Bahagi ng Pananalita

1. PANGNGALAN (Noun)
Mga Uring Pansemantika
1. Pantangi (Proper Noun)– partikular ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook o pangyayari.
Hal. Miguel, Clarissa, Bb. Luz De Guzman
Tagpi, Muning, Brownie, Spotty
Magasing Panorama, Mongol 2
Talon ng Maria Cristina, Ilog Pasig
Paligsahang Bb. Universe ng Taong 1975

2. Pambalana (Common Noun)– tumutukoy sa pangkahalatang-diwa.

Hal. bata, lalaki, babae, lolo, abogado
aso, pusa, insekto
lapis, kotse, relo, radio
ilog, lungsod, kabundukan
sayawan, gulo, banggaan

3. Tahas (Concrete) – ang pangngalan kung tumutukoy sa bagay na material.

Hal. tao, hayop, puno, gamut, pagkain
4. Basal (Abstract) – ang tinutukoy ay hindi material kundi diwa at kaisipan.

Dalawang uri ng tahas: Di-palanasak at palansak.

Palansak (Mass Noun) – tumutukoy sa pangkat ng iisang uri ng tao o bagay.
Hal. Buwig, kumpol, hukbo, lahi, tumpok, tangkal
Di-palansak – tumutukoy lamang sa mga bagay na isinasaalang-alang nang isa-isa.
Hal. Saging, bulaklak, sundalo, tao, kamatis, manok

Mga Uring Pangkayarian

1. Payak – ang pangngalan kung ito ay isang salitang-ugat lamang.
Hal. asin, bunga, balak, diwa
2. Maylapi o Hinango – kung binubuo ng salitang-ugat at panlaping makangalan.
Hal. kaklase, kabuhayan, pagbasa, dinuguan
3. Inuulit – ang pangngalan kung ang kabuuan nito o ang bahagi nito ay inuulit.
Dalawang uri ng Inuulit: Pag-uulit na di-ganap o pag-uuli na parsyal at ang pag-uulit na ganap.
Pag-uulit na di-ganap o pag-uulit na parsyal – ay yaong bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit.
Hal. bali-balita, Sali-salita, tagu-tagumpay
pagtuturo, pagpaplano
Pag-uulit na ganap – pag-uulit sa buong pangngalan
Hal. kuru-kuro, bayan-bayan, sabi-sabi
4. Tambalan – ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang pinag-iisa.
Ang kayarian ay tumutukoy sa anyo ng salita at iba pang yunit ng wika.
Ang anumang salitang maaaring isunod sa ang/si, ng/ni, sa/kay, at mga anyong maramihan ng mga ito, ay isang
pangngalan o dili kaya ay isang salitang gumaganap ng tungkulin ng pangngalan.
Hal.
1. Nakatapos sa pagdodoktor ang anak na matiyaga.
2. Ang tagumpay ng anak ay tagumpay rin ng mga magulang.
3. Hindi matatapatan ng salapi ang pagtingin ng magulang sa anak.
Ang anyong maramihan ng ang/si ay ang mga/sina; ang maramihan ng ng/ni ay ng mga/nina; at ang maramihan ng
sa/kay ay sa mga/kina.
Hal. ang mga anak, ng mga anak, sa mga anak, nina Maria, kina Maria, sina Maria

Mga Kakanyahan ng Pangngalan

1. Kausapan o Panauhan ng Pangngalan – ang nagsasabi kung ang pangngalan ay tumutukoy sa taong
nagsasalita, taong kumakausap, o taong pinag-uusapan.
Halimbawa :
Ako si Don Diego.
Ikaw si Don Diego.
Siya si Don Diego
2. Kailanan ng Pangngalan – nalalaman natin kung ang pangngalan ay tumutukoy sa isa, dalawa o higit pang
tao, hayop, bagay, pook, o pangyayari. Ito ay maaaring isahan, dalawahan, maramihan o lansakan.
Halimbawa:
Isahan : kapatid
Dalawahan : kambal
Lansakan : kawan
3. Kasarian ng Pangngalan – pangngalang may sekso at walang sekso.
Pag-uuri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian
v Mga Pangngalang may Kasarian
Tiyak na Kasarian
Panlalaki
Pambabae
Di-tiyak na Kasarian
v Mga Pangngalang Walang Kasarian
Halimbawa:
Mga Pangngalang Tiyak na Panlalaki
Mario kuya
Ginoong Ramos tandang
Don Jose ninong

Mga Pangngalang Tiyak na Pambabae

Maria Ana ate
Gng. Ramos ninang dumalaga Donya Perez
Mga Pangngalang Di-Tiyak ang Kasarian
Estudyante manok kapatid guro
manananggol kalabaw
Mga Pangngalang Walang Kasarian
Bibliya diwa
Bulking Mayon aklat
Maynila laro
4. Kaukulan ng Pangngalan – ang tawag sa kakanyahan ng pangngalang nagpapakita ng gamit nito sa
pangungusap.
Dalawang Uri ng Kaukulan ng Pangngalan
1. Kaukulang Palagyo – kung ginagamit itong simuno, pamuno sa simuno, pangngalang patawag,
kaganapang pansimuno, o pamuno sa kaganapang pansimuno.
Simuno gamit ang pangngalan
Si Rizal ay Dakilang Malayo
Pamuno sa Simuno ang gamit ng pangngalan
Si Rizal, ang bayani, ay Dakilang Malayo.
Pangngalang patawag ang gamit ng pangngalan
Carisa, alagaan mo si Choy.
Kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan
Si Mabini ay Dakilang Lumpo.
Pamuno sa kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan
Ang dalagang iyon ay si Alice, ang pinsan ko.
2. Kaukulang Palayon – ang pangngalan kung ginagamit na layon ng pandiwa o layon ng pang-ukol o kung
pamuno sa alinman sa dalawa.
Layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan
Ang masipag na ama ay nagsisinop ng kanilang bakuran
Layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Ibigay mo kay Cesar ang para kay Cesar, at sa Diyos ang para sa Diyos.
Pamuno sa layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan
Ang mga Hapon ay umaangkat sa Pilipinas ng mangga, isang ipinagmamalaking bungang-kahoy natin.
Pamuno sa layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Igalang mo ang ukol sa relihyon, ang tagapag-ugnay natin sa ating Panginoon.

2 PANGHALIP (PRONOUN)

Pananaw na Pansemantika : ang panghalip ay salita o katagang panghalili sa ngalan.

Pananaw na Istruktural : and panghalip ay maikilala dahil sa impleksyon o pagbabagong- anyo.

Uri ng Panghalip
1. Mga Panghalip na Panao – ay panghalili sa ngalan ng tao.
Anyong ang Anyong ng
Panauhan (palagyo) (paukol) Anyong sa (paari)

Isahan
Una Ako Ko Akin
Ikalawa Ikaw, ka Mo Iyo
Ikatlo Siya Niya kanya
Dalawahan
*(kata) *(nita) *(kanita)
Una Kita, tayo Natin Atin
Ikalawa Kayo Ninyo Inyo
Ikatlo Sila Nila Kanila
Maramihan
Una Kami Naming Amin
Ikalawa Kayo Ninyo Inyo
Ikatlo Sila Nila Kanila

2. Mga Panghalip na Pamatlig – humahalili sa sa ngalan ng tao, bagay, atb. na itinuturo o inihihimaton.
I. Pronominal
Anyong ang (Paturol)
*ire (ibang anyo : yari)
ito
iyan (ibang anyo : yaan)
iyon (ibang anyo :yaon)
Anyong ng (Paari)
*nire (ibang anyo :niyari)
nito
niyan
noon (ibang anyo: niyon, niyaon)
Anyong sa (Paukol)
*dine
dito
diyan
doon
II. Panawag-pansin o Pahimaton
1. *(h) ere
2. (h) eto
3. (h) ayan
4. (h) ayun
III. Patulad
*ganire
ganito
ganyan
ganoon (ibang anyo: gayon)
IV. Palunan
*narini (ibang anyo : nandini)
narito (ibang anyo : nandito)
nariyan (ibang anyo : nandiyan)
naroon (ibang anyo : nandoon)

3. Panghalip na Panaklaw – sumasaklaw sa kaisahan, dami, o kalahatan ng tinutukoy.

Halimbawa:
isa anuman magkanuman
iba alinman kuwan
balana sinuman
lahat ilanman
tanan kailanman
madla saanman
pawa gaanuman
4. Panghalip na Pananong – yaong mga panghalili sa ngalan ng tao, bagay, atb. na ginagamit sa
pagtatanong.
Halimbawa:

Isahan Maramihan
sino sinu-sino
ano anu-ano
alin alin-alin
kanino kani-kanino
ilan ilan-ilan

3. PANDIWA (VERB)

Pansemantika : ang pandiwa ay salitang nagpapakilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga salita
Istruktural : ang pandiwa ay nakikilala sa impleksyon nito sa iba’t ibang aspekto ayon sa uri ng kilos na isinasaad
nito.

Kayarian ng Pandiwa
Ang pandiwa sa Filipino ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama ng isang salitang-ugat at ng isa o higit pang
panlapi.

Kaganapan ng Pandiwa
Ang tawag sa bahagi ng panaguri na bumubuo o nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa at magagawang
paksa ng pangungusap kung babaguhin ang pokus ng pandiwa.

Pitong Uri ng Kaganapan ng Pandiwa

¢ kaganapang tagaganap
¢ kaganapang layon
¢ kaganapang tagatanggap
¢ kaganapang ganapan
¢ kaganapang kagamitan
¢ kaganapang sanhi
¢ kaganapang direksyunal

Mga Pokus ng Pandiwa

1. Kaganapang Tagaganap – panaguring nasa pokus sa tagaganap ang pandiwa + paksa
Halimbawa :
1. Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
2. Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang bata ay kumain ng suman at manggang hinog.)
2. Kaganapang Layon – panaguring nasa pokus sa layon ng pandiwa + paksa
Halimbawa :
1. Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
2. Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang suman at manggang hinog ay kinain ng bata.)
3. Kaganapang Tagatanggap – panaguring nasa pokus sa tagatanggap ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
1. Bumili ako ng ilaw na kapis para sa pinsan kong nagbalikbayan. –
2. Ibinili ko ng ilaw na kapis ang pinsan kong nagbalikbayan.
(Ang pinsan kong nagbalikbayan ay ibinili ko ng ilaw na kapis.)
4. Kaganapang Ganapan – panaguring nasa pokus sa kaganapan ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
1. Nagtanim ng gulay sa bakuran an gaming katulong. –
2. Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong ang bakuran.
(Ang bakuran ay pinagtamnan ng gulay ng aming katulong.)
5. Kaganapang Kagamitan – panaguring nasa pokus sa kagamitan ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
1. Pinunsan ko ang mga kasangkapan (sa pamamagitan) ng basahang malinis. –
2. Ipinampunas ko ng mga kasangkapan ang basahang alinis.
(Ang basahang malinis ay ipinampunas ko ng mga kasangkapan.)
6. Kaganapang Sanhi – panaguring nasa pokus sa sanhi ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
1. Nagkasakit siya dahil sa labis na paghithit ng opyo. –
2. Ipinagkasakit niya ang labis na paghithit ng opyo.
(Ang labis na paghithit ng opyo ay ipinagkasakit niya.)
7. Kaganapang Direksyon – panaguring nasa pokus sa direksyon ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
1. Ipinasyal ko sa Tagaytay ang mga panauhin kong kabilang sa Peace Corps. –
2. Pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps ang Tagaytay.
(Ang Tagaytay ay pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps.)

Mga Aspekto ng Pandiwa

Ang aspekto ay katangian ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang kilos at kung
nasimulan na o natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap.
Aspektong Aspektong Aspektong
Salitang-ugat Perpektibo Imperpektibo Kontemplatibo
mahal minahal minamahal mamahalin
asa umasa umaasa aasa
aral nag-aral nag-aaral mag-aaral

“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,

“-an”, at “na-“
1. Aspektong Perpektibo o Pangnagdaan – naglalarawan sa kilos o galaw na ginawa na o katatapos pa
lamang. Ito ay kadalasang nabubuo sa pamamamagitan ng mga panlaping.

Halimbawa: nag-inum, nag-aral, uminum, itinanan, nilamon, nakitaan, nakita

2. Aspektong Imperpektibo o Pangkasalukuyan – naglalarawan sa kilos o galaw na kasalukuyang

ginagawa. Nabubuo ang pandiwang ito sa pamamagitan ng pag-uulit sa unang pantig sa salitang-ugat at
pagdaragdag ng panlaping katulad ng sa Apektong Perpektibo.
“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,
“-an”, at “na-“

Halimbawa:
naglalaba (nag-la-laba), umiinom (um-i-inom)
minamahal (ma-in-mahal), nilalamon (ni-la-lamon)
nakikita (na-ki-kita), nakikitaan (na-ki-kita-an)

3. Aspektong Kontemplatibo o Panghinaharap – naglalarawan sa kilos o galaw na gagawin pa lamang. Ito

ay kadalasang nabubuo sa pamamagitan ng pag-uulit lamang ng unang pantig ng salitang-ugat o
pagdaragdag ng unlaping: “mag-” , “ipag-“, “maka-“, “naka-“. Maaaring ding gamitin ng sabay.
Halimbawa: gagawa (ga-gawa), maglalaba (mag-la-laba)

Di-Karaniwang Pandiwa

1. Maykaltas – di-karaniwan ang pandiwa kung ang salita ay nawawalan ng titig o pantig.

Salitang- Karaniwang Di-Karaniwang Ayos

ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa ng Pandiwa
buhos -an buhusan busan
higit ma- / -an mahigitan mahigtan
lagay -an lagayan lagyan
takip -an takipan takpan
 2. Maylipat – karaniwang ang pandiwa kung ang isa o dalawang titik ng salita ay naililipat, at may ilang titik o
pantig na nawawala.
Karaniwang Di-Karaniwang Ayos
Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa ng Pandiwa
tanim -an taniman tamnan
atip -an atipan aptan
silid -an silidan sidlan

3. Maypalit – napapalitan ang isa o dalawang titik ng pandiwa kaya ito ay nagiging di-karaniwan.
Karaniwang Di-Karaniwang Ayos ng
Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa Pandiwa
dinig ma- madinig marinig
dugtong ka- kadugtong karugtong
halik -an halikan hagkan
bayad -an bayadan bayaran

4. Maysudlong – di-karaniwan ang pandiwa kung ang karaniwang anyo nito ay nadaragdagan ng isa o
dalawang titik o kung ang pandiwa ay may dalawang hulapi.
Karaniwang Di-Karaniwang Ayos
Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa ng Pandiwa
antabay -an antabayan antabayanan
kuha -in kuhain kuhanin
mata -in matain matahin
buti pag- / -an pagbutian pagbutihan

Pokus ng Pandiwa
Pokus – relasyong semantika ng pandiwa at simuno

1. Pokus sa Tagaganap-ang pandiwa ay nakapokus sa tagaganap kung ang simuno ng pangungusap ang
tagagawa ng kilos.
Halimbawa:
Nakapag-aral si Marvino kahapon.
(pandiwa) (simuno-tagaganap)

Si Marvino ay nakapag-aral kahapon.

(simuno-tagaganap) (pandiwa)

2. Pokus sa Layon-ang pandiwa ay nakapokus sa layon kung ang layon ng pangungusap ang simuno.
Halimbawa:
Bantayan mo ang sinaing at baka masunog.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-layon)

Ang sinaing ay bantayan mo at baka masunog.

(simuno-layon) (pandiwa) (tagaganap)
3. Pokus sa Ganapan-kung ang simuno ay nasa ganapang kilos, nakapokus sa ganapan ang pandiwa.
Halimbawa:
Pinintahan niya ng berde ang mga tulay.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-ganapan)
Ang mga tulay ay pinintahan niya ng berde.
(simuno-ganapan) (pandiwa) (tagaganap)
4. Pokus sa Tagatanggap-nakapokus sa tagatanggap ang pandiwa kung ang simuno ang tagatanggap ng
kilos.
Halimbawa:
Ikuha mo si TinTin ng bagong damit.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-tagatanggap)

Si TinTin ay ikuha mo ng bagong damit.

(simuno-tagatanggap)(pandiwa) (tagaganap)

5. Pokus sa Gamit-nakapokus sa gamit ang pandiwa kung ang simuno ay ang kasangkapan o bagay na
ginamit sa pangungusap.
Halimbawa:
Ipangguhit mo ang lapis sa papel.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-gamit)
Ang lapis ang ipangguhit mo sa papel.
(simuno-gamit) (pandiwa) (tagaganap)

6. Pokus sa Sanhi-sa sanhi ang pokus ng pandiwa kung ang simuno ay nagpapahayag ng dahilan ng kilos.
Halimbawa:
Ikinatuwa ni Czarina ang biro ni Zeus.
(VERB)(tagatanggap)(simuno-sanhi)(tagaganap)
Ang biro ni Zeus ay Ikinatuwa ni Czarina.
(simuno-sanhi) (tagaganap) (VERB) (tagatanggap)
7. Pokus sa Direksyon-kung ang simuno ay nagsasaad ng direksyon ng kilos, nasa pokus sa direksyon ang
pandiwa.
Halimbawa:
Pinuntahan ko ang Boracay noong isang linggo.
(VERB) (tagaganap) (simuno-direksyon)
Ang Boracay ang pinuntahan ko noong isang linggo.
(simuno-direksyon) (VERB) (tagaganap)

4. PANG-URI (ADJECTIVE)
Gamit ng Pang-uri
1. Panuring Pangngalan
Mararangal na tao ang pinagpapala.
Panuring Panghalip
Kayong masigasig ay tiyak na magtatagumpay.
2. Pang-uring Ginagamit Bilang Pangngalan
Ang mapagtimpi ay malayo sa gulo.
3. Pang-uring Kaganapang Pansimuno
Mga madasalin ang mga Pilipino.

Kayarian ng Pang-uri
1. Payak– kung binubuo ng likas na salita lamang o salitang walang lapi.
Halimbawa :
Maiinit ang ulo ng taong gutom.
Huwag kang makipagtalo sa sinumang galit.
2. Maylapi – kung binubuo ng salitang-ugat na may panlapi.
Halimbawa :
kalahi kayganda
mataas makatao
malahininga
3. Tambalan – kung binubuo ng dalawang salitang pinag-iisa.
Halimbawa :
Karaniwang Kahulugan
taus-puso biglang-yaman
bayad-utang hilis-kalamay
Patalinghagang Kahulugan
kalatog-pinggan ngising-buwaya
bulang-gugo kapit-tuko

Kailanan ng Pang-uri
May tatlong kailanan ang mga pang-uri : isahan, dalawahan, at maramihan.
Halimbawa:
Kalahi ko siya. (Isahan)
Magkalahi kaming dalawa.(Dalawahan)
Magkakalahi tayong lahat. (Maramihan)

Kaantasan ng Kasidhian ng Pang-uri

Iba’t ibang Antas ng Kasidhian ang Pang-uri
1. Lantay – naglalarawan ng isang pangngalan o panghalip na walang pinaghambingan.
Halimbawa: Kabigha-bighani ang pook na ito.
2. Pahambing – nagtutulad sa dalawa o higit pang pangngalan o panghalip.
2 Uri ng Paghahambing
1. Paghahambing na magkatulad- ginagamit ito kung ang dalawang pinaghahambing aymay patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlapingkasing, sing, magsing, magkasing o kaya ay ng mga
salitanggaya, tulad, paris, kapwa at pareho.
Halimbawa: Magkakasingganda ang mga bulaklak sa hardin.
2. Paghahambing na di-magkatulad – ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay maymagkaibang
katangian. May dalawa itong uri:
a. Pasahol – kung ang hinahambing ay mas maliit, gumagamit ito ng mga salitang tulang ng lalo, di-gaano, di-
totoo, di-lubha o di-gasino.
Halimbawa: Di-gaanong magaganda ang mga moske sa Taguig kaysa sa mga makikita sa Zamboanga.
b. Palamang – kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa pinaghahambingan,gumagamit ito ng mga
salitanghigit, labis at di-hamak.
Halimbawa: Lalong kahali-halina ang mga bulaklak dito kaysa sa nakita ko sa Parke.
3. Pasukdol – ay katangiang namumukod o nangingibabaw sa lahat ng pinaghambingan.
Halimbawa: Ang ganda-ganda ng Palawan.
Walang kaparis sa ganda si Glenda.

Pang-uring Pamilang
– mga salitang naglalarawan sa pangngalan o panghalip sa pamamagitan ng mga numero.
Uri ng Pamilang
1. Patakaran o Kardinal– ginagamit sa karaniwang paraan ng pagbibilang ng pangngalan o panghalip.
Halimbawa: isa, dalawa, tatlo
1. Panunuran o Ordinal– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkasunud-sunod ng mga pangngalan o
panghalip. Gumagamit ito ng mga panlaping pang- at ika-.
Halimbawa: pang-una, pangalawa, pangatlo, una, ikalawa, ikatlo
1. Pamahagi– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkakabaha-bahagi o pagkakahati sa kabuuan ng isang
bagay. Gumagamit dito ng mga panlaping ika- at ka-.
Halimbawa: ikatlong bahagi, ikaapat na bahagi, katlo (1/3), kapat (1/4)
1. Palansak– ginagamit sa pagsasaad ng mga bukod na pagsasama-sama ng mga pangngalan o panghalip.
Halimbawa: aanim, anim-anim, tig-anim, animan, dadalawa, dala-dalawa, tigdadalawa, dalawahan
1. Pahalaga– ginagamit sa pagbibigay ng halaga ng isang bagay. Gumagamit dito ng mga panlaping ma-
attig-.
– pera ang tinutukoy.
Hal: Tiglilimampiso ang bili ko sa mga aklat na ito.
1. Patakda/tiyak na bilang – inuulit ang unang pantig ng salitang bilang.
Hal. iisa,tatatlo, dadalawa, aapat
Si Teresa ay nag-iisang anak.
Sasampung piso ang natira sa kanya.

Mga Panlaping Makauri

1. in, ma+ugat+in (madaling maging o madalas maging) – ma+ugat+on, ka+ugat+on
2.
tabain – matabaon, katabaon
sakitin – masakiton, kasakiton
bugnotin – masaputon, kasaputon
dumihin – mabulingon, kabulingon
siponin – masip-onon, kasip-onon
matulogin – matuyugon, katuyogon
matampohin – malisoron, kalisoron
mainisin – masaputon, kasaputon

2. ma+ugat (may taglay) – Asi: ka+ugat, ma+ugat

Pwede ring gamitin ang hulaping on o hon
ngunit hindi ito umaakma sa lahat ng salitang ugat. Paminsan-minsan di’y nagagamit ang hulaping an o han.
maganda – kaganda, maganda
mabaho – kabaho, mabaho, bahoan
mabato – kabato, mabato, batoon
mahalay – kauyag, mauyag, uyagon
madaya – karada, marada, radaon, radaan

Ang panlaping ka ay malimit na gamitin kung ang pang-uri ang nagsisilbing panag-uri (predicate) ng
isangpangungusap. Halimbawa: Karada sida. Sida ay karada. (Madaya siya. Siya ay madaya.) Kung hindi, ma ang
ginagamit. Halimbawa: Sida ay maradang kaidamo. (Siya ay madayang kalaro.) Sa on/hon o an/han naman, hindi
mahalaga kung paano ginagamit ang pang-uri. Halimbawa: Radaon/Radaan sida. Sida ay radaong/radaang kaidamo.

Sa mga paghahambing, ang panlaping dapat gamitin ay ma. Halimbawa: mas madaya – mas marada, pinakmadaya
-pinakamarada.

Maraming mga salita sa Pilipino na likas na mga pang-uri. Kung walang katumbas ang mga ito sa Asi na likas na
pang-uri-rin, ang mga nabanggit na panlapi rin ang dapat gamitin. Halimbawa:
tahimik – kahipos, mahipos
tamad – katamar, matamar, tamaran

3. maka+ugat (para sa) – Asi: maka+ugat

Halimbawa:
makatao – makatawo
maka-Diyos – maka-Dyos

4. may / marami (hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi) – Asi: ugat+on, ugat+hon
Halimbawa:
may / maraming galis – galison
may / maramimg kulangot – otngohon
may / maraming ipis – tabakongon

5. medyo (bahagya, hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi) – Asi: ma+ugat-ugat,
maSu+ ugat
Halimbawa:
medyo maganda – maganda-ganda, maguganda
medyo pangit – mayain-yain, mayuyain
medyo malakas – makusog-kusog

Ang maSu+ugat ay maaring gamitin kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa katinig at kung ang unang pantig nito
ay hindi katunog ng o o u. Ang S ang nagrerepresenta sa simulang katinig ng salitang-ugat.

6. napaka+ugat, ugat+ugat, pang-uri+panh-uri (ubod ng) – Asi: pagka+ugat; pagkau+ugat, kau+ugat (kung
angsalitang-ugat ay nagsisimula sa patinig maliban sa u o o); ka+ugat-ugat, pagka+ ugat-ugat (kung
ang salitang-ugat ay nagsisimula sa patinig); pagkaSu+ugat, kaSu+ugat (kung nagsisimula naman sa
katinig kung saan ang S ang nagrerepresenta sa unang titik nito)
Halimbawa:
napakaganda – pagkaganda, pagkaguganda, kaguganda
napakapangit – pakayain, pagkayuyain, kayuyain
napakagaling – pagkaayo, pagkauayo, kauayo, kaayo-ayo, pagkaayo-ayo
napakaasim – pagkaaslom, pagkauaslom, kauaslom, kaaslom-aslom, pagkaaslom-aslom
napakaliit – pagkaisot, pagkauisot, kauisot, kaisot-isot, pagkaisot-isot
napakahalay- pagkauyag, kauyag-uyag, pagkauyag-uyag
maputing-maputi, puting-puti – pagkaputi, kaputi-puti, pagkaputi-puti

Ang pagkau, kau, pagkaSu o kaSu ay mas mataas ang antas sa pagka.

7. kasing+ ugat, magkasing+ ugat, magsing+ ugat, (magkapareho) – walang panlaping katumbas ito sa Asi
at sa halip ay ginagamit ang salitang pareho o kapareho
Halimbawa:
kasingganda – kapareho’t ganda
magkasingganda, magsingganda – pareho’t ganda
8. pinaka+pang-uri (nakahihigit sa lahat) – Asi: pinaka+pang-uri
Halimbawa:
pinakamataba – pinakamataba
pinakatahimik – pinakamahipos

9. pang+ugat, ika+ugat (pamilang) – pang+ugat, ika+ugat

halimbawa:
pang-apat, ika-apat – pang-ap-at, ika-ap-at
pangsampu, ika-sampu – pangsampuyo, ika-sampuyo

5 PANG-ABAY (ADVERB)
Istruktural na kahulugan : ang pang-abay ay makikilala dahil kasama ito ng isang pandiwa, pang-uri o isa pang pang-
abay na bumubuo ng parirala.

Pansemantikang kahulugan : ito ay nagbibigay- turing sa pandiwa, pang-uri o sa iba pang pang-abay.

Uri ng Pang-abay
1. Pang-abay na Kataga o Ingklitik : mga katagang lagging suusunod sa unang salita ng kayariang
kinabibilangan.
 ba daw/raw pala man
 kasi din/rin tuloy muna
 kaya naman nga pa
 na yata lamang/lang
Halimbawa :
 Nailigtas ba ang mga minerong nabarahan sa minahan?
 Alam pala ng kanyang nanay ang nangyaring sakuna.
 Kumain muna sila bago umalis.
 Alangan naman yata na sila pa ang lumapit sa atin.

2. Pang-abay na salita o parirala

1. Pamanahon – (Adverb of Time) nagsasaad kung kailan ginanap ang kilos.

 May Pananda
nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang
Hal. Kailangan mo bang pumasok nang araw-araw?
Tuwing pasko ay nagtitipon silang mag-anak.
Umpisa bukas ay dito ka na manunuluyan.
 Walang Pananda
kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandal, atb.
Hal. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino.
Ipagdiriwang ngayon n gating pangulo ang kanyang ika-40.
 Nagsasaad ng dalas
Araw-araw, tuwing umaga, taun-taon, atb.
Hal. Tuwing Mayo ay nagdaraos kami sa aming pook ng santakrusan.
Nag-eehersiyo siya tuwing umaga upang mapanitili ang kanyang kahulugan.

1. Panlunan – (Adverb of Place) tumutukoy sa pook/lugar kung saan naganap ang kilos.
Sa – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o panghalip.
kay/kina – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao.
Hal. 1. Maraming masasarap na ulam ang itininda sa kantina.
2 Nagpaluto ako kina Aling Myra at Luisa ng masarap na keyk para sa iyong kaarawan.

1. Pamaraan – (Adverb of Manner) naglalarawan kung paano naganap, o magaganap ang kilos ng pandiwa.
Ginagamitan ng panandang nang o na/-ng.
Halimbawa :
 Kinamayan niya ako nang mahigpit.
 Natulog siya nang patagilid.
 Bakit siya umalis na umiiyak?
 1. Pang-agam – pang-abay na nagsasaad ng walang katiyakan ng isang kilos.
Hal. Marahil, sigurong, tila, baka, wari, atb.
 Marami na marahil ang nakabalita tungkol sa desisyon ng Sandiganbayan.
 Tila patuloy na ang pag-unlad ng turismo sa Pilipinas.
 Waring natutupad din ang ating mga pangarap.

1. Panang-ayon- (Adverb of Affirmation) pangabay na nagsasaad ng pangsangayon. Ito ay katumbas ng

“affirmation” sa Ingles. Ang ilan sa ganiton pang-abay ay oo, opo, tunay, talaga, atb.
Halimbawa:
Opo, susundin ko po ang utos ninyo.
Tunay, na maganda siya.
1. Pananggi – (Adverb of Disagreement/Negation) pang-abay na nagsasaad ng hindi pagsangayon tulad
ng hindi/di at ayaw.
Halimbawa:
 Hindi pa lubusang nagagamot ang sakit na kanser.
 Ngunit marami na rin ang ayaw tumigil sa pagsisigarilyo.

1. Panggaano o Pampanukat – nagsasaad ng dami, halaga o timbang

Halimbawa :
 Tumaba ako ng limang libra.
 Dinagdagan niya ang biniling lansones nang apat na guhit.
 Tumaagal ng limang oras ang operasyon niya.

1. Pamitagan (Adverb of Respect)- nagsasaad ng pagrespeto

1. Kailan po kayo uuwi?
Opo, aakyat a po ako.

1. Panuring – nagsasaad ng pagsasalamat o pagtanaw ng utang na loob.

Hal. Maraming salamat at tinulungan mo ako.
1. Pananong – pang-abay na ginagamit sa pagtanong
2. Panunuran – Pagsusunud-sunod ng mga salita, hanay o kalagayan.
Hal. Kahuli-hulihang tinawag ng guro ang batang walang takda.
1. Panulad – (Comparative Adverb) pang-abay na nagsasaad ng paghahambing
Hal. Di-hamak na masipag si Ana kaysa kay Trining.
1. Kundisyunal – nagsasaad ng kundisyon pa
ay nagsasaad ng kundisyun para maganap ang kilos na isinasaad ng pandiwa. Mga sugnay o parirala na
pinangungunahan ng kung, kapag, o pag at pagka-.
Hal. Luluwag ang ekonomiya ng bayan japag nakapagtatag ng maraming industriya ditto sa atin.
1. Kusatibo – tawag sa pang-abay na nagsasaad ng dahilan sa pagganap sa kilos ng pandiwa. Binubuo ng
parirala o sugnay na pinangungunahan ng dahil sa.
Hal. Nagkasakit si Vianning dahil sa pagpapabaya sa katawan.
1. Benepaktibo – nagsasaad ng benepisyo para sa isang tao dahil sa pagganap sa kilos ng pandiwa o layunin
ng kilos ng pandiwa.
Halimbawa :
o Mag-aroskaldo ka para sa maysakit.
o Magbili ka ng mga alaga mong manok para sa matrikula mo.
1. Pangkaukulan– pinangungunahan ng tungkol, hinggil, o ukol.
Halimbawa :
o Nagplano kami tungkol sa gagawin nating pagdiriwang.
o Nagtapat siya sa ina hinggil sa kanilang pagiging magnobyo.

MGA PANG-UGNAY
Ang Pang-ugnay ay mga salitang nagpapakita ng relasyon ng dalawang yunit sa pangungusap, maaaring salita,
dalawang parirala o ng dalawang sugnay.

6 PANGATNIG (CONJUNCTION)

Ang Pangatnig ay bahagi ng pananalita na nag-uugnay sa salita sa kapwa salita, o isang kaisipan sa kapwa
kaisipan. Ito ay maaaring pantulong o pantuwang.
Mga Uri Ng Pangatnig
ž Pantuwang ang pangatnig kapag pinag-uugnay nito ang mga magkakasingkahulugan, magkakasinghalaga o
magkakapantay na mga bagay o kaisipan.Ang mga pantuwang na pangatnig ay: at, saka, pati.
Halimbawa:
 Magtitirik ng kandila at magpapadasal si Ka Ebeng sa Araw ng mga Patay.
 Ang mga mamamayan pati na ang mga dayuhan ay pupulungin ng Pangulo.
 Dalhin mo bukas pagtungo natin sa talon ang timba, tabo saka ang mga labahin.
ž Pantulong naman ang pangatnig kung pinag-uugnay nito ang sugnay na di- makapagiisa sa malaya o makapag-
iisa o punong sugnay. Nag-uugnay ng di-magkapantay na salita, parirala o sugnay: kung, kapag, upang,
para, nang, sapagkat, dahil sa.
Halimbawa:
 Nag-trabaho siya ng mabuti, para makabili siya ng damit.
 Umasenso ang kanyang buhay, dahil sa kanyang pagsisikap
ž Pamukod – pamukod ito kung may pamimili, pagtatangi, pag-aalinlangan, pagtatangi sa isa o sa iba sa dalawa o
mahigit pang bagay o kaisipan. tulad ng o, ni, man, maging at kaya.
Halimbawa:
¡ Ni sa pangarap ni sa panaginip ay hindi siya nagisip ng ganyon.
ž Paninsay o Pasalungat – kung sa tambalang pangungusap, ang ikalawa ay sumasalungat sa una, ang ginagamit
ay: ngunit, bagaman, habang, kahit, datapwat, subalit.
Halimbawa:
¡ Sasalo raw siya kahit masama ang kanyang loob.
¡ Ang mamamayang pilipino, bagama’t hirap sa buhay, ay laging kamamasdan ng kasiyahan.
Ang subalit ay ginagamit lamang kung ang ngunit, at datapwat ay ginagamit na sa unahan ng pangungusap.
Matahimik pa rin ang Pilipinas ngunit hindi pa rin lubos makapaniwala ang mga taga-ibang bansa dahil sa maling
nalalathalang balita, subalit patuloy pa rin silang dito ay dumaragsa.
ž Panubali – kung may pag-aalinlangan o pagbabakasakali, ang ginagamit ay: kung, pag, sana, baka, pagka,
kapag, sakali.
1.
 Lalong hihirap ang iyong buhay kung babayaan mong nakatiwangwang ang iyong lupa.
 Pinamihasa mo ang iyong anak sa karangyaan, baka magsisi ka pagdating ng araw.
ž Pananhi – mula sa salitang sanhi o dahilan. Ito ay ginagamit kung ang mga kadahilanan, ay inilalahad, kung
nangangatwiran, kung tumutugon sa katanungang “bakit?”
– Ang mga salitang ginagamit ay: dahil, sapagkat, palibhasa, kasi, kundangan, atb.
 Sumama ang kanyang pakiramdam dahil sa nakain niyang hilaw na mangga.
 Lumayas ang anak niya kasi sobra niyang pinagmamalupitan.
ž Panlinaw– kung ang nasabi ay pinaliliwanagan pa, ang ginagamit ay: samakatuwid, kaya, gayunpaman, kung
gayon, alalaon, sana, atbp.
Hal.
 Makahulugan at makabulahan ang kasaysayan, sa makatuwid, ang palasak nating kawikaan: “Ang hindi
marunong lumingon sa pinangalingan ay hindi makararating sa paroroonan.” ay diwang bagay lamang.
ž Panulad– ito ay pariralang magkatugon na ginagamit sa pagtutulad.
 Kung ano ang itinanim, ay siya ring aanihin.
 Kung alin ang pinagkapili-pili, ay siya pang nakuha ng bungi.
ž Panapos – ginagamit ang pangatnig na ito kung nagpapahayag ng layon o pagbabadyang nalalapit na
pagwawakas sa pagsasalita. Ito ay:upang, nang, sa wakas.
 Pahalagahan ang pangaral ng mga magulang nang hindi malihis ng patutunguhan.
 Ang Pilipinas, sa wakas, hindi pa man lubos na maunlad ay kababanaagan na ng mapangakong bukas.

7. PANG-ANGKOP (LIGATURE)
– ay ang salitang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan (na, ng, g).
May Tatlong Pang-angkop ang ginagamit sa pag-uugnay ng mga salita
1. Pang-angkop na na – ginagamit kung ang salitang sinisundan ay nagtatapos sa katinig.
Halimbawa: Mataas na kahoy ang kanyang inakyat.
2. Pang-angkop ng ng – ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa patinig.
Halimbawa: Masayang naglalaro ang mga bata.

Ang pang-angkop na –ng ay nag-uugnay rin sa mga salitang magkakasunod kung saan ang naunang salita ay
nagtatapos sa katinig na n. Ngunit hindi ito isinusulat sa ganitong anyo. Ang titil na n sa hulihan ng salita ay kinaltas
na lamang. Kaya ang angkop na –ng at hindi –g ang ginamit.

Hal. Luntian ng halaman – luntiang halaman

Maraming banging matatarik sa ating bansa.
3. Pang-angkop na g – ginagamit kung ang salitang durogtungan ay nagtatapos sa titik na n.
Halimbawa: Isang masunuring bata si Nonoy.

8. PANG-UKOL (PREPOSITION)

v Pang-ukol ang tawag sa mga kataga o salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita sa
pangungusap.
v Ito ay ginagamit upang matukoy kung sang lunan o kung anong bagay ang mula o tungo, ang kinaroroonan, ang
pinangyarihan o kina-uukulan ng isang kilos, gawa, balak ari o layon. Ang mga ito ay laging may layon na maaaring
isang pangngalan o isang panghalip.

Mga uri o mga karaniwang pang-ukol

sa/sa mga ng/ng mga ni/nina
kay/kina sa/kay labag sa
nang may tungkol sa/kay mula sa
hinggil sa/kay nang wala para sa/kay
laban sa/kay ayon sa/kay tungo sa
alinsunod sa/kay

Dalawang pangkat ng Pang-ukol

1. Ginagamit na pangngalang pambalana: ukol sa, laban sa, hinggil sa, ayon sa, tungkol sa, para sa.
Halimbawa:

 Ukol sa mga Filipino ang paksa ng usapin.

 Laban sa manggagawa ang kanilang pinapanukala.
  Ang mga aklat na ito ay para sa mahihirap.
2. Ginagamit sa ngalan ng tanging tao – ang gawa, ari, layon, at kilos ay para lamang sa ngalan ng tao, tulad ng ukol
kay, laban kay, para kay, tungkol kay, ayon kay, hinggil kay.
Halimbawa:
 Para kay Juan ang pagkaing ito.
 Hinggil kay Enrico ang kanilang problema.
 Ayon kay Rizal, ang pananaliksik ay nagdaragdag sa ating kaalaman.
 Ang napili naming paksa para sa dula ay tungkol kay Andres Bonifacio.

9. MGA PANANDA
– ay nagsisilbing tanda ng gamit ng pambalarila ng isang salita sa loob ng pangungusap o ayos ng mga
bahagi ng pangungusap.

1. Mga Pantukoy (Article/Detreminer)

– Ay katagang nangunguna sa pangngalan o panghalip na ginagamit na simuno o kagaganapang pansimuno o
panag-uri o alinman sa dalawa.
Dalawang Uri ng Pantukoy
1. Pantukoy na Pambalana – tumutukoy sa pangngalang pambalana ang, ang mga, mga

ang (isahan)
Halimbawa: Ang pinuno ay palaging naglilingkod sa kanyang mga nasasakupan.
ang mga (maramihan)
Halimbawa: Nagtulung-tulong ang mga mag-aaral sa paggawa ng collage.
mga (maramihan)
Halimbawa: ang pinuno ay tinulungan ng kanyang mga tagasunod.

2. Pantukoy na Pantangi – tumutukoy sa pangngalang pantangi (tiyak na tao) si, sina, ni, nina, kay, kina

si (isahan)
Halimbawa: Si Gng. Arroyo ay nagsisikap upang mapabuti ang kalagayan nating mga Pilipino.
Sina (maramihan)
Halimbawa: nanguna sa paglilinis ng barangay sina G. at Gng. Dela Cruz.
Ni (isahan)
Halimbawa: Napagalitan ni Coach Dimagiba ang mga manlalaro dahil hindi sila dumating sa oras.
Nina (maramihan)
Halimbawa: hindi ininatuwa ng guro ang pag-aaway nina Anton at Luis.
Kay (isahan)
Halimbawa: Ibinahagi ni Sofia ang kanyang keyk kay Sam.
KinaKina (maramihan)
Halimbawa: Nakipagkasundo na si Lukas kina Juan at Pedro.

EPIKO AT MGA ELEMENTO NITO

May 3, 2016

Ang epiko ay isang uri ng panitikan na tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao
laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-
paniwala. Kuwento ito ng kabayanihan na punung-puno ng mga kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin
ng mga Pilipino ay may maipagmamalaking epiko.
Ito ay ipinahahayag nang pasalita, patula, o paawit. Minsay ay sinasaliwan ito ng instrumentong pang
musika. Mahaba ito, binubuo ng 1000 hanggang 5000 na linya.
Mga Epiko ng Pilipinas: Hudhud at Alim, Ibaloy, Ullalim, Ibalon, Maragtas, Hinilawod, Agyu, Drangan, Biag ni Lam-
ang
Mahahalagang Elemento ng Epiko:
 Sukat at Indayog
Indayog – diwa ng tula
Sukat – ito ay tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtod na bumubuo sa isang
saknong. Ang pantig ay tumutukoy sa paraan ng pagbasa.
Halimbawa:
Epiko -> e-pi-ko – may tatlong panting
Sukat -> su-kat – may dalawang pantig
Mga Uri ng Sukat:
a.) Wawaluhin (8 pantig)

Halimbawa:
Isda ko sa Mariveles
Nasa loob ang kaliskis
b.) Lalabindalawahin (12 pantig)
Halimbawa:
Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad
Sa bait at muni, sa hatol ay salat
c.) Lalabing-animin (16 pantig)
 Halimbawa:
Sai-saring bungangkahoy, hinog na at matatamis
Ang naroon sa loobang may bakod pa sa paligid
d.) Lalabingwaluhin (18 pantig)
Halimbawa:
Tumutubong mga palay,gulay at maraming mga bagay
Naroon din sa loobang may bakod pang kahoy na malaba
 Tugma – sinasabing may tugma ang tula kapag ang huling pantig ng huling salita ng bawat taludtod ay
magkakasintunog.
 Taludturan – ito ay ang pagpapangkat ng mga taludtod nga isang tula. Tinatawag rin itong saknong
 Matatalinghagang salita – ito ay tinatawag ring idyoma na may kahulugang taglay na naiiba sa karaniwan. Di
tuwirang nagbibigay ng kahulugan ang mga ito.
Halimbawa:
pabalat bunga – paimbabaw
likaw na bituka- kaliit-liitang lihim
mapaglubid ng buhangin- sinungaling
kisap mata/ iglap – mabilis
isang tuka isang kahig- mahirap
 Banghay – ito ay pagkakaugnay-ugnay ng pangyayari na maaring maging payak o komplikado. Binubo ito ng
simula, saglit na kasiglahan, kaskdulan, kakalasan, at wakas.
 Tagpuan – ang tagpuan ay ang lugar at panahon ginanap ang mga pangyayari. Nakakatulong ito sa pagbibigay-
linaw sa paksa, banghay at mga tauhan.
 Tauhan – ang tauhan ang siyang kumikilos sa epiko. Siya ang gumagawa ng mga desisyon na nagpapatakbo ng
epiko. Mapapansing ang tauhan sa epiko ay nagtataglay ng supernatural o di pangkaraniwang kapangyarihan

Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko May mga aklat nang nalathala tungkol sa ibang mga anyo ng panitikang
pagbigkas, tulad ng mga bugtong, salawikain, awit, pabula, alamat at mito. Ngunit wala pang puspusang pag-
aaral tungkol sa mga epiko, ang pinakamataas na anyo ng panitikang pabigkas. At mahalaga ang mga epiko di
lamang bilang panitikan: ang mga ito’y makabuluhang dokumento rin ng ating lipunan bago pa dumating ang
pananampalatayang Muslim at Kristiyano. May maidadagdag sila sa kakaunting tiyak na kaalaman natin tungkol
sa sinaunang panahon ng pambansang kasaysayan. Bukod dito, ang mga tekstong orihinal ay magagamit ding
sanggunian ng mga lingguwista para sa mga namamatay nang mga wikain.May mga epikong walang tekstong
orihinal, tulad ng Handiong ng Bikol, na bagamat siyang pinakaunang naitala (bago pa taong 1867), ay nakasulat
naman sa Kastila. Gayundin, ang Darangen ng mga Maranao ay nasa sa Ingles, ang Indarapatra at Sulayman ng
Magindanao ay nasa sa Ingles, at ang bersyong ito’y pinag-aalinlangan pa ng kilalang iskolar na si E.
Arsenio Manuel.

Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko - Page 2 of 2

Mayroong pangkahalatang katangian ng bawat epiko:

1. Karamihan sa mga epiko ay may pamagat na nangangahulugan ng awit o himig o pag-aawit o
pagsasahimig, tulad ng Hudhud ng mga Ifugao, Guman ng mga Suban-on, Darangen ng mga Magindanao
at Maranao, Diawot ng mga Mansaka, Owaging, Ulaging, Ulahingon, Ulahingan, ng mga Manobo (ang
huling apat ay iba-ibang anyo lamang ng iisang salita). Kung kaya nga’t natitiyak natin na ang mga epiko’y
sadyang inaawit at ang anyo nila ay umaayon sa panitikang pabigkas. Maraming mga elementong tulad
ng indayog (cadence) at timbang (symmetry), paralelismo, aliterasyon, pag-uulit ng mga batayang salita, o
mga tugma, na nakatutulong sa mang-aawit o manghihimig upang maalaala niya ang mga taludtod.
2. Lahat ng mga epiko’y may kayariang en palier, alalaong baga’y ang pagkakasunod-sunod ng mga
episodyo. Kaugnay sa mga elementong nabanggit sa itaas ang kayariang ito, na makikita di lamang sa
mga taludtod kundi sa mga episodyo na rin. May mga pag-uulit ng tagpo: ang pag-aalok ng hitso,
pagbibihis, pagdiriwang sa mga kasalan. May paralelismo din naman ng mga episodyo, tulad ng:
kakalabanin ni Aliguyon si Pumbakhayon, makikilala niya ang kapatid nito; mamamatay si Sandayo at
hahanapin siya ng kanyang kasintahan, mamatay ang kasintahan at hahanapin siya ni Sandayo.
Pagkatapos ng bawat episodyo, lalo lamang nagiging kagila-gilalas ang bida. Ang pananalo niya sa
digmaang nagpapanaig sa tribo ang kanyang pinakamahalagang gawain (o di kaya ang katangian niyang
bilang mandirigma). Kaya naman maaaring ipalagay na ang bida ng ating mga epiko ay isang bayani ng
kasaysayan ng alamat, tulad ng bayani sa Chanson de Roland ng Pransiya, El Cid ng
Espanya, Beowulf ng Inglatera o Nibelungen ng Alemanya. Ngunit, di tulad ng mga bidang taga-Europa
na sumasapit sa hantungang kalunos-lunos, namamatay ang ating mga bida ngunit nabubuhay silang
muli. Malinaw ang optimismo ng ating mga epiko.
3. Sa mga epiko’y karaniwang natutunghayan ang kahiwagaan: mga diwata o anito at mga mabubuting
espiritu. Gayundin ang mga elemento, lalo na ang hangin, ang mga hayop at mga bungang-kahoy, lalo na
ang nganga, at iba pang bagay na may mahiwagang kapangyarihan ang tumutulong sa bida upang
maisakatuparan niya ang kanyang mga di-pangkaraniwang gawain. Dito ang panahon at lunan ay hindi
lang sa atin kundi yaong umaayon sa nakamamanghang daigdig ng bayani ng epiko.
Pinatutunayan ng unang tatlong katangiang nabanggit ang hinahap na ginagamit noon ang epiko upang
malibang ang isang lipunang walang radio o telebisyon at walang mga superhero ng pelikula, tulad nina
Superman, Wonder Woman o James Bond.
4. Sa kabilang dako, inilalarawan ng mga epiko ang mga lipunang lumikha sa kanila. Sinasalamin nila ang
isang lipunang pantribo, bago dumating ang mga Muslim (1380) at mga Kastila (1521). Kasangkapan ang
 mga epiko sa paglilipat sa susunod na salinlahi ng mg sinaunang kaugalian at karunungang pantribo, tulad
ng tamang pamamahala sa ugnayan ng iba’t-ibang antas ng lipunan at ng mga magkakamag-anak; ang
tamang paraan ng panunuyo at ng pagwawakas ng mga kasalanan. Nagbibigay din ang mga epiko ng
mahalagang kabatiran tungkol sa pamamahay, pananamit at pati sa pagsisilang o panganganak, na
kailangang-kailangan para mabuhay at sumagana ang tribo.
Sa higit na mataas na antas, minumungkahi ng Aliguyon ang pag-iisang dibdib ng mga kasapi ng mga
magkakaaway na tribo bilang kalutasan sa sinaunang tradisyon ng mga digmaan ng walang-katapusang
paghihigantihan na umuubos sa pinakamagagaling na mandirigmang Ifugao. Pinaaalab naman ng Lam-
ang ang damdamin ng mga Ilokano at hinihikayat silang ipagtanggol ang kanilang tribo sa mga Igorot. Sa
Agyu, ang paglalarawan ng isang utopya ang nagbibigay ng lakas sa mga Manobo na lagi na lamang
naglalagalag at pakaunti na nang pakaunti, na balang araw ay mararating din nila ang Nalandangan, tulad
ng bayani ng kanilang epiko.
5. Isa pa ring katangiang mapapansin sa mga epiko ang pagkakaroon nila ng maraming bersiyon at ang
pagdami ng kanilang mga episodyo. Mauugat ang una sa tradisyong pabigkas ng mga epiko. Sa
pagdaraan ng mga araw at ng mga salinlahi, nalilimutan ng isang mang-aawit o manghihimig ang ilang
mga detalye, at kung minsa’y ang mga episodyo na rin ng epiko. Sa ganitong pangyayari, kailangang
lumikha siya ng ibang mga detalye o episodyo. Kaya naman, may limang kilalang bersiyon ang Lam-ang
at ang ilang bersiyon nito’y may mga episodyong wala sa iba. Sa limang bersiyon, nagbabago-bago ang
pangalan ng mga tao, bagamat iyon din ang pangalan ng bida at ang kanyang pakikipagsapalaran.
Sa kabilang dako, ang pagdami ng mga episodyo, ay maaaring maugat sa pagnanais ng taong makarinig
ng iba’t-ibang makukulay na pangyayari. Dapat tandaan na inuulit-ulit ang epiko sa iyo’t iyon ding mga
tagapakinig na noon at ngayo’y laging naghahanap ng naiiba. Kaya nga’t kailangan ang mga bagong
episodyo at pati na mga bagong tauhang karaniwang may kaugnayan sa bida. Sa gayo’y nagiging siklo
ang mga epiko, tulad ng epikong Agyu na nagkasanga-sanga at sumasaklaw sa iba pang epiko ng lahat
ng mga kamag-anak ni Agyu: si Tagyakawa, ang asawa niya; sina Nebeyew, Kumulat-ey at Impahimbang,
ang tatlo sa kanyang mga anak na lalake; sina Lena at Banlak, ang mga kapatid niyang lalake; sina
Yambungan at Tabagka, mga kapatid niyang babae; at sina Tulelangan at Bete’ey, ang kanyang mga
pinsan. Kapatid naman ni Labaw Donggon si Humadapnen.
Upang maging magaan, kawili-wili at di-gaanong nakapapagod ang pagbabasa ng epiko, pinutulan ang
mga mahahabang epiko. Sa pagpapaigsing ito, inalis ang mga episodyong hindi napapaloob sa
pangunahing daloy ng kuwento.
Sinikap ipaliwanag ang mga epikong Pilipino sa kanilang katangian (pabigkas) at sa kanilang mga
tungkulin (ang panatilihing buhay at mariwasa ang tribo at ang paglilibang nito). Inaasahang makatutulong
ang bagong lapit na ito sa pagkakaroon ng lalong maalab na pagpapahalaga ng mga Pilipino, ng mga
bansang ASEAN at mga iba pang bansa, sa mga epiko natin.

WIKANG PANTUROAng wikang panturo ay wikang ginagamit ng guro at ng mga nasa akademiya parasa kanilang pagtuturo sa
loob ng silid-aralan at paaralan Kasama rin rito angwikang ginagamit sa mga libro! gayundin ang wikang ginagamit sa
mga pagsusulit!e"ams! instru#tions para sa mga gawain at pananaliksik
Ang wikang panturo ang wikang opisyal na ginagamit sa pormal na edukasyon Ito angwikang ginagamit sa pagtuturo at pag-
aaral sa mga eskuwela$an at ang wika sa pagsulatng mga aklat at kagamitan sa pagtuturo sa silid-aralan Ang itinatag na
pambansangsistema ng edukasyon ng mga Amerikano sa umpisa ng ika-%& siglo ay monolingguwal Angibig sabi$in! may
iisang wikang panturo 'ang wikang Ingles Nagsimulang ipagamit angWikang Pambansa bilang wikang panturo sa pana$ong Komonwelt at
para sa edukasyon ngmga magiging guro ng Wikang Pambansa (ago sumiklab ang Ikalawang )igmaangPandaigdig ay may mga guro
nang nagtuturo ng Wikang Pambansa *a isang sirkular noong+ ,ayo ./&! iniatas ni )irektor 0eledonio *al1ador ng Kawani$an
ng 2dukasyon angpagtuturo ng Wikang Pambansa bilang regular na asignatura sa Ikaapat na Taon sapaaralang sekundarya Pagkaraan ng digma! unti-
unting binuksan ang mga asignatura saelementarya at sekundarya na nagtuturo ng wika at panitikan at gumagamit ng
WikangPambansa b3lang wikang panturo *a ilalim ng Patakarang (ilingguwal! ang mga asignatura sa elementarya at
sekundarya ay$inati upang ang isang pangkat ay ituro sa Pilipino at ang isang pangkat ay ituro sa Ingles (ukod sa asignaturang
wika at panitikang 4ilipino! ang mga klase sa Araling Panlipunan aygumagamit ng Pilipino bilang wikang panturo (ukod naman
sa asignaturang wika atpanitikan sa Ingles! ang mga klase sa ,atematika at Ag$am ay Ingles ang wikang panturo 5,a$alagang
pansinin ang pagtukoy sa Wikang Pambansa bilang 6Pilipino7 mulang .8.$anggang sa pana$on ng pag-iral ng
.9+ Konstitusyon (agaman binanggit na sa .9+Konstitusyon ang pagbuo sa wikang 64ilipino!7 patuloy na kinil:la $anggang
.;9 ang pag-iral ng 6Pilipino7 b3lang wikang opisyal at Wikang Pambansa <Ang patakarang bilingguwal ay isang pagtupad sa
mga *eksiyon %=+! Artikulo >? ng .9+Konstitusyon $inggil sa Pilipino at Ingles b3lang mga opisyal na wika ng komunikasyon
atinstruksiyon Ang pangyayaring ito ay ipinagpatuloy sa *eksiyon @! Artikulo >I? ng .;9Konstitusyon Gayunman! nakasaad
din sa ikalawang talata ng *eksiyon @! Artikulo >I? ngkasalukuyang saligang-batas na 6*ubBe#t to t$e pro1isions oC law and
as t$e 0ongress maydeem appropriate! t$e Go1ernment s$all take steps to initiate and sustain t$e use oC 4ilipinoas a medium
oC oCCi#ial #ommuni#ation and as language oC instru#tion in t$e edu#ationalsystem 7 Itinaguyod ng Pangulong 0oraDon 0 AEuino ang
diwa ng probisyong ito ng .;9Konstitusyon sa pamamagitan ng 2"e#uti1e Order No ++8 na 6Nag-aatas sa Fa$at
ng mgaKagawaran Kawani$an Opisina Instruemntaliti ng Pama$alaan na ,agsagawa ng mgaHakbang na Kailangan para sa Fayuning ,agamit
ang 4ilipino sa Opisyal na mgaTransaksiyon! Komunikasyon! at Korespondensiya 7

*a ilalim ng programang ,T(-,F2! naging dagdag na wikang panturo sa antas na K-+ angibang mga wikang katutubo . sa kasalukuyan!
kas:ma ang TagalogJ

WIKANG OPI* AFAng opisyal na wika ay isangwika o lenggwa$e na binigyan ng bukod-tanging istatus sasaligang batas ng mga
bansa! mgaestado! at iba pangteritoryo Ito ang wikang kadalasang ginagamit sale$islatibong mga sangayng bansa! bagamaLt
$ini$iling din ng batas sa maraming bansa na isalin dinsa ibang wika ang mga dokumento ng gobyerno Ang mga
kinikilalangwikang minoritaryo ng pama$alaan ay madalas dinmapagkamalan na wikang opisyal *ubalit! ang isang wikang
opisyal nakinikilala ng isang bansa! tinuturo sa mga paaralan! at ginagamit sa mgaopisyal na komunikasyon ay $indi
kinakailangang isang wikang opisyal Halimbawa! angWikang Fadino at*ardo *ardinianJ saItalya at
 angWikang,irandessa Portugal ay opisyal na kinikilalang mga wikang minoritaryolamang! $indi mga wikang opisyal Kala$ati ng
mga bansa sa mundo ay may mga wikang opisyal Ang ilan aymay iisang wikang opisyal lamang! tulad saAlbanya!4ran#e!
oFit$uania!ka$it na la$at ng mga bansang ito ay may mga katutubong wika ringginagamit Ang ilan ay may $igit sa isang wikang
opisyal! tulad saACg$anistan!(elurus!(elgium!(oli1ia!0anada!2ritrea!4inland!India!Paraguay!*out$ ACri#a! at*witDerland *a ilang
mga bansa! tulad ngIraE!Italya!Rusya at2spanya! mayroongisang wikang opisyal para sa buong bansa! subalit may mga ko-opisyal
nawika rin sa mga importanteng re$iyon Ang ilang mga bansa! tulad ngAustralia!Alemanya!Fu"embourg!*weden!Tu1alu!
at2stados Unidos aywala ni isang wikang opisyal Ang mga wikang opisyal ng ilang mga dating kolonya! lalo na4ren#$ oIngles!
ay $indi mga pambansang wika o ang wikang may pinakamaraminggumagamit sa mga dating kolonyang iyon

*amantala! san$i ngnasyonalismo! angGaeilge ang 6pambansang wika7 ngRepublika ng Ireland at ito ang unang wikang opisyal!
maski na ito ayginagamit lamang ng maliit na ba$agi ng populasyon Ang Ingles! naginagamit ng mayoriya! ay ang pangalawang
wikang opisyal *aligang (atasng Ireland! Artikulo ;J WIKANG PA,(AN*AAng

pambansang wika

ay isangwika odiyalektoJ na natatangingkinakatawan ang pambansang pagkilanlan ng isangla$i at obansa Ginagamit ang
isang pambansang wika sapolitikal atlegal na diskurso attinatatalaga ngpama$alaan ng isangbansa ,ay ma$igit sa isang
pambansang wika ang ilan sa mga bansa! katulad sa0anada na gumagamit ngPranses atIngles Hindi dapat ipagkamali
angpambansang wika sa namamayaning wika! na sinasalita ng karami$an ngmga tao sa loob ng teritoryo ng isang bansa

Pilipinas

Gayumpaman! $indi nag-iisa ang 4ilipino! bilang opisyal na wika ng Pilipinas!ang saligang batas ng .;9 ay nagtakda ngIngles!
bilang isa rin sa opisyalna wika! kung pa$i$intulutan ng batas

Ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan na ginagamit araw-araw. Kalipunan ito ng mga simbolo, tunog, at
mga kaugnay na bantas upang maipahayag ang nais sabihin ng kaisipan. Tinatayang nasa pagitan ng 6,000
hanggang 7,000 ang mga wika sa daigdig, depende sa kung gaano katiyak ang pangahulugan sa "wika", o kung
paano ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang siyentipikong pag-aaral ng wika ay tinatawag na lingguwistika.
Nag-ugat ang salitang wika mula sa wikang Malay. Samantalang nagmula naman sa Kastila ang isa pang katawagan
sa wika: ang salitang lengguwahe. Tinatawag ding salita ang wika. Katulad ng language - tawag sa wika sa Ingles -
nagmula ang salitang lengguwahe sa salitang lingua ng Latin, na nangangahulugang "dila", sapagkat nagagamit ang
dila sa paglikha ng maraming kombinasyon ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan -
ay anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o ekspresyon, may tunog man o wala, ngunit mas kadalasang
mayroon.
Mga anyo ng wika
Pinakapayak sa mga anyo ng wika ang paggamit ng mga salita o pagsasalita. (Tingnan ang mga sining na
pangwika). Subalit kabilang din rito ang pagsusulat, mga wikang pasenyas, larangan ng musika, sining
ng pagpipinta, pagsasayaw, at maging ang matematika. "Wika" ang lahat ng mga ito kung gagamitin ang malawakan
na kahulugan ng wika. Sa ilang pagkakataon, tinatawag ding dila(piguratibo), salita, diyalekto, o lingo (sariling-wika
ng isang grupo, [bigkas: ling-gow, mula sa Ingles]) ang wika.[1]
Mga antas
Kabilang ang mga sumusunod sa mga kaantasan ng wika:

2. Kolokyal/pambansa - ordinaryong wika na ginagamit ng mga kabataan sa kanilang pang-araw-araw na pakikipag-

usap na kadalasang malayang pinagsasama ang mga wikang Ingles at Filipino
3. Kolokyalismong karaniwan - ginagamit na salitang may "Taglish"
4. Kolokyalismong may talino - ginagamit sa loob ng silid-aralan o paaralan
5. Lalawiganin/Panlalawigan - wikang ginagamit ng isang partikular na lugar o pook.
6. Pabalbal/balbal (salitang kalye) - pinakamababang uri ng wikang ginagamit ng tao, na nabuo sa kagustuhan ng
isang partikular na grupo na nagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan. Ito rin ay maaring nabuo sa pag-baliktad ng
mga salitang Kolokyal/pambansa.
7. Pampanitikan/panitikan - wikang sumusunod sa batas ng balarila at retorika.

Mga Kagamitan

Ito ang pitong kagamitan ng wika:

2. Isang proseso ng pagpapalitan ng impormasyon na kadalasan na ginagawa sa pamamagitan ng karaniwang
sistema ng mga simbolo ang komunikasyon. Ang araling pangkomunikasyon ang disiplinang pang-akademya kung
saan pinag-aaralan ang pakikipagtalastasan.
3. Ginagamit ang wika sa pagpapahayag ng pangungusap. Madaling maunawaan ang pangungusap kahit gaano pa
kahaba o ano man ang anyo nito. Malinaw ito kaya madaling naiintindihan ng bumabasa o nakikinig ang kahulugan
nito.
4. Pagpapaliwanag o pagpapaunawa ang tawag sa gawaing pangkaisipan upang matugunan ang pakikipagugnayang
ginagamitan ng mga pananalita o mga hudyat o senyas ng kamay, maaaring kasabayan ng taong
nakikipagugnanayan, o matapos ang bawat bahagi ng paglalahad ng taong nakikipagugnayan. Nagaganap ang
pagpapaunawa sa pagitan ng dalawa, tatlo, o higit pang bilang ng mga tagapagsalita o tagapaglahad na hindi
nakapagsasalita o nakasesenyas mula sa pinagmumulang wika.
Kategorya ng paggamit ng wika
Ang dalawang kategorya ng paggamit ng wika ay pormal at impormal o di-pormal.
 Pormal
Ang pormal ay ang mga salitang istandard, karaniwan, o pamantayan dahil kinikilala, tinatanggap at ginagamit ng
higit na nakararami lalo na mga nakapag-aral ng wika. Ginagamit ito sa mga usapang pormal. Narito ang mga uri
nito:
3. Pambansa o karaniwan - mga karaniwang salitang ginagamit sa mga aklat pangwika o pambalarila sa mga
paaralan, gayundin sa pamahalaan.
4. Pampanitikan o panretorika - mga salitang ginagamit sa mga akdang pampanitikan, karaniwang
matatayog, malalalim, makulay, at masining.
Impormal o di-pormal
Ang impormal o di-pormal ay mga salitang karaniwang palasak at madalas gamitin sa pang-araw-araw na
pakikipagusap. Ginagamit ito sa mga hindi pormal na usapan. Narito ang mga uri nito:
4. Lalawiganin - mga bokabularyong diyalektal. Gamitin ito sa mga partikular na pook o lalawigan lamang.
5. Balbal - mga salitang nahango lamang sa pagbabago o pag-usod ng panahon, mga salitang nabuklat sa
lansangan.
6. Kolokyal - mga salitang ginagamit sa mga pagkakataong inpormal. Ang pagpapaikli ng isa, dalawa, o higit
pang salita ay mauuri rin sa antas na ito.
Halimbawa:
5. mayroon=meron
6. ayaw ko= ayoko
7. nasaan=nasa'n
 ↑ "Wika, salita, diyalekto, lingo [Ingles]". English, Leo James. Tagalog-English Dictionary (Talahulugang Tagalog-
Ingles). 1990.