NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64) f.

Namatay dahil sa paghihirap: kawalang

katarungan
Kabanata 1: Isang Pagtitipon g. Simbolismo
- Liwasan: walang pagbabago ang mga pil
a. Naghanda si Kap Tiyago ng hapunan para kay - Pangungulila ni Ibarra sa ama:
Ibarra pangungulila ni rizal
- Bisita: padre damaso, kapitan tinong, g. - Don Rafael: kawalang katarungan
Laruja, padre sibyla Kabanata 6: Si Kapitan Tiyago
- Bukas sa lahat: mapagbigay a. Don Santiago delos santos
b. Nagtalo ang pari at Kap Heneral - Santiago ng mga santo
- Simbahang katoliko vs pamahalaan - Hindi nakapag-aral; dominikano;
c. Pagdating ni Ibarra negosyante
- Kulturang alemanya: pagpapakilala sa - Kasundo ang simbahan (nabibili ang
sarili kabanalan), pamahalaan (pera sa
d. Laruja sa Pinas
simbahan), at mamamayan (lupain)
- Libro tungkol sa pinas na nakita ni rizal sa
b. Maria clara
europa: Antonio morga (hindi malinaw - Hindi tunay na anak
ang impormasyon) - Mestisa; iba ang kulay ng mata; kamuka ni
Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang Damaso
Hapunan c. Pia Alba
a. Minaliit ni Damaso si Ibarra - Asawa ni kap tiyago
- Nagsayang lamang ng oras si Ibarra - Ginahasa ni damaso = maria clara
- Maunlad ang bansa kapag Malay Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asotea
Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5: a. Katotohanan
Pangarap sa Gabing Madilim - Tradisyunal na panliligaw; mataas na
a. Kinaingitan si Don Rafael dahil sa kanyang pagrespeto sa babae
kayaman - Palabra de onor
- Pagbukas ng daan sa Esp -> Pil - Pagpapalitan ng liham
- Rason ni TGuevarra: (1) pagbukas ng daan b. Kabutihan
Esp->Pil, (2) katiwalian; pagpadala ng - Paghankan sa santo ->relihiyoso
surveyors, (3) paglagay ng tao sa isang c. Kagandahan
posisyon na di karapatdapat, (4) pagyakap - Walang kamtayang pagmamahal ni Ibarra
ng Pil sa kulturang Kastila at (5) di tiyak kay mclara
- Pagsakripisyo; pagkasentimental
na katagalan ng paglilingkod sa lipunan
d. Simbolismo
b. Pinagbintangan sa pagpatay sa isang artilyero
- Malayong pagkawalay: <3 bayan at <3
- Artilyero: hindi marunong magbasa
- Artilyero (symb): kastila; kapangyarihan kay Maria clara
- Hindi perpekto si Mclara dahil sa kanyang
kahit mangmang
c. Naakusahan si D. Rafael bilang Erehe at pagmamahal kay Ibarra
- Leonor rivera = maria clara (inspirasyon)
Pilibustero
- Pagtulos ng dalawang kandila
- Erehe: tumutuligsa sa kagawian ng mga
e. Asotea
kristiyano; hindi nangungumpisal - Purong pagmamahal; walang ginagawang
- Pilibustero: kaaway ng pamahalaan;
masama
malayang kaisipan Kabanata 8: Mga gunita
- Don Rafael: hindi nangungumpisal; a. Maynila
pangungumpisal sa isang tao na mas - Walang pinagbago (dahil sa prayle)
makasalanan pa (paring kristiyano) - Pagkita kay damaso (masama ang tingin)
d. Takot ang mga pil abogado na tumulong - Pagkita kay K.Tinong (kasama ang 2
e. Napawalang sala matapos ang isang taon anak) sa kartela
 b. Arroceros
- Paggawaan ng tabako
c. Jardin botaniko
- Hambing sa europa
- Hindi Malaya ang tao
d. Bagumbayan
- Naalala ang gurong pari
- “hindi lahat ng kumikinang ay ginto.”
Kabanata 9: Mga Bagay-bagay ukol sa baya
- Pagkasilaw: takot sa kastila
- Hambing sa kabanata 4
- Prayleng may sakit sa mata: ayaw
ipagamot dahil takot sa paggamot
(matanda at baka di kayanin) simbo:
pagkabulag ng mga kastil
Kabanata 10: Ang bayan ng San Dieg
a. Heograpiya
- Baybayin ng lawa
- Bukirin at palayan ang paligid
b. Bayan
- Plaza sa gitna ng bayan
- Simboryo (pinakamataas na poste ng
simbahan)
c. Alamat ng gubat ng San Diego
d. Simbolismo
- Gubat: primitibong pinoy
- Matandang kastila: mananakop na kastila
- Lawa sa gitna ng gubat: pagkagalad ng
likas na yaman
- Pinambili ng kastila: 3Gs.
- Pagkamatay ng kastila: don Rafael; likas
na yaman at kristiyanismo
- San diego: katabi ng bagong bayan
(bagong bayan: gomburza; san diego:
saksi sa pagkamatay ng gomburza)
Kabanata 11: Mga Makapangyarihan
a. Don Raphael: walang hatak sa bayan, mahina
ang impluwensya; may magandang loob
b. Tiyago: mayaman ngunit hindi
makapangyarihan; pinagtatawanan;
sinasalubong ng banda; ginagamit ang
posisyon upang maipalabas na siya’y
makapangyarihan; sunud-sunuran, nagbibigay
ng suhol
c. Salvi: ikinukumpara sa Santo Papa; maingat
sa tungkulin at mahigpit mansermon; paraan
ng parusa -> multa
d. Alperes: ikinukumpara sa Hari ng Espanya;
paraan ng parusa -> pananakit
Mga hindi maituturing na makapangyarihan:
a. Gobernadorcillo: inuutusan ng alkalde
mayor (gobernador)
b. Doña Consolacion: makapangyarihan
lamang dahil sa kanyang asawa (alperes),
at ang pangingibabaw nito sa away mag
asawa; napapasunod rin niya ang mga
guardia civil
c. Sacristan mayor: sunud-sunuran sa Kura
Paroko; nagiging makapangyarihan
lamang kung wala ang Kura
Salvi at Alperes: dalawang makapangyarihan
- gawi: (1) magiging dahilan ng pagkakagulo
dahil inuuna nila ang kanilang mga personal
na interes, (2) patalbugan sa kapangyarihan:
kalituhan sa mamamayan, (3) hindi mabuting
halimbawa sa mga pinuno ng bayan, (4) hindi
tinuturing na pantay ang lahat
Kabanata 12: Araw ng mga Patay
a. Hayop vs Tao: asal o kamalian ng tao; hayop
-> nakakulong sa sementeryo; hindi
pagrespeto ng tao sa patay -> sepultorero
b. Sementeryo: dalawang sepultorerong
naguusap tungkol sa kanilang gagawin -> ang
isa ay may konsensya, ang isa naman ay sanay
na
c. May ipinapahukay ang ‘malaking kura’ na
bangkay (20 araw pa lamang na nakalibing)
dahil ayaw ng kura na bigyan ito ng matinong
libing (paglipat sa sementeryo ng mga intsik);
matapos ihukay, tinapon ito sa lawa
d. Mababa ang tingin ng mga kastila sa mga
tsino dahil sinubukan ng isang Tsino na
angkinin ang Pilipinas
Simbolismo:
a. Pagtapon sa bangkay: patay pa dapat ang
matakot sa buhay dahil sa mga nagagawa
nito
b. Pagsunog sa malaking krus:
kapangyarihan ni Damaso sa mga lalabag
sakanya
c. Pagpapahalaga sa patay
 d. Mababang pagtingin: (1) hindi katoliko,
(2) pagpapataw ng mataas na buwis
Kabanata 13: Mga Babala ng Sigwa
a. Bumisita si Ibarra sa libingan ng ama ngunit
hindi ito mahanap dahil nalipat na daw ito sa
libingan ng mga intsik (ngunit itinapon talaga
ito sa lawa) at sinisi si Salvi para dito
b. Nagdilim ang langit: sigwa – unos, bagyo;
konotasyon – masamang pangyayari
c. Sigwa sa kabanata: (1) pag-aaway ni Ibarra
kay Salvi, (2) simula ng pagbuhos ng galit ni
Ibarra
d. Pagsunog sa krus: (1) pagiging hipokrito ng
mga relihiyoso, (2) pagsunog sa mga aral ng
Diyos
e. Buto sa paanan ng krus: babala, kasanayan sa
ganitong pangyayari, (1) mamamatay ang
sinumang lumaban, (2) ito ang magiging sanhi
ng pagkamatay
Kabanata 15: Ang mga Sakristan
a. Pinagbintangan ng Sakristan Mayor si Crispin
na kumuha ng dalawang onza (32 pesos) dahil
alam nito na maraming bisyo ang ama ni
Crispin
b. Pagmamalupit ng Sakristan Mayor (pagiging
makapangyarihan): impluwensya mula sa
nakakataas; ginagawa rin ito ng mga kura
c. Dalawang putok (baril) at isang sigaw
(guardia civil): Basilio – nadaplisan ng bala;
Crispin – premonisyon na ito ay patay na: (1)
naramdaman ng ina, (2) pagtunog ng
kampana, (3) “wag mo akong iwan, papatayin
nila ako!”
Hindi na naging atensyon ang mga pagputok
dahil natural na ito sa mga tao
d. “Pag araro sa bukid”: mahirap ang trabaho sa
kampaneryo -> mas mabuti ang pag-araro,
ngunit bata pa sila
Kabanata 16: Si Sisa
a. Sisa: ina ni Crispin at Basilio; maganda at
kabigha-bighani
b. Pedro: asawa ni Sisa; iresponsable, palaboy
c. Inihahalintulad si Sisa sa Pilipinas (mahina
ang loob, hinahayaang maabuso ang sarili);
babae sa karaniwang panahon
d. Mataas na pagtingin sa kanyang asawa:
itinuturing itong bathala; ang anak: mga
anghel
e. Handa sa hapunan: kahirapan
Sisa Pilipinas
Kasawian sa anakKahirapan sa
manggawa, hindi
makatakas
Kasawian sa asawa Espanya
(iresponsable) (pagmamalupit)
Mahina ang loob na Mahina ang loob na
lumaban sa asawa lumaban sa espanya
Kabanata 17: Si Basilio
a. Umuwi si Basilio ng wala si Crispin
b. Nag alala ang ina dahil sa sugat ni Basilio
c. Panaginip: Pagkamatay ni Basilio
d. Basilio: kinakatawan ang Pilipino –
pagmamaltrato
e. Ayaw na ni Basilio maging sakristan
Mga plano ni Basilio sa hinaharap: (1) Lumipat
ng tinatrabahuan at lumipat kay Ibarra, (2)
sunduin si Crispin at pag-aaralin kay Pilosopong
Tasyo, (3) mabuhay ng wala ang ama
Kabanata 18: Kaluluwang Nagdurusa
a. Mga maling paniniwala/ugali: (1) tsismis, (2)
pagbili ng kabanalan – indulgencia plenaria;
bili, donasyon, kumpisal; pagkawala ng
ibigsabihin ng kapatawaran, (3) paninisi, (4)
paghuhusga, (5) kahinaan ng loob ->
kabaliwan
b. Mga nagdurusa: (1) Sisa – dahil sa anak; (2)
Salvi – dahil kay Crispin, inkwentro nit okay
Ibarra, (3) Manong at Manang – paghahanap
ng indulgencia dahil nawawala si Salvi
Kabanata 19: Ang Karanasan ng Isang Guro
a. Usapan ng guro at ni Ibarra
b. Kapangitan na nais ipakita: palpak na sistema
ng edukasyon
c. Napalitan ang layunin ni Ibarra, at itinuloy
ang nais ng ama na magpatayo ng paaralan
 d. Mga suliranin: (1) pamamalo, (2) kakulangan
sa kagamitan; silong sa kumbento; kawalan ng
guro; walang gusali at mga libro, (3) kawalan
ng interes, (4) walang suporta ang mga
magulang; pagmulta ng magulang sa guro
upang paluin ang bata
Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal
a. Tribunal – bulwagan; nagusap tungkol sa pista
b. Liberal laban sa konserbador
c. Liberal: Don Filipino Lino; humingi ng tulong
kay Tasyo; simpleng pagdiriwang (ayon kay
Tasyo)
d. Konserbador: Kap. Basilio; magarbong
pagdiriwang
e. Nabalewala ang pag-aaway dahil ang nais
parin ng kura ang masusunod
f. Nais ipakita: nangingibabaw ang
kapangyarihan ng kura; kawalan ng sariling
paninindigan; pagsasayang ng pera para sa
magarbong okasyon
g. Kasalukuyan:
a. Liberal - > oposisyon
b. Konserbador -> administrasyon
Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina
a. Dalawang guardia civil ang nakita ni Sisa sa
kanyang bahay; dinakip nito si Sisa
b. Nais manguna ni Sisa sa paglalakad: walang
kinalaman; mahirap man, ito ay may dignidad
at kahihiyan
c. Kwartel: Alperes – pinalaya si Sisa sa
paniniwalang ang kura ang nasa likod ng
pang-aaresto
d. Pagiging mangmang ng guardia civil dahil
kani-kanino lamang ito sumusunod
e. Pagkabaliw ni Sisa: pagkabulok ng Pilipina
Kabanata 22: Liwanag at Dilim
a. Liwanag: (1) paguusap ni Maria Clara at
Ibarra, (2) papalapit na pistang pambukid, (3)
paghingi ng tulong ni Pedro para kay Sisa at
mga anak
b. Dilim: pagtanggi ni MClara kay PSalvi –
pagseselos ni PSalvi kay Ibarra;
nakakalimutan ng pari ang obligasyon nito; si
MClara ang kasiglahan sa buhay ni PSalvi
Kabanata 23: Pangingisda
a. Ugaling Pilipino: konserbatibo – paghiwalay
ng babae sa lalaki
b. Simbolismo: (1) baklad – teritoryo ng
Pilipinas, (2) isda – yaman ng Pilipinas, (3)
buwaya – mananakop/Kastila, (4) pagtalon –
pagaalsa; pagkakaisa
Kabanata 24: Gubat
a. Pamboboso ni PSalvi sa mga babaeng naliligo
b. Gulong ng Kapalaran: (1) pinunit ni Salvi
dahil labag sa pananampalataya ang hula, (2)
“ang pangarap ay pangarap lamang” – taliwas
sa mensaheng dala ng telegrama para kay
Ibarra tungkol sa paaralan
c. Pagdakip kay Elias
Kabanata 25: Bahay ng Pilosop
a. Paguusap ni Tasyo at Ibarra – paghingi ng
payo ukol sa pagtayo ng paaralan
b. “wag kang humingi ng payo sa akin” –
pagsanguni sa isang baliw, hindi sumusuporta
ang mga mayayaman sa payo ng isang baliw
c. Pagyubok ng rosas sa hangin – pagiging
matata
Kabanata 26: Bisperas ng Pista
a. Magarbong pagdiriwang ng pista habang abala
si Ibarra sa pag-aayos ng paaralan
b. May mga bagay na mas mahalaga pa kaysa sa
mga panandaliang okasyon o selebrasyo
Kabanata 27: Takip-silim
a. Ugaling Pilipino: (1) pagkaingit – pagkaingit
ni Tiyago kay Ibarra; magpapatayo na rin ito
ng kumbento, (2) mapagbigay – pagbigay ng
relikaryo
b. Simbolismo: (1) ketongin – hindi ito
nakakahawa dahil sa paglapit ni Sisa dito; (2)
sakit sa lipunan ang ketong – korupsyon,
gahaman, pagmamalabis, katamaran;
--Pilipino: wala ng lunas ang sakit, Rizal: may
lunas ito at tugon
Kabanata 28: Ilang Sulat
a. Laman ng mga sulat: pangyayari sa pista tulad
ng sugal, komedya, misa ni PMartin, misa
mayor, kainan at sayawan
Kabanata 29: Ang Umaga
a. Araw ng pista; malaking parte ng Noli ang
nilaan para sa pista
b. Prusisyon – pagiging magastos; pagpapakita
ng estado ng buhay ng bawat Pilipino
 c. Intsik – pagbenta ng kandila; nagpabinyag ->
nagpapakitang superior ang katolikong
simbahan
d. Tasyo – payak na kasuotan
e. Hermano mayor – pagimbintang kumain
upang ipakitang mayaman it
Kabanata 30: Sa Simbahan
a. Sermon – nagkakahalaga ng P250; ngunit
hindi nabibili ang kabanalan
b. Agua bendita – pagkawalang saysay ng
kabanalan
c. Tingin ni PDamaso kay (1) Ibarra – para
sakanya ang sermon, kaya making dapat ito,
(2) PMartin – mas magaling magsermon si
PDamaso
d. Alkalde – magarbong kasuotan; pinatotohanan
ang Filipino time o pagdating ng wala sa
napagusapang oras
Kabanata 31: Ang Sermon
a.Unang bahagi: kastila; pugay sa patrong San
Diego, pari ang guardia sibil ng langit; hindi
maiintindihan ng mga Indyo
b. Ikalawang bahagi: tagalog; di
nangungumpisal, pag aalipusta sa mga indyo
c.Pagpapakitang tao ni Damaso
Kabanata 32: Ang Panghugo
a.Panghugos: panukalang bato
b. Ayos lamang na mamatay ang isang indyo
c.Sinakal at tinulak ni Elias ang taong madilaw
d. Nahuhubog ang bayan sa paaralan; hindi lahat
ng pamahiin ay totoo
Kabanata 33: Malayang Kaisipan
a.Mga lihim na kaaway ni Ibarra: mga dating
kaaway ng ama
Kabanata 34: Ang Pananghalian
a.Pagbalita na sa bahay ni Tiyago tutuloy ang Kap
Hen
b. Napagusapan: sermon ni Damaso, paaralan,
Don Rafael (pagpapahalaga sa magulang)
c.“pagmamagaling ng mga pilipinong nakapagaral
sa labas”
d. Muntikan ng mapatay ni Ibarra si Damaso
Kabanata 35: Mga Kuro-kuro
a.Kapitana Maria: tuwa dahil sa pagtangol sa ama
b. Don Filipo: dapat ay nagtimpi si Damaso
c.Kababaihan: patay na si Damaso
d. Magbubukid: hindi na matutuloy ang mga
pangarap ng anak
Kabanata 36: Unang Panganorin
a.Excommulgado ni Ibarra
b. Pinagbawal si MC na makitapgkita kay Ibarra;
hindi matutuloy ang kasal, posibleng pagbitay
c.Pagpasok ng magulang sa relasyon ng mga anak
Kabanata 37: Ang Kapitan-heneral
a.Mabuting pagkatao ng kastila
b. Kapitan-heneral: sangayon sa mga payo ni
ibarra; hindi bagay ang isip ni ibarra sa pilipinas
Kabanata 38: Ang Prusisyon
a.Pinakita ang iba’t ibang estado ng buhay ng tao
b. Mabuti: pugay sa relihiyon, matibay na
paniniwala sa Diyos
c.Masama: paboritong santo, pamamalo ng
agwasil, pilitang pagsama
Kabanata 39: Doña Consolacion
a.Nilikhang pangit ng manunulat: marimakim ang
taong tumalikod sa sariling wika
Kabanata 40: Karapatan at ang Lakas
a.Tungalian ng lakas ni Damaso at Ibarra
b. Don Filipo at Kapitan
c.Damaso sa pagpapaalis kay Ibarra
d. Paggambala ng mga sibil
Kabanata 41: Dalawang Dalaw
a.Dalaw ni Elias at ni Lucas
b. Elias: mabuting pakay, mapagkumbaba;
sabihing may sakit si MC at pagpunta sa
Batangan
c.Lucas: masama ang gahaman, oportunista;
paghingi ng bayad-pinsala para sa taong
madilaw
d. Sakit ng lipunan: pagkagahaman
Kabanata 42: Mag-asawang De Espadaña
a.Doña Victorina: mapagmataas, mababa ang
pagtingin sa Pil, mayabang at mayaman;
kinahihiya ang pagkaPil
b. Don Tiburcio: nagmamarunong na mga Pil,
mahirap ngunit kastila; hindi lahat ng kastila ay
mayaman
c.Pahiwatig ng mag-asawa: ginagamit ang Pil
noon dahil sa mga yaman nito
Kabanata 43: Mga Panukala
a.Mga panukala ni Carlico: 1) trabaho para kay
Linares, 2) makahanap ng asawa si Linares
Kabanata 44: Paggunam-gunam ng Kasalanan
a.Pagkasakit ni MC
b. Mga paraan ng paggamot: 1) pangungumpisal,
2) huwad na paggamot
Kabanata 45: Mga Pinaguusig
a.Sawimpalad: a) Elias – hindi tulisan dahil ayaw
nito ng gulo; b) Kap Pablo – tulisan, nagalaga
kay Elias
b. Kasawian ni Kap Pablo: nawalan ng anak
(ginahasa), namatay sa paghanap ng hustisya
Kabanata 46: Ang Sabungan
a.Bahagi ng sabungan: pasukan, ulutan, ruweda
b. Negatibong epekto ng sabong: pagpusta,
pagasa sa pagkakataon, napapabayaan ang
pamilya
c.Positibo: samahan ng taong iba iba ang estado,
katapatan
Kabanata 47: Dalawang Señora
a.Laban ng pilipino at ng kanilang kapwa
b. Umaasa sa kapangyarihan ng asawa
c.Kahinaan ng kababaihan at ng inang bayan na
nagpapadala sa paligid nila
Kabanata 48: Ang Talinghaga
a.Hindi na excommulgado si Ibarra
b. Lumabas na espiya si Elias dahil wala ito sa
talaan
c.Mga talinghaga/kaisipan: pagbisita ni ibarra
nang nakita si Linares at MC, ano ang
paguusapan ni Elias at Ibarra sa lawa
Kabanata 49: Tinig ng mga Pinaguusig
a.Mga kahilingan: 1) pagtangkilik ng gobyerno,
2) karangalan ng tao, 3) bawasan ang
kapangyarihan ng sibil at prayle
b. Malaking impluwensya ang relihiyon
Kabanata 50: Mga Kaanak ni Elias
a.Pagsalaysay ni Elias ng nakaraan
b. May paparating na unos na di kapansin-pansin
Kabanata 51: Ang pagbabago
a.Liham ni Viactorina kay Linares
b. Tauhang nagbago: Salvi – magiliw kay Ibarra;
MC – masaya dahil napatawad si Ibarra,
malungkot dahil ikakasal na ito kay Linares
Kabanata 52: Ang Baraha ng mga Patay at ang
mga Anino
a.Anino: 1) Bruno, 2) Tarsilo, 3) Pedro, 4) Lucas
b. Padre salvi: pakana sa pagaklas, nagbigay kay
Lucas ng pera; pakitang tao ang pagkamabait
kay Ibarra
c.Hindi lahat ay ayon sa kung ano ang ginagawa
nila
d. Pagka mangmang ng mga sibil
Kabanata 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala
sa Umaga
a.Mga nais na pagbabago ni Ibarra at Don Filipo
b. Hinambing ni Tasyo si Ibarra kay Filipo dahil
sa mga nais nitong pagbabago
c.Paraan ng pagsulong: 1) unahan – namumuno,
2) tagiliran – nagpapadala, 3) hulihan –
nagpapahila
Kabanata 54: Lahat ng Lihim ay nabubunyag
a.Mga lihim: 1) lihim na pag-aaklas – nalaman ng
alperes, 2) si Salvi ang nagpasimula ng
rebelyon, 3) Si Don Pedro ang nagbintang sa
nunong lalaki at naging sanhi ng kasawian nito
b. Nangibabaw ang pagnanais ni Elias na
mahanap ang pumatay sa mga nuno niya
Kabanata 55: Ang Pagkakagulo
a.Pagsunog ni Elias sa bahay ni Ibarra: pagwaksi
sa galit; pagbabalik loob kay Ibarra
b. Kahalagahan ng lawa sa nobela: pagkamatay
ng ama, pagkakaibigan
Kabanata 56: Sabi-sabi at pala-palagay
a.Natagpuan ang bangkay ni Lucas; pinatay ng
sakristan mayor (amorseko sa damit)
b. Nagpalitan ng kwento tungkol sa aklasang
naganap
Kabanata 57: Vae Victis
a.Ayaw kilalanin ni Tarsilo ang limang bangkay
(Pedro, Lucas, Bruno)
b. Paghabilin sa kapatid na babae
c.Tarsilo: kahit na pinapahirapan, may dignidad
pa rin at marunong lumaban
Kabanata 58: Ang Sinumpa
a.Ang sinumpa: Ibarra – inisip ng tao na sya ang
dahilan ng mga kasawian sa bayan
b. Walang nakiramay kay Ibarra
 c.Madalas na itinatakwil ang sariling mga kalahi a.Malungkot ang bayan kahit noche buena
dahil ayaw nilang madamay b. Natagpuang patay ang sakristan mayor
Kabanata 59: Pag-ibig sa bayan at kapakanang c.Pagkikita ni Sisa at Basilio (inakalang sibil si
Sarili Basilio)
a.Nakarating sa maynila ang nangyari sa San d. Nakita ni Elias si Basilio: sunugin ang
Diego bangkay nila (Sisa at Elias) at hukayin ang
b. Don Primitivo: nilikhang tulad ni Dona perang tinago at mag-aral
Victorina; nagsasalita ng latin kahit na walang e.May kaligayahan sa simpleng buhay
nakakaunawa sa knya Kabanata 64: Katapusan
c.Usapan: 1) heswita – sa ateneo mula ang mga a.Damaso: namatay sa sama ng loob
pilibustero, kuta ang paaralan ni Ibarra, 2) b. Kap Tiyago: nawala ang kasarapan ng buhay
kaguluhan sa pagtitipon sa Intramuros, 3) c.Maria Clara: pumasok sa kumbento
pagbibigay ng singsing ni Kap Tinong at Kap d. Salvi: nagsesermon sa simbahan ni MC
Tinchang e.D.victorina: nanatiling nagpapanggap
Kabanata 60: Ikakasal si Maria Clara f. Linares: namatay sa sakit na iti
a.Masaya si tiyago dahil hindi sya siniyasat ng g. Alperes: umuwi sa Espanya
kastila h. D.consolacion: tuloy ang bisyo
b. Usapan ng mga babae: nakahanap na ng bago
si MC
c.Usapan ng mga lalake: nilipat si Salvi sa
Maynila
d. Mga liham na binigyang kulay ng mga
tagapag-usig
e.Magpapakasal lamang para sa ama ngunit hindi
bibitawan ang sumpa kay Ibarra
Kabanata 61: Pamamaril sa Lawa
a.Naisip ni Ibarra ang himagsikan
b. Pagtalon ni Ibarra para maligaw ang mga sibil;
binaril at tinamaan sa balikat
c.Simbolismo: parating na pag-aalsa, pagbabago
ng katauhan ni Ibarra
Kabanata 62: Pagpapaliwanag ni Damaso
a.nalaman ni mc na patay na si ibarra
b. nalaman ni damaso na ikakasal na si mc kay
linares, nalamn rn nito na ayaw ni MC kay
linares
c."mas bagay ka kay linares" dahil sa estado nito
sa buhay kumpara kay ibarra
d. "kumbento o kamatayan": ayaw ni damaso na
mag monghe ang dalaga dahil sa mga hiwagang
nagaganap sa likod ng mga pader nito (hiwaga:
pangaabuso ng mga pari, gahasa, etc)
e.pumayag na lamang si damaso na magkumbento
ang dalaga, dahil ayaw nya itong magpakamtay
Kabanata 63: Ang Noche Buena