Professional Documents
Culture Documents
Aralingpanlipunangrade10q1 170604074428
Aralingpanlipunangrade10q1 170604074428
Unang Markahan
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-Ekonomiya
Kontemporaryong Isyu
Ang kontemporaryong isyu ay tumutukoy sa anumang pangyayari, ideya,
opinyon, o paksa sa kahit anong larangang may kaugnayan sa kasalukuyang
panahon.
Ito ay sumasaklaw sa kahit anong interes ng mga tao
Kasabay o kapanahon.
Halimbawa:
Halimbawa:
Isa sa mga gustong muling ipatupad ng bagong presidente ng Pilipinas ay ang death
penalty. Dahil ito ay mainit na isyu sa pagitan ng human rights advocates at ng death
penalty supporters, maaaring magkaroon ng debate ang mga estudyante ukol dito.
Maaaring hatiin ang klase sa pro at anti. Mahalaga ang paggabay ng guro sa maselang
usaping ito.
Pagnilayan
Ikaw ay bahagi ng masalimuot na lipunan. Gaano ka kamulat sa mga kontemporaryong
isyu? Paano mo pa pauunlarin ang iyong kamalayan sa mga nangyayari sa paligid?
Dagdag Kaalaman
Ang mga kontemporaryong isyu ay hindi lamang limitado sa mga pangkasalukuyang
isyu o usapin. Kabilang din ang mga napag-usapan na noon subalit buhay pa rin
hanggang ngayon.
Mahahalagang Kaalaman
Ang kontemporaryong isyu ay tumutukoy sa anumang pangyayari, ideya,
opinion, o paksa sa kahit anong larangan na may kaugnayan sa kasalukuyang
panahon.
Ang mga kontemporaryong isyung ay maaaring panlipunan, pangkalusugan,
pangkapaligiran, pangkalakalan, at marami pang saklaw.
Sa konteksto ng pag-aaral, ang pagtuturo ng mga katotohanan, kaisipan, at
impormasyon tungkol sa mundo, bansa, gobyerno, ideolohiya, kasaysayan, mga
pangyayaring lokal, at iba pa ay nangangailangan ng malalim na pagdukal at
aktibong partisipasyon..
Ang pagkakaroon ng kamalayan sa mga kontemporaryong isyu sa lipunan at
daigdig ay makakatulong sa paglinang ng kritikal at malawakang kaisipan.
Speaking before military personnel from the Philippine Navy celebrating its 119th
founding anniversary, Duterte said that so-called ISIS did not have much support to
local Islamist groups as the government was able to stanch the supply of money from
the Middle East.
The president said that drug money had been used to support terrorist activities in the
Philippines, even claiming that Marawi City, the scene of deadly clashes that left 89
militants, 21 soldiers and 19 civilians dead, had turned into a center of
methamphetamine, locally known as shabu, production.
“There was a time until now that the terrorism activities in the Philippines is funded and
fueled by drug money. Alam namin na walang masyadong tulong ang ISIS sa Middle
East. Nakukuha naming yung pinapadala nila by just examining papers,” the president
said as he admitted that deaths were to be expected in any war, including the war on
drugs.
He said that as Manila launched a deadly crackdown on illegal drugs many producers of
illicit narcotics turned to terrorist groups for protection.
“And for all — lahat — Christians and the Moro, who were into shabu sought sanctuary
amongst the terrorists for protection and to ensure the success of their business. So
much so that even Manila was already flooded, and we have to put an apparatus to stop
it,” he said.
The Philippine drug war has claimed between 7,000 to 9,000 lives, according to human
rights groups and government critics. The Philippine National Police, however, disputes
this and says that this number is inflated. It pegs the number of deaths related to the
war on drugs at around 4,000.
The chief executive said that he had been warning about the threats of ISIS to the
country and just last week admitted that ISIS had already arrived in the Philippines,
contradicting what the Philippine military was saying at that time that there were no ISIS
fighters in the country.
Duterte also admitted that the government had incurred “tremendous losses” in more
than a week of fighting between security forces and Maute and Abu Sayyaf fighters in
Marawi City. He said that this was expected considering that the soldiers were the
“invading force” and the militants had already set up their defenses.
“And in Marawi now, I’m sad to tell you that we have suffered tremendous losses.
Because we are the invading force, and they have been set up there for a long time
waiting for the soldiers of the republic to come,” he said.
The chief executive also said that the Philippine government was able to cut the supply
of support from the Middle East.
He said one of the recipients of the funding was Superintendent Maria Cristina Nobleza,
the former deputy regional director of the PNP crime laboratory in Davao City, who was
caught after she allegedly tried to help one Abu Sayyaf fighter in Bohol escape. The
president said that Nobleza was an active player in the terrorism business of the group.
PNP Director General Ronald Dela Rosa said at that time that Nobleza was caught
“sleeping with the enemy.”
“And one of those who was the recipient of a huge amount is a member of the
Philippine National Police. Yung si Nobleza. She was not only in cahoots, but she was
an active player in the terrorism business. She was the one who was apprehended in
Bohol when she tried to extricate the remaining Abu Sayyaf who were on the run at the
time,” the chief executive said.
The president said that the “nonchalant” attitude of Filipinos was partly to blame for the
terrorist problems in Mindanao and in other parts of the country.
Duterte placed Mindanao under martial law Tuesday last week following the foiled
attempt of Philippine security forces to arrest Isnilon Hapilon, a subleader of the
notorious Abu Sayyaf, and other leaders of the Maute group of bandits.
Clashes ensued between the two groups as the Islamist militants holed themselves up
in parts of the city, leading to street-to-street combats
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya, Araling Panlipunan - Grade 10
Iba't Ibang Uri ng Kalamidad sa Komunidad at Bansa: Pagbagyo, Pagbaha, at Storm
Surge
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:
Kalamidad
Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng
malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na tinatamaan
nito.
Ito ay bunga ng natural na proseso ng kalikasan, subalit may kinalaman din ang
mga tao sa madalas at sa hindi maipaliwanag na pagtama nito.
Ang pagdagsa ng maraming kalamidad ay maaring epekto ng climate change o
pagbabago ng klima.
Ilan sa mga halimbawa nito ay ang pagbagyo, pagbaha, storm surge,
paglindol, tsunami, pagputok ng bulkan, La Nino, at La Nina.
Iba’t ibang uri na ng kalamidad ang tumama sa Pilipinas. Labis na humahanga
sa mga Pilipino ang ibang lahi dahil sa kakayahan nitong makabangon agad
mula sa dagok ng matitinding kalamidad.
Ang bagyo ay ang namumuong sama ng panahon, may isang pabilog o spiral na
sistema ng marahas at malakas na hangin at may dalang mabigat na ulan,
karaniwang daan-daang kilometro o milya sa diyametro ang laki.
Kadalasang nabubuo ang bagyo sa gitna ng karagatan kung saan nagtatagpo
ang mainit at malamig na hangin. Ang mainit na hangin ay pumapailanlang dahil
sa init ng dagat at habang ito ay umaakyat, nagkakaroon ng Low Pressure Area
(LPA) sa paligid. Dahil sa low pressure na nabuo sa paligid, naaakit nito ang iba
pang malamig sa hangin sa ibang lugar hanggang sa ang malamig na hangin ay
iinit din at bubuo ng mga ulap.
Ang Pilipinas ay karaniwang nakararanas ng 20 bagyo kada taon. May apat na
uri ng pagbagyo depende sa bilis ng hangin. Ang PAGASA ang tumututok at
nagpapangalan ng bagyo sa Pilipinas at mauulit kada tatlong taon.
Ilan sa mga bagyong hindi malilimutan ng mga Pilipino ay ang mga bagyong
Ondoy (2009) at Yolanda (2013) na nagdulot ng matinding pinsala sa mga bayan
at lalawigang tinamaan nito
Bagyong Sendong.
Iba’t Ibang Uri ng Kalamidad: Pagbaha
Kaalinsabay ng malakas na pagbagyo at ng pag-iral ng hanging habagat ay ang
malawak at malubhang pagbaha sa iba’t ibang bahagi ng bansa.
Pagnilayan
Sa iyong palagay, natuto na ba ang mga Pilipino sa mga karanasan mula sa malalakas
na pagbagyo, pagbaha, at pagdaluyong-bagyo?
Mahahalagang Kaalaman
Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng
malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na tinatamaan
nito.
Ang Pilipinas ay isang kapuluang nakaharap sa Karagatang Pasipiko. Malaki ang
kinalaman ng lokasyon nito sa nararanasan nitong palagiang pagbagyo. Ang
bagyo ay ang namumuong sama ng panahon, may isang pabilog o spiral na
sistema ng marahas at malakas na hangin at may dalang mabigat na ulan,
karaniwang daan-daang kilometro o milya sa diyametro ang laki.
Kaalinsabay ng malakas na pagbagyo at ng pag-iral ng hanging habagat ay ang
malawak at malubhang pagbaha sa iba’t ibang bahagi ng bansa. Ang baha ay
ang umaapaw at tumataas na lebel ng tubig na dulot ng malakas at walang tigil
na pag-ulan sa komunidad.
Kahalubaybay pa rin ng malakas na pagbagyo ay ang pagdaluyong-bagyo.
Ang dalúyong-bagyo o storm surge ay ang hindi pangkaraniwang pagtaas ng
tubig sa dalampasigan habang papalapit ang bagyo sa baybayin. Nakaaapekto
sa tindi ng dalúyong-bagyo ang lalim at oryentasyon ng katubigan na dinaraanan
ng bagyo at ang tiyempo ng kati (mababa ang tubig sa dagat).
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:
[Lahat ng link na nakapaloob sa akdang ito ay magdadala sa'yo sa mga pahinang nasa
wikang Ingles, maliban kung nakasaad.]
Ilang araw matapos kinitil ng Sendong ang buhay ng 1,257 katao noong Disyembre
2011 at winasak ang mga tirahan at kabuhayan ng libu-libo, binaha naman ang mga
lalawigan ng Cebu, Davao, Bukidnon, Maguindanao, Compostela Valley, Negros, Leyte
at Aklan sa Katimugang Pilipinas. Isang matinding pagguho ng lupa naman ang
naganap noong Enero 2012 sa Pantukan, Mindanao, isang bayan na umaasa sa
pagmimina, kung saan 31 ang namatay at daan-daan ang nawawala.
Ayon kay Antonio J. Ledesma, SJ, Arsobispo ng bayan ng Cagayan de Oro, pagtotroso
at pagmimina ay dalawa sa mga sanhi ng nasabing delubyo:
Original Quote
Noong Enero 2009, nakaranas ang siyudad ng matinding pagbaha. Maraming
matatanda ang nagsabing nangyayari lang ang ganitong klaseng pagbaha sa loob ng
apatnapung taon. Subalit tatlong taon lang ang nakalipas, dumating ang mas malupit na
delubyong hatid ng Bagyong Sendong.
Sinisi naman ng blog na Dugo at Panulat [fil] ang pamahalaang Aquino, dahil hinayaan
nito ang pagtotroso at pagmimina ng ilang malalaking kompanya sa ating bansa:
Tinukoy naman ni Lisa Ito [fil] ang pagkasira sa mga natural na kagubatan upang
makapagtanim ang mga malalaking korporasyon ng mga pangunahing produktong
iniluluwas ng bansa:
Hindi naman pinalampas ng mga maka-kalikasang grupo na banggitin ang isang geo-
hazard na pag-aaral na ginawa ng Unibersidad ng PIlipinas, kung saan tinukoy ang
mga kakulangan ng gobyerno sa nangyaring trahedya ng Sendong. Ilang kabataang
aktibista ang bumatikos kay Pangulong Noynoy Aquino dahil hindi nito nilagdaan ang
P5 bilyong badyet na nakalaan sa paghahanda sa mga sakuna, na maari sanang
nagamit upang mabawasan ang dinulot ng pagbaha:
Original Quote
Paulit-ulit naming sinasabi na isang sakuna ang rehimeng Aquino, dahil hinayaan nitong
mangyari ang nakaambang na trahedya mula sa malalakas na pag-ulan: Una, dahil
tinanggal mismo ni Noynoy ang pondo sa pambansang badyet ng 2011 na nakalaan
sana sa paghahanda laban sa mga sakuna. Ni isang sentimo mula sa P5 bilyong
‘Calamity Fund’ ang nakarating sa Hilagang Mindanao, o kahit sa ibang rehiyon man sa
bansa. Pangalawa, dahil patuloy niyang sinusuportahan ang maramihan at ‘legal’ na
pagtotroso ng mga korporasyon.
Binasura naman ng Politika 2013 ang taktika ng mga publisista ng mga malalaking
kompanya na ilayo at iligaw ang usapin mula sa pagmimina at pagtotroso
Pag-aralan Natin!
Ang tsunami o mga seismic sea wave ay serye ng malalaking alon na nililikha
ng pangyayari sa ilalim ng dagat tulad ng paglindol, pagguho ng lupa, pagsabog
ng bulkan, o pagbagsak ng maliit na bulalakaw. Ito ay maaaring kumilos ng
daan-daang milya kada oras sa malawak na karagatan at humampas sa lupa
dala ang mga alon na umaabot ng 100 talampakan o higit pa.
Ang paghampas ng tsunami ay mapanganib din sa buhay, ari-arian, at
kabuhayan ng mga nakatira sa malapit sa dagat.
Naranasan ito sa Japan noong 2011 at nagdulot ng malaking pinsala.
Nangyari ang isang mapaminsalang tsunami sa Pilipinas noong 1994, sa pagitan
ng Batangas at Mindoro, kung saan umabot sa anim na metro ang taas ng mga
alon na dulot ng 7.1 magnitude na lindol sa ilalim ng dagat.
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:
Ano ang maaaring mangyari kapag pumutok ang bulkan at paano natin ito
mapaghahandaan?
Balikan Natin!
Kalamidad
Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng
malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na tinatamaan
nito.
Ito ay bunga ng natural na proseso ng kalikasan subalit may kinalaman din ang
mga tao sa madalas at sa hindi maipaliwanag na pagtama nito.
Ang pagdagsa ng maraming kalamidad ay maaring epekto ng climate change o
pagbabago ng klima.
Ilan sa mga halimbawa nito ay ang pagbagyo, pagbaha, storm surge,
paglindol, tsunami, pagputok ng bulkan, La Nino, at La Nina.
Pag-aralan Natin!
Iba’t Ibang Uri ng Kalamidad: Pagputok ng Bulkan
Ang Pilipinas ay nasa Pacific Ring of Fire kaya nakararanas ang bansa ng
palagiang seismic and volcanic activities. Nangyayari ang maraming mahihinang
paglindol dahil sa pagtatagpo ng mga pangunahing tectonic plates sa rehiyon.
Mabubuting Epekto
Ang mga abo at pyroclastic na materyal mula sa bulkan ay nakapagpapataba ng
lupa, mainam ito sa produksiyon ng mga pananim.
Ginagamit sa mga industriya ang mga materyal na galing sa bulkan tulad
ng perlite, pumice, at scoria pati na rin ang ibang mineral tulad ng borax at sulfur.
Kapag hindi na aktibo ang bulkan, nakukulong ang init upang makapagbigay
ng geothermal steam para sa produksiyon ng elektrisidad.
Pagnilayan
Gaano na kahanda ang mga Pilipino sa pagsabog ng bulkan?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Ano ang El Niño at La Niña? Bakit mga banta ito sa kaligtasan at kabuhayan ng
mga Pilipino?
Paano ang tamang paghahanda sa pagharap sa mga kalamidad gaya ng El Niño
at La Niña?
Balikan Natin!
Kalamidad
Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng
malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na tinatamaan
nito.
Ito ay bunga ng natural na proseso ng kalikasan subalit may kinalaman din ang
mga tao sa madalas at sa hindi maipaliwanag na pagtama nito.
Ang pagdagsa ng maraming kalamidad ay maaring epekto ng climate change o
pagbabago ng klima.
Ilan sa mga halimbawa nito ay ang pagbagyo, pagbaha, storm surge,
paglindol, tsunami, pagputok ng bulkan, El Niño, at La Niña.
El Niño
Ang El Niño ay ang hindi pangkaraniwang penomenon sa Gitna at Silangang
Equatorial Pacific.
Tumutukoy ito sa abnormal na pag-init ng temperatura sa ibabaw ng dagat na
nagdudulot ng kakaunting pag-ulan sa rehiyon.
Ang pagtama ng El Niño sa Pasipiko ay tuwing ikalawa hanggang ikasiyam na
taon. Karaniwang nag-uumpisa ito sa pagitan ng Disyembre hanggang Pebrero.
Kapag tumama na, tumatagal ito hanggang unang hati ng kasunod na taon; may
pagkakataong mas tumatagal pa ito.
Ang El Niño ay sinusundan ng La Niña.
La Niña
Ang La Niña ay kabaliktaran ng sitwasyon o kondisyon ng El Niño.
Tumutukoy ito sa abnormal na paglamig ng temperatura sa ibabaw ng dagat na
nagdudulot ng maraming pag-ulan sa rehiyon.
Sa Pilipinas, laging kakambal ng La Niña ang malalakas na pagbagyo, pag-ulan,
at pagbaha.
Ang kondisyon ng La Niña ay nagiging dahilan ng pagdami ng
bagyo (cyclone) sa Western Pacific.
Pag-aralan Natin!
Paghahanda para sa El Niño at La Niña
Hindi gaya ng ibang natural na kalamidad gaya ng pagbagyo, paglindol, o pagputok ng
bulkan, mas nababantayan at napaghahandaan ang pagdating ng El Niño at La Niña at
mas malilimitahan ang pinsalang maaari idulot.
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Pag-aralan Natin!
Mga Ahensiya ng Pamahalaan na Responsable sa Kaligtasan ng mga
Mamamayan
Isa-isahin natin ang mga kagawaran at ahensiyang responsable sa kaligtasan ng
mamamayan sa panahon ng kalamidad.
Nagbibigay ng mga ulat tungkol sa mga relief and rescue operation na ginagawa
kapag may kalamidad
Pag-aralan Natin!
Disiplina at Kooperasyon sa Panahon ng Kalamidad
Sa kasalukyan, maraming seminar na isinasagawa ang gobyerno at mga non-
governmental organization (NGO) upang magbigay-kaalaman kung paano
maging handa sa mga paparating na kalamidad.
Dahil sa mga karanasan, marami tayong napupulot na aral kung paano
maiiwasan o malilimitahan ang mga pinsala.
Naging mas alerto ang mga kagawaran at ahensiya. Marami na ring mga non-
governmental organization ang tumutulong sa paghahanda.
Ngunit lahat ng adhikain ng gobyerno, maging ng mga NGO ay hindi magiging
matagumpay kung hindi makikipagtulungan ang mga mamamayan.
Mahalaga ang kooperasyon at disiplina ng mga mamamayan bago, tuwing, at
pagkatapos ng kalamidad upang mapanatili ang kaligtasan at mapadali ang
pagpapatupad ng mga plano.
Sa disiplina at kooperasyon ng mga mamamayan, maraming buhay at ari-arian
ang maaaring mailigtas.
Pagnilayan
Gaano ka, sampu ng iyong pamilya, kahanda sa darating na mapaminsalang
kalamidad? Gaano kahanda ang Pilipinas kung sakaling dumating ang sinasabing “the
big one?”
Mahahalagang Kaalaman
Nakararanas ang Pilipinas ng iba't ibang uri ng kalamidad gaya ng pagbagyo,
pagbaha, abnormal na pagtaas ng tubig (storm surge), paglindol, tsunami,
pagputok ng bulkan, El Niño, at La Niña.
May mga kagawaran/ahensiya ng pamahalaan na responsable sa kaligtasan ng
mga mamamayan tulad ng:
o Philippine Atmospheric Geophysical and Astronomical Services
Administration (PAGASA),
o Philippine Institute of Volcanology and Seismology (PHIVOLCS),
o National Disaster Risk Reduction Management Council (NDRRMC),
o Department of Transportation and Communications (DOTC),
o Department of Science and Technology (DOST),
o Civil Aviation Authority of the Philippines (CAAP),
o Philippine Coast Guard (PCG),
o Philippine Information Agency (PIA),
o National Grid Corporation of the Philippines (NGCP), at
o Metropolitan Manila Development Authority (MMDA).
Mahalaga ang kooperasyon at disiplina ng mga mamamayan bago, tuwing, at
pagkatapos ng kalamidad upang mapanatili ang kaligtasan at mapadali ang
pagpapatupad ng mga plano.
Sa panahon ng kalamidad, maging kalmado at alerto. Manatiling may alam at
laging handa sa mga nangyayari sa paligid. Laging tumutok o makipag-ugnayan
sa mga ahensiya ng gobyerno.
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya, Araling Panlipunan - Grade 10
Climate Change: Aspektong Pulitikal, Pang-ekonomiya, at Panlipunan
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Pag-aralan Natin!
Climate Change
Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo.
Ang pagbabago ay naramdaman noong kalagitnaan ng ika-20 siglo at
nagpapatuloy. Iniuugnay ito sa paggamit ng fossil fuels.
Ang patuloy na paggamit ng fossil fuels ay naghahatid ng carbon dioxide at iba
pang greenhouse gases sa atmospera.
Ilan sa mga epekto ng climate change ay ang malubhang tagtuyot, matitinding
pagbagyo, pag-ulan, pagbaha, wildfires, heat waves, at iba pa.
Pag-aralan Natin!
Climate Change: Aspektong Panlipunan
Sa kabila ng mga nakalatag na polisiya tungkol sa climate change, tila hindi nito
natutugunan ang marami pang suliraning panlipunan.
Ang mga pansarili, pangkapaligiran, at panlipunang salik ay nakaiimpluwensiya
kung paanong ang mga pangyayaring may kinalaman sa klima ay nakaaapekto
sa kapakanan at kaligtasan ng mga tao.
Ang polisiya ng pakikibagay (adaptation policy) ay nakatuon sa mga personal na
salik (gaya ng kalusugan at edad), sa mga katangiang pangkapaligiran (gaya ng
pag-iwas sa baha), at sa panlipunang salik (gaya ng hindi pagkakapantay-pantay
ng kita, ang pagkakaroon ng social networks, at panlipunang katangian ng mga
kapitbahay).
Ang peligro ng mga tao sa climate change ay hindi lamang sa kung gaano
kahantad sa mga pagbaha o heatwaves, gayundin ang potensiyal na pagliit o
pagkawala ng kanilang kaligtasan mula sa mga pangyayari o kalamidad. Ang
panlipunang kahantaran (social vurnerability) ay ang kawalan ng abilidad ng mga
tao, samahan, at lipunan na malampasan ang negatibong epekto mula sa
napakaraming suliranin kinahaharap.
Mahahalagang Gawain:
A) Lumilikha ng mga bagong metodo para sa:
Mula 2003 hanggang 2030, ang buong mundo ay maaaring gumastos ng tinatayang 16
milyong dolyar sa energy infrastructure lamang.
2. Pagrepaso sa Plano
Bumabangon ang tanong na ito: Ano ang magagawa ng mga pamahalaan upang
makahikayat ng suporta para sa climate change?
Pagnilayan
Ramdam mo na ba ang epekto ng climate change? Gaano na katindi? Paano ka
tutugon sa hamon nito?
Dagdag Kaalaman
Nagsimula ang usapin ukol sa climate change noong unang bahagi ng 1970 sa
ilalim ng pangulo ng USA na si Richard Nixon at ng North Atlantic Treaty
Organization (NATO) na sinundan ng World Climate Conference noong 1979.
Ang Montreal Protocol na nilagdaan noong 1987 ay tumutugon sa pagnipis
ng ozone layer na nagpuprotekta sa mundo sa matinding init ng araw na
humahantong sa climate change.
Noong 1994, ang United Nations Framework Convention for Climate Change
(UNFCCC) ay pinasinayaan. Ito ang nangunguna sa taunang pagpupulong ng
mga bansa upang pagtuonan ng pansin ang pagresolba sa climate change.
Ang Kyoto Protocol na isang kasunduang nalikha noong 1997 at ganap na
ipinatupad simula noong 2005 ay tila bigo sa pagresolba ng climate change dahil
sa hindi pagsang-ayon ng mga maimpluwensiyang developed countries tulad ng
USA at Australia na may matataas na antas ng carbon emissions at ang kawalan
nila ng kakayahang kontrolin ang mga ito.
Humantong ang mga bigong kasunduan tulad ng Kyoto Protocol sa mga
boluntaryong hakbang ng mga bansa na lumikha ng mga paraan upang supilin
ang climate change tulad ng Climate and Clean Air Coalition to Reduce Short-
Lived Climate Pollutants na kinabibilangan ng USA, Canada, Mexico,
Bangladesh, at Sweden na naglalayong iwasan ang mga sanhi ng climate
change tulad ng methane, black carbon, at hydrofluorocarbons (HFCs).
Mahalagang makilahok ang mga mamamayan sa usapin ng climate change. Ito
ay nagbibigay ng kahandaan at kapangyarihan laban sa panganib na dala ng
pagbabago ng klima kaysa sa pagiging mga tagamasid o onlookers lamang.
Mahahalagang Kaalaman
Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo.
Ang pagbabago ay naramdaman noong kalagitnaan ng ika-20 siglo at
napapatuloy. Iniuugnay ito sa pagtaas ng antas ng carbon dioxide sa atmospera
mula sa paggamit ng fossil fuels.
Ang mga pansarili, pangkapaligiran, at panlipunang salik ay nakaiimpluwensiya
kung paanong ang mga pangyayaring may kinalaman sa klima ay nakaaapekto
sa kapakanan at kaligtasan ng mga tao.
Isa sa mahahalagang gawain kaugnay ng aspektong pang-ekonomiya ay ang
paglikha ng mga bagong metodo para sa pagbibigay-halaga sa mga
benepisyong pangkapaligiran.
Ang climate change ay isang napapanahong isyung pulitikal. Ilan sa mga
hamong pulitikal ay ang peligro ng pangasiwaan, pagrepaso sa plano, paglikha
ng pampolitika at pampublikong consensus para sa aksiyon, at ang implikasyon
para sa hustisyang panlipunan.
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natatalakay ang iba’t ibang programa, polisiya, at
patakaran ng Pilipinas at ng mga pandaigdigang samahan tungkol sa climate change.
Balikan Natin!
Ang Climate Change
Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo.
Ang pagbabago ay naramdaman noong kalagitnaan ng ika-20 siglo at
nagpapatuloy. Iniuugnay ito sa paggamit ng fossil fuels.
Ang patuloy na paggamit ng fossil fuels ay naghahatid ng carbon dioxide at iba
pang greenhouse gases sa atmospera.
Ilan sa mga epekto ng climate change ay ang malubhang tagtuyot, matitinding
pagbagyo, pag-ulan, pagbaha, wildfires, heat waves, at iba pa.
Pag-aralan Natin!
Kooperasyon at Pananalapi
Malaking hamon sa sangkatauhan ang climate change. Dahil dito, ang mga
pamahalaan at mga pandaigdigang samahan ay nagsasama-sama upang tugunan ang
hamong ito ng kalikasan sa pamamagitan ng mga programa, polisiya, at mga
patakaran.
Pandaigdigang Kooperasyon
Napakahalaga ng pakikibahagi ng sangkatauhan sa pagtugon sa hamon
ng climate change. Dahil dito, pinaiigting ng United Nations Development
Programme, sa pakikipagkaisa ng mga pamahalaan, mga pandaigdigang
institusyon, at mga pribadong sektor ang global partnership sa pagpapalaganap
ng mga adhikain ng UN Millennium Development Goals (MDGs), mga paraan ng
pag-unlad, at pagharap sa climate change.
Kasama rito ang pagtulong sa 2.6 bilyong mahihirap sa buong mundo,
paggalang sa kalikasan, wastong pamamahala ng lahat ng nabubuhay
na species at likas na yaman, alinsunod sa mga tuntunin ng pangmatagalang
pag-unlad (sustainable development) ng mga bansa na mapakikinabangan ng
susunod pang henerasyon.
Pananalapi
Upang maisakatuparan ang mga programa, plano, polisiya, at parakaran hinggil
sa climate change, ang International Monetary Fund ay nakatutok sa pagpapayo
ukol sa pinansiyal na aspekto nito, mga reporma, at paghikayat sa mga
mamamayan na panatilihing luntian ang kapaligiran.
Ang Climate Investment Funds ay programa ng mga nagsanib-puwersang
malalaking institusyong pampinansiyal sa daigdig tulad ng Asian Development
Bank, World Bank, European Bank, at Inter-American Development Bank na
makatutulong sa 72 mahihirap na bansa ukol sa pagpupondo ng mga programa
para sa low-carbon emissions at climate resilient development.
Teknolohiya at Edukasyon
Malaking hamon sa sangkatauhan ang climate change. Dahil dito, ang mga
pamahalaan at mga pandaigdigang samahan ay nagsasama-sama upang tugunan ang
hamong ito ng kalikasan sa pamamagitan ng mga programa, polisiya, at mga
patakaran.
Teknolohiya
Ang pagsasanib-puwersa ng malalaking institusyong panteknolohiya tulad
ng Google at Food and Agriculture Organization ng UN ay makapagbibigay ng
tulong panteknolohiya upang mapalawak at masubaybayan ang mga
makabagong ideya ukol sa mga pang-agrikulturang hanapbuhay na apektado
ng climate change.
Bilang pagsuporta naman sa Artikulo 6 ng UN Framework Convention on Climate
Change (UNFCCC) na tumatawag sa mga pamahalaan ng mga bansa na pag-
ibayuhin ang edukasyon, pagsasanay, at kamalayang-publiko ukol sa climate
change, ang UN Environment Programme ay nagbabahagi ng mga
makabuluhang pampublikong impormasyon ukol sa pagbabago ng klima sa
pamamagitan ng website na Climate Change Information Network (CC: iNet) na
nagpapalaganap ng mga kaalaman para sa sustainable development.
Edukasyon at Pagsasanay
Ang pagsasanay ng mga dalubhasa ukol sa climate change ay isa sa mga
programa ng mga bansa upang masolusyonan ang suliraning ito.
May fellowships and research grants tulad ng International Climate Protection
Fellowships sa Germany at ang Pathways to Climate Change Adaptation, mga
libreng 5-Linggong-Kursong alok ng University of Geneva.
Ang UN Institute for Training and Research (UNITAR) ay nag-aalok ng Green
Development and Climate Change Programme upang palakasin ang kakayahan
ng bawat indibidwal at institusyon sa mga umuunlad na bansa na pag-ibayuhin
ang kaluntian ng kapaligaran.
Mga Programa, Polisiya, at Patakaran para sa Climate Change sa Pilipinas
Ayon sa Seksiyon 16 ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, dapat protektahan at isulong
ng pamahalaan ang karapatan ng mga mamamayan sa isang balanse at malusog na
kapaligiran. Ito ang batayan ng paglikha ng Republic Act No. 9729, kilala bilang Climate
Change Act of 2009 na pinagtibay noong Hulyo 27, 2009.
Ito ang tugon ng Pilipinas ukol sa banta ng climate change, alinsunod sa pangako sa
ilalim ng UNFCCC. Nakasaad sa batas na ito ang pagbabalangkas ng pamahalaan ng
mga programa at proyekto, mga plano at estratehiya, mga patakaran, ang paglikha
ng Climate Change Commission, at ang pagtatatag ng National Framework Strategy
and Program on Climate Change.
Bunga nito:
Pagnilayan
Kaugnay ng climate change, epektibo ba ang mga programa, polisiya, at patakarang
ipinatutupad ng Pilipinas at ng mga pandaigdigang samahan?
Dagdag Kaalaman
Ang World Health Organization ay nagbibigay ng isang komprehensibong
programa upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamamayan sa buong
mundo laban sa panganib na dulot ng climate change.
Ang Paris Agreement na nilagdaan noong Disyembre 2015 ay isang kasunduan
sa loob ng balangkas ng United Nations Framework Convention on Climate
Change (UNFCCC) na nagpapababa sa greenhouse gas emissions sa mga
bansa sa buong mundo.
Ang UN Poverty and Environment Initiative ay isang programang sumusuporta
sa pambansang pagpaplano ng pag-unlad, paglaban sa kahirapan, at pagsupil
sa climate change.
Ang UN Collaborative Initiative on Reducing Emissions from Deforestation and
Forest Degradation (REDD) ay inilunsad sa mga developing countries noong
Setyembre, 2008 upang palaganapin ang kaalaman at makabuluhang paglahok
ng lahat ng mga stakeholders, kabilang ang mga katutubo at iba pang
komunidad na umaasa sa mga kagubatan. Layunin ng REDD na mabawasan
ang carbon emissions sa mga kagubatan at mag-ambag sa
pambansang sustainable development.
Buod
Malaking hamon sa sangkatauhan ang climate change. Dahil dito, ang mga
pamahalaan at mga pandaigdigang samahan ay nagsasama-sama upang tugunan ang
hamong ito ng kalikasan sa pamamagitan ng mga programa, polisiya, at mga
patakaran. Binibigyan ng halaga ang pandaigdigang kooperasyon, pananalapi,
teknolohiya, edukasyon, at pagsasanay. Bilang kasapi ng UN, tumutugon ang Pilipinas
sa hamon ng climate change.
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na natataya ng mag-aaral ang mga epekto ng climate
change sa kapaligiran, lipunan, at kabuhayan ng mga tao sa Pilipinas at sa daigdig.
Balikan Natin!
Ang Climate Change
Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo.
Ang pagbabago ay naramdaman noong kalagitnaan ng ika-20 siglo at
nagpapatuloy. Iniuugnay ito sa paggamit ng fossil fuels.
Ang patuloy na paggamit ng fossil fuels ay naghahatid ng carbon dioxide at iba
pang greenhouse gases sa atmospera.
Aspektong Pampulitika, Pang-ekonomiya, at Panlipunan ng Climate Change
Ang mga pansarili, pangkapaligiran, at panlipunang salik ay nakaiimpluwensiya
kung paanong ang mga pangyayaring may kinalaman sa klima ay nakaaapekto
sa kapakanan at kaligtasan ng mga tao.
Isa sa mahahalagang gawain kaugnay ng aspektong pang-ekonomiya ay ang
paglikha ng mga bagong metodo para sa pagbibigay-halaga sa mga
benepisyong pangkapaligiran.
Ang climate change ay isang napapanahong isyung politikal. Ilan sa mga
hamong politikal ay ang peligro ng pangasiwaan, pagrepaso sa plano, paglikha
ng pampolitika at pampublikong consensus para sa aksiyon, at ang implikasyon
para sa hustisyang panlipunan.
Pandaigdigang Kooperasyon
Pananalapi
Teknolohiya
Edukasyon at Pagsasanay
Kapaligiran
Dahil sa carbon dioxide at fossil fuels, nagiging mainit ang kapaligiran.
Ang cryosphere o nagyeyelong bahagi ng mundo (halimbawa, Antarctic at Arctic)
ay natutunaw. Ang mga karagatan ay nagiging mas mainit, mas mataas, at mas
asidiko. Dahil dito, maaaring mamatay ang mga hayop.
Ang malalakas na bagyo o unos ay nagdudulot ng mga pagbaha at labis na
pinsala sa mga buhay at ari-arian, gayundin ang matitinding tagtuyot.
Dahil sa dumadalas na forest fires, nauubos ang mga puno sa kagubatan.
Ang heatwaves ay nagdudulot din ng malulubhang pinsala.
Lipunan
Namimiligro ang kalusugan ng mga tao dahil sa paglaganap ng mga sakit tulad
ng cholera, dengue, mga komplikasyong dulot ng malnutrisyon, at marami pang
iba lalo na sa mga bansang umuunlad pa lamang.
Marami ring nagdurusa at nasasawi dahil sa hika, TB, heat stroke, skin cancer,
at mga katulad nito dahil sa maruming hanging sanhi ng polusyon at usok mula
sa wildfires at sa matinding tag-init.
Sa mga bansa sa Africa, ang malaking banta sa agrikultura na dulot ng climate
change ay nagreresulta sa panganib sa seguridad ng pagkain.
Napaparalisa din ang daloy ng transportasyon dahil sa mga pagbaha.
Kabuhayan
Ayon sa ulat ng International Food Policy Research Institute, dahil sa halos
kalahati ng populasyon ng mundo ay nakatira sa developing countries, ang
pagbabago ng klima ay may negatibong epekto sa pagsasaka at pangingisda.
Ang mga magsasaka ay nahihirapan dahil nababawasan ang suplay ng tubig
para sa kanilang mga panananim dulot ng matinding tagtuyot. Nahihirapan din
silang labanan ang pag-atake ng mga peste.
Ang industriya ng pangingisda ay pinakaapektado sa Bangladesh at Angola na
kung saan namamatay ang mga isdang pang-export. Nababawasan ang kita ng
mga mangingisda, masyadong naaapektuhan ang mga pamilya.
Pag-aralan Natin!
Mga Paraan ng Paglaban sa mga Epekto ng Climate Change
Bukod sa mga programa, polisiya, at patakarang ipinapatupad ng mga
pamahalaan at ng mga pandaigdigang samahan, ang bawat isa ay makatutulong
din sa paglaban sa mga epekto ng climate change sa sariling kaparaanan.
Upang mabawasan ang carbon footprints o mga bakas na ambag sa
nakapipinsalang carbon emissions, tayo ay maaaring gumamit ng compact
fluorescents bulbs, renewable energy sources (tulad ng hangin, sikat ng araw,
tubig), at ang paghugot sa naka-plug na linya ng TV, computer, at iba
pang electronics kapag hindi naman ginagamit.
Ang pagre-recyle ng mga papel, karton, salamin, at metal, at ang paggamit
ng reusable o recyclable packaging ay mas mainam. Makababawas ang mga ito
sa basurang dati ay inilalagak sa landfills na nagpapakawala
ng methane (masamang gas).
Nakababawas din sa paggamit ng gasolinang nagpapainit sa kapaligiran ang
paglalakad, pagbibisikleta, pagka-carpooling, pagsakay sa tren, at iba pang
katulad nito.
Pagnilayan
Ang mga epekto ng climate change sa kapaligiran, lipunan, at kabuhayan ay
nakaaalarma. Inilalagay nito ang kinabukasan ng sangkatauhan sa peligro kung hindi
maaagapan. Bilang isang mag-aaral, paano ka makatutulong sa iyong komunidad
upang mabawasan ang carbon footprints?
Mahahalagang Kaalaman
Ang climate change ay may malaki at seryosong epekto sa kapaligiran. Ang
malalakas na bagyo o unos ay nagdudulot ng mga pagbaha at labis na pinsala
sa mga buhay at ari-arian, gayundin ang matitinding tagtuyot.
Ang pamumuhay ng mga tao sa lipunan ay apektado rin ng climate change.
Namimiligro ang kanilang kalusugan dahil sa paglaganap ng mga sakit tulad
ng cholera, dengue, mga komplikasyong dulot ng malnutrisyon, at marami pang
iba.
Ang climate change ay nakaaapekto sa kabuhayan. Ayon sa ulat ng IFPRI, dahil
sa halos kalahati ng populasyon ng mundo’y nakatira sa mga developing
countries, ang pagbabago ng klima ay may negatibong epekto sa pagsasaka at
pangingisda.
Dahil kapuluan, ang Pilipinas ay sensitibo sa climate change. Bukod sa mga
negatibong epekto nito sa pangingisda, ang produksiyon ng mga pangunahing
pananim tulad ng palay, mais, at trigo ay namimiligro din dahil sa pagtaas ng
temperatura.
Bukod sa mga programa, polisiya, at patakarang ipinatutupad ng mga
pamahalaan at ng mga pandaigdigang samahan, ang bawat isa ay makatutulong
din sa paglaban sa mga epekto ng climate change sa kani-kaniyang paraan.
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Mahahalagang Kaalaman
Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng
malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na tinatamaan
nito.
Ang lindol ay isang biglaan at mabilis na pagyanig ng lupa na dulot ng
pagbibiyak at pagbabago ng mga batong nasa ilalim ng lupa kapag
pinakakawalan nito ang puwersang naipon sa mahabang panahon. Kung ang
malakas na paglindol ay mangyayari sa lugar na maraming tao, maaari itong
kumitil ng maraming buhay at magdulot ng malawakang pagkasira ng mga ari-
arian.
Ang tsunami o mga seismic sea wave ay serye ng malalaking alon na nililikha
ng pangyayari sa ilalim ng tubig tulad ng paglindol, pagguho ng lupa, pagsabog
ng bulkan, o pagbagsak ng maliit na bulalakaw. Ang paghampas ng tsunami ay
mapanganib din sa buhay, ari-arian, at kabuhayan ng mga nakatira sa malapit sa
dagat.
Kailangang maunawaan ng mga tao na tayo ay may kinalaman din sa
pagkakaroon ng mga kalamidad.
Pag-aralan Natin!
Suliraning Pangkapaligiran
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal.
Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang masolusyonan o
maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring ikasira ng pamayanan.
Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng malalaking industriya
at ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya, patuloy na nasisira
ang biodiversity o ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo
ng buhay na bumubuo sa kalikasan.
waste management
mining
quarrying
deforestation
flash flood
Pag-aralan Natin!
Mga Epekto ng Maling Pagtatapon ng Basura
Tungkulin ng tao na alagaan at pagyamanin ang kapaligiran. Kasabay ng
lumalalang climate change at global warming, lumalala rin ang masamang
kalagayan ng kapaligiran.
Ayon sa National Solid Waste Management Commission ng Pilipinas, nasa
tatlong milyong tonelada o mahigit isang milyong trak ng basura ang naiipon sa
Metro Manila kada taon.
Sinasabing nasa 25% ito ng basurang naiipon sa buong bansa at ang
pangunahing dahilan nito ay ang lumulobong populasyon.
Subalit ayon sa Ecological Solid Waste Management Act, hindi lahat ng basura
ay dapat napupunta sa mga landfill. Sa bahay o baranggay pa lamang, dapat ay
ihinihiwalay na ang mga nabubulok, hindi nabubulok, at ang maaari pang
pakinabangan.
Dahil sa maling pagtatapon ng basura, nagkakaroon ng problema sa ekolohikal
na aspekto ng kapaligiran. Maraming hayop sa dagat ang namamatay sapagkat
nakakain o pumapasok sa katawan nila ang basura.
Bukod dito, nawawalan din sila ng tirahan sapagkat nasisira ang mga coral reefs.
Nakukontamina ang hangin, tubig, maging ang lupa.
Dahil sa mga negatibong epekto, nagsasagawa ang gobyerno at iba’t ibang
samahan ng mga programa at pamamaraan upang maisagawa ang wastong
pagtatapon at pagbubukod-bukod ng mga basura.
Pag-aralan Natin!
Waste Management
Ang waste management ay ang akmang termino sa wastong pangungolekta, paglilipat,
pagtatapon o paggamit, at pagmo-monitor ng basura ng mga tao. Isinasagawa ito
upang mapangasiwaan nang maayos upang makaiwas sa masasamang epekto ng
basura sa kalusugan at kapaligiran.
Reduce
Maaaring muling pakinabangan o gamitin ang mga gamit kaysa sa itapon o kaya
naman, ibigay o ipasa sa iba.
Recycle
Simple lamang ang panuntunan: Huwag itapon ang mga bagay o gamit na maaari pang
i-recycle.
Pag-aralan Natin!
Waste Management sa Pilipinas
Sa Alituntunin 11, Seksiyon 6 ng Ecological Solid Waste Management Act,
ipinagbabawal ang pagtatapon o pagtatambak ng anumang uri ng basura sa
mga pampublikong lugar.
Ang halimbawa ng mga pampublikong lugar ay mga daan, bangketa, bakanteng
lote, kanal, estero at parke, harapan ng establisimiyento, maging sa baybay-ilog
at baybay-dagat. Kung sakaling may lumabag sa probisyong ito, nakasaad din
ang pagbibigay ng citation ticket.
Pagnilayan
Sa kabila ng pagkakaroon ng Ecological Solid Waste Management Act, bakit hindi pa
rin masolusyunan ang problema sa basura sa Pilipinas?
Mahahalagang Kaalaman
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang waste management,
mining, quarrying, deforestation, at flash flood.
Dahil sa maling pagtapon ng basura, nagkakaroon ng problema sa ekolohikal na
aspekto ng kapaligiran. Maraming hayop sa dagat ang namamatay sapagkat
nakakain o pumapasok sa katawan nila ang basura. Bukod dito, nawawalan din
sila ng tirahan sapagkat nasisira ang coral reefs. Nakukontamina ang hangin,
tubig, maging ang lupa.
Ang waste management ay ang akmang termino sa wastong pangongolekta,
paglilipat, pagtatapon o paggamit, at pagmo-monitor ng basura ng mga tao.
Isinasagawa ito upang mapangasiwaan nang maayos upang makaiwas sa
masasamang epekto ng basura sa kalusugan at kapaligiran. Maaring
mabawasan ang basura sa pamamagitan ng pagsunod sa prinsipyo ng reduce,
reuse, at recycle.
Sa Alituntunin 11, Seksiyon 6 ng Ecological Solid Waste Management Act,
ipinagbabawal ang pagtatapon o pagtatambak ng anumang uri ng basura sa
mga pampublikong lugar.
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Balikan Natin!
Suliraning Pangkapaligiran
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal.
Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang masolusyonan o
maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring ikasira ng pamayanan.
Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng malalaking industriya
at ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya, patuloy na nasisira
ang biodiversity o ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo
ng buhay na bumubuo sa kalikasan.
waste management
mining
quarrying
deforestation
flash flood
Pag-aralan Natin!
Pagmimina o Mining
Ang pagmimina o mining ay isang proseso ng paghuhukay at pagkuha ng mga
metal, di-metal, at mineral mula sa lupa katulad ng uling, ginto, pilak, platinum,
tanso, bakal, langis, likas na gas, at iba pa.
Ito ay ginagawa sa pamamagitan na pagpipiga, paghahango, o paghuhugot.
Ang pagmimina ay isa sa mga pangunahing industriyang nakatutulong sa pag-
unlad ng ekonomiya ng bansa.
Sa liderato ni dating Pangulong Noynoy Aquino, maraming negosyante mula sa
ibang bansa ang pinaunlakan upang mamuhunan sa pagmimina.
Dahil dito, malaking dolyares ang pumapasok sa bansa. Nagbubukas din ito ng
mga bagong trabaho para sa mga Pilipino.
Dahil rin sa pagmimina, umuunlad ang ibang lugar sa Pilipinas.
Pag-aralan Natin!
Mga Hakbang ng Pamahalaan sa Pagharap sa mga Suliranin ng Pagmimina
Dahil sa di-mabubuting epekto ng pagmimina, nagpatulad ng mga batas para maiwasan
ang mga ito.
Pagnilayan
Ang pagmimina ay nagdudulot ng parehong mabubuti at di-mabubuting epekto sa
kabuhayan ng tao at kapaligiran. Sa iyong palagay, dapat bang ipagpatuloy ito o
tuluyan nang ipatigil ng pamahalaan? Bakit?
Mahahalagang Kaalaman
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang waste management,
mining, quarrying, deforestation, at flash flood.
Ang pagmimina o mining ay isang proseso ng paghuhukay at pagkuha ng mga
metal, di-metal, at mineral mula sa lupa katulad ng uling, ginto, pilak, platinum,
tanso, bakal, langis, likas na gas, at iba pa. Ito ay ginagawa sa pamamagitan ng
pagpipiga, paghahango, o paghuhugot.
Naaapektuhan ng pagmimina ang samu’t saring likas na yaman. Nagkakaroon
din ng mga trahedya dulot ng pagmimina at ng mga inabandonang minahan.
Dahil sa di-mabubuting epekto ng pagmimina, ipinatutupad ang mga batas ukol
dito gaya ng Philippine Mining Act, Executive Order No. 79, at Philippine Mineral
Resources Act of 2012.
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Balikan Natin!
Suliraning Pangkapaligiran
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal.
Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang masolusyonan o
maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring ikasira ng pamayanan.
Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng malalaking industriya
at ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya, patuloy na nasisira
ang biodiversity o ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo
ng buhay na bumubuo sa kalikasan.
waste management
mining
quarrying
deforestation
flash flood
Pag-aralan Natin!
Pagku-quarry o Quarrying
Ang pagka-quarry o quarrying ay isang proseso ng pagkuha ng mga bato,
buhangin, at iba pang materyales sa pamamagitan ng pagpapasabog,
paghuhukay, o pagbabarena.
Madalas na ang kinu-quarry ay ang mga bundok na pinagkukunan ng mga bato
at ang tabindagat na pinagkukunan ng buhangin.
Ang malalaking bato ay pinagpipira-piraso sa nais na laki depende sa
pangangailngan. Tinatawag itong graba.
Ang mga graba, buhangin, at iba pang materyales ay madalas gamitin sa
paggawa ng mga kalsada at estruktura.
Pagnilayan
Sa patuloy na paglaki ng populasyon, lumalaki rin ang pangangailangan ng mga tao
kaya patuloy pa rin ang quarrying. Paano mababalanse ang paggamit at pangangalaga
nito? Ano kaya ang maaaring alternatibo upang hindi masira ang mga kalupaan at ang
kapaligiran?
Mahahalagang Kaalaman
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang waste management,
mining, quarrying, deforestation, at flash flood.
Ang pagka-quarry o quarrying ay isang proseso ng pagkuha ng mga bato,
buhangin, at iba pang materyales sa pamamagitan ng pagpapasabog,
paghuhukay, o pagbabarena.
Ang materyales na magmumula sa pagku-quarry ay ginagamit sa paggawa ng
mga gusali, kalsada, tulay, bahay, at marami pang iba.
Ang pinakamatinding epekto ng quarrying ay ang pagkasira ng biodiversity at
balanseng ekolohikal. Ang biodiversity ay kinabibilangan ng mga tao, mga
hayop, mga halaman, at iba pang maybuhay. Ang lahat ng ito ay konektado sa
isa’t isa.
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Balikan Natin!
Suliraning Pangkapaligiran
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal.
Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang masolusyonan o
maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring ikasira ng pamayanan.
Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng malalaking industriya
at ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya, patuloy na nasisira
ang biodiversity o ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo
ng buhay na bumubuo sa kalikasan.
Mga halimbawa ng suliraning pangkapaligiran:
waste management
mining
quarrying
deforestation
flash flood
Pag-aralan Natin!
Paghahawan ng Kagubatan o Deforestation
Ang paghahawan ng kagubatan o deforestation ay tumutukoy sa pagpuputol
ng mga puno, pagtatabas ng mga damo, at pag-aalis ng anumang sagabal sa
pamamagitan ng pagsusunog hanggang maging mahawang lupa o lugar para sa
mga hangaring agrikultural o komersiyal.
Kadalasan, ginagawa ito sa dalawang paraan–pagkakaingin at clear cutting.
Sa pagkakaingin, tinatabas at sinusunog ang mga puno sa kagubatan upang
pagtaniman. Sa clear cutting, pinuputol nang walang habas ang mga puno sa
anumang kadahilanan.
Hindi lahat ng deforestation ay sinasadya ng tao. Ang iba ay kombinasyon ng
gawa ng tao at likas na salik katulad ng wildfires at tuloy-tuloy na overgrazing na
humahadlang sa pagtubo ng mga puno.
Pag-aralan Natin!
Mga Solusyon sa Pagsugpo ng mga Suliranin ng Deforestation
Ang ilegal na pagpuputol ng mga puno ay dapat matuldukan. Dapat ding
ipagbawal ang clear cutting upang mapanatiling buo ang mga kagubatan. Kung
magkakaingin, dapat maliit na bahagi lamang ng bundok o gubat ang gagamitin.
Upang mapigilan ang paglala ng epekto ng deforestation, dapat nang bawasan
ang pagdami ng carbon dioxide sa atmospera. Ibalik din ang pamumuhay at
tirahan ng mga hayop at panatilihing ligtas ang mga ito.
Pagnilayan
Kaya bang isulong ang industriyalisasyon nang hindi naisasakripisyo ang kapaligiran?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Tanong:
Balikan Natin!
Suliraning Pangkapaligiran
Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang pangyayari,
kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran at sa
balanseng ekolohikal.
Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang masolusyonan o
maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring ikasira ng pamayanan.
Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng malalaking industriya
at ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya, patuloy na nasisira
ang biodiversity o ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo
ng buhay na bumubuo sa kalikasan.
Halimbawa:
waste management
mining
quarrying
deforestation
flash flood
Maraming dahilan at salik na nagdudulot ng flash flood. Isa na rito ang pagbagyo
na maaaring maghatid ng malalakas na pag-ulan, pagtaas ng tubig sa
dalampasigan, at pagbaha sa malalawak na kalupaan.
Salik din ang kawalan ng maayos na lusutan ng tubig sa mga lansangan papunta
sa mga kanal dahil sa tambak ng basura.
Ang urbanisasyon ay maaari ding makapagpabago sa natural na agusan at
makalikha ng mga bagong panganib sa pagbaha. Inuukupa ng mga gusali,
paradahan, at kalsada ang mga lupang sana ay sisipsip sa tubig-baha.
Ang pagkatunaw ng yelo sa Arctic Ocean dahil sa global warming ay isa sa
nagpapataas ng lebel ng tubig sa karagatan. Galon-galong tubig ang
nadaragdag sa karagatan mula sa bawat kubikong piye ng buo-buong yelong
natunaw. Maaari itong magbunga ng pag-apaw ng mga sapa, ilog, lawa, at
dagat.
Bukod sa kalamidad at iba pang penomena, maaari ding magka-flash flood dahil
sa pag-apaw, pagpapaagos, o pagkasira ng mga dam at dike.
Pagnilayan
Gaano na kalala ang flash flood sa Pilipinas? Paano ka makikibahagi sa paglutas ng
suliraning pangkapaligirang ito?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Sa Paete, Laguna, dating malago ang industriya ng paglililok. Subalit nang nauso na
ang mga produktong gawa sa bakal at plastik, dahan-dahan na itong humina. Dahil iilan
na lamang ang kailangang manggagawa ng industriya, nagkakaroon
ng unemployment sa lugar.
Tanong:
Pag-aralan Natin!
Ang Unemployment at Full Employment
Ang kawalang hanapbuhay o unemployment ay tumutukoy sa kalagayang
kapag ang isang tao ay pursigidong naghahanap subalit walang makita o
makuhang trabaho o pagkakakitaan.
Ang isang ekonomiya ay nasa pinakamaunlad na kalagayan kung mayroon
itong full employment. Ibig sabihin, kung ang lahat ng gusto at maaaring
magtrabaho, dalubhasa man o hindi, ay may marangal na hanapbuhay.
Hindi ibig sabihin nito na kapag may suliranin sa unemployment ang bansa, hindi
na maaaring magkaroon ng full employment. Mawawala lamang ang posibilidad
ng full employment kapag ang uri ng unemployment ay hindi na nagbibigay ng
pagkakataong muling makapagtrabaho ang mga tao, kahit na mag-aral pa ng
ibang gawain o trabaho ang bawat indibidwal .
Pag-aralan Natin!
Mga Uri at Dahilan ng Unemployment
Isa sa mga suliranin ng mga umuunlad pa lamang na bansa ang kawalang hanapbuhay
o unemployment. May kinalaman ang sumusunod sa suliraning ito.
1. Voluntary
2. Frictional
3. Casual
4. Seasonal
5. Structural
Nangyayari kapag ang isang uri ng produkto ay hindi na kailangan sa
ekonomiya, kaya, hindi na rin kailangan ang mga nagtatrabaho at namumuhunan
6. Cyclical
7. Technological
Sa kabuuan, nakikitang ang unemployment ay may iba’t ibang uri at dahilan, ngunit ang
kakayahan ng taong mag-iba o lumipat ng gawain ayon sa pangangailangan ng
ekonomiya ay isa sa mga salik nito.
Indibiduwal
Industriya
Pamahalaan/Bansa
Pagnilayan
Paano maiibsan ang patuloy na paglala ng kaso ng unemployment sa bansa?
Mahahalagang Kaalaman
Ang kawalang hanapbuhay o unemployment ay tumutukoy sa kalagayang
kapag ang isang tao ay pursigidong naghahanap subalit walang makita o
makuhang trabaho o pagkakakitaan.
Ang unemployment ay maaaring voluntary, frictional, casual, seasonal,
structural, cyclical, at technological.
Ang bawat isang uri ng unemployment ay may kani-kaniyang dahilan, pati na
epekto sa mga indibidwal, industriya, at pamahalaan o bansa.
Upang masolusyonan ang unemployment, madalas na gumagamit
ng expansionary monetary policy at expansionary fiscal policy ang pamahalaan
ayon sa pangangailangan at kakayahan ng bansa.
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya, Araling Panlipunan - Grade 10
Ang Globalisasyon
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na:
Pag-aralan Natin!
Ang Konsepto ng Globalisasyon
Sa nakalipas na libo-libong taon, ang mga tao, at sa kinalaunan, ang mga korporasyon
ay bumibili at nagbebenta sa malalayong lupain (gaya ng Silk Road Trade sa Central
Asia na nag-uugnay sa China at Europe noong Gitnang Panahon). Gayundin, sa
nakalipas na mga dekada, namumuhunan ang mga tao at korporasyon sa mga negosyo
sa maraming bansa. Ang prosesong ito ay tinatawag na globalisayon. Ibig sabihin, hindi
na bago ang konseptong ito.
Pag-aralan Natin!
Pinagmulan ng Globalisasyon: Pampulitika
May mga pagtatalo tungkol sa tunay na pinagmulan ng globalisasyon sa aspektong
pampulitika. Karamihan sa mga ideya ay umiikot din lamang sa mga nabanggit na
(pangkasaysayan at pang-ekonomiya).
Kung may maidaragdag man, marahil ito ay ang ideya ni Andre Gunder Frank.
Ayon sa kaniya, nagsimula ang globalisasyon noon pang panahon ng mga
unang sibilisasyon (Frank at Gills, 1992).
Sa kabilang banda, pinangangatawanan ng mga mananaliksik na ang ika-20
dantaon hanggang kasalukuyan ang mga dekada ng maigting na globalisasyon
sa pulitika.
Ayon kay Berger (2000), sa mga panahong ito, malaki ang inilago ng daloy ng
kapital, palitan ng pera, at paglipat ng mga manggagawa. Dahil dito,
nagkakaroon ng mga haka-haka na ang globalisasyon ang siyang tuluyang
magpapahina sa mga estado bilang pinakamahalagang yunit-pulitikal.
Bukod rito, marami ring nag-aakalang hindi na magiging malapit at matapat sa
sariling bansa ang mga mamamayang nasanay na sa globalisasyon.
Magkagayunman, walang sapat na patunay ang mga pahayag na ito, bukod sa
iilang ebidensiya na bumababa ang tiwala ng mga tao sa inihalal na mga pulitiko
(hindi sa kabuuan ng pamahalaan).
Pag-aralan Natin!
*Pinagmulan ng Globalisasyon: Sosyo-kultural *
Ngunit, bakit nga ba pinipili ng mga tao na makipag-ugnayan sa ibang bansa?
Pagnilayan
Saan pa patungo ang globalisasyon? Gaano pa kalayo ang lalakbayin ng tao?
Makabubuti ba ang globalisasyon sa pag-unlad o pagyabong ng moralidad at
espirituwalidad ng tao?
Buod
Ang globalisasyon ay isang proseso ng interaksiyon at integrasyon ng mga tao,
kompanya, at pamahalaan ng iba’t ibang bansa o estado. Ito ay prosesong udyok ng
pandaigdigang kalakalan at pamumuhunan sa tulong ng kaalamang panteknolohiya.
Bagamat mayroon pa ring mga balakid, unti-unting nagkakaroon ng malayang palitan
ng kaalaman, mga tao, at puhunan o kapital, mga produkto, serbisyo, at iba pa.
Ipinalalagay na ang globalisasyon ay nagsimula noong ika-11 siglo sa Asya (partikular
sa China), hindi man sinasadya, ito ay naipagpatuloy noong Panahon ng Pagtuklas ng
mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ang pang-ekonomiya, pampulitika, at sosyo-
kultural na pinagmulan ng globalisasyon ay maiuugnay rin sa mga pangyayaring ito.
Tanong:
Balikan Natin!
Ang Konsepto ng Globalisasyon
Ang globalisasyon ay isang proseso ng interaksiyon at integrasyon ng mga tao,
kompanya, at pamahalaan ng iba’t ibang bansa o estado. Ito ay prosesong
udyok ng pandaigdigang kalakalan at pamumuhunan sa tulong ng kaalamang
panteknolohiya.
Ang prosesong ito ay may epekto sa kapaligiran, sa kultura, sa sistemang
pulitikal, sa pagsulong ng ekonomiya at kaunlaran, sa kagalingan ng mga tao sa
mga pandaigdigang komunidad.
Ayon kay Thomas Friedman, ang bagong mukha ng globalisasyon ay mas
malayo, mas mabilis, mas mura, at mas komplikado.
Pag-aralan Natin!
Ang Institusyon
Ang institusyon ay tumutukoy sa sistema ng matitibay o subok na at laganap
nang mga panuntunang panlipunan o social rules, na siya namang humuhubog
sa mga kilos at ugnayan ng mga tao.
Kung susuriin, ang bawat indibidwal ay may ganap na kalayaang mamili at
kumilos nang ayon sa sariling kagustuhan.
Samakatuwid, ang ginagawa lamang ng mga institusyon ay nagbibigay ng mga
pamantayan o standards ukol sa dapat na isipin, gawin, at piliin.
Ang institusyon ay tumutukoy rin sa establisimiyento, lipunan, o samahang
itinatag para sa isang tiyak na layunin, gampanin, at tunguhin.
Mga halimbawa ng panlipunang institusyon:
pamilya
paaralan
pamahalaan
mass media
multinational corporation
NGO
international organization
Pag-aralan Natin!
Mga Gampanin ng mga Institusyon sa Globalisasyon: Pamahalaan at Paaralan
Paano kumikilos at gumaganap ng kanilang bahagi ang mga pamahalaan sa proseso
ng globalisasyon?
Pamahalaan
Pag-aralan ang talahanayan.
Pag-aralan Natin!
Mga Gampanin ng mga Institusyon sa Globalisasyon: Mass Media
Ano ang papel ng mass media sa globalisasyon?
Mass Media
Ang mass media ay tumutukoy sa lahat ng teknolohiyang nagagamit sa
pagpapalaganap ng kaalaman sa maraming tao (halimbawa: pahayagan, telebisyon,
radyo, at Internet).
Samakatuwid, kung magiging patas ang access sa mass media, mahihinuhang ang
bawat mamamayan, saanmang lugar, ay maaaring makapag-isip at makapagdesisyon
na may pananaw na ang kaniyang mga kilos ay hindi lamang para sa sarili o bansa,
kung hindi para sa buong mundo.
Pag-aralan Natin!
Mga Gampanin ng mga Institusyon sa Globalisasyon: International Corporation
Sa paanong paraan nakapag-aambag ang mga multinational corporation sa
globalisasyon?
International Corporation
Ang mga multinational corporation ay tumutukoy sa organisasyon o kompanyang
nagmamay-ari at nagkukontrol ng produksiyon ng mga kalakal o produkto at serbisyo
sa isa o maraming bansa maliban sa sariling bansa.
1. Maaaring gawin ng kompanya sa loob ng isang bansa lamang ang mga produkto
at magkaroon ng mga sangay sa ibang bansa kung saan maaaring magbenta at
sa kalaunan ay magbubuo rin ng mga produkto.
Pinagmulan:
http://aerospacereview.ca/eic/site/060.nsf/eng/00040.html
Pagnilayan
Nararamdaman mo ba ang epekto ng globalisasyon sa sarili, sa pamilya, at sa lipunan?
Maaari mo bang isa-isahin? Ano pa kayang teknolohiya ang susulpot? Hanggang saan
kaya aabot ang dunong ng tao?
Buod
Ang institusyon ay tumutukoy sa sistema ng matitibay o subok na at laganap nang
panuntunang panlipunan o social rules, na siya namang humuhubog sa mga kilos at
ugnayan ng mga tao. Ilan sa mga halimbawa ng panlipunang institusyon ay ang
pamilya, paaralan, pamahalaan, mass media, multinational corporation,
NGO, international organization, at iba pa. Bawat institusyon ay may bahaging
ginagampanan sa proseso ng globalisasyon.
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya, Araling Panlipunan - Grade 10
Ang Globalisasyon
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Tanong:
Pag-aralan Natin!
Ang Konsepto ng Globalisasyon
Sa nakalipas na libo-libong taon, ang mga tao, at sa kinalaunan, ang mga korporasyon
ay bumibili at nagbebenta sa malalayong lupain (gaya ng Silk Road Trade sa Central
Asia na nag-uugnay sa China at Europe noong Gitnang Panahon). Gayundin, sa
nakalipas na mga dekada, namumuhunan ang mga tao at korporasyon sa mga negosyo
sa maraming bansa. Ang prosesong ito ay tinatawag na globalisayon. Ibig sabihin, hindi
na bago ang konseptong ito.
Pag-aralan Natin!
Pinagmulan ng Globalisasyon: Pangkasaysayan at Pang-ekonomiya
Ayon kay Northup, ang mga pagyayaring ito ay ilan lamang sa mga itinuturong simula
ng globalisasyon.
Sa kabuuan, makikitang ang bawat isang “pinagmulan” ay may kani-kaniyang
kaugnayan, impluwensiya, at ambag sa globalisasyon. Gayunman, hindi matutukoy ang
tunay na pinagmulan nito, hindi rin masusukat kung gaano kalaki ang ambag ng bawat
isang pangyayari.
Pag-aralan Natin!
Pinagmulan ng Globalisasyon: Pampulitika
May mga pagtatalo tungkol sa tunay na pinagmulan ng globalisasyon sa aspektong
pampulitika. Karamihan sa mga ideya ay umiikot din lamang sa mga nabanggit na
(pangkasaysayan at pang-ekonomiya).
Kung may maidaragdag man, marahil ito ay ang ideya ni Andre Gunder Frank.
Ayon sa kaniya, nagsimula ang globalisasyon noon pang panahon ng mga
unang sibilisasyon (Frank at Gills, 1992).
Sa kabilang banda, pinangangatawanan ng mga mananaliksik na ang ika-20
dantaon hanggang kasalukuyan ang mga dekada ng maigting na globalisasyon
sa pulitika.
Ayon kay Berger (2000), sa mga panahong ito, malaki ang inilago ng daloy ng
kapital, palitan ng pera, at paglipat ng mga manggagawa. Dahil dito,
nagkakaroon ng mga haka-haka na ang globalisasyon ang siyang tuluyang
magpapahina sa mga estado bilang pinakamahalagang yunit-pulitikal.
Bukod rito, marami ring nag-aakalang hindi na magiging malapit at matapat sa
sariling bansa ang mga mamamayang nasanay na sa globalisasyon.
Magkagayunman, walang sapat na patunay ang mga pahayag na ito, bukod sa
iilang ebidensiya na bumababa ang tiwala ng mga tao sa inihalal na mga pulitiko
(hindi sa kabuuan ng pamahalaan).
Pag-aralan Natin!
Pinagmulan ng Globalisasyon: Sosyo-kultural
Ngunit, bakit nga ba pinipili ng mga tao na makipag-ugnayan sa ibang bansa?
Pagnilayan
Saan pa patungo ang globalisasyon? Gaano pa kalayo ang lalakbayin ng tao?
Makabubuti ba ang globalisasyon sa pag-unlad o pagyabong ng moralidad at
espirituwalidad ng tao?
Buod
Ang globalisasyon ay isang proseso ng interaksiyon at integrasyon ng mga tao,
kompanya, at pamahalaan ng iba’t ibang bansa o estado. Ito ay prosesong udyok ng
pandaigdigang kalakalan at pamumuhunan sa tulong ng kaalamang panteknolohiya.
Bagamat mayroon pa ring mga balakid, unti-unting nagkakaroon ng malayang palitan
ng kaalaman, mga tao, at puhunan o kapital, mga produkto, serbisyo, at iba pa.
Ipinalalagay na ang globalisasyon ay nagsimula noong ika-11 siglo sa Asya (partikular
sa China), hindi man sinasadya, ito ay naipagpatuloy noong Panahon ng Pagtuklas ng
mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ang pang-ekonomiya, pampulitika, at sosyo-
kultural na pinagmulan ng globalisasyon ay maiuugnay rin sa mga pangyayaring ito.
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya, Araling Panlipunan - Grade 10
Mga Hamon sa Pagtamo ng Sustainable Development: Consumerism
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Tanong:
Ano ang consumerism? Bakit isa ito sa mga hamon sa pagtamo ng sustainable
development?
Paano malilimitahan, kung hindi man tuluyang masusugpo, ang consumerism?
Balikan Natin!
Ang Konsepto ng Sustainable Development
Ang sustainable development ay tumutukoy sa pag-unlad na tumutugon sa
mga pangangailangan ng kasalukuyang henerasyon na hindi naikukompromiso
ang kakayahang tugunan ng susunod na salinlahi ang kanilang
pangangailangan.
May dalawang konseptong nakapaloob sa depinisyong ito: pangangailangan at
limitasyon.
Ang sustainable development ay tumutukoy rin sa paraan ng patuloy na pag-
aalaga sa lipunan, ekonomiya, at kapaligiran habang patuloy ang pag-unlad ng
bansa. Ito ay matatamo sa pamamagitan ng responsableng paggamit ng mga
likas na yaman sa kasalukuyan at pagtitiyak na may mga mapagkukunan pa rin
sa hinaharap.
Halimbawa, sa pamamagitan ng pagtatanim ng mga puno, natitiyak
ang sustainable development dahil ang mga mamamayan sa hinaharap ay may
masasandigan pa rin.
Subalit, may mga hamon sa pagtamo ng sustainable
development: consumerism, energy sustainability, poverty, at health
inequalities.
Pag-aralan Natin!
Consumerism
Ang consumerism ay isang teorya o ideolohiyang panlipunan at pang-
ekonomiyang aspekto ng kapitalismo na kung saan ang sukatan ng isang
sibilisadong lipunan ay naaayon sa laganap na pagbebenta, pamimili, at
pagpapaikot ng pera sa ekonomiya.
Sa pananaw na ito, ang mga mamamayan ay malalayang nakapamimili ng mga
produkto at serbisyo sa mga merkado.
Nailalarawan din ang consumerism ng patuloy na paghahanap ng mga tao ng
mas bago, mas mahusay, o mas murang mga produkto at serbisyo; ang
pagdagsa sa mga shopping mall; ang pagkain sa mga fast food at fine dining
restaurant; at ang pagtangkilik sa mga mamahaling kagamitan o luxury goods.
Sa USA, kung saan ito nagsimula, ang Black Friday Sale ay isang okasyon
tuwing Nobyembre na kung saan ang mga mamimili ay dumadagsa sa mga
pamilihan dahil ito ang panahong sila ay makabibili ng anumang kanilang naisin
sa pinakamababang presyo.
Ang consumerism ay laganap din sa Pilipinas at ang mga mamamayan dito ay
malalayang nakapamimili sa mga shopping mall at maging sa Internet.
Pag-aralan Natin!
Mga Hamon sa Pagtamo ng Sustainable Development: Consumerism
Para sa mga kritiko ng consumerism, ito ay ipinalalagay na pang-ekonomiyang
materyalismo at makasariling pag-uugali. Diumano, ito ay walang kabuluhan at
maaksayang paggamit ng salapi at mga likas na yaman.
Nanganganib ang susunod na henerasyon dahil sa walang habas na shopping
sprees; pagpapatayo ng mga shopping mall at mga katulad nito na
nagpapakawala ng nakalalasong carbon dioxide; walang tigil na paggamit at
pagdami ng mga sasakyang nagdudulot ng polusyon; maramihang paggawa ng
mga produktong elektroniko, yari sa plastik, at mga kagaya nito na nakasisira sa
kalikasan at kapaligiran; at sa sapilitang pagpaparami o pagpapalaki ng mga
hayop upang matustusan ang pangangailangan ng mga fast food restaurant.
Sa Pilipinas, ang consumerism ay binabatikos dahil sa epekto nito sa bansa.
Halimbawa, ang pagtambak dito ng mga basurang mula sa mauunlad na
bansang tulad ng Japan at Canada ay sinasabing epekto ng labis
na consumerism.
Ang pagputol ng mga pine tree sa tabi ng SM Baguio para palakihin
ang shopping mall na ito ay mariing tinutulan ng mga nagmamalasakit sa
kapaligiran.
Pagnilayan
Paano ka tutugon sa mga hamon ng consumerism upang maisulong ang sustainable
development?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Ano ang ibig sabihin ng energy sustainability? Bakit mahalaga ito sa pagtamo
ng sustainable development?
Paano makakamit ang energy sustainability, isang mahalagang salik tungo sa
pagtamo ng sustainable development?
Balikan Natin!
Ang Konsepto ng Sustainable Development
Ang sustainable development ay tumutukoy sa pag-unlad na tumutugon sa
mga pangangailangan ng kasalukuyang henerasyon na hindi naikukompromiso
ang kakayahang tugunan ng susunod na salinlahi ang kanilang
pangangailangan.
May dalawang konseptong nakapaloob sa depinisyong ito: pangangailangan at
limitasyon.
Ang sustainable development ay tumutukoy rin sa paraan ng patuloy na pag-
aalaga sa lipunan, ekonomiya, at kapaligiran habang patuloy ang pag-unlad ng
bansa. Ito ay matatamo sa pamamagitan ng responsableng paggamit ng mga
likas na yaman sa kasalukuyan at pagtitiyak na may mga mapagkukunan pa rin
sa hinaharap.
Halimbawa, sa pamamagitan ng pagtatanim ng mga puno, natitiyak
ang sustainable development dahil ang mga mamamayan sa hinaharap ay may
masasandigan pa rin.
May mga hamon sa pagtatamo ng sustainable development katulad
ng consumerism, energy sustainability, poverty, at health inequalities.
Pag-aralan Natin!
Energy Sustainability
Ang energy sustainability ay sumasaklaw sa pagtugon sa pangangailangan sa
enerhiya ng kasalukuyang panahon at pagtiyak na hindi maisasa-alang-alang
ang kakayahan ng susunod na henerasyong tugunan ang kanilang
pangangailangan.
Ang sustainable energy ay tumutukoy sa kahit anong enerhiya na potensiyal na
magagamit nang maayos sa hinaharap na hindi makapipinsala sa susunod na
salinlahi. Ito ay may dalawang sangkap: renewable energy at energy efficiency.
Ang renewable energy tulad ng solar, wind, geothermal, hydroelectric, at ocean
energy ang nakikitang alternatibo sa fossil fuels, kaya, hinihikayat ang
malawakang paggamit nito.
Pag-aralan Natin!
Mga Hamon sa Pagtamo ng Sustainable Development: Energy Sustainability
Sa kasalukuyan, laganap ang paggamit ng fossil fuels (karaniwang may
kasamang karbon, langis, at natural na gas) bilang tagatustos ng enerhiya. Ang
pagsusunog o paggamit ng fossil fuels ay nangangahulugang pagpapakawala
ng carbon dioxide sa papawirin. Ang carbon dioxide ay greenhouse gas na
nagdudulot ng climate change at global warming.
Dahil dito, hindi makabubuting gawing pangmatagalang pinagkukunan ng
enerhiya ang fossil fuels. Hindi nito matitiyak ang energy sustainability ng mga
bansa dahil bukod sa banta sa kalusugan at kalidad ng buhay, ito ay limitado at
hindi nagagamit sa lahat ng panig ng mundo. Isang mabigat na pasanin ng
daigdig ang fossil fuels dahil sa negatibong epekto nito sa kalikasan, kapaligiran,
at karagatan.
Sanhi ng malawakang polusyon, ang paggamit ng fossil fuels ay maaaring kumitil
ng maraming buhay. Upang matamo ang sustainable development, kailangang
may ligtas na mapagkukunan ng enerhiya sa pangmatagalang panahon.
Pag-aralan Natin!
Mga Pagtugon sa mga Hamon ng Energy Sustainability
Ang sustainable and renewable energy sources ay mga likas na mapagkukunan ng
enerhiyang magpapanatili at magagamit muli sa malawakang paraan at pinakamahusay
para sa mga tahanan at mga pang-industriyang pagawaan.
Pag-aralan Natin!
Mga Pagtugon sa mga Hamon ng Energy Sustainability
Ang sustainable and renewable energy sources ay mga likas na mapagkukunan ng
enerhiyang magpapanatili at magagamit muli sa malawakang paraan at pinakamahusay
para sa mga tahanan at mga pang-industriyang pagawaan.
Pagnilayan
Sa personal mong karanasan, nararamdaman ba ang pagkilos ng mga Pilipino para
sa energy sustainability ng bansa? Paano ka nakikibahagi sa hamon o usaping ito?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Ano ang kahirapan? Bakit isa ito sa mga hadlang sa pagtamo ng sustainable
development?
Paano tutugon ang mga pamahalaan at mamamayan sa kritikal na hamon ng
kahirapan?
Balikan Natin!
Ang Konsepto ng Sustainable Development
Ang sustainable development ay tumutukoy sa pag-unlad na tumutugon sa
mga pangangailangan ng kasalukuyang henerasyon na hindi naikukompromiso
ang kakayahang tugunan ng susunod na salinlahi ang kanilang
pangangailangan.
May dalawang konseptong nakapaloob sa depinisyong ito: pangangailangan at
limitasyon.
Ang sustainable development ay tumutukoy rin sa paraan ng patuloy na pag-
aalaga sa lipunan, ekonomiya, at kapaligiran habang patuloy ang pag-unlad ng
bansa. Ito ay matatamo sa pamamagitan ng responsableng paggamit ng mga
likas na yaman sa kasalukuyan at pagtitiyak na may mga mapagkukunan pa rin
sa hinaharap.
Halimbawa, sa pamamagitan ng pagtatanim ng mga puno, natitiyak
ang sustainable development dahil ang mga mamamayan sa hinaharap ay may
masasandigan pa rin.
May mga hamon sa pagtatamo ng sustainable development katulad
ng consumerism, energy sustainability, poverty, at health inequalities.
Pag-aralan Natin!
Kahirapan
Ayon sa World Bank Organization ang kahirapan ay:
kagutuman,
kawalan ng tirahan,
pagiging masakitin at walang kakayahang magpagamot sa doktor,
kawalan ng access sa paaralan at walang kakayahang bumasa, at
kawalan ng hanapbuhay, may takot sa hinaharap, at nabubuhay lamang sa
kasalukuyan.
Kung gayon, ang kahirapan ay isang panawagang kailangan tugunan ng lahat. Isang
panawagan para baguhin ang mundo upang mas marami ang makakakain, may
desenteng tirahan, may access sa edukasyon at kalusugan, protektado mula sa
karahasan, at tinig ng mga nangyayari sa lipunan.
Pag-aralan Natin!
Mga Hamon sa Pagtamo ng Sustainable Development: Kahirapan
Malaki ang progreso sa pagpapatupad ng MDG sa Pilipinas ngunit hindi ito sapat upang
mawala nang tuluyan ang kahirapan. Maraming kondisyon, kalagayan, at hamon ang
humahadlang upang matamo rin ng sustainable development.
Maraming paaralan ang kulang sa kagamitan at pasilidad. Kulang rin ang kasanayan ng
mga guro sapagkat hindi sapat ang mga oportunidad sa paglinang ng kanilang
kaalaman.
5. Paglaki ng populasyon
Ang population growth rate ng Pilipinas ay 2.36% kada taon at ang mabilis na pagtaas
nito ay nagdudulot ng problema sa gobyerno sapagkat mahirap matugunan ang
pangangailangan ng lumalaking populasyon gamit ang mga pampublikong serbisyo sa
kalusugan, edukasyon, suplay ng tubig, at marami pang iba.
Pag-aralan Natin!
Mga Pagtugon sa mga Hamon ng Kahirapan
Sa kabila ng mga hamong nabanggit, patuloy pa rin ang pagpapatupad ng gobyerno ng
mga batas, adbokasiya, at programa upang mabawasan ang kahirapan.
Ilan lamang ang mga ito sa programa ng pamahalaan upang maiwasan ang
masasamang epekto ng mga kalamidad gaya ng pagbaha, flash flood, at landslide.
Bukod sa Metro Manila, pinauunlad rin ang ibang lungsod lalo na ang nasa rehiyon ng
Mindanao upang matulungan ang mga mamamayang magkatrabaho at malinang ang
kanilang kakayahan.
3. Pagsuporta sa kalusugan
4. Pagsugpo sa Koruspyon
Pagnilayan
Sa iyong palagay, kaya bang masolusyonan ang lumalalang kahirapan sa iba’t ibang
panig ng mundo? Ang pagtugon ba dito ay isang realidad o pangarap?
Mahahalagang Kaalaman
Mga Layunin
Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
Tanong:
Balikan Natin!
Ang Konsepto ng Sustainable Development
Ang sustainable development ay tumutukoy sa pag-unlad na tumutugon sa
mga pangangailangan ng kasalukuyang henerasyon na hindi naikukompromiso
ang kakayahang tugunan ng susunod na salinlahi ang kanilang
pangangailangan.
May dalawang konseptong nakapaloob sa depinisyong ito: pangangailangan at
limitasyon.
Ang sustainable development ay tumutukoy rin sa paraan ng patuloy na pag-
aalaga sa lipunan, ekonomiya, at kapaligiran habang patuloy ang pag-unlad ng
bansa. Ito ay matatamo sa pamamagitan ng responsableng paggamit ng mga
likas na yaman sa kasalukuyan at pagtitiyak na may mga mapagkukunan pa rin
sa hinaharap.
Halimbawa, sa pamamagitan ng pagtatanim ng mga puno, natitiyak
ang sustainable development dahil ang mga mamamayan sa hinaharap ay may
masasandigan pa rin.
May mga hamon sa pagtatamo ng sustainable development katulad
ng consumerism, energy sustainability, poverty, at health inequalities.
Pag-aralan Natin!
Health Inequalities or Inequities
Ayon sa World Health Organization, ang health inequalities (o health
inequities) ay tumutukoy sa hindi pagkakapantay-pantay ng kalagayan ng
kalusugan sa pagitan ng mga tao ng isang bansa at sa pagitan ng mga bansa.
Ang kawalang katarungang ito ay maaaring maiwasan at malapatan ng
karampatang solusyon.
Ang panlipunan at pang-ekonomiyang kalagayan at ang mga epekto nito sa
buhay ng mga tao ang nagdedetermina ng karamdaman at ang mga ginawang
aksiyon upang maiiwas ang mga tao sa pagkakasakit.
Halimbawa:
Pag-aralan Natin!
Mga Hamon sa Pagtamo ng Sustainable Development: Health Inequalities
Ang kontekstong pangglobal ay nakaaapekto sa pagbabago at pag-unlad sa
pamamagitan ng epekto nito sa mga pandaigdigang ugnayan at pandomistikong
polisiya. Hinuhubog nito ang mga gawaing nagbibigay daan sa mga uri ng panlipunang
posisyon at herarkiya. Ang mga tao ay nauuri ayon sa kita, edukasyon, trabaho,
kasarian, lahi, at iba pang salik. Ang panlipunang herakiyang ito ay nakaaapekto sa
kalagayan ng mga tao lalo na sa usaping pangkalusugan. Ang mga hamon sa health
inequalities ay may malaking epekto sa pagtamo ng sustainable development.
Sa Buong Mundo
Pag-aralan Natin!
Mga Pagtugon sa mga Hamon ng Health Inequalities
Sa Pilipinas, isa sa mga programa ng gobyerno ay ang Universal Health Care.
Natutulungan nitong mabawasan ang maternal mortality at under-five
mortality sa Pilipinas gamit ang mga de-kalidad na pamamaraan at pasilidad.
Upang matiyak na naisasakatuparan ang mga sustainable goal, ang gobyerno ay
nagtatalaga ng Community Health Teams sa mga baranggay bilang mga
tagapagtaguyod ng kalusugan at upang matiyak na ang lahat ng mahirap na
pamilya ay miyembro ng PhilHealth na siyang gumagarantiya sa pangkalahatang
serbisyong pangkalusugan.
Nakatutulong ang pagtiyak sa maayos na paglalaan ng badyet-pangkalusugan
para sa mga sangay ng pamahalaan kasama na ang DOH, PhilHealth,
PAGCOR, at PCSO, pati na rin ang lokal na pamahalaan.
Dapat mabago ang oryentasyon ng mga health worker at mga organisasyon na
dapat unahin ang pangangailangang pangkalusugan ng kapwa at bayan bago
ang pansariling interes.
Pagnilayan
Sapat na ba ang pamamaraan, kasanayan, kaalaman, at pagpapahalaga ng ating
pamahalaan upang matugunan ang mga hamon sa health inequalities tungo sa
pagtamo ng sustainable development?
Mahahalagang Kaalaman
Layunin
Pagkatapos ng araling ito, dapat na nasusuri ng mag-aaral ang iba’t ibang estratehiya
at polisiyang may kaugnayan sa pagtamo ng sustainable development na ipinatutupad
sa loob at labas ng bansa.
Pag-aralan Natin!
Iba’t Ibang Estratehiya at Polisiya sa Pagtamo ng Sustainable Development
Noong 2002, ang UN Department of Economic and Social Affairs ay gumawa ng
patnubay para sa paghahanda ng sustainable development strategy. Ito ay nakabatay
sa limang prinsipyo:
Pag-aralan Natin!
Mga Polisiya at Estratehiya Batay sa Limang Prinsipyo
Batay sa limang prinsipyo, narito ang mga tiyak na polisiya at estratehiya sa pagtamo
ng sustainable development ng mga piling bansa.
Halimbawa:
Halimbawa:
Pagsusuri at Pagtataya
Ang pagsusuri ay mahalagang sangkap sa pagbabalanse ng mga layuning pang-
ekonomiya, panlipunan, at pangkapaligiran sa paggawa ng mga polisiya at priyoridad
sa sustainable development.
Halimbawa:
Halimbawa:
Pag-aralan Natin!
Mga Polisiya at Estratehiya Batay sa Limang Prinsipyo
Ipagpatuloy natin ang pag-aaral.
Panlokal na Pamamahala
Ang mga pangunahing prinsipyo at direksiyon ay dapat binubuo ng pambansang
pamahalaan, subalit ang mas detalyadong pagpaplano, implementasyon, at
pagsubaybay ay dapat nasa mababang antas ng pamahalaan kasama ang pagbibigay
ng angkop na kapangyarihan at kagamitan o resources.
Halimbawa:
Ang UK ay may shared framework para sa sustainable development (ang One Future,
Different Paths) na nagtatakda ng pare-parehong layunin para sa England, Scotland,
Wales, at Northern Ireland, subalit hindi isinasantabi ang lokal na antas at pagkakaiba-
iba ng pagkilos.
Halimbawa:
Ang Government Council for Sustainable Development ng Czech Republic ay
kinabibilangan ng mga pamahalaan, negosyante, iskolar, NGO, at ibang stakeholder at
nagsisilbing umbrella group para sa pagbubuo, implementasyon, at pagbabago ng
pambansang estratehiya para sa sustainable development.
Halimbawa:
Pagmamasid at Pagtataya
Ang mga pambansang estratehiya para sa sustainable development ay dapat nag-e-
evolve habang dumarami ang impormasyon tungkol sa priyoridad, teknolohiya, at
polisiya upang mapagtagumpayan ang mga problema.
Halimbawa:
Pag-aralan Natin!
Mga Estratehiya ng Pilipinas sa Pagtamo ng Sustainable Development
Ang tunguhin ng Philippine Strategy for Sustainable Development (PSSD) ay matamo
ang malago o maunlad na ekonomiyang may sapat na proteksiyon sa biological
resources, diversity, at ecosystem at pangkalahatang kalidad ng kapaligiran.
Ang PSSD ay may ipanatutupad na mga estratehiya. Layunin nitong lutasin at itugma o
ibagay ang iba-iba at salungatang isyung pangkapaligiran, pang-ekonomiya,
pandemograpiko, at pangkalikasan.
Pagnilayan
Ano ang pinakapuso o pinakaesensiya ng sustainable development?
Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong gumawa o makabahagi sa sustainable
development program para sa Pilipinas, ano ang pinakamakabuluhang polisiya
at estratehiya ang ipanunukala o idaragdag mo? Bakit?
Buod
Noong 1992, nagpahayag ng pagsang-ayon ang mga bansang kasapi ng UN
Conference on Environment and Development na bumuo ng kanilang pambansang
estratehiya upang matamo ang sustainable development programs. Noong 2001,
bumuo ang Organization for Economic Cooperation and Development ng patnubay para
sa paggawa ng pambansang estratehiya. Ang mga kategoryang ito ay nagsasilbing
gabay ng mga bansa sa pagbubuo at pagbabantay ng implementasyon ng kani-
kanilang estratehiya. Kasama rito ang integrasyon ng aspetong panlipunan sa
konsiderasyong pang-ekonomiya at pangkapaligiran. Sa Pilipinas, may ipanatutupad
ring mga estratehiya. Layunin nitong lutasin at itugma o ibagay ang iba-iba at
salungatang isyung pangkapaligiran, pang-ekonomiya, pandemograpiko, at
pangkalikasan.