‫مجموعه نوت های مبادی‬

‫حقوق‬
‫برای محصلین دانشکده حقوق و علوم سیاسی‬

‫ترتیب کننده ‪ :‬فایق فایز‬

‫‪Instructor: Miss Zuhal‬‬

‫‪Monday, October 7, 2019‬‬

 ‫خالصه ای از مبادی حقوق‬

‫تعریف مبادی حقوق‬

‫مبادی حقوق متشکل از دو کلمه است‪ :‬مبادی و حقوق‪.‬‬
‫تعریف حقوق‪:‬‬
‫وغیه ‪ ...‬در‬
‫معن راه راست‪ ،‬درست‪ ،‬مکنت ر‬ ‫حقوق کلمه عرب است و جمع حق یم باشد‪ ،‬به ی‬
‫ی‬
‫اصطالح عبارت از مجموعه قواعد و مقررات است که سلوک افراد جامعه را تنظیم یم کند که اجراء ان‬
‫ر ی‬
‫تضمی یم شود‪.‬‬ ‫از طرف دولت‬
‫انواع حقوق‬
‫غیمدون(نا نوشته شده) تقسیم یم‬ ‫الف‪ :‬از لحاظ منابع‪ :‬حقوق از لحاظ منابع به مدون( نوشته شده) و ر‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ .۱‬حقوق مدون( نوشته شده)‬
‫مجموعه قواعد و مقررات ایست که از طرف دولت وضع و اجراء یم شود و در شش مرحله‬
‫تکامل پیدا یم کند‪( .‬تسوید‪ ،‬تدقیق‪ ،‬تصویب‪ ،‬توشیح‪ ،‬ر‬
‫نش‪ ،‬انفاذ)‪.‬‬
‫‪ .۲‬حقوق ر‬
‫غی مدون( نا نوشته)‬
‫مجموعه اصول و مقررات ایست که از طرف دولت وضع نشده‪ ،‬بلکه عادتا از نسل های‬
‫گذشته به ما رسیده است‪ .‬مانند‪ :‬عرف و عادات‪ ،‬کلتور و فرهنگ ‪...‬‬

‫آفاق و حقوق عندی تقسیم یم شود‪.‬‬ ‫ب‪ :‬از لحاظ قلمرو‪ :‬حقوق از لحاظ قلمرو به حقوق ی‬
‫آفاق به دو بخش تقسیم یم شود‪.‬‬ ‫حقوق ی‬
‫‪ .۱‬حقوق میل( داخیل)‬
‫معی تطبیق یم گردد‪ ،‬به نام حقوق میل یا داخیل یاد یم‬‫مجموعه قواعد و مقرر یاب که در قلمرو ر ی‬
‫شود‪ ،‬که به دو نوع است‪.‬‬
‫الف‪ :‬حقوق عمویم(عام)‬
‫حقوق که رابطه فرد را با دولت تنظیم یم کند‪ ،‬حقوق عمویم گفته یم شود‪ .‬که به حقوق اسایس‪،‬‬ ‫ی‬
‫مایل‪ ،‬کار‪ ،‬جزاء و حقوق اداری تقسیم یم شود‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق اسایس‪:‬‬
‫مجموعه قواعد و مقرر یاب ایست که از شکل دولت‪ ،‬قوه های متشکله دولت( اجراییه‪ ،‬مقننه‪،‬‬
‫اشیاک مردم و آزادی مردم بحث یم کند‪.‬‬ ‫قضایه)‪ ،‬تشکیالت دولت‪ ،‬طرز ی‬
‫‪ ‬حقوق مایل‪:‬‬
‫گینده گان را تنظیم یم کند و‬
‫بی مالیه دهنده گان و مالیه ر‬‫مجموعه قواعد و مقرر یاب که رابطه ر ی‬
‫از بودیجه عمویم کشور بحث یم کند‪ .‬مالیه دهنده گان به سه دسته تقسیم یم شوند‪ :‬مالیه دهنده‬
‫گان کوچک‪ ،‬مالیه دهنده گان متوسط‪ ،‬مالیه دهنده گان بزرگ‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫خالصه ای از مبادی حقوق‬

‫‪ ‬حقوق جزاء‪:‬‬
‫عبارت از مجموعه قواعد و مقررات ایست که دولت نظر به اینکه صالحیت تطبیق‬
‫قانون را دارد‪ ،‬وضع یم کند‪ .‬جزاء به سه بخش تقسیم یم شود‪.‬‬
‫‪ .１‬جزای حدود‪ ( :‬زنا‪ ،‬قذف‪ ،‬ارتداد‪ ،‬بغاوت‪ ،‬قصاص‪ ،‬رشاب خوری‪ ،‬شقت)‪.‬‬
‫‪ .２‬جزای اصیل‪ ( :‬اعدام‪ ،‬حبس دوام درجه یک‪ ،‬حبس دوام درجه دوم‪ ،‬حبس طویل‪،‬‬
‫قصی و یا کوچک)‪.‬‬ ‫حبس متوسط‪ ،‬حبس ر‬
‫‪ .３‬جزای تبیع یا همکار اصیل‪ ( :‬مصادره‪ ،‬جریمه نقدی ‪.)....‬‬
‫‪ ‬حقوق کار‪:‬‬
‫گید‪ .‬موضوعات‬ ‫مجموعه قواعد و مقرر یاب که رابطه ر ی‬
‫بی کارگر و کارفرما را مورد بحث یم ر‬
‫ی‬
‫رخصن‪ ،‬مزد مطابق کار ‪.)...‬‬ ‫یی‬
‫داشی‬ ‫تعی مکان کار‪ ،‬حق‬ ‫تعی ساعات کار‪ ،‬ر ی‬‫مورد بحث حقوق کار ( ر ی‬
‫‪ ‬حقوق اداری‪:‬‬
‫دولن‪ ،‬موسسات ی‬
‫دولن و از‬ ‫عبارت از مجموعه قواعد و مقرر یاب ایست که از ادارت ی‬
‫شخصیت های اداری بحث یم کند‪.‬‬
‫ب‪ :‬حقوق خصویص‬
‫رابطه فرد را با فرد دیگر تنظیم یم کند‪ ،‬که دارای انواع ذیل یم باشد( حقوق فامیل‪ ،‬حقوق‬
‫میاث)‪.‬‬ ‫عین‪ ،‬حقوق ر‬ ‫وجایب‪ ،‬حقوق تجارت‪ ،‬حقوق ی‬
‫خارج یا ر ی‬
‫بی الملیل‬ ‫‪ .۲‬حقوق ی‬
‫مجموعه اصول و قواعدی یم باشد که مربوط قلمرو خاص نبوده بلکه خارج از قلمرو مشخص‬
‫بی الملل عمویم‪ ،‬حقوق ر ی‬
‫بی الملل‬ ‫قابل تطبیق یم باشد‪ .‬که به سه بخش تقسیم یم شود‪ (.‬حقوق ر ی‬
‫خصویص‪ ،‬حقوق جزای ر ی‬
‫بی الملل)‪.‬‬

‫روابط حقوق با سایر علوم‬

‫الف‪ :‬رابطه حقوق با اخالق‪:‬‬
‫اخالق مجموعه رفتار های ماست که بدون فشار دولت انجام یم شود‪ .‬و قانون گذار در زمان وضع‬
‫قوانی اخالق جامعه را مدنظر قرار یم دهد و در پرتو ان قانون را وضع یم کند‪.‬‬ ‫ر ی‬
‫چنی بیان نمود‪ .۱ :‬از لحاظ هدف‪ :‬هدف از حقوق تنظیم جامعه و‬ ‫تفاوت اخالق و حقوق را یم توان ر ی‬
‫امنیت جامعه است‪ ،‬اما هدف اخالق بر عالوه تنظیم جامعه و امنیت‪ ،‬اصالح افکار را ر ی‬
‫نی مدنظر دارد‪.‬‬
‫بعض حاالت یک موضوع را بد و ناپسند یم داند اما اخالق در تمام‬ ‫ی‬
‫حقوق در ی‬ ‫‪ .۲‬از لحاظ قلمرو‪ :‬قواعد‬
‫‪...‬‬ ‫حاالت‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫‪ .۳‬از لحاظ ضمانت اجرا‪ :‬جزا قواعد اخالق اخروی است اما جزای قواعد حقوق مادی و اجتمایع‬
‫است‪.‬‬
‫ب‪ :‬رابطه حقوق با اقتصاد‪:‬‬
‫معرق و توضیح یم دهد و قانون گذاران هم‬ ‫ی‬ ‫موضوعات اقتصادی را اقتصاد دانان به قانون گذاران‬
‫ی‬
‫قانوب را وضع یم کند باید محیط‬ ‫وقن یک قانون گذار‬‫برای ان موضوع قانون وضع یم کنند‪ ،‬و همچنان ی‬
‫اقتصادی اش را مدنظر قرار بدهد‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫خالصه ای از مبادی حقوق‬

‫ج‪ :‬رابطه حقوق با عرف و عادات‪:‬‬

‫عرف و عادات عبارت از سلوک افراد به طور یکسان یم باشد که اجباری بودن ان مربوط به باور‬
‫ر ی‬
‫قوانی‬ ‫و عقیده مردم است‪ .‬قانون گذاران باید از عرف و عادات پسندیده و مورد قبول جامعه در وضع‬
‫حقوق و عرف و عادات‬ ‫ی‬ ‫بی قواعد‬ ‫پیشفت سوق دهد‪ .‬فرق ر ی‬ ‫ترق و ر‬ ‫استفاده نمایند تا جامعه را به سوی ی‬
‫حقوق جزاء مادی و اجتمایع دارد‪ .‬عرف به سه‬ ‫ی‬ ‫اینست که عرف و عادات جزاء معنوی دارد اما قواعد‬
‫نوع تقسیم یم شود‪ :‬عرف عام‪ ،‬عرف خاص‪ ،‬عرف رشیع‪.‬‬
‫د‪ :‬رابطه حقوق با سیاست‪:‬‬
‫مشوعیت سیاست به وسیله‬ ‫یعن ر‬ ‫حقوق تولید کننده قدرت است و سیاست ان را پیاده یم کند‪ .‬ی‬
‫حقوق مهیا ساخته یم شود‪.‬‬‫ی‬ ‫قواعد‬
‫ریایص منجمله علوم طبییع‪:‬‬ ‫ر‪ :‬رابطه حقوق با ی‬
‫گرفی معلومات استفاده یم شود‪.‬‬ ‫حقوق به امار و معلومات علوم طبییع برای پیدا کردن مجرم و ی ی‬
‫ز‪ :‬رابطه حقوق با تاری خ‪:‬‬
‫یعن علم حقوق یک سلسله وقایع و حادثات گذشته را‬ ‫تاریخ است ی‬ ‫ی‬ ‫قواعد حقوی زاده عوامل‬
‫جمع اوری کرده و قانون گذاری یم کند‪.‬‬
‫و‪ :‬رابطه حقوق با روانشنایس‪:‬‬
‫ذهن افراد را ر ی‬
‫نی مطالعه یم کند‪.‬‬ ‫روانشنایس بر عالوه برریس رفتار ظاهری افراد‪ ،‬رفتار ی‬
‫روانشنایس علم حقوق را در بخش های ذیل کمک یم کند‪ ( :‬کشف جرم‪ ،‬اثبات جرم‪ ،‬وضع قواعد‬
‫ر ی‬
‫مجرمی‪.‬‬ ‫حقوق‪ ،‬حکم محکمه‪ ،‬تربیه مجدد‬‫ی‬
‫ه‪ :‬رابطه حقوق با جامعه شنایس‪:‬‬
‫معرق یم کند و انواع مختلف جوامع را‬ ‫ی‬ ‫جامعه شناس واقعیت های جامعه را نزد قانون گذار‬
‫تامی عدالت از یافته های جامعه شناس‬ ‫نزد قانون گذار قرار یم دهد و قانون گذاران در ایجاد نظم و ر ی‬
‫استفاده یم کند‪ ،‬ارتباط جامعه شنایس با علم حقوق داییم است‪.‬‬
‫داشی‪ .۳ .‬عمویم بودن‪ .۴ .‬اجتمایع‬ ‫یی‬ ‫حقوق‪ .۱ :‬الزایم بودن‪ .۲ .‬ضمانت اجراء‬ ‫ی‬ ‫خصوصیات قواعد‬
‫بودن‪.‬‬

‫قانون‬
‫ق انون عبارت از قاعده ایست که توسط ییک از قدرت های عمویم( قوه مقننه‪ ،‬قوه مجریه‪ ،‬اراده‬
‫عمویم) وضع شده و جنبه الزایم داشته باشد‪.‬‬
‫سلسله مراتب قوانین‬
‫‪ .۱‬قانون اسایس‬
‫قوانی یم باشد که حاکم بر اساس حکومت‪ ،‬صالحیت های قوای مملکت و حقوق و آزادی‬ ‫ر ی‬ ‫مادر تمایم‬
‫های افراد یم باشد‪.‬‬
‫تاریخچه قانون اسایس‪:‬‬
‫ر ی‬
‫اولی بار قانون اسایس به شکل امروزی در ایاالت متحده امریکا در شهر ویرجینا در سال‬
‫دومی قانون اسایس در کشور فرانسه در سال ‪ ۱۷۹۱‬به تصویب رسید‪ .‬در‬‫ر ی‬ ‫‪ ۱۷۷۶‬تصویب شد‪،‬‬

‫‪3‬‬
 ‫خالصه ای از مبادی حقوق‬

‫ر ی‬
‫دومی قانون‬ ‫اولی قانون اسایس در سال ‪ ۱۳۰۱‬ه‪.‬ش در زمان امان هللا خان تصویب شد‪،‬‬ ‫افغانستان ر ی‬
‫ر ی‬
‫سومی قانون اسایس‬ ‫اسایس در افغانستان در زمان نادرخان در سال ‪ ۱۳۰۹‬ه‪.‬ش تصویب شد‪،‬‬
‫ر ی‬
‫چهارمی قانون اسایس در زمان‬ ‫افغانستان در زمان ظاهر شاه در سال ‪ ۱۳۴۳‬ه‪.‬ش به تصویب رسید‪،‬‬
‫ر ی‬
‫پنجمی قانون اسایس در زمان مجاهدین و‬ ‫حکومت دموکراتیک خلق افغانستان به تصویب رسید‪،‬‬
‫ر ی‬
‫هفتمی ان در زمان حامد کرزی به تصویب رسید‪.‬‬ ‫ر ی‬
‫ششمی قانون اسایس در زمان امارت اسالیم و‬
‫مشانو جرگه) به‬‫مجلسی( ولیس جرگه‪ ،‬ر‬
‫ر ی‬ ‫‪ .۲‬قانون عادی‪ :‬مجموعه قواعد و مقرر یاب است که از طرف‬
‫تصویب و به توشیح ریس جمهور برسد‪.‬‬

‫مراحل وضع قوانین عادی‬

‫بخیس برای به وجود اوردن قانون که به شکل چتل نویس‬ ‫الف‪ :‬تسوید(مسوده)‪ :‬که هر وزارت خانه یک ر‬
‫سیده یم شود‪.‬‬‫به وزارت عدلیه ریاست تدقیق ر‬
‫گید که تا دریابند که قانون‬‫ب‪ :‬تدقیق‪ :‬یا هم دقت کردن که در ریاست تدقیق وزارت عدلیه صورت یم ر‬
‫حقوق را در همان چتل نویس اضافه یم‬ ‫ی‬ ‫قوانی در تناقض قرار نداشته باشد و کلمات‬ ‫جدید با دیگر ر ی‬
‫کنند و بعد از اصالح به مرحله تصویب یم رود‪.‬‬
‫ج‪ :‬تصویب‪ :‬بعد از انکه ریاست تدقیق باالی مسوده ای پشنهادی دقت نمود و اصالحات را در ان به‬
‫گیی ای سند یا تایید یا لغو‬ ‫وجود اورد‪ ،‬انرا برای تصویب به پارلمان یم فرستد که اعضاء پارلمان با رای ر‬
‫یم نمایند‪.‬‬
‫اکییت‬ ‫د‪ :‬توشیح‪ :‬بعد از انکه اعضای پارلمان یا نماینده های مردم باالی سند مربوطه رای نمودن به ر‬
‫ارای اگر تایید شد‪ .‬سند مربوطه برای توشیح یا امضاء به ریس جمهور فرستاده یم شود که ریس جمهور‬
‫یا انرا توشیح یم کند یا رد اگر توشیح کرد به مرحله بعد یم رود و اگر توشیح نکرد دوباره به پارلمان راجع‬
‫تغییات را وارد نماید‪.‬‬
‫یم شود تا در ان ر‬
‫نش یم شود و‬ ‫نش‪ :‬بعد از توشیح ریس جمهور قانون مورد نظر در جریده رسیم وزارت عدلیه ر‬ ‫ر‪ :‬ر‬
‫نش یم رسد تا به اطالع همه گان برسد‪.‬‬ ‫همچنان در رادیو و تلویزیون به ر‬
‫نش قانون مربوط و سیی شدن ی‬
‫زماب که در ان قانون برای انفاذ ان ر ی‬
‫تعیی شده‪ ،‬ارگان‬ ‫ه‪ :‬انفاذ‪ :‬بعد از ر‬
‫ر‬
‫وغیه یم باشد به تطبیق ان یم پردازند‪.‬‬‫های انفاذ کننده که وزارت داخله ‪ ...‬ر‬
‫قوانی عادی و قانون اسایس توسط قوه‬ ‫‪ .۳‬مقررات‪ :‬مجموعه قواعد و مقررات ایست که در پرتو ر ی‬
‫مجریه وضع یم شود برای بهبود در امور داخیل اداره ‪....‬‬
‫تفاوت مقرره با قانون‪ :‬با قانون مقرره لغو شده یم تواند اما بر عکس نه‪ .‬مقرره توسط قوه مجریه وضع‬
‫یم شود در یک اداره خاص ویل قانون توسط پارلمان و توشیح ریس جمهور یم رسد که عام یم باشد‪.‬‬
‫لماب‪ :‬قاعده ایست که از طرف پارلمان پیشنهاد و توسط پارلمان هم تصویب یم شود‪،‬‬ ‫‪ .۴‬مصوبات پار ی‬
‫گرفی شورای وزیران و ریاست تدقیق وزارت عدلیه‪.‬‬ ‫بدون در نظر ی ی‬

‫‪4‬‬
 ‫خالصه ای از مبادی حقوق‬

‫تفسیر قانون‬
‫تفسی قانون‪:‬‬ ‫ر‬ ‫تعریف‬
‫غیه یم باشد و در اصطالح عبارت از کشف‬ ‫یی‬
‫ساخی و ر‬ ‫تفسی به ی‬
‫معن واضح کردن‪ ،‬اشکار‬ ‫ر‬
‫تفسی به سه نوع‬
‫ر‬ ‫مقصود قانون گذار از البالی متون موضوع تحت یک عمل اعالیم نه تاسییس‪ .‬که‬
‫است‪.‬‬
‫تفسی شخض(علیم)‪ :‬تجزیه و تحلیل شخض افراد و استفاده از مواد قانون‪.‬‬ ‫ر‬ ‫‪.１‬‬
‫قایص از طریق دعاوی گذشته‪.‬‬ ‫تفسی قضاب‪ :‬تجزیه و تحلیل ی‬ ‫ر‬ ‫‪.２‬‬
‫ی‬
‫تفسی به وی داده شده‬ ‫تفسی قانوب‪ :‬استفاده از قانون توسط خود قانون گذاری که صالحیت‬‫ی‬ ‫‪.３‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫است‪.‬‬
‫تفسی‪:‬‬
‫ر‬ ‫شیوه های‬
‫گید‪.‬‬
‫ادب‪ :‬با جا به جای دستور زبان و جمله بندی مناسب توسط مفش صورت یم ر‬ ‫الف‪ :‬شیوه ی‬
‫قوانی مقصود قانون گذار توسط مفش مورد کنکاش قرار‬ ‫ر ی‬ ‫منطق‪ :‬از طریق مراجعه به وضع‬ ‫ی‬ ‫ب‪ :‬شیوه‬
‫گید‪.‬‬ ‫یم ر‬
‫قوانی‪ ،‬مرجع تصویب و منشاء ایجاد ان را مورد کنکاش قرار یم‬‫ر ی‬ ‫تاریخ‪ :‬علت به وجود امدن‬ ‫تفسی ی‬ ‫ر‬ ‫ج‪:‬‬
‫دهد‪.‬‬
‫تفسی قانون‪:‬‬ ‫ر‬ ‫رشایط‬
‫غی ممکن نباشد‪.‬‬‫تفسی ر‬
‫ر‬ ‫تفسی دشوار نباشد‪ .۳ .‬نتیجه‬ ‫ر‬ ‫تفسی باعث لغو قانون نگردد‪.۲ .‬‬ ‫ر‬ ‫‪.۱‬‬

‫منابع حقوق در افغانستان‬

‫غیه یم باشد‪.‬‬ ‫منابع جمع منبع به ی‬
‫معن خاستگاه‪ ،‬شچشمه و ر‬
‫غی رسیم‪.‬‬‫افغانستان دارای دو نوع منبع در بخش حقوق یم باشد‪ .۱ :‬منابع رسیم‪ .۲ .‬منابع ر‬
‫‪ .۱‬منابع رسیم‪ :‬که از روي ان قانون ساخته یم شود‪ ،‬شامل‪ :‬قران کریم‪ ،‬سنت‪ ،‬اجماع‪ ،‬قیاس یم باشد‪.‬‬
‫غی رسیم‪ :‬شامل‪ :‬قانون‪ ،‬عرف‪ ،‬رویه قضاب‪ ،‬ی‬
‫دکیین حقوق یم باشد‪.‬‬ ‫‪ .۲‬منابع ر‬
‫ی‬

‫‪5‬‬