VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Modyul 2)
Sa bahaging ito ay magkakaroon ka ng pagtataya kung paano mo
naunawaan ang aralin. Sagutin ang sumusunod na tanong. Tiyakin na
nabasang mabuti ang panuto upang masagot mo ito ayon sa isinasaad
nito. Maaari ka nang magtungo sa bagong aralin kung maipapasa mo
ang huling pagtataya subalit kung hindi naman ay babalikan mo lamang
muli ang mga gawain. Huwag kang mag-alala sapagkat bahagi lamang
ito ng proseso upang matiyak na naunawaan mo ang aralin.
Pangkalahatang Panuto
3.Basahin at balikang muli ang mga tanong at ang iyong naging sagot
upang matiyak na nasagot mo ang lahat ng katanungan at mapag-
aralang muli ang iyong mga naging kasagutan.
393
4.Bakit ang sanaysay ang may pinakakaunting bilang ng sumusulat at
bumabasa?
a. Malayo ito sa damdamin ng madla
b. Napakahirap nitong gawin.
c. Dahil nagmula ito sa ibang bansa.
d. Ang paraan ng paglalahad ay hindi tinatangkilik.
5.Paano naiiba ang sanaysay sa iba pang akdang tuluyan?
a. Ito lamang ang may pangunahing tauhan na naaapi subalit
lumalaban.
a.kakintalan
b.kasukdulan
c.kakalasan
d.wakas
7. Ano ang tawag sa mga pahayag o ideyang hindi lantad o hayag ang
kahulugang nais iparating ng mga manunulat sa Maikling kuwento?
a. simbolismo
b. pahiwatig
c. kakintalan
d. larawang-diwa
394
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
Bago tayo magsimula’y akin munang ninanais
Na batiin kayong dito’y naliliping matahimik.
Nanalig akong kayo ay mayroon ding pananalig
Na ang tao’y nabubuhay na may layo’t panaginip;
Datapuwa’t sa ano mang hangad nila’t iniibig,
Ay mayroong mag-uudyok, o kaya ay umuugit;
Kung minsa’y ang ating puso, at kung minsan ay ang isip,
Kaya naman iba’t iba ang wakas na nasasapit.
Hango sa “Alin ang Dapat Maghari sa Tao, ang Puso at Pag-ibig o
ang Isip at Katuwiran?” ni Bartolome del Valle
395
Tony :Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-
amahan?
P. Abena :Bakit hindi? Mabuti ngang gayon at maraming titingin
sa’yo.
Pagdating naman ng araw ay…magugustuhan din ng tatay
mo
ang mangyayari.
Tony :(Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre. Sinabi ko na
seyong wala akong Tatay!
P.Abena :Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang…A,
di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony :Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena :Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
Maggagalaw at nang hindi dumugo.
12. “Utang na loob, Padre. Sinabi ko na seyong wala akong Tatay!” ang
pahayag na ito ni Tony ay nagpapahiwatig ng _______________.
396
13. Ang pandiwang may salungguhit sa pangungusap na “Diyan nga muna
kayo at titingnan ko lang kung sino ang napagibik na ‘yon.” ay nasa
aspektong_____________
a. perpektibo
b. kontemplatibo
c. imperpektibo
d. perpektibong katatapos
14. Ano ang tawag sa anumang usapan sa pagitan ng dalawa at maraming
mga tauhan sa loob ng isang dula.
a.usapan
b.diyalogo
c.salitaan
d.eksena
15. Sino ang kinikilalang bida sa isang akdang pampanitikan?
a. antagonista
b. ekstra
c. kontrabida
d. protagonista
397
“Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan. Naghirap at
kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap ang unang latay sa iyong
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong mananakop. Subalit
nagkamali ka dahil sila pala ang papalit, ang pangalawang hampas. Muling
dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang nagpabuhay ng iyong
ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng apat na raang taon. Ngayon, ikaw
nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na
ang paghihirap at wala na ang tanikala. Lumaya lamang ang iyong katawan
subalit naiwan sa likod mo ang mga latay na tumimo sa iyong isip. Malaya
Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang
398
16.Anong kalayaan ang tinutukoy sa akda?
a. politiko
b. mananakop
c. kahirapan
d. pagpapahayag ng saloobin.
17. “Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na ang paghihirap
at wala na ang tanikala.” Ano ang sinisimbolo ng salitang may
salungguhit?
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
18. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo
ang mga latay na tumimo sa iyong isip.
b. Malaya ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa
bayang Pilipinas.
c. Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan.
d. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng
iyong kahapon.
20. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala sa mga
Pilipino?
a. dahil sa pagpipilit na palitan ang wikang inihandog ng Inang-
Bayan na malaon nang ginagamit
399
21. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging malaya
mula sa mga dayuhan sa kasalukuyan?
400
MODYUL 3: REPLEKSIYON Ng
kASALUKUYAN…
TUNGO SA KINABUKASAN
401
II. MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo
ang Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod
na aralin na nakapaloob sa modyul na ito
402
Aralin 3.3: makapagpapamalas ng pag-unawa sa estilo,
mekanismo at kaalamang teknikal ng isang
dokumentaryong pampelikula bilang midyum sa
pagbabagong panlipunan.
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos
sa pananaliksik
403
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
404
Napagsasama-sama ang magkakasalungat na ideya
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap ng
ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong
Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o
pasulat
405
Nasusuri ang mahalagang detalye ng napakinggang
impormasyon
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga
impormasyon at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak ng
pag-aaral/ pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na
mga datos sa pananaliksik
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong
napanood
Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood
406
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa modyul na ito na iyong pag-aaralan.
407
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
kaugnay ng mga aralin sa modyul na ito. Subukin mong sagutin ang
paunang pagsusulit bago ka magsimula ng iyong pag-aaral.
Basahing mabuti ang mga tanong. Piliin at isulat ang letra na sa
palagay mo ay tama.
Teksto A.
pinasasalamatan. (4) Sana’y marami pang tulad niya upang maraming mag-
408
Teksto B
Tanaga ng Sakada
Jayson Alvar Cruz
409
Teksto C.
b. hindi mapasisinungalingan
c. walang katotohanan
410
18. ‘Nahihimlay na kaluluwa ng mga politiko.’ Ano ang mahihinuha
sa pahayag?
20. Bilang isa sa mga kabataan, ano ang dapat na maging implikasyon
sa iyo ng mga pahayag sa huling talata?
21.
a. Maaari kang makatulong sa iyong kapwa kahit sa
simpleng pamamaraan.
411
Teksto D
412
25. Marami ang maaapektuhang mga magtatabako ______________
sa pagkakapasa ng Sin Tax Bill. Ano ang angkop na
salita/pariralang nararapat gamitin upang mabuo ang pahayag?
413
30. Hindi bale nang maraming mamatay dahil sa kanser sa baga,
manalo lang sa eleksiyon! Ano ang ipinahihiwatig na opinyon sa
pahayag?
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo nang tama? Kung marami
ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang
maitama mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga
panitikang popular na kinagigiliwan ng mga kabataang tulad mo.
414
GAWAIN 1: BUGTUNGAN, DUGTUNGAN!
Alam mo ba ang iba’t ibang uri ng panitikan na maituturing nating bahagi
ng panitikang popular? Batid mo rin ba ang iba’t ibang midyum na ginagamit
upang maipahatid ang mga ito sa higit na nakararaming mamamayan? Tukuyin
mo ang inilalarawan ng mga bugtong sa ibaba. Pagkatapos, isulat mo ang mga
titik ng iyong sagot sa mga kahon upang mabuo ang crossword puzzle.
Mga Bugtong:
1 – Pinipilahan ng mga
2 4 5 manonood, Sa pinilakang tabing
. . . ito’y itinatampok!
2 – Kahong puno ng
makukulay na larawan at
usapan ng mga tauhan. Tunay
na kinagigiliwan ng kabataan!
T 3 – Kuwadradong
M 6 D
elektronikon kagamitan.Tampok
.
ay iba’t ibang palabas na
3 L kinaaaliwan!
. 4 – Sa isang click lang
1P mundong ito’y mapapasok na
. para mag- Fb, Twitter o
B magsaliksik pa.
5 – Musika’t balita ay
mapapakinggan na. Sa isang
galaw lamang ng pihitan, may
FM at AM pa!
T 6 – Maliit na diyaryong
inilalako sa daan; balita, tsismis
7 G at iba paang laman.
. 7 – Pabalat nito’y may
larawan pang sikat na artista.
Nilalama’y mga artikulong
tumatalakay sa iba’t ibang
paksa.
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa iba’t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman,
huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama
ang iyong mga maling akala.
415
Alam mo ba na...
ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito
sa ngayon.
___________________ __________________
Wikang
___________________ __________________
Ginagamit
___________________ __________________
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa katangiang taglay ng tradisyunal na panitikan at
panitikang popular. May napansin ka rin bang pagkakatulad ng mga ito?
Bakit kaya nagkaroon ng transisyon mula sa tradisyunal na uri ng panitikan
tungo sa panitikang popular na kilala natin sa kasalukuyan? Huwag kang
mag-alala, lalo pa nating pagyayamanin ang iyong kaalaman sa mga
panitikang popular sa susunod na mga gawain.
416
PAUNLARIN
417
ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
Aralin 3.1 a. Panitikan: Panitikang Popular na Babasahin
(Tekstuwal Analisis)
• Pahayagan(tabloid)/broad sheet
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
Kon Pakikinig
temporaryong
Panitikan
Naililipat sa isang graphic organizer ang mga
Tungo impormasyong napakinggan (transkoding)
sa dayagram
Kultura at grap
Panitikang
Popular grid
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos sa pananaliksik
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
• paksa
• layon
• tono
• pananaw
• paraan ng pagkakasulat
• pagbubuo ng salita
418
• pagbubuo ng pangungusap
• pagtatalata
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
• Nakapagsasagawa ng rebisyon kung
kinakailangan
• Nakapagtatala ng mahahalagang
impormasyon
419
impormasyong nagbibigay kredibilidad sa mga kaisipan
at opinyong ipinahahayag sa kaniyang lathalain
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Estratehiya sa Pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga
impormasyon at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak
ng pag-aaral/pananaliksik
• Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o
diskursong napanood
• Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa
napanood
420
XI. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang grapikong presentasyon ng araling ito na makatutulong
upang maiplano mo ang iyong mga gawain:
Crossword Puzzle
Tukuyin ang mga salita sa crossword puzzle sa tulong ng mga gabay
sa pagsagot. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gabay sa Pagsagot
421
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
422
RANGGONG AYOS
_____________________________________________________
423
Bilang patunay na nauunawaan mo na ang nilalaman ng araling ito,
ikaw ay inaasahang makagagawa ng isang literary folio na sumasalamin sa
kasalukuyang kalagayan ng isang barangay. Ipagpatuloy mo lang ang
pagsagot sa mga gawaing inihanda para sa iyong pag-unawa.
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan
mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala
gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Tutulungan
kitang alamin kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit kailangang
basahin ang mga babasahing popular? Maligayang araw ng pag-unawa!
PAHAYAGAN (tabloid)
Mula noon hanggang ngayon, malaki ang ginagampanang papel ng mga
balita sa pang-araw-araw nating pamumuhay. Magmula sa pagbalikwas sa
higaan hanggang bago matulog ay nakatutok tayong mga Pilipino sa
nangyayari sa ating paligid. Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print
media ang kailanma’y hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura.
Pansinin ang pagsusuring isinagawa ni William Rodriguez mula sa kaniyang
blog sa Sanib-Isip tungkol sa tabloid.
424
Iba't iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo.
Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o
'di kaya'y sumagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa
diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag
walang ginagawa. Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Filipino ito
nakasulat bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum. Hindi katulad sa
broadsheet na ang target readers ay Class A at B. "Yun nga lang sa tabloid
ay masyadong binibigyang-diin ang tungkol sa sex at karahasan kaya't
tinagurian itong 'sensationalized journalism.' Bihira lamang maibalita ang
magagandang kaganapan sa ating bansa. Ito kaya ay dahil sa itinuturo ng
aklat ng dyornalismo, na ang katangian ng magandang balita ay nasa
masamang balita?
1.
2.
3.
4.
5.
425
KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong midyum na ang mga salita at larawan
ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring
maglaman ang komiks ng kaunting diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o
higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o maghambing ng
pagkakaiba ng teksto upang higit na makaapekto nang may lalim. Bagaman
palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang
sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri (genre),
hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling ekspresyon.
Kuwadro- Naglalaman
ng isang tagpo sa Pamagat ng
kuwento (frame) kuwento
Lobo ng usapan-
Isinulat ni Carlo J. Pinagsusulatan ng usapan ng
Caparas. Mula sa mga tauhan; may iba’t ibang
Komiklopedia.wordpress. anyo ito batay sa
inilalarawan ng dibuhista.
com.
426
Mga larawan mula sa
Philippine Online
Chronicles
427
Sinasabing sa pagpasok ng dekada otsenta unti-unting humina ang
benta ng komiks dahil sa ipinatanggal ang ilan sa nilalaman at ipinag-utos
angpaggamit ng murang papel. Naapektuhan nito ang kalidad at itsura ng
komiks. Nagresulta ito nang pag-alis ng mga dibuhista ng komiks sa
Pilipinas para magtrabaho sa Amerika sa parehong industriya, ang komiks.
Kabilang dito sina Alfredo Alcala, Mar Amongo, Alex Niño at iba pa.
komiks. Ayon nga kay Prof. Joey Baquiran ng UP, sa PASKO SA KOMIKS.
“Hindi mamamatay ang komiks dahil may kakanyahan ito. Ang katangiang
Pilipino hangga't ang mga Pilipino ay may mga mata para makakita at bibig
428
hindi ka ba naaakit na maging tulad din nila? Ang kanilang kasanayan sa
larangang ito ang nagbigay sa kanila ng ikabubuhay at katanyagan.
Isang araw,
ipinakita at
ikinuwento ng
lola ni Cyrus
ang mga
sumikat na
komiks noon
na siya ang isa
sa mga
dibuhista nito.
429
MAGASIN
430
kalusugan ang nilalaman nito, kung kaya ito ay naging paborito ng
maraming kalalakihan.
8. T3 - Isang magasin para lamang sa mga gadget. Ipinakikita rito
ang mga pinakahuling pagbabago sa teknolohiya at kagamitan nito.
Ito rin ay may mga napapanahong balita at gabay tungkol sa pag-
aalaga ng mga gadget.
9. Entrepreneur – Magasin para sa mga taong may negosyo o nais
magtayo ng negosyo.
Pamagat:_______________________________________
KONGKLUSYON
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_
431
babasahin na ituturo sa iyo ng modyul na ito – ang kontemporaryong dagli.
Basahin at unawain ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang inihandang mga
tanong at gawain.
KONTEMPORARYONG DAGLI
432
kuwento sa mga tabloid o tampok na kuwento (feature story) sa mga
kolum, pangunahing balita (headline) sa pahayagan, at telebisyon. Aniya,
“na-transform na ang dagli, hindi na ito tinawag na dagli at nagkaroon na ng
ibang lehitimong pangalan at katawagan—anekdota, slice-of-life, day-in-
the-life, at iba pa at lehitimasyon (pagpasok ng ganitong uri ng kwento sa
media).”
433
"At ang pumapasok sa dalawang tainga ng reporter ay lumalabas sa
pahayagan."
SKYFAKES
434
Eros Atalia
(Sangguniin ang aklat na “WAG LANG DI MAKARAOS” na inilathala
ng Visual Print Enterprises upang mabasa ang kabuuan ng dagling katha)
Mga Katangian
Layunin ng ng Naunang
Naunang mga Dagling Katha
Dagling Katha
Mga Unang
Katawagan
KONTEMPORARYONG
DAGLI
Internasiyonal na
Pag-aaral na Lokal na Pag-aaral
Naisagawa na Naisagawa
Tungkol sa Dagli Tungkol sa Dagli
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Paano Nagkaiba?
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
Kaisipan: Kaisipan:
1. sarili: 1. sarili:
2. pamilya: 2. pamilya:
3. pamayanan: 3. pamayanan:
4. lipunan: 4. lipunan:
5. daigdig: 5. daigdig:
436
4. Gamit ang 3-2-1 Chart, Itala ang mga natuklasan, kapaki-pakinabang
na kaalaman, at tanong nasa iyong isipan hanggang sa ngayon
magmula sa unang gawain hanggang sa huling gawain sa aralin.
3-2-1 CHART
3. Mga Natuklasan
437
GAWAIN 3.1.f: Pahina ng Pagkilala (Pagbasa o Pakikinig)
Basahing mabuti ang teksto. Pansinin ang ginamit na wika ng
manunulat.
nakikihalubilo sa
Mokong Talangka.
ipagkalat ito ng batang talangka. Nagtaasan ang kilay ng mga purok lider na
438
“Nababaliw na siguro si Mokong, palibhasa’y hindi sumasali sa mga
usap-usapan dito sa ating baryo. Parati lamang kaharap ang kaniyang mga
at hindi patagilid.
akin. Ako’y walang ginawang masama laban sa inyo. Tahimik lamang ako at
ninanais
sa aking bahay, ito ay dahil sa nais kong buhayin ang mga letra sa aking
mga naisusulat. Naniniwala ako na walang saysay ang isang panulat kung
hindi ito maririnig at maiparirinig. Natuwa naman ako dahil may isa sa inyo
dito ang nagkaroon ng interes sa aking mga ginagawa. Marahil siya ang
ninyo, hindi sa nais kong maging kakatwa sa karamihan. Hindi ko lamang ibig
Mokong Talangka.
439
Saglit na natulala ang karamihan. Muling bumalik si Mokong Talangka
“Hu, ang akala mo’y kung sinong marunong. Siya lang ang magaling.
Siya lang ang mahusay”. Galit na winika ng isang purok lider na talangka.
ginagawa. Walang may interes sa kaniyang mga ginagawa kundi ang sarili
Naisip
bigla ni Mokong na paano naging lider ang mga ito gayong walang
kakayahang mag-isip para sa kanilang sarili, paano pa kaya ang kanilang mga
nasasakupan?
kahihiyan
“Maaari mong hawakan at basahin ang nakikita mong mga aklat. Ang
Mokong talangka.
440
“Talaga po!” Ang bait n’yo pala. Akala ko po kasi ay salbahe kayo
dahil wala kayong kinakausap sa ating lugar. Sabi po kasi ng mga magulang
ko,
masama subalit paano ako makikitungo sa kanila kung ako naman ay hindi
ng mga kababaryo natin. Ngunit, ano ang naging reaksiyon nila sa nais kong
at
ang mga aklat at ang aking panulat. Dito sa loob ng bahay ko ibinuhos ang
inusisa
441
ng kaniyang mga magulang. Nang malaman na nanggaling ito sa bahay ni
Mokong at sinabing mali ang mga paratang nila, mabait at maginoo ang
sinasabing
nito at agad na pinulong ang ibang kasamahang talangka. Nilusob nila ang
bahay ni Mokong.
“Walang kahihiyan ang Mokong na iyan. Nilalason ang isip ng anak ko.
sa baryo Talangkukay
may narinig siyang pamilyar na tinig, isang kababaryo niyang talangka ang
Natuwa naman si Mokong nang makita niya si Tikang gayundin naman ang
batang talangka.
442
“Ngayon po ay nauunawaan ko na kung bakit paharap ang paraan ng
Alam mo ba…
443
Kabilang sa Antas ng Wika ang 1. Balbal 2. Kolokyal 3. Diyalektal/
Lalawiganin 4. Teknikal at 5. Masining
ANTAS NG WIKA
loob ng bawat isa ay may iba pang antas. Sa Pormal, nariyan ang pambansa,
at ang Balbal
panuntunang gramatikal.
lang ang bokabularyo nito at ang mga pangungusap nito ay maiigsi lamang.
rin, daw-raw, kaunti-konti, atbp. Ang mga artikulo at kolum sa mga diyaryo
ng mga wikang di-pormal. Ito rin ang mga wikang ginagamit sa pagsulat sa
mga kaibigan.
444
mababa ang katayuan sa buhay. Kung ito’y hiram, binabago ang anyo nito
Pagnilayan at Unawain
Unawain
Maynila. Ibig niyang makita ang nagtatayugang mga gusali. Gusto niyang
bus.
napakarami ng kalat.”
445
TIYO: “Masanay ka na Boyet. Hindi ba gusto mong maranasan ang buhay
ko eh.”
kaniyang tiyuhin.
na sila.”
tayo.
pamangkin ko.”
BOYET: “Anong sinasabi ng babae tiyo? Bakit ganoon ang ayos ng kanilang
pananamit?”
446
TIYO: “Malalaman mo rin Boyet pagdating ng panahon kung bakit sila
Boyet.
TIYO: Matagal ko nang binabalak na umuwi subalit naririto ang trabaho ko,
447
KOMIKS DAGLING KATHA (Hanggang 150 salita)
448
_____________________________________________________
1. Magkaisa ang buong klase kung ano ang magiging pamagat ng inyong
literary folio. Kasama na rito ang napagkasunduang logo, konsepto ng
pabalat ng aklat at kinakailangang mga larawan.
Halimbawa:
KALSADA-PASADA
(Mga Akdang Napulot sa Kalsada)
449
3. Kinakailangang makita rin ang Talaan ng Nilalaman bago ang koleksiyon
ng mga akdang pampanitikan na isinulat ng bawat isa. Sikaping mauri ang
bawat isa sa bahaging ito upang madaling makita ng mambabasa kung tula,
maikling kuwento, dula at iba pang akdang pampanitikan.
Ilipat
Mga Pamantayan 5 4 3 2 1
A. Malikhain
B. Kaisahan (pagkakaugnay-ugnay ng mga
pangungusap)
C. Makatotohanan (Sumasalamin sa lipunang
ginagalawan)
D. Pormal at responsable ang gamit ng wika
E. Kawastuhan (Wasto ang gamit ng mga salita
at bantas)
LEYENDA
20 – 25………………………………………………... Napakahusay
15 – 20 ………………………………………………. Mahusay
10 – 15 ………………………………………………. Katamtamang
Husay
5 – 10 ………………………………………………. Hindi mahusay
0 – 5 ……………………………………………….. Nangangailangan
ng rebisyon
450
pinagkaiba ng tradisyunal na uri ng panitikan sa kontemporaryong anyo nito?
Bakit hindi mo subuking tayain ang iyong mga natutuhan?
451
V. Panimula at Mga Pokus na Tanong:
Ayon sa Encyclopedia, ang paghahatid ng mga impormasyon sa
mamamayan sa pamamagitan ng radyo at telebisyon ay maituturing na
broadcast media. Mula noon hanggang sa kasalukuyan, hindi maitatangging
malaki ang papel na ginagampanan nito sa lipunang ating ginagalawan.
452
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Aralin Pag-unawa sa Napakinggan
Broadcast Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring
Media pakikinig/panonood
mekanismo • Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha,
Ng opinyon at personal na interpretasyon ng
Pagbabago nagsasalita at ng nakikinig
At • Napag-iiba ang katotohanan (facts) sa mga
Pag-unlad hinuha (inferences), opinyon at personal na
Ng interpretasyon ng nagsasalita at ng
Kulturang nakikinig/nanonood
Pilipino • Nailalahad ang mga pagkiling
(biases,prejudices) at sariling interes ng
nagsasalita
• Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon
mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
• Nailalahad sa sariling pamamaraan ang
napakinggang mga pahayag, mensahe at teksto
Pag-unawa sa Binasa
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
teksto sa pamamagitan ng pagkilala sa:
• Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong
pahayag
• Napagsasama-sama ang magkakasalungat na
mga ideya
• Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga
tiyak na
bahagi nito
- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsasalita
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-
aalinlangan/pag-aatubili/pasubali
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa
453
pagsulat ng isang dokumentaryong panradyo
• Nakapipili ng isang napapanahong paksa
• Nakapagtatala ng mga kinakailangang
impormasyon
• Nakabubuo ng maayos na balangkas
• Nababanggit nang wasto ang may akda,
personalidad, organisasyong nagbibigay
kredibilidad sa mga kaisipang ipinapahayag
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng konsepto ng pananaw
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng kaugnayang lohikal
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
454
VIII. Konseptuwal na Balangkas
RADYO TELEBISYON
Panitikan: Panitikan:
Komentaryong Dokumentaryong
Panradyo Pantelebisyon
Wika: Wika:
Mga Ekspresyong Mga Ekspresyong
Nagpapakilala ng Nagpapakilala ng
Konsepto ng Pananaw Kaugnayang Lohikal
Dokumentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon
455
IX. Panimulang Pagtataya
Ang bahaging ito ang makapag-uugnay sa iyo sa mga bagay na dapat
mong malaman kaugnay ng Aralin 2 sa modyul na ito. Gumamit ng sagutang
papel sa pagsagot ng puzzle. Unawain at limiin ang isinaad na mga datos
upang maibigay ang tamang sagot. Bilugan ang mga letrang bumubuo sa
tamang sagot sa bawat bilang. Kopyahin at gawin ito sa papel.
T E L E B I S Y O N M V
L M N H I E A Y O A U M
E J O S H I D I E T S U
L I R A B A L I T A I S
E C A C R I S T Y S K A
O M A R I C A R R O A K
D O K U M E N T A R Y O
456
X. Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Paboritong programa sa
Radyo:
___________________
457
GAWAIN 3.1.b: Alam Ko ‘Yan!
Ano ang Ano ang NAIS kong Paano ko ito Ano ang aking
MATUTUTUHAN? NATUTUHAN?
ALAM MALAMAN?
ko na?
Paunlarin
458
GAWAIN 3.2.c: RADYOrific Ang Hatid
nagpapahatid ng
mga panawagan
naghahatid ng
musika
nagpapalabas ng
pelikula
nagpalabas ng
variety show
nagpapalabas ng
teledrama
nagpapakilala ng
isang produkto
nakikinig ng mga
naghahatid ng mga awit
talakayan/pulso ng
bayan
nagbibigay ng
opinyon kaugnay
naghahatid ng
ng isang paksa
napapanahong balita
459
Madali mo bang natukoy ang kahalagahan ng radyo? Masasabi mo
bang malaki ang naging bahagi ng kasalukuyang anyo ng radyo bilang
midyum ng pagpapalaganap panitikang popular? Ipaliwanag.
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
mo na? mong malaman? makikita ang nais natutuhan/
mong naunawaan?
maunawaan?
460
Narito ang isang bahagi ng pagtatalakayan sa radyo.
Macky: Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI ay
Roel: Eh ano naman ang masama, partner? Sa ganang akin, hindi ba’t
Macky: Sa isang banda kasi partner maaring maging “threat” daw yan
461
Roel: Sa tingin ko partner eh makatutulong pa nga yan dahil
Gabay na Tanong
Basahin ang mga pahayag ng mga komentarista. Alin sa mga ito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw? Isulat sa bituin ang positibo
at sa bilog ang negatibo. Gawin sa iyong sagutang papel.
462
Ang komentaryong panradyo ayon kay Elena
Botkin – Levy, Koordineytor, ZUMIX Radio; ay ang
pagbibigay ng oportunidad sa kabataan na maipahayag
ang kanilang mga opinyon at saloobin kaugnay sa isang
napapanahong isyu, o sa isang isyung kanilang napiling
talakayan at pagtuunan ng pansin. Ang pagbibigay
opinyon ayon kay Levy ay makatutulong nang malaki
upang ang kabataan ay higit na maging epektibong
tagapagsalita. Ayon pa rin sa kaniya, ang unang
hakbang upang makagawa ng isang mahusay at
epektibong komentaryong panradyo ay ang
pagkakaroon ng malawak na kaalaman sa pagsulat ng
isang sanaysay na naglalahad ng opinyon o pananaw.
Bilang bahagi ng iyong gawain nais kong i-klik mo ang alin man sa
mga link sa loob ng bilog. Makinig ng ilang napapanahong mga balita.
tunein.com/radio/Radyo-Patrol-630-
s14674/
radioonlinenow.com/2011/02/25/listen-to-
92-3-news-fm-online/
463
Tandaan : Habang ikaw ay nakikinig, sikapin
mong magtala ng iba’t ibang detalye tungkol sa:
1) Pamagat ng paksang tinalakay;
2) Mga batayan ng mga salaysay, at 3) Mga aral na natutuhan
KUWENTUHANG MEDIA
464
ABS-CBN, ex-MMDA Chairman Bayani Fernando at ex-Marikina City Mayor
Marides Fernando; ex-Graphic editor Manuel Almario; columnist Boo Chanco;
Pandan, Catanduanes Mayor Resty de Quiroz, dating reporter ng DZRH, at
iba pa.
465
GAWAIN 3.2.f: Radyopormasyon
Mga
nagpapahayag ng
impormasyon
Mga pahayag ng
mga personalidad
Sariling pananaw
466
Ugnay-Wika
Narito ang ilan pang dagdag na kaalaman
upang lubos mong maunawaan kung ano ang
tinatawag na Konsepto ng Pananaw.
467
Sa isang banda/ Sa kabilang dako, mabuti na rin sigurong nangyari
iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan.
Samantala, makabubuti sigurong magpahinga ka muna para makapag-
isip ka nang husto.
K
W
H
L
468
NARITO ANG MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA NG GINAWANG
PAGTATANGHAL NG ISANG PROGRAMANG PANRADYO
469
tagpi ng as ang na teknikal teknikal na
mga kahusayan na pagganap.
elemento sa teknikal pagganap.
nito. na
pagganap.
Pagkaprakt Ang mga Malinaw at Makabuluh May mga
ikal ng inilahad na kapaki- an ang rekomenda
rekomenda rekomenda pakinabang karamihan syong
syon syon ay para sa sa inilahad inilahad
nagmumun lahat ang na ngunit hindi
gkahi ng inilahad na rekomenda malinaw
kaisipang rekomenda syon. ang
pangmatag syon. inimumung
alan sa kahing mga
kamalayan kaisipan.
ng madla
Kabuuang
Marka
SAGOT:
_______________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
470
Isa pang mahalagang midyum sa larangan ng
broadcast media at hindi maikakailang bahagi ng
buhay ng bawat Pilipino ang telebisyon. Naging
bahagi at sinasabing kasama nga sa daily routine ng
mga Pilipino ang panonood ng mga palabas sa
telebisyon simula sa paggising sa umaga sa mga
morning show hanggang sa oras na bago matulog sa
mga prime time na mga panoorin kabilang na ang
mga teledrama, balita at mga dokumentaryong
pantelebisyon.
Sa araling ito, tatalakayin naman natin ang ilang mga hakbang upang
maging isa kang mahusay na dokumentarista sa telebisyon - kung papaanong
ang bawat galaw ng tao sa tunay na buhay ay mabibigyang-kulay sa likod ng
kamera, at kung paanong ang katotohanang ipinakikita ng isang
dokumentaryong palabas sa telebisyon ay naihahatid sa kaalaman ng bawat
mamamayan.
471
Weekend XXX
Getaway
TV Patrol Talentadong
Pinoy
Matanglawin TV Patrol
Tween Hearts
Mahusay mong nakilala ang mga larawan, tunay ngang ikaw ay isang
aktibong kabataan at mulat sa kamalayan ng mga pangyayari sa iyong
paligid.
472
GAWAIN 3.2.k: Telembistiga
STORYLINE INVESTIGATIVE S. O. C. O.
DOCUMENTARIES
REPORTER’S
NOTEBOOK
473
Malaki ang maitutulong nito upang higit mong maunawaan ang kaugnayan ng
naunang mga gawain sa mga susunod pa.
474
paniniwalang ibinigay sa akin ng dokumentaryong “Gamu-gamo sa dilim”,
kinuha ko ang kursong AB Mass Communication.
475
Basahin at unawain mo ang ilang paraan upang tagumpay na
maisakatuparan ang gagawing pananaliksik para sa isang dokumentaryo.
2. PAKIKIPANAYAM
*Maging magalang
*Magtanong nang maayos.
*Itanong ang lahat ng ibig malalam kaugnay ng paksa.
*Makinig nang mabuti sa sagot ng kinakapanayam.
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Teknik sa Pakikipanayam
Tagumpay sa Pakikipanayam
3. PAGKATAPOS NG PANAYAM
*Magpasalamat.
*Iulat nang maayos ang nakuhang impormasyon sa panayam
http://www.careerandjobsearch.com/post_interview.htm
Pagkatapos ng Panayam
476
Paksa: “Ang telebisyon ba bilang midyum ng panitikang popular ay may
malaking impluwensiya sa paghubog ng bagong kabataan?”
MGA PATUNAY
MGA KATANGGAP-
MGA NAUNA NG NALAMAN
NALAMAN AT TANGGAP NA
NANG AT PAGLALAHAT
NATUKLASAN MGA
NALAMAN NATUKLASAN
KONDISYON
477
MGA KONSEPTONG MAY KAUGNAYANG LOHIKAL
hinto
nag-aral siyang mabuti pagkatapos ng dahilan)
natuto siya nang husto.
sapagkat/pagkat/kasi/ dahil
nag-aral siyang mabuti
478
Makikitang maipahahayag ang relasyong dahilan at bunga sa
iba’t ibang paraan. Ginagamit ang mga kawsatib na pang-ugnay na
sapagkat, dahil, dahilan sa at kasi sa pagsasabi ng dahilan o sanhi
samantalang naghuhudyat ng resulta o bunga ang mga pang-ugnay na
kaya, kaya naman, dahilan dito at bunga nito.
2. Paraan at Layunin
3. Paraan at Resulta
479
4. Kondisyon at Bunga o Kinalabasan
480
GAWAIN 3.2.o: Sinematotohanang Kaganapan
kaisipan kaisipan
kaisipan
kaisipan kaisipan
kaisipan
481
Binabati kita, alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at
pagbibigay-detalye sa mga larawan. Oras na upang ang mga natutuhan mo
sa mga gawain sa araling ito ay mabigyan mo ng pagtataya.
Sitwasyon:
482
Pagnilayan at Unawain
BROADCAST MEDIA
RADYO TELEBISYON
• pagbibigay ng impormasyon
• pagpapahayag ng mga pananaw at opinyon
• pagpapabatid ng mga pangunahing suliranin
• paglalatag ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliranin
• aksiyong naisagawa/solusyon sa ipinahatid na
mga suliranin (serbisyo publiko)
pamumuhay
sapagkat____________________________________________
483
Ilipat
484
Narito ang ilan sa mga isyu na maaaring maging paksa ng iyong
komentaryong panradyo o dokumentaryong pantelebisyon:
Nilalaman: Layunin
Nilalaman: Kongklusyon
Katangiang Pang-Multimedia
492
Gumamit ng mga Gumamit ng Gumamit ng Di- gumamit ng
grapiko, video, multimedia upang multimedia upang multimedia upang
tunog, at iba pang maisagawa ang maisagawa ang maisagawa ang
multimedia na presentasyon. presentasyon, Presentasyon
makatutulong Sumunod sa batas ngunit may mga
upang higit na kaugnay ng pagkakataong
maging copyright sa nalalayo sa tema.
makabuluhan ang paggamit ng Sumunod sa batas
presentasyon. multimedia kaugnay ng
Sumunod sa batas features. copyright sa
kaugnay ng paggamit ng
copyright sa multimedia
paggamit ng features.
multimedia
features.
Pagiging Malikhain
Pagtatanghal
493
XI. Pangwakas na Pagtataya
Punan ang mga patlang sa bawat bilang upang mabuo ang mga
kaisipang isinasaad.
494
Aralin 3.3 : Dokumentaryong
Pampelikula:
Pampelikula:
Midyum sa PagbabagonG
PAnlipunan
PAnlipunan
495
2. Bakit maituturing na isang mabisang instrumento sa pag-unlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan ang mga dokumentaryong
pampelikula?
496
Pagsasalita
Nasusuri ang mga uri ng pagpapahayag
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa
pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam,
brainstorming, pananaliksik at panonood
Tatas
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan,
napanood,
o nabasa ay may kabuluhan o kredibilidad
Estratehiya sa Pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Natutukoy ang kontradiksyon sa pelikulang
napanood
497
VII. Konseptuwal na Balangkas
DOKUMENTARYONG PAMPELIKULA
Panuto: Kumpletuhin ang letra sa mga patlang upang matamo ang mga
sagot sa bawat bilang.
498
Sadyang ‘di maikakaila ang laki ng impluwensiya ng pelikula sa buhay
ng mga Pilipino, at ‘di maitatangging kabilang ka rito. Ipagpatuloy mo
na ang pag-aaral ng araling ito. Natitiyak kong lubos kang
masisiyahan.Tayo na!
Alamin
ang pormat.
499
Sagot:
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
I - Witness
REEL TIME
500
Ang
Pag
dadalaga
Ni
Maximo
Oliveros
Oliveros
Kung bibigyan ka ng
pagkakataon, ano ang isang
1 tanong na nais mong tanungin sa
mga tao sa likod ng mga pelikula
______________________
o palabas na ito?
501
GAWAIN 3.2.b: Ihasip Natin (Ihambing at Isaisip)
PELIKULA
DOKUMENTARYO
A. Pagkakaiba B. Pagkakaiba
C. Pagkakatulad
502
Paunlarin
(Slingshot) Lola at marami pang iba. Dahil kay Mendoza, muling naitayo
503
sa pedestal ang galing ng mga Pilipino sa larangan ng film-making at film
504
“ MANORO “ (Ang Guro)
(Sulyap sa Kabihasnan, Isang Realisasyon)
Hinalaw at Isinalin ni
Jet Oria Gellecanao
gumimbal ang pangyayaring ito sa buong daigdig dahil maging ang klima ng
na lugar malapit sa kabayanan, kaya naman ito rin ang naging daan upang
rito.
505
Alamin mo kung paanong ang isang batang babae na nasa ikaanim na
baitang sa elementarya maging sa isang simpleng pamamaraan mula sa
kaibuturan ng kaniyang puso ay gumawa ng isang pagbabago sa kasaysayan
ng lahing katutubo.
506
“Bawat Graduate, Bayani at Marangal na Pilipino.”
507
(Samantala, nasalubong niya rin ang isa sa kaniyang mga tinuturuan, tila
mabigat ang pasan-pasan sa likuran)
Babaeng Aeta: O sige, kasi pag wala dito hindi na mabibigyan, gusto ko pa
namang ibahagi ang ani ko sa lahat.
Jonalyn: Tigdadalawa lamang ng tinapay ang kada isa, kakain pa rin kasi
sina Mamang at Papang, pero bago ko kayo bigyan, magbibilang
muna
tayo ng tinapay, sabayan n’yo ako.
Mga Kapatid: Isa…Dowa…Tatlo…Apat!
(Habang sabay na bumibilang ang maliliit niyang kapatid.)
Nakakagutom lalo ang magbilang.
(Bumaba sa puno ang ama, nagmamadali, tila nadupilas, nahulog at bigla ang
508
pagkabagsak; nagulat si Jonalyn, pinuntahan ang ama, ngunit sa mukha ng
kaniyang tatay ay tila walang nangyari)
Jonalyn: Oo nga, ang sabi niya pa naman, bababa siya ng bundok para
makaboto.
Mang Edgar: Ang tigas kasi ng ulo ng lolo mo, sinabi kong huwag nang
manghuli ng baboy-ramo sa bundok at nauubos na ang mga
ito
sa ngayon. Tara na, at kelangan na nating umalis ngayon!
509
Apo Almario: Oo, ngunit naghiwalay kami ng landas.
Jonalyn: :Sa ginagawa nilang ‘yan ay inaagawan nila ng tahanan ang mga
ibon (Malungkot ang mukha)
(Masayang naliligo ang mga bata sa ilog, mula roon uminom naman ng tubig
ang batang Aeta na si Jonalyn; humuli ng palaka ngunit nasita ng kaniyang
ama kaya’t muli niya itong ibinalik sa tubig, sa may kangkungan, nandiyang
siya ay sumandaling umihi, nakatapak rin ng dumi ng kalabaw, naghugas sa
isang bahagi ng ilog-ilogan; sa bahaging yaon ay narinig nila ang isang tinig
mula sa kabundukan na umaawit...isang awit ng papuri:
“Apo Namalyari
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa amin”
(Ang awiting yaon ay tila kumurot sa puso ni Jonalyn; kaya’t siya’y napaawit
rin):
510
Mga Katutubo (nagsisipagtanim): Hindi, hindi pa rin siya nagpakita, mga
dalawang araw na ang nakalilipas.
Mang Edgar: Jonalyn, dito ka lang kasama nila, ako na lamang ang
maghahanap sa Apo mo doon sa mas malayo.
Apo Namalyari...
Sana’y ligtas ang aming Apo Bisen
Tatlong araw na po siyang nawawala
Sana po ay amin siyang makita
Sa lalong madaling panahon
511
EKSENA 8 – Araw ng Eleksyon
(Kinabukasan, nagbalik na ang mag-ama mula sa kabundukan, iyon na rin
ang araw ng eleksyon. Sa tahanan ng mga katutubo)
Lola ni Jonalyn: O sige, ako na lang muna ang maiiwan, ako na ang
magbabantay
sa mga bata, mamaya na lamang ako boboto.
512
akala niya’y sasaklolo sa kanila ng mga panahong yaon. Ang mga sanggol na
katutubo na buhat-buhat at pasan ng kanilang mga magulang na tila kalunus-
lunos ang mga tinig, patuloy sa kanilang paghikbi at pag-iyak. Para kay
Jonalyn, isang kabiguan sa kaniyang kaluluwa at buong pagkatao ang
kaniyang mga pagsusumikap ng mga panahong yaon...nalaglag sa kanyang
mga mata ang butil ng mga luha...malayo ang tingin.)
(Sa pagkakataong yaon, dumating ang kanyang Apo Bisen, kabababa lamang
mula sa kabundukan, pasan-pasan sa kanyang likuran ang isang malaking
baboy-ramo, sabay nagwika itong:
Apo Bisen: Tayo na, umuwi na tayo. (Muli silang naglakad pauwi sa
tahanan.)
Apo Bisen: “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin, hindi ito
makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
WAKAS
513
Paano nakapagpapamulat ng kamalayan ang
isang uri ng media tulad ng Dokumentaryong
Pampelikula na bahagi ng ating kultura at
panitikang popular? Ipaliwanag.
514
sa bawat isa sa atin ang katotohanan ng buhay. Higit pa nating palawakin ang
iyong kaalaman tungkol dito. Basahin ang sumusunod na Ugnay-Panitikan:
515
nabanggit, karaniwang nauuso ang mga “Independent o Indie Films”, “Short
516
GAWAIN 3.3.d: Patinikan sa Panitikan
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
517
Mga Karaniwang Uri ng Anggulo at Kuha ng Kamera
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
518
Uri ng Kuha: _______________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Nais ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Mula sa: http://www.google.com.ph/images
519
3. “Nakalulungkot isipin, ngunit hindi ko kailanman sinabi ang mga
pananalitang yaon.” (pagtanggi)
1. Pagbibigay-babala
“Mag-ingat ka sa lahat ng iyong mga lakad.” (pagbibigay-
babala)
“Huwag kang magpabigla-bigla sa iyong mga desisyon.”
2. Panghihinayang
“Sayang, tama sana ang aking kasagutan.”
“Kung naipagtapat ko lamang sa kaniya ang lahat, hindi sana
nangyari yaon.”
3. Hindi Pagpayag
“ Hindi yata sapat kung ganoon lamang ang inyong
gagawin.”
“ Bahala na kayo sa anumang hakbang na nais n’yong
isagawa.”
Pagtanggi Pagsang-ayon
Pagbibigay-babala Panghihinayang
Panghihikayat Pagsalungat
1. 2.
520
“Hindi na ako bomoto, dahil
“Sa ginagawa nilang iyan, naniniwala akong hindi
inaagawan nila ng tahanan naman ito makapagpapababa
ang mga ibon.” at makababawas ng aking
pagkatao.”
3. 4.
6.
5.
521
matigas na rin ang ulo ng mga kabataan!” sambit naman ng isa. Sumagot
naman itong si lolo: “Hindi ako sang-ayon riyan, mas marurunong at mas
maabilidad na ang mga bata sa ngayon.” Kaya, kabataan, sino ka sa mga
nabanggit nila? Paano mo pinatunayan sa iyong sarili ang taglay mong mga
talento at taglay na kaalaman?
Madalas rin silang magpayo sa atin: “Mag-ingat ka sa iyong paglakad,
at baka ika’y madapa, mas malalim ang sugat.” Dapat lamang na pakinggan
natin ang mga payong ito sabay sambitin ang mga katagang “Taos-puso po
naming tinatanggap ang inyong mahalagang mga paalaala at mga gintong
kaisipan.” Kaisipang nagpapaalala sa atin na nawa’y tahakin natin ang tama
at tuwid na landas.
Sa kabilang panig, tanggapin natin ang katotohanan na may mga
pagbabagong nagaganap sa kasalukuyang panahon. Tunay ngang kakaiba
na talaga sa ngayon ang takbo ng buhay. Makikita ito sa uri at istilo ng
pamumuhay ng bawat isa. Sa paraan ng kanilang mga pananalita at gawi at
lalo na sa kanilang mga pananaw, paniniwala at paninindigan sa buhay. Isa
sa mga higit na nakakaimpluwensiya sa mga tao ngayon ay ang pag-usbong
ng modernong teknolohiya. Idiniriin sa atin ang konsepto ng “Globalisasyon”
at ang paglitaw ng teoryang “Global Village” kung saan ang mundo, ang
bawat bansa at bayan na naririto ay wala nang anumang mga hadlang o
tagapamagitan lalo na sa larangan ng pakikipagtalastasan. Nariyan ang
Internet, Facebook, Twitter, Youtube, Skype at iba pa upang mas higit na
mapadali at mapabilis ang komunikasyon.
Kasabay ng pag-unlad ng teknolohiya, ay ang paniniwala ng
karamihan na dahil sa labis na ang kasamaan ng tao,sandali na lamang at
magugunaw na ang mundo. Maaari kayang mangyari ang iba’t ibang mga
hula ng mga tao tungkol dito? Tandaan natin, nilikha ng Diyos ang tao at ang
daigdig hindi upang gunawin at sirain lamang ito. Sa halip, ang mga bagay na
hindi karapat-dapat manirahan dito ang siya lamang niyang aalisin. Tanging
siya lamang at wala nang iba pa ang nakaaalam kung kailan niya mangyayari
ang pagpuksa sa mga masasama at sa sumisira ng kanyang mga nilikha.
Kaya mga kapwa ko kabataan, panahon na upang ikaw ay magbulay-
bulay. Ano na ang nagawa ko para sa aking sarili? Para sa aking kapwa?
522
Higit sa lahat, ay ang iyong magandang kaugnayan sa Diyos. Kaya’t ito ang
tamang panahon upang harapin ang mga bagong hamon sa buhay.
Magpatuloy ka, upang minsan sa isang araw ng iyong buhay ay hindi mo
masambit ang mga katagang “Sayang, kung ginawa ko lamang sana iyon.”
Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon, ang bawat araw...nagiging
oras, nagiging minuto hanggang maging segundo. Ang bawat pintig,
pintig...at pintig sadyang may ligalig sa ating daigdig... Kabataan! Panahon na
upang tanggapin mo ang hamon sa iyo!
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon:____________________________________
Pagnilayan at Unawain
“Apo Namalyri
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa ___________________________
Kami ngayo’y nangagtipon ___________________________
Dito sa aming taniman ___________________________
Kayo lamang ang makatutulong sa _________
amin”
524
GAWAIN 3.3.j: Pelskrip (Pelikula at Iskrip)
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_____________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
____________________
525
GAWAIN 3.3.k: Dokyufil: Pelikula at Dokumentaryong Filipino –
Epekto Sa Iyo
IMPLIKASYON
Kaugnayan sa Tunay na Buhay
526
“AKO MISMO,
BATANG
LIDER”
________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
527
Ilipat
528
daanan) nakasakay sa tampok ang
itaas ng jeep pangunahing
Medium Shot sa tauhan na si
mga Masayang Jonalyn Ablong
nagsisipagtawanang nagtatawanan
katutubo tungo sa ang mga
Close-Up Shot sa katutubo tungkol
nagsasalitang si sa katatapos na
Jonalyn Graduation
(pangunahing hanggang sa
tauhan) pagdating sa
kanilang lugar
529
Natapos mo na ang huling aralin ng modyul na ito. Sa kabuuan
naunawaan mo na ang tungkol sa iba’t ibang uri ng panitikang popular
mula sa mga babasahing popular, radyo, telebisyon at maging pelikula.
Ngayon, subukin natin kung talagang naunawaaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais kong
maiwanan sa’yo. At masasagot mo na nang tama kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular, at bakit
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino
tungo sa panitikang popular? Bago pa man kita pinasagot sa mga gawain
sa bawat aralin ay tinanong ko na sa iyo sa simula pa lamang.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Binabati kita at natapos mo nang buong husay ang tatlong
aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Natitiyak ko na
naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa
mga panitikang popular tulad ng iba’t ibang uri ng print media, radyo,
telebisyon at pelikula. Natitiyak ko rin na alam mo na kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular. Napag-
alaman mo rin na may iba’t ibang mga aspeto na nakaimpluwensiya at
nakaapekto kung bakit unti-unting nabago ang mga anyo ng panitikan
mula noong sinauna pang panahon tungo sa kasalukuyan.
Kaugnay nito, nais ko muling subukin ang lawak ng iyong pag-unawa at
ang taglay mong kaalaman tungkol sa bagay na ito. Ito ay masusukat sa
sumusunod na gawain.
Lengguwahe/Wika
Makabagong Teknolohiya
Tradisyunal Mga Suliranin at Panitikang
na Kalagayang Panlipunan Popular
Anyo ng
Panitikan Prinsipyo at mga
Paniniwala
530
Napag-alaman ko na bilang anyo ng panitikan, ang tradisyunal ay
_________________________. Sa paglipas ng panahon, nagkaroon ng
mga pagbabago mula sa tradisyunal na uri ng panitikan tungo sa popular
dahil sa ________________________. Nakatutulong ang panitikang
popular upang __________________. Bilang isa sa mga kabataan, sisikapin
kong ____________________________.
ILIPAT
531
paraan upang masolusyunan ang mga ito. Ang materyal na iyong bubuuin
532
Narito naman ang magiging pamantayan sa iyong mabubuong
campaign material
• Orihinalidad at Pagkamalikhain – 40 %
• Aplikasyong Teknikal - 10 %
_______
100 %
533
elemento nito. Naipapamalas ang angkop teknikal na
ang na teknikal na pagganap.
kahusayan sa pagganap.
teknikal na
pagganap.
Ang mga
Malinaw at May mga
inilahad na
kapaki- Makabuluhan rekomendasy
Pagkapraktikal rekomendasyon
pakinabang ang ong inilahad
ng ay
para sa lahat karamihan sa ngunit
rekomendasyo nagmumungkahi
ang inilahad inilahad na mabuway
n ng kaisipang
na rekomendasyo ang mga
pangmatagalan
rekomendasyo n. iminumungka
sa kamalayan
n. hing kaisipan.
ng madla
KABUUANG
MARKA
Macky: “Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI daw ay
Freedom of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa ‘yan kahit pa nakapikit!’
Roel: “Sinabi mo pa, partner!”
534
1. Alin sa sumusunod ang maituturing na positibong pahayag?
2.
a. Kung ang FOI ay Freedom of Income, malamang
nagkukumahog pa ang mga politiko na ipasa ‘yan kahit na
nakapikit!
b. Sang-ayon sa Seksyon 6 ng Panukalang Batas,bibigyan ng
kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga opisyal na
transaksyon ng mga ahensya ng gobyerno.
c. Naku! Delikado naman pala iyan!
d. Isyu dito, isyu doon. Demanda rito, demanda roon.
535
Parami na nang parami ang mga mag-aaral na biktima ng
bullying. Ang masaklap pa nito, nagaganap ang mga pananakit sa loob
mismo ng kanilang paaralan. Hindi maitatangging maging sa mga
paaralang pribado o pampubliko man ay talamak ang ganitong uri ng
pang-aabuso. Dahil sa takot, marami sa mga nagiging biktima nito ay
hindi nagsusumbong sa kanilang mga guro maging sa kanilang mga
magulang. Marami rin sa mga kaso ng bullying ay nagsisimula sa
palagiang pag-aasaran sa loob ng klase kung saan pinagtatawanan at
minamaliit ng mga bata ang kanilang kapwa mag-aaral. Upang
maiwasan ang mga ganitong sitwasyon, pinapayuhan ang mga magulang
na paaalalahanan ang kanilang mga anak sa mabuting pag-uugali at ang
iparamdam sa kanila ang pagmamahal, pagpapahalaga at pagtanggap
sa kanilang mga anak.
536
11. Paano nakatutulong ang mga dokumentaryong pantelebisyon sa
pagpapaigting ng kamalayang panlipunan?
a. Naisisiwalat dito ang mga tunay na kalagayan ng isang lipunan.
b. Natatalakay dito ang iba’t ibang panig ng isang isyu.
c. Nabibigyang-daan ang pagtalakay sa mga isyu na hindi
gaanong nabibigyan ng pansin.
d. Lahat ng nabanggit.
537
Labis na naguguluhan si Boyet sa mga nangyayari sa kaniyang
paligid. Marami siyang katanungan sa kaniyang isip. Hanggang sa
marating na nila ang eskinita patungo sa bahay ng kaniyang tiyuhin.
Makipot at tila bituka ng manok ang kanilang binabagtas nang may
marinig silang putok. Pinadapa siya ng kaniyang tiyuhin. Kumubli sila sa
isang lugar na napaliligiran ng pader. Sunod-sunod na putok. Maya-maya,
narinig niya ang sirena ng pulis. Tumayo na sila. Paroo’t paritong
nagtatakbuhan ang mga tao. Sa wakas, narating na nila ang bahay ng
kaniyang tiyuhin. Bumungad agad sa kaniya ang lima niyang pamangkin na
kasalukuyang himbing na natutulog sa lapag ng bahay. Maliit, masikip at
may kung anong nakasusulasok na amoy ang nalanghap ni Boyet.
538
EKSENA 10 - Isang Natatanging Pagdiriwang
Kinagabihan, nagdiwang ang buong barangay, nagsaya ang lahat,
inihain sa hapag-kainan ang nahuling baboy-ramo...Doon nagwika ang
kaniyang Apo Bisen “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin,
hindi ito makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
539
21. Aling pangyayari sa akda ang may ipinahihiwatig na mensahe sa mga
manonood batay sa bahaging nabasa?
a. Nagsasayaw ang mga bata sa barangay.
b. Nagdiwang ang buong barangay at nagsaya ang lahat.
c. Natapos ang pagdiriwang ng mga katutubo.
d. Nakasulat sa likuran ng mga bata ang katagang Babangon ang
Pilipinas
540
GLOSARYO
Advertisement – Iba’t ibang mga anyo ng patalastas na matutunghayan sa
iba’t ibang uri ng media, maging ito man ay sa print media, broadcast media,
films at mg uri nito.
Coordinator – tagapangasiwa
541
Corrupt – isang taong may posisyon at ginagamit ang pondo ng bayan sa
sariling kapakanan
Dambuhala – malaki
Dedikasyon – pag-aalay
Dialogue Script – Isang uri ng iskrip kung saan nakapaloob ang diyalogo ng
mga aktor at aktres ng bawat eksena. Nakabatay ito mula sa “sequence
script”.
Dinuro-duro – minaliit
Estratehiko – pamamaraan
Gusot – problema
Halakhak-malakas na pagtawa
Himukin – hikayatin
542
Illiterate – Nangangahulugang may “kakulangan ng kaalaman” sa isang
bagay o mga bagay na nakapaligid sa kaniya. Sa ibang salita ay
“kamangmangan” o pagiging “ignorante.
Ipinipinid-isinasara
Iskrip- pinakaluluwa ng isang dulang itatanghal sapagkat lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay nagmumula rito
Kalumbayan-kalungkutan
Kamalayang panlipunan – pagiging bukas ang isipan sa mga nagaganap sa
paligid
Kariktan-kagandahan
Katig – kakampi, kinampihan, kapanalig
543
programang panradyo, pantelebisyon na nakaiimpluwensiya sa paghubog ng
sariling katalinuhan at identidad. Sinasabing kultura ng panggitnang uri at
para sa marami (sangguniin sa introduksiyon nito ang malalim at malawak na
talakay)
Lihim-sekreto
Likumin-kolektahin
Lumalawig – lumalawak
Mauuntol- matitigilan
Midyum – daan, instrument
Minindal-miryenda
Multi-Media – Tumutukoy sa iba’t ibang uri ng “media” o midyum na
ginagamit sa komunikasyon. Karaniwang binubuo ng print media, broadcast
media, film at information and communication technology.
Munti-maliit
Nagkakandirit-naglulundag na nakatingkayad ang paa
Nagkukumahog – nagmamadali
Nagtungo-nagpunta
Nagugulumihanan-nalilito
Nagugunita-naalala
Nalalambungan- natatakpan
Napopoot- nagagalit, matinding galit
544
Newsreel – Nagsisilbing balita ng bayan na nagtatampok ng iba’t ibang
pangyayari sa kapaligiran.
Pagaril-pagaralgal
Pagbatikos – pagtuligsa
Pagkukunwari- pagpapanggap
Paglalayag- paglalakbay
Paglililo- pagtataksil
Pagod-hapo
Pagpapahiwatig (foreshadowing) isang pagpaparamdam, pagpapakilala,
pagbibigay ng mga babala o pahiwatig o pagpapauna sa unahan o
kalagitnaan ng kuwento upang ihanda ang mambabasa sa maaaring
mangyari sa hulihan ng akda
Pagpapalaluan- pagyayabangan
Pagsasahimpapawid – ang sistema ng pagpapakinig ng isang programang
panradyo
545
Panitikang Popular – sa orihinal na legal na kahulugan, pag-aari ng
mamamayan. Kawing sa “populace” na ibig sabihi’y hindi aristokrata, aral - -
ang mababang uri. May konotasyong inferior na uri ng literatura, hanggang sa
tribyal (pop). Sa usaping ideolohikal, bagama’t tinatangkilik ng lahat ng uri ng
lipunan, may pagkakaiba batay sa pang-ekonomiyang lagay (halimbawa;
klase ng sineng pinapanood, klase ng komiks na binabasa. Kasalukuyan,
nakakawing ang konsepto ng popular sa mas midya, kung ano ang naaabot
nito, ang saklaw ang siyang may kakanyahang maging popular. Ang popular
ay may oryentasyong komersyal, o sa pagkita (profit)
Sanggunian – kalipunan
Sarat-pango
Senaryo – Termino sa pelikula na ang ibig sabihin ay “tanawin” o isang
“eksena”.
546
Tabloid- Maliit at abot-kaya kumpara sa isang broadsheet. Sapagkat mas
maliit ang espasyo sa tabloid, mas maliit rin ang inaasahang pagkonteksto sa
mga balita. May puntong naisasantabi na ang mga pambansang isyu. Sa
kaunting espasyong ito, nagkakasya ang maraming sambahayan para sa
balita at impormasyon.
Higit na binibigyang pokus ng mga tabloid ang mga police stories
(panggagahasa, pananamantala/molestation, kidnapping, atbp.) at mga
kuwentong ikamamangha ng mga mambabasa kumpara sa pambansang
isyung inilalatag ng mga broadsheet. Sa anyo ng balita hanggang sa
paggamit ng termino, pumapasok ang isyu ng tama o mali.
Tangan-tangan – hawak-hawak
Transaksiyon – kasunduan
Utusan-katulong
Video Advocacies – Mga adbokasiya, patalastas at mga propaganda na
naglalayong manghikayat, magpabago ng pananaw, magpamulat ng kaisipan
at kamalayan.
547
SANGGUNIAN
*Aklat
548
Pahayagan
Pilipino Mirror. Eros Atalia. Dagling Katha, Oktubre 29, 2012
Magasin
Awake! Magazine, Social Networking, Watchtower Society, September 2010
Internet
Aňonuevo, Roberto Alimbukad (http://alimbukad.com/2008/08/08/ang-
editoryal-bilang-lunsaran-ng-panunuri/)
http/www.youtube.com/watch
http://iskwiki.upd.edu.ph/images/1/12/Working_while_in_class.pdf
http://the1010project.multiply.com/journal/item/34/34?&show_interstitial=1&u=
%2Fjournal%2Fitem
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
http://www.balita.net.ph/2012/06/kuwentuhang-media/#.UKseSO_QVyw
http://www.cbcpworld.com/cinema/html/about_us.html
http://www.cinemalaya.org/film
http://www.gmanetwork.com/news/story/277577/ulatfilipino/balitangpinoy/free
dom-of-information-foi-bill-namimiligrong-mamatay-pagsapit-ng-disyembre
http://www.goodreads.com/author/show/562411.Liwayway_A_Arceo&docid=A
BGlKlbQ9ckHIM&imgurl=http://photo.goodreads.com/authors/1285673744p5/
562411.jpg&w=200&h=255&ei=qcWYUIG4C-
http://www.google.com.ph/images
http://www.google.com.ph/imgres?q=amado+v.+hernandez&num=10&hl=fil&b
iw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ea4EYMmffqTL9M:&imgrefurl=http://tl.wik
ipedia.org/wiki/Amado_V._Hernandez&docid=4iKXVzDQtavxDM&imgurl=http:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/thumb/4/4d/Amado_V_Hernandez.jpg/200
px-
549
http://www.google.com.ph/imgres?q=epifanio+matute&num=10&hl=fil&biw=13
66&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZLKmBTzQV0CoJM:&imgrefurl=http://www.pan
itikan.com.ph/authors/m/egmatute.htm&docid=_HCanklXMTkfgM&imgurl
http://www.google.com.ph/imgres?q=genoveva+edroza+matute&num=10&hl=
fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=TGmUnIRphI7ZEM:&imgrefurl=http://
banareskimberly.blogspot.com/2012/07/ang-kuwento-ni-mabuti-ni-
http://www.google.com.ph/imgres?q=manuel+l.+quezon&num=10&hl=fil&biw=
1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=hZL8VgvZzhW9CM:&imgrefurl=http://www.ta
kdangaralin.com/history/philippine-presidents-history/manuel-
http://www.google.com.ph/imgres?q=narciso+reyes+lupang+tinubuan&num=1
0&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=CPphnem0zXRMpM:&imgrefur
http://www.123people.ca/s/narciso%2Breyes&docid=
http://www.google.com.ph/imgres?q=rene+villanueva&hl=fil&biw=1366&bih=5
86&tbm=isch&tbnid=ZtEk2Y6A4zEuuM:&imgrefurl=http://eatingthesun.blogsp
ot.com/2007/12/rene-o-villanueva-1954
http://www.google.com.ph/imgres?q=severino+reyes&hl=fil&biw=1366&bih=5
50&tbm=isch&tbnid=LKWSzchujeP65M:&imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wik
i/File:Severino_Reyes.jpg&docid=J7AUpzUBsdm2zM&imgurl=
http://www.rymaec.org/node/412
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0&feature=related
http:/www.google.com.ph
images.cnhsteacheers.multiply.multiplycontent.com/.../Worksheet%2
Thefreedictionary.com
Wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn
www.adobe.com/products/
www.audioenglish.net
www.gmanetwork.com/news/video/shows/investigative documentaries
www.screenaustralia.gov.com
www.starcinema.com.ph
www.wikipedia.com
550
551