France Colonial Architecture in Vietnam

#04 KIẾN TRÚC PHÁP THUỘC VÀ KIẾN TRÚC ĐÔNG DƯƠNG Ở VIỆT NAM
HISTORY OF ARCHITECTURE
Mục lục
6 Giới thiệu
8 Dòng thời gian
11 Tổng quan kiến trúc thuộc địa Pháp

12 Bối cảnh lịch sử
18 Nhà ở thời Pháp
24 Quy hoạch thời Pháp
34 Công trình công cộng thời Pháp
75 Những phong cách chủ đạo

76 Tiền thực dân
78 Tân cổ điển
80 Kiến trúc địa phương Pháp
82 Kiến trúc Art deco
84 Kiến trúc Đông Dương
86 Kiến trúc Pháp Hoa
88 Kiến trúc Neo-gothic
90 Tài liệu tham khảo

H
A
U
1
5
K
T
T
JUNE
2019
Giới thiệu
Pháp thuộc là một giai đoạn trong lịch sử Việt Nam kéo dài 61 năm, bắt đầu từ 1884
khi Pháp ép triều đình Huế chấp nhận sự bảo hộ của Pháp cho đến 1945 khi Pháp
mất quyền cai trị ở Đông Dương. Người Pháp đã đem lại nhiều không ít nhưng ký ức
thương đau cho chúng ta nhưng cũng không thể phủ nhận những đóng góp không
nhỏ của người Pháp vào sự pháp triển của nên kiến trúc Việt Nam. Người Pháp đã
mang kiến trúc cổ điển tới Việt Nam. Đó là những công trình đã được nghiên cứu,
thẩm định hàng ngàn năm nay với những tiêu chuẩn thực tế, khắt khe. Chúng ta
phải học hỏi rất nhiều từ người Pháp, kiến trúc chỉ là một phần. Trong đó có rất nhiều
thứ tiên tiến hơn như công nghệ thi công, vật liệu, giải pháp ứng phó với khí hậu, …
khiến nhà Pháp và nhà thuộc địa Pháp luôn hiệu quả về công năng sử dụng. Cho đến
ngày nay người dân Việt Nam vẫn bị ảnh hưởng xâu sắc về những tư tưởng của kiến
trúc Pháp thuộc. Trong bài nghiên cứu này chúng tôi muốn tiềm hiểu những kiến trúc
thuộc địa và những công trình được xây dựng từ thời pháp thuộc ở Hà Nội. Nhằm lý
Hanoi Architectural University 2019
giải và hiểu xâu hơn về kiến trúc thời pháp thuộc.
6
Giới thiệu
Ảnh 01: Mặt đứng phòng thương mại và nông nghiệp Hà Nội
7
Dòng thời gian
1873
Nhà ở thời Pháp Nhà ốn
Phá Hoàng Thành chỉ giữ lại cổn

Cấm xây dựng nhà tran
Xác định các cột mố
Quy hoạch thời Pháp Quy hoạch theo phương th
1873
Pháp xây dựng chính quyền ở miền Nam
1875
Pháp bắt đầu bành trướng mở rộng quy mô
1884
Bắc kì chịu bảo hộ của Pháp
1887
Pháp toàn quyền Đông Dương
1888
Hà Nội bị nhượng cho Pháp
8
Dòng thời gian
1900 1902 1945
Nhà ống cổ truyền Nhà ống cải biên Biệt thự- nhà ống

ữ lại cổng phía Bắc Quy hoạch ô bàn cờ Phong cách kt Đông Dương
nhà tranh vách đất Quy định diễn tích m2/ người Nhiều công trình công cộng mới
c cột mốc ranh giới Cấm xây nhà bản xứ Mở rộng quy mô trung tâm
ương thức zonning
9
Ảnh 02: Touring club de France INDO-CHINE
Tổng quan kiến trúc Pháp Hanoi Architectural University 2019
11
Tổng quan kiến trúc thuộc địa Pháp
TQKT Bối cảnh lịch sử
PHÁP
Bối cảnh lịch sử Kiến trúc thời kỳ thuộc địa ở Hà Nội
1873-1900
1900- 1920 Từ hình ảnh châu âu thu nhỏ đến một đô thị mang phong cách Á
1920-1945 đông
Nhà ở
Năm 1873 là mốc đánh dấu sự xâm chiếm Hà Nội của thực dân Pháp.
Từ lúc này, người Pháp đã khởi công xây dựng các công trình kiên cố
Quy hoạch trên khu nhượng địa, chính thức mở đầu cho thời kỳ xây dựng quy
Công trình công mô của chính quyền Pháp ở Hà Nội và các tỉnh trong cả nước.
cộng Những công trình chính thống của người Pháp ở thuộc địa được xây
dựng hầu hết do các kiến trúc sư Pháp thiết kế. Các công trình này
được xây dựng vào những năm cuối thế kỷ XIX hoặc đầu thế kỷ XX
như Phủ Toàn quyền Đông Dương, Toà Đốc lý Hà Nội, Toà án Hà Nội,
trụ sở Công ty đường sắt Vân Nam, ga xe lửa Hà Nội, Phủ Thống Sứ
Bắc Kỳ.
Các công trình mang phong cách kiểu cổ điển tạo sự trang nghiêm
đồ sộ biểu hiện sự vững vàng của chính quyền bảo hộ và ý định ở lại
Việt Nam lâu dài của người Pháp.

Các kiến trúc sư Pháp có kiến thức vững chắc về kiến trúc cổ điển Hy
Lạp - La Mã và kiến trúc Châu Âu sau này. Các trục đối xứng nghiêm
ngặt, nhịp điệu lặp đi lặp lại của những hàng cột, hệ cấu trúc “dầm,
cột” và “thức” theo phong cách cổ điển đã ăn sâu vào tiềm thức của
họ. Người Pháp đã đưa phong cách Tân Cổ điển một cách tự nhiên
hoà nhập cùng một số xu hướng kiến trúc khác vào các công trình
xây dựng mà không rơi vào phong cách phục cổ. Phong cách Tân cổ
điển phát triển mạnh hơn vào giai đoạn sau này.
12
13
Ảnh 03: Bản đồ vị trí các công trình Pháp
Kiến trúc Pháp xâm nhập vào Việt Nam Kiến trúc của thời kỳ này cũng được
Tổng quan kiến trúc Pháp
trong quá trình lâu dài và được chia ra nghiên cứu sâu để thoát khỏi chủ ng-
thành các thời kỳ sau: hĩa công năng đơn giản của kiến trúc
Thời kỳ đầu 1873 - 1900 thuộc địa tiền kỳ. Phong cách kiến trúc
Những hoạt động về xây dựng đầu tiên tân cổ điển được dùng phổ biến trong
của Pháp trong khoảng những năm các công sở của nền hành chính thực
1873 -1880 đến năm 1900 và kiến trúc dân Pháp, với đặc điểm bố cục đối xứng
thời kỳ này có thể có tên gọi chung là: được khai thác thể hiện tính bề thế và
Kiến trúc thuộc địa tiền kỳ và phương hoành tráng qua các mặt chính có hình
pháp xây dựng đô thị kiểu Châu Âu khối kiến trúc nặng nề ở các tầng dưới
được du nhập. Cấu trúc tổng thể dựa tập trung vào việc trang trí các chi tiết.
trên những nguyên tắc tổ chức các Vị trí của các công trình đó cũng là điểm
thương điếm Châu Âu ở Hải ngoại với lối nhấn trong tổng thể không gian quy
bố cục truyền thống theo trục đối xứng hoạch. Người Pháp muốn thông qua
và đường phố theo dạng hình học... kiến trúc thể hiện sức mạnh áp đảo của
Thời kỳ này, tình hình chính trị chưa ổn chính quyền thực dân, đồng thời gây
định, kiến trúc thuộc địa kiểu trại lính ảnh hưởng của văn hoá Pháp vào Việt
của quân đội viễn chinh Pháp chiếm Nam.
lĩnh ưu thế nhằm củng cố vị trí cai trị của KTS Auguste Henri Vildieu là Chánh Sở
Pháp ở Bắc Kỳ. Kiến trúc trung ương ở Hà Nội đã kêu gọi
Thời kỳ 1900-1920 kiến thiết một nền kiến trúc cổ điển để

Khu vực thị dân cũ của các tỉnh lẻ và các chinh phục dân bản địa, biểu thị quyền
đô thị cũ bắt đầu phát triển, các công lực của người Pháp ở Đông Dương.
trình nhà ở được xây dựng đa số là 2, 3 Thời kỳ 1920-1945
tầng. Điều quan trọng là nhà ở thị dân Điểm đáng chú ý trong thời kỳ này là quy
chịu ảnh hưởng của việc xây dựng mới hoạch và xây dựng nhà cửa phát triển
và trang trí kiến trúc thuộc địa tiền kỳ mạnh theo xu hướng mới. Bên cạnh
thể hiện trong cấu trúc mặt bằng và các nhu cầu về sử dụng, người Pháp
hình thức trang trí. còn quan tâm nhiều đến thẩm mỹ kiến
Đây là thời kỳ tiến hành chương trình trúc của mỗi ngôi nhà. Trong đó phải
khai thác thuộc địa lần thứ nhất ở Đông kể đến sự đóng góp của Toàn quyền
Dương, kiến trúc chủ yếu là các loại Đông Dương Maurice Long trong việc
công thự, dinh thự, công sở hoặc nửa sử dụng các kiến trúc sư giỏi từ Pháp và
dinh thự nửa công sở, một số dạng công các thuộc địa khác sang. Họ có những ý
trình kiến trúc kiểu “chính thống” lợp tưởng mới trong việc định hướng phát
mái bằng đá ardoise, có tầng hầm và triển kiến trúc Pháp ở bản địa.
tầng mái. Ernest Hébrerd, Arthur Kruze cùng một
Từ năm 1900 Chính quyền Pháp ở Đông số kiến trúc sư khác là những người đi
Dương đã tiến hành công cuộc xây đầu cho xu hướng sáng tác đó.
dựng các cơ quan đầu não ở Hà Nội với
mục đích biến Hà Nội thành Thủ đô của
Liên bang Đông Dương.
14
Ernest Hébrerd, Arthur Kruze cùng một lẫn với nhau.

số kiến trúc sư khác là những người đi Tuy vậy, đánh giá khách quan về quy
đầu cho xu hướng sáng tác đó. hoạch đô thị Pháp thuộc cần phải thấy
Các phong cách kiến trúc mới được thể rằng Pháp là một nước có nền văn minh
nghiệm thay thế cho phong cách kiến sớm phát triển của Châu Âu, kiến trúc -
trúc cổ điển Pháp được du nhập từ chính quy hoạch của họ đã đạt tới một đỉnh
quốc. Đó là xu hướng tìm tòi các phong cao, những công trinh kiến trúc thời
cách kết hợp á - Âu, tức là khai thác các Pháp thuộc đã xây dựng để lại có một
đặc điểm kiến trúc truyền thống cũng giá trị đặc biệt về phương diện nghệ
như chú ý đến khí hậu và vật liệu địa thuật và kỹ thuật nhiệt đới hoá như “khu
phương. Một trào lưu đáng kể trong phố Tây” của Hà Nội, các phố Tây ở Sài
giai đoạn này là Art Deco với những đặc Gòn, Huế, Hải Phòng, Nam Định… các
trưng của kiến trúc hiện đại thoát ly khỏi khu nghỉ dưỡng Đà Lạt, Nha Trang, Vũng
những chi tiết kiến trúc cổ điển, hướng Tàu, Bạch Mã, Đồ Sơn.
tới cách xử lý hình khối và đường nét ở Hà Nội, các công trình kiến trúc xây
hình học đơn giản. Nó trở thành một dựng với quy mô lớn và phong cách
trào lưu mạnh, phát triển song song tồn kiến trúc Châu Âu đa dạng, đặt nền tảng
tại với phong cách Đông Dương. Cả hai về phong cách kiến trúc, kỹ thuật cho
xu hướng này đã để lại nhiều tác phẩm các khu vực khác. Các công trình kiến
kiến trúc có giá trị. trúc thời Pháp thuộc xây dựng ở Hà Nội

Những đặc điểm chính trong sự phát là những ví dụ điển hình đại diện cho cả
triển của kiến trúc thuộc địa: nước về phong cách kiến trúc như: nhà
Hệ thống luật lệ quản lý đô thị kiểu ở, biệt thự, công sở, nhà thương, trường
phương Tây và phương pháp quy hoạch học, thư viện, bảo tàng, viện nghiên
đô thị được áp dụng khá chặt chẽ. Trong cứu…
quy hoạch đô thị, những vị trí thuận lợi Người Pháp đã cho du nhập các vật liệu,
được dành cho các công thự của bộ máy kỹ thuật và công nghệ xây dựng mới
cai trị, các dinh thự dành cho các viên làm thay đổi bộ mặt đô thị như:
chức cao cấp và quan lại phong kiến, thể - Xi măng, vật liệu mới đối với thị trường
hiện sự phân biệt tầng lớp rõ rệt. xây dựng Việt Nam lúc đó được người
Trường học, nhà thương được xây dựng, Pháp nhập khẩu rồi sau đó xây dựng
đường xá được mở mang, chỉnh trang. nhà máy để sản xuất phục vụ nhu cầu
Môi trường đô thị được cải thiệt từng kiến thiết nhà cửa, cầu đường, nó trở
bước. Những khu nhà biệt thự là các khu thành vật liệu chính để dính kết gạch,
nhà ổ chuột tồn tại song song phản ánh đá, bê tông… trong việc xây dựng mỗi
rõ nét đặc tính đối lập giai cấp. công trình.
ở các đô thị đã hình thành khá đầy đủ - Bê tông cốt thép lần đầu tiên xuất
các công trình công nghiệp, thương ng- hiện ở Việt Nam, lúc đầu chỉ sử dụng ở
hiệp và dịch vụ, các công sở nhà ở của các công trình lớn sau đã trở nên thông
viên chức thượng lưu, trung lưu trong dụng ở các nhà ở kiểu biệt thự. Sự xuất
bộ máy cai trị. Đô thị bước đầu thay đổi hiện bê tông cốt thép đem lại cho công
về hình thức, nhưng chưa thay đổi căn trình kiến trúc nhiều khả năng phong
bản về chất. Khu công nghiệp, thương phú hơn về tổ hợp khối.
mại, văn hoá vui chơi giải trí chưa hình
thành riêng biệt mà còn xây dựng xen
15
- Vật liệu sắt thép được sử dụng rộng Âu hoá và chống Âu hoá cả về văn hoá
rãi trong kết cấu cầu, dầm, dàn phát kiến trúc và kiến trúc. Xã hội Việt Nam
huy tác dụng đối với kết cấu vì kèo vượt thời kỳ đó chưa có đầy đủ các điều kiện
khẩu độ lớn. Đó là điểm mạnh để có thể để tiếp nhận kiến trúc Pháp, kiến trúc
xây dựng các công trình lớn. Loại thép Việt Nam bị lấn át bởi kiến trúc Pháp và
hình (chữ I, U, L) dùng nhiều nhất là sàn phải đón nhận một cách bắt buộc.
nhà, dầm, lanh tô. Trong giai đoạn đầu, yếu tố truyền
- Ngói ardoise mang từ Pháp sang để thống được thay thế bởi yếu tố kiến trúc
lợp các công trình hành chính và một số mới. Nhưng đến đầu những năm 20 kiến
dinh thự. Vật liệu kính được đưa vào sử trúc Pháp đã có những biến đổi để thích
dụng rộng rãi kết hợp cửa chớp gỗ lần nghi với môi trường tự nhiên và văn hoá
đầu có ở Việt Nam. bản địa. Kiến trúc Việt Nam đã có những
- Vật liệu đất nung làm gạch xây, gạch ảnh hưởng đối với kiến trúc Pháp. Quá
có lỗ rỗng, ngói máy thay cho ngói ta trình giao lưu đã bắt đầu làm biến đổi
vẫn lợp ở công trình kiến trúc dân gian nền kiến trúc về các phương diện, khiến
do công ty gạch ngói Đông Dương sản cho kiến trúc Việt Nam lật sang trang
xuất theo kỹ thuật Pháp. Các cống thoát mới. Nhu cầu xây dựng của nhiều tầng
nước bằng gang, bằng gốm, vật liệu lớp xã hội sau những năm 30 ngày càng
gốm được sử dụng rộng rãi. tăng nhanh. Cũng vào thời gian này bản
- Vật liệu trang trí bằng gạch men, gốm, thân người Pháp đặc biệt là trí thức tiến
sứ chi tiết hoa văn được vẽ, in, khắc hoạ bộ cũng thấy rằng không thể “đề cao”
đa sắc, phong phú. Gạch hoa là vật liệu văn hoá Pháp mà chỉ có áp đặt nguyên
lát sàn cũng là loại hình vật liệu mới mẻ bản kiểu cách kiến trúc Pháp vào một
được người Pháp đưa vào nước ta để nước có truyền thống văn hoá lâu đời.
dùng cho các công trình của họ. Hình thái đô thị thuộc địa đặc thù rõ
Ảnh hưởng qua lại giữa hai nền kiến trúc xuất hiện rõ nét nhất là ở Hà Nội, bao
hình thành nét văn hoá của một đô thị gồm hai thành phần khác biệt nhau,
mang phong cách á Đông: nhưng có ảnh hưởng lẫn nhau. Đó cũng
Kiến trúc thuộc địa đưa vào Việt Nam là là quá trình vận động, biến đổi lôgíc dẫn
loại kiến trúc đã tạo nên một loại hình đến sự hoà nhập của hai nền kiến trúc.
đô thị mới chịu ảnh hưởng phương Tây Đây là một quá trình từ tiếp xúc đến sự
giai đoạn cận đại. Nhiều công trình được kết hợp văn hoá và cuối cùng là sự hoàn
xây dựng trên khắp đất nước, tập trung thiện mang nét đặc thù riêng…
ở các thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn Kiến trúc Pháp thoạt đầu du nhập vào
- Chợ Lớn, Hải Phòng, Nam Định, Huế, Việt Nam bằng con đường xâm lược.
Đà Lạt… Các thể loại công trình này xây Chính quyền thực dân đã nhanh chóng
dựng chủ yếu phục vụ cho nhu cầu của khẳng định và tạo lập ra những giá trị
bộ máy cai trị thực dân Pháp ở Việt Nam. lớn lao về kiến trúc, đô thị và thẩm mỹ
Các công trình cho người Việt Nam cũng bởi sự thích ứng với môi trường tự nhiên
phải tuân theo quy hoạch của người và văn hoá của nước sở tại, để lại một
Pháp. Kiến trúc Pháp xâm nhập vào Việt di sản lớn có giá trị về các mặt văn hoá,
Nam trải qua một quá trình lâu dài, cùng kiến trúc và công năng.
phát triển song song tồn tại với kiến trúc Bằng những giải pháp và thủ pháp đối
bản địa. Trong quá trình đó đã xuất hiện phó, các công trình do người Pháp xây
hai xu hướng trái ngược nhau: dựng đã đạt được những thành công,
16
tạo ra một xu hướng kiến trúc mới có

bản sắc riêng, thích ứng với các điều
kiện tự nhiên, khí hậu và khai thác, vận
dụng các giá trị truyền thống văn hoá
bản địa.
Ảnh 04: Bản đồ quy hoạch mở rộng địa giới hành chính thời Pháp
17
TQKT Nhà ở thời Pháp
PHÁP
Bối cảnh lịch sử Thời kỳ đầu 1873- 1900
Nhà ở Những hoạt động về xây dựng đầu tiên của Pháp trong khoảng
1873-1900 những năm 1873 -1880 đến năm 1900 và kiến trúc thời kỳ này có thể
1900-1920
1920-1945
có tên gọi chung là: Kiến trúc thuộc địa tiền kỳ và phương pháp xây
dựng đô thị kiểu Châu Âu được du nhập. Cấu trúc tổng thể dựa trên
Quy hoạch những nguyên tắc tổ chức các thương điếm Châu Âu ở Hải ngoại với
Công trình công lối bố cục truyền thống theo trục đối xứng và đường phố theo dạng
cộng hình học... Thời kỳ này, tình hình chính trị chưa ổn định, kiến trúc
thuộc địa kiểu trại lính của quân đội viễn chinh Pháp chiếm lĩnh ưu
thế nhằm củng cố vị trí cai trị của Pháp ở Bắc Kỳ.
Nhà ống cổ truyền
Trong giai đoạn này kiến trúc Pháp chưa ảnh hưởng nhiều đến cấu
trúc nhà truyền thống Việt Nam. Nhà ở tại khu vực 36 phố phường
những năm cuối triều Nguyễn đa phần là những ngôi nhà xây sát
nhau có mặt tiền khá hẹp hướng ra phố, toàn bộ cấu trúc chủ yếu
ngôi nhà nằm vuông góc với phố và có độ sâu tới vài chục mét tạo ra
một hình thức nhà ở đặc biệt thường được gọi là “nhà ống” do tương
phản giữa độ sâu và mặt tiền của ngôi nhà.
Loại nhà này thường được chia thành hai thành phần có chức năng
khác nhau: Phía ngoài là cửa hàng bao gồm nơi sản xuất, kho chứa,
nơi bán hàng; phía trong là nhà ở gồm các phòng ở, khu phụ, sân
trong. Nhà được chia thành nhiều lớp phòng, giữa các phòng là sân
trong, thông thường có hai sân, một sân trồng cây cảnh, bể cá non
bộ có thể coi là sân cảnh, một sân gắn với khu phụ có bể nước được
gọi là sân ướt.
Đa phần nhà ở thời kỳ này được xây bằng gạch, mái lợp ngói dốc về
hai phía, riêng lớp mái khu phụ chỉ có một dốc, các lớp mái đặt cách
nhau tạo ra sân trong, hai đầu đỉnh mái lớp ngoài cùng giáp đường
phố có các trụ mái được trang trí đơn giản bằng vữa đắp, tường mái
ngăn cách giữa các nhà được xây cao vượt lên khỏi mái có hình bậc
thang theo độ dốc mái.
Nhà ở thời kỳ này chỉ có một tầng hoặc một tầng rưỡi, nghĩa là phía
trên tầng một phần ngoài của ngôi nhà có một tầng lửng, do vậy mặt
đứng nhà khá đơn điệu. Mặt chính ngôi nhà thường xây lùi vào so với
các tường biên và mái để tránh mưa nắng, cửa đi và cửa sổ bằng các
tấm gỗ ván dày được xếp sát cạnh nhau tạo thành hình thức cửa lùa,
tương ứng với phần gác lửng phía trên còn có một lỗ cửa nhỏ để lấy
ánh sáng và thông gió, nhưng cũng có nhà không có lỗ cửa này nên
phía trên chỉ là mảng tường đặc
18
Thời kỳ 1900- 1920 Kiến trúc của thời kỳ này cũng được ng-

Khu vực thị dân cũ của các tỉnh lẻ và các hiên cứu sâu để thoát khỏi chủ
đô thị cũ bắt đầu phát triển, các công nghĩa công năng đơn giản của kiến trúc
trình nhà ở được xây dựng đa số là 2 3 thuộc địa tiền kỳ. Phong cách kiến trúc
tầng. Điều quan trọng là nhà ở thị dân tân cổ điển được dùng phổ biến trong
chịu ảnh hưởng của việc xây dựng mới các công sở của nền hành chính thực
và trang trí kiến trúc thuộc địa tiền kỳ dân Pháp, với đặc điểm bố cục đối xứng
thể hiện trong cấu trúc mặt bằng và được khai thác thể hiện tính bề thế và
hình thức hoành tráng qua các mặt chính có hình
trang trí. Đây là thời kỳ tiến hành chương khối kiến trúc nặng nề ở các tầng dưới
trình khai thác thuộc địa lần thứ nhất ở tập trung vào việc trang trí các chi tiết.
Đông Dương, kiến trúc chủ yếu là các Vị trí của các công trình đó cũng là điểm
loại công thự, dinh thự, công sở hoặc nhấn trong tổng thể không gian quy
nửa dinh thự nửa công sở, một số dạng hoạch. Người Pháp muốn thông qua
công trình kiến trúc kiểu “chính thống” kiến trúc thể hiện sức mạnh áp đảo
lợp mái bằng đá ardoise, có tầng hầm của chính quyền thực dân, đồng thời
và tầng mái. Từ năm 1900 Chính quyền gây ảnh hưởng của văn hoá Pháp vào
Pháp ở Đông Dương đã tiến hành công Việt Nam. KTS Auguste Henri Vildieu là
cuộc xây dựng các cơ quan đầu não ở Hà Chánh Sở Kiến trúc trung ương ở Hà Nội
Nội với mục đích biến Hà Nội thành Thủ đã kêu gọi kiến thiết một nền kiến trúc

đô của Liên bang Đông Dương. cổ điển để chinh phục dân bản địa, biểu
thị quyền lực của người Pháp ở Đông
Dương.
Ảnh 05: Nhà ống cổ truyền
19
Nhà ống cải biên cách Địa phương Pháp ở khu phố Tây.
Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, sau khi Hà Loại mặt tiền thứ hai ảnh hưởng phong
Nội trở thành nhượng địa của Pháp và cách kiến trúc Tân cổ điển với việc trang
sau đó chính thức được coi là thủ đô trí mặt tường rất cầu kỳ, đặc biệt là bộ
toàn xứ Đông Dương, người Pháp đã phận tường hoa chắn mái được sử dựng
cho chỉnh trang khu 36 phố phường, rộng rãi. Xung quanh cửa và trên tường
mở thêm các khu phố mới chủ yếu dành các ngôi nhà loại này thường được lấp
cho tầng lớp trung lưu người Việt ở phía đầy các hoạ tiết cổ điển, các hình đắp
nam hồ Hoàn Kiếm thì những ngôi nhà uốn lượn kiểu Baroc, các đầu cột kiểu
ở truyền thống bắt đầu có sự biến đổi Ionic, Corinth La Mã được dùng để trang
mạnh mẽ. trí cho các bổ trụ. Đặc biệt phần tường
Mặt tiền các ngôi nhà thời kỳ này cũng hoa chắn mái được trang trí cầu kỳ nhất,
trở nên rất phong phú do ảnh hưởng của bộ phận này luôn được tổ chức đăng đối
kiến trúc Pháp. Có hai loại mặt tiền chủ với một phần giữa nổi bật xây nhô cao,
yếu ở thời kỳ này: Mặt tiền ảnh hưởng trung tâm phần này được trang trí bằng
phong cách Địa phương Pháp, nhà có hoa dây đắp nổi bao lấy một hình tròn
ban công trên tầng 2, các cửa sổ và cửa hoặc trái soan gần giống hình thức Car-
đi tổ chức theo phương đứng, cửa sổ touche mà chúng ta thường thấy ở các
có hai lớp kính - chớp, xung quanh cửa công trình hành chính lớn thời bấy giờ,
và trên trán tường trang trí các hình hai bên tường là các hình hoa lá đắp nổi
hoa dây, gờ chỉ theo kiểu Pháp, các con cũng rất cầu kỳ và phong phú.
sơn đỡ mái bằng gỗ tiện gần giống với
những biệt thự phong
20
21
Ảnh 06: Nhà ống cải biên
Thời kỳ 1920- 1945 Môi trường đô thị được cải thiệt từng
Điểm đáng chú ý trong thời kỳ này là bước. Những khu nhà biệt thự là các
quy hoạch và xây dựng nhà cửa phát khu nhà ổ chuột tồn tại song song phản
triển mạnh theo xu hướng mới. Bên ánh rõ nét đặc tính đối lập giai cấp. ở
cạnh các nhu cầu về sử dụng, người các đô thị đã hình thành khá đầy đủ các
Pháp còn quan tâm nhiều đến thẩm công trình công nghiệp, thương nghiệp
mỹ kiến trúc của mỗi ngôi nhà. Trong và dịch vụ, các công sở nhà ở của viên
đó phải kể đến sự đóng góp của Toàn chức thượng lưu, trung lưu trong bộ
quyền Đông Dương. máy cai trị. Đô thị bước đầu thay đổi về
Maurice Long trong việc sử dụng các hình thức, nhưng chưa thay đổi căn bản
kiến trúc sư giỏi từ Pháp và các thuộc về chất. Khu công nghiệp, thương mại,
địa khác sang. Họ có những ý tưởng mới văn hoá vui chơi giải trí chưa hình thành
trong việc định hướng phát triển kiến riêng biệt mà còn xây dựng xen lẫn với
trúc Pháp ở bản địa. Ernest Hébrerd, nhau.
Arthur Kruze cùng một số kiến trúc
sư khác là những người đi đầu cho xu
hướng sáng tác đó. Các phong cách
kiến trúc mới được thể nghiệm thay thế
cho phong cách kiến trúc cổ điển Pháp
được du nhập từ chính quốc. Đó là xu
hướng tìm tòi các phong cách kết hợp

á - Âu, tức là khai thác các đặc điểm kiến
trúc truyền thống cũng như chú ý đến
khí hậu và vật liệu địa phương. Một trào
lưu đáng kể trong giai đoạn này là Art
Deco với những đặc trưng của kiến trúc
hiện đại thoát ly khỏi những chi tiết kiến
trúc cổ điển, hướng tới cách xử lý hình
khối và đường nét hình học đơn giản.
Nó trở thành một trào lưu mạnh, phát
triển song song tồn tại với phong cách
Đông Dương. Cả hai xu hướng này đã
để lại nhiều tác phẩm kiến trúc có giá
trị. Những đặc điểm chính trong sự phát
triển của kiến trúc thuộc địa Hệ thống
luật lệ quản lý đô thị kiểu phương Tây và
phương pháp quy hoạch đô thị được áp
dụng khá chặt chẽ. Trong quy hoạch đô
thị, những vị trí thuận lợi được dành cho
các công thự của bộ máy cai trị, các dinh
thự dành cho các viên chức cao cấp và
quan lại phong kiến, thể hiện sự phân
biệt tầng lớp rõ rệt. Trường học, nhà
thương được xây dựng, đường xá được
mở mang, chỉnh trang.
22
23
Ảnh 07: Đặc trưng của nhà phố Pháp
TQKT Quy hoạch thời Pháp
PHÁP
Bối cảnh lịch sử Năm 1873, thực dân pháp chính thức nổ sung đánh thành Hà Nội.
Nhà ở Ngày 3 tháng giêng năm 1874, Pháp đã tổ chức tại Hà Nội một phái
đoàn hiệp thương do Nguyễn Văn Tướng, đại diện của triều đình Huế
Quy hoạch
1873-1900
và Philastre, đại diện của Soái phủ Sài Gòn tham gia. Theo quy ước
1900-1920 được ký kết phía đông-đông nam thanh phố Hà Nội để Pháp lập tòa
1920-1945 công sử và xây doanh trại cho binh lính. Không lâu sau, một Hiệp
Công trình công ước ký ngày 15 tháng 3 năm 1874 giữa chính phủ Pháp và nhà nước
cộng phong kiến Việt Nam, theo đó, Pháp được đặt tại Hà Nội một lãnh sự
với một lực lượng lính bảo vệ không quá 100 người. Diện tích khu
đất nhượng cho Pháp xây Tòa Công Sử được quy định là 2,5 héc-ta
nhưng do sự bất lực của nhà Nguyễn mà đại diện là Trần Đình Túc,
cuối cùng khu đất nhượng này đã lến tới trên 18,5 héc-ta. Ngày 28
tháng 8 năm 1875, Pháp bắt đầu đặt Lãng sự quan tại Hà Nội. Như vậy
là, Về mặt pháp lý, mặc dù Bắc Kỳ chưa chính thức trở thành đất “bảo
hộ” của Pháp song trên thực tế, Pháp đã có nhượng địa ở Hà Nội và
có đặc quyền về thuế quan, kinh tế và kiểm soát các cảng. Hiệp ước
ngày 6 tháng 6 năm 1884 được thi hành theo sắc lệnh ngày 2 tháng
3 năm 1886 của Tổng Thống cổng hòa Pháp. Theo Hiệp Ước: triều
đình Huế chập nhận và thừa nhận nền bảo hộ của Pháp; nước Pháp
đại diện cho triều đình Huế trong tất cả các quan hệ ngoại giao…
(điều 1); Bắc Kỳ và Trung Kỳ đặt dưới quyền cai trị trực tiếp của một
viên Tổng Trú sử (điều 5). Ngày 27 tháng 1 năm 1886, Hội đồng Bảo
hộ Bắc Kỳ, cơ quan đại diện cho quyền lực của chính quyền thuộc địa
pháp tại Bắc và Trung Kỳ đã được thành lập. Chính tại phiên họp đầu
tiên, Hội đồng Bảo hộ đã quyết định thành lập tại Hà Nội một Ủy ban
thành phố để thực hiện nhiệm vụ quan trọng là “ làm cho Hà Nội trở
thành một thành phố châu Âu”.
Với mục đích trên, người Pháp bắt đầu quy hoạch bằng việc
xác định địa giới thành phố Hà Nôi. Trong giai đoạn này, mọi nỗ lực
để xây dựng và mở rộng Hà Nội của Pháp đã được thể hiện qua hệ
thống các văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền thuộc địa
các cấp. Bẳng hoàng loạt các Nghị định của tổng trú sứ sau này là
toàn quyền đông dương và đốc lý Hà Nội, ngoài việc xác định và mở
rộng ranh giới Thanh phố, chính quyền thuộc địa đã phân Thành Phố
ra làm hai khu vực chính: khu vực dành cho người Âu và người bản
xứ.
24
25
Ảnh 08: Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục 1973
Ngày 11 tháng 5 năm 1886, Tổng Trú + Cột mốc số 1 được đặt ở phía bắc
Sứ Trung-Bắc Kỳ Vial kỳ quyết định số thành phố và lang cổ Xá, cách Lô Cốt
1 giao cho Khu Công chính Bắc Kỳ việc Bắc 900 mét.
đó vẽ bản đồ thành phố Hà Nội. Các kỹ + Cột mốc số 2 được đặt về
sư của khu công chính có thuộc quyền phía ngoài Lô Cốt Bắc và kéo dài về phía
sợ hữu tư nhân của người Âu cũng như tây đến đoạn giao nhau với hồ Tây,
người bản xứ. Tiếp đó, ngày 14 tháng 9 + Cột mốc số 3 được đặt cách
năm 1888, Quyền Tổng Trú Sứ Parreau chùa Cổ Lệ 270 mét về phía đông và trên
đã ký nghị định phân định ranh giới ban bờ Hồ Tây. Ranh giới giữa cột mốc số 2
đầu của thành phố Hà Nội. Theo nghị và số 3 được ấn định theo sường nước
định này, thành phố HÀ Nội lúc đó bắt uốn lượn của Hồ Tây, bao gồm cả đảo
đầu từ sở thuế quan (nay là Bảo tàng chùa Trần Quốc.
cách mạng Việt Nam), qua Lô Cốt BẮc + Cột mốc số 4 được đặt trên
nay thuộc phố Đức Chính) đường Grand đê Pareau ( ĐƯờng Hoàng Hoa Thám),
Bouddha (nay là phố quán thánh), điểm tiếp nối với một con đê nhỏ kéo từ
đường bao quanh thánh Hà Nội, cửa Sơn cửa Sơn Tây qua. Ranh giới giữa cột mốc
Tây kéo dài đến đường Phủ Thanh Oai số 3 và 4 được ấn định là đường thẳng
(Phố Văn Miếu, một phần phố Quốc Tử nối liền hai cột mốc này.
Giám và một phần phố Tôn Đức Thắng), + Các cột mốc số 6,7,8,9,10 và
khu Văn Miếu-Quốc Tử Giám, chùa Sinh 11 được đặt trên một đường thẳng chạy
Từ, đường Huế (nay là phố Huế), công sự song song với trục đại lộ Gambetta (nay
Huế, Qua đê thuộc khu vực nhượng địa là phố Trần Hưng Đạo) và nằm cách trục
cho đến tận sông Hồng. này 150 mét. Cột số 6 được đặt ở điểm
Dụ ngày 3 tháng 19 năm 1888 đầu phía tây của của đường thẳng này
của vua Đồng Khánh về việc lập thành và cách trục đường Phủ Thanh Oai 340
Hà Nội thành nhượng địa của Pháp. mét; cột số 7 được đặt ở phía đông của
Diện tích thành phố Hà Nội thời điểm đường thẳng nói trên, cột số 8 được đặt
đó là 1220 ha. ở giữa đường Phủ Thanh Oai với đường
Tuy nhiên, trong phiên họp Mandarine (sau gộp thành đường Man-
thường kỳ ngày 6 tháng 10 năm 1889 darine; cột số 10 được đặt ở giữa đường
của Hội đồng Thành phố, Đốc lý Hà Nội Mandarine với đường Huế (nay là phố
đã cho rằng “ranh giới hiện tại của thành Huế) và cột số 11 được đặt ở phía đông
phố không được rõ ràng, khó nhận biết, đường Huế.
khó xác định về đất dai và đã bỏ ra ngoài + Cột mốc số 12 được đặt ở
thành phố một vài vùng buôn bán và phía tây của đường Lò Lợn ( nay là phố
công nghiệp”. chính vì vậy. theo đề nghị Dương Thị Ái và Phố Dương Văn Đôn),
của hội đồng thành phố được xác định thẳng với con đường chạy đến phía nam
giáp với dòng chảy của sông Hồng; phía của khu nhượng địa.
bắc;phía tây và phía nam được xác định + Cột mốc số 13 được đặt ở
bởi một đường thẳng chạy từ cột mốc đoạn giao nhau giữa đê cao của sông
số 1 đến số 15, cụ thể như sau: Hồng với chiến hào cũ dẫn đến đường
Huế.
+ Cột mốc số 14 được đặt trên bờ cao
của sông Hông, thẳng vào con đường
dẫn đến đường Lò Lợn.
26
+ Cột mốc số 15 được đặt cách góc tây Để củng cố và tăng cường bộ máy chính

bắc của bờ tường phía ngoài của Lò quyến thuộc địa ở Hà NỘi, người Pháp
Lợn 20 mét. Ranh giới giữa các cột mốc đã cho xây dựng ngay trong giai đoạn
12,13,14 và 15 được ấn định chạy theo này một số công trình quan trọng như
mép đường và đê dẫn đến đường Lò tòa đốc lý Hà Nội (nay là vị trí Ủy ban
Lợn. tức cột mốc số 15, ranh giới thành nhân dân thành phố Hà Nội) trên nền
phố được ấn định chạy song song và đất của chùa Tàu năm 1887-1888, khu
cách tường rào của Lò Lợn 20 mét kéo văn phòng của phủ thống sứ Bắc Kỳ
dài đến đê sống Hồng. Các cột mốc trên năm 1892 Trại Lính khố xanh năm 1895,
được ghi một bên là Thành phố và một Nhà Bưu điện trung tâm năm 1894…
bên là tỉnh Hà Nội. Ranh giới thành phố Để phục vụ việc quy hoạch các
Hà Nội của chính quyền thuộc địa Pháp khu phố phía Tây Hà Nội từ thành Hà Nộ,
trong nhiều năm sau. Hội đồng thành phố đã để nghị thống
Ngoài việc quy hoạch về địa sứ Bắc Kỳ và Toàn Quyền Đông Dương
giới hành chính của Hà Nội, người Pháp cho phá nốt phần còn lại của Hoàng
tập trung mở rông khu vực người Âu Thành, chỉ để lại cổng phía Bắc nămg
bặng nghị định bắt phá bỏ nhà tranh 1893.
vách đất ở khu phố Paul Bert(nay là phố
Tràng Tiền) năm 1886 rồi đến nghị định
cấm xây dựng và phải dỡ các nhà tranh

vách đất trong thời hạn 6 tháng trong
khu vực bao gồm đại lộ Gambetta, sông
Hồng, đường Mandarine đến tận khu
vực thành Hà Nội.

Ảnh 09: Bản đồ Hà Nội 1873

27
28
Việc mở rộng thành phố hà nội được bắt nhà ga đường sắt và các công trình phụ
đầu bằng nghịa định ngày 20 tháng 2 trợ.
năm 1895 của thống sứ Bắc Kỳ sáp nhập Bốn năm sau bằng nghị định ngày 14
phần đất đai ở khu vực nằm giữa đường tháng 7 năm 1899 của toàn quyền Đồng
Lò Lợn, con đê giới hạn khu nhượng Dương, 53 xã thuộc các huyện Vĩnh
địa Pháp vớ đường Mandarine (nay là Thuận, Từ Liêm và Thanh Trì đã được “đặt
phố Lê Duẩn) vào thành phố Hà Nội. dưới quyền quản lý của công sứ-đốclý”
Như vậy là, Thành Phố Hà Nội được mở để lập nên khu ngoại ô Hà Nội. Nghị
rộng bắt đầu bắt đầu từ phía Đông-Bắc. định ngày này lập ra khu ngoại ô thành
Quyết định ngày 11 tháng 3 năm 1895. phố Hà Nội đã đóng một vai trò quan
Của Kinh lược Bắc Kỳ sáp nhập các thôn trọng trong việc tạo ra một vùng đất dự
Liên Đường, Thiên Quang, một phần đất trữ rộng lớn cho việc mở rộng ranh giới
của thôn Tiên Mỹ , một ao có diện tích 6 thành phố ở giai đoạn sau.
sào thuộc khu Nam Ngư hay phố Nam
Ngư, thôn Vân Hồ, Thịnh Yên, Yên NHất,
Hòa Mã, Phúc Lâm Tiêu, Đông Tâm, Giáo
phương, Phúc Cổ, Lương Yên, Cảm Hội
và Đức Viên của huyện Vĩnh Thuận vào
địa hạt của thành phố Hà Nội. Tiếp đó,
trong phiên họp ngày 16 tháng 11 năm
1895, Hội đồng thành phố đã quyết định
sáp nhập vào thành phố Hà Nội một vài
khu đất ở phía nam dành để xây dựng
29
Tiếp đó, ngày 30 tháng 11 năm 1899, các điều khoản cho tất cả các công trình
quyền thống sứ Bắc Kỳ là J.Morel đã ký xây dựng trong thành phố Hà Nội, kể cả
quyết định số 20 tách các xã Tương Mai khu người Âu và khu người bản xứ. Theo
và Thịnh Liệt ra khỏi tổng Hoàng Mai để đó, tất cả các công trình lớn nhỏ đều
sáp nhập vào tổng Khương Đình, Huyện phải xin phép chính quyền thành phố.
Thanh Trì, ngoại ô Hà Nội. Khu vực ngoại Ngày 17 tháng 7 Năm 1914, Đốc lý ra
O này được chính thức mang tên huyện Quyết định chia thành phố Hà Nội thành
Hoàn Long vào tháng 11 năm 1899 và 8 khu phố. Tuy nhiên, không lâu sau, khu
được sáp nhập thêm các xã Vĩnh Tuy, ngoại ô Hà Nội đã bị xóa bỏ kể từ ngày 1
Khương trung của tổng Hoàng Mai, tháng 1 năm 1915, theo nghị định ngày
Quán La của tổng thượng tổng, xuân 10 tháng 12 năm 1914 của quyền toàn
tảo sở của tổng trung tổng và An Hòa quyền Đông Dương Van Vollenhoven.
của Tổng An Hạ. Theo quyết định số 21 Bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 1915 này,
ngày 26 tháng 12 năm 1899 của thống khu ngoại ô này đã bị sáp nhập vào tỉnh
sứ Bắc Kỳ. Trong giai đoạn này, chính Hà Đông. Diện tính thành phố lại bị thu
quyền chú trọng đầu tư vào khu phố hẹp lại.
pháp bằng việc cho rải đá mặt đường, Trong giai đoạn này, nhiều
làm vỉa hè, xây dựng cống ngầm và hoàn công trình được xây dựng như: Phủ Toàn
thiện hệ thống cung cấp điện nước …. quyền Đông Dương, Dinh thự Thống
Sau đó trong phiên họp thường kỳ ngày sứ Bắc Kỳ,tòa án Hà nội, nhà lao trung
13 tháng 10 năm 1902, Hội đồng thành ương, Sở Thuế quan và Độc quyền Đông
phố đã nghiên cứu “ Dự án quy hoạch Dương, Kho bạc Đông Dương, Ga Hà Nộ,
chung cho khu bản xứ của sở đô thị “ Viện mắt Hà Nội, Bệnh viện bản xứ, và
được đề xuất trong phiên họp tháng 5 hầu hết các trường ở Hà Nội…
năm 1900. Đến những năm 1920, người Pháp tập
Quá trình tạo ra vùng đất dự trung vào việc quy hoạch các công trình
trữ cho thành phố Hà Nội được Tiếp xây dựng. Điểm đang chú ý trong giai
tục bằng nghị định ngày 3 tháng 3 năm đoạn này là quy hoạch và xây đựng phát
1903 của Toàn quyền Đông Dương về triển theo xu hướng mới. Bên cạnh nhu
việc tách các xã Lâm Gio, Phú Viện và các cầu về sử dụng, người Pháp còn quan
thôn Gia QUất Hạ và Cầu Cá thuộc tổng tâm nhiều đến thẩm mỹ kiến trúc của
Gia Thuy, Phủ Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh để mỗi ngôi nhà. Toàn quyền đông dương
sáp nhập vào khu vực ngoại ô Hà Nội. đã sử dụng kiến trúc sư giỏi từ Pháp và
Nghị định đã cũng đặt các vùng này các thuộc đại khác để thiết kế các công
dưới quyền quản lý trực tiếp của Đốc lú trình lớn tại Hà Nội và một số thành phố
thành phố Hà Nội. khác. Năm 1921, Sở Kiến trúc và Đô thị
Cùng với việc mở rộng Thành Phố, chính được thành lập với người đứng đầu là
quyền Bảo hộ cũng tập trung tiến hành KTS Enest Hébrard.
xây dựng các công trình công cộng, quy
hoạch các lô giới và mở các tuyến đường
mới cho thành phố hà nội trong nhiều
năm. Trong thời gian này, một văn bản
rất quan trọng đối với việc quy hoạch Hà
Nội là nghị định số 29 ngày 14 tháng 4
năm 1914 của đốc lý Hà Nội quy định
30
. Nhiều văn bản quy định được ban hành Năm 1924, bản quy hoạch đô thị do

phục vụ quản lý và điều hành công việc Enest Hébrard thiết lập tạo cơ sở cho
quy hoạch “tại 26 con đường của thành việc quản lý đô thị. Mọi công trình xây
phố Hà Nội và tất cả các đại lộ được dựng phải tuân thủ đô án quy hoạch
mở trên khu đất của công ty điền thổ, và phải có sự phối hợp để tạo ra những
từ đại lộ Carnot (nay là phố Phan ĐÌnh không gian đô thị cân đối với bố cục
Phùng) đến đường Duvilliers (nay là phố chặt chẽ, có tính tượng trưng, nhân
Nguyễn Thái Học), chỉ được phép xây mạnh trọng điểm. Nhìn trên bản đồ
dựng những căn nhà kiểu Âu, cấm xây có thể thấy rõ : ngoài việc chỉnh trang
nhà kiểu bản xứ. Số người sử dụng ở mỗi khu “36 phố phường”, thành phố mở
phòng ngủ tối đa là 1 người/25m2. Tuy ra những khu xây dựng mới theo “quy
nhiên cũng tại khu vực này, các phòng hoạch ô bàn cơ” tạo thành những đại lộ,
dùng làm nhà ở cho gia nhân, diện tích- những ô phố khang trang mà nay ra còn
có thể nhỏ hơn 75 m2… Đối với những thấy rõ ở nhưng “khu phố Tây”.
căn nhà có sẵn từ trướ, cần được sửa
chữa lại cho phù hợp với quy định mới”.
Nghị đinh số 117 ngày 8 tháng
8 năm 1922 của Thống sứ Bắc Kỳ bổ sung
điều 1 trong nghị định ngày 7 tháng 7
năm 1921 chỉ rõ những con đường của

Hà Nội chỉ được xây nhà kiểu Âu. Nghị
định này còn bổ sung 12 con đường
khác cũng được phép xây nhà kiểu Âu.

31
Để thống nhất việc quy hoạch và mở Trong vong mười năm sau đó, Hà Nội
rộng các thành phố thuộc địa của Pháp chủ yếu tập trung cào việc quy hoạch,
ở Đông Dương, Tổng thống Pháp đã cải tạo, sắp xếp các đường phố trong
ra Sắc lệnh ngày 12 tháng 7 năm 1928 khu vực nội thành. Cho đến cuối năm
về quy hoạch và mở rộng thành phố 1941, quá trình tạo ra vùng đất dự trữ
ở Đông Dương, trong đó điều 4 quy cho việc mở rộng thành phố mới bắt
định thành lập một Ủy ban quy hoạch đầu được khởi động lại, bằng nghị định
và mở rộng thành phố tại mỗi nước ngày 18 tháng 10 năm 1941 của toàn
trong khối liên hiệp Pháp. Ủy ban này quyền Đông Dương. Theo nghị định, tất
gồm Đốc lý hay thị trường hoặc người cả các xã trong huyện Hoàn Long, các
đứng đầu thành phố; đại diện của các tổng Thanh Trì, Thịnh Liệt, Khương Đình
công sở khác nhau; đại diện của các hội thuộc huyện Thanh trì, các tổng Dịch
kiến trúc sư, Mỹ thuật, Khảo Cổ, Lịch Sử, Vọng, Xuân Tảo, Phú Gia của phủ Hoài
Nông nghiệp, Thương mại, Công ng- Đức thuộc tỉnh Hà Đông bắt buộc phải
hiệp, thể thao, giao thông… để trưng phụ thuộc vào kế hoạch sắp xếp và mở
cầu ý kiến về các kế hoạch hay các dự án rộng các thành phố ở Đông Dương.
quy hoạch và mở rộng thành phố được Ngày 25 tháng 8 năm 1942,
các hội đồng thành phố thiết lập các Toàn quyền Đông Dương Decoux đã
dự án có thể gây ra… điều 6 quy định; thông qua Dự ngay 11 tháng 7 năm
Mỗi thành phố hay trung tâm đô thị, 1942 của Vua Bảo Đại về việc quy hoạch
Hội đồng thành phố hoặc Ủy ban thành và mở rộng địa hạt của thành phố. Tiếp
phố, theo đề nghị của Đốc lý sẽ chỉ định đó, Toàn quyền Đông Dương lại ra nghị
một kỹ thuật viên hoặc một tổ chức chịu định ngày 31 tháng 2 năm 1942 tách
tránh nhiệm nghiên cứu việc lập bản đồ khỏi tỉnh Hà Đông toàn bộ đất đai khu
và dự án mở rộng thành phố. ngoại ô Hà Nội cũ được quy định bằng
Thực hiện Sắc lệnh trên toàn Dụ ngày 11 tháng 7 năm 1942 vủa Vua
quyền Đông dương bằng nghị định Bảo Đại (bao gồm tất cả các làng trong
ngày 20 tháng 11 năm 1930 và Công huyện Hoàn Long, các tổng Thanh Trì,
điện số 6/A ngày 2 tháng 1 năm 1931, Thịnh Liệt, Khương Đình của huyện
Thống sứ Bắc Kỳ đã yêu cầu Đốc lý Thanh Trì, các tổng Dịch Vọng, Xuân Tảo,
Thành phố chỉ định các thành viên của Phú Gia của phủ Hoài Đức), kể từ ngày
Hội đồng và kỹ thuật viên lập bản đồ cải 1 tháng 1 năm 1943 vào đặt vùng này
tạo và mở rộng thành phố Hà Nội. Cuối dưới quyền quản lý của Đốc lý Hà Nội.
cùng, tại phiện họp thường kỳ ngày 25 Vùng mới này được mang tên dại lý đặc
tháng 2 năm 1931, Hội đồng thành phố biệt của Hà Nội.
đã quyết định giao cho sở địa chính Hà Trong giai đoạn này, Hà Nội
Nội nhiệm vụ nghiên cứu và xây dựng được mở rộng về phía nam (khu vực hồ
bản đồ quy hoạch và mở rộng thành Bảy Mẫu), nhiều khu phố mới đã được
phố theo dự án của Hébrard đã vạch ra mở như các phố ở khu phía bắc Hoàng
cho Hà Nội. Nghị định ngày 19 tháng Thành cũ. Hầu hết các phố ở Hà Nội đã
10 năm 1933 của Đốc lý Hà Nội ra làm được rải đá, rải nhựa dưới lòng đường,
39khu và ấn định ranh giới của từng vỉa hè đã được lát và có hệ thống cống
khu. rãnh.
32
Về xây dựng, trong giai doạn này nhiều Hàng loạt các sự kiện liên tiếp xảy ra ở

công trình lớn nhỏ được xay dựng làm Đông dương giai đoạn 1944-1945 và
trụ sở của các ngành kinh tế, văn hóa, cuối cùng là sự kiện toàn quốc kháng
giáo dục, y tế.. như bảo tàng Louis Finot chiến ngày 19 tháng 12 năm 1946 đã
(nay là Bảo tàng Lịch sử), Sở Tài Chính làm cho nghị định ngày 31 tháng 12
Đông Dương ( nay là Bộ Ngoại Giao), năm 1942 của toàn quyền đông dương
Institut pasteur( nay là viện vệ sinh dịch cùng với việc thành lập đại lý đặc biệt
tễ); Nhà Thương René Robin(nay là trụ của Hà Nội trở thành văn bản cuối cùng
sở văn phòng trung ương Đảng)… Đa của chính quyền thuộc địa Pháp ở Đông
số các công trính được xây dựng trong Dương về việc mở rộng thành phố Hà
gian đoạn này đều mang phong cách Nội.
kiến trúc Á Đông, tiêu biểu là công trình
trường đại học Đông Dương, Công trình
ở điểm giao nhau giữa đường bobillot
với điểm kết thúc của trục đường Car-
reau ( nay là phố Lý Thường Kiệt).
33
TQKT Công trình công cộng thời
PHÁP Pháp
Bối cảnh lịch sử Phủ toàn quyền Đông Dương
Nhà ở Phủ Toàn quyền Đông Dương là cơ quan đứng đầu bộ máy cai trị
của Pháp tại Đông Dương, được thành lập năm 1887. Công trình Phủ
Quy hoạch
Toàn quyền Đông Dương nằm giáp đại lộ Brière de l’Isle (phố Hùng
Công trình công Vương) và đê Parreau (đường Hoàng Hoa Thám), được xây dựng
cộng trong khuôn viên vườn Bách thảo. Tại đây có các hạng mục công
trình: Dinh thự chính của Toàn quyền, khu nhà Văn phòng, các công
trình phục vụ khác. Công trình do kiến trúc sư Charles Lichtenfelder
thiết kế theo trường phái kiến trúc cổ điển Pháp.
Dinh Toàn quyền Đông Dương nay là Văn phòng Chủ tịch nước.
Công trình này được tiến hành thi công trong các năm từ 1901 đến
1905 với diện tích 1200 m2 tại một địa điểm cao ráo, cạnh Hồ Tây, có
phong cảnh đẹp, yên tĩnh và có nhiều cây xanh.
Phong cách trang trí của dinh thự này thể hiện tài năng của người
Pháp : phòng khánh tiết lớn được thiết kế theo phong cách vua Louis
XIV; phòng ăn lớn theo phong cách thời Phục Hưng; phòng riêng
của Toàn quyền theo phong cách thời đại đế Pháp. Tuy nhiên, các chi
tiết trang trí cũng nhiều lần được tu bổ và sửa chữa theo ý thích của
từng viên Toàn quyền.
Khu nhà Văn phòng được xây dựng năm 1906 và 1920 và được cải
tạo mở rộng nhiều lần với tổng diện tích khoảng 1.200 m2. Công
trình này nay là Văn phòng Chính phủ.
34
Ảnh 15: Lối vào Dinh Toàn quyền Đông Dương và Vườn Bách thảo
35
Ảnh 16: Bản vẽ mặt trước của Dinh Toàn quyền Đông Dương tại Hà Nội, tỉ lệ 1/2000, do kiến trúc sư
Lichtenfelder lập năm 1900
36
Ảnh 17: Bản vẽ tổng thể Dinh Toàn quyền Đông Dương lập năm 1900, tỉ lệ 1/500
37
38
Ảnh 18: Bản vẽ Vườn Bách thảo, tỉ lệ 1/1000, do Sở địa chính Bắc kỳ đo và vẽ năm 1896
39
Dinh thự phó toàn quyền Đông
Dương
Dinh thự của Phó Toàn quyền Đông
Dương nằm giáp các phố Pottier (phố
Bảo Khánh), phố Jules Ferry (phố Hàng
Trống) và phố Beauchamp (phố Lê Thái
Tổ). Công trình này vốn là Ngân hàng
Đông Dương được xây dựng từ trước
1902 và khu nhà của Giám đốc phụ trách
các vấn đề dân sự. Năm 1904, hai khu
nhà trên được cải tạo nâng cấp dùng
làm dinh thự của Phó Toàn quyền Đông
Dương. Dinh thự này được thiết kế theo
phong cách tân cổ điển. Công trình dinh
thự của Phó Toàn quyền Đông Dương
nay được dùng làm trụ sở của Báo Nhân
dân.
Phủ Thống sứ Bắc Kỳ
Phủ Thống sứ Bắc Kỳ là cơ quan đứng
đầu bộ máy cai trị Pháp ở Bắc Kỳ, đặt
dưới sự giám sát của Toàn quyền Đông

Dương. Phủ Thống sứ Bắc Kỳ nằm ở
trung tâm Hà Nội, mặt chính về hướng
đông là đại lộ Henri Rivière (phố Ngô
Quyền), về phía bắc dọc theo đại lộ Cha-
vassieux (phố Lê Thạch), về phía nam
dọc theo phố Intendance (phố Đinh
Lễ), phía sau giáp khu Bưu điện. Công
trình này do kiến trúc sư Aldophe Bussy
thiết kế theo phong cách kiến trúc cổ
điển Pháp có ảnh hưởng của thời kỳ Na-
ponéon III. Phủ Thống sứ Bắc Kỳ gồm:
- Khu Văn phòng được xây dựng năm
1892, nay là Bộ Lao động-Thương binh-
Xã hội.
- Dinh thự Thống sứ được xây dựng năm
1918 nay được dùng làm Nhà khách của
Chính phủ.
Ảnh 19: Bản thiết kế hàng rào sắt khu văn phòng của
Phủ Thống sứ
Bắc kỳ, tỉ lệ 1/50, do Kiến trúc sư Henri Vildieu, Chánh
Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1899
40
Ảnh 20: Ảnh chụp mặt trước Dinh Thống sứ, kí hiệu tra tìm S2898, CAN1
41
Tòa án Hà Nội Nhà lao trung ương
Công trình Toà án Hà Nội đã được thiết NHÀ LAO TRUNG ƯƠNG
kế sơ bộ từ năm 1900 nhưng đến năm Nhà lao trung ương thường gọi là Nhà
1905 mới được duyệt kinh phí và có pha Hoả Lò. Đây là một trại giam chính
thiết kế cụ thể. Công trình được chính trị phạm và thường phạm. Công trình
thức được xây dựng từ năm 1906 đến này do kiến trúc sư Henri Vildieu thiết
1908 trên khu đất vuông vắn giáp đại lộ kế sơ bộ từ năm 1895 và xây dựng trong
Carreau (phố Lý Thường Kiệt), đại lộ Rol- các năm 1896-1899. Khu nhà tù được cải
landes (phố Hai Bà Trưng) và phố Fours tạo mở rộng nhiều lần trong các năm
(phố Hoả Lò). Công trình Toà án Hà Nội sau đó.
do kiến trúc sư Henri Vildieu thiết kế đối Nhà lao này là một trại giam lớn, kiến
xứng theo phong cách kiến trúc tân cổ trúc kiên cố tương đối hiện đại, bố trí
điển vững trãi thể hiện uy quyền của nghiêm mật, được xây dựng ở vị trí
chế độ lập pháp thực dân. trung tâm Thành phố trông ra 4 mặt
Công trình có khối đế nặng nề với hệ phố: Rollandes (Hai Bà Trưng), Richaud
chi tiết kiến trúc phân vị bằng những (Quán Sứ), Teinturiers (Thợ Nhuộm) và
vạch ngang làm tăng thêm vẻ bề thế Prison (Hoả Lò).
của toà nhà. Hệ cột thông tầng từ giải Ngày nay, công trình Nhà lao Trung
pháp nâng trụ tròn là một thủ pháp ương còn được giữ lại một phần quay ra
kiến trúc thường thấy ở Pháp đối với các phố Hoả Lò để làm Khu di tích lịch sử.
công trình công quyền. Các chi tiết viền Phần còn lại đã phá bỏ và xây dựng Toà
mái, gờ tường làm giảm nhẹ sự nặng nề Tháp Hà Nội (Hanoi Tower) quay mặt ra
nhưng cũng góp phần tăng thêm tính các phố Hai Bà Trưng, Quán Sứ và Thợ
nghệ thuật cho công trình. Nhuộm.
Hiện nay, công trình Toà án Hà Nội do
Toà án nhân dân tối cao, số 48 phố Lý
Thường Kiệt và Toà án nhân dân Thành
phố Hà Nội, số 43 phố Hai Bà Trưng quản
lý và sử dụng.
42
Ảnh 21: Bản vẽ mặt trước tòa nhà của Hội đồng Hòa giải trong Toà án, tỉ lệ 1/50, do Kiến trúc sư

phó Charles Christian thuộc Sở Nhà cửa dân sự thiết kế năm 1928

Ảnh 22: Bản vẽ mặt bằng nhà lao trung ương
43
Sở mật thám Bắc kỳ Sở tài chính Đông Dương
Công trình Sở Mật thám Bắc Kỳ nay là trụ Cuối năm 1924, dự án xây dựng Sở Tài
sở Công an Thành phố Hà Nội, do kiến chính Trước bạ được phê duyệt theo
trúc sư Aldophe Bussy thiết kế và được thiết kế của kiến trúc sư trưởng Ernest
xây dựng vào năm 1914 -1915 quay ra Hébrard với kiểu kiến trúc gần với văn
đại lộ Gambetta (phố Trần Hưng Đạo). hoá Á đông phù hợp với đặc điểm khí
Ngày 22/5/1930, Toàn quyền Đông hậu Việt Nam. Hãng Verneuil & Graver-
Dương phê duyệt việc mở rộng Sở Mật eaud trúng thầu và thi công công trình
thám thành Khu Cảnh sát với qui mô năm 1925. Công trình được nghiệm thu
và diện tích lớn. Toàn bộ Khu Cảnh sát chính thức năm 1928. Công trình nằm
nay được dùng làm văn phòng của một giáp các phố Puginier (phố Điện Biên
số cơ quan của Bộ Công an ở các phố Phủ) và phố Ollivier (phố Tôn Thất Đàm).
Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toản và phố Đây là một trong những công trình đầu
Nguyễn Du. tiên thể nghiệm phong cách kiến trúc
Trại lính khố xanh Đông Dương. Ernest Hébrard cũng là
Công trình được xây dựng trên đại lộ kiến trúc sư tiên phong mở đầu trào lưu
Đồng Khánh (phố Hàng Bài). Tài liệu có kiến trúc kết hợp Đông Tây với hàng loạt
thời gian sớm nhất về công trình này là các công trình xây dựng tại Hà Nội giai
các bản vẽ năm 1895. Theo các bản vẽ đoạn 1923-1936.
đó, một số nhà đã được xây dựng trước Trước đây, Toà nhà này dùng cho 2 cơ
năm 1895. Từ năm 1895 đến 1903, một quan: Sở Tài chính (Direction des Fi-
số hạng mục công trình được xây dựng nances) và Sở Trước bạ (Sous-Direction
theo thiết kế của kiến trúc sư Henri de l’Enregistrement).
Vildieu. Từ năm 1923 đến 1944 một số Hiện nay công trình được dùng làm
toà nhà được xây dựng và mở rộng. trụ sở Bộ Ngoại giao, số 1 phố Tôn Thất
Công trình Trại lính khố xanh nay là vị trí Đàm.
Cục Quản lý Xuất nhập cảnh - Bộ Công Phòng thương mại và Nông nghiệp
an. Dấu tích còn lại của công trình này Hà Nội
là chiếc cổng vào số 40A phố Hàng Bài. Công trình Phòng Thương mại và Nông
Sở thương chính và độc quyền Đông nghiệp Hà Nội ở phố Fourès (phố Đinh
Dương Lễ) do nhà thầu Joseph thiết kế và xây
Sở Thương chính và Độc quyền Đông dựng năm 1939-1940 theo phong cách
Dương được thành lập năm 1897 theo hiện đại. Phòng Thương Mại và Nông
Sắc lệnh của Tổng thống Cộng hoà Pháp. nghiệp Hà Nội ban đầu có trụ sở tại
Dự án xây dựng công trình Sở Thương phố Tràng Thi (vị trí Thư viện Quốc gia
chính Đông Dương được Toàn quyền Hà Nội), sau đó chuyển về phố Lê Thái
Đông Dương phê duyệt và xây dựng Tổ. Đến năm 1936, cơ quan này được
năm 1906 giáp đê Clémenceau (phố chuyển về vị trí góc phố Đinh Tiên
Trần Quang Khải) và phố Chaux (phố Hoàng và phố Đinh Lễ. Thoả thuận về
Tông Đản). Công trình này do kiến trúc việc thi công công trình này được ký kết
sư Henri Vildieu thiết kế theo phong giữa Pierre Guillaume, Chủ tịch Phòng
cách tân cổ điển. Thương mại và Nông nghiệp và nhà
Hiện nay, công trình này do Bảo tàng thầu Robert Joseph năm 1939 và được
Cách mạng Việt Nam quản lý và sử dụng. thực hiện trong 1 năm. Công trình này
nay là Bưu điện số 4 phố Đinh Lễ.
44
Sở bưu điện Hà Nội và đã được Toàn quyền Đông Dương

Sở Bưu điện Hà Nội nằm ở phố Francis Paul Doumer thông qua. Tuy nhiên, kiến
Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng) là một trúc của toà nhà này đã được thay đổi
trong những công trình được xây dựng khá nhiều khi xây dựng sau đó không
từ khá sớm kể từ khi Hà Nội bắt đầu lâu, đặc biệt là phần mái dốc kiểu Á
được quy hoạch và mở rộng với việc Đông được thay bằng mái Mansard và
lấy khu vực Hồ Gươm làm trung tâm để phần bố trí mặt bằng chung. Ga Hà Nội
phát triển. Toà nhà đầu tiên được xây được sửa chữa và cải tạo nhiều lần, nay
dựng trong các năm 1894-1899 theo là Ga Hà Nội, số 120 phố Lê Duẩn.
phong cách kiến trúc tân cổ điển, do Sở địa chính Bắc kỳ
kiến trúc sư Adolphe Bussy thiết kế. Mặt Khu văn phòng của Sở địa chính Bắc Kỳ
chính của toà nhà trông ra phố Đinh được xây dựng từ năm 1921 đến 1923
Tiên Hoàng, mặt bên là phố Lê Thạch ở phố Borgnis Desbordes (phố Tràng
được sử dụng cho việc giao dịch và thu Thi). Công trình do kiến trúc sư Adolphe
cước phí. Năm 1942, Sở Bưu điện Hà Nội Bussy thiết kế theo phong cách tân cổ
xây thêm một toà nhà mới theo phong điển. Năm 1933 công trình được tu bổ
cách kiến trúc hiện đại do kiến trúc sư và mở rộng theo thiết kế của kiến trúc
Felix Godard thiết kế nằm trên phố Đinh sư Mondet. Ngoài khu văn phòng, Sở
Tiên Hoàng và Đinh Lễ. Hai toà nhà trên Địa chính Bắc Kỳ còn có các khu nhà như
nay do Bưu điện Thành phố Hà Nội quản nhà của Giám đốc Sở, một số nhà phụ và

lí và sử dụng. nhà kho. Công trình văn phòng Sở Địa
Kho bạc Đông Dương chính nay do Bảo hiểm xã hội Việt Nam,
Theo tài liệu lưu trữ, công trình Kho bạc số 7 phố Tràng Thi, quản lí và sử dụng.
Đông Dương được xây dựng từ trước Sở công chính Bắc kỳ
năm 1898 ở góc phố Lê Lai và Lý Thái Toà nhà đầu tiên của Sở Công chính Bắc
Tổ. Năm 1903, Chính quyền Pháp có chủ Kỳ được xây dựng vào năm 1903-1904
trương mở rộng công trình này, nhưng trên phố Trần Quang Khải, mặt bên giáp
do có ý kiến phá bỏ đi để xây mới nên phố Lò Sũ, mặt sau giáp phố Hàng Vôi.
mãi đến năm 1913 dự án mở rộng mới Từ năm 1907 đến 1940, một số toà nhà
được lựa chọn và thực hiện. Kho bạc được xây thêm cho Trường Công chính,
Đông Dương được xây dựng theo thiết Phòng thí nghiệm và Nhà kho. Các công
kế của kiến trúc sư Lichtenfelder theo trình trên do kiến trúc sư Henri Cérut-
phong cách kiến trúc tân cổ điển. Ngày ti và Henri Vildieu thiết kế theo phong
nay, công trình này được dùng làm văn cách tân cổ điển.
phòng của các cơ quan của Thành phố
Hà Nội, số 8 phố Lê Lai.
Ga Hà Nội
Năm 1897, Hội đồng Tối cao Đông
Dương quyết định thông qua kế hoạch
tổng thể thiết lập hệ thống đường sắt
trên toàn Đông Dương, trong đó có
tuyến từ Hà Nội đến biên giới Trung
Quốc (Đoạn thứ nhất từ Hà Nội đến Phủ
Lạng Thương). Công trình được kỹ sư
Brorreil thiết kế ban đầu vào năm 1898
45
Ảnh 23: Sơ đồ tổng thể Nhà tù trung ương Hà Nội, tỉ lệ 1/200, do Kiến trúc sư, Chánh Sở Nhà cửa
dân sự vẽ năm 1936
Ảnh 24: Bản thiết kế sơ bộ mặt bằng, mặt cắt và mặt đứng trước các tòa nhà của Sở Thương chính
và Độc quyền Đông Dương, tỉ lệ 1/100, do Kiến trúc sư Henri Vildieu, Chánh sở Kiến trúc trung
ương lập năm 1905
46
Ảnh 25: Bản vẽ mặt đứng trước khu văn phòng của Sở Thương chính và Độc quyền Đông Dương, tỉ
lệ 1/100, do Thanh tra Bossard lập năm 1906
Ảnh 26: Ảnh chụp Sở Bưu điện Hà Nội
47
Ảnh 27: Ảnh chụp Ga Hà Nội
Ảnh 28: Bản vẽ mặt trước và mặt bên Toà nhà ga hành khách Ga Hà Nội, tỉ lệ 1/200, do Kỹ sư Bror-
reil lập năm 1898
48
Viện mắt Hà Nội Viện Pasteur ở Hà Nội

Viện Mắt Hà Nội được nghiên cứu xây Công trình Viện Pasteur được xây dựng
dựng năm 1913 và đưa vào xây dựng vào năm 1927 ở phố Yersin trên tổng
năm 1914 ở phố Gia Long (phố Bà Triệu). diện tích 3 ha. Công trình do kiến trúc sư
Công trình do kiến trúc sư Adolphe Gaston Roger thiết kế theo phong cách
Bussy thiết kế. Viện Mắt Hà Nội có một kiến trúc Đông Dương. Đây là một công
phòng điều trị với 30 giường bệnh, một trình xây dựng cùng thời kỳ với Trường
nhà phụ và một phòng phát thuốc. Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp, Sở Tài chính
mắt là công trình được xây dựng qua Đông Dương, Nhà Thờ Cửa Bắc. Công
nhiều thời kỳ nên phong cách kiến trúc trình có nhiều giải pháp kiến trúc phong
có những sự thay đổi. Đây cũng là một phú từ nhà bảo vệ cho đến những điểm
công trình y tế quan trọng xây dựng nhấn quan trọng ở sảnh và các đầu hồi
vào thời điểm dịch đau mắt ở Hà Nội lan nhà. Có rất nhiều hạng mục trong tổng
rộng mà người dân ít có điều kiện tiếp thể Viện Pasteur, nhìn chung thống nhất
cận với y học hiện đại. Công trình trên với nhau về ngôn ngữ kiến trúc.
nay do Viện Mắt Trung ương quản lí và Công trình Viện Pasteur nay là Viện Vệ
sử dụng. sinh dịch tễ trung ương, số 1 phố Yersin.
Bệnh viện bản xứ Trường Hàm Long
Bệnh viện bản xứ được thành lập năm Công trình Trường tiểu học Pháp - Việt ở
1904 và bắt đầu xây dựng từ năm 1905. số 27 phố Doudart de Lagrée (phố Hàm

Công trình này được quy hoạch trên khu Long) được kiến trúc sư Chánh sở Kiến
đất khá rộng, khoảng 50. 000 m2 gồm trúc trung ương Charles Lichtenfelder
2 khu: thiết kế năm 1905. Công trình này do
Khu thứ nhất rộng gần 33.000 nhà thầu Vola xây dựng từ năm 1905
m2, nay là Bệnh viện Việt Đức, số 12 phố đến 1907 với kinh phí khoảng 20.000
Phủ Doãn, gồm các toà nhà văn phòng, francs.
bếp ăn, phòng khám bệnh, phòng Hiện nay, công trình này do Trường
giải phẫu, phòng răng, phòng chiếu X THCS Ngô Sĩ Liên sử dụng.
quang, hầm ngầm cho phòng mổ và Trường Brieux
nơi trú ẩn cho bệnh nhân... Một số toà Năm 1910, Trường Nữ sinh tiểu học Pháp
nhà như phòng mổ và phòng hậu phẫu, Việt ở phố Takou (phố Hàng Cót) được
phòng điều trị được nối với nhau bằng đặt tên là Trường Brieux. Công trình
hành lang có mái che. Trường Brieux trước đó là Nhà hát phố
Khu thứ hai rộng gần Hàng Cót. Việc cải tạo công trình nhà hát
17.000m2, nay là Bệnh viện Phụ sản thành trường học được nhà thầu Pées
Trung ương, gồm một số toà nhà dùng và Chazeau thực hiện năm 1912 và hoàn
làm văn phòng, nhà hộ sinh, lớp học, thành năm 1913. Năm 1926, công trình
chỗ ăn ở cho nữ thực tập sinh khoa đỡ này được mở rộng. Năm 1948, Trường
đẻ, nhà điều trị cho thương binh trong Brieux đổi tên là Trường Thanh Quan,
chiến tranh, xưởng bào chế thuốc... nay là Trường THCS Thanh Quan, phố
Công trình này ban đầu do kiến trúc sư Hàng Cót.
Henri Vildieu thiết kế.
49
Trường Paul Bert phe Bussy trên đại lộ République (phố
Trường Trung học Paul Bert ở đại lộ Hoàng Văn Thụ). Công trình này là ví dụ
Đồng Khánh (phố Hàng Bài), nay là tiêu biểu về kiểu cách địa phương miền
Trường THCS Trưng Vương. Năm 1897, Bắc nước Pháp. Năm 1923, Trường Trung
công trình này được xây dựng dành cho học Đông Dương ở Hà Nội đổi tên thành
con em người Pháp. Công trình do kiến Trường Trung học Albert Sarraut. Công
trúc sư Berruer thiết kế năm 1897. Sau trình hiện nay là trụ sở Ban Đối ngoại và
đó, Trường Trung học Paul Bert được Ban Tổ chức Trung ương Đảng.
đổi tên thành Trường Cao đẳng Tiểu Trường trung học bảo hộ
học Nam sinh. Đến cuối những năm 20, Trường Trung học Bảo hộ, nay là Trường
công trình này được dùng cho Trường THPT Chu Văn An, chính thức được
Nữ sinh bản xứ. thành lập trên cơ sở sáp nhập các
Nhìn chung, các công trình kiến trúc trường: Trường Thông ngôn, Trường Sư
trường học thời thuộc địa được xây phạm, Trường trung học Pháp Việt và
dựng theo phong cách Tân cổ điển, chú trường tiểu học thuộc Trường Sư phạm
trọng đến hình thức, tương xứng với các theo Nghị định số 3526 ngày 9/12/1908
trụ sở công quyền. Quá trình xây dựng của Toàn quyền Đông Dương. Trường
đều được kiểm soát tỉ mỉ, do vậy các Trung học Bảo hộ sử dựng các khu nhà
trường học cũng có giá trị kiến trúc cao. của Nhà máy in Schneider ở gần Hồ Tây
Trường cao đẳng tiểu học nữ sinh làm trường học. Năm 1908, một số công
Pháp trình được xây dựng thêm theo thiết kế

Công trình Trường Cao đẳng tiểu học Nữ của kiến trúc sư Charles Lichtenfelder.
sinh Pháp được xây dựng năm 1918 trên Những năm sau, nhiều công trình cũng
đại lộ Félix Faure (phố Trần Phú), do kiến được xây dựng theo thiết kế của kiến
trúc sư, Chánh Sở Nhà cửa dân sự Charles trúc sư Aldophe Bussy.
Lacollonge thiết kế. Công trình này nay Trường đại học Đông Dương
được dùng làm trụ sở Bộ Tư Pháp, phố Năm 1902, chính quyền Pháp đã có dự
Trần Phú. Ban đầu, công trình này được kiến xây dựng cơ sở vật chất cho Trường
thiết kế dự kiến ban đầu làm trường nữ Y khoa, sau này là Trường Đại học Đông
sinh sư phạm bản xứ. Tuy nhiên, do mức Dưong. Kế hoạch này được Toàn quyền
độ đầu tư xây dựng quá lớn nên sau khi Đông Dương phê duyệt năm 1907. Địa
xây dựng xong, công trình này chuyển điểm dự kiến đặt ở góc đại lộ Carreau
sang cho Trường Cao đẳng tiểu học Nữ (Lý Thường Kiệt) và đại lộ Jauréguiberry
sinh Pháp. (Quang Trung) nhưng không thực hiện
Trường trung học Albert Sarraut được, sau chuyển về đại lộ Bobillot (Lê
Năm 1912, Chính quyền Pháp ở Đông Thánh Tông). Công trình Trường Đại
Dương có kế hoạch cải tạo Trường Paul học Đông Dương do kiến trúc sư Ernest
Bert phố Đồng Khánh (phố Hàng Bài) Hébrard thiết kế theo phong cách kiến
thành một trường Trung học Đông trúc đông dương .
Dương ở Hà Nội. Tuy nhiên vì địa điểm Năm 1913, khu nhà cánh trái (Trường
đó quá chật hẹp nên các dự án không Y khoa) chính thức được khởi công xây
thực hiện được. Năm 1915, Công trình dựng. Các hạng mục chính của công
Trường Trung học Đông Dương ở Hà Nội trình được xây dựng năm 1913-1922.
được xây dựng theo thiết kế của kiến Năm 1913, khu nhà cánh trái (Trường Y
trúc sư Chánh Sở Nhà cửa dân sự Aldo khoa) chính thức được khởi công xây
50
dựng. Các hạng mục chính của công khoa hiện nay. Công trình này được

trình được xây dựng năm 1913-1922. thiết kế theo đồ án dự thi mang tên
Khu nhà cánh phải bắt đầu được xây “Khu vườn biểu trưng” (Jardin Symbol-
dựng năm 1921-1923 gồm các phòng ique) của các kiến trúc sư Louis Chau-
học và một giảng đường. Sau đó, 2 chon, Maurice Masson và Robert Gilles.
giảng đường mới được xây dựng dành Đồ án này đã đạt giải Nhất trong cuộc
cho khoa luật năm 1933-1937. thi ý tưởng kiến trúc để xây dựng Khu
Khu nhà chính được xây dựng năm 1924, Học xá. Dựa trên ý tưởng của đồ án kiến
dự án từ năm 1920- 1923 do kiến trúc sư trúc này, các kiến trúc sư Félix Godard
Hébrard thiết kế. Trong khu nhà chính và Moncet của Sở Nhà Dân sự đã vẽ bản
có 1 giảng đường lớn. Đây là công trình đồ qui hoạch tổng thể Khu Học xá năm
có thiết kế hiện đại và được trang trí tỉ 1942 và được Toàn quyền Đông Dương
mỉ, đặt biệt là bức tranh tường do hoạ sĩ Jean Decoux thông qua. Do chi phí xây
Victor Tardieu thực hiện năm 1927-1928. dựng quá lớn, mới có một số hạng mục
Từ năm 1928 đến năm 1945, công trình công trình được thi công, các hạng mục
được xây dựng thêm sân tennis, tường khác hầu như không được thực hiện.
rào, hệ thống cống và cải tạo một số Bảo tàng Louis Finot
hạng mục khác để tập trung một số Bảo tàng Louis Finot là Bảo tàng của
trường đại học và cao đẳng khác vào Đại Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà
học Đông Dương. Công trình này nay do Nội ở phố Concession (phố Phạm Ngũ

Trường Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại Lão), hiện nay là Bảo tàng Lịch sử, số 1
học Dược Hà Nội quản lý và sử dụng. phố Phạm Ngũ Lão.
Trường đại học mỹ thuật Hà Nội Bảo tàng được khởi công năm 1925,
Năm 1925, Toàn quyền Đông hoàn thành vào năm 1932 mang tên
Dương cho phép xây dựng Trường Mĩ Giám đốc Bảo tàng thời kỳ đó. Công
thuật Đông Dương trên diện tích đất trình do kiến trúc sư Ernest Hébrard
2640 m2 giáp các phố Hàng Lọng (phố thiết kế. Đây là một công trình tiêu biểu
Lê Duẩn) và phố Reinach (phố Trần cho sự kết hợp của các phong cách kiến
Quốc Toản). Một số căn nhà đã tồn tại trúc á âu. Bảo tàng này có nhiệm vụ sưu
trên khu đất này. Ngày 28/3/1925, phiên tập, nghiên cứu và trưng bày các tài liệu,
đấu thầu cải tạo nhà, xưởng và xây dựng hiện vật lịch sử của Đông Dương. Toà
nhà ở dành cho giáo viên được tiến nhà Bảo tàng có 2 tầng với tổng diện
hành. Công trình cải tạo và xây mới này tích dành cho trưng bày là 1835 m2 và
do nhà thầu Aviat thực hiện. Công trình tầng hầm dùng làm phòng làm việc, kho
được thi công theo thiết kế của kiến chứa.
trúc sư Charles Lacollonge. Công trình
này nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt
Nam, số 42 phố Yết Kiêu.
Khu học xá Đông Dương
Khu Học xá là công trình lớn do chính
quyền Pháp ở Đông Dương đầu tư xây
dựng cuối cùng ở Hà Nội trước khi độc
lập. Năm 1941, công trình này được
quyết định xây dựng trên diện tích 55
hecta ở khu vực trường Đại Học Bách
51
Ảnh 29: Bản vẽ mặt trước Viện mắt, tỉ lệ 1/50, do Adolphe Bussy, Kiến trúc sư Chánh
Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1914
52
53
Ảnh 30: Ảnh chụp Bệnh viện bản xứ
54
Ảnh 31: Bản vẽ mặt trước Khu phẫu thuật Bệnh viện bản xứ, tỉ lệ 1/50, do Kiến trúc sư Charles
Lacollonge lập năm 1923
55
Ảnh 32: Bản vẽ mặt trước Tòa nhà chính của Viện Pasteur, tỉ lệ 1/100, do Gaston Goger, Kiến trúc sư
phó Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1926
56
57
Ảnh 33: Bản vẽ mặt trước của dãy lớp học Trường Brieux, tỉ lệ 1/50, do Charles Lichtenfelder, Kiến
trúc sư – Chánh Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1923
Ảnh 34: Bản vẽ mặt trước của Trường nữ sinh bản xứ, tỉ lệ 1/100, do Charles Lacollonge, Chánh
thanh tra – Chánh Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1918
58
59
Ảnh 35: Bản vẽ mặt trước Khu học đường của Trường Y, tỉ lệ 1/50, do Charles Lichtenfelder, Kiến
trúc sư– Chánh sở Kiến trúc trung ương lập năm 1907
60
Ảnh 36: Bản vẽ mặt trước Tòa nhà trung tâm của Đại học Đông dương, tỉ lệ 1/100, do Charles
Lacollonge, Kiến trúc sư – Chánh Sở Nhà cửa dân sự lập năm 1924
61
Ảnh 37: Bảo tàng Viễn đông Bác cổ
Ảnh 38: Bản vẽ mặt phía Tây của Bảo tàng Viễn đông Bác cổ, không ghi rõ tỉ lệ, do Charles Batteur,
Kiến trúc sư thành viên của EFEO lập năm 1925
62
Ảnh 39: Bản vẽ mặt phía Bắc của Bảo tàng Viễn đông Bác cổ, không ghi rõ tỉ lệ, do Charles Batteur,
Kiến trúc sư thành viên của EFEO lập năm 1925
63
Nhà hát thành phố Hà Nội Năm 1920, toàn bộ khu vực của khối
Nhà hát Thành phố được nghiên cứu và nhà được quy hoạch lại theo hình chữ
xây dựng trong các năm 1908-1916 trên U với khu vườn hoa, cây xanh ở giữa và
phố Paul Bert (phố Tràng Tiền). Công xung quanh. Các công trình được xây
trình được xây dựng theo thiết kế của mới như: Phòng đọc nối với Kho sách
kiến trúc sư François Lagisquet và Har- bằng hành lang có mái che xây dựng
lay, theo phong cách tân cổ điển. Đây năm 1919 (Toà nhà chính của Thư viện
là một công trình văn hoá tiêu biểu có Quốc gia ngày nay), Kho lưu trữ tài liệu
giá trị về thẩm mỹ, quy mô xây dựng lớn với Phòng đọc năm 1925 (Trung tâm
(khoảng 900 chỗ ngồi) và được coi như Lưu trữ Quốc gia I), nhà của Giám đốc…
là một phần bản sao của Nhà hát Opera Toàn bộ các toà nhà của Sở Lưu trữ và
de Paris - Pháp. Thư viện Đông Dương nay do Thư Viện
Nhà hát lớn thành phố Hà Nội cũng biểu Quốc gia Hà Nội và Trung tâm Lưu trữ
tượng cho một trang sử của Cách mạng Quốc Gia I quản lí và sử dụng, số 31 và
Việt Nam, ngày 19-8-1945, tại Quảng 31b, phố Tràng Thi.
trường Nhà hát Thành phố (nay là Bảo tàng Maurice Long
Quảng trường 19 tháng 8), Uỷ ban khởi Triển lãm Hà Nội lần thứ nhất được tổ
nghĩa tổ chức cuộc mít tinh của quần chức vào ngày 15-3-1897 tại khu Trường
chúng, phối hợp với lực lượng vũ trang Thi (Champ des lettrés) phố Tràng Thi.
tiến hành chiếm đóng các công sở, cơ Năm 1899, Toàn quyền Đông Dương
quan đầu não của Chính quyền như Phủ Paul Doumer ban hành Nghị định về
Khâm sai Bắc Bộ (trước đó gọi là Phủ việc tổ chức Triển lãm Hà Nội lần thứ
Thống sứ Bắc Kỳ), Sở Bưu điện, Sở Cảnh hai về các sản phẩm nông nghiệp, công
sát Trung ương...mở đầu cho cuộc Tổng nghiệp, nghệ thuật của Pháp, các nước
khởi nghĩa cách mạng tháng 8 thành thuộc địa và các nước Viễn Đông. Triển
công trên cả nước. lãm Hà Nội lần thứ hai được tổ chức với
Sở lưu trữ và thư viện Đông Dương quy mô lớn hơn và trong thời gian dài
Sở Lưu trữ và Thư viện Đông Dương hơn lần thứ nhất nên Chính quyền khi
được xây dựng trên khu đất vuông vắn đó phải lựa chọn địa điểm khác rộng
giáp phố Borgnis Desbordes (Tràng Thi), hơn. Vị trí được chọn là khu Trường đua
đại lộ Rollandes (phố Hai Bà Trưng) và ngựa (Champ de courses, nay là vị trí
đại lộ Jauréguiberry (phố Quang Trung). khu Cung Văn hoá Hữu nghị, số 91 phố
Khu đất này trước đây là khu Trường thi Trần Hưng Đạo). Dự định ngày khai mạc
(Champ des lettres). Sau đó, các công Triển lãm là 1-12-1901. Tuy nhiên, do
trình Nha Kinh Lược Bắc Kỳ, Viện Nghiên một số lý do, ngày 16-11-1902, Triển lãm
cứu nông nghiệp, Quỹ Tín dụng nông Hà Nội lần thứ hai mới chính thức được
nghiệp, Phòng Thương mại và Nông ng- khai mạc và kéo dài đến ngày 15-2-1903.
hiệp Hà Nội, Sở Nông nghiệp được xây Toà nhà lớn cho Triển lãm được xây
dựng trên khu đất này qua các thời kỳ. dựng vào đầu năm 1901, do kiến trúc sư
Khu nhà được xây dựng năm 1903. Năm Aldophe Bussy thiết kế và được khánh
1917, sau khi Sở Lưu trữ và Thư viện thành vào tháng 2-1902. Sau đó, địa
Đông Dương được thành lập, khu nhà điểm này trở thành Bảo tàng Nông ng-
trên được chuyển giao cho Sở Lưu trữ và hiệp-Thương mạiCông nghiệp. Cũng tại
Thư viện Đông Dương làm Kho sách. đây, Hội chợ Hà Nội lần thứ nhất được tổ
chức từ ngày 15 đến 31- 12-1918.
64
Năm 1923, Bảo tàng được đổi tên thành

Bảo tàng Maurice Long, tên của Toàn
quyền Đông Dương từ năm 1920 đến
1923.
Cầu Long Biên
Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer
chính thức nhậm chức năm 1897. Ngay
sau đó, ông đã đưa ra ý tưởng xây dựng
một cây cầu lớn bắc qua Sông Hồng dai
1600 m. Rất nhiều ý kiến cho rằng đó
là một ý tưởng điên rồ, không thể thực
hiện được.
Mặc dù vậy, lễ khởi công xây dựng cây
cầu vẫn được tiến hành ngày 12/9/1898
với sự hiện diện của Paul Doumer và các
quan chức người Pháp và người Việt. Cây
cầu này được Hãng Daydé & Pillé thiết
kế và thi công theo đồ án B với kinh phí
dự thầu là 5.116334 francs. Đây là cây
cầu sắt dài 1682 m được thiết kế theo

kiểu rầm chìa và đã được sử dụng lần
đầu tiến để xây dựng cầu Tolbiac trên
chuyến đường sắt từ Paris đến Orléans.
Tổng chi phí cho công trình này lên đến
6.200.000 francs, tiêu tốn hết 30.000 m3
đá và 5.300 tấn thép. Cây cầu này khánh
thành năm 1902. Cây cầu được đặt tên
là cầu Doumer, người đưa ra ý tưởng xây
dựng cây cầu này. Ngày nay, cây cầu này
được đổi tên là cầu Long Biên.
65
Ảnh 40: Bản vẽ mặt đứng bên của Nhà hát lớn thành phố Hà Nội, tỉ lệ 1/100, do Harlay, Chánh
thanh tra Nhà cửa dân sự lập năm 1905, kích thước gốc 70 cm x 110 cm
66
67
Ảnh 41: Bản vẽ mặt trước của Nhà hát lớn thành phố Hà Nội, tỉ lệ 1/50, do François Lagisquet và
Harlay lập năm 1909, kích thước gốc 95 cm x 95 cm
68
69
Ảnh 42: Ảnh chụp phòng đọc Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương, năm 1931
Ảnh 43: Ảnh chụp tòa nhà lưu trữ thuộc Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương
70
Ảnh 44: Bản vẽ tổng thể Nha Lưu trữ và Thư viện Đông dương, không ghi rõ tỉ lệ, do Chánh thanh
tra Nhà cửa dân sự lập năm 1920, kích thước gốc 65 cm x 80 cm
71
Ảnh 45: Khánh thành lối lên cầu Doumer ngày 25/4/1924
Ảnh 46: Bản vẽ mặt đứng toàn thể các nhịp cầu dài 75 m với rầm chìa và nhịp dài 51m200 của cầu
Doumer, tỉ lệ 1/1000 do Công ty Le Brun Daydé & Pillé thiết kế năm 1897, kích thước gốc 50 cm x
183 cm
72
Ảnh 47: Bản vẽ mặt đứng và mặt cắt dọc nhịp cầu dài 51m200 với các rầm chìa của các nhịp cầu
dài 75m của cầu Doumer, tỉ lệ 1/20, do Công ty Le Brun Daydé & Pillé thiết kế năm 1897, kích thước
gốc 57 cm x 80 cm
73
Ảnh 48: Ảnh Bảo tàng Maurice Long chụp nhân lễ khánh thành ngày 26/2/1902, kích thước gốc 17
cm x 23 cm
Những phong cách chủ đạo Hanoi Architectural University 2019
75
Những phong cách kiến trúc chủ
đạo
PCCĐ Phong cách tiền thực dân
Tiền thực dân Sau khi chiếm được thành Hà Nội và biến nó thành Sở chỉ huy quân
Tân cổ điển đội Pháp, các sĩ quan công binh cũng xây dựng một loạt công trình
trong thành nội cũng như trên trục đường nối khu nhượng địa với
Kiến trúc địa
phương Pháp
Hoàng Thành cũ (nay tuyến phố Tràng Tiền - Tràng Thi - Điện Biên
Phủ) và khu vực xung quanh hồ Hoàn Kiếm theo phong cách Tiền
Kiến trúc Art deco thực dân.
Kiến trúc Đông Các công trình kiến trúc phong cách Tiền thực dân thường có mặt
Dương bằng hình chữ nhật đơn giản có hành lang rộng chạy xung quanh.
Kiến trúc Pháp
Nhà thường có hai tầng, sàn tầng hai dùng dầm đỡ thép hình cuốn
Hoa gạch ở trên. Mái dốc lợp ngói hoặc tôn. Tường chắn mái xây gạch
dùng để trang trí mặt tiền có một vài hình thức tranh trí đơn giản
Kiến trúc
Neo-gothic như hàng con tiện hoặc đắp xi măng hình hoa lá. Hành lanh quanh
nhà được tạo ra hình thức cuốn vòm hình cung hoặc bán cầu có
khoá vòm.
Nhìn chung thì đây là phong cách mag tính công năng duy lý, ít chú
trọng về mặt thẩm mỹ nên không có nhiều giá trị về mặt kiến trúc.
Tuy vậy chúng cũng là đại diện cho kiến trúc Pháp thuộc thời kỳ sơ
khởi nên cũng cần được tôn trọng ở một mức độ nhất định.
Một số công trình tiêu biểu: Bảo tàng Lịch sử Quân sự (ảnh 1), Toà thị
chính (chỉ còn toà nhà số 12 Lê Lai), một số nhà điều trị trong khuôn
viên Quân y Viện 108 và bệnh viện Hữu Nghị.
Đặc điểm nhận dạng: Nhà 1-3 tầng, mặt bằng hình chữ nhật, mái dốc
lợp ngói hoặc tôn, có hành lang bao quanh tạo ra hình thức cuốn
vòm liên tục.
76
Những phong cách chủ đạo
Ảnh 49: Ảnh Bảo tàng Lịch sử Quân sự (trước đây là Sở chỉ huy quân đội Pháp)
77
PCCĐ Phong cách kiến trúc tân cổ
điển
Tiền thực dân Sau khi cơ bản chinh phục được toàn bộ lãnh thổ Đông Dương,
Tân cổ điển người Pháp đã tiến hành một công cuộc xây dựng lớn ở Hà Nội nhằm
biến nó thành thủ phủ toàn khu vực Đông Dương. Những công thự
Kiến trúc địa
phương Pháp
lớn tiêu biểu cho chính quyền thực dân như Phủ Toàn quyền, Dinh
Thống Sứ, Toà án… được xây dựng. Để biểu đạt cho sự uy nghi của
Kiến trúc Art deco chính quyền mới thì không gì bằng việc sử dụng các hình thức kiến
Kiến trúc Đông trúc Cổ điển. Sau này, phong cách Tân-Cổ điển còn ảnh hưởng sang
Dương các công trình lớn về kinh tế-văn hoá ở Hà Nội như ga Hàng Cỏ, trụ
Kiến trúc Pháp
sở Công ty hoả xa Đông Dương-Vân Nam, Nhà hát Thành phố, Viện
Hoa Radium Đông Dương… và nhiều biệt thự dành cho người Pháp ở Hà
Nội. Phong cách kiến trúc Tân-Cổ điển ở Hà Nội thời kỳ này không
Kiến trúc
Neo-gothic còn là Tân-Cổ điển Pháp thuần tuý nữa mà mang nhiều màu sắc của
chủ nghĩa Triết chung. Mặc dù vẫn sử dụng bố cục đối xứng nghiêm
ngặt, các cấu trúc hình học và tỷ lệ vẫn được tuân thủ, các thức cổ
điển vẫn mang tính áp đảo, song ở nhiều công trình các chi tiết của
kiến trúc Phục hưng, Baroque cũng được sử dụng.

Phong cách kiến trúc Tân-Cổ điển là phong cách kiến trúc áp đảo
đối với các công trình công cộng lớn ở Hà Nội thời kỳ Pháp thuộc và
cũng là phong cách mang dấu ấn mạnh mẽ nhất của kiến trúc thời
kỳ này. Ảnh hưởng của nó thật đáng buồn, là còn đến tận những
công trình kiến trúc công cộng mới xây dựng cuối thế kỷ XX, đầu thế
kỷ XXI ở Hà Nội.
Một số công trình tiêu biểu: Phủ Toàn quyền Đông Dương (ảnh 2),
Dinh Thống sứ Bắc Kỳ, Phủ Thống sứ (12 Ngô Quyền), Ga Hàng Cỏ,
Công ty Hoả xa Đông Dương - Vân Nam (82 Trần Hưng Đạo), Nhà hát
lớn, Viện Radium Đông Dương (43 Quán Sứ), khách sạn Metropole
(15 Ngô Quyền).
Đặc điểm nhận dạng: Bố cục cân đối, sử dụng nhiều thức cổ điển,
mái dốc lợp ngói tây hoặc ngói đá, nhiều hình thức trang trí phong
phú sử dụng các thức, chi tiết Cổ điển La Mã, Phục hưng, Baroque.
78
Ảnh 50: Ảnh Phủ Chủ tịch (trước đây là Phủ Toàn quyền Đông Dương)
79
PCCĐ Phong cách kiến trúc địa
phương Pháp
Tiền thực dân SLICE 17: PHONG CÁCH KIẾN TRÚC ĐỊA PHƯƠNG PHÁP
Tân cổ điển Từ những năm 1900, một lượng khá lớn người Pháp đã tới Hà Nội
làm việc, sinh sống. Họ mang theo những hoài niệm về quê hương
Kiến trúc địa
phương Pháp
thông qua những công trình kiến trúc nơi họ đã sống (chủ yếu là các
địa phương miền Bắc nước Pháp và vùng Paris) và do vậy cũng bắt
Kiến trúc Art deco đầu từ thời gian này, một loạt biệt thự, trường học cho người Pháp
Kiến trúc Đông được xây dựng theo phong cách kiến trúc địa phương Pháp.
Dương Các công trình phong cách địa phương miền Bắc Pháp có mái với độ
Kiến trúc Pháp
dốc lớn, các công trình phong cách vùng Paris có độ dốc vừa phải có
Hoa hệ con sơn gỗ đỡ phần mái nhô ra khỏi tường. Tuy nhiên cũng phải
chú ý rằng kiến trúc phong cách địa phương Pháp xây dựng ở Hà Nội
Kiến trúc
Neo-gothic không giống hoàn toàn ở chính quốc mà đã mang nhiều tính công
năng, thực dụng và dỡ bỏ nhiều những hình thức trang trí nguyên
gốc. Những công trình phong cách địa phương Pháp ở Hà Nội nhìn
chung mang đậm tính hồi cố, duyên dáng, mang nhiều nét kiến trúc
các địa phương miền Bắc nước Pháp và vùng Paris, tuy nhiên đã có
những biến đổi nhất định để phù hợp với công năng mới và khí hậu
nhiệt đời Việt Nam.
Một số công trình tiêu biểu: Grand Lycée AIber Sarraut (1B Hoàng
Văn Thụ), Petit Lycée (8 Hai Bà Trưng), Trường nữ học Pháp (58 Trần
Phú, ảnh 3) và một số biệt thự tại khu Ngoại giao đoàn.
Đặc điểm nhận dạng: Nhà 2-3 tầng, mái dốc lợp ngói, có hệ con sơn
đỡ mái bằng gỗ mảnh hình tam giác được tiện khắc công phu, hoạ
tiết trang trí không nhiều nhưng khá tinh tế.
80
Ảnh 51: Ảnh Trụ sở Bộ Tư pháp (trước đây là Trường nữ học Pháp)
81
PCCĐ Phong cách kiến trúc Art
deco
Tiền thực dân Sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, các hoạt động kinh tế trở nên
Tân cổ điển nhộn nhịp hơn, một làn sóng đầu tư của người Pháp, một phần nhỏ
của người Hoa và người Việt diễn ra ở Hà Nội. Một loạt trụ sở ngân
Kiến trúc địa
phương Pháp
hàng, công ty và nhiều biệt thự tư nhân được xây dựng. Vì đây là các
hoạt động đầu tư tư nhân nên chủ nhân của chúng cũng không cần
Kiến trúc Art deco nhờ tới các kiến trúc sư “cung đình” như A-H. Vildieu nữa. Các kiến
Kiến trúc Đông trúc sư có đầu óc cách tân hơn được trọng dụng và từ đó một phong
Dương cách thiết kế hiện đại, giản dị và thực dụng, phù hợp với xu hướng
Kiến trúc Pháp
kiến trúc đang phát triển ở Tây Âu và Bắc Mỹ thời bấy giờ, phong
Hoa cách Art Deco, được ứng dụng trong thiết kế nhiều công trình ở Hà
Nội.
Kiến trúc
Neo-gothic Kiến trúc Art Deco bắt đầu phát triển ở Hà Nội từ những năm 1920
và đặc biệt mạnh mẽ vào những năm 1930. Những công trình xây
dựng theo xu hướng này thường sử dụng những hình khối kinh điển
trong bố cục không gian, các khối vuông, chữ nhật kết hợp với các
khối bán trụ tạo ra một hình thức kiến trúc hiện đại và giản dị. Thêm
vào đó là các hoạ tiết trang trí bằng thép uốn hoặc đắp nổi bằng xi
măng, thạch cao với đường nét mềm mại làm giảm bớt sự thô nặng
của các khối chủ đạo. Đây cũng là hình loại kiến trúc được nghiên
cứu và có nhiều sự cải biên nhằm tới sự hài hoà với khí hậu và cảnh
quan Hà Nội.
Một số công trình tiêu biểu: Chi nhánh ngân hành Đông Dương (ảnh
4), nhà in IDEO (24 Tràng Tiền), công ty AVIA (39 Trần Hưng Đạo), Bưu
điện (6 Đinh Lễ), các toà nhà số 91 Đinh Tiên Hoàng và 31 Tràng Tiền,
cùng rất nhiều biệt thự trải từ quận Ba Đình tới cuối các phố Bà Triệu,
Hàng Chuối.
Đặc điểm nhận dạng: Hình khối giản dị mang tính hiện đại, đại đa
số là mái bằng, sử dụng với liều lượng vừa phải các hoạ tiết trang trí
trên mặt đứng.
82
Ảnh 52: Ảnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (trước đây là Chi nhánh ngân hàng Đông Dương)
83
PCCĐ Phong cách kiến trúc Đông
Dương
Tiền thực dân Thập kỷ 1920 ở Hà Nội, sau khi một loạt công trình đại diện cho chính
Tân cổ điển quyền thực dân theo phong cách Tân Cổ điển được xây dựng và đưa
vào sử dụng cho thấy chúng hoàn toàn không phù hợp với khí hậu
Kiến trúc địa
phương Pháp
cũng như truyền thống thẩm mỹ và cảnh quan ở đây. Bản thân giới
trí thức Pháp ở thuộc địa cũng nhận ra việc áp đặt những giá trị văn
Kiến trúc Art deco hoá từ chính quốc vào một đô thị bản địa có truyền thống văn hoá
Kiến trúc Đông lâu đời và rất khó chấp nhận. Do vậy việc tìm tòi một phong cách
Dương kiến trúc vừa có khả năng đáp ứng công năng hiện đại, vừa phù hợp
Kiến trúc Pháp
với khí hậu, cảnh quan và truyền thống văn hoá địa phương được
Hoa một loạt kiến trúc sư người Pháp và sau đó là người Việt theo đuổi,
từ đó tạo ra một phong cách kiến trúc kết hợp sau này được gọi là
Kiến trúc
Neo-gothic phong cách kiến trúc Đông Dương.
Kiến trúc theo phong cách Đông Dương là những công trình có cấu
trúc mặt bằng, hình khối hoàn toàn theo kiểu Pháp thịnh hành lúc
bấy giờ, nhưng đã có sự tìm tòi, biến đổi về mặt không gian và cấu
tạo kiến trúc nhằm tạo ra những công trình có khả năng thích nghi
với điều kiện khí hậu, cảnh quan cũng như truyền thống văn hoá bản
địa. Các kiến trúc sư theo phong cách này thường sử dụng những
hình thức và chi tiết kiến trúc truyền thống Việt Nam, Khmer trong
việc tạo nên các bộ mái, ô văng che cửa, cùng các hoạ tiết trang trí
khác. Nhìn chung đây là phong cách thành công nhất trong việc tạo
ra những công trình kiến trúc đẹp, hiện đại, phù hợp với khí hậu,
cảnh quan và văn hoá truyền thống bản địa thời kỳ Pháp thuộc.
Một số công trình tiêu biểu: Toà nhà chính Đại học Đông Dương (19
Lê Thánh Tông), Sở Tài chính (ảnh 5), Bảo tàng Louis Finot (*) (1 Phạm
Ngũ Lão), Viện Pasteur (1 Y-éc-xanh), Nhà thờ Cửa Bắc, Câu lạc bộ
thuỷ quân (36 Trần Phú).
Đặc điểm nhận dạng: Bố cục mặt bằng hình khồi đăng đối kiểu Châu
Âu kinh điển. Sử dụng nhiều thức cột, mái và các chi tiết kiến trúc cổ
truyền Việt Nam và Khmer, hệ thống cửa lấy ánh sáng và thông gió
tự nhiên được chú trọng.
84
Ảnh 53: Ảnh Trụ sở Bộ Ngoại giao (trước đây là Sở Tài chính Đông Dương)
85
PCCĐ Phong cách kiến trúc Pháp
Hoa
Tiền thực dân Kiến trúc phong cách Pháp-Hoa có lẽ cũng xuất phát từ ý tưởng
Tân cổ điển muốn xây dựng những công trình đáp ứng được công năng hiện đại
nhưng vẫn mang màu sắc kiến trúc Á Đông. Tuy nhiên, khác với các
Kiến trúc địa
phương Pháp
kiến trúc theo phong cách Đông Dương, sử dụng đa phần cách thức
kiến trúc, các yếu tố trang trí Việt Nam và Khmer, các tác giả của các
Kiến trúc Art deco công trình Pháp-Hoa lại hầu như sử dụng cách thức và yếu tố trang
Kiến trúc Đông trí cổ điển Trung Hoa.
Dương Kiến trúc phong cách Pháp-Hoa ở Hà nội thể hiện chủ yếu trong các
Kiến trúc Pháp
dinh thự và biệt thự. Các ngôi nhà theo phong cách này thường chỉ
Hoa có 2 tầng với cách bố trí tổng mặt bằng theo kiểu nhà chính - nhà
phụ, đặc biệt ở các dinh thự thường có vườn trước rất lớn có bố trí
Kiến trúc
Neo-gothic non bộ. Mái dốc lợp ngói ống, ngói tráng men, bốn góc uốn cong và
được trang trí khá cầu kỳ, con sơn đỡ mái dạng trồng đấu nhiếu lớp.
Ở một số công trình có hệ thống cột tròn với các tai cột ngang. Phần
trang trí được chú trọng nhiều với các yếu tố trang trí kiểu Trung Hoa
cổ. Ở các công trình theo phong cách Pháp - Hoa ít thấy những giải
pháp lấy ánh sáng hay thông gió tự nhiên phù hợp với khí hậu Hà
Nội.
Một số công trình tiêu biểu: Dinh Tổng đốc Hoàng Trọng Phu (46
Hoàng Diệu), dinh thự số 26 Phan Bội Châu (ảnh 6), Nhà hàng Thuỷ
Tạ, một số biệt thự trên các phố Phan Đình Phùng, Quán Thánh, và
quanh hồ Thuyền Quang.
Đặc điểm nhận dạng: Nhà chính 2 tầng, mái dốc lợp ngói ống hoặc
ngói tráng men, trang trí cầu kỳ, sử dụng nhiều thức và chi tiết kiến
trúc cổ điển Trung Hoa.
86
87
Ảnh 54: Ảnh Dinh thự số 26 Phan Bội Châu
PCCĐ Phong cách kiến trúc Neo-
gothic
Tiền thực dân Phong cách mà chúng tôi gọi là Neo-Gothic với ý nghĩa mong muốn
Tân cổ điển phục hồi Gothic của những người thiết kế gắn liền với quá trình xây
dựng các nhà thờ Công giáo ở Hà Nội. Năm 1883, lấy cớ chùa Báo
Kiến trúc địa
phương Pháp
Thiên đã cũ nát và ở trong tình trạng nguy hiểm, Tổng đốc Hà Nội
Nguyễn Hữu Độ đã ra lệnh phá huỷ ngôi chùa, khu đất của nhà chùa
Kiến trúc Art deco được Công sứ M.Bonal nhượng lại cho Hội truyền giáo. Trên khu đất
Kiến trúc Đông này, giám mục Puginier với tư cách là người thiết kế và chỉ đạo thi
Dương công, đã xây dựng nhà thờ Saint Joseph còn gọi là Nhà thờ lớn, hoàn
Kiến trúc Pháp
thành năm 1888. Cùng với sự xâm nhập của đạo Thiên Chúa, rất
Hoa nhiều nhà thờ lớn nhỏ cũng đựơc xây dựng ở các xứ đạo nội, ngoại
thành Hà Nội trong thời gian sau đó.
Kiến trúc
Neo-gothic Đặc điểm của kiến trúc nhà thờ ở Hà Nội đa phần là mô phỏng hình
thức kiến trúc Gothic Pháp nhưng được giản lược rất nhiều. Đó là
cách tổ chức mặt bằng hình chữ thập, mặt đứng ba nhịp, nhịp giữa
là lối vào chính, phía trên có cửa sổ “hoa hồng”, hai bên là các lối vào
phụ phía trên là tháp chuông. Tuy nhiên, khác với các nhà thờ Gothic
Pháp sử dụng rất nhiều yếu tố trang trí, kiến trúc nhà thờ Hà Nội
chỉ tổ chức nhiều cửa sổ hình cuốn nhọn kiểu Gothic mà hầu như
không thêm vào các yếu tố trang trí nên trông khá khô khan. Trong
số các công trình Neo-Go thic ở Hà Nội nổi lên một ngôi nhà thờ nhỏ
ở quận Hoàng Mai, nhà thờ Làng Tám, kiến trúc nhà thờ này mang
nhiều thần thái Gothic Pháp với một tỷ lệ khá hài hoà trên mặt đứng,
kết hợp với nhiều hoạ tiết trang trí theo phong cách Gothic dù còn
chưa tinh tế. Nhìn chung thì phong cách Neo - Gothic ở Hà Nội gắn
liền với kiến trúc nhà thờ Công giáo, giá trị về mặt thẩm mỹ chưa cao
song lại mang nhiều giá trị về mặt lịch sử và cảnh quan.
Một số công trình tiêu biểu: Nhà thờ lớn Hà Nội, nhà thờ Làng Tám
(ảnh 7), nhà thờ Hàm Long (Gothic Anh).
Đặc điểm nhận dạng: Mặt đứng ba nhịp với ba cửa vào, phần trung
tâm thấp hơn có cửa sổ “hoa hồng”, hai tháp cao ở hai bên. Bố trí
nhiều cửa sổ cuốn nhọn kiểu Gothic, kính màu được sử dụng rộng
rãi.
88
89
Ảnh 55: Ảnh Nhà hát lớn Hà Nội
Tài liệu tham khảo
Website
•https://ashui.com/mag/chuyenmuc/kien-truc/9618-qua-trinh-bien-doi-kien-truc-
nha-o-thi-dan-ha-noi-thoi-phap-thuoc.html
•https://www.tapchikientruc.com.vn/chuyen-muc/nha-pho-phap-trong-khu-pho-
co-ha-noi-phan-1.html
•https://ashui.com/mag/chuyenmuc/kien-truc/1101-biet-thu-kieu-art-deco-o-ha-
noi.html
•https://ashui.com/mag/chuyenmuc/kien-truc/9618-qua-trinh-bien-doi-kien-truc-
nha-o-thi-dan-ha-noi-thoi-phap-thuoc.html?fbclid=IwAR02atbKPcf_tyS28Df-st29m-
FlmUMqIP9t93kWMdmwZUkAZeZaXQzAJg2E
90
Tài liệu tham khảo
Sách
• Kiến trúc công các công trình xây dựng tại HÀ Nội (1875-1945), Trung tâm lưu trữ
Quốc Gia
•Quy hoạch đô thị và địa giới hành chính Hà Nội (1873- 1954), Trung tâm lưu trữ Quốc
Gia
91
#01 Kiến trúc đình làng Bắc Bộ
#02 Kiến trúc nhà ở dân gian đồng bằng Bắc Bộ và cấu trúc gỗ truyền thống VN
#03 Kiến trúc 1 số dân tộc thiểu số
#04 Phong cách kiến trúc Đông Dương và kiến trúc thuộc địa Pháp tại VN
#05 Kiến trúc Vn giai đoạn 1960- 1990 và 1990- 2005

France Colonial Architecture in Vietnam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

France Colonial Architecture in Vietnam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

#04 KIẾN TRÚC PHÁP THUỘC VÀ KIẾN TRÚC ĐÔNG DƯƠNG Ở VIỆT NAM

8 Dòng thời gian

11 Tổng quan kiến trúc thuộc địa Pháp

75 Những phong cách chủ đạo

90 Tài liệu tham khảo

giải và hiểu xâu hơn về kiến trúc thời pháp thuộc.

Phá Hoàng Thành chỉ giữ lại cổn

Hanoi Architectural University 2019

Việt Nam lâu dài của người Pháp.

Thời kỳ 1900-1920 kiến thiết một nền kiến trúc cổ điển để

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Ảnh 05: Nhà ống cổ truyền

hướng tìm tòi các phong cách kết hợp

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Ảnh 09: Bản đồ Hà Nội 1873

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

dưới sự giám sát của Toàn quyền Đông

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Ảnh 26: Ảnh chụp Sở Bưu điện Hà Nội

Hanoi Architectural University 2019

Ảnh 27: Ảnh chụp Ga Hà Nội

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Pháp trình được xây dựng thêm theo thiết kế

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Hanoi Architectural University 2019

Ảnh 37: Bảo tàng Viễn đông Bác cổ

Tổng quan kiến trúc Pháp

Hanoi Architectural University 2019

Hanoi Architectural University 2019

kiến trúc Phục hưng, Baroque cũng được sử dụng.

Hanoi Architectural University 2019

You might also like