‫دولت جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫وزارت تحصیالت عالی افغانستان‬

‫پوهنتون جامی‬

‫دانشکده حقوق وعلوم سیاسی‬

‫مضمون مبادی حقوق(پوهندوی نصراهلل ستانکزی)‬

‫خالصه لکچر نوت و کتاب درسی‬

‫مدرس(استاد جویا)‬

‫سمستر دوم صنف اول‬

‫تهیه وترتیب کننده‪:‬محمد طاهر(تره کی)_محمدراشد(محمدی)_جاویداحمد(سروری)_محمدکوثر(محبوبی)‬

‫شماره های تماس‪0748868668_0799605427_0792658490:‬‬

‫‪Mohammadtahirtaraki@gmail.com‬‬ ‫ایمیل‪:‬‬

‫آیدی تلگرام_آیدی فیسبوک‪@taraki8490_Tahir khan :‬‬

‫‪@ketabkhana1313‬‬ ‫برای دریافت سافت کتاب های حقوقی وخالصه های مضمون های مختلف عضو این کانال شوید‬

‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫‪786‬‬
‫حقوق‬
‫مبادی حقوق‬
‫ازلحاظ منابع‬ ‫ازلحاظ قلمرو‬ ‫تقسیم بندی حقوق‬

‫غیر مدون‬ ‫مدون‬ ‫عندی‬ ‫آفاقی‬

‫بین‬
‫المللی‬ ‫ملی‬

‫حقوق جزای بین‬

‫المللی‬ ‫خصوصی‬ ‫عمومی‬ ‫خاص‬ ‫عامه‬

‫حقوق و‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬ ‫حقوق‬

‫حقوق فامیل‬ ‫حقوق کار‬
‫وجایب‬ ‫عینی‬ ‫تجارت‬ ‫میراث‬ ‫مالی‬ ‫جزا‬ ‫اداره‬ ‫اساسی‬

‫خصوصیات حقوق مدون‪:‬‬

‫به خاطر نظم اجتماعی وضع میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مردم مسولیت تطبیق آن را به عهده دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫با جبر همراه است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال حقوق مدون را میتوان قانون داد‪.‬‬

‫خصوصیات حقوق غیرمدون‪:‬‬

‫ازجانب قانون گذار وضع نمیشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اساس آن را عرف وعادات تشکیل میدهد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حقوق ملی‪:‬یعنی درقلمرو وسرزمین یک کشور قابل اجرا است‪.‬و به دودسته تقسیم شده(عامه_خاص)‬
‫حقوق بین المللی‪:‬حقوقی است که فراتر از یک کشور وجود دارد‪.‬وبه سه دسته تقسیم شده(عمومی_خصوصی_جزابین‬
‫المللی)‬

‫حقوق ملی عامه‪:‬مجموعه مقرارتی است که مناسبات بین اتباع و دولت یا اجتماع را تنطیم می کند‪.‬وبه پنج دسته است‪.‬‬

‫‪ .1‬حقوق اساسی‪:‬مجموعه قوانین ومقرارتی است که آزادی های فردی واجتماعی مردم بحث می‬
‫کند وآن را تنظیم می کند‪.‬خصوصیات حقوق اساسی قابل ذکراست‪:‬‬
‫‪ ‬اساس حقوق عامه راتشکیل میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬منبع آن قانون اساسی است‪.‬‬
‫‪ .2‬حقوق اداری‪:‬شعبه ایست ازحقوق عامه که درمورد شخصیت های حکمی که دارای شخصیت های اداری‬
‫هستند بحث می کند‪.‬‬

‫اداره چیست؟آیا هرسازمان وتشکیالت اداره محسوب می شود یا خیر؟آیا هرسازمان یا تشکیالت دارای حقوق است؟‬

‫جواب‪:‬اداره‪:‬مجموع فعالیت های که دولت بصورت مستقیم یا غیرمستقیم به منظورحفظ نظم عمومی یا رفع احتیاجات‬
‫عامه ان را اجرا می کند‪ .‬هرسازمان اداره نیست‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫شخصیت اداری‪:‬عبارت اند از وزارت خانه ها_ادارات دولتی_شاروالی ها_ولسوالی ها_ودرمرکز وزارت داخله و‬
‫در والیت ها والی ها و دراخر والسوالی ها و والسوال ها‬

‫بخاطری اداره میگویم که فعالیت های دولتی انجام میدهند‪.‬وقتی دارای شخصیتی شد دارای حقوق هم است‪.‬‬

‫نکته‪:‬اداره به اعمال قوه مجریه مربوط می گردد‪.‬زیرا قوه مقننه وقضایه ازاعمال اداری به دوراند‪.‬‬

‫هدف ازاعمال اداری چی است؟‬

‫جواب‪ -1 :‬تامین امنیت وآسایش عامه‪-2 .‬صحت عامه‬

‫‪ .3‬حقوق مالی‪:‬قواعدی است که عواید ومصارف راتنظیم میکند وتمام مقرارات مالیتی موضوع بحث آن‬
‫است‪.‬وشامل دوچیز است‪.‬‬
‫‪ ‬بودیجه عمومی‪:‬سند ای است که درآن عواید ومصارف دولت درآن مشخص میشود‪.‬‬
‫‪ ‬منابع عایداتی دولت(‪-1‬اخذمالیات ازمردم‪-2‬فروش اموال(ذخایر)‪-3‬نشرپول(چاپ پول) )‪.‬‬

‫نکته‪:‬مراحل بودجه قرار ذیل است‪-1:‬تهیه بودجه‪-2.‬پیشنهاد بودجه‪-3.‬تصویب بودجه‪-4.‬اجرای بودجه‪-5.‬نظارت‪.‬‬

‫‪ .4‬حقوق جزا‪:‬‬

‫حقوق جزا‬

‫علوم‬
‫اختصاصی‬ ‫عمومی‬
‫معاونه‬

‫حقوق جزاعمومی‪:‬قواعدیست که ازانواع جرایم ومجازات_تدابیرامنیتی_شروع‬ ‫‪‬‬

‫جرم_تکرارجرم_تعدادجرایم_شرکت درجرم_مسولیت جزایی_تخفیف مجازات_عف مجازات_اعاده‬
‫حیثیت بحث می کند‪.‬‬
‫حقوق جزا اختصاصی‪:‬بخشی ازحقوق جزابوده که ازانواع جرایم بحث کرده وعناصر جرم رامشخص‬ ‫‪‬‬
‫وجزا آن راتعین می کند‪.‬انواع حقوق جزا اختصاصی قرارذیل است‪:‬‬
‫‪-1‬جرایم برضد اشخاص است‪.‬مثال‪:‬قتل_ضرب_جرح وغیره‪...‬‬
‫‪-2‬جرایم برضداموال است‪.‬مثال‪:‬سرقت_خیانت درامانت وغیر‪...‬‬
‫‪-3‬جرایم برضد خانواده‪.‬مثال‪:‬ندادن نفقه اوالدها وغیره‪...‬‬
‫‪-4‬جرایم علیه عفت واخالق‪:‬مثال‪:‬زنا کردن‬
‫‪-5‬جرایم علیه مصالح وامنیت عمومی‪.‬مثال‪:‬جاسوسی برای خارجی ها علیه وطن‬
‫علوم معاونه‪:‬علوم هستند که حقوق جزا به کمک آن ها برای رسیدن به اهدافش به این ها نیاز‬ ‫‪‬‬
‫دارد‪.‬اهداف حقوق جزا نظم اجتماع است‪.‬علوم معاونه قرارذیل است‪:‬‬

‫‪-1‬جزاشناسی‪:‬علمی است که موضوع آن مطالعه نحوه اجرا وتطبیق مجازات به هدف اصالح وتربیت مجرم می‬
‫باشد‪.‬ودرحفظ حقوق اساسی آن ها کمک می کند‪.‬‬

‫‪-2‬طب عدلی‪:‬منظور ازطب عدلی قواعد است که فعالیت های مسلکی وتخنیکی درچارچوب آن صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪-3‬جرم شناسی‪:‬جرم شناسی علمی است که از علل وعوامل ارتکاب جرم جلوگیری میکند وهمچنین ازپیداکدن راه‬
‫حل های مناسب بحث می کند‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫نکته مهم‪:‬این علم ازاقتصاد_طب_احصاییه_روانشناسی وجامعه شناسی هم استفاده می کند‪.‬‬

‫‪-4‬کریمنالیستیک(پولیس علمی)‪:‬منظور ازکریمنالستیک علمی است که به کمک وسایل تخنیکی_اعمال‬

‫جرمی_وآثار وعالیم ارتکاب جرم راتثبیت می کند‪.‬‬

‫‪ .5‬حقوق کار‪:‬قواعدی است که ارتباط میان کارگر وکارفرما راتنظیم می کند‪.‬حقوق کارشامل مباحث ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬رابطه بین کارگر وکارفرما‬
‫‪ ‬معاش‬
‫‪ ‬قرارداد کار‬
‫‪ ‬ساعات کاری_ساحات کاری‬
‫‪ ‬رخصتی‬
‫‪ ‬بیمه وتامین اجتماعی‬

‫بحث تکمیل کننده حقوق جزا‪:‬‬

‫‪-1‬حقوق جزا اصلی ‪-2‬حقوق جزاطبیعی ‪ -3‬حقوق جزا تکمیلی‬

‫‪-1‬حقوق جزا اصلی شامل مباحث ذیل است‪:‬‬

‫اعدام کردن‬ ‫‪‬‬

‫حبس دوام دار از‪16‬سال____‪20‬سال است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حبس طویل از‪5‬سال کمترنیست____واز‪15‬سال بیشترنیست‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حبس متوسط از‪1‬سال کمتر نیست____واز‪5‬سال بیشتر نیست‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حبس قصیر از‪24‬ساعت کمترنیست____واز‪1‬سال بیشترنیست‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪-2‬حقوق جزاتبعی(فرعی)‪:‬عبارت ازجزاهای که برمحکوم علیه براساس حکم قانون تطبیق شده‪.‬بدون اینکه در‬
‫حکم محکمه تصریح شده باشد(به روشنی بیان شده باشد)‪.‬‬

‫توضیع‪:‬یعنی ازقبل جزا اش معلوم نیست_وقاضی تشخیص میدهد وحکم می کند که چی رقم جزا داشته باشد‪.‬‬
‫مثال‪:‬تعزیر آمده اما نگفته که چند شالغ زده شود‪.‬‬

‫‪-3‬حقوق جزا تکمیلی‪:‬جزاهای است که براساس صالحیت محکمه تطبیق شده ودرحکم محکمه به گونه صریح‬
‫بیان شده است‪.‬توضیع‪:‬به صورت واضع بیان شده‪.‬‬

‫حقوق خصوصی‪:‬مجموع قواعدیست که روابط ومناسبات افراد را درجامعه باهمدیگر تنظیم می کند‪.‬‬

‫حقوق‬
‫خصوصی‬

‫حقوق فامیل‬ ‫حقوق میراث‬ ‫حقوق عینی‬ ‫حقوق ووجایب‬ ‫حقوق تجارت‬

‫انحالل‬ ‫اعمال‬ ‫حوادث‬

‫ازدواج‬ ‫نفقه‬ ‫حق مهر‬ ‫نامزادی‬
‫ازدواج‬ ‫حقوقی‬ ‫حقوقی‬

‫معجل(عجله_یکباره)‬ ‫موجل(مهلت دار)‬ ‫دوجانبه(قرارداد)‬ ‫یک جانبه(وصیت)‬

‫‪4‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫‪ -1‬حقوق وجایب‪ :‬مجموعه احکام وقواعدی است که تعهدات اشخاص را دربرابر یکدیگر تنظیم می کند‪.‬‬

‫اعمال حقوقی یک جانبه‪:‬مثل وصیت که از طرف پدرصورت می گیرد برای فرزندان این یک اعمال حقوقی یک‬
‫جانبه است‪.‬‬

‫اعمال حقوقی دوجانبه‪:‬مثل قرارداد چون دوطرف امضا میکند اعمال حقوقی دوجانبه است‪.‬‬

‫حوادث حقوقی‪:‬تصرف فعلی است که قانون برآن آثار معین را مرتب کرده‪.‬مثل‪:‬خرید خانه‪.‬‬

‫‪-2‬حقوق فامیل‪:‬قواعدی است که مناسبات فرد وخانواده رابیان می کند‪.‬موضوعات مورد بحث حقوق فامیل قرار ذیل‬
‫است‪:‬‬

‫نامزادی‪:‬به اساس ماده ‪ 46‬قانون مدنی‪:‬نامزادی که همان وعده ازدواج است طرفین میتواند از این امر‬ ‫‪‬‬
‫منصرف شود‪.‬‬
‫ازدواج‪:‬رابطه ایست که ازلحاط حقوقی مشروع است‪.‬وحقوق و وجایب را برای طرفین می دهد‪.‬از‬ ‫‪‬‬
‫دختر‪14‬سالگی وازبچه‪11‬سالگی‪.‬‬
‫حق مهر‪:‬مالی است که زن به سبب ازدواج مالک آن می گردد‪.‬مهر دو نوع لست‪-1:‬موجل‪-2.‬معجل‬ ‫‪‬‬
‫نفقه‪:‬پرداخت حقوقی است که به منظور تامین معشیت زندگی الزام آوار است ومورد ضرورت می باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انحالل ازدواج‪:‬هدف ازانحالل ازدواج حالتی است درقانون مدنی به او اشاره شده وعبارت است از‬ ‫‪‬‬
‫فسخ_طالق_خلع_تفریق‪.‬‬

‫‪-1‬فسخ‪ :‬عبارت از شکستاندن عقد ازدواج به سبب وقوع خلل درحین عقد یا بعد ازعقد به گونه که مانع ازدواج گردد‪.‬‬

‫موارد که باعث فسخ می گردد عبارت از‪-1:‬خلع درحین ازدواج‪-2.‬خلع بعد ازدواج‪.‬‬

‫خلع درحین ازدواج‪:‬شامل مباحث ذیل می گردد‪:‬‬

‫فقدان (نبود) یکی ازشروط صحت عقد(مثل عاقل_بالغ_آزاد وغیره)‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫خیار افاقه(زوال جنون)‪:‬یعنی اول دخترعاقل رانشان دهد بعد دختره دیونه را به بار طرف بزنند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نقصان مهر‪:‬یعنی کمتر از مهر سنه(رایج_عرف)باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫خلع بعد از ازدواج‪:‬شامل مباحث ذیل می گردد‪:‬‬

‫حرمت مصاهره(خویشاوندی)‪:‬یعنی بعد از ازدواج شوهر با مادر زن(خوشو اش)اش رابطه داشته‬ ‫‪‬‬
‫باشه‪.‬‬
‫لعان‪:‬مثال‪:‬یعنی لعنت خدا وپیامبر برمن که این ازدواج تداوم داشته باشه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫امتناع زوجه غیرکتابی ازمسلمان شدن درصورت که شوهرش مسلمان باشه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪-2‬طالق‪ :‬طالق درلغت به معنی بازکردن گره را گویند‪.‬اما دراصطالح شرعی وقانونی عبارت است از برطرف شدن‬
‫ازدواج باجاری کردن الفاظ مخصوص‪.‬‬

‫عقد یعنی گره زدن_اما طالق به معنی بازکردن همان گره‪.‬بطورخالصه گفته میتوانیم که طالق درمقابل عقد است‪.‬‬

‫ایجاب وقبول است(یعنی هردوشرط است)‪.‬اما درطالق قبول شرط نیست_چون ازطرف شوهر است‬ ‫نکته‪:‬درعقد‬
‫فقد‪.‬‬

‫درقانون مدنی افغانستان(ماده ‪)135‬طالق عبارت است از‪:‬انحالل رابطه زوجیت صحیحه درحال یا آینده بین زوج و‬
‫زوجه به الفاظی که وقوع طالق صراحتا ازآن افاده شده بتواند‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫براساس قانون مدنی طالق به اشاره هم واقع میشود‪ .‬همچنان براساس(ماده‪)141‬قانون مدنی طالق چند شخص اعتبارندارد‪:‬‬

‫مجنون‪ :‬توضیع‪ :‬مجنون طالق اش فاقد اعتبار است‪.‬چرا؟چون ضرر وفایده خود را نمی داند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫درصورتیکه طالق را قبل از دیوانگی اجرا کرده باشد اعتبار دارد‪.‬‬
‫معتوه(سبک عقل)یعنی اشخاصی که زود اعصبانی میشوند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نایم(درحال خواب) (خوابیده_ درخواب دیده که طالق داده‪.‬این درست نیست‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مکره‪(:‬به معنی زور_اجبار واکرا)(کسی ک مجبور میشود که طالق بدهد)‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫شخصی که عقل خودرا به خاطر زیادی سن ازدست داده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫شخص مدهوش(بی هوش)‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫براساس احکام قانون مدنی طالق به دو دسته تقسیم شده‪-1(:‬رجعی‪-2.‬باین)‪.‬‬

‫براساس پیش بینی (ماده‪)164‬قانون مدنی_طالق به صورت عموم رجعی است‪.‬امادرچندمورد طالق رجعی نیست باین‬
‫است‪.‬‬

‫موارد طالق باین‪:‬‬

‫طالق سوم(سه بار طالق گفته شده باشد باالفاظ صیح)‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫طالق قبل ازدخول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫طالق عوض‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪-3‬خلع‪ :‬حالتی است که بنا به خواسته زوجه از زوج صورت می گیرد‪.‬‬

‫نکته‪:‬خلع میتواند درمقابل پول باشد یا هم رایگان‪.‬‬

‫قانون مدنی افغانستان در(ماده‪:)156‬خلع عبارت ازانحاللی عقد ازدواج دربدل مالیکه زوجه آن را برای زوج می‬
‫پردازد‪.‬‬

‫نکته‪:‬درخلع هم قبول شرط نیست‪.‬‬

‫‪-6‬تفریق‪:‬عبارت است ازانحالل ازدواج زمانیکه زوجه دروضعیت قرارمی گیرد که ازشوهراش جداشود‪.‬وبراساس‬
‫امور همچون عیب_ضرر_غیابت_عدم انفاق(نفقه)دراین صورت زوجه از زوج جدامی گردد‪.‬‬

‫دالیل ذیل باعث تفریق می گردد‪:‬‬

‫‪ .1‬عیب‪:‬براساس ماده(‪)176‬قانون مدنی افغانستان تفریق به سبب عیب حق زوجه معرفی شده است‪.‬دراین‬
‫ماده آمده است زمانیکه زوج مبتال به مرض باشد‪.‬که اعاده صحت وی غیرممکن یامدت طوالنی برای‬
‫معالجه آن الزم باشد‪.‬به نحوه که معاشرت زوج بدون ضررکلی متضرر باشد‪.‬اما برمبنای‬
‫ماده(‪)177‬قانون مدنی افغانستان هرگاه زوجه هنگام عقد یاقبل ازعقد به اینگونه عیوب آگاهی داشته‬
‫باشد تفریق واقع نمیشود‪.‬سوال‪:‬زوجین که به سبب عیب ازهمدیگرجدا شده اند اگروفات نمایند آیاطرف‬
‫دیگر ازوی ارث ومیراث میبرد یاخیر؟جواب‪:‬حق میراث بردن را ندارد‪ .‬اوصاف وشرایط این گونه‬
‫تفریق چنین است‪.‬الف‪:‬تفریق به سبب عیب طالق باین است‪.‬ب‪:‬تفریق به سبب عیب موجب حرمت‬
‫دایمی یا ابدی نمی گردد‪.‬ج‪:‬زوجین که به سبب عیب بین شان تفریق ایجاد شده باشد ازهم میراث نمیبرند‪.‬‬
‫‪ .2‬ضرر‪:‬براساس ماده(‪ )183‬قانون مدنی افغانستان تفریق به سبب ضرر این گونه تغریف شده‪:‬هرگاه‬
‫زوجه ازمعاشرت بازوج ضرری را ادعا کند‪.‬که دوام معاشرت درچنین حالت بین امثال زوجین‬
‫غیرممکن باشد_می تواند ازمحکمه طلب تفریق کند‪.‬اوصاف تفریق به سبب ضرر قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫‪-1‬این نوع تفریق حکم طالق باین را دارد‪.‬‬

‫‪-2‬تعین حکم محکمه جهت اصالح بین زوجین‪.‬‬

‫‪ .3‬انفاق‪:‬ماده‪ 191‬قانون مدنی‪ :‬هرگاه زوج ازادا نفقه امتناع ورزد درحالیکه ظاهرا مالک دارایی نبوده‬
‫وعجز(ناتوانی)وی ازادای نفقه نیزثابت شده نتواند_زوجه می تواند مطالبه تفریق کند‪.‬‬
‫‪ .4‬غیابت‪:‬درقانون مدنی آمده است‪:‬هرگاه زوج مدت‪ 3‬سال یازیاد ازآن بدون عذرمعقول غایب‬
‫گردد‪.‬درصورتیکه زوجه ازغیابت متضررشود میتواند ازمحکمه مطالبه تفریق نمایید‪.‬گرچه زوج مالک‬
‫دارای بوده وزوجه ازآن نفقه خود را تامین کرده بتواند‪.‬‬

‫موضوعات مثل نسب_حضانت_رضاع نیز درحقوق فامیل بحث میشود‪:‬‬

‫نسب‪:‬واضع است که سلسله نسب طفل به پدرمیرسد‪.‬البته مشروط باینکه این طفل نتیجه ازدواج صیح‬ ‫‪‬‬
‫(شرعی)باشد‪.‬درماده(‪)218‬ق‪.‬م‪.‬ا‪:‬طفل درازدواج صیح(شرعی) منسوب زوج می گردد‪.‬مشروط براینکه‬

‫کم ترین مدت حمل درعقد ازدواج سپری شد‪.‬مقاربت وخلوت صیحیه بین زوجین باشد‪.‬‬

‫حضانت‪:‬عبارت است ازپرورش ونگهداری طفل تازمانیکه طفل نیاز به پرورش ونگهداری زن دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫رضاع‪:‬یعنی شیردادن به طفل است که مطابق احکام قانون مدنی مدت‪2‬سال بوده وجزمکلفیت پدرحساب‬ ‫‪‬‬
‫میشود زیرانفقه طفل مربوط پدر است‪.‬ودرقانون مدنیماده‪:279‬حجرت شیردادن طفل به ذمه شخصی‬
‫است که به ادعا نفقه وی مکلف است‪.‬این حجرت به مقابل تغذیه طفل پرداخت میشود‪.‬‬

‫‪-3‬حقوق تجارت‪:‬شعبه ازحقوق خصوصی است‪:‬مجموع قواعدی است که مناسبات اقتصادی وتجارتی شخصیت های‬
‫تجارتی وفعالیت های آن را تنظیم می کند‪.‬‬

‫سوال منابع حقوق تجارت چیست؟ جواب‪ :‬منابع قرار ذیل است‪-1:‬قانون‪-2.‬عرف تجارتی‪-3.‬رویه قضایی‪-6.‬دکترین‪.‬‬

‫نکته‪:‬درافغانستان منبع قانونی حقوق تجارت_اصول نامه تجارت می باشد‪.‬اصول نامه تجارت درسال(‪)1336‬ه‪.‬ش نافذ‬
‫شد ودارای(‪)569‬ماده میباشد‪.‬‬

‫‪-6‬حقوق عینی‪:‬عبارت است ازمجموع قواعدی که رابطه انسان را با اموال تنظیم میکند‪.‬موضوع مورد بحث حقوق‬
‫عینی(ملکیت وحقوق مرتبط به آن میباشد)‪.‬‬

‫ملکیت‪:‬درماده ‪ 1511‬قانون مدنی افغانستان اینگونه تعریف شده است‪:‬ملکیت حقی است که به مقتضای آن مال تحت‬
‫اداره وتسلط شخص قرار می گیرد وشخص مالک میتواند درحدود احکام قانون به استعمال وبهره برداری وهرنوع‬
‫تصرف درآن انجام بدهد‪.‬به صورت کلی ملکیت به دو نوع تقسیم شده است‪-1.‬منقول ‪-2‬غیرمنقول‬

‫‪-1‬منقول‪:‬هرآنچه که قابل انتقال باشد‪.‬‬

‫‪-2‬غیرمنقول‪:‬حقوق دانان ملکیت های غیر منقول را به چهار نوع تقسیم می کنند‪.‬‬

‫اموالی که ذاتا غیرمنقول اند‪.‬مانند‪ :‬زمین وغیره‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اموالی که درنتیجه عمل انسان غیرمنقول می گردد‪.‬مانند‪:‬خانه که میسازیم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اموالی درحکم غیرمنقول باشد مانند‪:‬اموال که ذاتا منقول است اما درحکم غیر منقول قرار می گیرد مثال‬ ‫‪‬‬
‫لوازمی که درساخت خانه به کار میرود منقول است اما بعد ازساخت خانه درحکم غیرمنقول میآید‪.‬‬
‫اموالی که تابع اموال غیرمنقول باشد‪.‬مانند‪:‬تراکتور برای شخم زدن زمین که تابع ملک غیرمنقول میباشد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪7‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
‫‪-9‬حقوق میراث‪:‬مجموع قواعدی است که سرنوشت مال_دیون(دین ها)و وصیت های شخص متوفی را تعیین می کند‪.‬‬

‫سوال‪:‬آیا حقوق میراث شامل اموال غیرمنقول می گردد یا خیر؟‬

‫جواب‪:‬حقوق میراث شامل هردونوع اموال(منقول وغیرمنقول)است‪.‬‬

‫سوال‪:‬حقوق میراث شامل حقوق غیرمالی هم می گردد یا خیر؟‬

‫جواب‪:‬حقوق میراث شامل هر دونوع مالی(خانه وموتر‪.)...‬غیرمالی(قصاص_دیت_شفعه‪)...‬می گردد‪.‬‬

‫سوال‪:‬منابع حقوق میراث کدام ها اند؟‬

‫جواب‪:‬منابع میراث درکشورهای اسالمی عبارت اند از‪:‬‬

‫قرآن کریم‬ ‫‪‬‬

‫احادیث نبوی‬ ‫‪‬‬
‫اجماع علما‬ ‫‪‬‬

‫ارکان میراث‪:‬‬

‫مؤرث(متوفی)‪:‬شخصی است که بعد ازمرگ ازآن میراث برده میشود‪،‬یعنی اومال خود را به جا بگذارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫‪)1‬‬
‫‪ )2‬وارث‪:‬به شخصی گفته میشود که براساس احکام قانون وشرعیت مستحق میراث شناخته شده است‪.‬‬
‫‪ )3‬موروث(متروکه)‪:‬مالی(منقول یاغیرمنقول) است که وارثان ازمتوفی به ارث میبرند‪.‬‬

‫نکته‪:‬درصورت نبود یکی از این سه رکن مسالۀ میراث اصال به وجود نمیآید‪.‬‬

‫حقوق بین الملل‬

‫تعریف حقوق بین الملل‪:‬مجموعه قواعد ومقرارتی است که به قلمرو خاص یک کشور‬

‫مربوط نبوده؛بلکه ازمرزهای جغرافیای یک کشور فراترمیرود‪.‬‬

‫نکته‪:‬حقوق بین الملل بعدازجنگ های جهانی ایجاد شد‪.‬‬

‫‪ )1‬حقوق بین الملل عمومی‪:‬مجموع قواعد واصول است که درسطح بین الملل مورد پذیرش قرارگرفته‬
‫ومناسبات کشورها‪،‬شرکت های فراملی(اقتصادی) وهمچنین سازمان های بین المللی را ازلحاظ حقوقی تنظیم‬
‫می کند‪.‬این مناسبات(روابط)میتواند روابط اقتصادی‪،‬سیاسی‪،‬فرهنگی‪،‬ویاهم حقوقی باشد‪.‬‬

‫نکته اول‪:‬حقوق بین الملل عمومی باحقوق ملی تفاوت دارد‪.‬یعنی حقوق بین الملل عمومی خطابات اش سازمان‬
‫ها‪،‬کشورهای مستقل‪،‬وشرکت های فراملی است‪.‬وبه طوریکسان باالی این ها قابل تطبیق است‪.‬اما حقوق ملی خطاب‬
‫اش مردمی است که درداخل کشور زندگی می کنند‪.‬‬

‫نکته دوم‪:‬حقوق بین الملل عمومی به عنوان مجموعه مقرارت ثابت نبوده بلکه قابل تغیر است؛براساس مقتضیات‬
‫وشرایط بین الملل قابل تغیرمیباشد‪.‬‬

‫منابع وشخصیت های حقوق بین الملل عمومی‪:‬‬

‫قراردادهای بین المللی‪:‬هرگونه توافق بین المللی مدون که دریک سند یا دو یاچند سند الحاق ذکرشده وبین دو‬ ‫‪‬‬
‫یاچند دولت منعقد گردیده وحقوق بین الملل برآن حاکم باشد‪.‬قرارداد ها انواع مختلف‬
‫دارد‪.‬مانند‪(:‬معاهده‪،‬عهدنامه‪،‬پروتوکول‪،‬منشور‪،‬اساسنامه‪،‬اعالمیه‪،‬موافقتنامه ها وغیره)‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
‫تعامالت بین المللی‪:‬تعامالت بین المللی ازمنابع مهم است‪.‬یعنی اساس قراردادها به خصوص حقوق ومکلفیت‬ ‫‪‬‬
‫ها دولت ها اساس حقوق بین المللی عمومی درساحه تعامالت تشکیل میدهد‪.‬امروزه نیزتعامالت بین المللی‬
‫یک منبع بزرگ حقوق بین الملل بوده؛بلخصوص درسیستم حقوقی کامن ال منبع اساسی حقوق آن محسوب‬
‫می گردد‪.‬شرایط به وجود آمدن تعامل‪:‬‬
‫‪ )1‬تکراریک قاعده به صورت دوام دار‪.‬‬
‫‪ )2‬این قاعده که به صورت دوام دار تکرار شده است جنبه الزامی دارد‪(.‬ضمانت اجرا دارد)‬
‫اصل عمومی حقوق‪:‬منظوراز اصل عمومی حقوق این است که از طرف دولت ها به رسمیت شناخته شده‬ ‫‪‬‬
‫باشد‪.‬ماده(‪)31‬اساسنامه محکمه بین المللی عدالت(اصول عمومی حقوق را به عنوان سومین منبع به رسمیت‬
‫شناخته است)‪.‬‬

‫دکترین‪:‬یعنی نظریات وآرای دانشمندان علم حقوق می باشد‪.‬که چهارمین منبع حقوق بین الملل محسوب‬ ‫‪‬‬
‫میشود‪.‬نکته‪:‬دکترین منبع فرعی ومعنوی حقوق بین المللی عمومی به شمار میآید‪.‬‬

‫رویه قضایی‪:‬این پنجمین منبع حقوق بین الملل عمومی است‪.‬این هم یک منبع فرعی ومعنویاست‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سوال‪:‬فرعی ومعنوی بودن رویه قضایی به عنوان منبع درحقوق بین الملل به معنی چی است؟‬

‫جواب‪:‬معنی اش این است اگر قرارداد ها وتعامالت موجود نباشد؛اینجا از رویه قضایی بین المللی استفاده‬
‫میشود‪.‬ومعنوی بودن آن به این معنی است که قابل دسترس(محسوس نیست‪،‬مدون نیست)نیست‪.‬‬

‫امتحان‪20%‬‬
‫درزنده گی دو گونه انسان هیچ وقت پیشرفت نمی کند!‬

‫‪ .1‬خودرأی(فقط حرف خودرا قبول داشته باشد)‬

‫‪ .2‬دهن بین(حرف هرکس را گوش بدهد وبه خود آن را ربط بدهد؛فرقی نمی کند آن حرف خوب باشد یا بد)‬

‫سوال‪:‬تابعان حقوق بین الملل کی ها هستند؟‬

‫جواب‪:‬تابعان حقوق بین الملل تنها دولت ها نیستند؛بلکه غیر از دولت ها مثال سازمان های بین المللی‪،‬جنبش های آزادی‬
‫بخش‪،‬شرکت های فراملی ودربعضی موارد افرادهستند‪.‬‬

‫‪ .1‬دولت ها‪:‬نخستین وبا سابقه ترین‪،‬مهم ترین وعالی ترین تابع حقوق بین الملل دولت ها می باشد‪.‬یعنی دولت‬
‫شخصیت برجسته حقوق بین الملل به شمار میرود‪.‬زیرا دولت ها به وجود آورنده حقوق بین الملل عمومی‬
‫محسوب میشوند‪.‬نکته‪:‬دولت ها دارای حاکمیت وشخصیت کامل درحقوق بین الملل عمومی هستند؛بناءباالتر‬
‫از شخصیت دولت وجود ندارد‪.‬نکته دوم‪:‬تمام دولت ها مستقل دارای شخصیت حقوق بین الملل عمومی به‬
‫شمار میآیند واین شخصیت ها درحقوق وتکالیف مساوی اند‪.‬نکته سوم‪:‬دولت ها زمانی دارای شخصیت‬
‫حقوق بین الملل عمومی شناهته میشود؛که عناصر آن جمع باشند(جمعیت‪،‬حاکمیت‪،‬حکومت‪،‬سرزمین)‪.‬‬
‫‪ .2‬سازمان ها بین المللی‪:‬دومین تابع حقوق بین الملل عمومی همین است‪.‬براساس حقوق بین الملل عمومی‬
‫سازمان های که بین المللی هستند؛به عنوان شخصیت بین المللی از تابعان حقوق بین الملل محسوب‬
‫میشوند‪.‬این سازمان ها را سازمان های بین الحکومتی هم میگویند‪.‬همچنان میتوان گفت سازمان های بین‬

‫‪9‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬
 ‫المللی عبارت است از‪:‬اتحاد دولت ها که به منظور رسیدن به اهداف عمومی یا اهداف خاص تاسیس شده‬
‫است‪.‬این سازمان ها مکلف به رعایت اساسنامه سازمان می باشند‪.‬‬
‫‪ .3‬سازمان های آزادی بخش(جنبش های آزادی بخش)‪:‬هنگامیکه سازمان ها درپرتو منشور سازمان‬
‫ملل متحد و اصول حقوق بین الملل عمومی به منظورآزادی کشورشان می جنگند؛به عنوان شخصیت حقوق‬
‫بین الملل عمومی محسوب میشود‪.‬‬

‫اصول حقوق بین الملل عمومی قرار ذیل است‪:‬‬

‫منع تهدید(به کار بردن زوردر روابط بین الملل درست نیست)‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حل منازعات بین الملل ازطریقه های مسالمت آمیز‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫عدم مداخله دولت ها درامور داخلی دولت های دیگر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫همکاری دولت ها با یکدیگر درحل مشکالت‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫تساوی حقوق وحق؛ تعین سرنوشت توسط خوده مردم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫تساوی حاکمیت دولت ها‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اجراء وجایب بین المللی باحسن نیت‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حقوق بین الملل خصوصی‬

‫‪10‬‬
‫‪BY:Mohammad Tahir Taraki‬‬