ARALING PANLIPUNAN
maging kapakina-kinabang ang isang bagay.
YAMANG MINERAL
 YAMANG LUPA
- 200,000 sq. km.
- 25% kagubatan.
- Hitaw na materyales.
- Agricultural lang at disposal land (alienable).
 YAMANG GUBAT
- 50% Mindanao.
- Virgin Forest.
- Punong Kahoy (Narra).
- dipterocrap hardwood apitong – Philippine
Manogany.
 YAMANG TUBIG
- 1.67 milyon kilometro kwadrado.
- *R.A. 7160 – tourist attraction.
- kalinisan sa paligiran.
- Local government code.
- *R.A. 3931 – nagbabawal ng pagtatapon.
- *P.D. 948 – solidong bagay.
- *E.O. 54 – Pasig River Rehabilation
- R.A. - Republic Act.
- P.D. – Presidential Decree.
- E.O. – Executive Order.
 YAMANG MINERAL
- yaman na nakukuha sa ilalim ng lupa.
- *R.A. 7942 – an act instituting a new system of
mineral resources, exploration, development,
utilization and conservation.
 URI NG YAMANG MINERAL
- metal - halimbawa – ginto (gold), tanso (copper),
pilak (silver) , bakal (iron), nikel (nickel).
- di – metal – halimbawa – aluminyo (aluminum),
asbestos, limestone, clay, jade, marmol (marble),
asoge (mercury).
- petrolyo (petroleum), gas, karbon (carbon).
*Nonoc at Surigao Del Norte – Nikel.
*Zamboanga Del Sur, Camorines Norte, at
Davao Oriental – Bakal
*Benguet, Camorines Norte, at Masbate – ginto
*Sta. Cruz at Zambales – Jade
 YAMANG ENERHIYA
- uri ng lakas na ginagamit upang mapaandar at
 URI NG YAMANG ENERHIYA
- geothermal energy – init na nagmumula sa ilalim
ng lupa.
- hydroelectrical energy – buhat sa yamang tubig.
- solar energy –enerhiya na nagmumula sa init ng
araw.
- dendrothermal energy – enerhiya na mula sa
singaw ng nasusunog na kahoy.
- fossil fuels – wind energy
- wind energy – galling sa windmill sa
pamamagitan ng wind turbine.
YAMANG TAO
- lumiliha ng mga likas na yaman ng bansa upang
maging kapakinabangan ang mga ito.
 POPULASYON NG PILIPINAS
- Populasyon – ito ay tumutukoy sa bilang ng tao
na naninirahan sa isang lugar.
- Demograpiya - agham ng pag-aaral ng balangkas
ng populasyon.
- Demograper – tawag sa nag-aaral sa populasyon
ng bansa.
 FORMULAS
Population Growth Rate
Population (present) – Population (previous)
Population (previous year)
= ans X 100
= population growth rate
Mga Problemang Dulot ng Populasyon
- Pagkain, kalusugan, pabahay, hanapbuhay,
kaayusan, edukasyon.
Dependancy Ratio
Population(0-14 taon) + Population(65 taon pataas)
Bilang ng may trabaho+Walang hanapbuhay
= dependency ratio
Density Population – tumutukoy sa bilang ng tao
na naninirahan sa loob ng kilometro kwadrado.
Population Density
Number of People
Land Area
Simon Kuznets - ang malaking populasyon ay
siyang pinanggagalingan ng maraming lakas-
paggawa na mahalaga sa bansa.
 TEORYA UKOL SA POPULASYON
- Microeconomic Theory of Fertility
 - Pinagpapasiyahan ng mag-asawa kung dapat
ba o hindi dapat magdagdag ng anak.
- Demographic Transition Theory
- Ang teoryang ito ay naglalarawan ng birth at
death rate
Birth Rate – tumutukoy sa bilang ng mga taong
ipinapanganak
Death Rate – bilang ng mga taong namamatay
Malthusian Theory – gawa ni Thomas Robert
Malthus.
- Nagpapahayag na ang
populasyon ay mas mabilis lumaki kaysa sa supply
ng pagkain..
LAKAS PAGGAWA
- Ang lakas paggawa o labor force ay mga tao na
may edad 15 pataas na may sapat nang lakas,
kasanayan at maturity upang aktibong makilahok sa
mga gawaing pamproduksiyon ng bansa.
 MGA TAO SA LAKAS PAGGAWA
- Employed Person - Mga taong kasalukuyang
nagtatrabaho o naghahanapbuhay sa isang Gawain o
negosyo.
- Employment - Sitwasyon kung saan ang mga
lakas paggawa ay may mapapasukang trabaho.
- Employment Rate - Nagpapakita ng porsiyento
na may trabaho sa lakas-paggawa
- Unemployed - Manggagawa na walang
mapasukang trabaho kahit na may sapat na
kakayahan at edukasyon
- Underemployed - Manggagawa na may trabaho
ngunit hindi sapat, karamihan sa kanila ay
nagtatrabaho ng hindi naaayon sa kanilang pinag-
aralan.
Mga Uri ng Unemployment
- Frictional – ito ay nagaganap kapag ang
indibidwal ay lumipat ng trabaho mula sa ibang
trabaho
- Cyclical – nagaganap kapag may krisis sa
ekonomiya. Nagtatanggal ng trabahador
- Seasonal – nagaganap kapag pagkawala ng
trabaho bunga ng pagbabago ng panahon at okasyon
- Structural – nagaganap kapag ang manggagawa a
nawalan ng trabaho bunga ng pagliit ng industriya
sanhi ng makabagong teknolohiya at pagbabago sa
panlasa ng mga mamimili.
Inward Looking Policy
Ang important substitution ay kailangan upang
mapanatili ang mga prosesong pamproduksiyon
kahit na may kinakaharap na problema sa
pandaigdigang kalakalan
Labor Export
Maraming manggagawang Pilipino ang nahihikayat
na magtrabaho sa ibang bansa bunga ng kakulangan
at kawalan ng mapapasukang trabaho
Brain Drain
• Pagtatrabaho at paninirahan ng ating mga
manggagawang propesyonal sa ibang bansa
upang magamit ang kanilang kaalaman at
kasanayan sa trabaho
Brawn Brain
• Pagtatrabaho ng ating mga mangagawang
may kaalaman sa teknikal at bokasyonal sa
ibang bansa
Call Center Agents
 Labor Intensive Industries
o Industriya na nakasentro sa paggmit ng mga
manggagawa
 Capital Insentive Industries
o Industriya na nakasentro sa mga makinarya
sa paglikha ng mga produkto
John Maynard Keynes
- Ang pamahalaan ay may responsibilidad na
pagkalooban ng trabaho ang manggagawa
Aralin 4
Pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan
ng tao
PANGANGAILANGAN – mga bagay na kailangan
ng tao upang mabuhay.
 Halimbawa: pagkain, damit, at bahay
KAGUSTUHAN – naghahangad ng mga luho sa
buhay.Ang mga bagay na ito ay hindi kailangan
upang mabuhay.
*sinasabing‘No man is an Island” kaya normal sa
mga tao ang makipagkaibigan at makisalamuha sa
kapwa tao. Ito ang naglalarawan n gating relasyon
at pakikipag-ugnayan sa mga tao sa ating paligid.*
Mga salik na nakaiimpluwensiya sa
mgapangangailangan ng tao
 1. Edad – ang pangangailangan natin noong
tayo ay sanggol pa ay nagbabago habang
tayo ay nagkakaedad. Ang mga produkto at
serbisyo ng tao na binibili at ginagamit ay
nagkakaiba ayon sa edad.
2. Hanapbuhay – nagtatakda ng kanyang
pangangailangan. Naiimpluwesiyahan ng
hanapbuhay ang pagkain, pananamit, bahay
at pamumuhay ng isang tao.
3. Panlasa – bumibili ng mga produkto ayon
sa kanyang panlasa.
4. Edukasyon – pangagailangan ng tao bunga
ng natamong karunugan sa paaralan.
5. Kita - tinatangap ng tao kapalit ng
ginagawang serbisyo at produkto.
FILIPINO
TULA
- uri ng panitikan na nagbibigay diin sa ritmo,
tunog, paglalarawan at mga paraan ng pagbibigay
kahulugan sa mga salita.
- pagpapahayag ng magagandang kaisipan at
pananalita sa pamamagitan ng taludtod.
 URI NG TULA
- tulang liriko o damdamin
- nagtataglay ng mga karanasan, kaisipan,
guniguni, pangarap at iba’t ibang damdaming
maaaring madama ng may-akda o ng ibang tao.
- ito ay maikli.
- tulang pasalaysay
- naglalahad ng makukulay at mahahalagang
tagpo sa buhay tulad ng pag-ibig, pagkabigo, at
tagumpay.
- naglalahad din ito ng katapangan at
kagitingan ng mga bayani sa pagkikidigma.
- ang mga uri nito ay awit, epiko at kurido.
- tulang patnigan
- kabilang uring ito ang karagatan, duplo, at
balagtasan.
- tulang pantanghalan o padula
- tulad ito ng tulang patnigan, ang kakaiba nga
lamang, ito ay ibinibigkas ng kaniyang tauhan.
 ELEMENTO NG TULA
- tugma (rhyme) - pinag-isang tunog sa hulihan ng
mga taludtod.
- tugmang panitig at tugmang katinig.
- sukat (meter) - tumutukoy sa bilang ng pantig sa
bawat taludtod.
- saknong (stanza) - isang grupo ng salita sa loob
ng isang tula na may dalawa o higit pang taludtod.
- larawang diwa (imagery) - mga salitang
binabanggit sa tula na nag-iiwan ng malinaw at
tiyak na larawan sa isipan ng mambabasa.
- simbolismo (symbol) - salita sa tula na may
kahulugan sa manapuring isipan ng mambabasa.
- kariktan - paggamit ng pili, angkop at maririkit
nasalita. Nagbibigay ng pangkalahatang impresyon
sa bumabasa.
 MGA SANGKAP NG TULA
- paksa (kaisipang taglay ng tula) - mga
nabubuong kaalaman, mensahe, at saloobin ng isang
tao.
- talinghaga - lipon ng mga salitang may ibang
kahulugan.
- aliw – iw - tono o damdaming nakapaloob sa tula.
- persona - siya ang nagsasalita sa isang tula.
 MGA PAKSA NG TULA
- tulang makabayan
- tula ng pag-ibig
- tulang pangkalikasan
- tulang pastoralay
PANG –UKOL
- bahagi ng pananalita na ipinapahayag ang mga
ugnayan sa panahon o lawak o pagmamarka sa iba’t
ibang sermantikong pagganap.
Pang-ukol na “ng” – nagbibigay ng ugnayan sa
pagitan ng isang bahagi at isang kabuuuan.
Pang-ukol “sa” – inuukol ang isang bagay na
nakakabit at nakasuporta sa iba pang bagay.
Pang-ukol “ni/nina” – nagmamarka ng
pagmamay-ari o nagmamarka ng pansariling
pangalan.
Pang-ukol na “ayon sa” – ginagamit upang iukol
ang mga pananalitang tinuran ng isang may
kapangyarihan o isang sanggunian.
Pang-ukol na “para sa” – ginagamit upang
ipahiwatig ang gamit ng isang bagay.
PANG-ANGKOP
- mga katagang ginagamit upang maging maganda
ang pagbigkas ng dalawang salitang magkasunod.
“na” – kapag ang unang salita ay natatapos sa
katinig maliban sa “n”.
“-ng” – kapag ang unang salita ay natatapos sa
patinig.
“-g” – kapag ag unang salita ay nagtatapos sa titik
“n”.
DULA
- isang uri ng panitikan, na may katangiang di
nakikita sa ibang uri ng panitikan.
DALAWANG URI NG DULA
 Komedya
 Romansa
TRAHEDYA – isinasadula ng trahedya ang
pagkakasalungatan ng kasiglahan ng isang buhay
laban sa batas o hanggahan sa buhay.
KOMEDYA
Dalawang uri ng Komedya
- panunuyang komedya
- maromansa na komedya
Panunuyang Komedya – bininbigyang-pansin ang
mga taong mahilig humarang o humadlang sa
anumang gawain.
Maromansa na Komedya – binibigyang-pansin
ang dalawang nagmamahalang ating damdamin sa
kanilang pakikibaka sa mga manghahadlang sa
kanilang pagnanais na magkaisang loob.
NOBELA
- isang mahabang kwentong piksuon na binubuo ng
iba’t ibang kabanata.
URI NG NOBELA
- nobela ng tauhan – nagbibigay diin at halaga sa
mga pangangaisangan, kalagayan, at hangarin ng
mga tauhan.
- nobela ng kasaysayan – uri ng nobelang
humango ng material sa mga pangyayaring naganap
sa kasaysayan ng Pilipinas.
- nobela ng romansa – nobelang pumapaksa sa
pagibig.
- nobela ng pangyayari – uri ng nobelang
nagbibigay-diin sa mga pangyayari sa nobela.
- nobelang makabanghay – pagkabalangkas ng
mga pangyayari. Binibigyang-diin ang porma o
estilo ng pagkakalahad ng kuwento.
MGA SANGKOP NG NOBELA
 Nahahati sa kabanata.
 Madaming tauhan.
 Tunggalian.
 Maraming tagpuan.
MGA TUNGGALIAN SA NOBELA
- pisikal (tao laban sa kalikasan) – tumutukoy sa
tao laban sa element at puwersa ng kalikasan.
- panlipunan (tao laban sa kapwa tao) – ang
kaniyang problema o kasawian ay dulot ng iba o ng
bagay na may kaugnayan sa lipunan.
- panloob o sikolohikal (tao laban sa sarili) –
masasalamin ditto ang dalawang magkasalungat na
hangad o pananaw ng iisang tao.
HEALTH
Health - is the state of complete physical, mental,
and social well being
Community - is a group of people living in a large
place, sharing a common environment.
Community health - is the health status of a group
of people situated in the same geographical area.
Environment - it refers to all things, conditions,
and influences that affect the growth, health, and
progress of living and non-living things.
Environmental Health - consists of prevention and
control of disease, injury, and disability associated
with interactions between people and their
environment.
WHO - World Health Organization.
HEALTH PROBLEMS AND ISSUES
1. Improper Waste Disposal - waste improperly
disposed of contaminates the soil, air, and water.
This brings risks to humans, animals and plants.
2. Pollution - pollution is an adverse effect in the
environment brought about by pollutants. Pollutants
is a harmful substance, compound or energy.
Types of Pollution
A. Air Pollution - refers to the contamination of the
air that occurs when harmful gases, dust, and smoke
are mixed with the air in the atmosphere making it
dangerous to living things.
B. Water Pollution - refers to the contamination of
bodies of water usually by human activities which
negatively affect living things.
C. Land Pollution - is the contamination of the land
or soil by deposition of solid or liquid waste
materials.
3. Disease Control - in the Philippines, we have the
National Center for Disease Control and Prevention
under the Department of Health, which leads in
disease prevention and control toward healthy
families and communities.
4. Drug Abuse, Prevention and Control - drug
abuse refers to the habitual taking of addictive and
illegal drugs and substances.
5. Peace and Order - another determinant of a
healthy community is the presence of peace and
order. A peaceful and safe community encourages
businessman to invest resulting to economic
growth.
COMMUNITY PROBLEMS AND ISSUES
1. Illegal mining - illegal mining activities lead to
deforestation and loss of biodiversity in land and
aquatic resources.
2. Pesticide drift - Pesticide drift is the airborne
movement of pesticides from an area of application
to any unintended site. Drift can happen during
pesticide application, when droplets or dust travel
away from the target site. Pesticide drift can cause
accidental exposure to people, animals, plants and
property.
3. Deforestation - Clearing forests on a massive
scale results to the degradation of the quality of the
land. This can lead to soil degradation, decreased
natural resources, reduced clean air and water
supply, landslides, near extinction of rare animal
and plant species, and climate change.
4. Oil spill - Oil spill is a form of pollution where
oil and liquid petrol is released to the environment,
either on land, or an a body of water
5. Coral reef degradation - Coral reefs are home to
various marine life forms. Indirect damaging of
coral reefs include silting of reefs, pollution by
nutrients that leads to algal growth, overfishing, and
global warning which sickens and kills corals.
6. Climate change - Changes in the global climate
cause a variety of risks to our health, ranging from
altering patterns of infectious diseases to deaths in
extreme temperatures.
PREVENTION AND MANAGEMENT OF
ENVIRONMENTAL ISSUES
Solid waste management
Waste management is the
 Storage
 Collection
 Transport and handling
 Recycling
 Disposal and monitoring of waste materials
Zero waste management - An efficient way in
making the most of recycling, reducing waste, and
ensuring products are reused, repaired, or recycled
back into the environment and market.
The Goal of Zero Waste:
  Maximize recycling Components of Skill Related Fitness

 Minimize waste  Speed

 Agility
 Reduce consumption  Balance
 Coordination
 Ensure products are made to be reused,  Reaction Time
repaired, or recycled  Power
 Purchase sustainable products Warm Up Exercise – improves your performance
in physical activities. And helps your joint move
Community Recycling - Is a program supported by through their full range of motion.
citizens in a clean environment to contribute
improvement in the community. Types of Warm Up Exercise

Benefits of Recycling  Dynamic Stretching

 Static Stretching
 Recycling saves energy. Recycling materials
Cardio-respiratory Endurance – the ability of the
to produce products uses less energy
heart and lungs to absorb, transport, and utilize
compared from using raw materials. oxygen over an extended period of physical
 Recycling conserves natural resources. activities.
Reusing resources conserve resources. 3 Minute Step Test – to monitor the development
of a person’s aerobic fitness.
 Recycling protects the environment.
Curl Up Test – to assess the endurance of the
 Recycling has economic benefits. performer’s abdominal muscles.
PHYSICAL EDUCATION Zipper Test – to measure the flexibility and
mobility of the shoulder joint.
- is an educational course related to maintaining the
human body through exercises. SKILL RELATED FITNESS
PHYSICAL FITNESS – a state of health and well-  Hexagonal Obstacle
being and, more specifically, the ability to perform  Standing Stork Test
sports, occupations and daily activities.  Sargent Jump Test
 Ruler Drop Test
Physical Fitness Test – a test designed to measure  Shuttle Run Test
physical strength, agility, endurance and etc.
Components of Physical Fitness – health-related
CLED
fitness and skill-related fitness. CHRISTIAN DISCIPLESHIP – means following
Jesus Christ.
- Health Related Fitness – improve over-all body
condition and well-being, it helps the body to APOSTLE – the one who is sent to complete
perform more efficiently. Christ’s mission.
Components of Health Related Fitness Task of the Apostles – is to continue Jesus’
mission.
 Cardiovascular Fitness
 Body Composition How can we be a disciple of Christ?
 Flexibility
 Muscular Strength  Recognize the master
 Muscular Endurance  Come to Jesus
 Follow Jesus
- Skill Related Fitness – the ability to achieve a
high level of performance in games. GIFTS OF THE HOLY SPIRIT
  Wisdom – a gift that allows us to Encyclical – a letter addressed by the Pope to the
understand things from God. bishops and to all the faithful.
 Understanding – we gain a certitude about
our beliefs that moves beyond faith. Mozzeta – a short cape with a hood, worn by the
 Counsel – also known as “Gift of the Right pope, cardinals, and other Church leaders.
Judgement”. We choose to judge how best to Pectoral Cross – a cross worn on a long chain
act. around the neck so that it rests on the chest.
 Fortitude – also known as “Gift of
Courage”. No longer afraid to stand up for
God.
 Knowledge – allows a person to understand
the meaning and purpose of God for him and
to live up to His meaning.
 Piety - tasks that willingness beyond a sense
of glory, so that we desire to worship God
and to serve Him out of love.
 Fear of the Lord – understands the
greatness and awesomeness of the Lord.
POPE PETER – the first pope.
- successor of Jesus Christ.
POPE FRANCIS – 266th successor of Peter.
APOSTOLIC NUNCIO – assistant of the pope.
Pope--Cardinal--Bishop--Priest--Deacon--Lay
People
College of Cardinals – where cardinals choose the
new pope.
Arch Bishop – assistant of the bishop.
Two Types of Priests
- Diocesan priest – parish (church).
- Missionary priest – help others.
Deacon – assistant of the priest.
- training to be priests.
Lay People – the faithful.
Gabriele Giordano Caccia – the apostolic nuncio
of the Philippines.
Enrique V. Macaraeg – the bishop of Tarlac.
The 4 Cardinals of the Philippines
 Fr. Gaudencio Rosales
 Fr. Jose Tomas Sanchez
 Fr. Luis Antonio Tagle
 Fr. Orlando Quevedo