Professional Documents
Culture Documents
sa Piling Larang
Tech-Voc
PY
Kagamitan ng Mag-aaral
O
C
D
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng
mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan,
E
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
i
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Filipino sa Piling Larang - Tech-Voc
Kagamitan ng Mag-aaral
Unang Limbag 2016
PY
pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng
mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas
Copyright Licensing Authority (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa
paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito.
Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda
ang karapatang-aring iyon.
O
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
C
Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral
D
Corazon L. Santos Santos, PhD
April J. Perez
E
ii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
TALAAN NG NILALAMAN
KABANATA 1: Ang Kawikaan sa Tech-Voc………………….. 1
Introduksiyon ……………………………………………………………………… 2
1. Mga Varayti ng Wika ………………………………………………………… 3
2. Ang Rehistro ng Pagluluto: Panimulang Pagsusuri ng
Varayti ng Filipino sa Ilang Piling Cookbook ……………………………… 25
3. Pagsusuri sa Rehistro ng Wika ng mga Mananahi ………………………. 39
PY
Introduksiyon …………………………………………………………..................49
4. Manwal
Manwal ng Anti-Korupsyon para sa mga SMEs ……………………... 50
Saklolo para sa mga Dayuhan sa Oras ng Sakuna at Kalamidad:
Manwal ng mga Katanungan at Kasagutan .................................... 65
O
Handbook ng Benepisyo ng mga Manggagawa Ayon sa Batas … 70
5. Liham-Pangnegosyo
Liham Kahilingan ……………………………………………………… 149
C
Liham Pag-uulat ………………………………………………………. 151
Liham Pagkambas ……………………………………………………. 154
D
KABANATA 3: Flyers/Leaflets, Promo Materials ………….. 156
Introduksiyon …………………………………………………………………… 157
E
6. Flyers/Leaflets
Tungkol sa mga Modern Methods ng Family Planning ……….... 158
EP
iii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
KABANATA 4: Deskripsyon ng Produkto at Dokumentasyon
sa Paggawa ng Isang Bagay/Produkto ………….....… 174
Introduksiyon ……………........................................................………… 175
8. Deskripsyon ng Produkto
Isang Espesyal na Durian ………………………………………. 176
Mga Uri ng Binhi para sa Organikong Paggulayan.......................... 178
Makina sa Pag-ani …………………………………………………… 182
9. Dokumentasyon sa Paggawa ng Isang Bagay/Produkto
Pagtanim ng Organikong Talong…………………………………. 187
Pag-install ng SIM Card at Baterya ………………………………… 190
Ang Paggawa ng Parol ………………………………………………. 192
PY
KABANATA 5: Feasibility Study at Naratibong Ulat ……... 195
Introduksiyon ........................................................................................... 196
10. Feasibility Studies
O
Pagtatasa sa Pisibilidad ng Publiko-Pribadong Pagtutulungan
(Public-Private Partnership)sa Lagay ng Kalusugan sa Pilipinas 197
Panukalang Upper Sepaka Micro-Hydropower Project ………… 202
11. Naratibong Ulat
C
Ulat Tungkol sa Pangkalahatang Orientation-Workshop
sa Programang Abot-Alam ………………………………………… 210
D
TESDA Sorsogon ………………………………………………....... 216
Hinggil sa Pagdiriwang ng Araw ng mga Guro 2013
ng DEPSTEA ……………………………………………………….. 218
E
Bibliograpiya……………………………………………………………………… 240
iv
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
KABANATA 1. O
C
Ang Kawikaan sa
E D
Tech-Voc
EP
D
1
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
ihahain sa mga mag-aaral. Pasulat man o pasalitang paraan, ang wastong
paggamit ng wika ang isa sa pangunahing batayan ng tagumpay at pagiging
epektibo ng mensaheng nais iparating ng isang indibiduwal.
O
Binubuo ang kabanatang ito ng mga babasahing isinulat ng mga guro
at mag-aaral ng wika.Makatutulong ang pagkatuto ng mga varayti ng wika sa
piniling larangan ng mga mag-aaral gayundin upang maunawaan ang iba’t
C
ibang jargon nito. Bukod pa rito, may kalakip na babasahing tumatalakay sa
rehistro ng wika sa pagluluto gayundin sa rehistro ng wika sa pananahi.
Kaugnay nito, inaasahang makasulat at makasuri din ang mga mag-aaral sa
D
hinaharap ng mga katulad na sulatin na may kaugnayan sa kani-kaniyang
larangan.
E
EP
D
2
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
1.
Mga Varayti ng Wika
Nilo S. Ocampo
PY
Ngunit dapat tandaan na ang bawat wika ay magkakaroon ng mahigit
na isang varayti, lalo nasa anyong pasalita. Ang pagkakaiba-iba ay
napakahalaga at kinikilalang bahagi ng pang-araw-araw na paggamit ng wika
ng iba’t ibang komunidad na rehiyonal at panlipunan. Ganito mangyari pa ang
O
binigyang daan ng mga dalubhasa, halimbawa ni George Yule (2010) sa
kaniyang batayang aklat na The Study of Language. Isinaalang-alang niya
matapos ang mga panimulang pagtalakay sa mga katangian ng wika, na may
C
dalawang uri ito ng baryasyon. Una ang naimbestigahan sa pamamagitan ng
geographic linguistics, nagdidiin sa mga rehiyonal na varayti, at ang ikalawa,
ang mga sangkot na salik sa panlipunang baryasyon sa gamit ng wika.
D
Karamihan sa sumusunod na pagtalakay ng paksang ito ay isinalin at/o
hinalaw sa naturang awtor.
E
3
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
punto de bistang ito ang institusyonalisado sa France kung saan isang
pangkat ng mga iskolar, nakilala bilang French Academy, ang regular na
nagkikita at nagpapasiya kung ang isang partikular na salita, halimbawa, ay
bahagi ng Standard French o hindi. Sa mga pagtatangka nilang mapanatiling
‘puro’ ang French, karaniwang nagpapasiya ang French Academy laban sa
mga salitang nahiram sa ibang wika. Sa kabila ng mga desisyong ito,
nagiging palasak rin ang mga katawagang le whiskey at le weekend sa
naiisip nating Standard French.
PY
Iniisip mo man o hindi na nagsasalita ka ng Standard English (o
anumang wika), siguradong magsasalita kang may punto o aksent. Hindi
totoong may punto ang ilang nagsasalita samantalang wala ang iba. Litaw o
madaling mapansin ang mga punto ng ilang nagsasalita pero hindi naman sa
O
iba, gayunman bawat gumagamit ng wika ay may punto. Sa gamit teknikal
nito, ang terminong punto ay nakalimita sa mga aspekto sa pagbigkas na
C
nagpapakilala sa indibiduwal na tagapagsalita kung saan siya galing,
rehiyonal o panlipunan. Dapat ipagkaiba ito sa terminong dayalek na
naglalarawan ng mga sangkap ng gramar at bokabularyo, gayundin ng
D
aspekto ng pagbigkas. Halimbawa, tila pareho lang ang pangungusap na You
don’t know what you’re talking about sa punto man na American o Scottish.
Kapuwa gagamit ng anyong Standard English ang dalawang tagapagsalita,
E
4
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
A. How long are you here?
C. We came on Dunaday.
PY
interpretasyong panghinaharap na ginawa ni ispiker B.
O
ng iba’t ibang dayalek, o varayti ng Ingles. Ang importanteng puntong dapat
tandaan ay mula sa punto de bistang lingguwistik, walang varayting ‘mas
mabuti’ kaysa sa isa pa. Simpleng magkaiba lang sila. Mula sa punto de
C
bistang panlipunan, mangyari pa, ang ilang varayti ay nagiging mas
prestihiyoso. Sa katunayan, ang varayting nadevelop bilang Wikang Istandard
ay karaniwang dayalek na prestihiyoso sa panlipunan, orihinal na konektado
D
sa isang sentrong politikal o kultural (hal. London para sa British English, at
Paris para sa French). Pero palaging may ibang varayti ng isang wika na
E
5
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Hindi ganoong kainteresado gayunman ang mga sangkot sa
seryosong pagsisiyasat ng mga dayalek na rehiyonal sa mga gayong
istiryotayp, at nag-ukol ng masinsing saliksik sa identipikasyon ng mga
konsitent na katangian ng pananalitang natatagpuan sa isang survey na ito
ng mga dayalekat tumatrabaho sa loob ng napakaispesifik na pamantayan sa
pagtukoy ng mga katanggap-tanggap na mga informant. Kasi nga,
importanteng malaman kungang taong kinukunan mo ng pananalita sa teyp
recording ay tunay na tipikal na kinatawan ng dayalek ng rehiyon. Mas
madalas mangyari tuloy na ang mga nakukuhang informant ng survey ng
dayalek ay karaniwang nakahimpil, matatanda, rural, at lalaki. Napili ang mga
ganitong ispiker dahil pinaniniwalaang mas kaunti ang mga impluwensiya sa
PY
kanila na galing sa labas. Isang di-kanais-nais na resulta ng paggamit sa
ganitong kraytirya ay ang pagkalarawan ng dayalek na mas totoo sa isang
panahong bago pa ang imbestigasyon, dati pa at hindi ang pangkasalukuyan
o sa oras ng pagsisiyasat. Gayunman, sa mga ganitong paraan nakuha ang
O
detalyadong impormasyon na nabuo bilang Lingguwistik na Atlas ng bansa –
(hal. England) o mga rehiyon (hal. Ang lugar na New England ng U.S).
C
Isogloss at Dayalek na Hanggahan
D
Tingnan natin ang ilang halimbawa ng rehiyonal na baryasyon sa isang
survey, yaong nagresulta sa Linguistic Atlas of the Upper Midwest of the
United States. Isa sa mga layunin ng ganoong survey ay tumukoy sa mga
E
6
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
North Dakota Minnesota
South Dakota
Nebraska
Iowa
PY
- - - - = isoglass = use of paper bag + = use of paper sack
O
Gamit itong impormasyon ng dayalek na hanggahan, makikita nating
C
may isang lugar ng dayalek na panghilaga na kasama ang Minnesota, North
Dakota, kalakhan ng South Dakota at Northern Iowa. Ang natitira sa Iowa at
Nebraska ay nagpapakita ng mga katangian ng dayalek na Midland. Ilang
mga kapansin-pansing pagkakaiba sa bigkas at bokabularyo ang nakalista
D
dito.
E
7
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang Katuluyang Kontinuun na Dayalektal
PY
politikal. Sa paglalakbay mula sa Holland tungong Germany, makakakita ka
muna ng mga konsentrasyon ng mga ispiker ng Dutch, pagkatapos ay mga
lugar kung saan naghahalo ang mga dayalek ng Dutch at German, hanggang
sa mapunta sa mga lugar na mas maraming ispiker ng German.
O
Isang kaparehong sitwasyon ang naidokumento sa tinatawag na
kontinuum ng dayalek sa Scandinavian, na humahanga sa mga itinuturing na
C
magkakaibang wika, kaugnay ng iba’t ibang bansa. Sa pananaw na ito,
maituturing ang mga ispiker na Norwegian at Swedish na gumagamit ng
ibang rehiyonal na dayalek ng iisang wika. Isang kampante sa pagsasalita sa
D
kapuwa Swedish at Norwegian ay puwedeng tawaging
bidialectical(‘nagsasalita ng dalawang dayalek’). Gayunman, dahil nag-uusap
tayo tungkol sa karaniwang itinuturing na dalawang wika, ang ispiker na iyon
E
Bilingguwalismo
8
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
isa pang wikang tulad ng Ingles, para makabahagi sa mas malaki, mas
dominanteng komunidad na lingguwistik.
Ang indibiwal na bilingguwalismo, gayunman, ay simpleng resulta lang
ng pagkakaroon ng dalawang magulang na magkakaiba ang wika. Kung
sabay na nakukuha ng isang bata ang French na wika ng kaniyang ina at ang
Ingles na sinasalita ng kaniyang ama, baka hindi man mapansin ang
distinksiyon sa pagitan ng dalawang wika. Mayroon lang na dalawang paraan
ng pagsasalita iyon sa taong kinakausap. Gayunman, dito rin sa tipong ito ng
bilingguwalismo, lumilitaw ang isang wika bilang mas dominant, ang isa
naman, napangingibabawan.
PY
Pagpaplanong Pangwika
O
tulad ng United States of America na isang magkakaparehong komunidad ng
pananalita kung saan nagsasalita ng Ingles ang lahat gamit ang lahat ng
C
estasyon sa radio at TV at pahayagan ang Standard English. Maling
pananaw ito. Hindi nito isinasaalang-alang ang pagkakaroon ng malalaking
komunidad na hindi Ingles ang pangunahing wika. Halimbawa, ang majority
D
sa populasyon ng San Antonio, Texas ay mas makikinig sa brodkast sa radio
sa Espanyol kaysa Ingles. Malaki ang implikasyon ng katunayang ito sa punto
ng organisasyon ng mga kinatawang lokal sa pamahalaan at sa sistemang
E
9
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Mas malinaw na makikita ang proseso ng pagpaplanong pangwika
kapag yugto-yugto itong naipatutupad sa lakad ng mga taon. Isang
magandang halimbawa ang dulot ng pagpili ng Swahili bilang pambansang
wika ng Tanzania sa East Africa. Marami ang mga wikang tribu at naroroon
pa ang kolonyal na impluwensiya sa wikang Ingles, pero dahan-dahan nang
naipasok ang Swahili bilang opisyal na wika sa larangang pang-edukasyon,
legal at pamahalaan. Ang proseso ng ‘pagpili’ (pagtukoy ng opisyal na wika)
ay sinundan ng ‘kodipikasyon’ kung saan ginagamit ang batayang gramar,
diksiyonaryo at mga modelong sulatin para itanghal ang varayting Istandard.
Sunod ang proseso ng ‘elaborasyon’, ang varayting Istandard na nililinang
para gamitin sa lahat ng aspekto ng buhay panlipunan, kasama na sa
PY
pagpapalitaw ng katipunan ng mga akdang pampanitikang nakasulat sa
Istandard. Ang proseso ng ‘implementasyon’ ay katungkulan dapat ng
pamahalaan sa pagtutulak nito sa paggamit ng Istandard, at ‘pagkatanggap’
ang huling yugto kung saan ang mayorya ng populasyon ay gumagamit ng
O
Istandard at iniisip ito bilang pambansang wikang gumaganap ng bahagi hindi
lang sa panlipunan, kundi sa pagkakakilanlang pambansa.
C
Mga Pidgin at Creole
D
Sa ilang lugar, ang napiling Istandard ay puwedeng orihinal na walang
mga katutubong ispiker. Halimbawa, sa New Guinea, karamihan sa ugnayang
opisyal ay ginagawa sa Tok Pisin, isang wikang inilalarawan minsan na
E
pangkat ang mga taong hindi alam ang wika ng iba pa. Dahil dito, wala itong
katutubong ispiker. Sinasabing nanggaling ang salitang Pidgin sa isang
bersiyon ng Pidgin Chinese ng salitang Ingles na ‘business’. Mayroon pang
ilang Pidgin English na ginagamit hanggang ngayon. Natatangi sila sa isang
D
10
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
na bagarimap (hango sa pariralang Ingles na bugger him up), o para sa ‘lift’
na baisimap (mula sa ‘hoist him up’) o para sa ‘us’ na yumi (mula sa ‘you’
dagdag ang ‘me’). Ginagamit na malikhain ang mga panghihiram para
maging iba ang kahulugan tulad ng salitang ars na ginagamit para sa ‘cause’
o ‘source, gayundin na ‘bottom’, at nanggaling sa salitang Ingles na arse.
PY
(by and by) (head) (belong, you) (be, alright) (again)
‘Your head will soon get well again’
O
mga wikang Pidgin, at mula 10 hanggang 17 milyon ang gumagamit ng mga
nanggaling sa Pidgin na Creole. Kapag nadevelop ang Pidgin lagpas sa tungkulin
nito bilang wika ng pangangalakal at naging unang wika ng isang pamayanang
C
panlipunan, inilalarawan ito bilang Creole. Mas tama nang sabihin ngayon
halimbawa, na isa nang Creole ang Tok Pisin. Hindi tulad ng Pidgin, maraming
katutubong ispiker ang mga wikang Creole. Madalas silang nalinang at naitatag na
D
sa mga dating alipin na populasyon sa mga dating estadong kolonyal. Kaya, may
mga Creole na French na sinasalita sa Haiti at Lousiana, at Creole na Ingles sa
E
11
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Mga Panlipunang Dayalek
Sa mga makabagong pag-aaral ng baryasyon ng wika nagbubusisi
nang husto sa pagdodokumento, karaniwan sa pamamagitan ng
palatanungan o questionnaires, sa ilang mga detalye ng panlipunang
katangian ng mga ispiker. Dahil sa ganitong pagpansin sa mga detalye,
nakakagawa tayo ng pag-aaral sa mga panlipunang dayalek, ng mga varayti
ng wikang ginagamit ng mga pangkat na tinutukoy ayon sa uri, edukasyon,
trabaho, edad, kasarian, at iba pang panlipunang sukatan.
PY
Importanteng malaman, halimbawa, kung magkakapareho ang
kasanayang edukasyonal ng isang pangkat ng mga ispiker. Sa ilang survey
ang dayalek, natuklasan na doon sa mga umaalis sa sistemang pang-
O
edukasyon sa murang edad, mas may pagkiling ang mga puti na gumamit ng
mga anyong hindi ganoong gamitin sa pananalita ng mga tumutuloy sa
kolehiyo. Mas komon halimbawa ang pananalitang Them boys throwed
C
somethin’ sa unang pangkat kaysa doon sa huli. Ang taong mas matagal na
nag-aaral papuntang kolehiyo o unibersidad ay mukhang may bigkas na
pananalitang mas nakuha sa matagal na pakikipag-ugnayan sa wikang
D
nakasulat. Makikita ang matingkad na anyo ng ganitong impluwensiya sa
angal na “parang librong magsalita (talks like a book)” ang ilang propesor.
E
12
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
manggagawa sa iba’t ibang varayting rehiyonal, kaysa sa mga ispiker ng
panggitnang uri.
Edad at Kasarian
PY
resulta ng isang survey ng dayalek ng kanilang lugar (sa mga matatandang
informant karamihan) at nagsasabing ginagamit nga ng kanilang mga lolo’t
lola ang mga salitang iyon, pero sila hindi. Pinakapansin-pansin ang
baryasyon ayon sa edad ng mga lolo/lola/apo. Samantalang gamit pa ng lolo
ang icebox o wireless, malilito naman siya sa pananalita ng kanilang apong
O
tinedyer na gustong mag-pig-out sa kung anuman ang nasa fridge habang
nakikinig sa kaniyang boombox. C
Maraming saliksik ang paksain ng ganitong pagkakaiba ayon sa
kasarian ng mga tagapagsalita. Isang pangkalahatang konklusyon mula sa
D
mga survey ng dayalek na mas gumagamit ang mga babaeng tagapagsalita
ng mga mas prestihiyoso na anyo kaysa sa mga lalaking tagapagsalita na
pareho ang katayuang panlipunan. Ibig sabihin, mas matatagpuan ang mga
E
anyong tulad ng “I don’t it” at “he ain’t” sa mga pananalita ng mga lalaki, at “I
did it” at “he isn’t” naman para sa mga babae. Sa ilang mga kultura, mas
EP
Etnikong Kaligiran
13
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
sa bagong wika. Puwedeng banggitin ng wika ng mga itim na Amerikano,
tinawag na Black English. Kapag medyo napahiwalay ang isang grupo sa
loob ng isang lipunan, gaya ng historikal na diskriminasyon sa mga
Amerikanong itim, nagiging mas markado ang mga pagkakaiba sa
panlipunang dayalek. Nagiging problema dahil dito, mula sa punto de bistang
panlipunan, na ang resultang varayti ay nagkakaroon ng istigma na
“masamang salita/‘bad speech’”. Isang halimbawa ang madalas na
pagkawala ng copula (mga anyo ng verb ‘to be’) sa Black English, gaya ng
pahayag na they mine o you crazy. Sa Standard English, dapat ginagamit
ang verb form na are sa mga ganitong ekspresiyon. Gayunman, hindi
gumagamit ng copula sa mga gayong estruktura ang maraming dayalek ng
PY
English at malaking bilang ng mga wika (hal. Arabik, Russian) ang may
parehong estruktura na walang copula. Sa puntong ito samakatwid, hindi
puwedeng “masama” ang Black English, dahil “masama” din kung gayon ang
Russian o Arabik. Bilang isang dayalek, simpleng may katangian ito na
O
konsistent na iba sa Standard.
din sa Id NAHT singan NE cuoe (‘I didn’t know how to sing’). Sa katunayan,
malayo sa pagiging ilohikal, mahusay na paraan sa pagdidiin ng diwang
EP
Idyolek
14
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
bawat tao. Mula sa pananaw ng panlipunang pag-aaral ng wika, tunay ngang
kung ano ang salita mo, iyon ikaw.
Register
PY
ang tipong ito ng baryasyon sa konsepto ng register, natutukoy din na estilo o
stylistic variation. Batayang nosyon na sa anumang pagkakataon,di-
maiiwasang kakabit ang wika sa konteksto ng sitwasyon at ang iba’t ibang
sitwasyon ay nangangailangan ng iba’t ibang pagharap. Napakasensitibo ng
wika sa konteksto ng sitwasyon nito kaya nakahahalaw tayo mula sa mga
O
napakasimpleng halimbawa. Sa sumusunod, siguradong maraming
mambabasa ang makakakilala ng bawat sitwasyon:
C
1. I’m going to give you a prescription for the pain.
Tenor
15
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
manager in his office? I have an appointment. Kataliwas naman, kung
kaibigan ang kausap tungkol sa isa pang kaibigan, puwedeng hindi ganito
kapormal ang mensaheng lalabas: Hey, is that lazy dog still in bed? I gotta
see him about something.
Mas pormal na nakatala ang ganitong tipo ng baryasyon sa ilang mga
wika. Sa Japanese halimbawa, may iba’t ibang tawag na ginagamit sa taong
kinakausap, depende sa kung gaanong paggalang o pagyuko ang nais
gawin. May dalawang pronouns ang French (tu at vous), katumbas ng Ingles
na you, ang una reserbado sa mga malalapit na kaibigan at pamilya. May
similarna pagtukoy na nakikita sa mga anyong you sa German (du atsie) at
sa Spanish (tu at usted).
PY
Bagama’t wala nang ganoong distinksiyon sa pronoun ang English,
mayroon pang mga tiyak na pagpipilian depende sa angkop na katayuan ng
taong kinakausap.
O
May iba’t ibang pangalan o ‘titulo’ na ginagamit ng iba’t ibang tao, sa
iba’t ibang panahon, para makuha ang ating atensyon. Para maipaliwanag
C
ang aspekto na itong tinatawag minsan na lipat-estilo(style-shifting), depende
sa katungkulan, isipin ang sarili sa bawat isa sa mga panlipunang
‘katungkulang’ naipapakita sa listahan sa ibabang kaliwa, at isaalang-alang
D
kung anong anyo (o mga anyo) ng pagkausap ang pinakagamitin mo sa
taong ang iba’t ibang ‘pangalan’ ay nakalista sa kanan (dating pangulo ng US
E
Pansinin din ang kung paano kausapin ng isang tao (si A) ang isa pa
(si B) tungkol sa pagbukas sa pintuan.
1. Maaari kayang buksan mo ang pintuan?
2. Puwede kayang buksan ninyo ang pinto?
16
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Maaaring buksan ninyo ang pinto, di ba?
4. Puwedeng buksan mo ang pinto, di ba?
5. Pakibuksan nga po ang pinto.
6. Pakibuksan nga ang pinto.
7. Buksan mo ang pinto.
8. Ang pinto!
9. Ba’t di mo buksan ang pinto?
10. Di mo ba bubuksan ang pinto?
Iisa lang ang gustong matupad ni A kay B pero malinaw na iba’t ibang
pamamaraan. Kaugnay ang mga ito sa mga panlipunang relasyon nina A at
B. Mas magalang ang ibang halimbawa samantalang halata naman ang ilan
PY
kung sino ang mga makapangyarihan o sino ang inaasahang obligadong
sumusunod. Inilalarawan ng ilang iskolar ito bilang tenor o tono at kasama
nito ang pagkamagalang, antas ng pormalidad at relatibong katayuang
panlipunan ng mga kalahok.
O
Nadadala sa wikang nakasulat ang pagkakaiba sa estilo, magandang
halimbawa ang mga sulat sa mga kompanya (hal. I am writing to inform
C
you…) versus sa mga sulat sa kaibigan (Just wanted to let you know…)
pangkalahatang patern, gayunman, na mas magiging pormal sa estilo ang
nakasulat na anyo ng mensahe kaysa sa katumbas na pabigkas. Kung
D
nakakita ka sa MRT na kumakain, umiinom at may radyo, puwede mong
sabihing bawal ang mga ito at maghihintay siyang bumaba sa sasakyan. O
kaya naman, puwede mong ituro sa kaniya ang mas pormal na wika ng
E
Larang/Field
17
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
suspension, air-adjustable front forks tungkol sa mga motorsiklo. Madalas
tinatawag itong teknikal na bokabularyo, pero medyo nakaliligaw ito dahil
naituturing na makabagong agham at teknolohiya lamang halos ang
nangangailangan ng gayong bokabularyo. May register na relihiyoso na
maaasahan nating hindi na maeengkwentro kung saan pa, tulad ng Ya shall
be blessed by Him in time of tribulation. Sa isang pang register,
makakaengkuwetro tayo ng mga pangungusap na The plaintiff is ready to
take the witness stand o Your honor please, I would like to make a
manifestation. Register ito ng propesyon ng batas, na tiyak hindi naman
makikialam sa mga pahayag na The morphology of this dialect contains
inflectional suffixes ng register ng lingguwistiks. Mayroon din ang
PY
panggagantsilyo o sa high fashion/haute couture: boned, strapless bodices,
black crepe dress with latin godet inset, draped decolette backs. Dahil
mukhang esklusibo ang bokabularyo sa bawat larangan, mukhang mas
angkop na tawagin ang mga itong bokabularyong-espesipiko-sa-larang(field-
O
specific).
Paraan (Mode)
C
Bukod sa mga konsiderasyon ng katayuang panlipunan at larangan
D
sensitibo rin ang wika sa mga pamamaraang gamit sa komunikasyon.
Kamangha-mangha kung paano ito sa iba’t ibang kultura at panahong
E
18
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
pagkabigo sa paghawak sa paraang ito. Mas madaling husgahan ang
paraang nakasulat dahil sa relatibong pagkapermanente nito kaiba sa
kalikasang transitori ngpananalita. Dahil nariyan lang ang pananalita, saklaw
ang lahat, parang hindi na ito napapansin. Sapagkat parang palaging
nakikipagbuno sa paraang nakasulat ng wika, itinuturing naman itong
kongkreto bagama't isa-isang bahagi lang ng kabuuang kakayahang
lingguwistik.
PY
Bihira tayong maging malay sa kung paano tayo magsalita kaya
interesanteng na busisiin ang isang halimbawa ng espontanyong usapan
sapagkat sa ganitong paraan, lumilitaw nang husto at napapatingkad ang
mga katangian. Sa wikang Ingles muna ang ating halimbawa (tingnan din
natin sa ating kultura pagkatapos bilang gawain sa klase):
O
C
B. He comes to Aikodo with me now (A: o yea) I try er encourage
him to do it (.) I’ve tried the painting a bit on ‘em all (A: yea)
painting I’ve tried you know (A: yea) tried to find there’s anything
D
there you know anything that’s been passed on (.) Sally’s quite
good(.) for her age like you know (A: mm) (.) erm she seems to
E
things you know but (.) you know they sort of go their own
way(.) you know
19
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
sangkap ng paraang iyon. Nabibigyang-diin lang ang kaibahan ng dalawang
paraan ng kapuwa may saliring sistema at lohikal.
PY
relatibong nakahimpil at permanente naman ang produkto ng pagsusulat.
Puwede ritong mapaghiwalay ang mga kalahok sa oras at sa lugar.
Puwedeng mahaba ang proseso ng pagbubuo, yugto-yugto at maraming
rebisyon habang lumilitaw ang tapos na produkto. At dahil relatibong nakatigil
O
ang produkto, puwede ring mahaba, matagal-tagal, mababalam-balam ang
interpretasyon, ilang beses binabasa-basa. Ang nakasulat ay nakasulat na,
kaiba sa pananalita na may dagdag na konteksto o asal-paralingguwistik ang
kahulugan ng isang binigkas.
C
Magkahalong Paraan
D
20
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
mangyari pa, sa kabuuan ng kultura mismo (re: kasakuluyang text
messaging). Puwersang malakas ang paglitaw at malawakang paggamit ng
isang paraan ng nakasulat para sa mga anyong lingguwistik sa paraang
pananalita. Sa kasaysayan ng Ingles, halimbawa, ang pagkuha sa dayalek ng
Timog-Silangang Midlands bilang norm para sa mga nakasulat na dokumento
ay nakatulong nang malaki para maadap ito bilang istandard na dayalek ng
‘edukadong’ pananalita. Nagkakaroon lalo ng prestihiyo ito habang nakikita
sa paraang nakasulat at nagtatamasa ng mga pakinabang. Samakatwid, sa
loob ng isang komunidad ng pananalita, hindi naman ganap na magkahiwalay
ang isa sa isa.
PY
Bilang suma, nagkakaroon ng pagkakaiba sa gamit ng wika depende
sa sitwasyon kung saan may kaakibat na tenor, larangan at paraan, lahat ng
ito bumubuo sa nosyon ng register.
O
Diglossia
C
Sa pagtalakay sa mga naunang bahagi, mawawari nating mukhang
napakahirap na panlipunang pagkilos ang pagsasabi ng tamang bagay sa
tamang tao sa tamang panahon. Sa ilang bagay, mukha nga. Isa itong
D
kasanayang dapat kamtin ng mga gumagamit ng wika lagpas sa iba pang
kasanayang lingguwistik na bigkas at gramar. Sa ilang lipunan, gayunman,
mas naging hayag na ang gagamiting angkop na anyong lingguwistik dahil sa
E
diglossia. Ginagamit ang salitang ito para ilarawan ang isang sitwasyong may
dalawang napakaibang varayti ng wika sa loob ng isang komunidad ng
EP
21
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Wika at Kultura
PY
namang bigyang-diin na kakabit ang baryasyong lingguwistik sa pag-iral ng
iba’t ibang kultura. Sa pag-aaral ng mga kultura ng daigdig, kitang-kita naman
na hindi lang iba-iba ang wika ng iba’t ibang sabihin, hindi lamang walang
katumbas sa kutura ng mga Aztec ng katulad ni Santa Claus, wala rin silang
salita para dito. Sa puntong sinasalamin ng wika ang kultura,
O
napakaimportanteng obserbasyon ito at hindi dapat balewalain ang pag-iral
ng ibang pananaw sa mundo kung pinag-aaralan ang ibang wika o varayti.
C
Isang maimpluwensiyang teorya sa koneksiyon ng wika at pananaw sa
mundo ang mas nagtatakda sa bagay na ito.
D
Determismong Lingguwistik
E
wika kung paano mo titingnan ang pagkakategorya sa kung ano ang nakikita
mo, at kung gayon, mahihila kang tingnan ang daigdig doon lamang sa mga
kategoryang iyon. Mayroon ka samakatwid na teorya ng wika na tinawag na
Determismong Lingguwistik na nanghahawak sa pinakamasidhing bersiyon
D
22
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang Haypotesis na Sapir-Whorf
PY
nagsasalita ng Ingles) dahil pinapangunahan sila ng kanilang wika. Sa
gramar ng Hopi, may distinksiyon sa pagitan ng ‘gumagalaw/animate’ at;di-
gumagalaw/ inanimate’, at kasama sa set ng mga bagay na ‘gumagalaw’ ang
mga ulap at bato. Konklusyon ni Whorf na naniniwala ang mga Hopi na ang
bagay na gumagalaw ay ang mga ulap at bato at ang wika nila ang
O
nagsasabing ganoon na nga. Wala sa Ingles ng ganitong pagmamarka sa
gramar nito sa mga ulap at bato, kaya hindi nakikita ng mga ispiker ng Ingles
C
napareho ang daigdig tulad ng mga Hopi. Sa salita ni Whorf, “(b)inubusbos
natin ang kalikasan sa mga pamantayang inihatag ng ating mga katutubong
wika”.
D
Maraming mga argumentong iniharap laban sa pananaw na ito. Narito
ang isang galing kay Sampson (1980). Wariin ang isang tribung may
E
matatagpuan ding ginagamit ang mga ‘espesyal na markang’ ito para sa bato
at pinto. Magagawa nating konklusyon kung gayon na naniniwala ang tribung
ito na pambabae ang mga bato at pinto tulad ng kadalagahan at kababaihan.
Tila hindi naman kaiba sa iyo ang tribung ito. Ginagamit nila ang mga
D
23
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
lingguwistik ang mga Hopi para sa ‘bato’, hindi naman ibig sabihin nito na
iniisip na ng mga Hopi na nakapatay sila ng isang buhay na nilalang kapag
nasagasaan nila ito ng kanilang sasakyan.
PY
totoo na itinatakda ng wika ang pinag-iisip, sa isang `paraang napakalimitado,
pero hindi nito maipaliwanag ang katunayang hindi nagmamana ang mga
gumagamit ng wika ng isang naririyan ng patern na magagamit. Minamana
nila ang kakayahang magmanipula at kamukha sa isang wika, para
O
maipaliwanag ang kanilang mga persepsiyon.
Sanggunian
Fergusson, Charles. 1959. Diglossia Word. 15:325-340.
Fishman, Joshua, et al., eds 1986. The Fergussonian Impact. Berlin: Mouton de
Gruyter.
D
Gregory, Michael and S. Carroll. 1978. Language and Situation: Language Varities
and Their Social Context. London: Routledge and Kegan Paul.
Sapir, Edward. 1921. Language: An Introduction to the Study of Speech. New York:
Harcourt, Brace ang Co.
Wardhaugh, Ronald. 1986. An Introduction to Sociolinguistics. Oxford: Basil
Blackwell.
Yule, George.2010. The Study of Language. 4th ed. Cambridge: Cambridge
University Press.
24
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2.
Ang Rehistro ng Pagluluto:
Panimulang Pagsusuri ng Varayti
ng Filipino sa Ilang Piling Cookbook
Odessa N. Joson
PY
gastronomikong pagsasalaysay ng kasaysayan ng bansa… Ano
kung gayon ang pagkaing Pilipino? Paano ito naging Pilipino?
Ito’y pagkaing ipinakilala at iniangkop ng kasaysayan at lipunan:
inilapat sa panlasa ng mga tao at pinatuloy sa kanilang mga
O
tahanan at restawran. Larawan ng pinagkaisang kultura ang
kontemporaryong pagkaing Pinoy.
Doreen Fernandez
C
Introduksiyon sa The Food of the Philippines Authentic Recipes
from the Pearl of the Orient (akin ang salin).
D
25
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
bansa itong mga pagkain, tinanggap na ang mga ito sa mesa at panlasa ng
mga Pilipino.
PY
nilalagyan ng talaba at pusit dahil ang Malabon ay kilalang sentro ng
kalakalan ng isda at lamang-dagat. Samantalang ang Pansit Marilao ay
nilalagyan ng pinipig dahil bigas ang pangunahing produkto ng Bulacan.
O
Ang mga lutuin sa bawat bahay at pamilya ay nagiging larawan ng
tahanan: isang bagay na binabalik-balikan. Ang lutong-bahay ay hinahanap-
hanap, ipinapabaon at minamana sa loob ng pamilya. Ang mga resipi
C
aymaingat na ipinapasa sa iba’t ibang henerasyon. Sa kasalukuyan, ang mga
resiping ito ay nailathala sa anyong cookbook. Ipinagyayabang na minana pa
at naging “sekreto” ng kani-kanilang pamilya sa pagluluto.
D
26
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Sa kalahatan, layunin ng pag-aaral na ito ang pagtukoy ng rehistro ng
pagluluto sa Filipino gamit ang limang cookbook na nailathala mula taong
2000 hanggang 2006. Pokus ng pag-aaral ang pagsusuri sa paraan ng
pagbuo at paggamit ng wika rehistro sa cookbook. Sa partikular, diin ng pag-
aaral ang lingguwistikong aspekto ng pagluluto biglang proseso. Susuriin ng
pag-aaral na ito ang mga katangian ng rehistrong nakapaloob sa mga
cookbook. Kasabay ng glosari sa mga cookbook, sisinupin din ng pag-aaral
ang paglilista sa pamamagitan ng mga talasalitaan ng mga salitang
matutukoy bilang varayti ng pagluluto. Sa huli, inaasahang makapag-aambag
ang papel na ito sa pag-aaral ng varayti ng wikang Filipino.
PY
Wika ng Pagluluto: Baryasyon at Rehistro
O
gawain, pinag-aralan ng mga indibiduwal at grupong gumagamit nito.
Pinaniniwalaan na ang wika ay hindi lamang simpleng instrumento ng
C
komunikasyon na ginagamit ng indibiduwal kundi isang puwersang kultural
(Constantino 2002).
D
Ayon kay Fishman (1972), mahahati sa dalawang dimensyon ang
pagkakaroon ng baryabilidad ng wika. Una, heograpikal na tinatawag ding
diyalekto. Ikalawa, sosyal na tinatawag naming sosyolek. Ang dalawang ito
E
27
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang pagluluto ay isang sitwasyong pangwika na nagdudulot ng
baryasyon sa wikang Filipino. Sa pag-aaral ng rehistro ng pagluluto, ilang
obserbasyon ang mabubuo sa varayti ng wikang Filipino sa mga cookbook.
1. Pagkabit ng Afiks
PY
pandiwa o pang-uri.
Halimbawa:
haluhaluin mantikaan
O ikutsara/ kutsarahin
ipalaman patuluin
C papulahin
2. Panghihiram
28
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
salitang dala ng pagbabago sa teknolohiya tulad ng blender, microwave oven,
food processor, at iba pa.
2) Ligisin (Bik, Kap, Hil, Seb, War) – durugin upang maisama ang
pampaasim sa sinigang
PY
4) Ibilot (Pag, Tag) – pinagulong na balat ng lumpia kapag may
laman o palaman na
O
lumabas ang katas nito nang hindi nagdaragdag ng tubig
Mula sa Espanyol:
C
Arnibalin – Esp arnibal tinunaw na asukal
D
Adornohan – Esp adorno palamutian
Mula sa Ingles
SANGKAP PROSESO
29
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Code Switching o Palit-Koda
PY
tagapagsalita (Liwanag 1998).
Halimbawa:
O
kalamansi.
atbp
Halimbawa:
30
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3) Marahil ay maluluto ang isda (kung maliliit) sa loob ng 20
minuto, na hindi aalisin ang takip.
5. Pagpapaikli ng salita
PY
Ang ilan sa mga salita sa mga cookbook ay pinapaikli sa pamamagitan ng
pag-alis ng pantig sa iba’t ibang salita.
O
Halimbawa: asnan – mula sa asinan
31
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
bantuan, binulay-bulay, naiga, namintog, patarabisya. Posibleng kaya hindi
pa nalilista ang mga salitang ito dahil varayti (bahagi ng rehistro) ang mga ito
ng Filipino o ibang wika sa Pilipinas?
Kapansin-pansin ding maraming salitang nagmula sa wikang
Espanyol. Madaling ipaliwanag ang katotohanang ito dahil sa matagal na
pananakop ng mga Espanyol sa bansa. Ang daang taong pakikipag-ugnayan
ng Pilipino, lalo na sa pagkain at pagluluto. Kung gaano kaluwag ang
pagtanggap sa mga salitang hango sa Espanyol, limitado naman ang
panghihiram sa Ingles. Sa mga cookbook, maraming salitang patungkol sa
sangkap at kagamitan ang hiniram sa Ingles. Ang mga salitang hiram sa
Ingles na pumapatungkol sa proseso ay kadalasang gumagamit ng afiks na –
PY
I sa salita o salitang Ingles. Namayani rin ang mga salitang Ingles sa code
switching o palit-kodigo.
O
ay proseso ng berbalisasyon at nominalisasyon. Bilang isang kultural na
praktis, dapat asahan nakalubog sa proseso ang pagluluto.
C
Mapapansin ding nasa pasibong tinig ang ilang pandiwang ginagamit
sa cookbook. Maipapaliwanag ito ng katotohanang ang pagluluto ng putahe
mula sa cookbook ay suggestive lamang. Ibig sabihin, maaaring sundin o
D
balewalain ng mambabasa/magluluto ang sinasabi ng cookbook. Maaari ring
ibahin ang sukat ng sangkap,baguhin ang tagal ng pagluluto o palitan ang
E
32
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
SANGGUNIAN
Pangunahing Batis
The Maya Kitchen. 1997. Kain Na! Apat na Linggong Gabay sa mga Lutuin
Pambahay. Manila: Anvil Publishing Inc.
PY
The Maya Kitchen. 1998. Kain Na! Apat na Linggong Gabay sa mga Lutuing
Pambahay. Manila: Anvil Publishing Inc.
Sekondaryong Batis:
O
Almorio, V. editor. 2001. UP Diksiyonaryong Filipino. UP Sentro ng Wika at Anvil
Publishing Inc.
C
Constantino, P. 2002. Varayti at Varyasyon ng Wika: Historya, Teorya at Praktika.
Nasa Minanga: Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Filipino. Inedit nina
Peregrino, J., Constantino, P., Ocampo, N. Quezon City: Sentro ng Wikang
D
Filipino, Sistemang Unibersidad ng Pilipinas.
Ocampo, N. 2002. “Mga Varayti ng Wika.” Nasa Minanga: Mga Babasahin sa Varayti
at Varyasyon ng Filipino. Inedit nina Peregrino, J., Constatino, P., Ocampo.
Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino, Unibersidad ng Pilipinas.
33
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
APENDIKS
PY
4. Binulay-bulay – pinaghiwa-hiwalay ng mga daliri na laman ng
manok
O
6. Lantahin – alisin ang pagiging malutong ng dahong-saging sa
pagpapapainit nito sa ibabaw ng mahinang apoy.
C
7. Sangkutsa – paggisa
34
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Talasalitaan mula sa Kain Na! ng The Maya Kitchen:
PY
ipapatong muna sa tray na may tubig bago
ipasok sa oven
– pagluluto ng pagkain na may saping mainit na
tubig
O
6. Ginayat – hiniwa nang manipis at mahaba
35
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
19. Ligisin – palambutin sa pamamagitan ng pagpirat o pagdurog
PY
mabuo ang gluten o protina
O
hanggang marami ng bula sa ibabaw
sangkap
EP
36
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Talasalitaan mula sa Kalutong Nayon:
PY
4. Ginataan – pagluluto ng isda, alimango, alimasag, manok o
gulay na nilalagyan ng gata ng niyog.
O
6. Halabos – pagluluto ng isda, hipon o alimasag sa kaunting
asing pampalasa. Tubig lamang ng nilulutong isda, hipon o
alimasag ang pinakapatubig.
C
7. Inasnan – ang pagpepreserba ng isda, gulay o karne sa
D
pamamagitan ng paglalagay ng maraming asin. Maaari itong
patuyuin o ihawin matapos hugasan upang maalis naman ang
labis na asin o mabawasan ang alat kung iihawin.
E
baga.
37
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12. Pangat – pagluluto ng isda sa kaunting tubig na maaaring
lagyan o hindi ng pampaasim na katulad ng sampalok, kamatis
o kalamansi.
PY
16. Pinausukan – pagpapausok ng isda, karne, manok sa baga
bago kainin.
O
na may pampaasim tulad ng sampalok, kamias, santol,
manggang hilaw, kalamansi, hilaw na balimbing, usbong ng
sampalok, hilaw na kamatis, bayabas o maasim na pinya.
C
Nilalagyan ito ng dahon ng kangkong o usbong ng kamote.
Kung minsan nilalagyan din ng labanos at gabi kung sinigang
na baboy.Kung minsan dinadagdagan din ng sitaw, okra, at sili.
D
18. Sinuam – pagpapakulo ng isda o tuluyang ginisa sa luya at
dahon ng sili at nilalagyan ng kaunting patis.
E
sabaw at gulay.
38
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3.
Pagsusuri sa Rehistro ng Wika
ng mga Mananahi
Maritess de Lara, Chem Pantorilla, at Melba Ijan
PY
multilingguwal na bansa. Resulta ng ganitong kalagayan ang pagkakaroon ng
varayti ng mga wika. Nakabatay ang pagkakaroon ng varyti at baryasyon ng
wika sa paniniwala ng mga linguist ng pagiging heterogeneous o pagkakaiba-
iba ng wika (Saussure, 1959) at “hindi kailanman pagkakatulad o unipormidad
ng anumang wika,” ayon kay Bloomfield (1933). Dala ito ng nagkakaibang
O
pangkat ng tao na may iba’t ibang lugar na tinitirahan, interes, gawain at
tungkuling ng tao at ito ay nagreresulta sa pagkakaiba-iba ng kultura at wika
C
na siyang nagiging panukat sa progreso ng tao (Rousseau, 1950).
Nangangahulugan ito, na higit na nakilala ang isang tao kung saan at ano
ang kinabibilangang grupo, interes, pinag-aralan, lahi, relihiyon, at
D
kinalakhang pook sa wikang kaniyang ginagamit.
Pekulyar ang wika ng bawat grupo dahil sa pagiging kaiba nito sa wika
E
39
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang diyalekto ay varayti ng wika na ginagamit ng isang partikular na
grupo ng tao sa isang lugar o speech community, panahon, at katayuan sa
buhay. Nakikita ito kaugnay ng pinanggagalingang lugar ng tagapagsalita o
grupo ng tagapagsalita sa isa sa tatlong dimensiyon: espasyo, panahon, at
katayuang sosyal. Subordineyt ito ng isang katulad ding wika na pekulyar sa
isang tiyak na rehiyon. Samantala ang idyolek naman ay isang varayti na
kaugnay ng personal na kakanyahan ng tagapagsalita o wikang ginagamit ng
partikular na indibidwal. Ang mga tanda ng idyolek ay maaaring idyosinkratiko
tulad ng paggamit ng partikular na bokabularyo nang madalas. Tinatawag
itong tatak ng pagkaindibidwal. Ayon pa rin kay Catford, permanente nang
matatawag ang idiyolek ng isang taong may sapat na gulang.
PY
Sa pangalawang uri naman makikita ang pansamantalang varayti ng
wika na kaugnay sa sitwasyon ang pagamit ng wika. Kasama rito ang
register, mode, at estilo. Ang register ay varayting kaugnay ng panlipinang
O
papel na ginagampanan ng tagapagsalita sa oras ng pagpapahayag.
Halimbawa nito ay: siyentipiko at teknikal na register, panrelihiyong register,
pang-akademiyang register, at iba pa. Ang estilo ay ang varayti na kaugnay
C
ngrelasyon ng nagsasalita sa kausap. Ang estilo ay maaaring formal,
kolokyal, at intimeyt o personal. Ang mode ay ang varayting kaugnay sa
midyum na ginagamit sa pagpapahayag tulad ng pagsalita o pagsulat. Sa
D
isang speech community makikita ang baryasyon ng wika sa pamamagitan
ng mga taong bumubuo rito; pakikipagkomunika ng tao; interaksiyon ng mga
E
Pinagbatayang Teorya
40
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang mga Register ng mga Mananahi sa Bulacan
PY
Brocade Paglilip Kurdon Bugy Uhales
Overcasting Square
Calico Piye Uhites
Stich pants
O
Crepe Pagsusulsi Koreya Rugged Ohetas
Muslin o
Pasada Kusek Pencil cut Alsado
Katya
C
Organdy Tistis/Tastas Pata Straight cut Retaso
Percale Bayas Bobina Princess cut Hilatsa
D
Satin Istretso Medida Shering Sports collar
E
Coat Executive
Kuldoroy Pagtatabas Kuser
sleeves collar
EP
Lace
Pin Cushion
Kanilya
Dixon/Tailor
Chalk
L-Square
Hibla
41
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang mga nakolektang register ng mga mananahi ay inihahanay ayon
sa sumusunod: uri ng tela, proseso, gamit sa pananahi, mga uri ng putol at
yari, at iba pa. Nakatala sa mga uri ng tela ang mga register ng mga telang
madalas na ginagamit ng mga mananahi sa kanilang pagtahi. Tunghayan ang
deskripsiyon, at kung saan ginagamit ang mga telang ito.
PY
Brocade – may nakaumbok na disenyo. Magandang gawing
damit na panggabi, kurtina, at takip ng muwebles.
O
Crepe – makintab at malambot. Maaaring gawing blusa at damit
panloob.
C
Muslin o Katya – yari sa koton. Ginagawa itong lining ng damit,
punda ng unan, pamunas ng kamay, o damit panloob
D
Organdy – pino ngunit may katigasan. Yari sa koton at rayon.
Ginagawang kurtina at kuwelyo.
E
42
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Inilalarawan naman sa ikalawang hanay ang proseso na ginagawa sa
pananahi. Ito ay ang mga sumusunod:
PY
Overcasting stitch – ito’y isang uring tahi na nagmumula sa
dalawa at maikling tahi na pahilig.
O
pamamagitan ng pagtatapal o pagdaragdag ng tela rito.
Aleta – zipper
43
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Kusek – piyesang may ngipin na inilalagay sa makina
PY
Komi – tawag sa malaking sinulid na karaniwan lang ginagamit
sa pananahi sa makina
O
Pin Cushion – tusukan ng mga karayom
Pang-ibaba
D
44
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Rugged – ito ang karaniwang tabas ng maong, tinatawag din
itong doble-pasada
PY
Pang-itaas
O
Sabrina – tahi na maluwag at bukas ang leeg
45
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Sports collar – kuwelyo ng mga bulsa, blazer, at Amerikana
PY
mananahi ay nasa Filipino na. Tanging ang proseso lamang tungkol sa iba’t
ibang pag-stitch at tabas/yari ng mga maong na pantalon ang nasa Ingles.
Ayon sa Wikipedia.com ang stitching at pantalon ay nagmumula sa bansang
Europa at sa Amerika. Isang uri ng sining ng mga taga-Europa ang stitching
O
nakamakailan lamang napasok sa ating lipunan.
Konklusyon
C
Isang panlipunang penomenon ang wika. Sapagkat panlipunan, hindi
D
maaaring paghiwalayin sa mga ginagawa ng mga tao ang gamit ng isang
wika. Habang nahuhubog ang bawat mamamayan ng institusyon may
E
46
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
SANGGUNIAN
Fishman, Joshua, (ed.) 1968. Reading in the Sociology of Language. The Hague:
Mouton.
PY
Holmes, Janet. 1992. An Introduction to Sociolinguistics. New York: Wesley
Longman Publishing.
O
Mesthrine, Rajend, et al. 2000. Introducing Sociolinguistics. Great Britain: Edinburg
University Press.
C
Pañalosa, Fernando. 1981. Introduction to the Sociology of Language. Cambridge,
Massachusetts: Newbury House Publishers.
D
Pinchuck, Isadore. 1977. Scientific and Technical Translation. London: Andre
Deutsch.
E
47
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
KABANATA 2
Manwal at O
C
Liham-Pangnegosyo
E D
EP
D
48
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
manwal na makikita sa talaan ng mga ito at pormal ang ginagamit na wika.
Maaari rin namang magtaglay ng mga larawan o di kaya’y tsart ang isang
manwal upang maging higit na maliwanag ang paglalahad ng mga
impormasyon, gayundin ng mga salitang teknikal kung hinihingi ng
O
pangangailangan. Dagdag pa rito, maaari ding magtaglay ng apendise o
indeks ang mga manwal. C
Samantala, sa gitna ng makabagong teknolohiya ay hindi naman dapat
isantabi ang kaalaman sa pagsulat ng liham. Isa sa mga uri nito ay ang liham
pangnegosyo na kalimitang ginagamit sa korespondensiya at
D
pakikipagkalakalan. Katulad ng iba pang uri ng liham, tinataglay rin nito ang
mga bahagi gaya ng ulong sulat, petsa, patunguhan, bating pambungad,
E
49
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4.
Manwal ng Anti-Korupsyon
para sa mga Small and Medium-sized
Enterprises (SME’s)
Talaan ng Nilalaman
PY
Kabanata
1. Pambungad
O
2. Pag-unawa sa Korupsyon
Kahulugan at Porma ng Korupsyon
Korupsyong Pribado-sa-Pribado
Mga Sanhi ng Korupsyon
C
3. Ang Paglaban sa Korupsyon sa Pagnenegosyo
D
4. Pagpapatupad ng Mabisang Programang Anti-Korupsyon
E
Maharap sa Korupsyon
7. Kolektibong Pagkilos
D
Uri
Instrumento
8. Konklusyon
Talahuli
Sanggunian
50
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Apendise
PY
Mga Sinipi mula sa Saligang Batas
Anti-Red Tape Act
Anti-Graft and Corrupt Practices Act
O
Mga Sinipi mula sa Code of Conduct and Ethical Standards
for Public Officials and Employees
C
Anti-Graft and Corruption Awareness Month
Iba pang Makabuluhang Batas
Mga Sinipi mula sa Government Procurement Reform Act
D
Barangay Micro Business Enterprise Act
E
51
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
1. Pambungad
PY
Pag-uuri ng mga SME
Assets Bilang
(hindi kabilang ang ng Empleyado
O
lupain)
P100,000,000
EP
52
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Pinakaproblematikong Salik sa
Pangnegosyo sa Pilipinas
PY
Kawalan ng Istabilidad ng Pamahalaan
Lakas-paggawang Kulang sa Edukasyon
Mapanggipit na Regulasyon sa Paggawa
Mataas na Buwis
O
Regulasyon sa Pagbubuwis
Kakulangan ng Istabilidad sa Polisiya
C
Kakulangan sa Suplay ng Imprastruktura
Hindi Mabisang Burukrasyang
Pampamahalaan1
Korupsiyon
E D
Pinagmulan: World Economic Forum – Centre for Clobal Competitiveness and Performance,
Global Competitiveness Report 2010-2011
EP
53
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
ang pagbisita ng mga inspektor ng Bureau of Fire and Protection, na
magtatakdang dapat magkaroon ng partikular na bilang ng fire extinguisher
ang SME, sabay mungkahi na “narito ang mga inirerekomenda naming
suplayer.” Magastos ang korupsyon, at madalas itong dahilan ng pagkayamot
ng mga SME.
PY
Nagbibigay ng pera o mamahaling regalo ang iba sa isang opisyal ng BIR
upang makakuha nang mas mababang tax assessment. Gayumpaman, sa
oras na pasukin nila ang paglalagay, mas nahihirapan at mas napapagastos
pa ang mga SME kumpara sa ibang sumunod na lamang sa hinihinging mga
O
pamamaraan.
C
Sa dalas ng korupsyon sa bansa, nakabuo na ng sariling “lingo”
o salitaan ang mga Pilipino upang tukuyin ang mga tiwaling
transaksyon. Ang mga karaniwang termino ay ang sumusunod:
D
1. Areglo – Pagsasaayos ng isang sitwasyon sa
paraang mas madali ngunit hindi katanggap-
E
tanggap.
9. 54
Rebate – Katulad ng kumisyon
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
10. SOP – Standard Operating Procedure. Ang
8. Lutong-makaw – Katawagan sa pagdedesisyong
mas pinapaboran ang isang panig nang walang
batayan
PY
11. Suhol – Maaari ding lagay
O
transaksyon
55
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Nabubuhay ang korupsyon sa paglilihim. Sa isang transaksyong korap,
madalas na parehong panig ang nabibigyan ng kalamangan na hindi naman
nila dapat tinatamasa, at kadalasan din, mayroong ikatlong panig na
nadedehado bagama’t hindi kabilang sa transaksyon. Madalang na ilantad ng
anumang panig ang iregularidad ng isang transaksyong korap, at ang
paglilihim na ito ang dahilan kaya nananatili at mas lumalakas ang
korupsiyon.
PY
ng lahat ng sektor ng lipunan. Gayundin, may paraan upang ang mismong
mga SME ang siyang magtiyak na maayos at matuwid ang paraan ng
pagnenegosyo para sa kanilang kabutihan.
O
C
E D
56
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
operasyon?; (4) Ano ang magagawa ng mga SME upang malabanan ang
korupsyon?
PY
Ipinakikita ng mga panayam, focus group discussion, at palihang
isinagawa sa buong bansa kasama ang mga may-ari at tagapangasiwa ng
O
SME na maaaring maging matagumpay sa pagnenegosyo nang hindi
nakikilahok sa korupsyon.2 Nakita namin kung paanong binago ng ilang mga
SME ang kanilang sistema upang maipatupad ang mga programa upang
C
matukoy at maiwasan ang gawaing hindi etikal sa kanilang mga empleyado.
Nakita namin kung paano nakakita ang iba ng simpleng solusyon sa kanilang
pang-araw-araw na problema sa katiwalian. Nakita rin namin kung paano
D
nagtulong-tulong ang mga SME nang nasa magkatulad na sitwasyon upang
masolusyunan ang problema sa korupsyon.
E
2. Pag-Unawa sa Korupsyon
57
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
opisyal na ito ang kanilang poder at posisyon upang mapayaman ang
kanilang sarili gamit ang pera ng taumbayan.
Gayumpaman, hindi natin kadalasan inaaming mayroon din tayong
papel sa pagpapalaganap ng korupsyon. Ang ilang mga gawi, halimbawa,
pagpapameryenda sa mga tauhan sa isang opisina ng gobyerno na
nagpoproseso sa renewal ng iyong permit; pagpapadala ng regalo sa
purchasing officer ng isang kumpanya kung saan nakikipag-bid ka upang
maging suplayer; pagbibigay ng tip sa opisyal ng customs na magpapalabas
ng kargamento mo – lahat ng ito ay pangkaraniwan na lamang na nangyayari
at tila tanggap na ito bilang normal na bahagi ng pagnenegosyo.
PY
Hindi madali ang pagtukoy sa korupsyon, lalo na kung ituturing nating
kabilang pati mga karaniwang kilos natin dito. Sa kabanatang ito
ipapaliwanag kung ano ang porma, sanhi, at kung ano ang bumubuo sa
korupsyon.
O
C
E D
EP
58
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
makapamuhay nang matiwasay. Kaya naman kailangan nilang dumepende
sa maliliit na suhol o lagay upang madagdagan ang kanilang kita. Ito ang
karaniwang uri ng korupsyon na madalas kaharapin ng mga SME.
Sa malakihang korupsyon, sangkot naman ang mga matataas na
opisyal ng pamahalaan na ginagamit ang kanilang posisyon upang kumita sa
malalakihang kontrata at proyekto na pinamuhunan ng pamahalaan o mga
pribadong ahensya. Ang maliit na korupsyon ay maaaring umiral sa konteksto
ng isang establisadong sistema o balangkas ng pamamahala, samantalang
ang malakihang korupsyon ay sumisira sa sentral na gampanin ng
pamahalaan, at maaaring magkaroon ng negatibong epekto sa politikal at
pang-ekonomiyang istabilidad ng pamahalaan.4
PY
Maraming porma ng korupsyon. Kabilang dito ang sumusunod:
O
maimpluwensyahan ang kilos o desisyon ng isang tao. Ang
benepisyo ay hindi kinakailangang pera. Maaari itong maging
espesyal na pabor, regalo, pang-aaliw, pagbibigay-trabaho,
C
pautang, o iba pang maibibigay upang makapang-udyok. Maari
din itong maging pampadulas, o maliit na halagang hinihingi ng
mga opisyal ng pamahalaan upang mapabilis ang pagbibigay
D
serbisyong karapatan mo namang tamasin.
E
59
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
makapagbibigay nang hindi patas na kalamangan sa nasabing
indibiduwal o grupo.5
PY
upang makaimpluwensya sa pagkilos o pagpapasya ng pinagbibigyan nito,
isa itong suhol.
O
C
E D
Korupsyong Pribado-sa-Pribado
60
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
purchasing manager ng isang pang kumpanya upang
makakuha ng produkto o serbisyo.
PY
accounting firm ng kumpanyang ino-audit upang hindi na nila
pansinin ang ilang iregularidad.
O
o upang hindi ilabas ng mga ito ang mga negatibong isyu laban
sa kumpanya. C
Tulad ng korupsyon sa pamahalaan, negatibo ang resulta sa mga
SME ng pribado-sa-pribadong korupsyon. Sa parehong porma, may isang
nasa pinagkatiwalaang posisyon ng kapangyarihan na kumikilos nang hindi
D
naaayon kanyang tungkulin at responsibilidad upang personal na kumita mula
sa isang transaksyon na nagiging posible dahil sa kanyang posisyon.7
E
EP
61
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
M ay Monopoly o Monopolyo
D ay Discretion o kalayaang pumili
A ay Accountability o Pananagutan
PY
pagpapasyang yaon.8
O
1. Hindi malinaw, kumplikado, at madalas na nagbabagong
batas at regulasyon. Ang mga batas o regulasyong hindi
C
malinaw o hindi nagkakaugnayan ay nagbibigay ng
pagkakataon sa mga opisyal ng pamahalaan upang malaya
nilang bigyan ng sariling interpretasyon. Hindi matiyak ng mga
D
negosyante ang kanilang karapatan at obligasyon, kaya naman
pumapayag sila sa korupsyon upang maiwasan ang hindi
E
62
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2. Kawalan ng transparency at accountability. Kapag walang
nagbabantay sa mga transaksyon, ang pamantayang ginagamit
sa pagpasok sa mga transaksyong ito ay hindi nasusukat. Ang
mga taong sangkot sa transaksyong ito, kung gayon, ay hindi
na mapapasagot sa kanilang mga nagiging aksyon.
PY
4. Mababang pasahod sa pampublikong sektor. Kapag ang
mga opisyal ng pamahalaan ay hindi nababayaran nang sapat
upang makapamuhay nang matiwasay, malakas ang tukso ng
korupsyon upang madagdagan ang kanilang kita. Gayundin, sa
O
baba ng kanilang suweldo, madalas na hindi na nila inaalala
ang pagkatanggal sa trabaho sa oras na mahuli silang
C
nasangkot sa korupsyon.
TALAHULI
1
“Micro, Small, and Medium Enterprises – Statistics,” Department of Trade
and Industry, last modified 2008, http://www.dti.gov.ph. The statistics refer to
micro, small, and medium enterprises (MSMEs). For purposes of this manual,
MSMEs will simply be referred to as SMEs.
63
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2
The Hills Program on Governance, Promoting Integrity and Accountability in
Business (proceedings from the focus group discussions and workshops,
Asian Institute of Management, Manila, July 2011 – February 2011).
3
World Bank, Helping Countries Combat Corruption: The Role of the World
Bank (Poverty Reduction and Economic Management, 1997).
4
United Nations Office on Drug Control and Crime,Prevention, Prevention: An
Effective Tool to Reduce Corruption (Vienna: United Nations Office on Drugs
and Crime, 2004); Farzana Nawaz and Alfred Bridi, Overview of Corruption
and Anti-Corruption in the Philippines (U4, 2008).
PY
5
United Nations Office on Drugs and Crime, The Global Programme Against
Corruption: UN Anti-Corruption Toolkit (Vienna: United Nations Office on
Drugs and Crime, 2004); Jenny Balboa and Erlinda M. Medalla, “Anti-
O
Corruption and Governance: The Philippine Experience” (APEC, 2006);
Nawaz and Bridi, Overview of Corruption and Anti-Corruption in the
Philippines; Philippine Province of the Society of Jesus - Committee on the
C
Evangelization of Culture, Ehem!: A Manual for Deepening Involvement in
Combating Corruption (Davao City: Research and Publication Office, Ateneo
de Davao University, 2003).
D
6
Antonio Argandoña, “Private-to-Private Corruption,” Journal of Business
E
7
Argandoña, “Private-to-Private Corruption,” 253-267.
8
Robert Klitgaard, Controlling Corruption (Berkley: University of California
Press, June 1991); Robert Klitgaard, Ronald MacLean-Abaroa, and H.
Lindsey Parris, “A Practical Approach to Dealing with Municipal Malfeasance”
D
9
Center for International Private Enterprise, Combating Corruption: A Private
Sector Approach (Washington, DC: Center for International Private
Enterprise, 2008).
64
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4.
Saklolo para sa mga Dayuhan sa
Oras ng Sakuna at Kalamidad:
Manwal ng mga Katanungan at Kasagutan
Tokyo International Communication Committee
PY
1 Paglisan
1-1 Saan maaaring lumisan
O
1-2 Wala akong matulugan dahil nagiba (nasunog) ang aking
tirahan. Saan maaaring pumunta? Saan maaaring
lumisan?
C
1-3 Nais ko sanang kunin ang aking mga kagamitan sa aking
D
tahanan, maaari po ba itong gawin?
sa opisina?
65
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2-4 Anong nararapat gawin upang makapagpatingin sa
doktor kung ako ay hindi marunong magsalita ng
Nihonggo?
3 Pagkain
3-1 Saan maaaring tumanggap ng tubig inumin at pagkain?
PY
karne na maaaring kainin ng mgaMuslim)?
O
dito, alin pa ang mga pagkaing pwedengkainin ng bata?
ng kalamidad?
66
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4-6 Maaari bang magpadala ng sulat? Saan maaaring
magpadala nito?
5 Pamumuhay
PY
5-1 Maaari bang makatanggap ng damit at kumot?
O
5-3 Mayroon akong alagang hayop. Saan ko ito maaaring
dalhin at saan din maaaringhumingi ng pagkain para
dito?
5-4
C
Kailan magbubukas ang mga bangko? Makakapag-
withdraw ba ng pera?
D
5-5 Saan maaaring itapon ang basura?
E
gaas?
67
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
7 Tirahan
7-1 Nais kong pumunta sa bahay ng kaibigan kong nakatira
sa malayo, anong dapat kong gawin?
PY
makatanggap ng tulong pinansiyal para pampundar sa
pamumuhay?
pasaporte?
EP
68
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
8-10 Anong nararapat gawin kung lumipat?
9 Pag-alaga sa Isip-Kalusugan
9-1 Anong nararapat gawin kung ang bata ay matamlay dahil
sa nakamit na gulat mula sa lindol?
PY
10 Mga iba pang bagay
10-1 Nais kong magpadala ng pagkain at mga damit sa mga
lugar na napinsala ng kalamidad.
O
10-2 Nais kong magbigay ng donasyon. Saan maaaring
magbigay nito?
C
10-3 Marunong ako magsalita ng Nihonggo at magsalita ng
wikang ○○.Nais kong tumulong sa mga biktima ng lindol,
ano ang maaari kong gawin?
D
10-4 Hindi ako marunong magsalita ng Nihonggo ngunit nais
E
《Mga Terminolohiya》
D
69
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4.
Handbook ng Benepisyo ng mga
Manggagawa Ayon sa Batas
Bureau of Working Conditions
Department of Labor and Employment
Intramuros, Manila
2014
Project Team
PY
Rosalinda Dimapilis-Baldoz
Secretary
Ciriaco A. Lagunzad III
Undersecretary
O
Rebecca C. Chato
Undersecretary
C
Catherine Legados-Parado
Director IV - BWC
Nicanor V. Bon
Chief LEO - BWC
D
Emila T. de Guzman
Supervising LEO - BWC
E
This Handbook, or any part thereof, may not be reproduced for commercial
purposes without the written permission of the Bureau of Working Conditions,
Department of Labor and Employment.
70
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Republic of the Philippines
Department of Labor and Employment
Intramuros, Manila
Pambungad
PY
pagkakalathala, ang Handbook ng Benepisyo ng
mga Manggagawa ayon sa Batas ay nananatili at
nagsisilbing makapangyarihang batayan
patungkol sa patuloy na pagsulong ng Pilipinas sa
pagpapatupad ng mga batas at regulasyon sa
O
paghahanapbuhay.
C
Patuloy na pinagyayaman ng Bureau of Working Conditions ang
Handbook na ito upang maiayon sa mga pinakahuling pamantayan sa
pasahod at kapakanang panlipunan o social welfare.
D
Ang edisyong ito ay naglalaman ng mga halimbawa at gabay sa
pagkukuwenta ng sahod batay sa umiiral na regional minimum wage rates.
E
71
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Inihahandog namin sa inyo ang Handbook na ito upang magsilbing
gabay at makapagbigay ng dagdag-kaalaman tungkol sa mga umiiral na
batas sa larangan ng paggawa.
PY
ROSALINDA DIMAPILIS‐BALDOZ
Secretary
O
C
E D
EP
D
72
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Mga Nilalaman
A. Saklaw
B. Pinakamababang Pasahod (Minimum Wage Rates)
C. Batayan
D. Mga Manggagawang Buwanan ang Sahod (Monthly-Paid
PY
Employees) at Mga Manggagawang Arawan ang Sahod
(Daily-Paid Employees)
E. Pagtutuos ng Estimated Equivalent Monthly Rate (EEMR)
O
ng mga Manggagawang Buwanan at Arawan ang Sahod
F. Pinakamababang Pasahod at mga Karapatan ng mga
Kasambahay (Minimum Wage under RA 10361)
C
G. Epekto ng Pagbabawas ng mga Araw ng Paggawa sa
Sahod (Effect of Reduction of Workdays on Wages)
D
H. Parusa at Doble Bayad-pinsala para sa Paglabag ng mga
Itinakdang Pagtaas o Pagsasaayos ng Sahod (Penalty and
E
A. Kahulugan
B. Saklaw
C. Regular Holidays
73
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
D. Muslim Holidays
E. Pagliban (Absences)
F. Magkakasunod na Regular Holidays
G. Pansamantalang Pagtigil sa Paggawa o Temporary or
Periodic Shutdown/Cessation of Work
H. Holiday Pay para sa iba pang uri ng Manggagawa
PY
A. Kahulugan
B. Saklaw
C. Espesyal na Araw o Special days
O
D. Premium Pay Rates
D. Stipulated OvertimeRates
EP
A. Kahulugan
D
B. Saklaw
C. Pagtutuos ng Karagdagang Bayad sa Pagtatrabaho sa
Gabi (Night Shift Differential)
A. Paghahatian (Sharing)
B. Paraan ng Pagbabayad (Payments)
C. Pabuya o Tip
74
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
7. SERVICE INCENTIVE LEAVE (SIL) (Artikulo 95)
A. Saklaw
B. Kahulugan ng Isang Taong Serbisyo
C. Pagsalin sa Pera (Conversion to Cash)
A. Saklaw
B. Karapatan/Pribilehiyo
PY
9. PATERNITY LEAVE (RA 8187)
A. Saklaw
O
B. Ang Benepisyo
C. Mga Kondisyon para sa Karapatan
C
D. Pag-aapply para sa Paternity Leave
E. Hindi Pagsalin sa Pera (Nonconversion to Cash)
F. Crediting of Existing Benefits
D
A. Saklaw
EP
75
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
A. Kahulugan
B. Saklaw
C. Kondisyon para sa Karapatan
D. Ang Benepisyo
E. Paggamit ng Benepisyo
A. Saklaw
PY
B. Kahulugan ng Gynecological Disorder
C. Mga Kondisyon para sa Karapatan
D. Ang Benepisyo
O
E. Paggamit
F. Hindi Pagsalin sa Pera (Nonconversion to Cash)
C
13. THIRTEENTH-MONTH PAY (PD 851)
A. Saklaw
D
B. Kahulugan ng Rank-and-File Employees
C. Pinakamababang Halaga
E
76
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
D. Basehan sa Pagtutuos ng Bayad sa Pagkakatanggal sa
Trabaho
E. Kasali ang Regular Allowance sa Pagtutuos
A. Saklaw
B. Kabuuang Halaga ng Bayad sa Pagreretiro
C. Benepisyo sa Pagreretiro na Itinakda ng Collective
PY
Bargaining Agreement (CBA) o ibang angkop na Kontrata
D. Benepisyo sa Pagreretiro ng mga Manggagawa na
Binabayaran lamang ayon sa Natapos na Trabaho
E. Benepisyo sa Pagreretiro ng mga Part-time na
O
Manggagawa
F. Benepisyo sa Pagreretiro ng mga Underground Mine
Employees ayon sa RA 8558
C
G. Ibang Benepisyo sa Pagreretiro
D
16. BENEPISYO SA EMPLOYEES’ COMPENSATION PROGRAM
E
(PD 626)
A. Ang Employees’ Compensation Program
EP
B. Saklaw
C. Mga Benepisyo
D. Mga Uri ng mga Kapansanan
D
E. Pag-file ng Claims
F. Obligasyon/Responsibilidad ng mga Maypagawa
77
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
18. BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM
(RA 1161, as amended by RA 8282)
PY
B. Saklaw
C. Mga Benepisyo
D. Buwanang Kontribusyon
APPENDIX
O
C
Direktoryo ng DOLE – Regional Offices
78
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Pagsunod sa mga Gabay
Retail& Service Establishments
Applicable Nag-empleyo Nag-empleyo Reference
Non-
Labor ng 1 hanggang ng 1 hanggang (Page
Agriculture
Standards 5 manggawa 9 manggawa No.)
Minimum Wage 2
PY
Overtime pay 18
Night shift pay N/A 20
Service charge 23
O
Service
N/A N/A 24
Incentive leave
Maternity leave
C 26
Paternity leave 27
D
Parental leave 29
Leave for
E
32
VAWC
Special leave
EP
34
for women
13thmonth pay 36
Separation pay 40
D
79
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Tulong Pangpinansyal (Subsidy)
para sa Pagkain at Miryenda
PY
may kasulatan at autorisado mula sa mga empleyadong sinasakupan nito.
(Sec. 4 Rule VII-A, Book III of the Rules Implementing the Labor Code). Para
sa pagtutuos nang tama at resonableng halaga nang pagkain, ang
maypagawa ay maaaring sumangguni sa Regional Tripartite Wages and
O
Productivity Board (RTWPB) kung saan ang lugar na pinagtatrabahuhan ay
nasasakop nito. C
Ang Sahod ng Isang Kasambahay na
Nagtratrabaho Bilang Salesclerk
D
Ang kasambahay na nagtatrabaho bilang salesclerk ay dapat
E
1
Pinakamababang Pasahod
D
(Minimum Wage)
80
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang kahulugan ng pang-industriyang sektor ayon sa Rules
Implementing RA6727 ay ang sumusunod:
PY
pandagat (aquatic products), sa mga bukid o sapa, at kahit anong
aktibidad na gawain ng isang magsasaka bilang insidente o nauugnay
sa mga operasyon sa pagsasaka. Subalit hindi kabilang dito ang
paggawa ng mga produktong mula sa asukal, niyog, abaka, tabako,
O
pinya, aquatic or farm products.
81
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
National Capital Region (NCR) o Kalakhang Maynila
Cordillera Administrative Region (CAR)
Rehiyon 1 - Northern Luzon o Ilocos
Rehiyon 2 - Cagayan Valley
Rehiyon 3 - Central Luzon
Rehiyon 4-A - CALABARZON (Cavite, Laguna, Batangas,
Rizal, Quezon)
Rehiyon 4-B - MIMAROPA (Mindoro, Marinduque, Romblon,
Palawan)
Rehiyon 5 - Bicol
Rehiyon 6 - Western Visayas
PY
Rehiyon 7 - Central Visayas
Rehiyon 8 - Eastern Visayas
Rehiyon 9 - Western Mindanao o Zamboanga Peninsula
Rehiyon 10 - Northern Mindanao
Rehiyon 11 - Southern Mindanao o Davao
O
Rehiyon 12 - Central Mindanao or SOCCSKSARGEN
(South Cotabato, North Cotabato, Sultan
Kudarat-Saranggani, General Santos)
Rehiyon 13 - Caraga
C
Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM)
D
Ayon sa Regional Wage Orders, ang pinakamababang arawang sahod
sa bawat industriya sa mga lokalidad sa loob ng rehiyon, at sa ibang
pagkakataon ay depende sa bilang ng mga manggagawa at puhunan ng
E
A. Saklaw
D
82
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Awtoridad (Certificate of Authority) na ipinagkaloob ng Opisina ng
Municipal o City Treasurer.
PY
ARAWANG PASAHOD SA NATIONAL CAPITAL REGION
Simula sa Unang Araw ng Enero 2014
Mga Siyudad / Munisipalidad: Caloocan, Las Pinas, Makati, Malabon,
O
Mandaluyong, Manila, Marikina, Muntinlupa, Navotas, Paranaque, Pasay, Pasig,
Quezon, San Juan, Taguig, Valenzuela, and Pateros
MW
COLA New
Sektor / Industry
Under
W.O No.
C
Integration MW after
COLA
Minimum
Effective Integration Wage
NCR-18
1/1/2014 Rates
(+P10.00)
D
Non-agriculture 436.00 15.00 451.00 15.00 466.00
Agriculture
Plantation 399.00 15.00 414.00 15.00 429.00
E
83
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
C. Batayan
PY
employees) ay mga empleyadong binabayaran nang araw-araw sa bawat
buwan, kabilang ang mga araw ng unworked rest days, special days, at
regular holidays.
O
Ang manggagawang arawan ang sahod (daily-paid employees) ay mga
empleyadong binabayaran base sa mga araw na sila ay nagtrabaho at sa
mga araw ng pista opisyal (regular holidays) kahit hindi sila pumasok.
C
E. Pagtutuos ng Estimated Equivalent Monthly Rate (EEMR)
ng mga Manggawang Buwanan at Arawan ang Sahod
D
Factor 365 days sa buong taon ang ginagamit upang malaman ang
EP
84
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Para sa mga manggagawang arawan ang pasahod:
Ang mga sumusunod na factor at pormula ay maaaring gamitin sa
pagtutuos ng EEMR ng iba’t ibang grupo ng manggawang binabayaran ng
arawang sahod para sa kanilang karapatan sa minimum wage at iba pang
benepisyo ayon sa batas.
PY
Kung saan ang 393.5 days/year
O
67.6 52 mga araw ng pahinga x 130%
24 12 pista opisyal x 200%
3.9 3 espesyal na araw x 130%
393.5
C
Kabuuang bilang ng araw sa 1 taon
12 pista opisyal
__3 espesyal na araw (kung ito ay binabayaran)
313 Kabuuang bilang ng araw sa 1 taon
____________________
1
Factor 310 ay maaaring gamitin sa halip na 313 kung ang tatlong (3) special days ay hindi
maituturing na bayad.
85
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3) Para sa mga nagtatrabaho na hindi bayad ang araw ng Sabado
at Linggo o araw ng pahinga
PY
12 pista opisyal
3 espesyal na araw (kung ito ay binabayaran)
261 Kabuuang bilang ng araw sa 1 taon
O
F. Pinakamababang Pasahod at Mga Karapatan ng mga
Kasambahay (Minimum Wage under RA 10361) C
Ang pinakamababang pasahod ng kasambahay ay hindi bababa sa
mga sumusunod:
D
a) Dalawang Libo at Limang Daang Piso (₱2,500.00) sa isang
buwan para sa mga kasambahay na nagtatrabaho sa
E
86
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2
Factor 258 ay maaaring gamitin sa halip na 261 kung ang tatlong (3) special days ay hindi
maituturing na bayad.
Ang mga sumusunod ay mga benepisyo ng kasambahay:
PY
(e) Kalayaan para sa panghihimasok ng amo sa
pamamahagi ng kanyang sahod;
(f) Pagiging miyembro sa SSS, PhilHealth at Pag-IBIG;
(g) Tamang pagtrato sa kasambahay;
O
(h) Libreng tutuluyan;
(i) Karapatan sa pansariling kakanyahan;
(j)
C
Karapatan para makagamit ng panlabas na
kumunikasyon;
D
(k) Karapatan para sa edukasyon at pagsasanay;
(l) Karapatan upang bumuo o tumulong sa labor
E
organization;
(m) Karapatan para mabigyan ng sipi ng employment
EP
contract;
(n) Karapatan sa certificate of employment;
(o) Karapatan upang tapusin ang empleo; at
D
87
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
gagamitin para sa kanyang mga produkto o serbisyo o kung may kakulangan
sa raw materials, ang maypagawa ay maaaring magbawas ng suweldo sa
mga manggagawa batay sa mga araw na matatanggal, sang-ayon sa
prinsipyo ng “no work, no pay.” Ito ay walang pagkiling sa isang kasunduan o
polisiya ng kumpanya na sumasalungat dito.
PY
Kahit sinong tao, korporasyon, partnership o pagkakasosyo, asosasyon,
o anumang entidad na tumanggi o mabigong magbayad ng kahit alin sa mga
itinakdang pagtataas o pagsasaayos sa wage rates sang-ayon sa RA 6727,
ay maparurusahan sa pamamagitan ng multang hindi bababa sa Dalawapu’t
O
Limang Libong Piso (₱25,000.00) o nang hindi hihigit sa Isang Daang Libong
Piso (₱100,000.00) o pagkakakulong na hindi bababa sa dalawang (2) taon o
C
nang hindi hihigit sa apat (4) na taon, o parehas na pagmumulta at
pagkakakulong ayon sa pasya ng korte: Sa kondisyong kahit sinong taong
nahatulan nito ay hindi karapat-dapat sa mga benepisyong nakalaan sa ilalim
D
ng Probation Law.
E
samahan nang namamahala ng pera o ari-arian para sa isa pang tao o grupo,
firm o komersyal na organisasyon na nagpapatakbo batay sa kita nito at
nakikilahok sa pagbebenta ng mga kalakal o serbisyo sa mga consumer,
partnership o pagkakasosyo, asosasyon o anumang entidad, ang parusang
pagkakakulong ay maipapataw sa mga responsableng direktiba ng entidad,
kabilang ang mga sumusunod, ngunit hindi limitado sa, presidente, bise-
presidente, chief executive officer, general manager, managing director, o
partner.
88
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
I. Barangay Micro Business Enterprises (BMBEs)
PY
Upang makinabang sa mga benepisyo, ang BMBE ay dapat
magparehistro sa siyudad o munisipalidad na sumasakop dito at dapat rin
silang kumuha ng Sertipiko ng Awtoridad (Certificate of Authority) na
O
nagbibigay pahintulot sa kanila upang patakbuhin ang kanilang negosyo.
C
Ang mga mangaggawa at may-ari ng BMBE ay dapat magkasundo sa
kung ano ang katanggap-tanggap na pinakamababang pasahod nang naayon
sa wage advisories na ipinalabas ng RTWPBs.
D
J. Pinakamababang Pasahod sa mga Manggagawang
Binabayaran Ayon sa Natapos na Trabaho (Workers Paid
E
by Results)
EP
89
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
K. Pinakamababang Pasahod ng Apprentices, Learners, at
Mga Manggagawang may Kapansanan
PY
Ang isang kuwalipikadong manggagawang may kapansanan ay
nasasakop din sa ilalim ng mga tuntunin at mga kondisyong pang-empleyo at
ng pasahod, mga pribilehiyo, mga benipisyo, fringe benefits, o allowances
nang tulad sa isang kuwalipikadong taong walang kapansanan (Sec. 5 RA
7277 o the Magna Carta for Disabled Person).
O
C
Dagdag na Bayad Tuwing Pista Opisyal
(Holiday Pay– Artikulo 94)
D
A. Kahulugan
E
opisyal.
B. Saklaw
D
90
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2. Bahay-kalakal na nagtitingi at nagbibigay ng serbisyo o retail at
service establishment na karaniwan nang wala pang sampu (10)
ang mga manggagawa;
PY
pangangasiwa ng establisimyento na pinagtatrabahuhan
nila o ng isang departamento o subdibisyon nito;
O
4.3 Sila ay may karapatang kumuha at mag-alis ng
empleyado na may mababang posisyon o ang kanilang
C
mungkahi at rekomendasyon tungkol sa pagpili,
pagpapaalis at pagtataas ng posisyon ng empleyado ay
binigyan ng karampatang bigat.
D
5. Opisyal o miyembro ng managerial staff na may mga sumusunod
E
na tungkulin:
91
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
5.4 Hindi nakakaubos ng mahigit na dalawampung
porsiyento (20%) ng kanilang oras sa trabaho o gawain
na di direktang may kaugnayan sa pagganap ng
tungkuling nakasaad sa talata 5.1, 5.2, at 5.3; at
C. Regular Holidays
PY
Lahat ng manggagawa na sakop ng Holiday Pay Rule ay dapat
bayaran ng kanyang regular na arawang sahod (daily basic wage at COLA).
Ibig sabihin, ang lahat ng manggagawa ay kailangang bayaran ng
O
maypagawa katumbas ng 100% ng kanyang arawang sahod kahit hindi
pumasok sa araw ng pista opisyal subalit kinakailangang siya ay nagtrabaho
C
o kaya ay nakaliban sa trabaho na may bayad, isang araw bago sumapit ang
regular holiday o pista opisyal.
D
Ang mangagawang pumasok sa araw ng regular holiday o pista
opisyal ay kailangang bayaran ng doble o 200% katumbas ng kanyang
arawang sahod.
E
Halimbawa:
EP
Retail/Service Establishment
₱ 414.00 Not covered or exempted
employing less than 10 workers
92
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Kung ang regular holiday o pista opisyal ay pumatak sa araw ng
pahinga ng isang manggagawa, siya ay may karagdagang 30% ng kanyang
holiday payratena 200% o kabuuang 260%. (Ang pagtutuos ay makikita sa
#3. Premium Pay)
PY
sumusunod maliban na lang kung ito ay mabago sa pamamagitan ng
paglalabas ng isang batas, kautusan o proklamasyon:
O
Maundy Movable Date
Good Friday Movable Date
Araw ng Kagitingan
C Monday nearest April 9
Labor Day Monday nearest May 1
D
Independence Day Monday nearest June 12
National Heroes’ Day Last Monday of August
E
93
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
D. Muslim Holidays
PY
3. Lailatul Isra Wal Mi’raj (Nocturnal Journey and Ascension of the
Prophet Muhammad) tuwing ika-27th na araw ng 7th lunar month of
Rajab;
O
Ang mga pista opisyal na ito ay ipinagdiriwang lamang sa probinsya ng
C
Basilan, Lanao del Norte, Lanao del Sur, Maguindanao, North Cotabato,
Sultan Kudarat, Sulu,Tawi-Tawi, Zambaonga del Norte at Zambaonga del Sur
at sa mga syudad ng Cotabato, Iligan, Marawi, Pagadian, at Zamboanga, at
sa iba pang mga Muslim provinces at sa mga siyudad na maaaring italaga ng
D
batas. Sa pamamagitan ngProklamasyon ng Presidente ng Pilipinas, ang
Muslim holidays ay maaaring opisyal na igunita sa iba pang probinsya o
E
siyudad.
EP
E. Pagliban (Absences)
94
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
mataas, kung ang manggagawa ay nakaliban sa trabaho habang
siya ay nagtatamasa ng naturang pribilehiyo sa pagliban.
3. Kung ang araw bago mag pista opisyal ay isang non-work day sa
isang establisyemento o kaya ay nakatakdang araw ng pahinga ng
isang manggagawa, hindi siya maaaring ituring na naka leave of
absence sa araw na yaon, kung kaya’t siya ay dapat bayaran ng
holidaypaykung siya ay nagtrabaho sa araw ng non-working day o
araw ng pahinga.
PY
Kung mayroong dalawang (2) magkakasunod na regular holidays o pista
opisyal kagaya ng Huwebes Santo at Biyernes Santo, ang isang
manggagawa ay maaaring hindi bayaran sa dalawang regular holiday o pista
O
opisyal kung siya ay hindi pumasok sa araw bago sumapit ang regular
holiday o pista opisyal, maliban lamang kung siya ay pumasok sa unang araw
C
ng regular holiday o pista opisyal, siya ay dapat bayaran ng holiday pay sa
ikalawang araw ng pista opisyal.
o paglilinis ng mga makina at iba pang kagamitan, ang regular holiday o pista
opisyal na tumama sa panahong ito ay kailangang bayaran ayon sa Rules
Implementing the Labor Code, as amended.
D
95
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2. Ang pamanahon na mga manggagawa o seasonal workers ay
maaaring hindi bayaran ng holiday pay sa panahon ng off-season
kung hindi sila nagtatrabaho.
3. Ang mga manggagawa na walang regular na workdays, katulad ng
mga estibador ay walang karapatan sa holiday pay.
3
Dagdag Na Bayad Tuwing
Araw ng Pahinga o Special Day
(Premium Pay– Artikulo 91-93)
PY
A. Kahulugan
O
walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days.
B. Saklaw
C
Ang benepisyong ito ay sumasakop sa lahat ng manggagawa maliban
sa:
D
kondisyon:
96
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
rekomendasyon tungkol sa pagpili, pagpapaalis at
pagtataas ng posisyon ng empleyado ay binigyan ng
karampatang bigat.
3. Opisyal o miyembro ng managerial staff na may mga sumusunod
na tungkulin:
PY
pagdidisisyon: (a) Palagian o regular at direktang
tumutulong sa may-ari o sa mga matataas na empleyado
sa pagsasaayos ng establisimiyento o sa isang debisyon
kung saan siya ay isa ring empleyado; (b) Naipatutupad sa
O
ilalim ng pangkalahatang superbisyon sa mga gawaing
teknikal o yaong di pangkaraniwang gawain na
nangangailangan ng natatanging kasanayan o kaalaman;
C
o (c) Isinisasakatuparan, sa ilalim ng pangkalahatang
pangangasiwa, ang mga espesyal na takda at gawain; at
kasama dito ang piece rate workers, pakyaw, takay, o task basis at
iba pang trabahong walang tiyak ang oras kung ang kanilang
natapos na trabaho ay batay sa itinakda ng Kalihim ng DOLE; at
97
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
C. Espesyal na Araw o Special Days
1. Special Days
PY
Last Day of the Year December 31
O
Presidente o kaya ng Kongreso.
C
Ang manggagawa na hindi nagtrabaho sa espesyal na araw
o special days ay hindi makatatanggap ng anumang bayad. Ito ay
walang masamang palagay sa mga boluntaryong ginagawa o
D
probisyon ng isang sama-samang kasunduan sa paggawa o
collective bargaining agreement (CBA) na nagtatakda ng
kabayaran na higit na mataas sa itinakda ng batas.
E
98
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
D. Premium Pay Rates
PY
Non-agriculture ₱451.00 ₱451 x 130% = ₱586.30
Retail/Service Establishment ₱414.00 ₱414 x 130% =₱538.20
O
Karagdagang 50% ng arawang sahod na 100% o may kabuuang
150%. C
Sector/Industry Rate Amount
Non-agriculture ₱451.00 ₱451 x 150% =₱676.50
D
Retail/Service Establishment ₱414.00 ₱414 x 150% =₱621.00
99
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4
Dagdag na Bayad para sa Trabaho ng
Lampas sa Walong Oras
(Overtime Pay– Artikulo 87)
A. Kahulugan
PY
B. Saklaw
O
C
Ang COLA ay hindi kasama sa pagtutuos ng overtime pay. Ang
pinakamababang overtime pay rates ay nagkakaiba depende kung anong
araw naganapang pagtatrabaho ng overtime.
D
100
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Paggawa na lampas sa walong (8) oras sa special day na pumatak
sa araw ng pahinga: Karagdagang 50% batay sa hourly rate.
PY
Sector/Industry Rate Amount
₱451/8 × 200% × 130% = 146.58 =
Non-agriculture ₱451.00
146.58 × number of hours OT work
O
Retail/Service
₱414.00 Not covered by holiday pay rule
Establishment
C
5. Paggawa na lampas sa walong (8) oras sa regular holiday na
pumatak sa araw ng pahinga: Karagdagang 30% batay sa hourly
rate.
D
Sector/Industry Rate Amount
₱451/8 × 200% × 130% × 130% =
E
Retail/Service
₱414.00 Not covered by holiday pay rule
Establishment
101
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
5
Dagdag na Bayad sa Pagtatrabaho sa Gabi
(Night Shift Differential – Artikulo 86)
A. Kahulugan
PY
B. Saklaw
O
mga sumusunod:
102
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4.3 Sila ay may karapatang kumuha at mag-alis ng empleyado
na may mababang posisyon o ang kanilang mungkahi at
rekomendasyon tungkol sa pagpili, pagpapaalis at
pagtataas ng posisyon ng empleyado ay binigyan ng
karampatang bigat;
PY
polisiya ng may-ari;
O
5.3 (a) Palagian o regular at direktang tumutulong sa may-ari o
sa mga matataas na empleyado sa pagsasaayos ng
C
establisimiyento o sa isang debisyon kung saan siya ay isa
ring empleyado; (b) Naipapatupad sa ilalim ng
pangkalahatang superbisyon sa mga gawaing teknikal o
yaong di pangkaraniwaang gawain na nangailangan ng
D
natatanging kasanayan o kaalaman; o (c)
Isinisasakatuparan, sa ilalim ng pangkalahatang
E
Ang COLA ay hindi kasama sa pagtutuos ng night shift pay. Ang table
sa ibaba ay magagamit sa pagtutuos ng night shift pay.
103
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Gumagawa sa araw ng Karagdagang Sahod
PY
Ordinary day, night shift 1 × 1.1 = 1.1 or 110%
Rest day, night shift 1.3 × 1.1 = 1.43 or 143%
Special day, night shift 1.3 × 1.1 = 1.43 or 143%
O
Special day, rest day, night shift 1.5 × 1.1 = 1.65 or 165%
Regular holiday, night shift 2 × 1.1 = 2.2 or 220%
Regular holiday, rest day, night shift 2.6 × 1.1 = 2.86 or 286%
Double holiday, night shift
C 3 × 1.1 = 3.3 or 330%
Double holiday, rest day, night shift 3.9 × 1.1 = 4.29 or 490%
D
Ordinary day, overtime (OT) 1 × 1.25 = 1.25 or 125%
Rest day, overtime 1.3 × 1.3 = 1.69 or 169%
E
Rest day, night shift, overtime 1.3 1.1 × 1.3 = 1.859 or 185.9%
Special day, night shift, overtime 1.3 × 1.1 × 1.3 = 1.859 or 185.9%
Special day, rest day, night shift, OT 1.5 × 1.1 × 1.3 = 2.145 or 214.5%
Regular holiday, night shift, OT 2 × 1.1× 1.3 = 2.86 or 286%
Regular holiday, rest day, night shift, OT 2.6 × 1.1 × 1.3 = 3.718 or 371.8%
Double holiday, night shift, OT 3 × 1.1 × 1.3 = 4.29 or 429%
Double holiday, rest day, night shift, OT 3.9 × 1.1 × 1.3 = 5.577 or 557.7%
104
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
* Ang pinakamababang night shift pay rates ay maaaring palitan ang value
na makikita sa itaas, depende sa araw kung kailan naganap ang
pagtatrabaho sa gabi.
Sector/Industry Rate Amount
Non-agriculture ₱451.00 ₱451/8 ×*110% = ₱56.375 ×
110% × numbers of hours work
Retail/Service ₱414.00 ₱414 ×*110% = ₱51.75 × 110%
Establishment × numbers of hours work
PY
Service Charges
(Artikulo 96)
A. Paghahatian (Sharing)
O
Lahat ng manggagawa sa isang establisimyento o kahalintulad nito na
C
kumukulekta ng service charges ay may karapatan sa isang pantay o tamang
bahagi sa walumpu’t limang porsyento o bahagdan (85%) na kabuuang
koleksyon. Ang naiwan o natirang labing-limang (15%) porsyento o bahagdan
ay maaaring gamitin ng maypagawa upang mabayaran ang anumang gastos
D
sa mga kagamitan na nabasag, nawala o kahalintulad nito at ipamamahagi
din ang iba sa mga managerial employees ayon sa kanyang disposisyon. Ang
E
C. Pabuya o Tip
105
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
kuwentahin at ipamahagi sa isang pamamaraang tulad din ng pagbabahagi
ng service charges.
7
Service Incentive Leave (SIL)
(Artikulo 95)
A. Saklaw
PY
Ang bawat manggagawa na nakapagserbisyo na ng hindi kukulangin
sa isang (1) taon ay dapat magkaroon ng karapatan sa taunang service
incentive leave (SIL) na lima (5) araw na may bayad.
O
Ang benepisyong ito ay sumasakop sa lahat ng manggagawa maliban
sa mga sumusunod: C
1. Kawani ng gobyerno kahit nasa ilalim ng Pambansang Pamahalaan
o alin mang political subdibisyon, kasama ang mga kawaning
nagtatrabaho sa mga korporasyong pag-aari ng pamahalaan o sa
D
ilalim ng kotroladong korporasyong nabuo sa ilalim ng espesyal o
natatanging batas;
E
106
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
pagtataas ng posisyon ng empleyado ay binigyan ng
karampatang bigat.
PY
4.3 (a) Palagian o regular at direktang tumutulong sa may-ari o
sa mga matataas na emplyeyado sa pagsasaayos ng
establisimiyento o sa isang debisyon kung saan siya ay isa
O
ring empleyado; (b) Naipatutupad sa ilalim ng
pangkalahatang superbisyon sa mga gawaing teknikal o
yaong di pangkaraniwang gawain na nangangailangan ng
natatanging kasanayan
C o kaalaman; o (c)
Isinisasakatuparan, sa ilalim ng pangkalahatang
pangangasiwa, ang mga espesyal na takda at gawain; at
D
4.4 Hindi nakakaubos ng mahigit na dalawampung porsiyento
(20%) ng kanilang oras sa trabaho o gawain na di
E
labas;
6. Sa mga manggagawang nagtatamasa na nang ganitong
benepisyo;
107
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
B. Kahulugan ng Isang Taong Serbisyo
PY
malaman ang karampatang service incentive leave (SIL)
O
Ang SIL ay maaaring gamitin kung magkakasakit o magbabakasyon.
Ang di nagamit na SIL ay maaaring bayaran ng pera sa katapusan ng taon.
C
Sa pagkakalkula nito, ang batayan ay ang sahod kung kailan ito ay ipinalit sa
pera.
D
Ang paggamit at pagpapalit sa katumbas na halaga ay maaaring baha-
bahagi o pro-rate.
E
Halimbawa:
EP
108
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
8
Maternity Leave
(RA 1161, as amended by RA 8282)
A. Saklaw
PY
B. Karapatan/Prebilehiyo
O
leave na animnapung (60) araw para sa normal na panganganak o
pagkakunan; o pitumpu’t walong (78) araw para sa manganganak sa
pamamagitan ng caesarian section, kasama ang mga benepisyong katumbas
C
ng isang daang porsyento (100%) ng humigit kumulang na arawang sahod ng
manggagawa na nakapaloob sa batas.
D
Upang makatanggap ng nasabing pribilehiyo, ang babaeng
manggagawa ay dapat na miyembro ng SSS sa panahon ng kanyang
E
109
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
9
Paternity leave
(RA 8187)
A. Saklaw
PY
pagpapagaling/pagpapalakas nito at sapag-aaruga ng kanilang bagong silang
na sanggol.
B. Ang Benepisyo
O
Ang benepisyong paternity leave ay maaaring magamit ng
empleyadong lalaki sa unang apat (4) na panganganak ng legal na asawa na
C
kanyang kapisan. Para sa layuning ito, ang “pakikipagpisan” ay tumutukoy sa
obligasyon ng asawang babae at asawang lalaki na magsama sa iisang
bubong.
D
Kung ang mag-asawa ay hindi pisikal na magkasama sa bahay dahil
E
110
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
C. Mga Kondisyon para sa Karapatan
PY
sa kanyang maypagawa, sa loob ng risonableng panahon mula sa
inaasahaang petsa ng panganganak ng kanyang asawa, o loob ng
panahong itinakda ng mga alintuntunin at mga regulasyon ng
kumpanya, o sa pamamagitan ng collective baragaining
O
agreement; at
C
4. Ang kanyang asawa ay nanganak o nakunan.
Kung sakaling hindi magamit ang paternity leave, hindi ito maaaring
palitan ng katumbas na perang halaga at hindi rin ito naiipon o cumulative.
111
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
2. Kung ang umiiral na benepisyong paternity leave ay mas mababa
kaysa sa itinakda ng RA 8187, iaangkop ng maypagawa ang
umiiral na benepisyo upang matugunan ang nalalabi.
10
PY
Parental Leave para sa Solong Magulang
(RA 8972)
O
A. Saklaw
112
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
7. Pag abandona ng asawa o kabiyak nang hindi bababa sa isang (1)
taon;
PY
tumatayo bilang magulang o tagapag-alaga para sa isang bata sa
lugar ng natural na magulang ng bata ngunit walang legal na
paghango ng bata, mula sa Department of Social Welfare and
Development (DSWD) o binigyan ng karampatang paghirang ng
O
hukuman bilang legal na tagapag-alaga; at
C. Ang Benepisyo
113
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
bayad, kasama ang basic salary at mandatory allowances na itinalaga ng
Regional Wage Board, kung mayroon man, sa kondisyon na ang kanyang
bayad ay hindi dapat mas mababa sa itinakda ng minimum wage.
PY
b. Siya ay nakapagbigay sa kumpanya sa loob ng labing-
dalawang (12) buwan, tuloy-tuloy man o hindi;
O
Identification Card o pagkakakilanlan bilang solong
magulang. Ang ID na ito ay maaaring makuha mula sa
C
tanggapan ng DSWD mapa lungsod o munisipyo kung saan
siya ay namamalagi.
D
E. Hindi Pagsalin sa Pera (Nonconversion to Cash)
Sakaling hindi magamit ang parental leave, hindi ito maaaring palitan
E
114
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
G. Pagwawakas ng Benepisyo (Termination of the Benefit)
PY
Walang kahit sinumang maypagawa ang maaaring makitaan nang
kaibahan sa pagtrato laban sa sinumang solong magulang na empleyado
bagkus, may paggalang sa mga tuntunin at kondisyon ng pagtatrabaho sa
kadahilanang ang manggagawa ay isang solong magulang.
O
11
Leave para sa mga Biktima ng Pang-Aabuso Laban sa
C
Kababaihan at Kanilang mga Anak
(Leave for Victims of Violence Against Women
and their Children – RA 9262)
D
A. Kahulugan
E
B. Saklaw
115
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang pribilehiyong ito ay ipinagkakaloob upang mabigyan ng
pagkakataong mapag-ukulan ng panahon ang isang biktima ng pang-aabuso
sa mga usaping medikal at legal.
PY
D. Ang Benepisyo
O
Labor Code, company leaves o CBA. Ang biktima ay may hangang sampung
(10) araw na may bayad ang sahod at allowances na sang-ayon sa itinakda
C
ng Regional Wage Board, kung mayroon man.
E. Paggamit ng Benepisyo
E
gamitin ng biktima. Subalit kung hindi ito nagamit, ito ay hindi maaaring
idagdag sa mga naipon na leave o i-convert sa pera.
12
D
A. Saklaw
116
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
B. Kahulugan ng Gynecological Disorders
PY
1. Siya ay nakapanilbihan ng anim (6) na buwan, tuloy-tuloy man o
hindi sa nakalipas na labindalawang (12) buwan bago siya
operahan;
O
2. Siya ay nakapagbigay ng abiso sa kumpanyang kanyang
pinaglilingkuran ng may sapat na panahon bago siya operahan ng
C
naayon sa kanilang patakaran o CBA; at
D. Ang Benepisyo
E
E. Paggamit
117
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
F. Hindi Pagsalin sa Pera (Nonconversion to Cash)
13
Thirteenth-month pay
(PD 851)
A. Saklaw
PY
Lahat ng maypagawa ay kinakailangang magbayad sa lahat ng
kanilang rank-and-file employees ng thirteenth-month pay anumang estado
ng kanilang pagkaka-empleyo at anuman ang paraan ng kanilang
O
pagpapasahod. Kinakailangan lamang na sila ay nakapanglingkod ng hindi
bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap ng
proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay sa
C
mga empleyado hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon.
118
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
C. Pinakamababang Halaga
PY
salary, tulad ng katumbas na bayad sa mga hindi nagamit na vacation at sick
leave credits, overtime, premium, night shift differential, holiday pay, at cost-
of-living allowance (COLA). Gayunman, itong mganabanggit na salary-related
benefits ay kasama sa pagtutuos ng thirteenth-month pay kung ito ay
nakasama o integrated sa basic salary ng isang empleyado, sa pamamagitan
O
ng indibiduwal o sama-samang kasunduan, company practice o polisiya.
119
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Tulad ng ginamit, dito, ang manggagawa na binayaran sa piece-rate
basis ay tumutukoy sa mga taong binabayaran ng may pamantayang halaga
sa bawat piraso o unit na natapos (work produced) na mahigpit kumulang na
regular na inuulit-ulit, walang pagtatangi sa oras na nagugol sa pagganap
nito.
PY
manggagawa, pati na rin ang mga nonmonetary benefits.
O
Ang thirteenth-month pay ay dapat ibigay sa mga empleyado nang
hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawat taon. Gayunman, ang
C
maypagawa ay maaaring ibigay ang kalahati ng thirteenth-month paybago
magsimula ang regular na pagbubukas ng school year at ang kalahati naman
ay sa o bago sumapit ang Disyembre 24 ng bawat taon. Ang dalas ng
pagbabayad nitong benepisyo ay maaaring sakop ng kasunduan ng
D
maypagawa at ang kinikilalang collective bargaining agent ng mga
manggagawa.
E
Empleyado
120
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Employees Union, G.R. No. 102552, December 10,1993, pinasiyahan ng
katas-taasang hukuman na ang komisyon, habang kasama sa mga generic
term na pasahod, ay hindi bahagi ng “pangunahing suweldo/sahod” at
samakatuwid ay hindi dapat maisama sa pagtutuos ng thirteenth-month pay.
Kaya:
In remunerative schemes, consisting of a fixed or
guaranteed wage plus commission, the fixed or guaranteed
wage is patently the “basic salary” for this is what the employee
receives for a standard work period. Commissions are given for
extra efforts exerted in consummating sales or other related
transactions. They are, as such, additional pay, which this Court
PY
has made clear do not form part of the “basic salary” (228
SCRA 329, 1993).
O
employers)
121
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
H. Di-pagsama sa Regular na Pasahod
(Non-Inclusion in Regular Wage)
14
PY
Bayad sa Paghiwalay sa Trabaho
(Separation Pay– Artikulo 297-2983)
O
siya ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at
298 ng Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa
separation pay ay nakabase sa dahilan ng kanyang pagkakahiwalay sa
C
serbisyo. Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may
makatuwirang kadahilanan (i.e, malubha o palagiang pagpapabaya ng
manggagawa sa kanyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen),
D
at iba pang mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Aritkulo 296 ng
Labor Code. Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa
E
122
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Kung ang manggagawa ay napag-alamang may sakit na hindi
mapagagaling sa loob ng anim (6) na buwan at ang kanyang
patuloy na pagtatrabaho ay makasasama sa kanyang kalusugan at
sa kalusugan ng kanyang mga kapwa manggagawa.
PY
Sinumang manggagawa ay may karapatan na bayaran sa
pagkakahiwalay sa trabaho katumbas ng isang (1) buwang sahod para sa
bawat taon ng serbisyo. Ang panahong di-kukulangin sa anim (6) na buwan
O
ay dapat ituring na isang (1) buong taon, kung ang dahilan ng
pagkakahiwalay sa trabaho ay ang mga sumusunod:
C
1. Paglalagay ng mga kagamitang makakatipid sa trabaho na hindi na
kinakailangan ang mga serbisyo ng mga manggagawa.
D
2. Labis na tao, o kaya ang posisyon ng manggagawa ay kalabisan o
hindi kinakailangan sa pagpapatakbo ng operasyon ng
E
establisimyento o negosyo.
EP
C. Abiso sa Terminasyon
123
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Labor and Employment na nakasasakop sa lugar na kinatatayuan ng
negosyo at kinakailangan ang abiso ay may palugit na isang buwan bago ang
araw ng pagwawakas ng trabaho.
PY
Sa pagtutuos ng bayad sa paghiwalay sa trabaho, kinakailangan
kasama ang allowance sa basic salary. The salary base properly in
computing the separation pay should include not just the basic salary but also
O
the regularallowances4 that an employee has been receiving.
15
C
Bayad Sa Pagreretiro
(Retirement Pay – Artikulo 3015)
D
A. Saklaw
E
____________________
4
Planters’ Products, Inc. vs. NLRC, GR No. 78524, January 20, 1989.
5
Formerly Article 287 renumbered pursuant to Republic Act No. 10151 (Pepsi-Cola vs.
Molon, et al., G.R. No. 175002, February 18, 2013).
124
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
B. Kabuuang Halaga ng Bayad sa Pagreretiro
PY
1. Labinlimang (15) araw na sahod batay sa pinakahuling salary rate.
O
(1/12 x 365/12 = .083 x 30.41 = 2.52)
C
Samakatuwid ang “Kalahating buwang sahod”ay katumbas ng 22.5 na
araw (Capitol Wireless, Inc. vs. Honorabale Secretary Nieves R. Confessor,
G.R. No. 117174, November 13, 1996).
D
Paglalarawan:
E
125
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Collective Bargaining Agreement (CBA), dapat din bayaran ng maypagawa
ang anumang kakulangan.
PY
Binabayaran lamang ayon sa Natapos na Trabaho
O
pagtakda ng Labinlimang (15) araw na sahod ay ang kanilang Average Daily
Salary (ADS). Ang Average Daily Salary (ADS) ay matutuos sa pamamagitan
C
ng paghahati-hati (divide) ng kabuuang sahod sa loob ng labindalwang (12)
buwan simula sa araw ng pagreretiro at bilang ng araw na pinasukan sa
panahong iyon, kailangan din na ang halaga ng natapos na trabaho ay
D
naaayon sa tamang reglamento.
Manggagawa
EP
126
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
F. Benepisyo sa Pagreretiro ng mga Underground Mine
Employees Ayon sa RA 8558
PY
Kung walang kasunduan sa pagitan ng maypagawa at manggagawa
para sa benepisyo sa pagreretiro ng mga underground mine employees,
sinumang manggagawa ay maaaring magretiro sa sandaling umabot siya sa
edad na compulsory retirement na animnapung (60) taon o kaya sa edad ng
O
optional retirement na limampung (50) taon gulang at kailangan
nakapagserbisyo na ng hindi kukulangin sa limang (5) taon bilang
manggagawa sa underground mine o kaya sa underground mine ng
establisyemento.
C
G. Ibang Benepisyo sa Pagreretiro
D
Ang benepisyo sa pagreretiro sa ilalim ng R.A 7641 at R.A 8558 ay iba
sa ibinibigay sa Social Security System (SSS).
E
th
sa 13 month pay para sa taong kasalukuyan at halaga ng mga natirang leave
benefits.
16
D
127
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
B. Saklaw
C. Mga Benepisyo
PY
Loss of income benefit o paggawad ng pera sa isang manggagawa
upang bumawi para sa nawala niyang kita dahil sa kanyang kawalan ng
kakayahan para magtrabaho.
O
Medical benefits kung saan kasama ang pagsasauli ng nagugol na
gastos sa mga gamot para sa sakit o pinsala, mga bayad sa mga
C
nangangalaga sa pangangailangang medikal, panganganlagang ospital,
surgical expenses, at mga gastos ng mga kasangkapan at supplies kung
saan kinakailangan. Ang mga serbisyong medikal ay limitado sa ward
D
services nang isang accredited hospital.
____________________
6
Para sa karagdagang impormasyon, sumulat o tumawag sa Employees’ Compensation
Commission (ECC), Information and Public Assistance Division, na matatagpuan sa 355 Sen.
Gil Puyat Ave., Makati City. Telepono Blg. 899-4251 to 52 locals 227 at 228; Fax: 897-7597.
Public Assistance Center (PAC)Telepono Blg. 899-4251, email: ecc_mail@yahoo.co;
Website: www.ecc.gov.ph.
7
Article 167 (g) in relation to Art. 168, PD No. 626, as amended. (Non-registration of an
employee with the SSS is not prjedicial to his/her EC claim in the event the same has been
declared as work-connected.)
Career’s allowance na kung saan ibinigay sa isang manggagawa na
naghihirap dahil sa work-connected permanent partial at permanent total
disability (PTB)8.
128
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Death benefits na ibinibigay sa mga beneficiaries ng isang
manggagawa na ang kamatayan ay may kinalaman sa trabaho.
Ang death benefit ay dapat din ibigay sa mga beneficiaries kung ang
dahilan ng pagkamatay ng manggagawa ay sanhi ng kumplikasyon o natural
na pangyayari sa kanyang compensated permanent total disability.
PY
Temporary Total Disability (TTD) – benepisyo na ibinibigay sa isang
manggawa na hindi makapagtrabaho hindi tatagal sa panahon na binubuo ng
sunod-sunod na sandaan at dalawampung (120) araw.
O
Permanent Partial Disability (PPD)– benepisyo na ibinibigay sa isang
manggagawa na nagkasakit o nagtamo ng pinsala sa humahantong sa
permanenteng di-ganap na kapansanan.
C
Permanent Total Disability (PTD) – benepisyo na ibinibigay sa isang
manggagawa na nagkasakit o nagtamo ng pinsala ng humantong sa
permanenteng ganap na kapansanan at hindi makapagtrabaho na tumagal
D
na ng mahigit dalawang daan at apatnapung (240) araw. Ang PTD benefit ay
maaaring makuha sa sumusunod na mga kundisyon:
E
E. Pag-File ng Claims
129
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Sino ang maaaring mag-file: Ang naghahabol o ang kanyang
kinatawan ay maaaring mag file ng isang naaangkop na claim sa GSIS, sa
kaso ng mgapampublikong sektor na naghahabol, o sa SSS, sa kaso ng mga
pribadong sektor na naghahabol.
PY
c. Sa kaso ng kamatayan – simula sa araw ng kamatayan ng
manggagawang miyembro.9
O
ilakip ang pagsuporta sa mga dokumento na kinakailangan para sa bawat
kawalang-tiyak ng anumang mangyayari. C
Saan mag-file: Ang lahat ng EC claims ay maaaring i-file ng claimant
batay sa kanyang opsyon sa Regional Office/Branch ng System (GSIS-para
sa mga manggagawa ng gobyerno, o SSS-para sa mga manggagawa sa
D
pribadong sektor) malapit sa lugar na pinagtatrabahuhan o residente.
____________________
9
ECC Board Resolution No. 10-10-157, Oct. 20, 2010
130
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Mga kagamitang Pangkaligtasan – Ang maypagawa ay dapat
sumunod sa batas tungkol sa kalusugan at kaligtasan at dapat
gawin ang mga kinakailangang pag-iingat upnag maiwasan ang
kapansanan o kamatayan na may kaugnayan sa trabaho.
4. Talaan ng Maypagawa –
Lahat ng maypagawa ay dapat magtabi ng talaan
upangi-record ng may pagkakasunod-sunod ang
pagkakasakit, pinsala at kamatayan ng kanyang
manggagawa, na nakatala ang pangalan, petsa at lugar
PY
at nature ng contingency at pagliban.
O
Sa loob ng limang (5) araw makalipas ang pagtala sa
logbook, ang maypagawa ay dapat magbigay ulat sa
C
SSS sa mga contingencies lamang na may kinalaman sa
trabaho.10
D
5. Probisyon para sa Serbisyong Medikal – Dagdagan pa sa EC
benefits. Ang umiiral na serbisyo medikal na ibinibigay ng maypagawa
ay dapat panatilihin at ipatuloy na ipatatamasa sa kanyang mga
E
manggagawa.11
EP
D
____________________
10
Art. 205(a), PD No. 626, as amended.
11
Art. 175, PD No. 626, as amended.
131
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
17
Benepisyo Sa Philhealth
(RA 7875, as amended by RA 9241)
PY
B. Saklaw
O
1. Mga Nagtratrabahong Miyembro – lahat ng mga nagtatrabaho sa
pamahalaan at pribadong sektor.
C
2. Individually Paying Members – self-employed, overseas Filipino
workers (OFW), mga propesyonal sa pibadong practice
(manggagamot, abogado, dentist, etc.)
D
3. Hindi Nagbabayad na mga Miyembro – Ang sumusunod ay may
E
132
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
C. Mga Benepisyo
PY
kalusugan;
O
De-resetang gamot at biologicals, na sumasailalim sa mga
limitasyon na isinasaad sa Seksyon 37 ng RA 7875; at
E
133
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
The New PhilHealth Inpatient Benefit Schedule
Effective April 5, 2009
HOSPITAL CATEGORIES
PY
X-ray, Lab and
₱ 3,200 ₱ 10,500 ₱ 21,000 ₱ 30,000
Others**
For procedures with RVU 30 & below = ₱ 1,200
For procedures with RVU 31 & 80 = ₱ 1,500
Operating Room
For procedures with RVU 81 to 600: RVU x PCF 20
(Minimum = ₱ 3,500)
O
Professional Fees
a. Daily visits C
General Practitioner (Groups 1, 5 and 6)
Per Day ₱ 300 ₱ 400 ₱ 500 ₱ 600
Maximum
₱ 1,200 ₱ 2,400 ₱ 4,000 ₱ 6,000
perconfinement
D
Specialist (Groups 2, 3 and 4)
Per Day ₱ 500 ₱ 600 ₱ 700 ₱ 800
Maximum per
₱ 2,000 ₱ 3,600 ₱ 5,600 ₱ 8,000
E
confinement
b. Surgery For RVU 500 and below For RVU 501 and above
Anesthe- Anesthe-
EP
Surgeon Surgeon
siologist siologist
40% of
RVU x PCF RVU x PCF 40% of
General Practitioner surgeon's fee
40 = PF1 40= PF1 surgeon'sfee
First Tier (PF1)
Max. of Max. of (PF1)
(Group 1) - Max. of
₱3,200 ₱3,200 Max. of₱1,280
D
₱1,280
With training 48% of 48% of
RVU x PCF RVU x PCF
Second Tier surgeon's fee surgeon's fee
48= PF2 48= PF2
(Groups 5 and 6)- (PF1) (PF1)
Diplomate/fellow 56% of 40% of
RVU x PCF RVU x PCF
Third Tier surgeon's fee surgeon's fee
56= PF3 80= PF4
(Groups 2,3 and 4) (PF1) (PF4)
____________________
*
Maximum of 45 days per year.
** per single period of confinement.
134
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Level 2 Hospitals
(Secondary)
Benefit Item Case Type
A B C
Room and Board* ₱ 400/ day ₱ 400/ day ₱ 600/ day
Drugs and Medicines** ₱ 3,360 ₱ 11,200 ₱ 22,400
X-ray, Lab and Others** ₱ 2,240 ₱ 7,350 ₱ 14,700
Operating Room For procedureswith RVU 30 & below = ₱ 1,200
For procedures with RVU 31 & 80 = ₱ 1,500
PY
For procedures with RVU 81 to 600:
RVU x PCF 20
(Minimum = ₱ 3,500)
Professional Fees
a. Daily visits
O
General Practitioner (Groups 1, 5 and 6)
Per Day ₱300 ₱400 ₱500
Maximum per confinement
C ₱ 1,200 ₱ 2,400 ₱ 4,000
Specialist (Groups 2, 3 and 4)
Per Day ₱500 ₱600 ₱700
D
Maximum per confinement ₱2,000 ₱ 3,600 ₱5,600
b. Surgery (for CaseTypes A,
E
Surgeon Anesthesiologist
B, and C)
General Practitioner 40% of surgeon's fee
EP
135
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Level 1 Hospitals
(Primary)
Benefit Item Case Type
A B
Room and Board* ₱ 300/ day ₱ 300/ day
Drugs and Medicines** ₱ 2,700 ₱ 9,000
X-ray, Lab and Others** ₱ 1,600 ₱ 5,000
Operating Room ₱ 500
Professional Fees
a. Daily visits
General Practitioner (Groups 1, 5 and 6)
PY
Per Day ₱300 ₱400
Maximum per confinement ₱ 1,200 ₱ 2,400
Specialist (Groups 2,3 and4)
Per Day ₱ 500 ₱ 600
Maximum per confinement ₱ 2,000 ₱ 3,600
O
b. Surgery (for CaseTypes
Surgeon Anesthesiologist
A, B, and C)
General Practitioner RVU x PCF 40= PF1 40% of surgeon's fee
First Tier(Group 1)- Max. of ₱3,200
C (PF1)Max. of ₱1,280
With training
48% of surgeon's fee
Second Tier RVU x PCF 48= PF2
D
(PF1)
(Groups 5 and 6)-
Diplomate/ fellow
56% of surgeon's fee
E
136
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
18
Benepisyo sa Social Security System
(RA 1161, as amended by RA 8282)
PY
contingencies.
B. Saklaw
O
Ang pribadong manggagawa, maging permanente,
temporary o provisional. C
Ang mga kasambahay.
C. Mga Benepisyo
D
C.1 Pagkakasakit
E
137
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
4) Na-abisuhan niya ang kanyang maypagawa.
C.3 Disability
PY
permanenteng kapansanan, ito may ay ganap o di-ganap.
O
beses sa SSS bago ang semester ng contingency, ay kwalipikado sa
benepisyong ito. C
Ang kumpleto at permanenteng pagkawala nang anumang
parte ng katawan ng manggagawa sa ilalim ng permanenteng di-
ganap na kapansanan:
D
kapansanan:
138
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang uri ng disability benefits:
PY
Ito ay cash benefit na ibinabayad sa miyembro na hindi na kayang
magtrabaho dahil sa katandaan.
O
na benepisyo kung:
1) Siya ay 60 na ang edad at walang trabaho at nakapagbayad
ng kahit 120 ng buwang kontribusyon bago ang semestre ng
pagreretiro.
C
2) Siya ay 65 na ang edad, may trabaho man o wala. Kung
D
may trabaho, dapat ay nakapagbayad ng 120 na buwanang
kontribusyon bagoang semestre ng pagreretiro.
E
139
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang pangunahing benepisyaryo ay ang lihitimong asawa hanggang
sa siya ay magpakasal muli at ang mga anak, maging sila man ay lihitimo
o hindi lehitimo o nagawarang lehitimo o lehitimong inampon ng yumaong
miyembro. Sakali mang walang pangunahing makikinabang, ang mga
pumapangalawang benepisyaryo ay ang mga umaasa/ dumedependeng
mga magulang ng yumaong miyembro. At sa kawalan naman ng mga
pangunahin at pumapangalawang makikinabang, ang taong itinalaga ng
yumaong miyembro sa kanyang record sa SSS ang siyang magiging
benepisyaryo.
PY
1) Ang buwanang pensiyon; at
O
Ang buwanang pensiyon ay ipinagkakaloob lamang sa mga
pangunahing makikinabang ng yumaong miyembro, na kung saan ang
C
huli ay nakapagbayad ng 36 buwanang kontribusyon sa SSS bago ang
semestre nang kanyang kamatayan.
D
Ang halaga ng lump sum ay ipinagkakaloob sa mga pangunahing
makikinabang ng yumaong miyembro, na kung saan ang huli ay
E
19
Benepisyo sa PAG-IBIG
D
140
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
mgakontribusyon ng kani-kanilang mga may-pagawa na ang pangunahing
investment ay pabahay.”1
B. Saklaw
PY
b. Mga miyembro ng Armed Forces of the Philippines, ng
Bureau of Fire Protection, ng Bureau of Jail Management
and Penology, at ng Philippine National Police,
O
c. Overseas Filipino Workers (OFW)
mga pakinabang:
EP
1. Savings
3. Housing Programs
D
____________________
1 nd
Para sa mga katanungan, maaaring sulatan ang Member Relations Dept; 2 Floor, JELP
Bldg., 409 Addition Hills, Shaw Blvd., Mandaluyong City, o maaaring tawagan sa Hotline at
(02) 724-4344 o i-email sa publicaffairs@pagibigfund.gov.ph. Maaari ring bumisita sa
pinakamalapit na opisina.
141
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Savings o Provident Savings Program ay isang mabilis, madali at
abot-kayang paraan para sa isang miyembro upang makapag-impok para sa
kanyang mga pangangailangan sa hinaharap. Ang mga kontribusyon nang
isang miyembro kasama ang tagapag- empleyo niya ay mai-credit sa
kanyangb mga naipong Total Accumulated Value (TAV). Dalawang
porsiyento (2%) sa kanyang buwanang sahod ay kaagad na madodoble at
karagdagan pa nang katulad sa may-pagawang kontribusyon. Samantala,
ang miyembrong naghuhulog nang isang (1%) porsyento nang kanyang
buwanang sahod ay magiging makatatlong ulit nang kanyang naimpok
katulad sa may-pagawang kontribusyon ngunit nananatiling 2%. Bukod sa
buong pagkakaloob nang pambansang pamahalaan, ang mga kontribusyon
PY
nang mga miyembro ay ibabawas sa gross income bago ang pag-compute ng
income tax. Ang mga naimpok ng miyembrona kumikita nang taunang
dibidendo/tubo ay walang buwis. Ang rate nang dibidendo/tubo ay iba’t iba
dahil nakadepende ito sa net income nang Fund nang taong pagtatapos.
O
Short-Term Loan Programs ay nilalayon upang magbigay ng tulong
sa mga miyembro nito, sa kondisyong sila ay aktibong mga miyembro at
C
mayroong kontribusyon na hindi bababa sa 24 buwan. May dalawang short-
term loan programs na maaaring mapakinabangan nang isang miyembro
pagdating nang kanyang pangangailangan. Ang Multi-Purpose Loan Program
D
ay dinisenyo para makatulong sa pinansiyal na biglaang medikal na
pangangailangan nang mga miyembro, pang-edukasyon o kabuhayan
E
142
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
b. Pagbili ng fully developed na lote na hindi lumalagpas sa
isang libong (1,000) metro, na dapat ay nasa loob ng
residential area;
PY
Isang acquired asset, na kung saan nakuha sang-
ayon sa pamamagitan ng sealed public bidding,
negotiated sale, o ang Rent-to-Own Program;
O
isang lote na pag-aari ng miyembro
kondisyong:
EP
umutang.
143
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Refinancing nang isang umiiral na utang na umiiral na
utang na may home improvement;
PY
ay may karapatan sa 20% na diskwento sa presyo nang sales price, habang
ang mamimili na bumili sa pamamagitan ng housing loan ay may karapatan
sa 15% diskwento sa presyo nang sales price.
O
Para maging karapat-dapat sa Pag-IBIG housing loan, ang miyembro
ay dapat sumunod sa mga kailangan: C
a. Dapat ay miyembro sa ilalim ng Pag-IBIG nang humigit
kumulang na 24 months, bilang ebidensiya ang remittance
na humigit kumulang nang 24 buwanang kontribusyon sa
D
panahon ng loan application.
144
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
g. Maaaring magkaroon ng isang natitirang Pag-IBIG multi-
purpose loan ngunit updated sa pagbayad sa panahon nang
loan application.
D. Buwanang Kontribusyon
PY
Ang buwanang kontribusyon para sa mga miyembro ay nakasaad sa
ibaba:
O
Buwanang Share ng Porsyentong Buwanang Kabayaran
Kabayaran Manggagawa
C SharengMaypagawa
Over P1,500 2% 2%
D
145
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Region 3 Region 4-A CALABARZON
Diosdado Mcacapagal Regional Gov’t, Center, 3/F & 4/F, Andenson Bldg. II,
Brgy. Maimpis, City of San Fernando Barangay Parian, Calamba City,
2000 Pampanga 4027 Laguna
Tel. # (045) 455-1619, Telefax: (045) 455-1617 Tel. # (049) 545-7357, Telefax: (049) 545-7360
dolero3@mail.imet.net.ph Dolero4@dole.gov.ph
Region 4-B MIMAROPA Region 5
rd
3 Flr., Filcon Bldg., Doña Aurora St., Old Albay,
Roxas Drive. Lumangbayanl, Calapan City 4500 Legaspi City
Oriental Mindoro Tel. # (052) 480-5831
Tel. # (043) 288-4322;288-1667 Telefax: (052) 480-3058
doleregion4b@yahoo.com ro5dole@yahoo.com
Region 6 Region 7
rd th
G/F Swan Rose Bldg., Commission Civil St., 3 & 4 Flr., DOLE-RO7 Bldg.
Jaro, Iloilo City 5000 Gen. Maxilom Ave. corner
PY
Luna St., La Paz, 5000 Iloilo City Gorordo Ave., Cebu City
Tel. # (033) 320-8024, Telefax: (033) 320-8026 Telephones: (032) 266-9722 &266-0500
doleregion6@yahoo.com dole_centralvisayas@yahoo.com
Region 8 Region 9
rd
DOLE Compound. Trece Martirez St., 3 Flr., QNS Bldg., Veterans. Ave.
Tacloban City 6500 Tumaga, Zamboanga City 7000
O
Tel. # (053) 321-3308 Tel. # (062) 993-1754
Telefax: (053) 325-6293 Telefax: (062) 991-2672 & 991-2673
dolero8_tssd@yahoo.com C dole9record@yahoo.com
Region 10 Region 11
nd th
2 Flr., Gonzalo Go Bldg., Corrales Avenue, 4 Flr., Davao Ching Printers Bldg. cor.
Cagayan de Oro City 9000 Dacudao Ave. & Lakandula St., Agdao
Tel. # (088) 857-1931 8000 Davao City
Telefax: (088) 857-2218 Tel. # (082) 302-6415, Telefax: (082) 227-4289
D
dole10@websprinter.net dole11davao@yahoo.com
Region 12 Region 13
102 Acepal Bldg., Mabini Extension, CARAGA Regional Office
E
146
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Manila Field Office (MFO) PAMAMARISAN Field Office (PFO)
Suites A&B, 4th Flr., Legaspi Towers th
4 Flr., Rudgen Bldg., Brgy. San Antonio
P. Ocampo St. Capitolyo, Shaw Blvd.,
Roxas Boulevard 1600 Pasig City
1004 Manila Telephone: 477-3630; 661-5042
Telephones: 302-9269 to 70 Jurisdiction: Pateros and the cities
of Mandaluyong, Marikina, Pasig,
and San Juan
Makati-Pasay Field Office (MPFO) Quezon City Field Office (QCFO)
2nd Flr., Employees Compensation 4th Flr., Arcadia Bldg.
Commission (ECC) Bldg., Quezon Avenue
PY
355 Sen. Gil Puyat Avenue Extension 1100 Quezon City
1200 Makati City Telephones: 497-3002
Telephones: 328-8815 & 338-5865; 376-5983 & 414-4471
336-5062; 310-8815
O
Para sa mga katanungan, maaari kayong tumawag sa DOLE Hotline:
527-8000 o sa DOLE Regional Office na nakakasakop sa lugar na
pinagtatrabahuhan ng empleyado
C
Ang BWC
D
e-empleo.
Vision
147
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
isang ligtas, nakapagpapalusog, at produktibong kapaligiran sa trabaho, sa
mga napapanahong kalakaran sa industriya at mga pagpapaunlad, at
matuwid na tinatangkilik ang mga natamo nang magkasanib na
pagsusumikap.
Misyon
PY
networking, at researches.
O
inspectorate system na may malakas na kapangyarihan
tagapagpatupad upang matiyak ang pagsunod sa mga batas
at regulasyon.
C
Upang bumuo at sang-ayunan ang kakayahan ng mga
enterprises na mamahalang mag-isa ng kaligtasan at
D
kalusugan sa lugar ng trabaho, kaya, napagtitibay ang
prinsipyo ng ibinahaging responsibilidad sa pagitan ng mga
E
148
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
5.
Liham-Pangnegosyo
Liham Kahilingan
(Letter of Request)
Republika ng Pilipinas
PY
Kagawaran ng Pagsasaka
Kawanihan ng Pangisdaan at Yamang Tubig
860 Quezon Avenue, Lungsod Quezon, Metro Manila 1103
Tel.No. 372-50-57 • 372-5042
O
FaxNo. 372-50-48 • 372-50-61
4 Mayo 2004
C
Kgg. ELISEA G. GOZUN
D
Kalihim Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman
Visayas Avenue, Diliman
E
Lungsod Quezon
EP
Mahal na Kalihim:
149
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
alimango (mudcrab). Magsasagawa rin ng mga Lektyur/Seminar/Fisheries
Clinique sa aquaculture, pagdaragdag ng halaga pagkaani, at mga teknik sa
pangingisda.
Kaugnay nito, hinihiling naming magamit ang isang bahagi ng lugar sa Ninoy
Aquino Parks and Wildlife, gayon din ang Gazebo Reception Hall para sa
mga binanggit sa itaas na gawain sa North Avenue, Lungsod Quezon sa 19
Mayo 19, 2004, 5:30 nu–6:00 nh.
Malaki pong karangalan sa aming pagdiriwang ang inyong pagdalo bilang isa
sa aming mga panauhing pandangal.
PY
Mataimtim kaming umaasa na ang aming kahilingan ay bibigyan ninyo ng
paborableng aksiyon.
O
Maraming salamat sa pabor na ito at sa mga nauna pa.
Matapat na sumasainyo
C
(Lgd)
D
MALCOLM I. SARMIENTO JR.
Direktor
E
EP
D
150
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Liham Pag-uulat
(Progress Report)
Republika ng Pilipinas
PY
Kagawaran ng Kalusugan
TANGGAPAN NG KALIHIM
26 Pebrero 2005
O
Gng. VICTORIA P. GARCHITORENA
C
Puno
Pampanguluhang Lupon sa Pamamahala
D
Malacañan, Maynila
E
Matapat na sumasainyo,
(Lgd.)
MANUEL M. DAYRIT, MD, MSc.
Kalihim ng Kalusugan
151
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Kalakip
(Enclosure)
MGA LARANGAN NG
PAGBABAGO SA SEKTOR MGA NAGAWA
NGKALUSUGAN
PY
I. KALUSUGANG Bumalangkas ng mga Tuntunin at
PAMBAYAN Regulasyon
Nagpapatupad sa Batas sa Pagkain.
O
Aktibong pakikilahok at pagtangkilik sa
pagbabakuna ng25,000 aso upang
C
makontrol ang rabies sapakikipagtulungan
sa Kagawaran ng Pagsasaka,
Kagawaranng Interyor at Pamahalaang
Lokal at iba pang sangay ngpamahalaang
D
lokal.
Pagtatayo ng unang 100 Sentro sa
E
152
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
IV. MGA REGULASYON Ipinagbili ang mga 60% ng kabuuang
dami ng unangkargamento ng Parallel
Import Drugs na nagkakahalaga ngPhp
1.5 M at may halaga sa pamilihan ng P5
M sa pitong (7)ospital ng DOH: Jose
Reyes Memorial Medical
Center,Philippine Children’s Medical
Center, Rizal Medical Center,Western
Visayas Medical Center, Davao Regional
Hospital at Davao Medical Center.
PY
Ikalawang pag-aangkat na nagkakahalaga
ng Php 20 M (Php80 M halaga sa
pamilihan) mula sa India na ipamamahagi
sailang ospital ng DOH sa buong bansa
O
V. PAGBIBIGAY NG Ang Pambansang Programa sa Segurong
PONDONG Pangkalusugan aynagpalabas ng humigit-
PANGKALUSUGAN
C kumulang sa 56,000 PHIC card(katumbas
ng 280,000 indibiduwal). Sa ganitong
dami,maaabot ng PHIC ang 40% ng
D
nagawa noong nakaraangtaon sa loob ng
unang kuwarter ng 2001.
E
kanilang ipinaglingkod.
ikalawang bahagi
153
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Liham Pagkambas
(Canvass Letter)
Republika ng Pilipinas
Tanggapan ng Pangulo
KOMISYON SA WIKANG FILIPINO
PY
16 Nobyembre 2006
O
Lungsod Malabon
C
Ginoo/Binibini:
D
Mangyaring pakibigay po ang pinakamababang halaga para sa mga
bagay na nakatala sa ibaba at ipadala sa Komisyon sa Wikang Filipino, 2/F
Gusaling Watson, 1610 J.P. Laurel Street, 1005 San Miguel, Maynila.
E
pagtawad.
Lubos na sumasainyo,
D
(Lgd.)
ENGRACIA F. FLORES
Kawaksing Pampangasiwaan II
154
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Para lang sa Pagsipi o Pagbanggit
Dami Yunit Deskripsiyon ng mga Bagay Presyo ng Yunit Kabuuan
2 piraso plake
Espesipikasyon
8x11x10 mm clear glass
with base blue
para sa:
1. Collantes Foundation
PY
2. Jose Corazon De Jesus Family
Pagtatagpo ng mga Makata
Sta. Maria, Bulacan
Nobyembre 22, 2006
O
C
Pangalan at Lagda
D
_____________________________
_____________________________
E
EP
D
155
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
KABANATA 3 O
C
Flyers / Leaflets,
D
Promo Materials
E
EP
D
156
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
Ilan sa mga kadalasang nilalaman ng mga flyers/leaflets at promo materials
ay mga katanungan at kasagutan hinggil sa produkto o ang mga batayang
impormasyong may kinalaman dito.
O
Karaniwan ding nagtataglay ng mga larawan ang mga ito upang higit
na makita ang biswal na katangian ng isang produkto, makulay rin ang mga
ito na posibleng makatulong na makahikayat sa mga potensyal na gagamit o
C
susubok sa isang bagay na iniaalok o ipinaabot sa mas nakararami. Posible
ring makita ang ilang mga detalyeng may kinalaman sa pagkontak sa mga
taong nasa likod ng pagbuo ng mga nasabing materyales gayundin ang
D
kanilang logo. May mga pagkakataon ding pumapasok ang paglalaro sa mga
salita at iba pang pakulo sa paglikha ng mga flyers at promo materials upang
E
157
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
6.
Flyers/Leaflets:
Tungkol sa mga Modern Methods ng Family Planning
PY
O
C
E D
EP
D
158
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
O
C
E D
EP
D
159
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
6.
Flyers: / Leaflets:
Kalusugan ng Bata
PY
O
C
E D
EP
D
160
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
O
C
E D
EP
D
161
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
6.
Flyers / Leaflets:
Tamang Kaalaman sa Pag-aalaga ng Hayop
PY
O
C
E D
EP
D
162
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
O
C
E D
EP
D
163
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
6.
Flyers / Leaflets:
Pag-aalaga ng Baboy sa Natural na Pamamaraan
PY
O
C
E D
EP
D
164
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Pundasyon sa Natural na Pag-aalaga
Tatlong K ng Organic Farming:
1. Kalusugan
2. Kalikasan
3. Kabuhayan
PY
2. Merong concoction (5 klase) sa bawat pakain ng baboy.
O
Tirahan ng Baboy
C
E D
EP
D
165
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
3. Merong lalagyan ng tubig o painuman at malapit sa pinagkukunan
ng tubig.
Beddings ng Baboy
PY
1. pinaghalong ipa, mabuhaghag na lupa, imo at kaunting asin.
O
2. 2 kutsara sa imo sa 1 litrong tubig. Ang isang timba ay pwedeng
lagyan ng kalahating lata (lata ng sardinas) ng imo at ididilig sa
C
beddings. Limitan ang pagdidilig (pero huwag basain ang baboy)
upang magkaroon ng 60% moisture.
5 Concoctions
D
Imo-Indigenous Microorganisms
(Good Bacteria)
E
paghaluin sa lalagyan.
166
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
FPJ-Fermented Plant Juice (Iron, Minerals, Potassium)
2. Ilagay ang molasses. Kung 1 kilo ang prutas, 1 kilo din ang
molasses na ilalagay.
PY
5. Salain ito at ilagay sa mga lalagyan.
O
FPJ-Fermented Plant Juice (Iron, Minerals, Potassium)
167
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
OHN-Oriental Herb Nutrient (Antibiotic)
PY
5. Salain pagkatapos. Ang pinagsalaan ay pwedeng gamitin
hanggang 4 na beses. Ulitin lang ang mga naunang steps.
O
Starter C Alugbati
40 kgs na d1 (Kono) Uray o kolitis
300 ml FPJ Talinum
400 ml OHN Flamengia
D
1000 ml FAA Trichantera
E
Grower
40 kgs d1 (Kono)
D
300 ml FPJ
300 ml FPJ
600 ml OHN
800 ml FAA
10 kilos Gulay
Gulay na mayaman vitade
168
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
6.
Flyers/Leaflets:
Paano Mag-a-apply para sa Supply/Paglilipat o Transfer
at Terminasyon ng Account
PY
O
C
E D
EP
D
169
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
O
C
E D
EP
D
170
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
7.
Promo Materials
PY
O
C
E D
EP
D
171
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
7.
PY
O
C
E D
EP
D
172
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
KABANATA 4.
PY
Deskripsiyon ng
Produkto at
O
C
Dokumentasyon sa
D
Paggawa ng isang
E
Bagay o Produkto
EP
D
173
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
tatangkilikin o hindi. Nakatutulong din ito upang mailahad kung ano ang
katangi-tangi o kaya nama’y limitasyon ng isang bagay gayundin kung
paaano ito gagamitin nang tama.
O
Hindi rin maitatanggi ang kagustuhan ng isang indibiduwal sa patuloy
na pagkatuto kung kaya’t lagi tayong handa sa pagkakaroon ng mga bagong
kaalaman. Mas madaling matutunan ang iba’t ibang bagay kung may akses
C
sa mga materyales na nagtuturo kung paano gawin ang isang bagay o
produkto. Kalimitang may sinusunod na proseso o mga hakbang sa paggawa
ng isang bagay. Nakalagay rin ang mga ispesipikong gamit na kinakailangan
D
upang mabuo at magawa ang isang bagay bago ang mga hakbang sa
paggawa. Maaari ring maglagay ng mga larawan ng ginagawa sa bawat
E
tulong ang dokumentasyon ng mga ito upang higit na madali para sa mga tao
ang sumusunod sa mga hakbang na nakasaad dito.
D
174
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
8.
Deskripsyon ng Produkto:
Isang Espesyal na Durian
Noong Disyembre 7, 2015, nakarating kami sa puno ng isang
pambihirang durian sa 36 ektaryang farm ng pamilyang Dimaporo sa
Matunga, Lano del Norte. May ilang hindi pangkaraniwang katangian ang
punong ito.
PY
Upang marating namin ang farm nagbiyahe kami ng dalawang oras.
May magagandang kongkretong kalsada na dinaanan namin pero mayroon
din mga lubak-lubak na hindi pa nakaranas ng pagkokongkreto. Pero hindi
namin pinansin ang hirap na dinanas namin sa daan. Ayon kay Raul
O
Maghilom, isang agrikultor na nagsisilbi sa pamilyang Dimaporo, binansagan
nilang Durian Dimaporo Special (DDS) ang naturing na puno. Nag-iisang
puno ito na kasama ng iba pang 300 na puno ng iba’t ibang barayti.
C
Bakit nila tinawag na Durian Dimaporo Special? Sapagkat bukod-tangi
ang lasa ng prutas nito. Ito raw ang may pinakamasarap na lasa kung
D
ihambing sa iba’t ibang barayti kagaya ng Puyat, Chanee, Arancillo,
Monthong o Golden Pillow mula sa Thailand. May matingkad na kulay dilaw
ang laman.
E
175
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
kukulangin sa 8 sakong organikong pataba sa nalalaliman ng mga sanga.
Dagdagan pa namin ng kemikal na pataba na may micronutrients.
Sisiguraduhin din naming lalagyan ng drainage canal upang hindi
mababad sa tubig ang puno. At sa panahon ng tagtuyot, dapat madiligan ng
sapat na tubig.
PY
Magtayo ng scion grove – Iminungkahi rin namin na magtanim ng hindi
bababa sa 100 kapuno bilang “scion grove” o mga punong pagkukunan ng
sangang pandugtong. Ang mga ito ay mapagpipitasan din ng mga bunga.
O
Ang ibang grafted na pananim ay maaaring itanim sa mas malawak
pang farm ng mga Dimaporo. Ang iba ay maaaring ipagbili sa mga gustong
magtanim ng pambihirang barayti. Dapat hindi ipagkakait sa ibang mahilig sa
C
durian ang magandang barayti. Sa ganitong paraan, maparami at
mapalaganap ang espesyal na barayti.
D
Maaaring pang-akit sa mga turista ang Dimaporo durian. Sa panahon
ng pangkahinog ng mga bunga, maaaring mag-imbita ng mga mahilig sa
durian mula sa Maynila at iba pang lugar upang matikman nila ang
E
Ang nagdala ng DDS – Ayon kay Raul Maghilom ang yumaong grand
old man ng Dimaporo, ang nag-uwi ng buto na itinanim sa Matungao mahigpit
kumulang 30 taon na ang nakalilipas. Ang DDS ang isa sa mga mahalagang
legacy ng yumaong politiko. Lalo na kung ito ay maparami mapalaganap sa
iba’t ibang dako ng bansa.
176
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
8.
Mga Uri ng Binhi para
sa Organikong Paggugulayan
Talong
Arayat
PY
OP, piling binhi
maaani sa ika-58 na araw pagkatanim
105 gramo ang timbang
O
bilog, berde na may guhit na puti
siksik at malasa ang laman
C
mainam na panlahok sa iba't-ibang lutuin
D
Mini EP
OP, piling binhi
E
00-182
F1 hybrid
maaani sa ika-65 araw pagkatanim
110 gramo ang timbang
mapusyaw na berde na may guhit na puti
siksik ang laman ngunit manipis ang balat
177
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Kamatis
00-373
F1 hybrid
maaani sa ika-58 araw pagkatanim
175 gramo ang timbang
makintab na matingkad na lila
siksik, kaunti ang buto
PY
Elma-2
F1 hybrid
maaani sa ika-64 araw pagkatanim
O
may timbang na 53.4 gramo
bilo-haba at may bahagyang matulis na dulo
siksik, makatas at matamis
C
makapal ang balat
D
Elma-3
E
F1 hybrid
maaani sa ika-64 na araw pagkatanim
EP
Small Fry
F1 hybrid
maaani sa ika-63 araw pagkatanim
may timbang na 17.2 gramo
bilog, 8-10 bunga sa isang kumpol
makatas at matamis
178
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Super Suncherry
F1 hybrid
maaani sa ika-63 araw pagkatanim
may timbang na 10.0 gramo
bilog, 6-8 bunga sa isang kumpol
makatas at matamis
Grandeur
PY
F1 hybrid
maaani sa ika-64 araw pagkatanim
may timbang na 137.8 gramo
O
bilog na medyo malapad
makapal at makatas
C
Sili
D
99-232-5
E
0-396
F1 hybrid
maaani sa ika-49 araw pagkatanim
may timbang na 7.7 gramo
magulang na berde, makintab at makinis
mahabang payat at makapal ang laman
napaka-anghang
179
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
99-232-4
OP, piling binhi
maaaring anihin sa ika-43 araw pagkatanim
may timbang na 11.75 gramo
magulang na berde, mahabang payat
manipis ang laman at bahagya ang anghang
00-375
PY
F1 hybrid
maaani sa ika-49 araw pagkatanim
may timbang na 9.5 gramo
O
mabunga ngunit madaling mapitas
murang berde, medyo kulubot C
mahabang payat, mabango
walang anghang, maaaring panghalili sa siling kampana
D
00-377
F1 hybrid
E
180
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
8.
Makina sa Pag-ani
Mary Grace M. Nidoy
PY
“Kinagisnan ko na ang pagsasaka dahil ito ang trabaho ng aking mga
magulang. Ngunit noon, wala kaming sariling lupa, na kahit 1 metro man lang,
kaya ako nagpursige sa aking pag-aaral upang kapag nakatapos na ako ay
makabili ako ng lupa para sa amin,” ani Mang Romeo.
O
Panimulang Paghahanda C
Edukasyon ang naging pangunahing sandata ni Mang Romeo sa
kanyang gawain. Nagtapos siya ng kursong Forestry sa Mariano Marcos
State University sa Ilocos Norte. Tatlong taon siyang nagtrabaho bilang
D
forester sa Department of Environment and Natural Resources sa Occidental
Mindoro.
E
“Nang makaipon ako ay bumili ako ng mga lupa. Nung makita kong
EP
Unang Pagsubok
D
181
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Paggamit ng Makabagong Teknolohiya
PY
Isa sa mga isinusulong naman ng PhilRice ay ang pagtatanim na gamit
ang mekanikal na transplanter na may 30 sentimetrong pagitan kada linya
ang mga tanim at 15 sentimetrong pagitan kada tundos.
O
ay sinubukan ko ito sa aking sakahan,” ani Mang Romeo.
C
Mas maganda ang naging ani ni Mang Romeo sa paggamit ng
mechanical transplanter. Ayon sa kanya, maaari nang itanim ang mga punla
sa edad na 14-16 araw pa lamang. Hindi rin gaanong nakararanas ng
“transplanting shock” ang mga punla tulad ng sa manwal na paglilipat-tanim
D
ng 20-25 na araw na mga punla.
E
“Noong una ay itinanim ko lang sana ang mga iyon para gawing poste.
D
Preparasyon sa Pag-Ani
182
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Paliwanag pa niya: “Dapat lahat ng makinaryang gagamitin ay
nakakundisyon. Inaayos ko na rin pati ang pag-iimbakan ng palay upang hindi
ito dagain. Pagkatapos, ‘yong mga katulong ko sa bukid ay sinasabihan ko na
huwag nang tumanggap ng ibang trababo sa araw na kami ay aani.”
PY
lamang kung ang iyong lupa ay lagkitin. Dapat nasa tamang panahon ang
pagbabawas ng tubig upang sa panahon ng pag-aani ay tuyo na ang lupa. Sa
mga lupang mabuhangin naman ay nararapat na 1 linggo bago anihin ang
palay ay patuyuan na ang palayan.
O
“Dapat nasa tamang panahon at tamang pamamaraan ang pag-aani
upang maging maganda ang kalidad ng iyong aanihin,” hirit ni Mang Romeo.
C
Bilang panghuling hirit, sinabi pa niya:
D
“Sa tamang diskarte, sipag, at pagiging bukas sa bagong kaalaman,
hindi imposible ang pag-unlad. Kailangan din na huwag tumigil mangarap.
E
183
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ngunit may mga pagkakataon din namang nangangailangan si Mang
Henry ng manggagapas. Aniya, “Binibigyan ko sila ng gagapasin kapag maliit
lang ang tanimang gagapasin at malambot ang lupa na hindi kakayanin ng
combine harvester.”
PY
makinang pansakahan at itinala nila ang mga impormasyong tungkol sa mga
bilang ng manggagawa na kakailanganin at gagastusin ng mga magsasaka
kapag manu-mano o makinarya ang kanilang gagamitin.
O
Reaper o Walking Type Harvester
C
Pinuputol ng reaper o walking type harvester ang palay sa nais na
haba at ibinabagsak ang naputol na pananim sa isang gilid ng makina na
nakahanay ng diretso upang mapabilis ang manu- manong pag-iipon.
Nangangailangan ito ng isang operator at lapad ng pag-aani ay hanggang 1
D
metro sa isang pasada. Kaya nitong gapasin ang tanim na palay sa 2-2.5
ektarya sa 1 araw.
E
kinailangan upang maipon ang ginapas na palay sa loob ng isang araw. Ang
labor at power cost nito kada ektarya ay umabot sa P3,366. Sa Luzon,
pinakamarami sa Pangasinan ang naitala ng SED na gumagamit ng
mechanical reaper.
D
Gamit ang makinang ito, 8-10 tao ang kinakailangan sa isang ektarya
sa 1 araw.
184
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Dalawang tao ang maaaring halinhinang magpaandar ng stripper,
habang 2 pa ang kailangan bilang tagapagpalit at tagadala ng mga kahong
ipunan. Ang mga natitirang tauhan ay siya namang bahala sa pamamahala
ng paglilinis ng maliit na panggiik at paglalagay ng mga butil sa sako.
Combine Harvester
PY
gawain ng rice reaper at stationary thresher at tinatanggal ang nakapapagod
na pag-ipon ng inaning palay bago ang paggigiik.
O
pagkatapon ng mga butil na sanhi ng manu-manong paghawak at paghakot.
Kayang tapusin ang mga gawain sa pag-aani ng 1 o 2 tao gamit ang
C
makinang ito sa loob lang ng maikling panahon.
Panggiik o Thresher
E
185
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
9.
Dokumentasyon sa Paggawa
ng Isang Bagay/Produkto:
Pagtatanim ng Organikong Talong
PY
Mga Karaniwang Pangalan:
Tarong (Ilokano), Brinhinas (Bisaya), Aubergine (French),
Terong (Malya), Berenjena (Spanish, Brial (Hindi) Kakhua
O
(Thai), Qie (Chinese), Daimasu nasu (Japanese)
Kahalagahan
C
Pinakamahalagang gulay ng Pilipinas
17,797 hektaryang taniman (1999)
D
P 1.8 B kabuuang halaga
E
Gamit
EP
186
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Berde-Concepcion, Araya
Lilang guhitan-Mistisa (A 300)
Pagpunla
200-300 gramong buto para sa isang hektarya
Kamang punlaan
Maghanda ng kamang may isang metro ang lapad
Iwasan ang lugar ng binabaha at sobrang malalim
Haluan ng binulok na dumi ng hayop o compost at inuling na ipa(INI)
PY
Tambakan ng ipa at silaban upang maiwasan ang pagkatuba
(damping-off)
Diligan ng punlaan at linyahan ng pahalang na may pagitang 10-15 cm
O
Ibudbud ng madalang ang buto at tabunan ng manipis na compost
Kiliban ng ipa o dayami at muling diligan
C
Bubungan ng plastic o net kung tag-ulan
Diligan ng tea manure kung kulang sa sigla ang seedlings
Maglipat mula sa makapal na sibol sa madalang ang sibol
D
Maaari ding gumamit ng lukong at nursery tray para mas maganda ang
punla
E
187
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Mas mainam na mag plastic mulch kung kainitan upang mahapit ito ng
husto
Butasan ang plastik ng ½ ang pagitan, 2 linya sa kama
Gumamit ng pinainit na lata sa pagbubutas
Paglilipat ng Tanim
Makapaglilipat tanim 4 na lingo pagkapunla
Ang linya o iras ay may pagitang 1-1.2 metro
Diligan bago at makatapos magtanim
PY
Kiliban ng dayami o damo
Pag-aalaga
Patubigan tuwing ika- 7-10 araw o kung kinakailangan
O
Damuhan ang puno ngunit magtiran ng damo sa pagitan ng daanan
Diligan ng tea manure minsan isang lingo kung kulang sa lusog ang
halaman
C
Patabaan ng manure at abo minsan isang buwan
D
Putulin ang mga sanga at dahon sa ibaba ng unang bunga
Pag-aani
E
188
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
9.
Pag-Install ng SIM Card at Baterya
Pagsisimula
PY
Laging patayin ang aparato at tanggalin ang charger bago
alisin ang baterya.
O
Para sa kakayahang magamit at impormasyon sa
C
paggamit ng mga serbisyong nasa SIM card, kontakin ang iyong
SIM card vendor. Ito ay maaaring ang service provider, network
operator o ibang vendor.
D
sa likod upang tanggalin ito(1). Angatin ang baterya, at alisin ito (2).
189
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
Paalala: Laging isara ang power at idiskunekta ang charger o anumang
O
ibang kagamitan bago tanggalin ang mga takip. Iwasang sumagi sa mga
elektronikong sangkap habang nagpapalit ng mga takip. Laging itago at
gamitin ang telepono na nakakabit ang mga takip.
C
E D
EP
D
190
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
9.
Ang Paggawa ng Parol
Mga Kailangan
10 strips ng balsa wood
(or bamboo or matte board),
¼-inch wide at
10 inches ng haba
PY
5 strips ng balsa wood,
1/4-inches wide at
3 ½-inches ang haba
Tissue paper
O
Glue
String C
E D
Unang Hakbang
Gumawa ng star gamit ang 5
EP
191
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Pangalawang Hakbang
PY
Pangatlong Hakbang
O
Sundan ang larawan sa kanan.
C
Gawin ang pagtatali sa
pangalawang star. Balutan ang
D
dalawang dulo ng malilit na kahoy
hanggang maging matibay
ito.Talian ang mga dulo pero
E
Pang-apat na Hakbang
192
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Panlimang Hakbang:
PY
pangatlong hakbang)
Pang-anim na Hakbang
O
ng star. Kailangang dikitang
C
dalawang star na may
namamagitan na maliliit na kahoy
D
sa gitnang mga ito. Gumamit ng
mga"string" kung kinakailangan.
E
EP
Pampitong Hakbang
193
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
KABANATA 5.
O
Feasibility Study at
C
Naratibong Ulat
E D
EP
D
194
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
at datos ng proyekto, gayundin ang resulta at rekomendasyon. Kung titingnan
ang mga halimbawa ng feasibility study ay matatagpuan dito ang mga
salitang teknikal na may kinalaman sa proyekto o pangunahing paksang
ginagawan ng pag-aaral. Kalimitan itong ginagamit sa pagnenegosyo o
kaya’y sa mga pananaliksik na may kinalaman sa agham at teknolohiya,
O
inhinyeriya at iba pang katulad na mga larangan. Dagdag pa rito, detalyado
ang pagtalakay sa mga impormasyong nilalaman ng isang feasibility study
C
dahil nakatutulong ito upang makita ang kahihinatnan ng isang negosyo o
gawain. Karaniwan ding nilalakipan ng mga apendise ang ganitong sulatin na
maaaring maging sanhi upang lalo pang maging malaman ang isang
D
feasibility study.
E
195
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
10.
Feasibility Study:
Pagtatasa sa Pisibilidad ng
Publiko-Pribadong Pagtutulungan
(Public-Private Partnership)
sa Lagay ng Kalusugan sa Pilipinas
PY
(Assessing the Feasibility of
Public-Private Partnerships in
O
Health in the Philippines)
Eduardo Banzon
C
(Principal Investigator)
D
Abstrak
E
196
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Upang mapabuti ang posibilidad ng mga PPP sa sektor
pangkalusugan, nirerekomendang gamitin ng gobyerno ang Public Private
Investment Partnerships (PPIPs) bilang depinisyon ng health PPPs, palakasin
ang diskusyon sa pampublikong polisya sa PPP at ang ugnay nito sa sosyo-
ekonomikang pag-unlad, at luminang ng isang komprehensibong programang
pangkomunikasyon para sa mga PPP. Kinakailangan nitong itama ang mga
pagkukulang ng mga nagdaang PPP; at tiyakin ang ganap na linaw,
kaayusan, at katapatan sa buong proseso ng PPP. May pangangailangang
amyendahan ng legal na balangkas upang matiyak ang kaisahan ng mga
health PPP. Dapat itong magsagawa ng sama-samang inisyatiba sa mga
PY
gawaing pangkakayahan ng mga pangkat (capacity building initiatives);
magpaunlad magpatupad para sa mga PPP ng mga proseso sa
pagdedesisyong nakabatay sa katibayan.Kailangan nitongpalakasin ang
implementasyon ng pagmomonitor at ebalwasyon; at gamitin ang sistema ng
O
pagtukoy sa kalusugan (health system indicators) sa pagtatasa ng mga PPP.
Sa huli, dapat nitong tiyakin ang unibersal na kasapian ng PhilHealth upang
mahimok sumali ang pribadong sektor.
C
Buod para sa Pagpapaganap
(Executive Summary)
D
197
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Sa Pilipinas, maaaring di maging madali ang makatanggap ng mga
serbisyo sa ospital lalo na ang mga nasa kanayunan at mahihirap na bahagi
ng bansa dahil sa konsentrasyon ng kapuwa publiko at pribadong ospital sa
mga higit na maunlad na lugar.Dala na rin ito ng kakulangan sa pagpaplano
kung paano pauunlarin ang serbisyo ng mga ospital sa bansa. At habang
nababawasan ang hirap pinansyal ng maraming pasyente ng ospital sa
pagpapamiyembro ng maraming Filipino sa Philippine Health Insurance
Corporation (PhilHealth); ang mga impormal na pagbabayad sa mga doktor,
nagkakaiba-ibang bayad sa pagbibigay ng diagnostiko at gamutan, at ang di-
pagtupad sa “no balance billing” o polisiyang NBB ay patuloy pa ring
PY
nakagigipit sa mga pasyente. Hinihingi ng polisiyang NBB na huwag maningil
ang mga ospital at doktor sa mga miyembro ng PhilHealth nang higit pa sa
binabayaran ng mga miyembrong ito o sa maibabalik ng PhilHealth sa
kanilang nagastos nang sa ganoon ay maiwasan ang personal na
O
paggugolsa panig ng miyembro ng PhilHealth.
198
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Binibigyang pangangatwiran ng gobyerno ang Public-Private
Partnership bilang modelo sa paglalatag ng mga patakaran gamit ang idea ng
social contract upang makapagpaabot ng kalingang pangkalusugan at ang
konstitusyunal na papel ng pribadong sector bilang katuwang ng estado.
Sinisikap ng Department of Health (DOH) na palawigin ang pangkalahatang
kalingang pangkalusugan sa pamamagitan ng PhilHealth at ng mga PPP,
itong huli bilang inaasahangkatuwang sa pagtulong upang mapahusay at
gawing abot-kaya ang mga serbisyo sa mga pampublikong ospital. Sa
kasamaang palad, hindi batid ng mga kasapi ng lipunang sibil ang ganitong
mga benipisyo, na nagreresulta sa malawakang oposisyon sa panig ng mga
PY
unyon ng mga manggagawa, pangkat ng mga pasyente at health
professionals.
O
kontratang nakaapekto sa mga proyekto ng mga PPP bagamat patuloy
namang may pagtaas sa pangkalahatang tiwala ng pribadong sektor sa
C
gobyerno. May malinaw at bukas na polisiya at legal na balangkas sa
regulasyon para sa PPP na nakabatay sa Amended Build-Operate-Transfer
(BOT) Law (RA 7718). Magkagayunman, sinasabing hindi tuwirang
D
pinahihintulutan ng nasabing batas ang pagkakaloob ng mga klinikal na
serbisyo dahil saklaw lamang nito ang mga operasyong imprastruktural at
E
199
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
DOH na maging legal at katanggap-tanggap sa lipunan angPPP sa sektor ng
pangkalusugan.
Upang mapabuti ang posibilidad ng mga PPP sa sektor
pangkalusugan, nirerekomendang gamitin ng gobyerno ang Public Private
Investment Partnerships (PPIPs) bilang depinisyon ng health PPPs, palakasin
ang diskusyon sa pampublikong polisiya sa PPP at ang ugnay nito sa sosyo-
ekonomikong pag-unlad, at luminang ng isang komprehensibong programang
pangkomunikasyon para sa mga PPP. Kinakailangan nitong itama ang mga
pagkukulang ng mga nagdaang PPP; at tiyakin ang ganap na linaw,
kaayusan, at katapatan sa buong proseso ng PPP. May pangangailangang
PY
amyendahan ang legal na balangkas upang matiyak ang kaisahan ng mga
health PPP. Dapat itong magsagawa ng sama-samang inisyatiba sa mga
gawaing pangkakayahan ng mga pangkat (capacity building
initiatives);magpaunlad at magpatupad para sa mga PPP ng mga proseso sa
O
pagdedesisyong nakabatay sa katibayan. Kailangan nitong palakasin ang
implementasyon ng pagmomonitor at ebalwasyon; at gamitin ang sistema ng
pagtukoy sa kalusugan (health system indicators) sa pagtatasa ng mga PPP.
C
Sa huli, dapat nitong tiyakin ang unibersal na kasapian ng PhilHealth upang
mahimok sumali ang pribadong sektor.
E D
EP
D
200
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
10.
Isang Ganap na Ulat Pag-aaral sa
Feasibility Panukalang Upper Sepaka
Micro-Hydropower Project
Upper Sepaka, Surallah, South Cotabato
PY
Inihanda ng
YAMOG Renewable Energy Development Group, Inc.
O
C
sa pakikipagtulungan ng
D
Gentud Foundation, Incorporated
Surallah, South Cotabato
at
E
201
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
NILALAMAN
PY
VII. Teknikal na Pag-aaral
VIII. Desenyong Teknikal at Espisipikasyon sa Deskripsyon
IX. Gastos sa Proyekto, Kita at Pagsusuring Pinansyal
O
X. Sosyo-Ekonomiko at mga Aspektong Pangkapaligiran
XI. Nirerekomendang Estruktura ng Taripa C
XII. Rekomendasyon sa Konstruksyon at Operasyon
XIII. Mga Annex
D
Annex 1: Mga Mapa
Annex 2: Mga Teknikal na Guhit
E
202
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Buod ng Espisipikasyon ng Proyekto
PY
Layo mula sa pinakamalapit Maaaring daanan lahat ng daanan kung
na kalsada maganda ang panahon
Pangkalahatang Design Gross head mula forebay tank water level
Parameter hanggang penstock/turbine center line sa
O
powerhouse ~ 4.54m, minimum na daloy
na kailangan sa pagpasok sa panahon ng
agos 2000 l/s
C 218 masl
Kalidad ng tubig- may kaunting lime
D
Operasyon-manwal at off grid
Temperatura ng hangin sa paligid- 30
E
degrees Celsius
Hydrology Catchment area- 121.24 sq.km.
EP
203
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Gravel trap 2.7 m x 1.9 m sa 12 metro haba RCC
construction gravel trap kasama ang
spillway at anim na tubo para sa flushing
Headrace canal 1.9m x 1.9m sa 123 metro habang rubble
masonry canal sa 552 metro ng earth
canal
Forebay 3.1 m x 4m sa 16.7 metro haba at CHB
kasama ang bakal na estrukturang
pangsuporta at fine finished walling
kasama ang spillway, flushing pipe at fine
PY
trash-rack
Angkop na flange at dakong ilalim upang
makonekta sa inlet valve ng kagamitan sa
loob ng powerhouse
O
Allowance para sa surge head ng 20% ng
buong static head
C
Turbine 1-unit ng propeller turbine na may manual
flow controller
D
Maaaring tumagal sa di-makontrol na bilis
ng di bababa sa isang oras
E
kW shaft output
Instalasyon ng precision pressure gauge
sa adapter pipe o turbine manifold
Powerhouse ~4M X 5m floor area, RCC construction na
D
204
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Generator 1 OPSYON- AVR type Self excited self
regulated synchronous generator; 3 phase
wire 4 wire. Class H insulated, natantiyang
kayang magbigay ng 50 KVA nang tuloy-
tuloy sa 0.8 power factor sa class F na
temperature rise, 230/460 V, 60 Hz, 4 pole
2 OPSYON- Self-excited self regulated
synchronous generator (Made in China,
ICHI Brand) class B insulated
Pangangasiwa Natantiyang kayang tuloy-tuloy na
PY
magtapon ng kabuuang 40kw minimum, 3
phased load (binary) type Electronic Load
Controller (ELC). Dapat maging frequency
sensing type ang ELC sa lahat ng tatlong
O
phases anuman ang unbalanced feeder
C load/
Ballast load na binubuo ng immersion
heaters sa hiwalay na mild steel tank o
katumbas na air heaters
D
Rekomendadong hiwalay na regulator
control boards para sabawat phase lalo na
E
7,620V
Distribution length 1,800 metro
Kabuuang Pamilyang 300 pamilya
Makikinabang
Mga Kapakinabangan sa Pailaw sa mga bahay, TV, community
Komunidad at video (sa paaralan), battery charging,
Industriya refrigeration at panaderya
205
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Main inlet valve 24” Ø ID manually operated butterfly valve
na may gear mechanism
O
24” Ø ID manually operated gate valve na
may pressure equalizing by-pass
Valve na tinatantiyang may 1.5 x maximum
water pressure kasama ang surge
Mga pipe adapter Flexible coupling na may mga adapter pipe
para maikonekta sa valve pasalunga sa
PY
agos at turbine manifold sunod sa agos.
Pressure gauge Precision pressure gauge na ikinabit sa
adapter pipe o turbine manifold
Regulator Voltage o frequency sensing (kung
O
angkop) Electronic Load Controller (ELC)
na may tubig na resistive immersion (at/o
C
hangin) heaters bilang dumploads. Dapat
na magkabagay ang regulator sa
generator
D
Rekomendadong hiwalay na regulator
control boards para sa bawat phase lalo na
kung di kaya ng turbin at generator ang di
E
makontrol na bilis
EP
206
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
High tension Haba na linya at tipo ng bawat sector
Transmission Line Powerhouse sa Brgy. Proper—1,700
metro, 3 phase 4 wires na 14 mm2 ACSR
7,620 kV overhead line
I.T Distribution Line Haba ng linya at tipo ng bawat sector
Brgy. Distribution- 1 phase 2 wires na
14mm2, ACSR at 14mm2 AAC240 V
overhead line
Line protection HT lines: posteng nakapatong sa HT
PY
lightning arresters para sa phase lines sa
simula at dulo ng bawat HT line section na
may putol na fuse link.
LT lines: posteng nakapatong sa LT
O
lightning arrester para sa phase lines sa
simula at dulo ng bawat LT line section.
Poste HT lines: 8 m haba treated na kahoy na
C poste minimum 8” diameter sa ibabaw at
minimum 10” diameter sa ibaba.
LT lines: 7 m haba. Locally treated na
D
kahoy na poste minimum 6” diameter sa
itaas at minimum 8” diameter sa ibaba.
E
sa 7,620 V
LT lines: Shackle/spool type insulator na
may D-iron
D
207
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Komersyal at Industriyal na Off-peakhour na pakinabang kasama ang
Pakinabang mga sumusunod:
- 1 x 250watts para sa TV at video para sa
paaralan
- 20 x 200 watts para sa refrigerator
- 34 x 100watts para sa TV at video cd sa
mga bahay
- 1 x 1,500watts para sa battery charging
para sa pagpapailaw
sa mga bahay sa labas ng micro-grid
PY
- 2 x 2000 watts para sa panaderya
- 1x 2000 watts para sa pandayan
- 1 x 8000 para sa kiskisan ng palay
O
- 1 x 2000 para sa gilingan
Pangkomunidad at industrial Video na gamit ng komunidad at paaralan,
C
na Pakinabang battery charging, panaderya,
pampublikong pagpapailaw, at pandayan
Kabuuang Kailangang P 4,860,111.32
D
Pondo paraKonstruksyon
Plant factor 61 %
E
208
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
11.
Naratibong Ulat:
Ulat Tungkol sa Pangkalahatang Orientation-
Workshop sa Programang Abot-Alam
Abril 11, 2014
DepEd Rooftop, Amas, Lungsodng Kidapawan
PY
Ginanap ang Pangkalahatang Orientation-Workshop sa Programang
Abot-Alam sa Division Rooftop, Amas, Lungsod ng Kidapawan noong Abril
11, 2014. Ang mga sumusunod ang mga layunin ng orientation-workshop na
ito:
O
1. Magkaroon ng pangkalahatang kaalaman tungkol sa Programang
Abot-Alam.
C
2. Maintindihan ang konsepto, kasama na ang mga tungkulin at
responsibilidad ng iba’t ibang sektor ng implementasyon ng
D
Programang Abot-Alam.
E
munisipyo at distrito.
209
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang mga paksa at nag-ulat sa aktibidad na ito ay ang
mga sumusunod:
MGA PAKSA MGA NAG-ULAT
1. Legal na Basehan ng Programang Abot- Dr. Julie B. Lumogdang
Alam
2. Mga Tungkulin at Responsiblidad ng -do-
Departamento ng Edukasyon sa
Implementasyon ng Programa
3. Alternatibong Paraan ng Dr. Elpidio Daquipil
PY
Pagpapalaganap o Alternative Delivery
Mode (ADM)
4. Pagpapadala ng mga Labis na Guro na Mrs. Fely Jayag
mamahala sa Programang Abot-Alam
O
Ang presentasyon ng iba’t ibang paksa ay sinundan ng
bukas na pagtalakay. Ilan sa mga itinanong ay ang mga
C
sumusunod:
D
MGA KATANUNGAN MGA KASAGUTAN
komunidad?
210
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang bukas na talakayan ay sinundan ng workshop ng
iba’t ibang lahok na grinupo ayon sa munisipalidad. Inatasan
silang gawin ang mga sumusunod:
PY
Kasunduan:
O
aktibidad bilang suporta sa Programang Abot-Alam.
C
1. Lahat ng mga District Supervisor at pinuno ng mga mataas na paaral
ay magsasagawa ng sabay-sabay na Paglunsad ng Programang
Abot-Alam sa kani-kanilang munisipalidad/distrito sa Abril 23. Lahat
D
ng mga lalahok sa lunsad-program ay mga guro, opisyal ng
munisipiyo, opisyal sa barangay, DSWD, TESDA at iba pang
ahensiya ng gobyerno at NGO sa kani-kanilang distrito. Mamamahala
E
Arakan
Antipas
Kabacan
Magpet
Makilala
Pikit
President Roxas
Tulunan
211
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang mga sumusunod na munisipalidad ay sumang-ayon na
sa distrito ang kanilang paglunsad dahil sa layo.
Carmen
Banisilan
Libungan
Matalam
Midsayap
Mlang
Pigcawayan
PY
sa mga munisipalidad at distritong hindi maaaring maglunsad sa
petsang ito ay binibigyang permiso na maglunsad nang mas maaga
sa Abril 24 para makasabay sa deadline ng pagsusumite ng ulat at
output alinsunod sa DepEd Order No. 17, s. 2014.
O
4. Pagkatapos ng mga lunsad-programa, ang mga piling guro sa
elementarya at mataas na paaralan at mga ALS implementer ay
C
kinakailangang mangalap ng datos at pagmamapa ng OSY sa kani-
kanilang barangay at i-enrol sila gamit ang registration form ng
Programang Abot-Alam. Ang mga gurong naatasan sa pagmamapa at
D
rehistrasyon ng mga mag-aaral ay bibigyan ng limang (5) araw ng
service credit at dapat mayroon ng mga sumusunod na qualifications:
E
212
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
mga lunsad-programa. Dagdag pa rito, bawat distrito ay
kinakailangang magsumite sa Division Office c/o Dr. Julie B.
Lumogdang ng naratibong ulat (nakalathala at naka-CD) ng
Paglunsad ng Programang Abot-Alam Launching Program nang may
litrato sa Mayo 2, 2014.
PY
Daloy ng mga Gawain para sa Programang Abot-Alam
MGA KALAHOK/
AKTIBIDAD PETSA Namamahalang
O
Tao/Opisina/Yunit
Pag-organisa ng Lokal na
Alyansa ng iba’t ibang Sektor
C
A. Division Level Orientation Abril 11, District Supervisor/PICs at
2014 pinuno ng mga mataas na
D
paaralan
B. District Level Launching ng Abril 23, District Supervisor/PICs,
Programang Abot-Alam 2014 pinuno ng mga mataas na
E
mataas na paaralan,
DALSCs, Mobile Teachers,
Literacy Volunteers LGUs,
DSWD, TESDA, iba pang
ahensiya ng pamahalaan
D
213
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Inisyal na Pag-uulat ng Datos
PY
c. Pagsumite ng Pinagsama- Ikalawang Division Office
samang Ulat sa Rehiyon linggo ng
Mayo 2014
O
C
E D
EP
D
214
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
11.
Naratibong Ulat ng TESDA Sorsogon
PY
2010. Nakatuon ang mga tagumpay nito sa pagmementa at paghuhusay ng
mga estruktura, plano at programa na ipinatupad noong 2005, ang simula ng
Baitang ng Pagbibigay Kakayanan (Ikalawang Siklo ng Pagpaplano)
O
panukalang polisya sa iba’t ibang intitusyon ng TVET ay ipinatupad, at
inalagaan ang mga yamang IT (information technology, mga teknolohiyang
C
may kinalaman sa impormasyon) at presensya sa Internet.
215
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
nagkaroon ng 39 na graduate, 10 sa kanila ay naging guro sa programa. May
226 iskolar ng Private Education Student Financial Assistance (PESFA), 27
iskolar Technical Education and Skills Development Project-Asian
Development Bank (TESDP-ADB) ang pananatili at ibinigay sa mga mahirap
pero karapat-dapat na estudyante, samantalang 12 Community Training and
Employment Coordinators (CTECs) na may kahusayan sa administrasyon ng
paggabay sa paghahanap ng trabaho na gumagamit ng computer ang
nagbigay-serbisyo sa higit 7,600 kliyente. Panghuli, gumamit sa TTI (TESDA
Technology Institutions, o Institusyon sa Teknolohiya ng TESDA) ang QMS
(Quality Management System, o Sistema sa Pamamahala ng Kalidad),
PY
sinunod ang 5S ng Opisinang Probinsyal at ang mga investment para sa
TVET ng iba’t ibang partner ay umabot sa 2.4 milyong piso.
O
C
E D
EP
D
216
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
11.
Naratibong Ulat Hinggil sa Pagdiriwang
ng Araw ng mga Guro 2013
ng DEPSTEA
PY
inhenyero ang mga inhenyero. Itinuring ang mga guro bilang utak sa likod ng
mga taong naging eksperto at nagtatagumpay. Ang mga guro ang liwanag ng
isip ng bawat tao, puso ng bawat kaluluwa, ang katuwang ng mga kailangan
ng tapang, ang tinig na nagsasabing “Sige pa, kaya mo ‘yan”. Kada taon
O
tuwing ika-5 ng Oktubre, ipinagdiriwang ang Pandaigdigang Araw ng mga
Guro. Taon-taong ipinagdiriwang sa araw na ito ang mga organisasyon ng
C
guro sa buong mundo. Layunin nitong suportahan ang mga guro at
siguraduhing ang pangangailangan ng sumusunod na henerasyon ay patuloy
na matutuunan ng mga guro.
D
Nagsagawa ng programa ang Silangang Distrito ng Dinalupihan sa
pamumuno ng mga opisyal na DEPSTEA na may “Guro Ko, Bayani Ko”
E
Naganap ang okasyong ito sa New San Elementary School kung saan
binate ng ngiti ni Pricipal Renato Dimalanta ang lahat. Nagbahagi pa siya ng
Pagmumuni-muni sa kahulugan ng “teacher”. Ang “T” ay krus, na dala-dala
ng mga guro. Ang “A” ay ache o sakit, na bahay ng buhay-guro, pero sa dulo
may “cher”, “cheer” na kulang ng isang “e”, na siyang bumubuo sa buhay ng
217
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
bisang guro. Nag-roll call si Gng. Beverly Tongol, guro sa elementary. Isa
pang tagapamahala sa DepEd ang dumating sa okasyon, si Ginoong Ronnie
Mendoza na Superbisor ng Distrito sa Silangan, at halata ang pagmamahal
niya sa mga guro. Makaguro si G. Ronnie Mendoza. Lagi siyang
nagpapatawa sa mga guro. Nagsalita naman si Ginoong Arturo Santa Ana
Dinalupihan Elementary School Eat Bulaga Dancers ang kanilang talento.
Tunay ngang simple lang ang mga guro, Masaya tayo kahit sa maliit
na bagay. Ipigmalaki natin ang pagiging guro! Darating ang bukang-liwayway
dahil sa atin!
PY
Maligayang Araw ng mga Guro sa lahat!
O
C
E D
EP
D
218
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
PY
KABANATA 6.
Paunawa / Babala /
O
C
Anunsyo
D
at Menu ng Pagkain
E
EP
D
219
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Introduksiyon
PY
madaling makita. Inaasahan ding malinaw ang pagkagawa at pagkapaskil sa
mga ito. Hindi sa lahat ng pagkakataon ay purong teksto ang bumubuo sa
mga babala kundi maging mga guhit o larawang madaling matukoy at
maunawaan ng mga nakakakita nito. Tiyak at direkta ang kadalasang paraan
O
ng pagkakasulat ng mga paunawa at babala, hindi sobrang haba at kuha
agad ang ibig iparating na mensahe upang mabilis na maalala. Kagaya ng
mga paunawa at babala, nagpapaalala rin ang mga anunsyo. Nililikha ang
C
mga ito upang magbigay ng mga tiyak na detalye hinggil sa isang pangyayari
kagaya halimbawa ng mga gaganaping pagpupulong, panayam, talakayan at
iba pang katulad na pagtitipon. Makikita sa mga anunsyo ang nakatakdang
D
petsa, oras, lugar na pagdarausan at iba pang batayang kaalaman hinggil sa
paksang inaanunsyo. Tiyak din ang pagkakabuo nito kung kaya’t madaling
E
matandaan.
mabili sa isang karinderya, fast food o restaurant. Nakaayos ang mga ito
batay sa uri ng pagkain, kung ito ba ay pampagana, sabaw, kanin,
panghimagas, ulam na gawa sa karne, isda o gulay o kung ito’y mga inumin.
Nakalagay din sa menu ang halaga ng bawat isa upang makapili ang mga
mamimili ng kanilang gusto o kaya’y ng abot-kaya para sa kanila. Kung
minsa’y mayroon ding kaunting paglalarawan sa mga pagkaing nakalagay sa
isang menu upang magka-ideya ang mga mambabasa tungkol sa mga ito.
May ibang menu rin namang nagtataglay ng larawan ng mga pagkain o
inumin.
220
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Samantala, nakalahad sa isang resipi ang paraan kung paano niluluto
ang iba’t ibang pagkain. Kadalasang nasa itaas na bahagi ang pangalan ng
lutuin at kalimitan ding may larawan itong kalakip upang higit na maging
katakam-takam para sa mga makakakita. Iniisa-isa rin ang mga sangkap na
kinakailangan kung saan nakalagay din ang hinihinging sukat o dami para sa
bawat isa. Detalyado ang pagkakasulat ng mga ito sapagkat dito nakasalalay
ang kalalabasan ng lulutuin.Kasunod nito, iniisa-isa rin ang bawat hakbang na
kailangang sundin sa pagluluto. Tiyak at malinaw ang pagkakalahadsa bawat
proseso upang masigurado ang tamang timpla, itsura at lasa ng lutuin.
Sadyang mahalaga ang tiyak na paglalahad ng mga sangkap at proseso ng
PY
pagluluto sapagkat ito ang susundin ng mga mambabasang ibig sumubok sa
pagluluto ng ng mga ito. Mainam na sundin ang bawat impormasyong
nakasaad sa menu upang matamo ang akmang kalalabasan ng anumang
nais lutuin.
O
C
E D
EP
D
221
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12.
Babala ng PHIVOLCS ukol
sa Bulkang Mayon
PY
Antas 0:
Walang panganib Tahimik Walang nakikinitang
O
pagsabog sa hinaharap.
Antas 2: Katamtamang
E
pagkaligalig ng bulkan
Nakababahala Mahina hanggang May pagkabahala dulot ng
EP
222
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Antas ng babala Katangian ng bulkan Interpretasyon
PY
Antas 5: Maaaring dumaloy ang
mga Pyroclastic flows (hal.
lava, nagbabagang abo o
mapanganib na hangin) sa
O
mga lambak o
mabababang lugar sa
paligid ng bunganga ng
C bulkan.
Nakapipinsalang May nagaganap na Maaaring madagdagan
pagsabog nakapipinsalang ang mapapanganib na
D
pagsabog. mga lugar sa pagpapatuloy
ng pagsabog.
E
katagpuin ng
mapapanganib na mga
ulap-abo.
D
223
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12.
Babala para sa iyong Kaligtasan
Basahin itong mga simpleng patnubay. Ang paglabag sa mga ito ay
maaaring mapanganib o labag sa batas. Basahin ang kumpletong patnubay
sa gumagamit para sa higit na impormasyon.
PY
Huwag bubuksan ang telepono kapag ang paggamit ng
wireless phone ay ipinagbabawal o kapag maaaring maging
sanhi ng interference (pagkagambala) o panganib.
O
C
Sundin ang lahat ng lokal na batas. Ang unang dapat mong
isaaalang-alang habang nagmamaneho ay ang kaligtasan
D
sa daan.
E
Paggambala
EP
224
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Patayin Habang Nakasakay sa Sasakyang Pang-
Himpapawid
PY
Huwag gamitin ang telepono sa isang gasolinahan. Huwag
gamitin kapag malapit sa gas o mga kemikal.
O
C
Sundin ang anumang mga restriksiyon. Huwag gagamitin
ang telepono sa lugar na may ginagawang pagpapasabog.
E D
Kuwalipikadong Serbisyo
225
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Mga Pagpapahusay at Baterya
Panlaban - Sa Tubig
PY
itong tuyo.
O
Mga Pamalit- Na Kopya
226
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12.
Anunsyo:
Mamasapano, Media, at Wika
ng Digmaan
PY
O
C
E D
EP
D
227
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Ang UP Sentro ng Wikang Filipino-Diliman (UP SWF-Diliman) sa
pakikipagtulungan ng Congress of Teachers and Educators for Nationalism &
Democracy-UP (CONTEND-UP) at UP Kolehiyo ng Komunikasyong
Pangmadla ay magdaraos ng forum na may temang Mamasapano, Media, at
Wika ng Digmaan. Gaganapin po ito sa Marso 5, 2015 (Huwebes), 1:00 nh -
5:00 nh sa Awditoryum ng UP Kolehiyo ng Komunikasyong Pangmadla,
Unibersidad ng Pilipinas, Diliman, Lungsod Quezon.
PY
ng UP Diliman upang tumalakay sa paksang Hinggil sa Digmaan at si Pnoy,
Dr. Judy Taguiwalo, Direktor ng UP Center for Women’s Studies para
talakayin ang paksangHinggil sa Digmaan at Kababaihan, Bb. Allynna-
Haneefa A. Macapado, Vice-President for External Affairs ng UP Muslim
O
Students Association upang talakayin ang paksang Tinig ng Kabataang
Muslim, at Kgg. Neri Javier Colmenares, kinatawan ng Bayan Muna Partylist.
C
Magiging reaktor at kritiko naman sina G. Amado Mendoza ng UP
Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas, Bb. Lisa Ito ng Kolehiyo
ng Sining Biswal, at Prop. Maria Diosa Labiste ng UP Kolehiyo ng
D
Komunikasyong Pangmadla. Samantala, ang Direktor ng Research
Dissemination and Utilization Office ng Opisina ng Bise-Tsanselor para sa
E
228
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
organisa at mamuno sa kilusan ng militante at mga progresibong edukador
para sa layon na magkaroon ng pagkakapantay-pantay at pagbabago sa
lipunan.
PY
ika-50 anibersaryo nito sa Hunyo 19, 2015.
O
ugnayan kay Gemma Cabrera-Dalmacion sa 9244747 para sa inyong
katanungan. C
E D
EP
D
229
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12.
Anunsyo:
Talasalitaan – Isang Paglulunsad at Panayam
PY
O
C
E D
EP
D
230
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Itinataguyod ng Sentro ng Wikang Filipino – UP Diliman (SWF-UPD)
sa pakikipagtulungan sa Opisina ng Tsanselor at UP Kolehiyo ng Arte at
Literatura (UP KAL) ang TALASALITAAN: Isang Paglulunsad at Panayam,”
na gaganapin sa 26 Pebrero 2015, Huwebes, mula ika-1 ng hapon hanggang
ika-5 ng hapon, sa Pulungang Recto Bulwagang Rizal, Faculty Center, UP
Diliman, Lungsod Quezon. Ang proyektong ito ay isang pakikilahok ng SWF
sa pagdiriwang ng Buwan ng UP Diliman, gayundin ang patuloy na tradisyon
ng pagpapalakas sa Filipino sa akademya sa pamamagitan ng pagkakaroon
ng mga talakayang pangwika at pagpapakilala sa mga bagong saliksik at
publikasyong produkto ng SWF. Sa Panayam, itatampok ang mga saliksik na
nalathala bilang bahagi ng Daluyan Journal—“Ang Kasalukuyang
PY
Pagkakilanlan sa Iraya Mangyan” ni Dr. Aleli Bawagan at “Noon pa man,
nand’yan na; ano’t inietsapwera ang Maraming Wika sa Pilipinas” ni Dr. Reuel
M. Aguila. Sa Lunsad-Aklat, ipakikilala sa madla ang mga aklat na Sining at
Lipunan nina Dr. Patrick Flores at Dr. Cecilia De La Paz, Katutubo vs
O
Banyaga ni Dr. Pamela C. Constantino, Saliksik UP ni Dr. Rosario Torres –
Yu, at mga bagong isyu ng Daluyan Journal. Ito ay bukas sa publiko.
C
E D
EP
D
231
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
12.
Buwan ng Wika 2014
PY
O
C
E D
EP
D
232
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Buwan ng Wika 2014:
“Sentro@Beynte-singko:
Laban Filipino, Sulong Wikang Pambansa,”
PY
sa Pulungang Claro M. Recto, Bulwagang Rizal, Kolehiyo ng Arte at
Literatura, Faculty Center, UP Diliman, Lungsod Quezon. Dadaluhan po ito
ng mga Komite sa Wika ng iba’t ibang Kolehiyo ng UP Diliman at mga opisyal
ng UP at bukás din po ito sa lahat ng nais dumalo. Ang tema po para sa
taóng ito ay “Sentro@Beynte-singko: Laban Filipino, Sulong Wikang
O
Pambansa,” bilang paggunita sa ika-25 anibersaryo ng SWF at bilang
pagbibigay ng diin sa halaga ng Filipino sa akademya na nahaharap ngayon
sa dagok dulot ng CHED Memo Blg. 20 s2013.
C
Gaya ng mga nakaraang selebrasyon ng Buwan ng Wika,
D
kinapapalooban ng tatlong mahalagang bahagi ang programa: “panayam,”
“parangal,” at “paglulunsad.”
E
233
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Pilipinas (UP). Isa siya sa mga nakipaglaban upang magkaroon ng
Patakarang Pangwika ang UP noong 1989 na naging daan sa pagkakatatag
ng SWF na pinagsilbihan rin niya bilang pinakaunang direktor na nagdiriwang
ngayon ng ika-25 anibersaryo. Higit sa lahat, kinikilala rin ang patuloy niyang
paglilingkod sa wika bilang guro at administrador nang maluklok siya bilang
tagapangulo ng Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas sa UP
hanggang sa magretiro. Pagkaraan ng parangal kay Dr. Maceda, iaanunsiyo
rin ang mga nagwagi para sa mga parangal para sa “Pinakamahusay na
Artikulo sa Daluyan Journal,” “Pinakamahusay na Teksbuk,” at “Natatanging
Kolehiyo sa UP Diliman.”
PY
Matatapos ang programa sa pamamagitan ng “Lunsad-Aklat” para
ipakilala ang pinakabagong mga lathalang aklat ng SWF at ang
pinakabagong isyu ng Daluyan Journal.
O
Sa pamamagitan ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika, umaasang
magiging modelo ang Unibersidad ng Pilipinas sa patuloy nitong
pakikipaglaban para sa wikang Filipino bilang pangunahing wika ng
karunungan at pagsulong nito bilang wikang pambansa.
C
E D
EP
D
234
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
13.
Menu ng Pagkain:
Magluto Tayo
Pitak ni Mareng Lena
PY
Java Rice
Mga sangkap:
O
5-6 puswelong sinaing C
½ kutsarang annatto powder
¼ kutsaritang turmeric powder
3 kutsarang margarine
D
1 kutsaritang garlic powder
E
Paraan ng pagluluto:
D
235
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Tinapa Fried Rice
Mga sangkap:
4 na puswelong kaning lamig
4 na tinapa (galunggong o silinyasi, hinimay)
5 butil na bawang
3 kutsarang mantika
PY
Asin (ayon sa panlasa)
Paraan ng pagluluto:
O
Paghaluin ang asin at nilamas na kaning lamig. Painitin
sa kawali ang mantika. Igisa roon ang bawang bago isunod ang
tinapa, nang hinahalo, sa loob ng sampung minuto. Higit na
katakam-takam kung ihahain nang mainit.
C
D
Dahil sadyang mundo ko ang pagluluto, inisip ng late brother ko na
dapat akong magtayo ng karinderya. Ngunit biro niya, pangunahan ko raw ng
E
Pansit Patsamba-Tsamba
D
Mga sangkap:
Miki (flat)
Pitso ng Manok
Celery
Hipon (panggisa)
Bawang, sibuyas
236
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Paraan ng pagluluto:
PY
Ihuli ang pagtimpla ng alat (toyo). May miki na maalat.
Pata Soup
Mga sangkap:
O
C
Pata ng baboy, unahan; ipataga
White beans
D
Kintsay
Bawang, sibuyas
E
Paraan ng pagluluto:
EP
pampalapot ng sabaw.
237
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
13.
PY
O
C
E D
EP
D
238
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Bibliyograpiya
Aklat:
De Lara, M., Ijan, M., & Pantorilla, C. (2012). Salindaw: Varayti at Baryasyon ng
Filipino. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino.
PY
Ocampo, N. (2012). Salindaw: Varayti at Baryasyon ng Filipino. Quezon City: Sentro
ng Wikang Filipino.
O
Babasahin / Journal / Magasin:
Internet:
EP
<http://www.seasite.niu.edu/tagalog/New_Intermediate_Tagalog/Interm
ediate_Thematic_Lesson/Lessons/Libangan/culture.htm>
239
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
<http://dirp3.pids.gov.ph/webportal/CDN/PUBLICATIONS/pidsdps1449
.pdf>
PY
ng%20baboy%20sa%20natural%20na%20pamamaraan.pdf>
O
chure%202010%2006%2016%20PRINTABLE.pdf>
Gabay sa Gumagamit ng Nokia 2310. (2006). Inakses noong Enero 31, 2016
mula sa
C
<http://nds1.nokia.com/files/support/apac/phones/guides/Nokia_2310_
APAC_UG_ph_tl.pdf>
D
Garantisadong Pambata. (w.p.). Inakses noong Enero 31, 2016 mula sa
E
<http://www.doh.gov.ph/sites/default/files/health_promotion/02_Behavi
ors_Flyer%20back.jpg>
EP
240
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Narrative Report on DEPSTEA Celebrates Teachers Day 2013. (2013).
Inakses noong Pebrero 1, 2016 mula sa
<http://www.hermosa.gov.ph/index.php/education/325-narrative-
report>
PY
mula sa <http://www.philrice.gov.ph/wp-
content/uploads/2015/04/PhilRice-Tagalog-Magasin.pdf mp. 4-5>
O
<https://www.hkelectric.com/en/CustomerServices/Documents/Custom
er%20Services%20Leaflet%20-%20Tagalog.pdf>
C
Patnubay sa Korespondensiya Opisyal. (2015). Inakses noong 31 Enero
2016 mula sa http://kwf.gov.ph/wp-content/uploads/Patnubay-sa-
Korepondensiya-Opisyal_ikaapat-na-edisyon_ikalawang-limbag.pdf
D
Promo material ng Pumuputiputitap. (2015). Inakses noong Pebrero 1, 2016,
E
organikong-paggugulayan&catid=5:technologies>
241
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.
Saklolo para sa mga Dayuhan sa Oras ng Sakuna at Kalamidad: Manwal ng
mga Katanungan at Kasagutan. (2009). Inakses noong 31 Enero 2016
mula sa <http://www.tokyo-icc.jp/information/pdf/qa_ta.pdf>
PY
<http://pawsphilippines.weebly.com/uploads/1/3/8/0/13800515/rpo_tag
alog_flyer_for_photocopy.pdf>
O
(2009). Inakses noong Pebrero 1, 2016 mula sa
https://www.globalgiving.org/pfil/2752/projdoc.pdf
C
P99 Food Trip Meals. (w.p.). Inakses noong Marso 27, 2016, mula
sa<https://www.zomato.com/manila/jeepney-pinoy-resto-tagaytay-city-
tagaytay-city/menu>.
E D
EP
D
242
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2016.