.

2 2
0 1 2 5 2
บทที่ 3

s . 2 3 7 :
ทฤษฎีพื้นฐานและการประยุกต์ใช้งานสายอากาศ

e
.U r 14 :
สายอากาศคืออุปกรณ์ที่ใช้ส่งพลังงานในรูปแบบคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจากแหล่งที่มีข้อมูล ไปยังที่ ๆ

K 1
ต้องการข้อมูล โดยใช้อากาศเป็นตัวกลาง หรือที่เรียกว่าการเชื่อมต่อแบบไร้สาย อาจกล่าวได้ว่าการเชื่อมต่อ

7 K 2 56
ที่ไร้สายนั้นจําเป็นต้องมีสายอากาศไว้ใช้งานเสมอ เดิมสายอากาศเรียกว่าเสาอากาศ เพราะลักษณะที่เป็น
/
รูปเสา และการคุ้นเคยโดยส่วนใหญ่กับรูปแบบของเสาอากาศโทรทัศน์ ซึ่งในบทนี้จะกล่าวถึงทฤษฎีและ

4 4 5 6 /
เนื้อหาต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับสายอากาศ ดังนี้ [11]

0
/
สายอากาศ อุปกรณ์สําหรับรับและส่งคลื่นความถี่วิทยุ ทําหน้าที่เปลี่ยนพลังงานไฟฟ้าเป็น

0 . 1 9
คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า และในทางกลับกัน ก็เปลี่ยนคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าเป็นพลังงานไฟฟ้าเช่นกันสายอากาศมี
2
1 มื่อ
หลายขนาดและรูปแบบ ขึ้นอยู่กับการใช้งาน เช่น สายอากาศสําหรับเครื่องรับโทรทัศน์ในบ้าน ส่วนใหญ่
เป็นสายอากาศชนิด ยากิ-อุดะ มักติดตั้งไว้บนหลังคา ทําด้วยอะลูมิเนียม เพราะน้ําหนักเบาและทนต่อ
เ
สภาพอากาศได้ดีกว่าโลหะทั่วไป สายอากาศของไมค์ลอย เป็นเพียงสายไฟสั้น ๆ หรือสายอากาศของ
โทรศัพท์มือถือ เป็นเพียงจุดเชื่อมต่อเล็ก ๆ เท่านั้น คําว่าสายอากาศ เป็นศัพท์เฉพาะด้านไฟฟ้าและ
อิเล็กทรอนิกส์ บัญญัติขึ้นจากคําศัพท์ในภาษาอังกฤษ "Antenna" หรือ "Aerial" ในวงจรอิเล็กทรอนิกส์อาจ
เขียนอักษรย่อ Ant. อย่างไรก็ตาม บุคคลทั่วไปนิยมเรียกว่า เสาอากาศ อาจจะเป็นเพราะเดิมใช้เสาสูง ๆ
สําหรับติดตั้งสายอากาศนั่นเอง [12]
สายอากาศแบ่งตามรูปแบบการรับ-ส่งคลื่นได้ดังนี้
- สายอากาศแบบรอบตัว สามารถรับ-ส่งคลื่นได้ดีในทุกทิศทางเฉลี่ยกันไปโดยรอบ
- สายอากาศแบบกึ่งรอบตัว สามารถรับ-ส่งคลื่นได้ดีเกือบรอบตัวแต่มีอัตราขยายสูงกว่า
แบบรอบตัว
- สายอากาศแบบทิ ศ ทางเดี ย ว สามารถรั บ -ส่ ง คลื่ น ได้ ดี ใ นทิ ศ ทางที่ กํ า หนดและจะมี
อัตราขยาย (Gain) สูงกว่าประเภทอื่น

3.1 ความถี่และความยาวคลื่น
เรานิ ย มแบ่ ง คลื่ น วิ ท ยุ อ อกเป็ น ย่ า นความถี่ ต่ า ง ๆ โดยมี ห น่ ว ยเป็ น เฮิ ร ตซ์ (Hertz) ใน
ประวัติศาสตร์การวิทยุ เราแบ่งคลื่นวิทยุตามความยาวคลื่น (Wavelength) ความสัมพันธ์ระหว่างความถี่
และความยาวคลื่นดังแสดงในภาพที่ 3.1 ดังนี้ [13]
 . 2 2 5 

0 1 2 5 2
s . 2 3 7 :
e
.U r 14 :
/ K K 56 1
4 5 7 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2 ภาพทีที่ 3.1 คลื่นรูปไซน์
ป ความยาาวคลื่นมีค่าเท่ท่ากับระยะห่างระหว่างยอดดคลื่น [14]

เ
ตารางที่ 3.1 ย่านคความถี่และคววามยาวคลื่น
ย่านความถีถี่ ความถี่ ความมยาวคลืน่
Very Loow Frequenncy (VLF) ต่ากว่
าํ า 30 kHzz ยาวกกว่า 10 km
Loww Frequency(LF) 30-300
3 kHz 100-1 km
Mediuum Frequenncy(MF) 3000-3000 kHzz 10000-100 m
Highh Frequenccy (HF 3-30 MHz 1000-10 m
Very Higgh Frequenncy (VHF) 30-300
3 MHz 10-1 m
Ultra Higgh Frequenncy (UHF) 3000-3000 MHz 1000-10 cm
Super High Frequency (SHF) 3-30 GHz 100-1 cm
Extremely High Frequuency (EHFF) 30-300
3 GHz 100-1 mm

3.1.11 ความเร็วขอองพลังงานคววามถี่วิทยุ (Raadio Frequency)

น ่ผ่านอวกาาศ จะมีความเร็วเท่ากับคววามเร็วของแสสง ฉะนั้นควาามเร็วของ
ขณะเคลื่อนที
พลังงาน (V) ของความถี่วิทยุ เทท่ากับ 300,0000,000 เมตร//วินาที หรือ 186,000
1 ไมล์ล์ (892,000,0000 ฟุต) /
วินาทีที
3.1.22 ความยาวคคลื่น, ความยาวคลื่นของพลัลังงานความถี่วิวทิ ยุ ณ ความมถี่ใด ๆ
คือระยะในนอวกาศจากจุดเริ่มต้นของ CYCLE หนึ่งไปยังจุดเริ่มต้นของ CYCLLE ถัดไป
สัญลักษณ์
ก ของความยาวคลื่นเป็นภาษากรีก เรี เ ยกว่า LAMBDA ( λ ), ความยาวคลื่นหาได้จากกฏเบื้องต้น
คือ λ = v/f
1) การหาาความยาวคลืนเป็ ่ นเมตร
ความยยาวคลื่นเป็นเมมตร = 300,000,0000/f ในหน่วย HERTZ (Hzz) หรือ
= 300,000/f ในหน่วย Kiloo Hertz (KHzz) หรือ
= 300/f ในหนน่วย Mega HHertz (MHz)
เช่น ตััวอย่าง f = 600 MHz จึงได้ 300/60 = 5 เมตร
 . 2 2 6 

1 2 2
2) การหาความยาวคลื่นเป็นฟุต
0 5
s . 2 3 7 :
ความยาวคลื่นเป็นฟุต = 982,000,000/f (Hz) หรือ

:
= 982,000/f (KHz) หรือ
e
.U r 14 = 982/f (MHz)
เช่น ตัวอย่าง f = 60 MHz จะได้ 982/60 = 16.4 ฟุต

/ K K 6 1
3.1.3 ครึ่งหนึ่งของความยาวคลื่น (HALF-WAVELENGTH) ( λ /2)
5
4 5 7 6 2
เป็นปัจจัยสําคัญในการคํานวณ และการวัดสายอากาศ ครึ่งหนึ่งของความยาวคลื่น

/
(Half-Wavelength) หรือสายอากาศแบบครึ่งความยาวคลื่น (Half-Wave) ใช้เป็น

. 14 9 / 0 มาตรฐานในการเปรียบเทียบ
1) การวัดความยาวของสายอากาศ
0
1 มื่อ 2 ก) การหา Half-Wavelength เป็นเมตร
λ /2 เป็นเมตร = 150,000,000/f (Hz) หรือ

เ = 150,000 (KHz) หรือ

= 150/f (MHz)
เช่น ตัวอย่าง f = 60 MHz ฉะนั้น λ /2 = 150/60 = 2.5 เมตร
ข) การหา Half-Wavelength เป็นฟุต
λ /2 เป็นฟุต = 492,000,000/f (Hz) หรือ
= 492,000/f (KHz) หรือ
= 492/f (MHz)
เช่น ตัวอย่าง f = 60 MHz ฉะนั้น λ /2 = 492/60 = 8.2 ฟุต
3.1.4 เศษหนึ่งส่วนสี่ความยาวคลื่น (Quarter-Wavelength) ( λ /4)
เป็นปัจจัยสําคัญอีกอันหนึ่งในการคํานวณสายอากาศ
ก) การหา Quarter-Wavelength เป็นเมตร
λ /4 เป็นเมตร = 75,000,000/f (Hz) หรือ
= 75,000/f (KHz) หรือ
= 75/f (MHz)
เช่น ตัวอย่าง f = 60 MHz ฉะนั้น λ /4 = 75/60 = 1.25 เมตร
ข) การหา Quarter-Wavelength เป็นฟุต
λ /4 ป็นฟุต = 246,000,000/f (Hz) หรือ
= 246,000/f (KHz) หรือ
= 246/f (MHz)
เช่น ตัวอย่าง f = 60 MHz ฉะนั้น λ /4 = 246/60 = 4.1 ฟุต

3.2 ประเภทของคลื่นวิทยุ [15]

คลื่นวิทยุที่กระจายออกจากสายอากาศจะเดินทางไปทุกทิศทาง ในทุกระนาบการกระจายคลื่นนี้
มีลักษณะเป็นการขยายตัวของพลังงานออกเป็นทรงกลม ถ้าจะพิจารณาในส่วนของพื้นที่แทนหน้าคลื่นจะ
เห็นได้ว่ามันพุ่งออกไปเรื่อย ๆ จากจุดกําเนิด และสามารถเขียนแนวทิศทางเดินของหน้าคลื่นได้ด้วยเส้นตรง
 . 2 2 7 

1 2 2
หรือเส้นรังสี เส้นรังสีที่ลากจากสายอากาศออกไปจะทํามุมกับระนาบแนวนอนมุมนี้เรียกว่ามุมแผ่คลื่น อาจ
0 5
s . 2 3 7 :
มีค่าเป็นบวก (มุมเงย) หรือมีค่าเป็นลบ (มุมกดลง) ก็ได้ มุมของการแผ่คลื่นนี้อาจนํามาใช้เป็นตัวกําหนด

:
ประเภทของคลื่นวิทยุได้
e
.U r 14
คลื่นวิทยุมีความถี่อยู่ในช่วง 104 - 109 Hz คลื่นช่วงนี้ใช้ในการส่งข่าวสารและสาระบันเทิงไปยัง
ผู้รับ โดยการส่งคลื่นวิทยุระบบเอเอ็มจะใช้คลื่นที่มีความถี่ขนาด 530 - 1600 KHz และยังมีคลื่นที่อยู่ในช่วง

/ K K 6 1
ความถี่ต่ําลงไปอีกเรียกว่า คลื่นยาว และคลื่นที่อยู่ในช่วงความถี่สูงขึ้นไปเรียกว่า คลื่นสั้น ด้วย ส่วนการส่ง

5
7
คลื่นในระบบเอฟเอ็มจะอยู่ในช่วงความถี่ 88 - 108 MHz ซึ่งระบบการส่งคลื่นแบบเอเอ็มกับเอฟเอ็มจะ

5 / 2
ต่างกันที่วิธีการผสมคลื่น ดังนั้นจึงทําให้เครื่องรับวิทยุแต่ละแบบไม่สามารถรับคลื่นวิทยุของอีกแบบหนึ่งได้
4 6
. 14 9 0
คลื่นวิทยุมีสมบัติที่น่าสนใจอีกประการหนึ่ง คือ สามารถหักเหและสะท้อนได้ที่บรรยากาศชั้นไอโอโนสเฟียร์
/
บรรยากาศในชั้นนี้ประกอบด้วยอนุภาคที่มีประจุไฟฟ้าอยู่เป็นจํานวนมาก เมื่อคลื่นวิทยุเคลื่อนที่มาถึงจะ

0
1 มื่อ 2
สะท้อนกลับสู่ผิวโลกอีก สมบัติข้อนี้ทําให้สามารถใช้คลื่นวิทยุในการสื่อสารเป็นระยะทางไกลๆได้แต่ถ้าเป็น
คลื่นวิทยุที่มีความถี่สูงขึ้น การสะท้อนดังกล่าวจะมีได้น้อยลงตามลําดับการส่งกระจายเสียงด้วยคลื่นวิทยุ

เ
ระบบเอเอ็มสามารถเคลื่อนที่ไปได้ 2 ทางคือ ในระดับสายตาเรียกว่า คลื่นดิน (Ground Wave) และการ
สะท้อนกลับลงมาจากบรรยากาศชั้นไอโอโนสเฟียร์ เรียกว่า คลื่นฟ้า (Sky Wave) ตามภาพที่ 3.2 ส่วน
คลื่นวิทยุระบบเอฟเอ็มซึ่งมีความถี่สูงกว่าจะมีการสะท้อนในชั้นไอโอโนสเฟียร์ได้น้อย
พลังงานคลื่นวิทยุส่วนใหญ่จะเดินทางอยู่ใกล้ ๆ ผิวโลกหรือเรียกว่าคลื่นดิน ซึ่งคลื่นนี้จะเดินไปตาม
ส่วนโค้งของโลก คลื่นอีกส่วนที่ออกจากสายอากาศ ด้วยมุมแผ่คลื่นเป็นค่าบวก จะเดินทางจากพื้นโลกพุ่งไป
ยังบรรยากาศจนถึงชั้นเพดานฟ้าและจะสะท้อนกลับลงมายังโลกนี้เรียกว่า คลื่นฟ้า

ภาพที่ 3.2 คลื่นฟ้าและคลื่นดิน

ดังนั้นถ้ าต้องการส่ง กระจายเสี ย งด้วยระบบเอฟเอ็ม ให้ ค รอบคลุม พื้นที่ไ กล ๆ จึงต้ อ งมีส ถานี
ถ่ายทอดเป็นระยะและผู้รับต้องตั้งสายอากาศสูง ๆ ในขณะที่คลื่นวิทยุเคลื่อนที่ผ่านสิ่งกีดขวางที่มีขนาด
ใกล้เคียงกับความยาวคลื่นจะเกิดการเลี้ยวเบนทําให้คลื่นวิทยุอ้อมผ่านไปได้ แต่ถ้าสิ่งกีดขวางมีขนาดโต
 . 2 2 8 

0 1 2 5 2
มาก ๆ เช่น ภูเขา คลื่นวิทยุที่มีความยาวคลื่นสั
น ้นจะไม่สามมารถอ้อมผ่านไปได้
น ทําให้ห้ด้านตรงข้ามของภูเขา
เป็นจุดอับของคลื่นโลหะมี
น

s . 2 3 7 :
สมบััติในการสะท้อนและดูดกลืลืนคลื่นแม่เหลล็กไฟฟ้าได้ดีดดังนั้นคลื่นวิทยุ
ท จะทะลุ

:
ผ่านเขข้าไปถึงตําแหหน่งภายในโครรงสร้างที่ประกอบด้วยโลหะะได้ยาก เช่น เมื่อฟังวิทยุในนรถยนต์ขณะะแล่นผ่าน
e
.U r 14
เข้าไปปในสะพานที่มีมีโครงสร้างเป็นเหล็ก เสียงวิวิทยุจะเบาลงงหรือเงียบหายยไป
องค์ประกกอบของคลื่น แบ่งออกเป็น 4 องค์ประกอบด้วยกัน คือ คลื่นผิวดิน (Surface Wave)
คลื่นสะท้
K K 6 1
ส อนดิน (GGround Refllected Wavve) และคลื่นหักเหโทรโปสสเฟียร์ (Refleected Tropposphere

/ 5
7
Wavee) ดังแสดงในนภาพที่ 3.3

4 5 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ

ภาพที่ 3.3
3 องค์ประกกอบของคลื่น

3.2.11 คลื่นผิวดิน
หมายถึง คลื่นที่เดินตามไไปยังผิวโลกออาจเป็นผิวดิน หรือผิวน้ําก็ไได้พิสัยของกาารกระจาย
คลื่นชนิ
ช ดนี้ขึ้นอยู่กักับค่าความนําทางไฟฟ้
า าขอองผิวที่คลื่นนี้เดินทางผ่านไป
น เพราะะค่าความนําจะเป็จ นตัว
กําหนนดการถูกดูดกลื
ก นพลังงานขของคลื่นผิวโลกก การถูกดูดกลื ก นของคลื่นผิวนี้จะเพิ่มขึ้นนตามความถีที่ท่สี ูงขึ้น

ภาพที่ 3.4 การแพร่กระจจายคลื่นพื้นผิว (Surface Wave)

W ของคลื่น
 . 2 2 9 

0 1 2 5 2
3.2.22 คลื่นตรง

s . 2 3 7 :
:
หมายถึง คลืค ่นที่เดินทางงออกไปเป็นเส้นตรงจากสาายอากาศ ส่งงผ่านบรรยากกาศตรงไป
e
.U r 14
ยังสายอากาศรับโดดยมิได้มีการสะท้อนใด ๆ

/ K K 56 1
4 5 7 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ ภาพที่ 3..5 ทิศทางของคลื่นตรง แลละคลืน่ ที่สะท้อนจากผิ
อ วโลกก

3.2.33 คลื่นหักเหโโทรโปสเฟียร์
หมายถึง คลื
ค ่นหักเหในบบรรยากาศชันต่
้น ําของโลกที่เรียกว่า โทรโโปสเฟียร์ การหักเหนี้
มิใช่เป็นการหักเหแบบปกติที่เกิดขึ้นจากกาารเปลี่ยนแปลลงความหนาแน่นของชั้นบบรรยากาศขอองโลกกับ
ความสูง แต่เป็นกาารหักเหที่เกิดการเปลี
ด ่ยนแปลงความหนนาแน่นของชั้นบรรยากาศอ
น ย่างทันทีทันใด
ใ และไม่
สม่ําเสสมอของความมหนาแน่นแลละในความชื้นของบรรยาก
น กาศ ได้แก่ ปรากฏกาารณ์ที่เรียกว่า อุณหภูมิ
แปรกกลับ

3.3 ความยยาวสายอากาศ
ความยาาวของสายอาากาศนั้นเราจะะต้องพิจารณาาถึง 2 ประกาาร คือ ความยยาวทาง Physsical และ
ความยาวทาง Elecctrical ความยาวทั้ง 2 ชนิดดังกล่าวแล้วจะไม่
ว เป็นอยย่างเดียวกัน คความยาวทาง Physical
ของ Half-Wave
H ของสายอากกาศที่ไม่มี Looad จะแปรเปลี่ยนจาก 92% 9 ถึง 97% ของความยาวทาง
Electtrical ของ Haalf-Wave ในนอวกาศ ความมเร็วของคลื่นที่ลดลงของสาายอากาศกับ Capacitive Effective
(เรียกกั
ก นว่า End Effect) ทําให้ ใ สายอากาศศมีความยาวเกินกว่าที่เป็นจริง Contributing Facctors คือ
อัตราาส่วนของเส้นผ่
น าศูนย์กลางงของสายอากกาศกับความยาวของสายออากาศนั้น ๆ ความจุระหวว่างปลาย
สายออากาศ และผลลของความจุของอุข ปกรณ์ปลายสายอากา
ล าศ (ฉนวนหรือตัอ วยึดอื่น ๆ) ที่ทําให้สายออากาศโยง
ยึดอยูยู่ได้
1) การคํานวณควาามยาวทาง Phhysical ของงสายอากาศใหห้ใช้ตัว 0.95 สําหรับความมถี่ระหว่าง
3.00 และ 50.0 MHz ตัวเลขขที่ให้ไว้ส่วนลล่างต่อไปนี้ใช้สํสาหรับสายอาากาศแบบ Haalf-Wave
ความยาว (Feett) = 492
4 x 0.95 / ความถี่เป็น MHz
= 468
4 / ความถีถี่เป็น MHz
ความยาว (Meteers) = 150
1 x 0.95 / ความถี่เป็น MHz
= 142.5
1 / ความมถี่เป็น MHz
 . 2 2 10 

1 2 2
2) สําหรับความถี่สูงกว่า 50 MHz การคํานวณความยาวทาง Physical ของสายอากาศสําหรับ
0 5
s . 2 3 7 :
ความถี่สูงกว่า 50 MHz ให้ใช้ตัวแก้ 0.94 ตัวเลขที่ให้ไว้ข้างล่างนี้สําหรับสายอากาศแบบ

:
Half-Wave
e
.U r 14
ความยาว (Feet) = 492 x 0.94 / ความถี่เป็น MHz
= 462 / ความถี่เป็น MHz

/ K K 6 1
3) ความยาวของสายอากาศชนิด Long Wire (หนึ่ง Wavelength หรือยาวกว่า)

5
7
สําหรับ Harmonic Operation คิดคํานวณด้วยการใช้สูตรดังต่อไปนี้

4 5 / 2
ความยาว (Feet)
6
= 492 x (N-0.05) / ความถี่เป็น MHz

. 14 9 / 0
เมื่อ N = จํานวน Half-Wavelength ในความยาวทั้งหมดของสายอากาศ
4) ในส่วนของข้างบนนี้ สําหรับย่านความถี่ VHF และ UHF จะเป็นการสะดวกดีถ้าเราจะคิด

0
1 มื่อ 2 คํานวณ Half-Wavelength ของสายอากาศเป็นนิ้ว ดังต่อไปนี้
λ /2 In Inches = 5540 / f (MHz)

เ Quarter-Wavelength ของสายอากาศเป็นนิ้ว โดย

λ /4 = 2272 / f (MHz)

3.4 คุณลักษณะและพารามิเตอร์ต่าง ๆ ของสายอากาศ [16]

สายอากาศชนิดต่าง ๆ ที่มกี ารใช้งานอยู่ทั่วไปมีคุณลักษณะและพารามิเตอร์ต่าง ๆ ที่จาํ เป็นต้อง
พิจารณาประกอบการประเมินประสิทธิภาพของสายอากาศเพื่อช่วยในการตัดสินใจและประยุกต์ใช้ให้
เหมาะสมกับงานต่าง ๆ มากมาย โดยมีส่วนสําคัญ ดังนี้
3.4.1 อัตราส่วนแรงดันคลื่นนิ่ง (Voltage Standing Wave Ratio)
อัตราส่วนระหว่างแรงดันค่าสูงสุดและค่าต่ําสุดในคลื่นนิ่งเรียกว่า อัตราส่วนแรงดัน
คลื่นนิ่ง (Voltage Standing Wave Ratio: VSWR) ดังสมการที่ (3.1)

1+ Γ
VSWR = (3.1)
1− Γ

Vr Z L − ZO
Γ= = (3.2)
Vi Z L + ZO

คือ สัมประสิทธิ์การสะท้อนกลับของแรงดัน (Voltage Reflection Coefficients)

Γ
สัมประสิทธิ์การสะท้อนกลับของแรงดัน ยังสามารถหาได้จากอัตราส่วนผลต่างและ
ผลรวมระหว่างโหลดกับอิมพีแดนซ์คุณลักษณะของสายนําสัญญาณ ดังสมการที่ (3.2)
Γ คือ สัมประสิทธิ์การสะท้อนกลับของแรงดัน (Voltage Reflection Coefficients)
Vr คือ แรงดันสะท้อนกลับ
Vi คือ แรงดันตกกระทบ
Z L คือ โหลดอิมพีแดนซ์
ZO คือ อิมพีแดนซ์คุณลักษณะของสายนําสัญญาณ
ในกรณีที่ต่อไว้ด้วยแมตชิ่งโหลดนั้นค่า VSWR เป็น 1 ซึ่งเป็นค่าที่ดีที่สุด
 . 2 2 11 

1 2 2
3.4.2 การสูญเสียย้อนกลับ (Return Loss)
0 5
s . 2 3 7 :
การสู ญ เสี ย เนื่ อ งย้ อ นกลั บ ของสายอากาศแสดงค่ า กํ า ลั ง ที่ สู ญ เสี ย ที่ โ หลด เมื่ อ

:
อิมพีแดนซ์ของสายส่งและสายอากาศไม่แมตช์กัน การสูญเสียย้อนกลับมีความสัมพันธ์กับ VSWR ซึ่งเป็น
e
.U r 14
การแสดงการแมตช์อิมพีแดนซ์ระหว่างสายส่งกับสายอากาศตามสมการ โดยการสูญเสียย้อนกลับสามารถ
หาได้จากสมการที่ (3.3)

/ K K 56 1
7
(dB) (3.3)
2
S11 = −20 log10 Γ

4 4 5 0 6 /
สําหรับการแมตช์อิมพีแดนซ์ที่สมบูรณ์ระหว่างสายส่งและสายอากาศ เมื่อ Γ = 0

0 . 1 2 9 /
ค่าความสูญเสียย้อนกลับเป็นอนันต์ แสดงว่าไม่มีกําลังงานสะท้อนกลับ ในทํานองเดียวกันเมื่อ Γ = 1 ค่า

1 มื่อ
ความสูญเสียย้อนกลับจะเป็น 0 dB ซึ่งแสดงว่ากําลังงานสะท้อนกลับหมด
3.4.3 ประสิทธิภาพของสายอากาศ (Antenna Efficiency)

เ ประสิ ท ธิ ภ าพของสายอากาศเป็ น พารามิ เ ตอร์ ที่ ร วมประสิ ท ธิ ภ าพการสู ญ เสี ย ที่

สายอากาศและในโครงสร้างของสายอากาศ การสูญเสียต่าง ๆ หาได้จาก
- การสะท้อนกลับเนื่องจากการไม่แมตช์กันระหว่างสายส่งกับสายอากาศ
- การสูญเสียจากตัวนําและฉนวน
ประสิทธิภาพรวมของสายอากาศสามารถเขียนเป็นสมการที่ (3.4)

et = er ec ed (3.4)

et ประสิทธิภาพทั้งหมดของสายอากาศ
er = (1 − Γ 2 ) ประสิทธิภาพการสะท้อนกลับเนื่องจากการไม่แมตช์กน
ั
ec ประสิทธิภาพของตัวนํา
ed ประสิทธิภาพของฉนวน (dielectric)
โดยทั่วไป ec และ ed จะรวมเป็นตัวเดียวกันตามสมการที่ (3.5)

Rr
ecd = ec ed = (3.5)
Rr + RL

ความต้านทานจากการแผ่พลังงานคลื่นออกไป
Rr
RL ความต้านทานที่โหลด
3.4.4 สภาพเจาะจงทิศทาง (Directivity)
ไดเรคติวิตีเป็นการบอกความสามารถเชิงทิศทางของสายอากาศ เป็นอัตราส่วนระหว่าง
ความเข้มของการแผ่พลังงานในทิศทางที่สนใจกับความเข้มของการแผ่พลังงานโดยเฉลี่ย เมื่อมีการแผ่
พลังงานออกไปรอบทิศทางอย่างเท่าเทียมกันโดยไม่คิดกําลังงานส่วนที่สูญเสียไปดังสมการที่ (3.6) และ
สมการที่ (3.7)
 . 2 2 12 

0 1 2 5
D=
2 U 4π U
= (3.6)

s . 2 3 7 : Ui Prad

e
.U r 14
D
U :
คือ สภาพเจาะจงทิศทางของสายอากาศ
คือ ความเข้มของการแผ่กําลังงาน

/ K K 56 1
Ui คือ ความเข้มของการแผ่กาํ ลังงานเฉลี่ย
คือ กําลังงานที่สายอากาศแผ่ออกไป
7 2
Prad

4 4 5 0 6 /
โดยทั่วไปถ้าไม่กําหนดทิศทางใช้สภาพเจาะจงทิศทางในทิศที่สายอากาศแผ่พลังงานได้ดีที่สุด

0 . 1 2 9 / U max 4π U max

1 มื่อ D0 =
Ui
=
Prad
(3.7)

เ 3.4.5 อัตราขยายของสายอากาศ (Gain)

อัตราขยายของสายอากาศเป็นความสัมพันธ์ที่ได้จากไดเรคติวิตี โดยรวมประสิทธิภาพ
ของสายอากาศเข้ามาด้วย ในขณะที่ไดเรคติวิตีแสดงคุณสมบัติในการชี้ทิศทางของสายอากาศเท่านั้นการ
คิดอัตราขยายของสายอากาศ วัดเทียบกับสายอากาศอ้างอิง โดยอัตราขยายของสายอากาศส่ง คือกําลัง
สองของอัตราส่วนระหว่างความเข้มสนามตามทิศที่มีการแพร่กระจายคลื่นมากที่สุดเมื่อเทียบกับความเข้ม
สนามที่จุดเดียวกันของสายอากาศอ้างอิง หรือแสดงในรูปของอัตราส่วนของค่าพลังงานที่ต้องใช้ในการส่ง
ของสายอากาศทั้ ง สอง เพื่ อ ให้ เ กิ ด ความเข้ ม สนามขนาดเท่ า กั น (ณ จุ ด เดี ย วกั น ) ในทิ ศ ทางที่ มี ก าร
แพร่กระจายคลื่นมากที่สุด หรืออัตราขยายของสายอากาศรับ คือ อัตราส่วนระหว่างค่าความเข้มการแผ่
พลังงานของสายอากาศทดสอบกับสายอากาศอ้างอิง ณ จุดตั้งสายอากาศที่เดียวกัน
การใช้สายอากาศอ้างอิงมักเป็นแบบไดโพลขนาด λ / 2 หรือแบบไอโซโทรปิค
(Isotropic) ซึ่งมีลักษณะพิเศษ คือ กระจายคลื่นได้รอบตัวทุกทิศในปริมาณที่เท่ากัน
อัตราขยายกําลัง (Power Gain) ของสายอากาศ ในทิศทางที่กําหนดให้นั้นมีค่าเท่ากับ
4π คู ณ อั ต ราส่ ว นของความเข้ ม ของการแพร่ ก ระจายคลื่ น ในทิ ศ ทางนั้ น ต่ อ (หาร) กํ า ลั ง งานสุ ท ธิ ที่
สายอากาศรับจากขั้วต่อของเครื่องส่งเมื่อไม่กําหนดทิศทางไว้ โดยทั่วไปคิดอัตราขยายกําลังในทิศทางที่มี
การแพร่กระจายคลื่นแรงที่สุดตามสมการที่ (3.8)

4π U (θ , φ )
Gain = (3.8)
Pin

โดยทั่วไปอัตราขยายสัมพัทธ์ เป็นอัตราส่วนของอัตราขยายกําลังในทิศทางที่กําหนดให้
ต่ออัตราขยายกําลังของสายอากาศที่ใช้เปรียบเทียบในทิศทางนั้นโดยกําลังงานที่ป้อนเข้าสายอากาศทั้งสอง
นั้นต้องเท่ากัน สายอากาศที่ใช้เปรียบเทียบเป็นสายอากาศไดโพล สายอากาศปากแตร หรือสายอากาศอื่น
ๆ ซึ่งคํานวณอัตราขยายได้ง่ายหรือรู้ค่าอยู่แล้ว แต่อย่างไรก็ตามโดยส่วนใหญ่สายอากาศที่ใช้เปรียบเทียบ
เป็นไอโซโทรปิคพอยท์ซอร์สที่ไม่มีการสูญเสีย ดังนั้นจึงได้เป็นสมการที่ (3.9)
4π U (θ ,φ )
Gg = (3.9)
Pin
 . 2 2 13 

0 1 2 5 2
s 2
in

3 7 :
เมื่อ P คือ กําลังงานที่ป้อนให้กับไอโซโทรปิคพอยท์ซอร์สที่ไม่มีการสูญเสีย
. :
กําลังงานที่แพร่กระจายทั้งหมด ( P ) สัมพันธ์กับกําลังงานที่ป้อนให้สายอากาศ
e
.U r 14
rad

( Pin ) ดังสมการที่ (3.10)

/ K K 56 1 Prad = et Pin (3.10)

4 5 7 6 / 2 เมื่อ e คือประสิทธิผลรวมของสายอากาศ (ไม่มีหน่วย) ทําให้สมการที่ (3.9)

4 0
t

0 . 2 9 /
และ (3.10) มีความสัมพันธ์กันตามสมการที่ (3.11)
1
1 มื่อ ⎡ 4π U (θ , φ ) ⎤⎦
Gg (θ , φ ) = ⎣ (3.11)

เ
Prad

และมีความสัมพันธ์กับอัตราขยายไดเรคทีฟ ตามสมการที่ (2.12)

Gg (θ ,φ ) = et Dg (θ ,φ ) (3.12)

ในทํานองเดียวกัน ค่าสูงสุดของอัตราขยายจะสัมพันธ์กับไดเรคติวิตี ดังสมการที่ (3.13)

G0 = Gg (θ ,φ ) max

= et Dg (θ ,φ ) max

= et D0 (3.13)

ในทางปฏิบัติ เมื่อกล่าวถึงอัตราขยายหมายถึงอัตราขยายกําลังที่มีค่าสูงสุด แสดงดังสมการที่ (3.14)

G0 ( dB ) = 10log10 [ et D0 ] (3.14)

3.4.6 อิมพีแดนซ์ขาเข้า (Input Impedance)

พิ จ ารณาสายอากาศเสมื อ นเป็ น ชิ้ น ส่ ว นหนึ่ ง ในวงจรไฟฟ้ า เมื่ อ ต่ อ แหล่ ง กํ า เนิ ด
สัญญาณเพื่อป้อนพลังงานให้กับสายอากาศ พลังงานจะไหลเข้าสู่สายอากาศทีละน้อยเนื่องจากมีการต้าน
การไหลของพลังงานที่เรียกว่าอิมพีแดนซ์หรือความต้านทานเชิงซ้อนเกิดขึ้น อิมพีแดนซ์ดังกล่าวจะปรากฏที่
ขั้วของสายอากาศ เรียกว่าอิมพีแดนซ์ขาเข้า (Zin) ดังสมการที่ (3.15)

Z in = Rin + jX in (3.15)

คือความต้านทานเชิงจินตภาพที่ทําให้เกิดการสะสมของพลังงานในบริเวณสนาม
X in
ใกล้สายอากาศโดยไม่แผ่กระจายออกไป และ Rin ประกอบด้วยสองส่วนคือ Rr หมายถึงความต้านทาน
 . 2 2 14 

1 2 2
พลังงานคลื่นที่แผ่ออกไปโดยสายอากาศ และ RL หมายถึงความต้านทานที่โหลด ซึ่งรวมถึงความต้านทาน
0 5
. 2 :
จากการสูญเสียที่เกิดขึ้นจากความร้อน สารไดอิเล็กตริก และตัวนํา

s 3 7
:
3.4.7 แบนด์วิดท์ (Bandwidth)
e
.U r 14
แบนด์วิดท์ของสายอากาศเป็นช่วงของความถี่ที่สามารถนําไปใช้งานได้ดี ซึ่งช่วงความถี่
ถูกกําหนดโดย VSWR ≅ 2 หรือพิจารณาจากการสูญเสียย้อนกลับ (S11) ที่ระดับ -10 dB ดังสมการที่

/ K K 6
(3.16) และสมการที่ (3.17)

5 1
4 5 7 6 / 2 BWnarrowband ( % ) =
fu − fl
× 100 (3.16)

4 0
fc

0 . 1 2 9 /
1 มื่อ
fu
BWbroadband ( % ) = × 100 (3.17)
fl

เ เมื่อ BW
fu
คือ แบนด์วิดท์ของสายอากาศ
คือ ขอบความถี่สูงของย่านความถี่
fl คือ ขอบความถี่ต่ําของย่านความถี่
fc คือ ความถีก่ ลางของย่านความถี่

3.5 รูปแบบการแพร่กระจายคลื่น (Radiation Pattern) [17]

รูป แบบการแพร่ ก ระจายคลื่ น จากสายอากาศมี ค วามสํา คั ญ มาก โดยเฉพาะในขั้ น ตอนการ
ออกแบบระบบสื่อสารไร้สายเพื่อให้เหมาะสมกับการใช้งาน โดยรูปแบบการแพร่กระจายคลื่นนี้จะขึ้นอยู่กับ
ขนาดและรูปแบบของสายอากาศเป็นหลัก
ผลกระทบของขนาดสายอากาศกั บ รู ป แบบการแพร่ ก ระจายคลื่ น ดั ง ตั ว อย่ า ง คื อ ถ้ า นํ า
สายอากาศไดโพลขนาดหนึ่งความยาวคลื่นและสายอากาศไดโพลขนาดครึ่งความยาวคลื่น มาใช้กับคลื่นวิทยุ
ความถี่เดียวกัน ระยะทางที่ประจุไฟฟ้า ใช้ในการเดินทางบนสายอากาศจะแตกต่างกัน ส่งผลให้รูปแบบ
ของสนามไฟฟ้าที่สร้างขึ้นระหว่างประจุไฟฟ้าบวก-ลบแตกต่างกัน ลักษณะของสนามไฟฟ้าที่สร้างขึ้นก็คือ
รูปแบบในการแพร่กระจายคลื่นนั่นเอง
 . 2 2 15 

0 1 2 5 2
s . 2 3 7 :
e
.U r 14 :
/ K K 56 1
4 5 7 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ

ภาพที่ 3.6
3 ตัวอย่างรูปแบบการแพ
ป พร่กระจายคลืนของสายอาก
น่ กาศไดโพลทีม่มีีขนาดต่างกัน

จากภาพที่ 3.6 แสดดงถึงปัจจัยขอองความยาวสสายอากาศกับรู บ ปแบบการรแพร่กระจายยคลื่นโดย

สายออากาศแบบครึรึ่งความยาวคลื่นตามภาพ 3.6(ก) จะมีมุมุมแพร่กระจาายคลื่นในแนววตั้งมากกว่าสายอากาศ
แบบหหนึ่งความยาวคลื่นตามภาาพ 3.6(ข) สัังเกตได้จาก ค่าองศาของงความกว้างลํลําคลื่นครึ่งกําลั า ง (Half
Poweer Beam Width)W แต่สายอากาศแบ
ส ญาณได้ในรัศมีที่ไกลกว่า
บบหนึ่งความยาวคลื่น สามมารถส่งสัญญ
ครอบบคลุมพื้นที่ได้้มากกว่า ส่วนในกรณี
น ที่เพิ่มความยาวสสายอากาศไดโโพลขึ้นอีกเป็นนสามในสองขของความ
ยาวคลื่น รูปแบบการแพร่กระจาายคลื่นจะเปลีลี่ยนไปดังภาพพ 3.6(ค)
ส่วนผลลกระทบของรูรูปแบบสายอากาศกับรูปแบบการแพร่
แ ก
กระจายคลื ่นตัวอย่างคือสายอากาศ
ไดโพลลจะมีรูปแบบการแพร่กระจจายคลื่นออกไไปรอบ ๆ
ตัวสายออากาศ (Omnni-directionaal Pattern) แสดงเป็
แ นภาพพสามมิติได้ดงังภาพที่ 3.7
 . 2 2 16 

0 1 2 5 2
s . 2 3 7 :
e
.U r 14 :
/ K K 56 1
4 5 7 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ ภาพที่ 3.7 แสดงรู
แ ปแบบกการแพร่กระจจายคลื่นแบบรรอบตัวของสาายอากาศไดโพพลในแบบสามมมิติ

แต่ถ้ามีการปรับแต่งสายอากาศไ
ง ไดโพล โดยเพิ่มเติมตัวสะะท้อน (Refleector) และตั
แ วนํา
(Direcctor) รูปแบบบการแพร่กระะจายคลื่นที่ได้จะเปลี่ยนไปปเป็นการแพร่กระจายแบบมีทิศทาง (Dirrectional
Patteern) ซึ่งรูปแบบบการแพร่กระจายของคลืลื่นจะมีลักษณ ณะคล้ายกับลูกบอลลู
ก น ออกจากปลายสายอากาศ
ทางฝั่งที่ติดตั้งตัวนํา ดังแสดงในภภาพที่ 3.8

ภาพพที่ 3.8 แสดงการแพร่กระจจายคลื่นแบบมีทิศทาง

สายอากาศลักษณะนีนี้จะเห็นได้ตามอาคาร
า แลละที่พักอาศัยทัท่วไป โดยใช้เเป็นสายอากาาศสําหรับ
เครื่องรั
ง บโทรทัศน์ (ยากิ-อุดะ) ในการติ
ใ ดตั้งจะหั
จ นสายอากกาศด้านตัวนํา ไปยังทิศที่ตั้งของสถานีส่งสั
ง ญญาณ
โทรทััศน์ เพื่อให้รบสั
บั ญญาณได้ชัชัดเจนที่สุด
 . 2 2 17 

1
3.6 สายอากาศประเภทต่าง ๆ [18]
0 2 5 2
. 2 :
ในปัจจุบันสายอากาศที่ถูกนํามาใช้งานมีด้วยกันหลายประเภท ทั้งแบบภายใน และภายนอก

s 3 7
:
อาคาร จึงขอยกตัวอย่างคร่าว ๆ เพื่อแสดงให้เห็นถึงความแตกต่างและการนําไปใช้งานของสายอากาศ
ประเภทต่าง ๆ ดังนี้
e
.U r 14
3.6.1 สายอากาศแบบ Omni

/ K K 6 1
เป็นสายอากาศอากาศที่กระจายสัญญาณรอบทิศทาง 360 องศาโดยมากใช้ติดตั้งไว้

5
7 2
นอกอาคารตรงกลางของหน่วยงาน เพื่อให้กระจายสัญญาณได้ครอบคลุมพื้นที่หน่วยงานนั้น ๆ

4 4 5 0 6 /
0 . 1 2 9 /
1 มื่อ
เ

ภาพที่ 3.9 สายอากาศแบบ Omni [19]

3.6.2 สายอากาศแบบ Direction

- แบบ Flat เป็นสายอากาศแบบบังคับทิศทางที่กําหนดให้กระจายสัญญาณที่ 180
องศา โดยมากใช้ติดตั้งไว้ขอบรั้วของหน่วยงาน เพื่อบังคับให้กระจายสัญญาณเข้าสู่
หน่วยงานไม่ให้สัญญาณออกไปนอกบริเวณพื้นที่อื่น

ภาพที่ 3.10 สายอากาศแบบ flat Panel [20]

 . 2 218 

1 2 2
- ยากิ-อุดะ (Yaki-Uda) สร้างขึ้นเพื่อแก้ไขข้อบกพร่องของสายอากาศแบบไดโพล ซึ่ง
0 5
s . 2 3 7 :
เกิดเงาภาพซ้อนได้ง่ายเนื่องจากสัญญาณที่สะท้อนกลับมาจากด้านหลัง สามารถเข้า

:
กับไดโพลได้พอดีกับสัญญาณรับทางด้านหน้า จึงดัดแปลงเพื่อเพิ่ม Reflector ลงไป
e
.U r 14
เพื่อลดสัญญาณที่สะท้อนมาจากด้านหลังให้ต่ําลง
โดยมีส่วนประกอบหลักดังนี้

/ K K 6 1
1. Reflector อยู่ด้านหลังของโฟลเดดไดโพล ทําหน้าที่สะท้อนสัญญาณ

5
7
2. Director ทําหน้าที่เป็นตัวน าคลื่น

4 5 / 2
3. Folded Dipole ทําหน้าที่รับสัญญาณ
6
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ

ภาพที่ 3.11 สายอากาศยากิ-อุดะ [21]

- พาลาโบลิก เป็นสายอากาศแบบบังคับทิศทางที่กําหนดให้กระจายสัญญาณได้แคบ
ในช่วง 8 ถึง 15 องศา เพื่อให้ส่งสัญญาณได้ระยะทางไกลขึ้น ส่วนใหญ่ใช่เชื่อมต่อ
สัญญาณเครือข่ายระหว่างอาคาร หรือหน่วยงานเป็นสําคัญมีทั้งแบบ Rectangle
(สี่เหลี่ยมผืนผ้า) ที่มีหน้าสัมผัสสัญญาณแบบ Parabolic

ภาพที่ 3.12 สายอากาศพาราโบลิก [22]

 . 2 2
19 

1 2 2
- สายอากาศแบบ Wave Guide เป็นสายอากาศรูปทรงกระบอกกลม หรือสี่เหลี่ยม
0 5
s . 2 3 7 :
ผื้นผ้า ทําจากโลหะสะท้อนสัญญาณในพื้นที่ ปิดเพื่อให้ความยาวช่วงคลื่ นตามที่

:
กําหนด มีลักษณะการส่งสัญญาณแบบมีทิศทาง โดยมากมักจะบังคับทิศทางไว้
e
.U r 14
ประมาณ 30 องศา

/ K K 56 1
4 5 7 6 / 2
. 14 9 / 0
0
1 มื่อ 2
เ ภาพที่ 3.13 สายอากาศแบบ Wave Guide [23]