BAB 2:

POTRET HUBUNGAN ETNIK

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
HASIL PEMBELAJARAN
• Memahami sejarah pembentukan masyarakat plural di Malaysia.
• Mengenal pasti teori-teori hubungan etnik.
• Menjelaskan konsep-konsep hubungan etnik dan aplikasinya di
Malaysia.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
ISI KANDUNGAN
1. Pengenalan
2. Kesultanan Melayu Melaka – Lambang Pertemuan Masyarakat Pelbagai Etnik
3. Pembentukan Masyarakat Majmuk Era Kolonialisme British
4. Fokus Hubungan Etnik
5. Kerangka Teori
6. Kerangka Konseptual
7. Meneliti Konsep Ras dan Etnik di Malaysia
8. Budaya
9. Konsep Prejudis, Stereotaip dan Diskriminasi
10. Konsep-konsep Tahap Hubungan Etnik
11. Kesimpulan

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
1. PENGENALAN
• Bab ini membincangkan:
• Sejarah pembentukan masyarakat berbilang etnik di Malaysia:
• Zaman Kesultanan Melayu Melaka.
• Zaman kolonial Inggeris.
• Teori dan konsep penting dalam memahami kepelbagaian etnik.
• Mengaplikasi konsep ras dan etnik dalam memahami kepelbagaian
etnik di Malaysia.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
2. KESULTANAN MELAYU MELAKA – LAMBANG
PERTEMUAN MASYARAKAT PELBAGAI ETNIK
• Kehebatan empayar Melayu Melaka menjadi tempat pertemuan
pedagang dari seluruh dunia dan digelar sebagai The Venice of the
East.
• Zaman keagungan Melaka boleh dilihat dari segi:

Pemerintahan Perdagangan Kependudukan Kebudayaan

• Perlembagaan Melaka • Sistem pentadbiran • Proses penghijrahan • Mempunyai pluralisme
berdasarkan ajaran Islam pelabuhan yang cekap berlaku secara semulajadi budaya kerana kehadiran
• Pegawai istana terdiri dari pedagang dari pelbagai
pelbagai bangsa pelosok dunia

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
3. PEMBENTUKAN MASYARAKAT MAJMUK
ERA KOLONIALISME INGGERIS
• Kedatangan British ke alam Melayu berlandaskan serampang tiga mata, iaitu
keagamaan, kekayaan dan kemegahan.
• Namun begitu, mereka membawa fahaman pemisahan antara Negara dan
agama; British menguasai pentadbiran Negara manakala hal ehwal Islam dan
adat istiadat Melayu di bawah pengawasan Sultan.
• Dalam kuasa pentadbiran, British melakukan pengagihan kuasa antara tiga
unsur penting iaitu Eksekutif, Kehakiman dan Perundangan.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
• Perubahan komposisi penduduk Tanah Melayu:
• Sebelum tahun 1848 → hampir kesemuanya orang Melayu.
• Kemasukan besar-besaran orang Cina pada pertengahan abad ke-19 → bekerja di
lombong bijih timah.
• Kemasukan besar-besaran orang India pada awal abad ke-20 → bekerja di ladang-ladang
getah.
• Menjelang tahun 1931, jumlah penduduk bukan Melayu melebihi penduduk Melayu.
• Kewujudan penduduk pelbagai kaum.
• Mengekalkan budaya masing-masing.
• Pengasingan dari segi ruang fizikal dan ekonomi → pengenalan kaum berdasarkan
kegiatan ekonomi masing-masing.
• Hasilnya → masyarakat majmuk (plural society).

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
• Apa itu masyarakat majmuk?
• Mula dikemukakan oleh J.S. Furnivall (1948)
• Furnivall menyatakan bahawa “masyarakat majmuk” ialah
campuran berbagai kelompok manusia namun mempunyai satu
set nilai yang dipersetujui oleh anggota masyarakat sebagai satu
cara untuk memandu tingkah laku sosial mereka.
• Namun, bagi Smith (1965), masyarakat majmuk terbentuk atas
dasar konflik dan paksaan, bukannya dasar nilai bersama.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
4. FOKUS HUBUNGAN ETNIK
• Setiap etnik terikat kepada sentimen primordial (kesetiaan dan ikatan
kepada kelompok sendiri)
• Ini menyebabkan ramai yang bersikap stereotaip dan prejudis
terhadap masyarakat etnik yang lain.
• Oleh yang demikian, persoalan asas dalam hubungan etnik adalah
untuk melihat pemahaman individu terhadap kumpulan etnik yang
lain.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
• Konsep asas hubungan etnik merangkumi masyarakat, institusi dan
tahap-tahapnya.
• Masyarakat merujuk kepada sekumpulan manusia yang berkongsi
budaya yang sama, menduduki sebuah Kawasan yang khas dan
merasai kewujudan mereka sebagai satu entiti yang bersatu padu dan
berbeza dengan yang lain.
• Institusi merupakan praktis yang mengawal pelbagai aktiviti sosial
dan membentuk kehidupan sosial. Contohnya institusi perkahwinan,
Pendidikan, ritual keagamaan dan kerajaan. Institusi dan masyarakat
adalah saling berkait antara satu sama lain.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
• Masyarakat terbahagi kepada beberapa tahap:
• Tahap keluarga – unit yang terdiri daripada sekumpulan orang dalam
bilangan yang kecil dan berhubung rapat antara satu sama lain.
• Tahap komuniti – merujuk kepada kumpulan manusia yang mempunyai
sifat-sifat yang serupa dan tinggal di suatu daerah atau negara.
• Tahap negara bangsa – menjadi ahli kepada satu unit yang lebih besar,
individu mempunyai hak kerakyatan, tanggungjawab sebagai
warganegara dan identiti nasional.
• Tahap global – hubungan antara satu negara bangsa dengan negara
bangsa yang lain.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
5. KERANGKA TEORI
• Dalam memahami konsep hubungan etnik, ia dilihat dari konsep
sosiologi, psikologi, sosial dan sains kemasyarakatan.
• Konsep ini dilihat dari pelbagai teori:
Teori
Teori Ekologi Teori Freudian Teori Kelas Masyarakat
Majmuk

Teori Teori Sistem

Teori Pasaran Teori Pilihan
Pertukaran Ekologikal
Buruh Terpisah Rasional
Sosial Bronfenbrenner

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 • Park (1950) merupakan antara sarjana sosiologi yang terawal
Teori Ekologi membincangkan persoalan hubungan ras.
• Penghijrahan membawa bersama pengkelasan ras mengikut warna kulit.

Teori Freudian • Konsep prejudis adalah satu sikap mempertahankan hak.

Struktur • Individu bertindak mengikut kepentingan yang akan diterima namun

dikawal oleh hukuman dan denda.
Fungsionalisme
NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
Teori Kelas • Cox (1948) mendapati masalah hubungan ras dan etnik di Amerika
adalah berkaitan dengan persoalan kelas dan sistem kasta.

Teori • Furnivall (1948) dan Smith (1965): wujudnya banyak masyarakat

majmuk namun tidak bergabung kerana berpegang kepada agama,
Masyarakat kebudayaan, bahasa, idea dan cara hidupnya sendiri.
• Kuper (1974) menyatakan bahawa sekiranya konflik terjadi di dalam
Majmuk masyarakat majmuk, konflik dilihat berdasarkan perbezaan ras.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 • Meneliti realiti sosial dengan cara
Teori melihat tingkah laku manusia di
peringkat individu dan kumpulan.
Pilihan • Individu mempunyai matlamat
Rasional berbeza dan bertindak mengikut
ganjaran.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 • Dipelopori oleh Bronfenbrenner (1986)
• Percaya bahawa perkembangan manusia
Teori Sistem dipengaruhi oleh sistem atau budaya di
Ekologikal sekeliling.
Bronfenbrenner • Persekitaran tersebut terbahagi kepada
sistem mikrosistem, mesosistem,
ekosistem, makrosistem dan kronosistem.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
Mikrosistem: Mesosistem: Eksosistem:
• Melibatkan persekitaran • Perhubungan antara • Persekitaran sahaja tidak
terdekat. mikrosistem dengan mempengaruhi kesan kepada
mikrosistem yang lain. seseorang, tetapi ditambah
dengan pengalaman.

Makrosistem: Kronosistem:
• Perkembangan individu • Perubahan keadaan dalam
dipengaruhi oleh norma- suatu tempoh masa.
norma, nilai dan amalan
masyarakat.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
6. KERANGKA KONSEPTUAL
• Dalam bidang pengkajian etnik, penggunaan konsep etnik dan ras
sering disalahertikan kerana ia mempunyai definisi berbeza.
Kumpulan manusia yang terdiri daripada lelaki dan
perempuan yang berkongsi ciri-ciri biologi yang tersendiri.

Kategori: Caucasoid, Mongoloid, Negroid dan Australoid (berbeza

mengikut fizikal seperti warna kulit, rambut dan rupa bentuk)
Ras
Perbezaan tersebut menyebabkan berlakunya prasangka
dan diskriminasi.

Menyebabkan ideologi rasisme: pandangan, pemikiran atau kepercayaan

negatif oleh sesuatu kelompok social terhadap kelompok yang lain.
NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Warisan sosiobudaya seseorang / Sekelompok manusia yang mengamalkan budaya
termasuk adat resam, bahasa, agama yang seragam dan berasal daripada nenek moyang
yang sama.
Etnik
Menyebabkan ideologi etnosentrisme: kepercayaan atau rasa bangga yang wujud di
kalangan anggota sesebuah kelompok etnik budaya dan etnisiti mereka adalah lebih baik
berbanding etnik lain.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
7. BUDAYA
• Definisi budaya: Satu sistem pemahaman dan kelakuan yang diwarisi
daripada satu generasi kepada satu generasi yang lain
• Ciri-ciri budaya:
Meliputi semua adat, Budaya sentiasa
Memberikan identiti
nilai dan tradisi yang berubah dan saling
kepada sesuatu
dipelajari dari bergantung kepada
kelompok masyarakat
persekitarannya persekitarannya

Ia perlu dikongsi,
Interaksi dapat
bersifat sejagat, diwarisi
mengubah sesuatu
dan mempunyai unsur
budaya
simbolik

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
8. MENELITI KONSEP RAS DAN ETNIK DI
MALAYSIA
• Kedua-dua konsep ras dan etnik sering bertindih dan maknanya kabur.
• Ia menunjukkan seseorang tidak boleh dilabelkan berdasarkan ciri-ciri
fizikal atau warisan kebudayaan dan nenek moyangnya.
• Di Malaysia, konsep ras dan etnik adalah berteraskan konsep permeable
ethnicity dan canopy ethnicity iaitu hubungan silang kumpulan yang
menyebabkan ciri-ciri kumpulan pinjam-meminjam hingga terbina integrasi
budaya dan sosial antara satu etnik dengan etnik lain.
• Walaupun begitu, setiap kumpulan etnik mempunyai kekuatan dan
keunikan masing-masing dalam pelbagai aspek kebudayaan dan
sosioekonomi.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
• Satu konsep penting yang berkaitan dengan konsep ras ialah rasisme.
Menurut Hutges et.al (2002), konsep ini boleh wujud pada dua tahap;
individu dan institusi.
• Rasisme tahap individu: Kepercayaan bahawa ada ras tertentu
yang berstatus lebih unggul dan lebih rendah.
• Rasisme tahap institusi: Dasar pelaksanaan bersifat diskriminas
dan akhirnya mewujudkan kesan ketidaksamaan kepada ras yang
berlainan.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
9. Konsep Stereotaip, Prejudis dan Diskriminasi

Stereotaip ialah gambaran berlebih-

lebihan tentang sesuatu perlakuan
Kenyataan-kenyataan umum yang
baik atau buruk yang ditujukan kepada
negatif terhadap sesuatu etnik dan ia
sesuatu etnik oleh etnik lain. Ini
dinyatakan secara terang-terangan.
terhasil apabila berlaku pertembungan
STEREOTAIP

dua atau lebih komuniti etnik.

Ini kerana fahaman stereotaip akan

menjadikan sesuatu etnik itu akan
Fahaman stereotaip ini akan
memandang rendah kepada etnik lain
menimbulkan perasaan yang negatif
dan seterusnya membawa implikasi
dalam kalangan masyarakat khususnya
kepada terbatasnya interaksi antara
masyarakat majmuk di Malaysia.
etnik dan menimbulkan semangat
perkauman yang menebal.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
PREJUDIS / PRASANGKA
Prejudis ditakrif sebagai tanggapan
negatif yang tersemat di dalam hati
seseorang atau satu kelompok etnik, yang
sering tidak diluahkan secara terbuka,
mengenai ahli atau kelompok etnik lain.
Prejudis antara etnik berlaku apabila
sesebuah etnik memandang negatif akan
etnik lain. Mengubah prejudis yang tinggi
terhadap sesebuah etnik lain adalah
sukar walaupun fakta yang kukuh
diberikan bagi membuktikan bahawa
pemahaman tersebut adalah salah.
NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
Selalunya pandangan ini adalah tidak
berasaskan maklumat yang jelas, tepat
atau mencukupi. Apabila prejudis
disuarakan, ini menjadi stereotaip.
Prejudis yang wujud biasanya berasaskan
sokongan yang aktif daripada masyarakat
sekeliling. Melalui proses sosialisasi, sikap
prejudis disalurkan dari satu generasi
kepada satu generasi lain. Kesan sikap
prejudis semakin mudah dilihat apabila
berlaku persaingan bagi mendapatkan
sesuatu yang terhad sama ada dari aspek
politik, ekonomi sosial dan sebagainya.
 Diskriminasi ditakrifkan sebagai
pandangan, pemikiran dan
kepercayaan negatif oleh seseorang
atau sekelompok etnik terhadap
anggota atau kelompok etnik lain
DISKRIMINASI
yang mempengaruhi perilaku pihak
yang berpandangan negatif.
Diskriminasi merupakan hasil
terjemahan daripada prasangka
yang ada pada sesuatu etnik.
NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
Ringkasnya, diskriminasi adalah
perbuatan membezakan seseorang
individu atau sesuatu kelompok
etnik lain berasaskan ciri-ciri etnik
semata-mata.
Ini semakin mudah berlaku
terutama apabila wujud prejudis
dan stereotaip dalam sesebuah
masyarakat, sama ada di peringkat
individu ataupun kumpulan etnik.
• Diskriminasi berkait rapat dengan prasangka.
• Prasangka boleh wujud tanpa diskriminasi.
• Diskriminasi boleh wujud tanpa prasangka.
• Diskriminasi boleh menjadi salah satu sebab wujudnya prasangka.
• Prasangka dan diskriminasi lazimnya saling menguatkan antara
satu sama lain.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
9. KONSEP TAHAP HUBUNGAN ETNIK

Amalgamasi
Asimilasi
Akulturasi
Akomodasi
Segregasi

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Ia berlaku kerana:
Satu proses sosial yang
menyebabkan individu atau • Budaya
kumpulan sosial tertentu • Ras
• Agama
dipisahkan atau diasingkan
• Kelas sosial
dengan individu atau kumpulan
SEGREGASI

• Adat resam
sosial lain. • Sistem persekolahan

Contoh segregasi secara rela

adalah kerana ingin menentang
Boleh terjadi secara rela atau asimilasi.
tanpa rela
Contoh segregasi secara tidak
rela adalah ketika zaman British.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Proses yang menyebabkan Menyebabkan setiap
setiap kumpulan etnik sedar kumpulan etnik
serta menghormati norma menyesuaikan diri dalam
dan nilai kumpulan etnik lain keadaan yang pelbagai
AKOMODASI

yng wujud dalam sesebuah budaya supaya dapat hidup

masyarakat. harmoni.

Konsep ini diamalkan di

Malaysia

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Satu proses penerimaan
unsur kebudayaan dalam
kalangan individu atau Ia seakan proses pinjam-
kelompok daripada sesuatu meminjam.
AKULTURASI

kebudayaan lain yang

berbeza.

Tidak menyebabkan Contohnya, pemakaian baju

kehilangan identiti asal kurung dalam kalangan
masyarakat penerima. perempuan bukan Melayu.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Boleh didefiniasikan sebagai
Satu proses apabila kumpulan
proses pencantuman dan
minoriti atau kumpulan etnik
penyatuan antara kumpulan
yang baharu mengamalkan
etnik berlainan budaya sehingga
budaya dan identiti kumpulan
terbentuk satu kelompok
majoriti untuk mengurangkan
kebudayaah dan identity yang
ASIMILASI

batas etniknya.
sama.

Proses asimilasi hanya berlaku

apabila terdapatnya interaksi
yang erat antara kumpulan dan
kesanggupan etnik minoriti Contohnya, Baba dan Nyonya.
menghilangkan identiti mereka
dan menerima identiti
kumpulan majoriti.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
 Satu proses yang terjadi
Konsep yang merujuk
apabila budaya atau ras
kepada proses
bercampur untuk
penyatuan etnik dari
AMALGAMASI

membentuk jenis
segi biologi.
budaya dan ras baharu.

Caranya adalah dengan Ia memakan masa yang

terjadinya perkahwinan lama dan biasanya
campur antara melalui beberapa
kumpulan etnik. generasi.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
Proses integrasi dan tahap penerimaan di dalam masyarakat

Amalgamasi
Asimilasi
Akulturasi
Akomodasi
Segregasi

Rendah Tinggi

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
11. KESIMPULAN
• Pemahaman terhadap takrif konsep dapat menyedarkan individu
untuk membetulkan kelakuan diri sendiri supaya pandangan dan
pemikiran sempit tidak diwarisi oleh generasi muda.
• Perhubungan etnik yang baik di Malaysia hanya wujud kerana saling
menghormati perbezaan nilai atau adat. Dan ia telah diamalkan sejak
dahulu lagi.
• Justeru itu, perpaduan kaum yang telah dibina sejak dahulu lagi perlu
dipertahankan agar kita sentiasa hidup dalam keadaan harmoni.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019
LATIHAN
• Terangkan konsep streotaip, prejudis serta diskriminasi. Berikan
contoh-contoh yang sesuai melalui tiga konsep ini di dalam konteks
Malaysia hari ini.

NurulFarhanahMohdNasir_UCSIUni_May2019