Buod ng Epikong Ibalon

Si Baltog ay isang batang lalaki na malakas, mabait at matipuno. Siya ay anak ni Handiong, ang pinuno ng kanilang
pamayanan. Isang araw, ikinuwento ng kanyang ama ang kaawa-awa nilang kalagayan sa lupain ng Samar. Napakarami
nilang kaaway na laging dumarating upang sirain ang kanilang pananim at patayin ang kanilang mga alagang hayop.
Namamatay ang mga tao sa gutom dahil sa kawalan ng pagkain. Ang natitira sa kanila ay hindi sapat upang umabot sa
susunod na pag-aani.

Pagod nang lumaban ang mga tao anak, sabi ng kanyang ama. Gusto nila ng payapang buhay na walang gutom na
gumagala sa paligid. Ang ating mga hayop ay kumokonti ng kumokonti araw-araw. Kapag nagpatuloy ang ganitong
sitwasyon ay mamamatay tayong lahat sa gutom.

Ano ang gusto mong ipagawa sa akin, ama? tanong ni Baltog. Tumingin ng diretso sa kanyang mata ang kanyang ama. At
hinawakan nito ang kanyang balikat.
Humanap ka ng lugar kung saan makakapamuhay tayong panatag at payapa.
Iginala ni Baltog ang mga mata. Nakita niya ang mga tao sa kanilang kaawa-awang kalagayan. Nakita niya ang gutom at
sa mukha ng bawat bata. Nakita niya ang panghihina sa bawat mukha ng ama't-ina. Siya din ay nalungkot.

Masyado na akong matanda kaya inaatang ko na ito sa iyong mga balikat. Bata ka pa, malakas at matapang. Alam kong
magagawa mo ito. Para sa akin at sa ating mga mamamayan.

Ibinigay ni Handiong ang basbas kay Baltog. Naglayag si Baltog kinagabihan sakay ng isang maliit na bangka na
magdadala sa kanya sa isang lugar ha tinatawag na Kabikulan. Marami na siya ring narinig tungkol sa lugar at naisip niya
na maganda kung makakahanap siya ng lugar kung saan sila maninirahan habang-buhay. Sa malawak na dagat, nasagupa
ni Baltog ang malakas na hangin at malalaking alon na sumira sa kanyang bangka. Kinailangan niyang lumangoy at
muntikan na siyang malunod bago niya ligtas na narating ang dalampasigan ng baybaying bayan ng Kabikulan.

Nagsimula niyang galugarin ang Kabikulan, hanggang umabot siya sa lupain ng Aslon at Inalon na sumasakop sa
kapatagan na nakaligid sa bundok ng Asog, Masaragam, Isarog at Lignion. Natagpuan niya ang Ibalon, isang magandang
lugar para sa kanya at sa mga mamamayan. Ang lupa ay mataba at magandang pagtamnan ng mga halamang ugat, palay at
mga gulay. Ito rin ay maganda para sa kanilang mga hayop. Para itong lupain ng gatas at pulot.Nais ko ang lupaing ito
para sa akin at sa aking mga mamamayan, sabi ni Baltog sa sarili.

Ngunit nagsalita siya ng maaga. Dahil naninirahan sa paligid ng Ibalon ang ilang buwaya na may pakpak na nakakalipad,
mga baboy ramong kasinglaki ng elepante at isang sawa na may ulo ng isang babae. Ngunit desidido si Baltog na makuha
ang Ibalon para matirhan kaya nilabanan niya ang mga buwaya at mga baboy ramo ng buo niyang lakas. Dahil sa kanyang
galing sa mano-manong pakikipaglaban natalo niya lahat ng buwaya at baboy ramo, pinatay niya ito at pinagpira-piraso.
Ngunit, ang sawa na may ulo ng babae ay nakatakas at humanap ng ibang matitirahan.

Bumalik siya at ibinalita sa ama ang tungkol sa lupain na nakita niya para sa kanila. Hindi na sila nagsayang ng oras, si
Baltog at ang kanyang ama at ang lahat ng mga mamamayan ay nilisan ang Samar papuntang Ibalon, ang kanilang bagong
tahanan. Tinuruan nina Handiong at Baltog ang mga mamamayan ng ilang paraan upang magkaroon ng kabuhayan. At
hindi nagtagal ay gumanda ang kanilang pamumuhay. Pinuno nila ang lupain at nagkaroon sila ng masaganang ani. Sa
lupaing iyon ang gutom ay naging alaala na lamang ng nakaraan.

Isang araw, ikinuwento ng kanyang ama ang kaawa-awa nilang kalagayan sa lupain ng Samar.
Napakarami nilang kaaway na laging dumarating upang sirain ang kanilang pananim at patayin ang kanilang mga alagang
hayop.
Namamatay ang mga tao sa gutom dahil sa kawalan ng pagkain.
Ang natitira sa kanila ay hindi sapat upang umabot sa susunod na pag-aani.Pagod nang lumaban ang mga tao anak, sabi
ng kanyang ama. Gusto nila ng payapang buhay na walang gutom na gumagala sa paligid. Ang ating mga hayop ay
kumokonti ng kumokonti araw-araw. Kapag nagpatuloy ang ganitong sitwasyon ay mamamatay tayong lahat sa
gutom.Ano ang gusto mong ipagawa sa akin, ama? tanong ni Baltog. Tumingin ng diretso sa kanyang mata ang kanyang
ama. At hinawakan nito ang kanyang balikat.Humanap ka ng lugar kung saan makakapamuhay tayong panatag at
payapa.Iginala ni Baltog ang mga mata. Nakita niya ang mga tao sa kanilang kaawa-awang kalagayan. Nakita niya ang
gutom at sa mukha ng bawat bata. Nakita niya ang panghihina sa bawat mukha ng ama't-ina. Siya din ay
nalungkot.Masyado na akong matanda kaya inaatang ko na ito sa iyong mga balikat. Bata ka pa, malakas at matapang.
Alam kong magagawa mo ito. Para sa akin at sa ating mga mamamayan.Ibinigay ni Handiong ang basbas kay Baltog.
Naglayag si Baltog kinagabihan sakay ng isang maliit na bangka na magdadala sa kanya sa isang lugar ha tinatawag na
Kabikulan. Marami na siya ring narinig tungkol sa lugar at naisip niya na maganda kung makakahanap siya ng lugar kung
saan sila maninirahan habang-buhay. Sa malawak na dagat, nasagupa ni Baltog ang malakas na hangin at malalaking alon
na sumira sa kanyang bangka. Kinailangan niyang lumangoy at muntikan na siyang malunod bago niya ligtas na narating
ang dalampasigan ng baybaying bayan ng Kabikulan.Nagsimula niyang galugarin ang Kabikulan, hanggang umabot siya
sa lupain ng Aslon at Inalon na sumasakop sa kapatagan na nakaligid sa bundok ng Asog, Masaragam, Isarog at Lignion.
Natagpuan niya ang Ibalon, isang magandang lugar para sa kanya at sa mga mamamayan. Ang lupa ay mataba at
magandang pagtamnan ng mga halamang ugat, palay at mga gulay. Ito rin ay maganda para sa kanilang mga hayop. Para
itong lupain ng gatas at pulot.Nais ko ang lupaing ito para sa akin at sa aking mga mamamayan, sabi ni Baltog sa
sarili.Ngunit nagsalita siya ng maaga. Dahil naninirahan sa paligid ng Ibalon ang ilang buwaya na may pakpak na
nakakalipad, mga baboy ramong kasinglaki ng elepante at isang sawa na may ulo ng isang babae. Ngunit desidido si
Baltog na makuha ang Ibalon para matirhan kaya nilabanan niya ang mga buwaya at mga baboy ramo ng buo niyang
lakas. Dahil sa kanyang galing sa mano-manong pakikipaglaban natalo niya lahat ng buwaya at baboy ramo, pinatay niya
ito at pinagpira-piraso. Ngunit, ang sawa na may ulo ng babae ay nakatakas at humanap ng ibang matitirahan.Bumalik
siya at ibinalita sa ama ang tungkol sa lupain na nakita niya para sa kanila. Hindi na sila nagsayang ng oras, si Baltog at
ang kanyang ama at ang lahat ng mga mamamayan ay nilisan ang Samar papuntang Ibalon, ang kanilang bagong tahanan.
Tinuruan nina Handiong at Baltog ang mga mamamayan ng ilang paraan upang magkaroon ng kabuhayan. At hindi
nagtagal ay gumanda ang kanilang pamumuhay. Pinuno nila ang lupain at nagkaroon sila ng masaganang ani. Sa lupaing
iyon ang gutom ay naging alaala na lamang ng nakaraan.

Buod ng Biag ni Lam-ang

Sina Don Juan at Namongan ay mag-asawa na taga- Nalbuan. Sa kanyang paglilihi,nakagiliwang kainin ni Namongan ang
mga hilaw na sampalok,pias (kamias), at daligan (balimbing),gayundin ang mga hinog na bayabas,dalanghita at buko o
murang niyog.Gustons-gusto rin niya ang talaba,hipon,mga pagkain-kabibe,at mga damong �dagat.
Sa ikapitong buwan ng kanyang pagbubuntis,humiling si Namongan sa kanyang asawa ng balitang,isang uri ng papag na
mataas ang dakong ulunan.Sa pamamagitan ng kidlat at kulog,naputol ni Don Juan ang mga kailangan kawayan sa
paggawa ng balitang.Upang hindi na mahirapan sa pagbubuhat,inutusan niya ang mga kawayang magpauna na sa kanyang
patungo sa kanilang looban.
May iba pang inihanda si Don Juan ng panggatong,tapayan,kalan,palayok,at panggamot ng mga dahon-lahat ay kailangan
sa panganganak ni Namongan.Pagkaraan ng paghahanda,Humayo na so Don Juan upang makipaglaban sa mga kaaway na
igorot,Ngunit hindi na siya nakita mula noon.
Nang isinilang si Lam-ang,sa tulong ng matandang maninisid na si marcos,marunong na agad siya magsalita.Siya ang
pumili ng kanyang pangalan at ang kanyang ninong sa binyag.ang matandang si gibuan .Nagusisa rin si Lam-ang kung
siya ay lehitimong anak o bastador.
Nang mabatid ang patungo ng ama sa bundok,naisip niya na tungkulin niyang tiyakin ang nagging kapalaran ng
ama.nagbabasa siya sa ina ta hinarap ang mga igorot sa bundok sa harap ng ulo ng kanyang ama.Hinamon niya sa isang
labanan hindi lamang ang mga pinono kundi ang lahat ng mga Igorot.Tinanggap ang hamon, kaya pinaulanan ng mga ito
si Lam-ang ng mga sibat ngunit nasalo naman niyang lahat ang mga iyon.
Sa madaling salita,natalo ni Lam-ang ang mga Igorot.Umagos sa ilog Vigan ang dugo ng mga ito.
Bumaba sa bundok si Lam-ang na nanlalagkit at dumingdumi ang buhok.Naisipan pang niyang linisin ang kamalig ng
palay ng ama na hindi nagagawa sa loob ng siyam na taon.Pagkaraan. sa tunog ng longgangan(gong).ipinatawag niya ang
kanyang mga kaibigan babae upang patulong sa mga ito sa paliligo sa ilog.Amburayan.Nang mahugasan na ang hanyang
buhok,nalason ang tuibig at naguunahan sa pagsampa sa pangpang ang mga isda,banagan at mga igat.
Upang masubok pa ang kanyang kakayahan,sinilid niya ang buwaya sa ilog.Nang magapi niya ang mga ito ay
ipinatatangal niya sa mga kaibigang babae ang mga ngipin ng hayop upang gawing talisman.
Nabalitaan ni Lam-ang ng kagandahan ni Donya ines Kanoyan ng kalinutian.nagbihis siya ng magara at nagpasiyang
umakyat ng ligaw kahit pinalalahanan siya ng ina na mabibigo lamang.Isinama niya ang kanyang putting tandang at
alagang aso.
Noon nasalubong ni Lam-ang sa daaan ang malahigante si Sumarang. Ga- pingan ang mga mata nito at ang ilong ay
sinlaki ng magkatabing dalawang paa.Nagtangka itong pigilin siya sa pagtungo kay Donya Ines.Nang hindi papigil,sinibat
siya ni Sumarang nginit nasalo niya ang sandata nito,Pagkaraang bigyan ng babala,si Lam-angnaman ang naghagis ng
sibat kay Sumarang,Sa tulong ng hangin,natangay si Sumarang ng sibat ni Lam-ang hanging sa ikasiyam na bundok.
Pagdating ni Lam-ang sa bahay ni DonyaInes,nakita niya ang maraming manliligaw na isa�y ibig tawagin ang
pansin ng dalaga.nakaisip siya ng paraan upang sa kanya mapabaling ang pansin ni Donya Ines. Pinapagaspas niya ang
nga pakpak ng kanyang puting tandang at ang palikuran ng dalaga'y gumuho sa lupa.Napatakbo sa may bintana si Donya
Ines sa pagkagulat.Kasunod halos niyon, pinaungol ni Lam-ang ang kayang aso at ang gumuhong palikuran ay naitindig
muli. Humanga si Donya Ines sa kanyang nasaksihan kaya nanaog siya't inanyayahang pumanhik sa bahay si Lam-
ang.Pinaupo siy asa luklukang ballot ng ginto,ipinagsaing siya at ipinagpatay ngb inahinh manok. Lahat ng kinain ni lam-
ang ay dinampot niya mula sa mga pingang pinagkunan din ni Donya Ines ng pagkain nito.Pagkapanghalian. inusisa ni
lam-ang ang mga magulang ng dalaga hingil sa kanyang sadya. Sumagot ang kanyang putting tanang; Ibi magbigay
galang n gaming panginoon sa inyong maganak; at kung mararapatin ninyo,ibig niya pakasalan anginyong anak," Hindi
tumutol ang mga magulang ni Dopnya Ines,ngunit humiling kay Lam-ang ng dote,kasabay ng pagpaparangalan ng mga
kasangkapan sa kanilang bahay na yari sa lntay nag into
Sumugot si lam-ang na madali niyang maibigay ang dote. Hindi maubos ang laman ng kanyang mga palaisdaa,may
dalawang barkong ginto ang kanyang angkan na nakipagkalakalan sa tsina na kinaroroonan ng kanyang mga
kamaganak,at may naman siyang kayamanan na hindi mababawasan nang pagayun-gayun lamang.

Umuwi si Lam-ang sa Nalbuan. Pinatunog ang longganngan dumating ang lahat ng mamayan doon.Ipinahayag niya ng
lahat ay sasama sa kanya sa kalanutian upang saksihan ang kanyang kasal.Naghanda sila ng mga baboy,kambing,gulay
isda;gayundin.nagdala sila ng mga katinganpalayok,palangana,at mga inumin.Inihanda din ni lam-ang ang kanyang dote
kay Donya Ines.
Pagdating sa kalanutian,magiliw na tinangap ang lahat ng mga panauhin.Sumaksi at pagkaraa'y dumalo sa
kainan,sayawan,at inuman.inanyayahan ni Lam-ang ang mga kababayan ni donya Ines sa nalbuan at silang lahat ay
sumakay sa dalawang barkong ginto.Pagdating sa Nalbuan ,nagpatuloy ang padiriwang hanging sa mapagod ang mga tao
at magsipag uwian.Si Donya Ines naman ay iniwan na ng kanyang kapatid na babaing si Unnayan kay Lam-ang at umuwi
ito.
Pagkaraan ng ilang panahon,napatoka kay lam-ang gang pangingisda ng raring,isang kaugalian sa nalbuan,nagkaroon siya
ng pangitaing kakainin siya ng mabangis na isdang berkakan.Umano,kapag nanyari ito sasayaw ang kanilanmg
hagdanan.magbabaksakan ang mga nakasabit sa dingding at magkakapiraso ang kanilang kalan.Nangyari nga ito nang sa
pagsisd niya sa rarang,hustung-husto napasuot siya sa malaking bibig ng berkakan
Nanimdim si Donya Ines.Hindi nagtagay,ipinasisid niya ang mga buot ng asawa,sa tulong ng matandang Marcos
.natagpuan naman ang mga iyon at saka pinag-ugnay-ugnay.tinakpan iyon ni Donya Ines ng bidang (tapi) at pagtalikod
niya,tumilaok ang tandang at pumagaspas ang inahin ni Lam-angUmungol naman nang makalawa ang kanyang
aso.Pagkaraan ng ilang sandali niya ng salapi ang matangdang marcos at niyakap at hinagkan ang kanyang mga alaga.

Maragtas (Epikong Bisayas)

Ang epikong Maragtas ay kaysayan ng sampung magigiting, matatapang at mararangal na datu. Ang kasaysayan ng
kanilang paglalakbay mula Borneo patungo sa pulo ng Panay ay buong kasiyahan at pagmamamalaking isinalaysay ng
mga taga-Panay.

Ayon sa ilang ulat at pananaliksik na pinagtahi-tahi at pinagdugtung-dugtong, ganito ang mga pangyayari:

Ang Borneo noon ay nasa pamumuno ng isang malupit at masamang sultan na si Sultan Makatunao. Kinamkam niya ang
lahat ng yaman ng nasasakupan. Kanya ring pinupugayan ng dangal ang mga babae, pati ang mga asawa at anak na dalaga
ng mga datu na nasa ilalim niya.

Isang araw, si Pabulanan, ang asawa ni Datu Paiborong, ang nais halayin at angkinin ng masamang sultan. Nalaman ni
Datu Paiborong ang tangka ni Sultan Makatunao. Nagbalak ang magigiting na datu na manlaban kay sultan Makatunao.
Nag-usap-usap silang palihim. Naisipan sin nilang humingi ng tulong kay Datu Sumakwel.

Si Sumakwel ay mabait, magalang at matalino. Alam niya ang kasaysayan ng maraming bansa at marami siyang alam
kung tungkol sa paglalayag. Dinalaw ni Datu Paiborong at ni Datu Bangkaya si Sumakwel. Ipinagtapat ng dalawa ang
paglaban na nais nilang gawin. Ayaw ni Sumakwel sa balak na paglaban.

Pinuntahan ni Sumakwel si Datu Puti. Si Datu Puti ay punong ministro ni Makatunao. Sinabi ni Sumakwel ang suliranin
ng mga datu at ang balak na paglaban. Ipinasiya nina Sumakwel at Datu Puti ang palihim na pag-alis nilang sampung datu
sa Borneo. Hindi nila magagapi si Makatunao. Maraming dugo ang dadanak at marami ang mamamatay. Ayaw ni Datu
Puti na mangyari ang ganoon. Iiwan nila ang kalupitan ni Sultan Makatunao at hahanap sila ng bagong lupain na maaaring
pamuhayan nila nang malaya at maunlad. Sila'y mararangal na datu na mapagmahal sa kalayaan.

Nagpulong nang palihim ang sampung datu. Sila'y tatakas sa Borneo. Palihim silang naghanda ng sampung malalaking
bangka, na ang tawag ay biniday o barangay. Naghanda sila ng maraming pagkain na kakailanganin nila sa malayong
paglalakbay. Hindi lamang pagkain ang kanilang dadalhin kundi pati ang mga buto at binhi ng halamang kanilang
itatanim sa daratnan nilang lupain. Madalas ang pag-uusap ni Sumakwel at ni Datu Puti. Batid ni Sumakwel ang malaking
pananagutan niya sa gagawin nilang paghanap ng bagong lupain. Silang dalawa ni Datu Puti ang itinuturing na puno, ang
mga datung hahanap ng malayang lupain.

Isang hatinggabi, lulan sa kanilang mga biniday o barangay, pumalaot ng dagat ang sampung datu kasama ang kanilang
asawa at mga anak at buong pamilya pati mga katulong. Sa sampung matatapang na datu, anim ang may asawa at apat ang
binata. Si Sumakwel ay bagong kasal kay Kapinangan, si Datu Bangkaya ay kasal kay Katorong na kapatid ni Sumakwel.
Ang mag-asawang si Datu Paiborong at Pabulanan, si Datu Domangsol at ang asawang si Kabiling, ang mag-asawang si
Datu Padihinog at Ribongsapaw, Si Datu Puti at ang kanyang asawang si Pinampangan. Ang apat na binatang datu ay sina
Domingsel, Balensuela, Dumalogdog at Lubay.

Ang mga tag-Borneo ay kilala sa tawag na Bisya o Bisaya. Malakas ang loob nila na pumalaot sa dagat pagkat batid nila
ang pagiging bihasa ni Datu Puti at ni Sumakwel sa paglalayag. Nakita nang minsan ni Sumakwel ang isang pulo
makalagpas ang pulo ng Palawan. Alam niya na ang naninirahan dito ay mga Ati, na pawang mababait at namumuhay
nang tahimik. Alam din niya kung gaano kayaman ang pulo.

Nasa unahan ang barangay ni Datu Puti. Makaraan ang ilang araw at gabi nilang paglalakbay, narating nila ang pulo ng
Panay. Ang matandang pangalan nito ay Aninipay.

Bumaba si Datu Puti at naglakad-lakad. Nakita niya ang isang Ati. Siya ay katutubo sa pulong oyon. Pandak, maitim,
kulot ang buhok at sapad ang ilong. Sa tulong ng kasama ni Datu Puti na marunong ng wikain ng katutubo ay itinanong
niya kung sino ang pinuno sa pulong iyon at kung saan ito nakatira. Ipinabalita ni Datu Puti kay Marikudo na silang mga
Bisaya mula sa Borneo ay nais makipagkaibigan.

Si Marikudo ay siyang hari ng Aninipay. Siya ay mabuting pinuno. Ang lahat sa pulo ay masaya, masagana at matahimik
na namumuhay. Walang magnanakaw. Ang lahat ay masipag na gumagawa. Kilala rin sila sa pagiging matapat at
matulungin sa kapwa.

Dumating ang takdang araw ng pagkikta ng mga Ati sa pamumuno ni Marikudo at ng mga Bisaya sa pamumuno ni Datu
Puti. May isang malaking sapad na bato sa baybay dagat. Ito ang kapulungan ng mga Ati. Ito ang Embidayan. Dito
tinanggap ni Marikudo ang mga panauhin. Nakita niya na mabait at magalang ang mga dumating. Ipinaliwanag ni Datu
Puti ang kanilang layong makipanirahan sa pulo ng Aninipay. Nais nilang bilhin ang lupain. Sinabi ni Marikudo na
tatawag siya ng pulong, ang kanyang mga tauhan at saka nila pagpapasyahan kung papayagan nilang makipanirahan ang
mga dumating na Bisaya.

Muling nagpulong ang mga Ati at mga Bisaya sa Embidayan. Nagpahanda si Marikudo ng maraming pagkaing
pagsasaluhan ng mga Ati at mga Bisaya. Dumating mula sa Look ng Sinogbuhan ang mga Bisaya lulan ng sampung
barangay. Nakaupo na sa Embidayan si Marikudo kasama ang kanyang mga tauhan. Katabi ni Marikudo ang kanyang
asawa na si Maniwantiwan. Nakita ng mga Ati ang maraming handog ng mga Bisaya. Ang mga lalaking Ati ay binigyan
ng mga Bisaya ng itak, kampit at insenso. Ang mga babaeng Ati ay binigyan naman ng kuwintas, panyo at suklay. Ang
lahat ay nasiyahan. Nagpakita ng maramihang pagsayaw ang mga Ati. Tumugtog ang Bisaya sa kanilang solibaw, plota, at
tambol habang ang mga lalaki naman ay nagsayaw pandigma, ang sinurog.

Nag-usap sina Marikudo at Datu Puti. Ipinakuha ni Datu Puti ang isang gintong salakot at gintong batya mula sa kanilang
barangay. Ibinigay niya ito kay Marikudo. Nakita ni Maniwantiwan ang mahabang-mahabang kuwintas ni Pinampangan.
Ito'y kuwintas na lantay na ginto. Ibig ni Maniwantiwan ang ganoon ding kuwintas. Pinigil ni Maniwantiwan ang bilihan,
kung hindi siya magkakaroon ng kuwintas. Madaling ibinigay ni Pinampangan ang kuwintas niya kay Maniwantiwan.

Itinanong ni Datu Puti kung gaano kalaki ang pulo. Sinabi ni Marikudo, na kung lalakad sa baybay dagat ng pulo simula
sa buwang kiling (Abril o buwan ng pagtatanim) ay makababalik siya sa dating pook pagsapit ng buwan ng bagyo-bagyo
(Oktubre o buwan ng pag-aani).

Ang lupang kapatagan ay ibinigay ng mga Ati sa mga Bisaya. Ibinigay rin nila ang kanilang mga bahay. Ang mga Ati ay
lumipat ng paninirahan sa bundok.

Madaling isinaayos ni Datu Puti ang mga Bisaya. Si Datu Bangkaya kasama ang kanyang asawa na si Katurong at anak na
si Balinganga at kanilang mga tauhan at katulong ay tumira sa Aklan. Sumunod na inihatid ni Datu Puti sina Datu
Paiborong at asawang si Pabulanon at ang kanyang dalawang anak na si Ilehay at si Ilohay. May mga tauhan ding kasama
si Datu Paiborong na kakatulungin niya sa pagtatanim ng mga buto at binhi na iiwan ni Datu Puti at Datu Sumakwel. Sina
Lubay, Dumalogdog, Dumangsol at Padahinog ay kasama ni Sumakwel. Sila ay sa Malandog naman maninirahan.
Nagpaalam si Datu Puti kay Sumakwel. Kanyang pinagbilinan si Sumakwel na pamunuang mahusay ang mga Bisaya.
Nag-aalala si Datu Puti tungkol sa kalagayan ng iba pang Bisaya sa Borneo sa ilalim ng pamumuno ng malupit na si
Makatunao.

Matapos magpaalam kay Sumakwel, umalis na ang tatlong barangay, kay Datu Puti ang isa, at ang dalawa pa ay sa
dalawang binatang datu na sina Datu Domingsel at Datu Balensuela. Narating nila ang pulo ng Luzon. Dumaong ang
tatlong barangay sa Look ng Balayan. Ipinasya ng dalawang datu na dito na sa Taal manirahan kasama ang mga Taga-ilog.
Isang araw lamang at umalis na sina Datu Puti at Pinampangan upang bumalik sa Borneo.

HARAYA-katipunan ng mga tuntunin ng kabutihang asal in ng mga tuntunin ng paghahalimbawa ng nasabing salaysay.
Hindi na Maituturing dahil hindi pagkakasulat ang epiko patula.
LAGDA – Ay ISA Lamang Kalipunan ng mga doing Tunin Ukol sa Mabuting Pagtupad sa Tungkulin sa Pamahalaan na
Napapaloob Samga Salaysayin at Pangyayari. Ang Kodigo ni Kalantiao Ay ISA sa Matatagpuan sa Lagda. Ang Kodigo ni
Kalantiao Ay Naglalaman ng mga Batas na Dapat Sundin ng mga Mamamamayan at Namumuno. May 18 Batas Ang
Kodigong Ito.
Batas SA MGA Kodjo NI kalantiao
1. Bawal pumatay ng bawal, magnakaw, bawal manakit matatanda. Ang hindi makasusunod ay itatali sa bato ay lulunurin
sa ilog o sa kumukulong tubig
magbayad ng utang sa tamang oras 2. Kailangan. Ang makasusunod SA unang pagkakataon ay hindi lalatiguhin ng isang
daang beses. At kung ang ilulublob ang kanyang kamay sa pagkakautang ay malaki, kumukulong tubig ng tatlong beses.
At kung hindi talaga bubugbugin makababayad ay hanggang sa mamatay.
Walang sinuman ang maaaring 3 magkaroon ng asawang napakabata. Hindi Rin dapat mag-asawa ng higit PA kayang
tustusan. Ang lalabag sa unang pagkakataon ay kailangan lumangoy ng tatlong oras na sa ikalawa, lalatiguhin ng
hanggang may tinik mamatay.
4. gambalain katahimikan ng mga namatay Bawal Ang thong igalang dumadaan sa kuweba Dapat silang habang puno o
Kung nasaan Ang thong Hindi Sila makakasusunod sa o lalatiguhin in ipapakagat ng langgam mamatay hanggang may
tinik.
5 Ang pagpapalitan ng pagkain dapat ay matapat legs. Ang tumupad hindi ay lalatiguhin ng isang oras. Ang umulit sa di
pagtupad ay ipapakagat sa loob ng isang araw sa langgam.
6. Can sambahin ang MGA kagalang-galang na lugar at ang mga puno. Ang hindi makasusunod sa unang pagkakataon ay
magbabayad ng ginto katumbas ng Isang pagtatrabaho sa ikalawa buwang in ay ituturing na siyang alipin.
7. Ang puputol sa puno na dapat igalang, ang papatay sa matatanda, ang pinuno ng papasok sa bahay ng walang permiso,
ang papatay sa isda, pating on STRIPED Crocodile ay dapat mamatay.
8. Ang may Ari NG Aso na kakagat Sa pinuno, Sa susunog Ang araruhan NG iba Ang magnanakaw NG babae Sa pinuno
Ay magiging alipin NG Loob Sa panahon ylang.
9. the nagtratrabaho sa gabi, kumakanta while pumatay sa pumunit ng ibong manaul, the document are liar the pinuno,
naglalaro ng patay should mamatay at.
10 Obligasyon ng mga ina na lihim na ipakita sa mga anak na babae ang mga bagay na sila sa pagkababae ihanda
mahalay. Ang mga lalake ay hindi dapat nagmamalupit sa kanilang mga hindi Rhine nila dapat parusahan kung mahuli
nagtataksil itong asawa. Ang sumunod ay pipirapirasuhin hindi itatapon sa mga Cayman. [island of yung ba ito?]
11. Ang sinumang tumakas sa mangutya ang isang pumatay sa parusa, o dalawang magnakaw ng lalaki at babae, ang
batang (agurang) month susunugin ng matatanda.
12. magtangkang na mga Ang thong alipin nakatataas sa kanila Ang thong labanan Ang thong mga umaabuso sa
kayamanan ng mga magtapon Ang thong o magbasag in lunurin dapat anito.
13 Ang papatay ng Jericho na pusa its kabilugan ng buwan o ang magnanakaw ng kagamitan ng kanyang pinuno ay
ipapakagat its his araw kalahating langgam.
14. Ang mga magtatago Hindi magbigay ng kanilang pinuno Ay magagandang anak sa magiging alipin habambuhay.
15 Ang sinumang kumain ng karne ng ginagalang na insekto o ang manakit o pumatay ng halaman making unggoy ibong
manaul ay hanggang mamatay hahagupitin.
16. Ang makababasag ng mga respetadong sa mga lugar ng Mataas na Kahoy na, ni anito punyal na ginagamit ng Tagalan
sa pagpatay ng mga plorera ay iniinumang baboy, o puputulan ng mga daliri.
17. Ang mga lumapastangan sa mga lugar na kinalalagyan ng mga simbolo ng mga diwata ng mga labi ng o mga pinuno
ng pamamamagitan sa pag-IHI dito ay papatayin.
18. Ang mga pinuno na hindi magpapatupad sa mga batas na ito at babatuhin on lulupigin hanggang mamatay. Kung sila
ay ay matatandang ng mga lalake sa ilog para buwaya itatapon kainin.
PANSING SA MGA KAPANSIN NI KALANTIAO KODIGO KAMALIAN
1. Ang Kanluraning paraan ng pagsusukat ng panahon ay kagaya ng kodigo nabanggit sa oras at panahon for ngunit sa
buwan kung kailan ito ay wala pang naisulat ganoong pagsusukat ang mga Pilipino.
2. If Kalantiao ay dapat isang Muslim ngunit its Kriss mga batas ay sinasabi niyang kailangan igalang ang mga hayop at
halaman sambahin na sumisimbolo its animismo pagiging.
Indian baniwalan BAKIT Ang Kodjo NI kalantiao
1. Kakulangan Ang kasaysayan ng ebidensiya natalang sa.
2. Walang ibang bansa na kasulatan Pedro sa tumutukoy sa dakilang Kalantiao.
3 Walang katibayan na nagkaroon ng malupit na ang mga Pilipino bathrobes noong unang panahon.
4. ng mga Kastila, Ayon sa naitala lamang Ang thong parusa ng mga Pilipino multa o Ang thong pagiging alipin.
5 Hanggang ngayon ang mga tribo its Pilipinas na hindi nasakop ng mga Kastila inaayos ang kanilang hidwaan its
pamamagitan ng tagapamagitan ay.
6. Walang kongkretong Kung siya in pinagmulan SI Kalantiao isa talagang taong Hindi at pangkasaysayan, bakit walang
naitala sa alamat kanyang buhay at pinagmulan issues.
ANG PINAGMULAN NG KODIGO NI KALANTIAO
• Ang Ang pangalan ni Kalantiaw ay unang lumitaw noong Hulyo, 1913 sa isang sanaysay na may prehispana na nalathala
sa pamagat Civilización Renacimiento Filipino.
• Binanggit sa Piták Ang 16 (Hindi 18) na Batas na Pinairal ni Haring Kalantiaw Noong 1433 at Ang Kuta na Itinayo
NIYA sa Gagalangin, Negros na Nawasak ng Lindol Noong Taong A.D. 435 (Hindi 1435)
• Ang sinulat ni Manuel lathalain Ay Artigas, isang taon bago na isinulat Ang Pitak Ay siya ring May akda NG annotations
o MGA paliwanag Sa isang mahinang at sanaysay na sinulat ni José Marco, Ang Reseña institution de la Isla de Negros.
• Nang sumunod na taon, 1914, iba Pang lumabas Ang MGA detalye tungkol Kay Kalantiaw Nang magkaloob Si Jose
Marco kasulatan NG limang Sa Philippine library & Museum.
• Isa sa mga ito ay Las antiguas leyendes de la Isla de Negros na binubuo ng dalawang pabalat na aklat na may katad.
• Ito'y Sinulat Umano ng Isang Prayle na SI José María Pavón Noong 1838 in 1839.
• Ang Kodigo ni Kalantiaw, sa 9 Kabanata ng Unang Aklat, Ay ISA sa Anim na Kasulatan na Isinalin na ang Nakatalang
Petsa Ay Yaong Panahon Bago Dumating Ang MGA Espanyol sa Filipinas.
• Ang orihinal at Kodigo umano ay natuklasan sa kamay ng isang datu sa Panay noong taong 1614. Nang sumulat si
Pavon sa taong 1839, isang Don Marcelio Orfila ng Zaragoza umano ang may hawak Niro.
• Noong 1966, hiniling NG pamahalaan NG pamahalaan NG Filipinas Sa Espanya isauli ng mga inapo na ni Ang orihinal
na Marcelio Orfila I Kodigo ni Kalantiaw subalit Sa Tagapamahala NG Pulisya Ayon roon Sa MGA walang anuman
natagpuang talaan tungkol Sa nasabing pamilya Sa lungsod NG Zaragoza.
GAWA GAWA LANG SI KALANTIAO NI JOSE MARCO!
MARAGTAS
Isang ulat student pangkasaysayan, Maragtas ang Batas ay nagsasaad ng pinagmulan Visayan ng.
MGA TAUHAN: MAHAHALAGANG
1. Sultan Makatunao-malupit at masamang Sultan at namumuno sa Borneo
2. Pabulanan-nais pagsamantalahan ni Sultan Makatunao
3. Datu Paiburong – Asawa ni Pabulanan
Datu Sumakwel – 4th, mabait at magalang matalinong datu. Maraming alam sa kasaysayan ng ibang bansa na maraming
alam sa paglalayag
5. the punong ministro Datu Puti ni Sultan Makatunao.
6. Marikudo – hari ng Aninipay (ATI)
7. Maniwantiwan – maluho na Asawa ni Marikudo.
8. Pinampangan – ni Datu Puti asawa na kuwintas ng nagbigay to maisara ang kasunduan.
10 DATE AT ANG KANILANG MGA ASAWA
• Sumakwel, Kapinangan
• Bangkaya – Katorong [kapatid ni sumakwel]
• Paiburong – Pabulanan
• Dumangsol – Kabiling
• Padihinong – Ribongsapaw
• Puti – Pinapampangan
• Domingsel
• Balensuela
• Dumalagdog
• Lubay
ANG MGA BINIGAY PARA SA KAPATAGAN
• Lalake: itak, kampit, insenso
• Babae: Kuwintas, Panyo, Suklay
MGA PINUNTAHAN NG MGA DATE
• Bangkaya – Aklan and family
• Antique
MGA BATAS PANLIPUNAN
1. Pagrespeto sa kababaihan
2. Pagkakaisa
3. Karahasan Pag-iwas sa pagdanak ng dugo
4. Mabuting pakikitungo in pakikipagkasunduan
5. nice sa Pagiging panauhin
6. Handang magsakripisyo para sa ikabubuti ng nakararami
7. Pagiging makabayan
HINILAWOD
Itinuturing na pinakamatanda at pinakamahabang na itinatanghal ng epiko ng Panay 14 araw. Ito na Binubuo ng 8340
taludtod na may sugidanon na episodyo o APA: (1) pangayaw (o) tarangban, (2) paglalakbay o yungib, (3) bihag, (4)
pagbawi o muling pagkabuhay. Kasaysayan ng iibigan ito ng pag-naninirahan sa MGA bathalang Ilo-ilo, Aklan, antiques.
Taiwan (SA MGA baglabas SA Quinto
• Captan-tatay is Alunsina
• Alonsina ("unmarried")-Eastern sky "gods"
• Paubari – karaniwang tao, pinuno ng Halawod na piniling pakasalan ni Alunsina
• Maklium-sa-t ' wan-nagalit sa diyos ng kapatagan na desisyon si nagselos on ilubog on nagplano na sa baha Alunsina
ang kaharian nila.
• Suklang Malayon – kapatid ni Alunsina, diyosa ng tahanan, ang tumulong kay Alunsina masayang Paubari para
makatakas sa baha
• Bungot-Banwa – ang paring tinawag nina Alunsina in Paubari to seremonya ng mga isagawa ang diyos sa masiguro ang
Madya-as for kalusugan ng mga anak.
• Pinakamatanda sa mga unang Labaw Donggon-magkakapatid, nakipagsapalaran
• Angay Ginbitinam – magandang dalaga na nakatira sa Handug
• Manalintad-mandatory Labaw Donggon labanan ni para mapasakanya ang kamay ni Angay Ginbitinam
• Abyang Diriniin-maalamat na kagandahan na nakatira may sa kapatid ni Burok at Tarambang ang hari ng impyerno
Sumpoy.
• Padalogdog – sikay higanteng may 100 na kamay na kinalaban para makarating sa Tarambang Burok
Malitong Yawa Sinagmaling Diwata • – babaeng nakatira sa Gadlum na ikakasal Kay Saragaynon
• Saragainon-Hari NG kadlman na Kay dungun Abu tomalo
• ASO Mangga-Anak ni Labaw Donggon Angay Ginbitinam in
• Baranugon – Diriinin Abyang Abyang Anak ni Labaw Donggon tumalo kay on Saragaynon
• Humadapnon – Ikalawang Anak ni Alunsina on Paubari na Sumumpang Ipaghihiganti SI Labaw Donggon sa Lahat ng
Kalahi ni Saragaynon
• Buyong Matanayon – Kasama, Zambia nine Humadapnon na naglakbay, kilala sa galing sa pag-eespada
• Piganun-pinangganum – isang mangkukulam na nais akitin si Humadapnon
• Datu Umbaw PInaumbaw-Tubig na pinuno ng Piniling ang sinumang ipapakasal sa anak ng malaking bato makaalis sa
kanilang kaharian
• Burigadang-updated Sinaklang Bulawan-diyosa NG kasakiman na NGA narinig Ang NI Humadapnon sa Casa niya sa
Anak NG datu Umbaw Pinaumbaw
• Makabagting – anak ni Datu Balahidyong ng Paling Bukid Buyong na nais rin pakasalan SI Burigadang Pada Sinaklang
Bulawan
• Dumalapdap – ikatlong anak ni Alunsina by Paubari
• Lubay-Lubyok Hanginun Si Mahuyokhuyokon – magandang dalaga na nakatira Sa Burutlakan KA adlaw
• Dumasig – pinakamalakas na wrestler na Kasama ni Dumalapdap na Naglakbay
• Balanakon – na may halimaw ulo na kailangan niyu malaking para makarating sa lugar ni Lubay Lubyok Hanginun you
Mahuyokhuyokon
• Aoutang-a monster with sharp poisonous claws batliki. Nagkaron NG Kai na domalabdab madogong Lebanon
tinolongan NI homadabnon.
Uyutang cried out so loudly that the ridge where they were fighting broke in two, and it was an earthquake. Half of my
back was the island of Buglas (Negros) and the other was the island of Panay.
MGA BATAS PANLIPUNAN
1. Panindigan sa MGA Desisyon
2. Pagrespeto sa kapwa
3. Pagmamahal sa MGA kapatid
4. Pagmamahal sa mga babaeng
5. Ipinaglalaban ang mina mahal
6. Handang suungin ang para sa mga panganib minamahal
7. Pagiging determinado sa MGA nais makamtan

Tuwaang: Epiko ng Manobo

Sa Kaharian ng Kuaman, may isang lalaking nag-ngangalang Tuwaang. Tinawag niya ang kanyang kapatid na si
Bai.Lumapit si Bai, at ito ay nagdala ng nganga. Ang magkapatid ay ngumuya ng nganga. Sinabi ni Tuwaang na may
dalang mensahe ang hanginna pinapapunta siya sa kaharian ni Batooy, isang bayani sapagkat may dalagang dumating sa
kaharian ngunit hindi siya nakikipag-usap sa mga kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga kalalakihan ang hangin
para ipatawag si Tuwaang.Hindi pumayag si Bai sa gagawing paglalakbay ni Tuwaang; kinakabahan si Bai sa mga
mangyayaring masama kay Tuwaang. Pero hindi nakinig si Tuwaang sa sinabi ni Bai. Agad-agad na naghanda si
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kanyang sibat at kalasag at tinawag ang kidlat upang dalhin
siya sa lugar ng Pinanggayungan.Pagkarating doon ay bumisita siya sa bahay ng Binata ng Pangavukad. Sinamahan siya
ng Binata ng Pangavukad sa kanyang paglalakbay.Sila’y nakarating sa tahanan ni Batooy. Humiga si Tuwaang sa tabi ng
dalagang binalita sa kanya at kaagad na nakatulog. Bumunot ang dalaga ng isang buhok ni Tuwaang na nakalawit.
Nagsalita ang dalaga at nakilala na nila ang isa’t-isa.Ang dalaga ay ang Dalaga ng Buhong na Langit. Tumakas siya at
nagtatago mula sa Binata ng Pangumanon, isang higante na may palamuti sa ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang
pakasalan ng binata, ngunit tinanggi niya ang alok. Nagalit ang binata at sinunog ang bayan ng dalaga. Sinundan niya
ang dalaga saanman siya mapadpad, at sinunog niya ang mga bayan ng pinagtataguan ng dalaga, kaya naghanap siya ng
pagtataguan sa mundong ito.Pagkatapos magkwento ang dalaga kay Tuwaang, dumating bigla ang Binata ng
Pangumanon, balot ng apoy, at pinagpapatay niya ang mga tao sa kaharian ni Batooy.Naglaban si Tuwaang at ang Binata
ng Pangumanon gamit ng kanilang mga sandata. Ngunit magkasinlakas silang dalawa, at nasira ang kanilang mga sandata.
Tinawag ng Binata ng Pangumanon ang kanyang patung, isang mahabang bakal. Ito’y kanyang binato at pumulupot kay
Tuwaang. Lumiyab ito ngunit itinaas ni Tuwaang ang kanyang kanang bisig, at namatay ang apoy. Tinawag ni Tuwaang
ang kanyang patung, at binato sa binata. Lumiyab ito at namatay ang binata.Matapos ng labanan ay binuhay niya ang mga
namatay gamit ng kanyanglaway. Dinala niya ang dalaga sa kanyang bayan sakay ng kidlat. Si Tuwaang ay nagpahinga
ng limang araw.Kinailangan niya muling lumaban matapos ang limang araw, dahil may isang dayuhan na pumapatay sa
kanyang mga tauhan. Naglaban sila at natalo niya ang dayuhan. Binuhay niya muli ang kanyang mga tauhan at
nagpahinga siya ng limang araw.Pagkalipas ng limang araw, tinipon ni Tuwaang ang kanyang mga tauhan, at dinala ang
mga ito sa kalupaan ng Katuusan. Sumakay sila sa sinalimba(airboat), at pumunta sa Katuusan, kung saan ay walang
kamatayan.Si Tuwaang ay Dumalo sa isang KasalMatapos magtrabaho si Tuwaang, kanyang tinawag ang kanyang
tiyahin. Sinabi niyang nakarinig siya ng balita mula sa hangin ukol sa kasal ng Dalaga ng Monawon. Hindi pumayag ang
tiya dahil masama ang kutob niya sa maaaring mangyari kay Tuwaang kapag siya’y pumunta. Pero hindi pinakinggan ni
Tuwaang ang kanyang tiyahin dahil nangako siya na siya’y dadalo.Naghanda si Tuwaang sa kanyang paglalakbay. Sinuot
niya ang kanyangkasuotan na gawa ng mga diyosa, ang kanyang palamuti sa ulo, at nagdala ng mga sandata. Sumakay
siya sa kidlat, at nakarating siya sa Kawkawangan.Nagpahinga siya, at nakarinig ng ibon na nag-iingay. Inisip niyang
hulihin ito, ngunit nakita niya ito ay ang Gungutan na may dalang sibat. Kinuwento ng Gungutan na nakita niya sa
kanyang panginip na darating si Tuwaang sa Kawkawangan. Inalok naman ni Tuwaang ang Gungutan na sumama sa
paglalakbay niya; tinanggap naman ito ng Gungutan. Tumuloy na sila sa paglalakbay.Nakarating si Tuwaang at ang
Gungutan sa kasal. Dumating ang Binata ng Panayangan, na nakaupo sa gintong salumpuwit, ang Binata ng Liwanon,
angBinata ng Pagsikat ng Araw, at ang Binata ng Sakadna, ang ikakasal na lalaki, at kanyang 100 pang
tagasunod. Nakiusap ang Binata ng Sakadna na linisin ang mga kalat sa kasal (o mga hindi imbitado/kailangang bisita)
ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon (mga bayani) sa okasyon.Nagsimula ang mga unang
seremonya ng kasal. Binayaran ng mga kamag-anak ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga
nakabalot na pagkain na inaalay ng mga kamag-anak ng lalaking ikakasal) ng babaeng ikakasal, hanggang may naiwang
dalawang hindi mabayaran. Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang bagay, pero
tinulungan siya ni Tuwaang gamit ng paglikha ng isang sinaunang gong bilang kapalit sa unang bagay, at gintong
gitara at gintong bansi (o gintong plawta) sa pangalawang bagay.Lumabas ang Dalaga ng Monawon, ang dalagang
ikakasal para magbigay ng nganga sa lahat ng bisita. Pagkatapos niyang bigyan ang lahat ng panauhin ngnganga, umupo
siya sa tabi ni Tuwaang. Nagalit ang Binata ng Sakadna.Hinamon ng binata si Tuwaang sa labas ng bahay. Ang Gungutan,
samantala, ay nakapatay na ng mga kasama ng binata hanggang sa anim nalang ang natira. Nagkipaglaban ang dalawang
magkaibigan sa anim na kalaban hanggang ang natira na lamang ay si Tuwaang at ang Binata ng Sakadna.Binato ni
Tuwaang nang napakalas ang binata na lumubog siya sa lupa at nakita niya ang isa sa mga tagapag-bantay ng mundong
ilalim (underworld). Bumalik agad sa mundo ang binata at itinapon naman si Tuwaang sa mundong ilalim, kung saan
nakita ang tagapag-bantay nito. Nalaman ni Tuwaang ang kahinaan ng binata, at pagkalabas niya doon, kinuha
ang gintong plawta na nagtataglay ng buhay ng binata. Dahil mas ginusto ng binata na mamatay kaysa mapabilang sa
kampon ni Tuwaang, sinira ni Tuwaang ang plawta at ang binata ay namatay.Inuwi ni Tuwaang ang dalaga
sa Kuaman kung saan siya ay naghari habambuhay.
Noong unang panahon ay may isang dakilang hari. Siya ay si Indarapatra, hari ng Mantapuli. Ang Mantapuli ay
matatagpuan sa bahaging kanluran ng Mindanao, doon sa malayong lupain kung saan ang araw ay lumulubog. Si
Indarapatra ay nagmamay-ari ng isang makapangyarihang singsing, isang mahiwagang kris at isang mahiwagang sibat.
“Hinagud, aking sibat, magtungo ka sa bahaging silangan at lupigin moa ng aking mga kaaway!” ang makapangyarihang
utos ng hari. Pagkatapos magdasal, inihagis niya ang sibat na si Hinagud nang ubod lakas. Nang makarating na ito sa
Bundok Matuntun, agad na bumalik ito sa Mantapuli at nag-ulat sa kanyang hari.

“Aking dakilang hari, maawa kayo sa mga taga Maguindanao. Sila’y pinahihirapan at kinakain ng mga walang awing
halimaw. Sinisira ng mga halimaw ang kanilang mga pananim at ang mga kabahayan. Binabalot ng mga kalansay ang
kalupaan!” ulat ni Hinagud.

Nagalit si Indarapatra sa narinig. “Sino ang mga halimaw na iyon na walang awing pumapatay sa mga walang kalaban-
laban na mga taga-Maguindanao?” galit na tanong ni Indarapatra.

“Ang una po ay si Kuritang maraming paa at ganid na hayop sapagkat sa pagkain, kahit limang tao’y kayang maubos,”
sagot ni Hinagud. “Ang ikalawa’y si Tarabusao. Isa siyang halimaw na mukhang tao na nakatatakot pagmasdan. Ang
sinumang tao na kanyang mahuli’y agad niyang kinakain. Ang ikatlo’y si Pah, isang ibong malaki. Ang bundok ng Bita ay
napadidilim sa laki ng kanyang mga pakpak. Ang lahat ng tao’y sa kweba na naninirahan upang makaligtas sa salot. Ang
ikaapat ay isa pang ibon na may pitong ulo, si Balbal. Walang makaligtas sa bagsik ng kanyang matalas na mata pagkat
maaari niyang matanaw ang lahat ng tao.” Sunud-sunod na paliwanag ni Hinagud.

Nang marinig ito ni Indarapatra, nagdasal siya at inutusan ang kapatid na si Sulayman, ang pinakadakilang mandirigma ng
kaharian. “Mahal kong kapatid, humayo kayo at tulungan ang mga taga-Maguindanao. Heto ang aking mahiwagang
singsing at si Juru Pakal ang aking mahiwagang kris. Makakatulong sa iyong pakikidigma ang mga ito.” Kumuha si
Indarapatra ng isang batang halaman at ipinakiskis niya ang singsing na ibinigay kay Sulayman sa halaman at kanyang
sinabi,”Ang halamang ito ay mananatiling buhay habang ikaw ay buhay at mamamatay ito kung ikaw ay mamamatay.”
At umalis si Sulayman sakay ng kanyang vinta. Lumipad ang vinta patungong silangan at lumapag sa Maguindanao.
Biglang dumating si Kurita. Biglang tumalon si Juru Pakal, ang mahiwagang kris, at kusang sinaksak si Kurita. Taas-baba
si Juru Pakal hanggang mamatay si Kurita.

Pagkatapos nito ay kinalaban naman si Tarabusao. “Lisanin mo ang lugar na ito, kundi ay mamamatay ka!” ang malakas
na utos ni Sulayman.

“Lisanin ang lugar na ito! Nagkasala ang mga taong ito at dapat magbayad!” sagot ni Tarabusao.

“Narito ako upang tapusin na ang inyong kasamaan”” ang matapang na sabi ni Sulayman.

“Matalo man ako, mamamatay akong martir!” sagot ni Tarabusao. Naglaban sila at natalo ni Sulayman si Tarabusao.

Naglakad si sulayman sa kabilang bundok upang sagupain si Pah. Ang bundok Bita ay balot ng mga kalansay at ng mga
naaagnas na bangkay. Biglang dumating si Pah. Inilabas ni Sulayman si Juru Pakal at pinunit nito ang isang pakpak ni
Pah. Namatay si Pah ngunit nahulog ang pakpak nito kay Sulayman. Namatay si Sulayman.

Sa Mantapuli, namatay ang tanim na halaman ni Indarapatra. Agad siyang nagtungo sa Maguindanao at hinanap ang
kapatid. Nakita niya ito at siya’y nagmakaawa sa Diyos na buhayin muli ang kapatid. Tumagis siya ng tumangis at
nagdasal kay Allah.

Biglang may bumulwak na tubig sa tabi ng bangkay ni Sulayman. Ipinainom ito ni Indarapatra kay Sulayman at biglang
nagising pagkainom. “Huwag kang umiyak, aking kapatid, nakatulog lang ako nang mahimbing,” sabi ni Sulayman.
Nagdasal sila Indarapatra at Sulayman upang magpasalamat sa Diyos. “Umuwi ka na, aking kapatid, at ako na ang tatapos
kay Balbal, ang huling halimaw,” utos ni Indarapatra. Umuwi si Sulayman at nagtungo si Indarapatra sa Bundok Guryan
at doon nakipaglaban kay Balbal.

Isa-isang pinutol ni Indarapatra ang mga ulo ni Balbal hanggang isa na lamang ang natira. Dahil ditto, lumisan si Balbal
na umiiyak. Inakala ni Indarapatra na namatay na si Balbal habang tumatakas. Ngunit ayon sa matatanda ay buhay pa si
Balbal at patuloy na lumilipad at humihiyaw tuwing gabi.

Pagkatapos ng labanan, naglakad si Indarapatra at tinawag ang mga taong nagsipagtago sa kweba ngunit walang
sumasagot. Naglakad siya nang naglakad hanggang siya’y magutom at mapagod. Gusto niyang kumain kaya’t pumulot
siya ng isda sa ilog at nagsaing. Kakaiba ang pagsasaing ni Indarapatra. Inipit niya ang palayok sa kanyang mga hita at
umupo siya sa apoy upang mainitan ang palayok. Nakita ito ng isang matandang babae. Namangha ang matandang babae
sa taglay na kagalingan ni Indarapatra. Sinabihan ng matanda na maghintay si Indarapatra sa kinalalagyan sapagkat
dumaraan doon ang prinsesa, ang anak ng raha. Umalis ang matandang babae dala ang sinaing ni Indarapatra.

Paglipas ng ilang sandali ay dumaan nga ang prinsesa at nakuha ni Indarapatra ang tiwala nito. Itinuro ng prinsesa kung
saan nagtatago ang ama nito at nalalabi sa kaharian nila. Nang Makita ni Indarapatra ang raha, inialay ng raha ang
kanyang pag-aari kay Indarapatra. Ngunit tinanggihan ito ni Indarapatra bagkus kanyang hiningi ang kamay ng prinsesa.

Sa maikling panahong pananatili ni Indarapatra sa Maguindanao, tinuruan niya ang mga tao kung paano gumawa ng
sandata. Tinuruan niya kung paano maghabi, magsaka, at mangisda. Pagkalipas ng ilang panahon pa, nagpaalam si
Indarapatra. “Tapos na ang aking pakay rito sa Maguindanao. Ako ay lilisan na. Aking asawa, manganak ka ng dalawa,
isang babae at isang lalaki. Sila ang mamumuno rito sa inyong kaharian pagdating ng araw. At kayong mga taga-
Maguindanao, sundin ninyo ang aking kodigo, batas, at kapangyarihan. Gawin ang aking mg autos hanggang may isang
mas dakilang hari na dumating at mamuno sa inyo,” paalam ni Indarapatra.
ISANG ARAW nuong Unang Panahon, sa nayon ng Hannanga, isang sanggol na lalakiang isinilang sa mag-asawang
Amtalao at Dumulao. Ang pangalan niya ay Aliguyon.Siya ay matalino at masipag matuto ng iba't ibang bagay.
Katunayan, ang napag-aralan niyang mahahalaga mula sa mga kasaysayan at pangaral ng kanyang amaay marami. Natuto
siya kung paano makipag-bakbakan nang mahusay, at paanoumawit ng mga mahiwagang gayuma (encantos, magic
spells). Kaya kahit nuongbata pa, tiningala na siya bilang pinuno, at hanga ang mga tao sa kanya.Nang mag-binata si
Aliguyon, ipinasiya niyang sagupain si Panga-iwan, ang kaawayng kanyang ama, sa nayon ng Daligdigan. Subalit ang
sumagot sa kanyang hamon(reto, challenge) ay hindi si Panga-iwan. Ang humarap sa kanya ay ang mabangisna anak nito,
si Pumbakhayon, marunong ng hiwaga at bihasa rin sa bakbakan tuladni Aliguyon.Hindi naaling, pinukol ni Aliguyon ng
sibat si Pumbakhayon. Kasing bilis ng kidlat,umiktad si Pumbakhayon upang iwasan ang sibat at, kagila-gilalas, sinalo sa
hanginang sibat ng isa niyang kamay! Wala pang isang kurap ng mata, binaligtad niPumbakhayon ang sibat at hinagis
pabalik kay Aliguyon. Umiwas din si Aliguyon atsinalo rin ng isang kamay sa hangin ang humahagibis na sibat.
Binaliktad din niyaat ipinukol uli kay Pumbakhayon.Pabalik-balik at walang tigil, naghagisan at nagsaluhan ng sibat si
Aliguyon atPumbakhayon hanggang umabot ng 3 taon, hindi pa rin tumigil ang bakbakan, atwalang nagpakita ng pagod o
pagsuko. Subalit sa bangis at dahas ng kanilangpaghahamok, kapwa sila humanga sa giting at husay ng kalaban, at
pagkaraan ng 3taong bakbakan, natuto silang igalang ang isa't isa.Biglang bigla, tumigil sina Aliguyon at Pumbakhayon at
nahinto, sa wakas, angbakbakan. Nag-usap at nagkasundo sila ng payapa (paz, peace) ng kanilang nayonng Hannanga at
Daligdigan. Buong lugod na sumang-ayon lahat ng tao sa 2 nayon,at ipinagdiwang nila ang kampihan ng 2 bayani.Sa
paglawak ng katahimikan, umunlad ang 2 nayon. Naging matalik namagkaibigan sina Aliguyon at Pumbakhayon. Nang
sapat na ang gulang ni Aliguyon,pinili niyang asawa si Bugan, ang batang-batang kapatid na babae ni
Pumbakhayon.Inalagaan niya sa bahay si Bugan hanggang lumaki itong napaka-gandang dalaga.Ang pilining asawa
naman ni Pumbakhayon ay ang kapatid na babae ni Aliguyon.
Buod ng Indirapatra at Sulayman
Nang unang panahon ayon sa alamat, ang pulong Mindanaw ay wala ni kahit munting kapatagan. Pawang kabundukan
ang tinatahanan ng maraming taong doo'y namumuhay. Maligaya sila sapagkat sagana sa likas na yaman.
Subalit ang lagim ay biglang dumating sa kanila na dati'y payapa.Apat na halimaw ang doo'y nanalot. Una'y siKurita na
maraming paa at ganid na hayop pagka't sa pagkain kahit limang tao'y kayang nauubos.
Ang bundok Matutum ay tinirhan naman ng isang halimaw na may mukhang tao na nakakatakot kung ito'y mamasdan,
ang sino mang tao na kanyang mahuli'y agad nilalapang at ang laman nito'y kanyang kinakain na walang anuman.
Ang ikatlo'y si Pah na ibong malaki. Pag ito'y lumipad ang bundok ng Bita ay napadilim niyong kanyang pakpak. Ang
lahat ng tao'y sa kuweba tumatahan upang makaligtas. Sa salot na itong may matang malinaw at kukong matalas.
Ang bundok Kurayang pinanahanan ng maraming tao ay pinapaglagim ng isa pang ibong may pito ang ulo; walang
makaligtas sa bagsik ng kanyang matalas na kuko pagkat maaaring kanyang natatanaw ang lahat ng tao.
Ang kalagim-lagim na kinasapitan ng pulong Mindanaw ay nagdulot-lungkot sa maraming baya't mga kaharian; si
Indarapatra na haring mabait, dakila't marangal ay agad na nag-utos sa kanyang kapatid na prinsipeng mahal.
"Prinsipe Sulayman, ako'y sumasamo ng inyong iligtas ang maraming taong nangangailangan ng tulong mo't habag"
"O mahal na hari na aking kapatid, ngayon din lilipad at maghihiganti sa mga halimaw ang talim ng tabak."
Binigyan ng isang singsing at isang ispada ang kanyang kapatid upang sandatahin sa pakikibaka. Kanyang isinasabit sa
munting bintana ang isang halaman at saka nagsulit:
"Ang halamang ito's siyang magsasabi ng iyong nasapit."
Nang siya'y dumating sa tuktok ng bundok na pinaghaharian nitong si Kurita, siya ay nagmasid at kanyang natunghan ang
maraming nayong walang kahit isang taong tumatahan.
"Ikaw magbabayad, mabangis na hayop!" yaong kanyang wika.
Di pa nagtatagal ang kanyang sinabi, nagimbal ang bundok at biglang lumabas itong si Kuritang sa puso'y may poot. Sila
ay nagbaka at hindi tumigil hanggang sa malagot ang tangang hiningi niyong si Kuritang sa lupa ay salot.
Tumatag ang puso nitong si Sulayman sa kanyang Tagumpay kaya't sa Matutum, ang hinanap naman ay siTarabusaw; sa
tuktok ng bundok ang kanyang namalas ang nakahahambal na mga tanawin:
"Ngayon di'y lumabas nag ika"y mamatay."
Noon di'y nahawi ang maraming puno sa gilid ng bundok at ilang saglit pa'y nagkaharap silang puso'y nagpupuyos. Yaong
si Sulayma'y may hawak na tabak na pinag-uulos. Ang kay Tarabusaw na sandata nama-sangang panghamablos.
At sa paghahamok ng dalawang iyong balita sa tapang, ang ganid na hayop sa malaking pagod ay napahandusay.
"Ang takdang oras mo ngayo'y dumating na," sigaw ni Sulayman at saka sinaksak ng kanyang sandata ang pusong
halimaw.
Noon di'y nilipad niyong si Sulayman ang bundok ng Bita. Siya'y nanlumo pagkat ang tahanan sa tao ay ulila; ilang
sandali pa ay biglang nagdilim gayon maaga pa at kanyang natantong ang kalabang ibon ay dumarating na.
Bird_Monster_by_shellypants (deviantart.net)
Siya ay lumundag at kanyang tianga ang pakpak ng ibon datapwa't siya ring ang sinmang-palad na bagsakan niyon; sa
bigat ng pakpak, ang katawan niya'y sa lupa bumaon kaya't si Sulayman noon ay nalibing na walang kabaong.
Ang kasawiang ito ay agad nabatid ng mahal na hari pagkat ang halaman noon di'y nalanta't sanga ay nangabali:
"Siya ay patay na!" ang sigaw ng kanyang namumutlang labi,
"Ang kamatayan mo'y ipaghihiganti buhay ma'y masawi."
Nang siya'y dumating sa bundok ng Bita ay kanyang binuhat ang pakpak ng ibon. Ang katawang pipi ay kanyang namalas.
Nahabag sa kanya ang kanyang bathala; biglang nagliwanag at ilang saglit pa ay nakita niya ang tubig na lunas.
Kanyang ibinuhos ang tubig na yaon sa lugaming bangkay at laking himala. Ang kanyang kapatid ay dagling nabuhay.
Sila ay nagyakap sa gitna ng galak at ng katuwaan, saka pinauwi itong si Sulayman sa sariling bayan.
Sa bundok ng Kurayan ang kanyang sinapit ay agad hinanap ang ibong sa tao'y nagbibigay lagim a nagpapahirap.
Dumating ang ibong kay laki ng ulo at ang kuko-matalas. Subalit ang kalis ni Indarapatra'y nagwagi sa wakas.
Sa kanyang tagumpay may isang diwatang bumating magalang:
"Salamat sa iyo butihing bayani na upd ng tapang, kaming mga labi ng ibong gahaman ngayo'y mabubuhay."
At kanyang namalas ng maraming taong noo'y nagdiriwang.
Nabihag ang puso ng mahal na hari sa ganda ng mutya kaya't sa naroon ay kanyang hiniling na lakip ng sumpa na sila'y
ikasal. Noon di'y binuklod ng adhika ang kanilang puso,
"Mabuhay ang hari!" ang sigaw ng madla.
Ang tubig ng dagat ay tila hinigop sa kailaliman at muling lumitaw ang lawak ng lupang pawang kapatagan; si
Indarapatra'y hindi na bumalik sa sariling bayan at dito naghari sa mayamang lupa ng pulong Mindanaw.

"Hinilawod: Adventures of Humadapnon"

Inawit ni Hugan-an
Ni-rekord at isinalin ni F. Landa Jocano
2000 Quezon City: PUNLAD Research House Inc.

Ang Hinilawod ay literal na nangangahulugang “tales from the mouth of the Halawod River” (Jocano 2000: 3) ay
nirekord 50 taon na ang nakalipas. Isang bahagi lamang ito sa narekord na epiko na sinasabing isa sa pinakamahabang
epiko sa Sulod, “mga grupo ng tao sa kabundukan ng Gitnang Panay” (1). Dagdag pa ni Jocano, hindi lamang ito isang
piyesang pampanitikan kundi ibahagi ng ritwal pangrelihiyon ng mga Sulod. Kapansin-pansin sa pagbabasa ng teksto ang
mga bahaging nagtataglay ng mga sagrado at bahagi ng kanilang ritwal sa panggagamot.

Binubuo ito ng 8340 na taludtod na may apat na episodyo o sugidanon: (1) pangayaw o paglalakbay, (2) tarangban o
yungib, (3) bihag, at (4) pagbawi o muling pagkabuhay.

Nakatutulog si Buyong Humadapnon sa kaniyang duyan nang nagpakita sa kaniyang panaginip sina Taghuy at Duwindi,
ang mga kaibigan niyang espirito. Sinabi ng dalawa na marapat nang hanapin ng datu ang kaniyang babaeng
mapapangasawa, na kapantay niya ng uri. Ibig sabihin, anak-maharlika rin, may kapangyarihan, bulawan ang buhok, may
alam sa panggagamot. Ang babae’y si Nagmalitong Yawa, anak nina Buyong Labaw Donggon at Uwa Matan-ayon.

Humiling si Humadapnon ng permiso sa magulang na maglakbay para hanapin ang kaniyang mapapangasawa. Sa tulong
ng mag-anak, pinagsama-sama nila ang kanilang mga dugo mula sa daliri at nakalikha sila ng isang datung kapamilya na
si Buyong Dumalapdap. Si Dumalapdap ang makakasama ni Humadapnon sa kaniyang adbentura, sakay ng ginintuang
biday o barangay na pamana pa ng magulang sa binata.

Bilang preparasyon sa paglalakbay, dumaan muna si Buyong Dumalapdap sa pagsasanay. Anim ulit siyang sinibat ng
kapatid at namatay. Muli naman siyang binibuhay hanggang sa sumapit ang ikapitong pagsibat at nakayanan ni
Dumalapdap ang iwasan ang rumaragasang patalim na kasimbilis ng kidlat.

Sumulong na ang ginintuang biday ni Humadapnon. May ritwal muna bago ito isulong sa dagat: pinausukan ng
kamanyang at dinasalan para sa maayos na paglalakbay. Pinaalalahanan ang binata ng kaniyang magulang na mag-ingat sa
engkantadong isla ng Tarangban. May puwersa itong bumubura sa konsepto ng pinagmulan. Hindi naman natinag si
Humadapnon. Hanggang sa narating nila ito at kaniyang narinig ang paanyaya ng yuta-yutang binukot. Napakaganda ng
mga tinig. At nahalina ang binata. Pinigil naman siya ni Dumalapdap at laging pinapaalala na marapat nilang puntahan.

Ang Tarangban ay isla ng mga binukot (well-kept maidens). Sa una, ayaw pagbigyan ni Humadapnon ang paanyaya
ngunit nang lumitaw ang pinakabunso, pinakabatang binukot na si Malubay Hanginon, naakit ang binata at umibis ng
kaniyang sinasakyan. Tinanggap niya ang inaalok na nganga ng binukot. Doo’y siya’y nakapagtalik sa yuta-yutang mga
dalaga. Itinuring ng binata na kalaro at laruan lamang ang mga binukot. Inabot ng pitong taon ang pakikipagtalik niya ang
mga binukot sa isla.

Nang natauhan si Humadapnon at nagtangkang umalis, nagsara ang yungib ng Tarangban. Naging bihag ang binata.
Nagluksa naman si Dumalapdap sa kapalaran ng nilang magkapatid. Hindi sila nagtagumpay sa paghahanap ng tamang
binibini at sa pagpapatnubay sa isa’t isa sa tama.

Bumalik sa kanilang tahanan si Dumalapdap. Ipinaalam niya ito sa kaniyang magulang. Nangako naman ang magulang na
gagawin ang makakaya. Hindi nagtagumpay ang mag-anak. Nangako sila ng pabuyang kayamanan (para sa lalaking
tagapagligtas) at kasal (para sa babae). Hindi nagtagumpay ang kalalakihan, gayundin ang mga dalagang babaylan.
Nanangis sa harap ng Tarangban si Dumalapdap hanggang sa makaisip ang kaniyang mga kaibigang espiritong sina
Duwindi, Taghuy, at Hangin na pakiusapan ang binibining talaga naman nilang pakay sa paglalakbay. Mangyari, siya
lamang ang maaaring makapagligtas sa nakulong na binata dahil magkasinlakas sila. Sa paanyaya, pang-uudyok, at
pananakot ng mga espirito, napapayag na rin si Nagmalitong Yawa. Una, sinabi nilang kapatid ang nakulong. Ngunit
ipinagtapat nilang iyon ang binatang ang diwata ang pakay. Nagbalatkayo si Nagmalitong Yawa bilang lalaki (buyong,
datu). Ang hindi lamang siya maitago ay ang kaniyang matamis na amoy ng isang binukot. Pagdating nila sa Tarangban,
naakit muli ang mga binukot. Binuksan nila ang Tarangban sa galak na makakitang muli ng makisig na binata.

Bilang nagbabalat-kayong lalaki, nagsa-mandirigma si Buyong Sunmasakay. Pinaslang niyang lahat ng mga binukot sa
isla, maging ang pinakapinunong si Lubay Hanginon ay kaniyang sinaksak. Tumambad naman si Humadapnon na
naengkanto. Wala na ito sa kaniyang sarili. Sa tulong ni Buyong Sunmasakay at ng mga kaibigang espirito, ibinalik nila
ang buhay (tubig buhat sa ikapitong antas ng langit) at katinuan ng nabihag na bayani. Hindi naman nagpakilala si
Nagmalitong Yawa bilang tagapagligtas ng lalaki.

Sa pagbabasa ng epikong ito, muli kong napatunayan sa sarili na nagsisilbing panlipunang dokumento ito. Nagtataglay ito
ng mga proseso sa panggagamot, proteksiyon sa malas, dasal sa mga espirito, at mga kaalamang-bayan tulad ng
halamang-gamot at pamahiin ng kanilang pamayanan. Sisidlan din ang epiko ng kanilang mga salita. Nagmimistula itong
diksiyonaryo at nagpapakita ng yaman ng kanilang bokabularyo at imahinasyon. Halimbawa, may iba’t ibang termino
para sa katulong, datu, kalasag, biday. May enumerasyon din sila ng mga diwata, at ang family tree ng mga pangunahing
tauhan sa epiko, na inuulit-ulit. May tiyak na ngalan ang mga kagamitan tulad ng agong, baul, at sibat, at ang kanilang
mga dalong-dalong (spirit friends). Katangian din ng epikong ito ang paglalarawan ng kasuotan ng mandirigma, ang
pagsasalaysay ng proseso ng ritwal-sayaw, at ang mga paghahanda para sa paglalakbay at pakikidigma.

Tulad ng iba pang panitikang-bayan sa anyong prosa, nasa naratibo ng pagkamalay o coming-of-age ang teksto.
Ipinapakita rito ang pagkagulang ng isang bayani (Humadapnon) sa paghahanap ng mapapangasawa at ang adbentura sa
bagong yugto ng buhay. Malinaw rin ang moral sa epiko: makinig sa payo ng magulang, huwag lilihis ng landas, at huwag
magpapaakit sa tukso dahil ito ang magiging sanhi ng kabiguan.

BANTUGAN (Epiko ng Mindanao)

Si Bantugan ay isang prinsipe sa kaharian ng Bumbaran. Si prinsipeng bantugan ay kapatid ng haring Madali na hari
naman sa kaharian ng Bumbaran. Si prinsipeng Bantugan ay kilala na makisig at sobrang matapang kaya marami ang
nagkakagusto na dalaga na siya ay maging asawa . Kaya madalas na mainggit ang kanyang kapatid na si haring Madali
kay prinsipe Bantugan . Nang dahil sa inggit ay gumawa ng panibagong utos ang haring Madali na bawal kausapin si
Prinsepe Bantugan at kung sino man ang lumabag sa kautusang ito ay magkakaroon ng parusa . Nang dahil sa
panibagong utos ng haring Madali ay naging malungkot ang prinsipeng Bantugan at ito ay nagkaroon ng malubhang sakit
at ito ang naging dahilan ng kanyang pagkamatay . Si prinsipeng Bantugan ay namatay sa pintuan ng kaharian na nasa
pagitan ng dalawang dagat . si haring Rito at ang kanyang kapatid na babaeng si prinsesa Datimbang ay naguguluhan
dahil hindi nila kilala ang namatay na si prinsipeng Bantugan. Kaya ang mga ito ay tumawag sa mga Pulo ng mga
tagapayo habang tinitingnan ang namatay na si prinsipeng Bantugan . May isang ibon ang pumasok at ang ibon na ito ay
isang Loro at sinabe ng Loro na ang namatay na yan ay si prinsipe bantugan na nagmula sa Bumbaran at agad itong
binalita ng loro sa haring Madali .

Nang mabalitaan ni haring Madali ang nangyare kay prinsipeng Bantugan siya ay nalungkot at ito ay agad na pumunta sa
langit upang bawiin ang kaluluwa ng prinsipe . Habang dala ng hari ang kaluluwa ng prinsipe, dala naman ng prinsesa
Datimbang ang katawan ng prinsipe sa Bumbaran . Doon pinagsanib ang kaluluwa at katawan ni prinsipe Bantugan .
Dun muling nabuhay ang prinsipe Bantugan . Dahil nabuhay muli ang prinsipe ay nagdiwang ang kaharian ng Bumbaran
.

Nang mabalitaan ng kaharian ng Miskoyaw ang nangyari kay prinsipe Bantugan nilosob agad nito ang kaharian ng
Bumbaran . Lumaban si prinsipe Bantugan sa mga lumusob sa kanilang kaharian ngunit dahil mahina pa siya dahil sa
kakabuhay nya lang . Siya ay nabihag at nahule ng mga lumusob sa kanilang kaharian at dinala siya ng mga ito. Si
prinsipe Bantugan ay ginapos, ngunit ng magbalik ang kanyang lakas agad niya nilagot ang pagkakagapos sa kanya .
Dun niya nilusob ang kaharian ng Miskoyaw . Niligtas niya ang kanilang kaharian sa kamay ng kaharian Miskoyaw at
naligtas naman niya ng ligtas ang kanilang kaharian . Nang maligtas niya ang kanilang kaharian, tinuloy nila ang kanilang
pagdiriwang. dun na nagsimula na mawala ang pagkaingit ni haring Madali sa kanyang kapatid na prinsipeng Bantugan.
at dahil sa nangyareng iyon dinalaw niya ang lahat ng prinsesang kanyang kapitan at ito ay kanyang pinakakasalan at
inuuwe sa kanilang kaharian. Buong puso naman itong tinatangap ng haring Madali . Dun na namuhay si Prinsipeng
Bantugan ng mapayapa at maligaya.

ULLALIM
Ang kwento ay nagsimula ng nakatakda ng ikasal sina Ya-u at Dulaw at makapulot ng nganga o owa (na siyang tawag
ng mga taga-Kalinga). Ang magkasintahan ay nakumbida sa isang pistahan sa Madogyaya. Nang sila ay nasa Madogyaya
na, ay naakit ang pansin ni Dulaw kay Duliyaw ng Dulawon. Inakit ni Dulaw si Dulliyaw hanggang si Dulliyaw ay
magkagusto sa kanya. Sa pagplaplano na ligawan ni Dulliyaw si Dulaw ay naisipan nitong painumin ng alak si Ya-u
hanggang sa ito ay malasing. Habang si Ya-u ay natutulog sa ibang bahay ay saka niligawan ni Dulliyaw si Dulaw.
Pinakain nito ang babae ng nganga at sinabi niya sa babae na sa pamamagitan ng pagtanggap niya ng nganga ay ibig
sabihin na tinatanggap na niya ang pag-ibig na kanyang iniaalay. Bago siya umalis ay sinabi niya sa babae na siya ay
babalik kinabukasan. Naiwan na nag-iisip ang dalaga.
Kinabukasan sa kalagitnaan ng gabi ay dumating si Dulliyaw sa bahay nina Dulaw.Habang sila ay kumakain na
nganga,sinabi nito sa babae na siya ay nagpunta roon upang isama ng umuwi ang dalaga sa kanilang bahay.Nagulat si
Dulaw sa winika ng lalaki.Iyon lamang ang nagkagulo na .Ang mga tao sa nayon ay nangagising.Sa pagtakas nlia ay
nakasalubong sila ng isang lalaki na may daladalang palakol at balak silang patayin.Bago sila maabutan ng lalaki ay naka
akyat na si Dulliyaw sa isang puno upang tumakas.Samantala walang makapangahas na siya ay lusubin kaya
nakapagpasiya si Ya-u na tawagin ang mga sundalong kastila ng sakbawan.
At noon nga si Guwela na kumander ng Garison ay umakyat sa kataasan ng Kalinga na kasama ang mga sundalo.I
niutos niya na dakpin si Dulliyaw na naka-upo parin sa puno.Napag-alaman niya na marami ang tutol sa ginawa niya kaya
wala na siyang lakas na lumaban nang siya ay posasan.Sa utos parin ni Guwela ay dinakip ng mga sundalo si Dulaw.At
silang dalawa ay nakulong sa sakbawan.
Makalipas ang tatlong taon na pagkakabilanggo,sila ay naging payat.Humingi si Dulaw ng nganga kay Dulliyaw.Kinuha
ni Dulliyaw ang huling nganga sa bag at ito'y kanyang pinagpirapiraso.Bago niya ito maibigay kay Dulaw ay bigla na
lamang itong nawala.
Samantala sa pook ng Magobya ay naliligo si Dinanaw.Sa paliligo ni Dinanaw sa ilog ay napulot niya ang
nganga.Kinain niya ito ng walang alinlangan.
Matapos nguyain ni Dinanaw ang nganga ay bigla na lamang itong nagbuntis.Hanggang sa siya ay magsilang ng isang
malusog na lalaki at ito'y kanyang pinangalanang Banna.Tatlong taon na ang lumipas at si Banna ay nakipaglaro na sa
mga agta.Subalit siya'y madalas na tinutukso ng kaniyang mga kalaro.Sinasabi nila na kung siya raw ang tunay na si
Banna ay ibig sabihin na siya ay anak ni Dulliyaw na nakakulong sa sakbawan. Isinumbong niya ito sa kanyang ina ngunit
pinabulaanan ito ng kanyang ina.
Sa isang iglap,si Banna ay naging malakas at naghangad ng paghihiganti.Isang mahiwagang pangyayari ang nagdala kay
Banna pati ng kanyang mga kasama sa sakbawan.at doon ang kanyang pinatay si Dulaw.sinabi ng isang kasama ni Banna
kay Dulliyaw na si Banna ay kanyang anak.iyon lang at sila ay dalidaling sumakay sa isang bangka at sa isang iglap ay
nakarating sila sa pook ng Magobya.Sa bahay nina Banna ay sinabi niya kay Dinanaw na ang lalaking katabi niya ay ang
kanyang ama.pangiting sumagot si Dinanaw at sila|'y lumigaya
Mula noon ay nauso na ang kasalan sa kanilang pook.