NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64) - Don Rafael: hindi nangungumpisal;
pangungumpisal sa isang tao na mas
Kabanata 1: Isang Pagtitipon makasalanan pa (paring kristiyano) a. Naghanda si Kap Tiyago ng hapunan para kay d. Takot ang mga pil abogado na tumulong Ibarra e. Napawalang sala matapos ang isang taon - Bisita: padre damaso, kapitan tinong, g. f. Namatay dahil sa paghihirap: kawalang Laruja, padre sibyla katarungan - Bukas sa lahat: mapagbigay g. Simbolismo b. Nagtalo ang pari at Kap Heneral - Liwasan: walang pagbabago ang mga pil - Simbahang katoliko vs pamahalaan - Pangungulila ni Ibarra sa ama: c. Pagdating ni Ibarra pangungulila ni rizal - Kulturang alemanya: pagpapakilala sa - Don Rafael: kawalang katarungan sarili Kabanata 6: Si Kapitan Tiyago d. Laruja sa Pinas a. Don Santiago delos santos - Libro tungkol sa pinas na nakita ni rizal sa - Santiago ng mga santo europa: Antonio morga (hindi malinaw - Hindi nakapag-aral; dominikano; ang impormasyon) negosyante Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang - Kasundo ang simbahan (nabibili ang Hapunan kabanalan), pamahalaan (pera sa a. Minaliit ni Damaso si Ibarra simbahan), at mamamayan (lupain) - Nagsayang lamang ng oras si Ibarra b. Maria clara - Maunlad ang bansa kapag Malay - Hindi tunay na anak Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5: - Mestisa; iba ang kulay ng mata; kamuka ni Pangarap sa Gabing Madilim Damaso a. Kinaingitan si Don Rafael dahil sa kanyang c. Pia Alba kayaman - Asawa ni kap tiyago - Pagbukas ng daan sa Esp -> Pil - Ginahasa ni damaso = maria clara - Rason ni TGuevarra: (1) pagbukas ng daan Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asotea Esp->Pil, (2) katiwalian; pagpadala ng a. Katotohanan surveyors, (3) paglagay ng tao sa isang - Tradisyunal na panliligaw; mataas na posisyon na di karapatdapat, (4) pagyakap pagrespeto sa babae ng Pil sa kulturang Kastila at (5) di tiyak - Palabra de onor na katagalan ng paglilingkod sa lipunan - Pagpapalitan ng liham b. Pinagbintangan sa pagpatay sa isang artilyero b. Kabutihan - Artilyero: hindi marunong magbasa - Paghankan sa santo ->relihiyoso - Artilyero (symb): kastila; kapangyarihan c. Kagandahan kahit mangmang - Walang kamtayang pagmamahal ni Ibarra c. Naakusahan si D. Rafael bilang Erehe at kay mclara Pilibustero - Pagsakripisyo; pagkasentimental - Erehe: tumutuligsa sa kagawian ng mga d. Simbolismo kristiyano; hindi nangungumpisal - Malayong pagkawalay: <3 bayan at <3 - Pilibustero: kaaway ng pamahalaan; kay Maria clara malayang kaisipan - Hindi perpekto si Mclara dahil sa kanyang pagmamahal kay Ibarra - Leonor rivera = maria clara (inspirasyon) - Pagtulos ng dalawang kandila Kabanata 11: Mga Makapangyarihan e. Asotea - Purong pagmamahal; walang ginagawang a. Don Raphael: walang hatak sa bayan, mahina ang impluwensya; may magandang loob masama Kabanata 8: Mga gunita b. Tiyago: mayaman ngunit hindi makapangyarihan; pinagtatawanan; a. Maynila sinasalubong ng banda; ginagamit ang - Walang pinagbago (dahil sa prayle) posisyon upang maipalabas na siya’y - Pagkita kay damaso (masama ang tingin) makapangyarihan; sunud-sunuran, nagbibigay - Pagkita kay K.Tinong (kasama ang 2 ng suhol anak) sa kartela c. Salvi: ikinukumpara sa Santo Papa; maingat b. Arroceros sa tungkulin at mahigpit mansermon; paraan - Paggawaan ng tabako ng parusa -> multa c. Jardin botaniko d. Alperes: ikinukumpara sa Hari ng Espanya; - Hambing sa europa paraan ng parusa -> pananakit - Hindi Malaya ang tao d. Bagumbayan Mga hindi maituturing na makapangyarihan: - Naalala ang gurong pari a. Gobernadorcillo: inuutusan ng alkalde - “hindi lahat ng kumikinang ay ginto.” mayor (gobernador) Kabanata 9: Mga Bagay-bagay ukol sa baya b. Doña Consolacion: makapangyarihan - Pagkasilaw: takot sa kastila lamang dahil sa kanyang asawa (alperes), - Hambing sa kabanata 4 at ang pangingibabaw nito sa away mag - Prayleng may sakit sa mata: ayaw asawa; napapasunod rin niya ang mga ipagamot dahil takot sa paggamot guardia civil (matanda at baka di kayanin) simbo: c. Sacristan mayor: sunud-sunuran sa Kura pagkabulag ng mga kastil Paroko; nagiging makapangyarihan Kabanata 10: Ang bayan ng San Dieg lamang kung wala ang Kura a. Heograpiya - Baybayin ng lawa Salvi at Alperes: dalawang makapangyarihan - Bukirin at palayan ang paligid - gawi: (1) magiging dahilan ng pagkakagulo b. Bayan dahil inuuna nila ang kanilang mga personal - Plaza sa gitna ng bayan na interes, (2) patalbugan sa kapangyarihan: - Simboryo (pinakamataas na poste ng kalituhan sa mamamayan, (3) hindi mabuting simbahan) halimbawa sa mga pinuno ng bayan, (4) hindi c. Alamat ng gubat ng San Diego tinuturing na pantay ang lahat d. Simbolismo - Gubat: primitibong pinoy Kabanata 12: Araw ng mga Patay - Matandang kastila: mananakop na kastila a. Hayop vs Tao: asal o kamalian ng tao; hayop - Lawa sa gitna ng gubat: pagkagalad ng -> nakakulong sa sementeryo; hindi likas na yaman pagrespeto ng tao sa patay -> sepultorero - Pinambili ng kastila: 3Gs. b. Sementeryo: dalawang sepultorerong - Pagkamatay ng kastila: don Rafael; likas naguusap tungkol sa kanilang gagawin -> ang na yaman at kristiyanismo isa ay may konsensya, ang isa naman ay sanay - San diego: katabi ng bagong bayan na (bagong bayan: gomburza; san diego: c. May ipinapahukay ang ‘malaking kura’ na saksi sa pagkamatay ng gomburza) bangkay (20 araw pa lamang na nakalibing) dahil ayaw ng kura na bigyan ito ng matinong Crispin – premonisyon na ito ay patay na: (1) libing (paglipat sa sementeryo ng mga intsik); naramdaman ng ina, (2) pagtunog ng matapos ihukay, tinapon ito sa lawa kampana, (3) “wag mo akong iwan, papatayin d. Mababa ang tingin ng mga kastila sa mga nila ako!” tsino dahil sinubukan ng isang Tsino na Hindi na naging atensyon ang mga pagputok angkinin ang Pilipinas dahil natural na ito sa mga tao Simbolismo: d. “Pag araro sa bukid”: mahirap ang trabaho sa a. Pagtapon sa bangkay: patay pa dapat ang kampaneryo -> mas mabuti ang pag-araro, matakot sa buhay dahil sa mga nagagawa ngunit bata pa sila nito b. Pagsunog sa malaking krus: Kabanata 16: Si Sisa kapangyarihan ni Damaso sa mga lalabag a. Sisa: ina ni Crispin at Basilio; maganda at sakanya kabigha-bighani c. Pagpapahalaga sa patay b. Pedro: asawa ni Sisa; iresponsable, palaboy d. Mababang pagtingin: (1) hindi katoliko, c. Inihahalintulad si Sisa sa Pilipinas (mahina (2) pagpapataw ng mataas na buwis ang loob, hinahayaang maabuso ang sarili); Kabanata 13: Mga Babala ng Sigwa babae sa karaniwang panahon d. Mataas na pagtingin sa kanyang asawa: a. Bumisita si Ibarra sa libingan ng ama ngunit itinuturing itong bathala; ang anak: mga hindi ito mahanap dahil nalipat na daw ito sa anghel libingan ng mga intsik (ngunit itinapon talaga e. Handa sa hapunan: kahirapan ito sa lawa) at sinisi si Salvi para dito b. Nagdilim ang langit: sigwa – unos, bagyo; Sisa Pilipinas Kasawian sa anakKahirapan sa konotasyon – masamang pangyayari manggawa, hindi c. Sigwa sa kabanata: (1) pag-aaway ni Ibarra makatakas kay Salvi, (2) simula ng pagbuhos ng galit ni Kasawian sa asawa Espanya Ibarra (iresponsable) (pagmamalupit) d. Pagsunog sa krus: (1) pagiging hipokrito ng Mahina ang loob na Mahina ang loob na mga relihiyoso, (2) pagsunog sa mga aral ng lumaban sa asawa lumaban sa espanya Diyos Kabanata 17: Si Basilio e. Buto sa paanan ng krus: babala, kasanayan sa ganitong pangyayari, (1) mamamatay ang a. Umuwi si Basilio ng wala si Crispin sinumang lumaban, (2) ito ang magiging sanhi b. Nag alala ang ina dahil sa sugat ni Basilio ng pagkamatay c. Panaginip: Pagkamatay ni Basilio d. Basilio: kinakatawan ang Pilipino – Kabanata 15: Ang mga Sakristan pagmamaltrato a. Pinagbintangan ng Sakristan Mayor si Crispin e. Ayaw na ni Basilio maging sakristan na kumuha ng dalawang onza (32 pesos) dahil Mga plano ni Basilio sa hinaharap: (1) Lumipat alam nito na maraming bisyo ang ama ni ng tinatrabahuan at lumipat kay Ibarra, (2) Crispin sunduin si Crispin at pag-aaralin kay Pilosopong b. Pagmamalupit ng Sakristan Mayor (pagiging Tasyo, (3) mabuhay ng wala ang ama makapangyarihan): impluwensya mula sa nakakataas; ginagawa rin ito ng mga kura Kabanata 18: Kaluluwang Nagdurusa c. Dalawang putok (baril) at isang sigaw (guardia civil): Basilio – nadaplisan ng bala; a. Mga maling paniniwala/ugali: (1) tsismis, (2) b. Nais manguna ni Sisa sa paglalakad: walang pagbili ng kabanalan – indulgencia plenaria; kinalaman; mahirap man, ito ay may dignidad bili, donasyon, kumpisal; pagkawala ng at kahihiyan ibigsabihin ng kapatawaran, (3) paninisi, (4) c. Kwartel: Alperes – pinalaya si Sisa sa paghuhusga, (5) kahinaan ng loob -> paniniwalang ang kura ang nasa likod ng kabaliwan pang-aaresto b. Mga nagdurusa: (1) Sisa – dahil sa anak; (2) d. Pagiging mangmang ng guardia civil dahil Salvi – dahil kay Crispin, inkwentro nit okay kani-kanino lamang ito sumusunod Ibarra, (3) Manong at Manang – paghahanap e. Pagkabaliw ni Sisa: pagkabulok ng Pilipina ng indulgencia dahil nawawala si Salvi Kabanata 22: Liwanag at Dilim a. Liwanag: (1) paguusap ni Maria Clara at Kabanata 19: Ang Karanasan ng Isang Guro Ibarra, (2) papalapit na pistang pambukid, (3) a. Usapan ng guro at ni Ibarra paghingi ng tulong ni Pedro para kay Sisa at b. Kapangitan na nais ipakita: palpak na sistema mga anak ng edukasyon b. Dilim: pagtanggi ni MClara kay PSalvi – c. Napalitan ang layunin ni Ibarra, at itinuloy pagseselos ni PSalvi kay Ibarra; ang nais ng ama na magpatayo ng paaralan nakakalimutan ng pari ang obligasyon nito; si d. Mga suliranin: (1) pamamalo, (2) kakulangan MClara ang kasiglahan sa buhay ni PSalvi sa kagamitan; silong sa kumbento; kawalan ng Kabanata 23: Pangingisda guro; walang gusali at mga libro, (3) kawalan a. Ugaling Pilipino: konserbatibo – paghiwalay ng interes, (4) walang suporta ang mga ng babae sa lalaki magulang; pagmulta ng magulang sa guro b. Simbolismo: (1) baklad – teritoryo ng upang paluin ang bata Pilipinas, (2) isda – yaman ng Pilipinas, (3) Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal buwaya – mananakop/Kastila, (4) pagtalon – a. Tribunal – bulwagan; nagusap tungkol sa pista pagaalsa; pagkakaisa b. Liberal laban sa konserbador Kabanata 24: Gubat c. Liberal: Don Filipino Lino; humingi ng tulong a. Pamboboso ni PSalvi sa mga babaeng naliligo kay Tasyo; simpleng pagdiriwang (ayon kay b. Gulong ng Kapalaran: (1) pinunit ni Salvi Tasyo) dahil labag sa pananampalataya ang hula, (2) d. Konserbador: Kap. Basilio; magarbong “ang pangarap ay pangarap lamang” – taliwas pagdiriwang sa mensaheng dala ng telegrama para kay e. Nabalewala ang pag-aaway dahil ang nais Ibarra tungkol sa paaralan parin ng kura ang masusunod c. Pagdakip kay Elias f. Nais ipakita: nangingibabaw ang Kabanata 25: Bahay ng Pilosop kapangyarihan ng kura; kawalan ng sariling a. Paguusap ni Tasyo at Ibarra – paghingi ng paninindigan; pagsasayang ng pera para sa payo ukol sa pagtayo ng paaralan magarbong okasyon b. “wag kang humingi ng payo sa akin” – g. Kasalukuyan: pagsanguni sa isang baliw, hindi sumusuporta a. Liberal - > oposisyon ang mga mayayaman sa payo ng isang baliw b. Konserbador -> administrasyon c. Pagyubok ng rosas sa hangin – pagiging matata Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina a. Dalawang guardia civil ang nakita ni Sisa sa Kabanata 26: Bisperas ng Pista kanyang bahay; dinakip nito si Sisa a. Magarbong pagdiriwang ng pista habang abala si Ibarra sa pag-aayos ng paaralan b. May mga bagay na mas mahalaga pa kaysa sa a.Unang bahagi: kastila; pugay sa patrong San mga panandaliang okasyon o selebrasyo Diego, pari ang guardia sibil ng langit; hindi Kabanata 27: Takip-silim maiintindihan ng mga Indyo a. Ugaling Pilipino: (1) pagkaingit – pagkaingit b. Ikalawang bahagi: tagalog; di ni Tiyago kay Ibarra; magpapatayo na rin ito nangungumpisal, pag aalipusta sa mga indyo ng kumbento, (2) mapagbigay – pagbigay ng c.Pagpapakitang tao ni Damaso relikaryo Kabanata 32: Ang Panghugo b. Simbolismo: (1) ketongin – hindi ito a.Panghugos: panukalang bato nakakahawa dahil sa paglapit ni Sisa dito; (2) b. Ayos lamang na mamatay ang isang indyo sakit sa lipunan ang ketong – korupsyon, c.Sinakal at tinulak ni Elias ang taong madilaw gahaman, pagmamalabis, katamaran; d. Nahuhubog ang bayan sa paaralan; hindi lahat --Pilipino: wala ng lunas ang sakit, Rizal: may ng pamahiin ay totoo lunas ito at tugon Kabanata 33: Malayang Kaisipan Kabanata 28: Ilang Sulat a.Mga lihim na kaaway ni Ibarra: mga dating a. Laman ng mga sulat: pangyayari sa pista tulad kaaway ng ama ng sugal, komedya, misa ni PMartin, misa Kabanata 34: Ang Pananghalian mayor, kainan at sayawan a.Pagbalita na sa bahay ni Tiyago tutuloy ang Kap Kabanata 29: Ang Umaga Hen a. Araw ng pista; malaking parte ng Noli ang b. Napagusapan: sermon ni Damaso, paaralan, nilaan para sa pista Don Rafael (pagpapahalaga sa magulang) b. Prusisyon – pagiging magastos; pagpapakita c.“pagmamagaling ng mga pilipinong nakapagaral ng estado ng buhay ng bawat Pilipino sa labas” c. Intsik – pagbenta ng kandila; nagpabinyag -> d. Muntikan ng mapatay ni Ibarra si Damaso nagpapakitang superior ang katolikong Kabanata 35: Mga Kuro-kuro simbahan a.Kapitana Maria: tuwa dahil sa pagtangol sa ama d. Tasyo – payak na kasuotan b. Don Filipo: dapat ay nagtimpi si Damaso e. Hermano mayor – pagimbintang kumain c.Kababaihan: patay na si Damaso upang ipakitang mayaman it d. Magbubukid: hindi na matutuloy ang mga Kabanata 30: Sa Simbahan pangarap ng anak a. Sermon – nagkakahalaga ng P250; ngunit Kabanata 36: Unang Panganorin hindi nabibili ang kabanalan a.Excommulgado ni Ibarra b. Agua bendita – pagkawalang saysay ng b. Pinagbawal si MC na makitapgkita kay Ibarra; kabanalan hindi matutuloy ang kasal, posibleng pagbitay c. Tingin ni PDamaso kay (1) Ibarra – para c.Pagpasok ng magulang sa relasyon ng mga anak sakanya ang sermon, kaya making dapat ito, Kabanata 37: Ang Kapitan-heneral (2) PMartin – mas magaling magsermon si a.Mabuting pagkatao ng kastila PDamaso b. Kapitan-heneral: sangayon sa mga payo ni d. Alkalde – magarbong kasuotan; pinatotohanan ibarra; hindi bagay ang isip ni ibarra sa pilipinas ang Filipino time o pagdating ng wala sa Kabanata 38: Ang Prusisyon napagusapang oras a.Pinakita ang iba’t ibang estado ng buhay ng tao b. Mabuti: pugay sa relihiyon, matibay na paniniwala sa Diyos Kabanata 31: Ang Sermon c.Masama: paboritong santo, pamamalo ng agwasil, pilitang pagsama Kabanata 39: Doña Consolacion a.Nilikhang pangit ng manunulat: marimakim ang Kabanata 47: Dalawang Señora taong tumalikod sa sariling wika a.Laban ng pilipino at ng kanilang kapwa Kabanata 40: Karapatan at ang Lakas b. Umaasa sa kapangyarihan ng asawa a.Tungalian ng lakas ni Damaso at Ibarra c.Kahinaan ng kababaihan at ng inang bayan na b. Don Filipo at Kapitan nagpapadala sa paligid nila c.Damaso sa pagpapaalis kay Ibarra Kabanata 48: Ang Talinghaga d. Paggambala ng mga sibil a.Hindi na excommulgado si Ibarra Kabanata 41: Dalawang Dalaw b. Lumabas na espiya si Elias dahil wala ito sa a.Dalaw ni Elias at ni Lucas talaan b. Elias: mabuting pakay, mapagkumbaba; c.Mga talinghaga/kaisipan: pagbisita ni ibarra sabihing may sakit si MC at pagpunta sa nang nakita si Linares at MC, ano ang Batangan paguusapan ni Elias at Ibarra sa lawa c.Lucas: masama ang gahaman, oportunista; Kabanata 49: Tinig ng mga Pinaguusig paghingi ng bayad-pinsala para sa taong a.Mga kahilingan: 1) pagtangkilik ng gobyerno, madilaw 2) karangalan ng tao, 3) bawasan ang d. Sakit ng lipunan: pagkagahaman kapangyarihan ng sibil at prayle Kabanata 42: Mag-asawang De Espadaña b. Malaking impluwensya ang relihiyon a.Doña Victorina: mapagmataas, mababa ang Kabanata 50: Mga Kaanak ni Elias pagtingin sa Pil, mayabang at mayaman; a.Pagsalaysay ni Elias ng nakaraan kinahihiya ang pagkaPil b. May paparating na unos na di kapansin-pansin b. Don Tiburcio: nagmamarunong na mga Pil, Kabanata 51: Ang pagbabago mahirap ngunit kastila; hindi lahat ng kastila ay a.Liham ni Viactorina kay Linares mayaman b. Tauhang nagbago: Salvi – magiliw kay Ibarra; c.Pahiwatig ng mag-asawa: ginagamit ang Pil MC – masaya dahil napatawad si Ibarra, noon dahil sa mga yaman nito malungkot dahil ikakasal na ito kay Linares Kabanata 43: Mga Panukala Kabanata 52: Ang Baraha ng mga Patay at ang a.Mga panukala ni Carlico: 1) trabaho para kay mga Anino Linares, 2) makahanap ng asawa si Linares a.Anino: 1) Bruno, 2) Tarsilo, 3) Pedro, 4) Lucas Kabanata 44: Paggunam-gunam ng Kasalanan b. Padre salvi: pakana sa pagaklas, nagbigay kay a.Pagkasakit ni MC Lucas ng pera; pakitang tao ang pagkamabait b. Mga paraan ng paggamot: 1) pangungumpisal, kay Ibarra 2) huwad na paggamot c.Hindi lahat ay ayon sa kung ano ang ginagawa Kabanata 45: Mga Pinaguusig nila a.Sawimpalad: a) Elias – hindi tulisan dahil ayaw d. Pagka mangmang ng mga sibil nito ng gulo; b) Kap Pablo – tulisan, nagalaga Kabanata 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala kay Elias sa Umaga b. Kasawian ni Kap Pablo: nawalan ng anak a.Mga nais na pagbabago ni Ibarra at Don Filipo (ginahasa), namatay sa paghanap ng hustisya b. Hinambing ni Tasyo si Ibarra kay Filipo dahil Kabanata 46: Ang Sabungan sa mga nais nitong pagbabago a.Bahagi ng sabungan: pasukan, ulutan, ruweda c.Paraan ng pagsulong: 1) unahan – namumuno, b. Negatibong epekto ng sabong: pagpusta, 2) tagiliran – nagpapadala, 3) hulihan – pagasa sa pagkakataon, napapabayaan ang nagpapahila pamilya c.Positibo: samahan ng taong iba iba ang estado, Kabanata 54: Lahat ng Lihim ay nabubunyag katapatan a.Mga lihim: 1) lihim na pag-aaklas – nalaman ng c.Usapan ng mga lalake: nilipat si Salvi sa alperes, 2) si Salvi ang nagpasimula ng Maynila rebelyon, 3) Si Don Pedro ang nagbintang sa d. Mga liham na binigyang kulay ng mga nunong lalaki at naging sanhi ng kasawian nito tagapag-usig b. Nangibabaw ang pagnanais ni Elias na e.Magpapakasal lamang para sa ama ngunit hindi mahanap ang pumatay sa mga nuno niya bibitawan ang sumpa kay Ibarra Kabanata 55: Ang Pagkakagulo Kabanata 61: Pamamaril sa Lawa a.Pagsunog ni Elias sa bahay ni Ibarra: pagwaksi a.Naisip ni Ibarra ang himagsikan sa galit; pagbabalik loob kay Ibarra b. Pagtalon ni Ibarra para maligaw ang mga sibil; b. Kahalagahan ng lawa sa nobela: pagkamatay binaril at tinamaan sa balikat ng ama, pagkakaibigan c.Simbolismo: parating na pag-aalsa, pagbabago Kabanata 56: Sabi-sabi at pala-palagay ng katauhan ni Ibarra a.Natagpuan ang bangkay ni Lucas; pinatay ng Kabanata 62: Pagpapaliwanag ni Damaso sakristan mayor (amorseko sa damit) a.nalaman ni mc na patay na si ibarra b. Nagpalitan ng kwento tungkol sa aklasang b. nalaman ni damaso na ikakasal na si mc kay naganap linares, nalamn rn nito na ayaw ni MC kay Kabanata 57: Vae Victis linares a.Ayaw kilalanin ni Tarsilo ang limang bangkay c."mas bagay ka kay linares" dahil sa estado nito (Pedro, Lucas, Bruno) sa buhay kumpara kay ibarra b. Paghabilin sa kapatid na babae d. "kumbento o kamatayan": ayaw ni damaso na c.Tarsilo: kahit na pinapahirapan, may dignidad mag monghe ang dalaga dahil sa mga hiwagang pa rin at marunong lumaban nagaganap sa likod ng mga pader nito (hiwaga: Kabanata 58: Ang Sinumpa pangaabuso ng mga pari, gahasa, etc) a.Ang sinumpa: Ibarra – inisip ng tao na sya ang e.pumayag na lamang si damaso na magkumbento dahilan ng mga kasawian sa bayan ang dalaga, dahil ayaw nya itong magpakamtay b. Walang nakiramay kay Ibarra Kabanata 63: Ang Noche Buena c.Madalas na itinatakwil ang sariling mga kalahi a.Malungkot ang bayan kahit noche buena dahil ayaw nilang madamay b. Natagpuang patay ang sakristan mayor Kabanata 59: Pag-ibig sa bayan at kapakanang c.Pagkikita ni Sisa at Basilio (inakalang sibil si Sarili Basilio) a.Nakarating sa maynila ang nangyari sa San d. Nakita ni Elias si Basilio: sunugin ang Diego bangkay nila (Sisa at Elias) at hukayin ang b. Don Primitivo: nilikhang tulad ni Dona perang tinago at mag-aral Victorina; nagsasalita ng latin kahit na walang e.May kaligayahan sa simpleng buhay nakakaunawa sa knya Kabanata 64: Katapusan c.Usapan: 1) heswita – sa ateneo mula ang mga a.Damaso: namatay sa sama ng loob pilibustero, kuta ang paaralan ni Ibarra, 2) b. Kap Tiyago: nawala ang kasarapan ng buhay kaguluhan sa pagtitipon sa Intramuros, 3) c.Maria Clara: pumasok sa kumbento pagbibigay ng singsing ni Kap Tinong at Kap d. Salvi: nagsesermon sa simbahan ni MC Tinchang e.D.victorina: nanatiling nagpapanggap Kabanata 60: Ikakasal si Maria Clara f. Linares: namatay sa sakit na iti a.Masaya si tiyago dahil hindi sya siniyasat ng g. Alperes: umuwi sa Espanya kastila h. D.consolacion: tuloy ang bisyo b. Usapan ng mga babae: nakahanap na ng bago si MC