Ang Talambuhay ni Alejandro G.

Abadilla

KINILALA ng mga batikang manunulat ang kontribusyon ng Tomasinong si

Alejandro G. Abadilla bilang “Ama ng Modernistang Panulaang Filipino” sa talakayang
ginanap sa sentenaryong pagdiriwang ng kaniyang kapanganakan noong Marso 10 sa UST
Miguel de Benavides Library Conference Hall. Kinikilala si Abadilla bilang ‘’Ama ng
Makabagong Panulaang Tagalog’’ hindi lamang dahil siya ang masigasig na nagbasa at
pumili ng namumukod na mga akda, kundi dahil sa kaniyang matamang paninindigan laban
sa talamak at makipot na nakabihasnang pamantayan sa pagtula,” ani ng makata at
kuwentistang si Rebecca Añonuevo sa Alejandro G. Abadilla Centennial Forum na idinaos
sa pakikipagtulungan ng Varsitarian, Department of Languages, Literature, and Philosophy
ng Faculty of Arts and Letters, at mga mag-aaral mula sa III-Literature.

Bagaman nabuhay si Abadilla sa panahon ng tradisyonal na panulaang Balagtas, kung saan

binibigyang-diin ang balangkas at kaanyuan ng akda, ginamit niya ang malayang taludturan
at makabagong mga idyoma at salita upang ipahayag ang kaniyang mga ideya’t karanasan.

Kabilang sa mga akdang isinulat ni Abadilla ang koleksiyong Ako ang Daigdig at Iba Pang
Tula at Piniling mga Tula ni AGA, gayundin ang mga nobelang Sing-ganda ng Buhay at
Pagkamulat ni Magdalena. Ngunit higit na nakilala ang kaniyang tulang Ako ang Daigdig at
koleksiyong Erotika sapagkat higit na makikita rito ang kaniyang pagtiwalag sa tradisyonal
na uri ng panulaan.

“Sa tulong ng kaniyang kakaibang gamit ng mga kataga, napalaya ni Alejanro G. Abadilla
ang taludturang Pilipino, kung hindi man ang panulaang Filipino,” ani Victor Emmanuel
Carmelo Nadera, makata at direktor ng Likhaan UP Institute for Creative Writing.

Sa kaniyang panayam na may temang Pagtitig sa ‘Di Nakikita: Ang Babae ay Wala sa Mga
Piling Tulang Erotika ni Abadilla, binigyang-diin ni Añonuevo na bagaman hindi
pinangalanan ang mga kababaihan sa mga tulang erotika ni Abadilla, kusa naman itong
umiiral, kumikilos, at umuudyok sa kaniyang panulat.

Sa kaniyang panayam na may temang Pagtitig sa ‘Di Nakikita: Ang Babae ay Wala sa Mga
Piling Tulang Erotika ni Abadilla, binigyang-diin ni Añonuevo na bagaman hindi
pinangalanan ang mga kababaihan sa mga tulang erotika ni Abadilla, kusa naman itong
umiiral, kumikilos, at umuudyok sa kaniyang panulat.

Nagtapos ng Pilosopiya sa dating Faculty of Philosophy and Letters (Philets) noong 1931, si
Abadilla ang nagtatag ng Kapisanang Balagtas na naglalayong palaguin ang paggamit ng
wikang Tagalog. Sa tulong din niya, naitatag ang Kapisanang Panitikan noong 1935, na
kinabilangan ng iba pang mga manunulat tulad nina Teodoro Agoncillo, Brigido
Batungbakal, at Genoveva Edroza-Matute.
Ayon kay Florentino Hornedo, isang historyador at propesor ng Pilosopiya at Panitikan sa
UST Faculty of Arts and Letters at Graduate School, maaaring naging isang salik sa
paghubog ng kaisipan ni Abadilla ang pag-aaral niya sa Philets, at makikita ito sa kaniyang
tulang “Ako ang Daigdig.”

“Ang tulang ’Ako ang Daigdig’' ay isang poetic installation ng mga pangunahing ideyang
pilosopikal tungkol sa tao na maaaring natutunan ni Abadilla noong nag-aaral pa siya sa
Philets,” ani Hornedo.“Ang tulang ’Ako ang Daigdig’' ay isang poetic installation ng mga
pangunahing ideyang pilosopikal tungkol sa tao na maaaring natutunan ni Abadilla noong
nag-aaral pa siya sa Philets,” ani Hornedo.

Para naman kay Efren Abueg, isang kuwentista at propesor sa De La Salle University-
Dasmariñas, maaaring nakaapekto sa liberal na edukasyong pampanitikan ni Abadilla ang
kaniyang pamamalagi at pagtatrabaho bilang manunulat sa Estados Unidos, gayundin ang
pagbabasa niya ng mga kanluraning aklat.“Kung hindi man sa kaniyang pamamalagi sa
Estados Unidos, masasabing nagpatuloy ang edukasyon niya sa panitikan sa kaniyang
pagbabalik hatid ng mga aklat na masigasig na inaangkat para maging mabilis ang
Amerikanisasyon ng sambayanang ilang dekada pa lamang nahahango sa dilim at
kamangmangan ng eskudo ng Espanya,” ani Abueg.

“Kung hindi man sa kaniyang pamamalagi sa Estados Unidos, masasabing nagpatuloy ang
edukasyon niya sa panitikan sa kaniyang pagbabalik hatid ng mga aklat na masigasig na
inaangkat para maging mabilis ang Amerikanisasyon ng sambayanang ilang dekada pa
lamang nahahango sa dilim at kamangmangan ng eskudo ng Espanya,” ani Abueg.

Ako, daigdig at tula

Sa lahat ng mga tulang isinulat ni Abadilla, higit na binigyang-pansin ang akdang “Ako ang
Daigdig” dahil sa iba’t ibang makabagong ideyang ipinahihiwatig nito bagaman kakaunti
lamang ang mga salitang ginamit rito.Tinalakay ni Gary Devilles, propesor sa Ateneo de
Manila University at Artlets, sa kaniyang papel na Si Superman at si AGA: Pagdalungad sa
Konsepto ng Ubermensch ni Nietzsche sa Ako ang Daigdig at Iba Pang Modernong Tula ang
pagkahalintulad ni Abadilla sa konseptong Superman ng pilosopong Aleman na si Friedrich
Nietzsche sa pamamagitan ng pagsalungat sa tradisyonal na panulaan at paggawa ng mga
tulang may panibagong anyo at nilalaman.

“Sa pag-uulit ng mga salitang ako, daigdig, tula, at maliw sa kaniyang tulang ‘Ako at ang
Daigdig,’ nakalikha si Abadilla ng isang obrang hahamon sa hangganan ng poetikang
Tagalog na nakalubog pa noon sa tradisyon ng Balagtasismo,” ani Devilles.

“Maituturing na progresibo sa isang post-colonial na perspektibo ang tulang ito dahil ang
puno’t dulo ng tula ay ang ‘ako’, ang manlilikha ng tula na lumilikha sa mundo,” ani
Rolando Tolentino, kuwentista at propesor sa Unibersidad ng Pilipinas.
Ayon naman kay Michael Coroza, makata at propesor sa Ateneo at dating patnugot ng
Varsitarian, hindi lamang laban sa imperyalismo ang tulang “Ako ang Daigdig” ni Abadilla
kundi nagpapahiwatig ito ng pagbabalik sa sarili. Tinuligsa ng makata ang mekanikal na
paggamit ng tugma at sukat dahil sa tingin niya, hindi tula kundi prosang nakasilid sa
mahigpit na anyo ng tugma at sukat ang sinusulat ng mga makata,” aniya. Bilang
pagpupugay sa mga naiambag ni Abadilla sa panitikang Filipino at pagkilala na rin sa
kaniyang mga tulang makabago, inilunsad sa kumperensiya ang Kaakuhan, isang audio
album ng mga tula ni Abadilla gayundin ang mga tulang nilikha para sa kaniya.

Sino si Alejandro G. Abadilla?

Alejandro Abadilla ( AGA)-maituturing makatang manghihimagsik noong kanyang

panahon. Manghihimagsik na ang tanging sandata't kapangyarihang ginamit ay alad ng diwa,
silakbo ng damdamin at bugso ng panitik. Siya ang makatang nagwasak sa pundasyong
itinindig kahapon, nagpabago sa moog ng kasalukuyan at bumuo ng pangarap para sa
kinabukasan. Isang katiyakang malimbag sa ating kasaysayan na ang ibinunga'y pagtalikod
niya sa karangyaan , Kaginhawaan at kaunlaran. Siya ay isinilang sa Rosario , Cavite,
malaki ang naitulong ng pamantasan ng Sto. Tomas sa pagkakaroon niya ng titulong pang
akademiko.

Noong 1935
-Itinatag ang ” kapisanang Panitikan” na nilahukan ng mga kabataang makata't
manunulat na may dugong malapot at maalab, at diwang mapangarapiin sa larangan ng
panitikan .
-Sa kapisanang ito sumubo ang unang paghihimagsik ni Abadilla laban sa mga
makatang aniya'y di karapat-dapat sa mga papurit pagpaparangal.

Ibaling natin ang isang pangyayaring kinnasasangkutan ni abadilla:

Sa gitna ng mainit na talumapati nina Gregorio N. Garcia, Alejandro G. Abadilla at

Venancio R. Aznar,Ang gloryeta sa Moriones ay nakita ng bayan na umuusok at
naglalagablab.Nagkalumpunan ang mga taong nagdaraan , ngunit napagpasya nilang hindi
nasusunog ang gloryeta kundi may sinunog doong mga akdang sa palagay ng kabataan ay
hindi na dapat pang ipamana sa lahing iniluwal. Bagama't hindi aktuwal na kasangkot si
abadilla sa panununog ng mga akda, masasabi pa ring kabilang siya sa ilang mga kabataang
naghangad na masunog ang mga akda ng ilang nagmamaka-makataan na sa palagay niya'y
taliwas sa tunay na kahulugan ng tula. Si Abadilla na mismo ang nagsabing ang tula sa alin
mang wika sa katotohanan ay walang batayan maliban sa kakayahan ng makata, sa
pagpapahayag sa kaniyanag sarili, sa kanyang katauhan at ng kanyang kaisahan.

-dugtong pa niya, itoy nadarama sa pamamagitan ng na pilosopong napapaloob ,yaong

kawing-kawing na perlas ng kaisipan at karanasang makalupa at maka-Bathala.
Sa Panulaan, tilalikuran ni Abadilla ang kinamulatang sukat at tugma ng kombensyonal na
tula. Sa halip, pinalaganap niya ang malayang taludturan at mapanghimahsik na diwa ng
impresyonismo. Si Abadilla ay lumikha ng sariling daigdig sa Panulaan. Nagawa niyang
suubin ang kamanyang na ibinandila ni Jose Corazon De Jesus, Lope K. Santos,Inigo Ed.
Regalado at iba pang maituturing na haligi ng kombensyonal na uri ng tulang tagalog.
Naging tampulan siya ng panunuligsa,bagay na nagbiggay sa kanya ng lakas ng loob upang
paikutin sa mga palad niya ang kaniyang nilikhang daigdig,at bigyang puwang ang
presentismo o diwang kasalukuyan na walang pagpapahalaga sa nakaraan.

Ito ang pahayag ni Abadilla tungkol sa pagtalikod niya sa kombensyonal na uri ng tula:

Totoo man ang kapaniwalaang ang sukat at tugma ay tula ng matatawag. Kadalasan,
at siya namang totoo, ang mga ito ay berso o tugma lamang sa maseselang panlasa. Sa
panulaang tagalog, nakakahihiyang tanggapin, ang sukat at tugma ay siya nang lahat, at
tanging dahilan kundi bakit sa kapamuhayan nito hanggang ngayon ay kapaitang pa rin ang
katotohanang iyan ang siyang nanaig. Dahil sa pahayag na ito, maraming reaksiyon at
implikasyon ang nabuo sa “panghihimagsik” na itinatag ni Abadilla. Isa na rito si Arcellana
na nagpahayag ng ganito:
Ang mga tula ni AGA ay isang panghihimagsik sa panulaang Ingles ni Wiliam Carlos
Williams.Ayon kay Agoncilio, ang pagkakakilala niya kay Abadilla ay ganito:

Sa kalipunan naming mga panitikero noong bago magkadigma ay kinilalang henyo si

Andoy,. Wala pang gaanong naisusulat na mga akdang maaring makipagtagalan sa panahon,
ngunit ang kanyang mga gawi ay waring palatandaan ng pagiging henyo. Si AGA ay
maituturing ngang henyo . Henyo sa pagiging makata . Taglay niya ang mga katangiang
ayon kay Del mundo ay nararapat taglayin ng isang tunay na makata---- mabilis mag-isip,
higit na makapangyarihan sa pagpapahayag ng mga isipan, saloobin at damdamin,
mapaglikha, ang galaw ng isipan ay kasabay ng bawat tibok ng kanyan g puso, malabathala't
nag-aalab ang kanyang pusong tumitibok sa kagitingan.Ang lahat ng mga katangiang
inilahad sa itaas ay tila mga lubid na pinagdugtong-dugtong upang magamit na sandatang
liligtas sa panganib na na nalilikha ng tradisyunal na uri ng tula.

Mga katangiang tanging kay Abadilla lamang nauukol sa pagkat si Abadilla ang
“tagapaglitas” at “sugo” ng kagandahan ng katotohanan sa nakukubling muka ng buhay. Si
Abadilla'y buhay na kaluluwang lagalag at mapangmimagsik. Isang kritikong di nangiming
humagkis sa mga hindi pa ma'y naniniwala ng mga dakila ng panitikang Pilipino. Ngunit
paano nailarawan ang sarili noong sumandaling siya'y nasa daigdig ng paglikha at
panghihimagsik?

Ito ang pahayag ni Abadilla:

 May mga sandaling ang mga manlilikha maging siya'y mangangatha, makata o
mapanuring mapaglikha ay nasa antas na napakataas na maari lamang kalagyanniya sa
sumandalin siya ay inaayuhan ng kanyang kung tawagin ay inspirasyon o demonyo. Sa mga
sandaling iyon, siya na malabathala sa kaniyang kapangyarihan ay walang nagugunitang
bayan ni lahi maliban sa daigdig ng sangkatauhan at kalikasang panglahat. Siya, sa gayon ay
puso, budhi at kaluluwang bathalang nasa tao at taong nasasabing di karaniwan.

Alin kaya sa mga nalikhang daigdig ni abadilla ang itinuturing niyang puso? Ang maikling
katha sa Wikang Pilipino; Ang Panitikang tagalog sa paningin ni Abadilla; Mga Piling
Sanaysay (1950); Mga Piling katha (1948); Mga Kwentong Ginto(1936); Ang Maikling
Kathang Tagalog(1954); o Ang Maikling Katha (1960)?

Alin naman kaya rito ang itinuturing niyang budhi? Ang Parnasong Tagalog(1949);
Tanagabadilla(1964) o Ang Daigdig at iba pang tula.

Makatiyak din kaya ang sino man na ang kaluluwang tinutukoy niya ay ang Pagkamulat ni
Magdalena(1958); o ang kanyang nobelang “Ulap sa Bundok Buntis” at “ Walang Wakas” .
Alin kaya naman sa mga karangalang natamo ni Abadilla ang pinakatatangi ? Marami. Alin
sa mga iyon, Ang 1966 Republic Cultural Heritage Award na ipinagkaloob kay Abadilla ay
isang pagpapatunay na ang lagalag at mapanghimagsik na makata ay pumanday ng mga
pamantayang panlipunan at pangsiningupang ang daigdig na kanyang nilikha ay magpatuloy
sa walang lumbay na pag-iinog.Halaw sa Ang Daigdig ng Tula , Ang Daigdig ng Makata at
Daigdig ng kaakuhan ni Alejandro G. Abadilla sa “ Ako ang Daigdig at ipa pang tula” ni
Pat. Villasan Villafuerte na nagkamait ng pangalawang gantimpala sa Gawad Surian sa
Sanasay '83.

Ang sanaysay ay maari ring gamiting midyum ng pagsulat ng panunuring pampanitikan.

Basahin sanaysay ni Pat. Villasan Villafuerte na nagkamit ng gantimpala sa pagsulat ng
sanaysay.
 Sagutin....!

Panuto: Piliin ang tamang sagot at isulat sa patlang.

1. Sino ang kinilalang “Ama ng Makabagong panulaang tagalog”?

a. Jose Corazon De Jesus
b. Francisco Balagtas
c. Alejandro g. Abadilla
d. Jose Delacruz

2.Sinong kwentista ang nagsabi na hindi lamang masigasig na nagbabasa si AGA

kundi dahil sa kanyang matamang paninindigan laban sa talamak at makipot na pamantayan
sa pagtula?

a. Rebecca Anoñuevo

b. Victor Emanuel Carmelo Nadera

c. Hornedo Florentino

d. Micheal Caroza

3. Sa lahat ng tulang isinulat ni Abadilla, alin sa mga tulang iyon ang higit na
binigyang pansin?

a. Ako ang Daigdig

b. Ang panitikang Tagalog

c. Ang Parnasong tagalong

d. Tanagabadilla

4. Sino ang nagsabi na ang tulang tulang Ako ang Daigdig ni Abadilla ay isang poetic
installation ng mga pangunahing pilosopikal tujngkol sa tao?

a. Victor Emanuel Carmelo Nadera

b. Hornedo Florentino

c. Micheal Caroza

d. Rebecca Anoñuevo
 5. Ano ang tanging sandata’t kapangyarihayang ginamit sa panghihimagsik ni
Abadilla sa kanyang panahon?

a. Alab ng diwa, silakbo ng damdamin at bugso ng panitik

b. Alab ng puso, bugso ng damdamin

c. Galit at poot

d. Wala sa Nabanggit

6. Sino ang makatang nagwasak ng pundasyong itinindig kahapon, nagpabago sa

moog ng kasalukuyan at bumuo ng pangarap para sa kinabukasan?

a. Jose Corazon De Jesus

b. Alejandro G. Abadilla

c. Jose DelaCruz

d. Francisco Balagtas

7. Saang lugar isinilang si Alejandro G. Abadilla?

a. General trias, Cavite

b. Tanza, Cavite

c. Imus, Cavite

d. Rosario, Cavite

8. Sinong makata at rofesor ng Ateneo ang nagsabing hindi lamang laban sa

imperyalismo ang tulang Ako ang Daigdig ni Abadilla kundi nagpapahiwatig ito sa
pagbabalik sa sarili?

a. Efren Abueg

b. Micheal Caroza

c. Gary Devilles

d. Florentino Hornedo

9. Saan hinalaw ang Tulang Ako Ang Daigdig ni Alejandro g. Abadilla?

a. Sa daidig ng makata

b. Sa daigdig ng kaakuhan

c. Sa daigdig ng tula
 d. Lahat ng Nabanggit

10. Kailan itinatag ni Abadilla ang Kapisanang Panitikan?

a. 1935

b. 1931

c. 1936

d. 1930

11. Ano ang karangalang natamo ni Alejandro G. Abadilla ang pinakatatangi?

a. Ang 1966 Republic Cultural Heritage Award

b. Gawad Surian sa Sanaysay ’83 Award

c. Ang 1966 Republic Cultural Heritage Award

d. Lahat ng Nabanggit

12. Ano ang Naitatag ni Alejandro G. Abadilla noong 1931?

a. Kapisanang Panitikan

b. Kapisanang Balagtas

d. Kapisanang wikang tagalong

d. Kapisanang Pilipino

13. Ayon kay ay nararapat na taglayin ng isang tunay na makata ay

mabilis mag-isip , higit na makapangyarihan sa pagpapahayag ng isipan, saloobin,
damdamin at mapaglikha?

a. De lmundo

b. Hornedo

c. Devilles

d. Caroza

14. Sino ang nagsabing ang tula sa alin mang wika sa katotohanan ay walang batayan
maliban sa kakayahan ng makata, sa pagpapahayag sa kaniyanag sarili, sa kanyang katauhan
at ng kanyang kaisahan.

a.Lope K. Santos

b. jose Corazon De Jesus,

 c. Alejandro g. Abadilla

d. Inigo Ed. Regalado

15. . Anong tula ang isinulat ni Alejandro G. Abadilla noong 1949?

a. Ang Parnasong tagalong b. Ako ang daigdig

c. Pagkamulat ni Magdalena

d. Tanagabadilla

Answer Key:

1. C.
2. A
3. A
4. A
5. A
6. B
7. D
8. B
9. D
10. A
11. D
12. B
13. A
14. C
15. A
Mahigit na apat na dekada na ang lumipas pagkamatay ni Alejandro G. Abadilla (AGA ang
maikling pantukoy ko rito sa awtor) noong 26 Agosto 1969. Bukod sa pamilya, kaunti
lamang ang nakiramay, bagamat pinarangalan siya ng “Cultural Heritage Award” noong
1966. Hindi siya “National Artist.” Walang makatawag-pansing libing ang nasaksihan noon.
At bihira lamang, sa pagkaalam ko, ang nagtanghal ng pagdiriwang sa malaking
kontribusyon niya sa ating kultura liban na sa puta-putaking pulong ng mga masugid na
alagad ng makabagong panulaan sa MetroManila.

Sa katunayan, sa milenyong ito ng Internet at globalisasyong neoliberal, maliban sa ilang

akademiko, tiyak na wala pang 1% ng mahigit 99 milyong Pilipino ngayon ang may
kabatiran tungkol sa buhay at panitik ni AGA. Bakit? Ang literatura ay kahuli-hulihang
bagay na ipinapag-ukulan ng pansin ng sosyedad sibil at gobyerno sa tinaguriang
“distribution of the sensibles,” (Ranciere 2004) ang paghahati ng mga nadarama’t
nararanasan at pakikibahagi niyon sa mga mamamayan. Sino talaga sa lipunang nakapokus
sa negosyo at paghahanap-buhay ang may malasakit sa kapakanan ng mga taong dalubhasa
sa paglikha ng kagandahan? Pagkakuwaltahan ba ang produkto ng makata at pintor? Sino si
AGA na dapat pagtuunan ng pansin? Sa dahilang ito, angkop na sipiin ko sa pambungad ang
ilang datos na maaring mapulot sa cyberspace o Internet. Walang ibang pagpapatibay ng
katotohanan ang mga sumusunod na ulat na magagamit bilang panimulang antas sa
pananaliksik.

Interogasyon ng Awtor– Nasaan, Kailan?

Sumilang si AGA sa Salinas, Rosario, Cavite noong 10 Marso 1906. Kahuhuli pa lamang
noon kina Heneral Macario Sakay at Col. Lucio de Vega, na siyang nagpatuloy sa
rebolusyon laban sa hukbong Amerikano pagkaraang sumuko si Aguinaldo. Patuloy pa rin
ang gerilyang pakikidigma ng mga kawal ng Republika tulad ni Felipe Salvador (nahuli at
pinarusahan noong 1910), nina Papa Isio sa Negros, at mga pulajanes sa Cebu (Constantino
1975). Pagkatapos ng haiskul sa Cavite City, nagtrabaho si AGA sa isang imprenta sa
Seattle, Washington, USA. Pinamatnugutan niya ang seksiyong Filipino sa magasing
Philippine Digest. Naging editor din siya ng Philippine-American Review at nagtayo ng
Kapisanang Balagtas upang itaguyod ang wikang Tagalog sa mga kababayan roon. Bumalik
si AGA sa Pilipinas, natapos ang BA sa pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas, at
naging konsehal sa Salinas, Cavite, hanggang 1934, bago nabuo ang Philippine
Commonwealth. Bukod sa nagsilbing ahente ng Philippine-American Life Insurance, si
AGA ay kumita ng kabuhayan bilang katulong sa pangasiwaan sa iba’t ibang pahayagan at
magasin. Nakalikom siya ng maraming antolohiya ng tula, kuwento, sanaysay, atbp., na
siyang ipinagtawid sa buhay at kalusugan ng asawa’t walong anak.

Nabanggit din sa mga tala na naging gerilya si AGA noong panahon ng pananakop ng
Hapon, at nakaranas siya ng pagmamalupit ng Hapon, kaya siya nabingi. Di kaipala’y bayani
rin ang makata sa panahon ng karahasan, kung saan ang mamamayang tumututol sa poder ng
status quo ay kabilang sa kolektibong lakas ng bansa, bagay na dapat mapaglirip upang hindi
manatili ang maling pasiya na ang indibidwalismo ng makata ay walang kaugnayan sa
kalagayang panlipunan. Sinapantahang iyon ay pansariling udyok o hilig na hindi
maipapaliwanag sa paraan ng agham-panlipunan o agham-pampulitika. Kung hindi, paano
maiintidihan ang programang “sining-para-sa sining” nina Oscar Wilde, Walter Pater at
Theophile Gautier kung hindi ipapasok ang argumento na iyon ay reaksiyon nila sa
utilitaryanismo at moralistikong puritan na laganap sa kapaligiran? Kailangan ang konteksto,
lumulukob na balangkas, at pagkakaugnay-ugnay ng bawat sangkap at bahagi sa
totalidad/larang (“field,” ayon kay Bourdieu [1993]) ng diskursong tinatalakay upang
magkaunawaan at magkapagpalagayan.

Ang maikling karanasan ni AGA sa Amerika noong mga taong 1921-28 ang nagbigay sa
kanya ng kamalayan tungkol sa industriyalisadong lipunan at kalinangang Kanluranin.
Tandaan na ang kolonyang pag-aari ng Estados Unidos noon ay agraryo, mala-piyudal,
laganap ang sinaunang animistikong paniniwala ng mga tribu na hinaluan ng medyibal na
Katolisismong pang-madla. Ang milyung kinagisnan ng binatang AGA ay saklot ng
pananampalatayang bulag, pagsunod sa doktrina ng simbahan, bagamat may hinagap na sa
halaga ng karapatan ng bawat indibidwal salig sa katuwiran at rasyonalidad. Hindi pa
nakapaimbabaw ang mga demokratikong prinsipyong ipinaglaban nina Rizal, Del Pilar,
Bonifacio, Isabelo de los Reyes, at mga kapanalig na manunulat tulad nina Lope K. Santos,
Antonio Abad, Faustino Aguilar, Severino Reyes, atbp.

Katapat ng lumang kultura ng kolonyang Pilipinas ang makabago’t teknolohikal na kalakal

at industriya ng Amerika at Europa. Dominante ang siyensiya at pragmatikong pananaw.
Bukod sa lumulubhang krisis ng kapitalismong pinansiyal na sumukdol sa pagbagsak ng
Wall Street noong 1929, bumulas ang modernismong sining (futurism, surrealism, cubism)
sa Europa at Amerika: noong 1922, nailathala ang The Waste Land ni T. S. Eliot, Ulysses ni
James Joyce, at Jacob’s Room ni Virginia Woolf. Bukod sa abstraksiyon sa pintura at
stream-of-consciousness, at iba pang avant-garde na estilo, ang teknik ng vers libre (simula
kina Arthur Rimbaud at mga post-symbolist) ay nagkaroon ng sopistikadong kalaliman sa
panulaan nina Ezra Pound, W.B. Yeats, Wallace Stevens, e.e. cummings at William Carlos
Williams; at sa prosa nina Gertrude Stein, F. Scott Fitzgerald, William Faulkner, Ernest
Hemingway at John Dos Passos. Sa katunayan, ang kilusang cubism ang siyang bukal ng
paradigmang nagbibigay-kahulugan sa fragmentasyon, pagsasalisi ng imahen, pagbubuhol
ng tayutay at talinghaga, at sari-saring pagsasaayos ng taludtod sa tula na bunyag sa Cantos
ni Ezra Pound. Marahil, sa mga pakikihalubilo niya sa mga intelektwal at kolega sa Seattle,
nasagap at naisadibdib (kundi naisaulo) ni AGA ang mga kaunlarang ito sa larangan ng
sining at agham at manipestasyon nito sa araw-araw na gawain at kalakaran.
Danas at Dalumat

Nakatala pa rin sa mga makokonsultang Website ng Wikipedia (June 2011) at WikiPilipinas

(July 2010) ang pagdakila kay AGA bilang “father of modern Tagalog poetry,” ayon kay
Pedro Ricarte. Bakit? Dahil hindi siya sumunod sa nakaugaliang tradisyon, itinakwil niya
ang de-kahong balangkas na klasikong panulaang itinakda nina Francisco Balagtas at Jose
Corazon de Jesus, sampu ng ginagad na romanitikong pagpapahayag at melodramatikong
pamantayan na humubog sa mga awit at koridong naimpluwensiyahan ng ebanghelistang
Kastila.

Sa pagtataguyod ng “free verse,” na hindi gumagamit ng kinamihasnang pagbibilang ng

pantig at pagsusunod ng tugma, ang “Ako ang Daigdig” (1955) ni AGA ang nagpasimuno ng
unang pag-aklas o pagtakas sa tradisyonal na paglikha ng tula sa Tagalog. Kailangan ang
kalipikasyon dito. Sa Inggles, maraming halimbawa ang naisipi ni Bienvenido Lumbera sa
kanyang mahusay na pagsisiwalat na ang praktika ng malayang taludturan ay matagal nang
ginamit sa mga tula nina Rafael Zulueta da Costa, Marcelo Gracia de Conception, at iba pa,
na mga kapanahon ni AGA (1967). Litaw na alingawngaw iyon ng praktika nina Whitman,
Carl Sandburg, Amy Lowell, Ezra Pound, atbp. Tiyak na hindi taga-hawan o “pioneer” si
AGA. Matiyagang tinilakay ni Virgilio Allmario, sa kanyang pormalistang analisis sa
Taludtod at Talinghaga (1985), ang uri ng paglihis ni AGA sa namanang ideolohiyang
Balagtasista hinggil sa sukat at tugma, simula sa paggamit ng bokabularyong kolokyal o
pampalengke. Ngunit walang paliwanag kung bakit ganoon ang istratehiya at taktika ng
paglihis, kung bakit iyon ang napili sa mga alternatibong inihandog ng mga pagkakataong
naganap.

Noong 1935, itinatag ni AGA ang Kapisanang Panitikan at naglunsad ng maraming

kalipunan tulad ng Mga Kuwentong Ginto (1936; kasama si Clodualdo del Mundo); Mga
Piling Katha (1954; kasama sina F.B. Sebastian at A.D. G. Mariano), Tanagabadilla (1964,
1965), at Parnasong Tagalog (1949; 1964)—ang huli’y naging mabiling teksbuk. Ang unang
koleksiyon ng mga tula niya ay lumabas noong 1955, pinamagatang Ako ang Daigdig at Iba
Pang Tula, na sumagisag sa kanyang ikonoklastikong rebelyon laban sa makalumang
panukatan at istandard sa sining. May dalawang nobela ring natapos si AGA: Sing-Ganda ng
Buhay (1947) at Pagkamulat ni Magdalena (1958, kasama si Elpidio Kapulong), isang
utopiko’t satirikong akda na hindi pa nabibigyan ng karampatang kilates. Pinamatnugutan
niya ang magasing Panitikan na nagpatuloy hanggang huling dako ng dekada 60.

Sa huling yugto ng kanyang pakikipagsapalaran, dito ko inabutan si AGA. Noong 1964,

humiling siya ng introduksiyon para sa kanyang 1655 Piniling Mga Tula ni AGA, at iyon
nga ang maituturing na siyang unang masusi’t masinop na panunuring nakasulat sa Inggles
bago mailathala ang maikli ngunit matalas na kuro-kuro ni Bienvenido Lumbera sa Brown
Heritage (1967). Kaipala’y wala pang ganoong katalisik na pag-hihimay ng panulaan ni
AGA ang matatagpuan.

Laro ng Talambuhay

Sa okasyong ito, nais kong isingit ang ilang gunita upang mabigyan-konteksto ang sosyo-
estetikong diskriminasyong sumusunod. Sa di ko matiyak na aksidente o sugal ng
pagkakataon, nagkatagpo kami ni AGA marahil sa pamamagitan ni Roger Mangahas nang
nagtuturo pa si Roger sa University of the East. Noo’y abala si Roger sa paghahanda ng
antolohiyang Manlilikha at iba pang proyektong pampanitikan. Kababalik ko pa lamang
mula sa pagtatapos sa Harvard University noong Hunyo 1965 at nag-umpisang magturo sa
University of the Philippines, at minsan isang linggo sa Centro Escolar University.
Kontribyutor din ako sa Free Press sa Filipino ni Ben Medina Jr at Graphic Weekly.

Kaya ang mga pook ng aming mga huntahan ay sa Mendiola, Legarda (kasama na sina
Florentino Dauz, Teodosio Lansang, at iba pang kabalikat sa dating Philippine College of
Commerce ni Dr. Nemesio Prudente); sa Espanya, Morayta, Quiapo, Sta Cruz, at mga
restoran sa Soler at Florentino Torres sa Avenida Rizal. Sa puso’t budhi ng mga binatang
alagad ng sining nakakintal ang masalimuot na pakikibakang sosyo-pulitikal ng bansa at
matalas na paghihimay ng mga paraang magagamit upang malutas ang bawat suliranin sa
gitna ng magusot at nag-aapoy na lansangan ng MetroManila.

Nasa sukdulang yugto na ng “Cold War” ang kasaysayang pandaigdig na ginagalawan namin
noon, matapos magtagumpay ang Pulang Hukbo ni Mao Tsetung sa Tsina at ang gerilyang
pangkat nina Fidel Castro at Che Guevara sa Cuba noong 1960. Limang taong pagkatapos
nangyari ang nakaririmarim na masaker ng isang milyong “komunista” sa Indonesia sa
kamay ng diktadurang Suharto at US-CIA. Noong 1966-67 ang pagpupulong ng mga
kaibigang “panitikero” sa Soler, Sta. Cruz, at Quiapo. Matagal na ring nasugpo ang
rebelyong Huk ng rehimeng Magsaysay kakutsaba ang CIA ni Edward Lansdale. At sa dilig
ng alimbukay ng Rebolusyong Pangkultura sa Tsina sumibol at lumago ang nasyonalismong
ipinunla nina Claro Recto at Lorenzo Tanada, na kalauna’y namulaklak sa “First Quarter
Storm” ng 1969-70. Pumapasok na ang napipintong pagbulusok ng imperyalismong U.S. na
sinikap igupo ang masang Biyetnam, na walang humpay namang nagtanggol sa kanilang
soberanya hanggang matamo ang tagumpay noong 1973. Ang modernismong kanluranin ay
naigpawan at nailakip sa bagong bugso ng postmodernismong nagpalabo na sa isyu ng
identidad: kung ano ang pagkukunwari o pagpapanggap sa katunayan at realidad. Sa patlang
ng mga pangyayaring nabanggit sumulpot ang postmodernong salinlahing kinabibilangan ko
at mga kasama.

Muling Pagdalaw sa Nakaraan

Malaki ang agwat sa edad namin ni AGA, ngunit ang pook at lugar ng paghinog ng
kamalayan ay iisa. Isinilang ako sa isang ospital sa Oroquieta, Santa Cruz, malapit sa
Karerang San Lazaro (binuwag na’t pinatayuan ng SM at Ayala Condominium) at
Simbahang Espiritu Santo, bago sumiklab ang WW2 nang si AGA ay naglalako ng
insurance. Taga-Montalban Rizal, ang ama ko na naging kalihim ni Senador Eulogio
Rodriguez; at ang ina ko’y may ninuno sa Cavite at Pampanga. Kapwa sila kasama nina
Loreto Paras at iba pang manunulat sa Inggles sa U.P. sa Padre Faura noong mga dekadang
1930-1935. Dahil tubo sa Blumentritt at nag-haiskul sa Jose Abad Santos High School sa
Reina Regente, malapit sa Binondo at San Nicolas, noong 1950-1954, kabisado ko ang
entablado ng dulaang tanghalan ng mga diskusyon at pagpapalitang-kuro ng mga kaibigan at
kakilala ni AGA. Aksidenteng gulong ng kapalaran at naging kaklase ko sa Andres
Bonifacio Elementary School si Cesar Abadilla, anak ni AGA, kaya ng basahin ko ang
Diwang Ginto at Diwang Kayumanggi, hindi na banyaga si AGA sa aking musmos na isip.
Tulad ng “Ang Panday” ni Amado Hernandez, ang “Ako ang Daigdig” ay palaging paksa ng
talakayan ng mga kamag-aral ko’t guro sa haiskul at unibersidad (tulad ni Franz Arcellana,
propesor sa Inggles na unang pumuri kay AGA). Mahiwagang inog o sayaw ng kapalaran!
Sa makipot na sosyedad ng Maynila noon, maaaring kakilala ng mga magulang at kamag-
anak ko si AGA. Kaibigan ng magulang ko si Ignacio Manlapaz, may-ari ng Manlapaz
Publishing Company, na siyang taga-limbag ng mga klasikong akda nina Lope K. Santos,
Julian Cruz Balmaceda, at iba pang awtor. Naging kasama ko noong dekada 50 sina Roger
Mangahas, Mauro Avena at iba pang kontemporaryong manunulat mula sa Arellano, Torres
at Mapa High School. Nakilala ko rin sina Anacleto Dizon, Pedro Ricarte, Mar Tiburcio,
Bienvenido Ramos, at iba pang kasangkot sa Liwayway at mga publikasyong nakasentro sa
downtown ng Sta. Cruz. Sa pakikisalamuha ko sa mga manunulat sa Pilipino sa buong taon
ng 1966-67, bukod kay Ka Amado V. Hernandez at mga kasapi sa KADIPAN (tulad ni
Ponciano Pineda), ang pinakamatinding pakikisangkot ko sa nalalabing henerasyon ng mga
“panitikero”—kabilang na sina Lamberto Antonio, Federico Licsi Espino, Pablo Glorioso,
Teo Baylen at mga kasapi sa iba’t ibang pahayagan at imprenta—ay dumaan sa mga pahina
ng magasin ni AGA, ang Panitikan.

Ang mga akdang natipon ko sa librong Ang Sining ng Tula (Phoenix Press, 1975) ay unang
nailathala sa rebyu ni Abadilla, na mahalagang synergesis noon ng mga luma’t makabagong
pananaw at mapangahas na saloobin sa sining at kalinangang Pilipino. Mabusisi, mapaglaro,
ngunit malikhaing kolaborasyon ang nangyari. Katuwang ako ni AGA sa paglalathala ng
ilang bilang ng rebyu at paglalako ng ilang aklat niya upang maipanustos sa mga
pangangailangang pang-araw-araw.

Ang bunga ng pakikipagtulungan namin ni AGA sa isang taong iyon ay masisinag sa

iskolastiko’t pedagohikal na komentaryo ko sa kanyang mga tulang nalikom sa Piniling Mga
Tula ni AGA (Limbagang Pilipino, 1965). Ilan lamang tula ang hango sa naunang kalipunan,
ang Ako ang Daigdig (Silangan Publishing House, 1955); ang bahaging “Trilohiya” ay
nakaungos na’t nakasampa sa baytang ng postmodernismo. Bukod sa unang pagtambad ng
kanyang radikal na pagbalikwas sa pahina ng Liwayway bago sumiklab ang Ikalawang
Digmaang Pandaigdig, ayon kay Pablo Glorioso, ang panghihimasok ni AGA (dalawang
taong matanda kaysa kay Jose Garcia Villa, kilalang ama ng modernismong literatura sa
Inggles sa Pilipinas) ay nagsimula na sa paglalagalag niya sa Estados Unidos noong dekada
1920-28, at sumupling sa pamamahala ng “Talaang Bughaw’ noong dekada 30 nang siya’y
bumalik sa Pilipinas—naitatag ang organisasyong Panitikan noong 1935. Nalinang, lumaki
at umunlad ito sa kolaborasyon niya kay Clodualdo del Mundo sa unang antolohiya ng mga
maikling kuwentong Tagalog noong 1936.

Paglalakbay ng Kaluluwa

Nagsimula ang “Talaang Bughaw” ni AGA noong 1932, ayon sa ilang tala, panahon ng
mapusok ang debate tungkol sa independensiya nina Quezon, Osmena, Roxas, Sumulong—
kabilang na ang oposisyon nina Benigno Ramos, Crisanto Evangelista, atbp. Noong 1931
pumutok sa Pangasinan ang insureksiyon ni Pedro Calosa at mga kolorum, na susundan ng
rebelyon ng Sakdalista sa Mayo 1935 ng mga pesanteng inaapi sa timog Luzon. Nabuksan
ang utak at damdamin ng mamamayan sa tagisan ng mga ideolohiya at prinsipyong
pampulitika.

Nakakawing ang kamalayan ni AGA sa mga aktibistang intelektwal ng 1896 himagsikang

nagpunla ng mga ideyang hustisya sosyal at demokratikong pagkakapantay-pantay na siyang
klima ng kaisipan noong dekada 1930. Hindi maibubukod ang pananaw ni AGA sa
henerasyong nakalipas. Ang aktibismong pansining ni AGA ay nagbubuhat pa noong
panahon ng Ilaw at Panitik (1916-1935) nina Jose Corazon de Jesus at Florentino
Collantes—ayon sa tala ni Teodoro Agoncillo—na tumalikod sa praktika ng naunang
henerasyon nina Pedro Gatmaitan, Inigo Ed. Regalado at iba pa. Tulay si AGA mula sa mga
beterano ng 1896 rebolusyon at sosyalistang intelektwal ng Komonwelt kasangkot sa
Philippine Writers League (Salvador Lopez, Arturo Rotor, Manuel Arguilla). Samakatwid,
ang pormalistikong pagbalikwas ni AGA ay may talaangkanang tiyak: iyon ay nagbubuhat
sa katutubo’t haluang daloy ng ating anti-kolonyalistang tradisyon mula sa mga
propagandista ng La Solidaridad hanggang sa kilusang makabaya’t demokratiko nina Angel
Baking, Renato Constantino, Amado V. Hernandez, Monico Atienza, Jose Maria Sison, at
mga pangkating tumatangkilik sa pagtatamo ng awtentikong kasarinlan, hustisyang popular,
at pambansang demokrasya sa kasalukuyan.

Sa gayon, lumalabas na hindi idiosynkratiko’t namumukod ang tendensiyang pasalungat ni

AGA. Bukod sa ilang negatibong katangiang nilagom ni Agoncillo tulad ng sentimentalismo,
tuwirang pangangaral, at de-kahong pangungusap, makikita rin sa praktika ng kapanahon ni
AGA ang malawak na guniguni at, kaugnay nito, “ang paggamit ng iba’t ibang sukat sa mga
taludtod ng isang tula.” Sa masaklaw na pag-aaral, may masisinag na mapanlikhai’t
eksperimental na simbuyong tumitibok sa mga tula nina Jose Corazon de Jesus at Cirio
Panganiban, bago pa naging iskandalo ang malayang taludturan ni AGA. Ngunit kung hindi
sa anyo, himig o istruktura, sadyang makabago ba ang tema ni AGA?

Kamakailan, naisusog na ang ideolohiya ng panitik ni AGA ay simple lamang. Ito ang
layunin ng pagbuo sa sarili na siyang pinakamahalaga sa makata. Sa isang panayam noong
Marso 2002, naimungkahi ni Virgilio Almario: “Katumbas ba ng kanyang sarili at
pagsasarili ang damdamin na masugid ibantayog ang sarili laban sa lipunan?” Hindi anti-
sosyal si AGA, lamang ay “naniwala siya sa pagiging payak na walang bahid na
pagkukunwari at pagpapanggap” {Lazaro 2002). Hindi ang tema ng “pagsasarili” o
autonomiya ang dapat pagtuunan ng pansin, kundi bakit namamayani ang pagkukunwari at
pagpapanggap? Tutol si AGA sa ipokrisyang gawi at mapangmatang ugali na namasid niya
sa paglunsad ng Komonwelt ni Quezon at sa lipunan ng Republika noong dekada 50 at 60.
Ngunit saan nagmula ang pagkukunwari? Bakit naging batas ng buhay panlipunan ang
pagpapanggap? Ito ang hindi masagot ng akademikong kritisismong pinatnubayan ng
diktadurang Marcos-E.U at kasalukyang status quo.

Ang proyekto ng pagsasarili ay hindi abstraktong pagsisikap na walang aspektong pulitikal

sapagkat ang “sarili” o kaakuhan ay konseptong diyakritikal o diperensiyal. Ibig sabihin,
nakalubog ang kahulugan noon sa multidimensiyonal na relasyong panlipunan o
pakikipagkapwa, tulad ng salita o elementong kangkap ng sistema ng wika. Nakalubog din
iyon sa tradisyong mapanuri at mapang-uyam ng kalinangang pandaigdigan. Mula pa nang
batikusin nina Cervantes, Moliere, Voltaire, Anatole France, Rizal, Mark Twain at iba pang
satirikong pantas, ang pagkukunwari ay bunga ng reipikasyon sa ekonomyang pampulitika
ng burgesyang lipunan. Ito ay nagbubuhat sa labis na pagpapahalaga sa hitsura ng balat at
paimbabaw na anyo, at pagtrato sa tao bilang isang nabibiling bagay. Ang pagsamba sa
salapi at produktong itinitinda ay isang ugat, kaipala’y pinakamatibay na ugat, ng
pagkukunwari at pagpapanggap, sampu ng kolonyalismong isip at ugali (kulturang
kolonisado) ng mga kababayang naligaw ng mistipikasyon ng imperyalistang ipokritikal:
demokrasyang pambalat-kayo, kalayaang huwad. Naisaad ko nga sa aking obserbasyon
tungkol sa “kaletsihan” ni AGA sa aking 1964 introduksiyon: Ang mga “kaletsihan [ni
AGA] epitomize the poet’s idiosyncracies in the blend of sympathy, sardonic burlesque, and
sublime apostrophes that shade into the mock-heroic, or into saeva indignatio” ni Jonathan
Swift (San Juan 1965). Hindi kaya ito ang kaibuturang ideya o paninindigang
kinahumalingan ng mapanudyong sensibilidad ni AGA?

Oryentasyong Mapagbago

Ilagay natin ang tema ng pagsasarili at kaagapay na penomenong pangkultura sa konteksto

ng kasaysayang sosyo-ekonomikal na siyang nagbibigay-katuturan dito. Sa gayon
makabubuo tayo ng paghuhukom mula sa paglakip ng partikular na dalumat sa loob ng
konseptong mapag-ugnay. Dapat pansinin na noong dekada 30 sumabog ang rebelyong
Sakdalista laban sa sistemang kolonyal at naghaharing uri ng mga may-lupa’t burokratang
kakutsaba ng imperyalistang dayuhan. Bagamat limot na ang subersibong nagawa ng mga
mandudulang “seditious” (Antonio Abad, Aurelio Tolentino at Severino Reyes), pati na ang
mga diskurso nina Isabelo de Los Reyes at Epifanio de los Santos, buhay pa rin ang diwa ng
protesta’t paghihimagsik sa poetika ni Jose Corazon de Jesus, patibay nga ni Monico Atienza
(1995) kamakailan. Binuhay ng Philippine Writers League nina Salvador Lopez, Teodoro
Agoncillo, Jose Lansang at Amado Hernandez ang rebolusyonaryong tradisyon nina Rizal at
Bonifacio, hanggang sa sakrispisyo nina Manuel Arguilla at iba pa sa kilusang gerilya laban
sa Hapong sumakop sa bayan. Si AGA ay naging tenyente koronel ng isang pangkat ng mga
gerilya sa Cavite at tiyak na naimpluwensiyahan ng mga makakaliwang partisanong nagtatag
ng Hukbong Bayan Laban sa Hapon. Alangang sabihin na tiwalag si AGA sa mga
pangyayari’t pagtatalong ideolohikal ng panahong dinukal niya ang hiwaga ng identidad at
integridad ng pagkatao.

Sa istorikal na pagtimbang, ang pagtutol ni AGA sa labis na pagka-alipin sa praktikang

kumbensiyonal ng sining ay sintomas lamang ng tradisyong mapanghimagsik sa kasaysayan
ng lahi. Hindi ito lihis, kakatwa, o natatangi. Nakaugat ito sa mobilisasyon ng masang
proletaryo’t pesanteng bumalikwas sa kolonyalismong Kastila at sumunod na pagsupil ng
unang Rebolusyonaryong Republikang lumaban sa humaliling karahasan ng imperyalismong
U.S. Ang krisis ng bansa ay nakakintal sa krisis ng kalooban ng makata, sa hidwaan at alitan
ng panloob at panlabas na dalumat ng artistang nakalukob sa lipunang kanyang ginagalawan.
Kung hindi, mahirap maisakatuparan ang mithi ng makatang mabatid kung ano ang kunwari
at ano ang wagas, kung sino ang nagpapanggap at sino ang talagang matapat, wagas at
dalisay. Ayon kay Hegel, upang maging isang tao, dapat lagumin sa sarili ang kasaysayan ng
lahi upang sa gayon, sinuman ay magiging “Tayo” bago makaabot sa antas ng “Ako” o
kaakuhan (Zimmerman 1970). “Ako” at “ikaw,” tayo at sila, ay puno’t dulo ng isang
sistemang diyalektikal ng anumang lipunan. Sa ganitong diyalektikong paraan lamang, sa
turing ko, mabisang mailalarawan ang daigdig ng kaakuhan at kasiyaan sa sining ni AGA.

Kumplikado ang takbo ng kasaysayang pampulitika ng bansa. Bagamat napailalim ng

oligarkong liderato nina Quezon at Osmena, ang rebolusyonaryong tendensiya ay lumitaw
muli at nag-ibayo sa mga akda nina Benigno Ramos, Lazaro Francisco, Macario Pineda,
Teodoro Agoncillo, Arturo Rotor at Salvador Lopez. Namulaklak ito sa mga nobela ni
Amado Hernandez, at sa mga akda nina Efren Abueg, Ave Perez Jacob, Lualhati Bautista ng
panahong bago ipataw ang diktaturyang Marcos-USA. Ang damdaming mapanuri sa status
quo na kaipala’y nahihimbing pansamantala ay masiglang nagising at nagsumigasig sa
pagbabanyuhay ng sining. Ang tulang “Ako ang Daigdig” ni AGA ay isang manipestasyon
lamang ng pagsalungat sa namamayaning orden sa panig ng peti-burgesyang intelektwal na
ginigipit din ng mga makapangyarihang negosyante, propriyetor ng mga asyenda, at
burokrata-kapitalista. Hindi ito maiaalis sa walang humpay na tunggalian ng mga uri sa
lipunang kolonyal at neokolonyal sa siglo ng matinding krisis ng monopolyo kapitalismo.

Palatandaan ng Sintomas

Sa unang paglilitis, ang panitik ni AGA ay singaw ng krisis ng buong lipunan, laluna ng mga
naiipit na gitnang uri. Nakaukit doon ang krisis ng buong bansa. Sa tugon ni AGA kay
Regalado noong Hulyo 8, 1944, sa sanaysay na pinamagatang “Tula: Kaisahan ng Kalamnan
at Kaanyuan,” ang tema ni AGA ay hindi nihilistiko o tahasang pansarili. Wika niya na
tumutugon lamang siya sa “di-pangkaraniwang kalagayan ng panahon,” at ang pagwawasak
niya ng mga lumang kinagawian upang magbuo ng bagong balangkas at sa gayon “makilala
natin ang sarili at mga katangiang katutubo nating mga Pilipino.” Lumalabas na ang “Ako”
ay sumasagisag sa isang kolektibong konsiyensiya at paniniwala, hindi ng isang pribadong
budhing nakabilanggo sa metapisika ng imahinasyon.

Mapinong naidaliri ito ni Nonilon Queano sa kanyang “Alyinasyon: Buod ng Panitikang

Pilipino” (1972). Mabuting sipiin ang pagmumuni ni Queano:

Waring ang ako sa tula [‘Awit ng Sarili” ni AGA] ay ang makata mismo na naging kaisa ng
daigdig ng sining at ng tula at maaring kaisa pa rin ng damdaming Pilipino: ang ako na
pinaksa rin sa “Ako ang daigdig”….Sa ibang salita, kung ang damdamin ng makata ay
mahagip ng damdaming Panlipunan—at mangyayari lamang ito kung ang lipunan ay
magkaroon ng isang tunay na damdaming Pilipino—mawawala ang ikaw (the other) at
mananatili na lamang ang ako (self) sa konteksto ng pagsusuring ito. (Sa pilosopiya ni
Sartre, sadyang hindi nawawala ang “the other,” sapagkat ito ang nagbibigay-kahulugan sa
“self” at vice-versa)….Ang predikamentong ito ng Lipunang Pilipino na inilarawan ni
Abadilla ang siyang una-unang dahilan ng pagkakaroon ng mga akdang nagpoprotesta o
rebolusyonaryo at ang alyinasyon ng isang tauhan sa isang katha ay mauunawaan sa
kontekstong ito (1972, 118-119).

Nararapat bigyan ng angkla at konkretong saligan sa kasaysayan ang palaaral na lapit ni

Queano. Ang kasarinlang inaadhika ng makata ay hindi pangungulila o katapatang pansarili
lamang kundi pagkilala ng madla sa makatotohanang pakikitungo ng makata, dalisay na
pakikipagkapwa-tao niya. Ang diwang iyon ay hindi maikukulong sa paglalaro ng mga
salita, taludtod, talinghaga. Bagamat nagmumula sa guniguni, ang tinig at damdamin ng
makata’y nakaugat pa rin sa mundong namamasid, nasasalat, naaamoy—sa mundong lahat
ay kabahagi. Wika ang paraan tungo sa kasarinlan, komunikasyon ang sandata sa pagwasak
sa pagkukunwari’t pagpapanggap, pagsasamantala’t lamangan (sa paksang ito, sangguniin si
Berger 2001).

Walang sala, matutuklasang madali na nag-aangkin ng kolektibong pintig at hibo ang

personal na pagsisikap ng makatang sumasalungat sa umiiral na orden. Walang ligtas sa
ganitong pagtarok sa bawat penomenang sinusuri’t tinatarok ang halaga sanhi sa unibersal na
saligan nito. Kung isusog na wala talagang saligang realidad o katotohanan, at lahat ay
kumbensyonal na senyas o suhetibong interpretasyon lamang ng bawat indibidwal, ito ay
nominalismo o relatibismo. Sakit ito ng lipunang sakim at materyalistiko, kanya-kanya ang
banat at kahig; bawat tao ay lobo o mabangis na kaaway sa isa’t isa, ayon kina Hobbes at
Nietzsche. Ito ang namamaraling ideolohiya ng postmodernismo. Ang kaakibat na
nominalismo nina Derrida, Rorty, Deleuze at iba pa ay kamaliang alibugha’t taksil, sagabal
sa kilusang mapagpalaya. Sa paglilimi sa mga naisakatuparan ni AGA, kailangang iwasan
ang nominalismo’t positibismong pagkiling. Kung hindi, walang salang mananatili ang
status quo at ang kasawiang itinataghoy ni AGA at binabatikos ng mga modernista.

Pagninilay sa Kariktang Sawi

Bumalik tayo muli sa paksa ng sining ng panulaan. Sang-ayon ang lahat na ang tugma at
sukat, ang retorika ng mga Balagtasista, ay hindi permanenteng katangian ng tula. Singaw at
bunga iyon ng kondisyong umiiral sa bawat yugto ng kasaysayan. Ang mga iyo’y istorikal at
kontingent na bagay. Sa katunayan, pakli ni AGA, “ang mahalaga ay ang kalamnan,…ang
damdaming matulain—yaong damdaming may hubog, may kulay at may tinig.” Dagdag pa,
ang talagang mahalaga ay ang “daloy na panloob,” ang intwisyon at dalumat ng pagkatao.
Ano iyon? Tila mistipikasyon at kababalaghan ang paliwanag. Iyon ay “ang pagkakaisa at
natural na pagkakasundo ng kulay, tinig at hubog ng damdamin ng makata, sa isang dako, at
ng mga salita bilang sangkap o mabisang sangkap sa pagpapahayag ng kagandahan sa kabila
tungo sa ipapagkakahulugan nito sa damdamin ng mambabasa” (1992, 229). Ibig sabihin:
dapat magkaroon ng kaisahan ang anyo at kalamnan ng tula, isang organikong banghay o
tinaguriang “kongkretong unibersal,” sa terminolohiya nina Coleridge, Hegel at Benedetto
Croce—mga pantas na tumatangkilik sa Platonikong doktrina ng mga Ideya/pormang
transendental. Subalit bakit nagkaroon ng pagkakahiwalay ang wika at ang paksaing
isinasakay sa wika? Bakit naging sagabal o sagwil ang paraan ng pagpapahayag?

Lumalabas na ang teorya ng panulaan ni AGA ay kumbensiyonal, hindi malayo sa

didaktikong plataporma ng mga tradisyonal na makata na nakatutok din sa reaksiyon ng
mambabasa. Sa kontra-intwisyong palagay, Iyon nga ang lohika ng tulang pambigkas, ng
balagtasan, kaiba sa tulang limbag o binabasa. May problema sa wika, sa isang panig, na
pwedeng lunasan sa paraang ginawa nina Mallarme at Valery: “purify the language of the
tribe,” o padalisayin ang lengguwahe ng komunidad. Sa kabilang panig, walang maasahan sa
mangmang na awdiyens o walang-pinag-aralang mambabasa. Palasak na ngayon ito sa
“reception” at “reader-response theory” na nagmula pa kina Longinus at Edgar Allan Poe sa
Kanluran. Ang pagkakaisa ng laman at anyo, damdamin/ideya at salita/pamamaraan o estilo,
ay pangkaraniwang doktrina rin sa romantikong pilosopiyang inilunsad ng mga Alemang
sina Kant (di-kinukusang tangka, “purposiveness without purpose”) at Goethe –hindi si
Rousseau, sa maling palagay ni Ricarte (1970).

Sa huling taya, ang saligan ng estetika ni AGA ay metapisikal o abstraktong haka-haka

tungkol sa katauhan ng makata na naitapon mula sa kabihasnan, buhat pa nang maglaho ang
mahiya at engkanto. Sapagkat hindi na sinasangguning “shaman” o propeta ng barangay ang
manunulat ng makabagong panahon, ipinangalandakan niyang siya ay pambihira, natatangi,
may walang kaparis na kakayahan. Narito ang namamayaning gabay ni AGA: “Kailangan sa
tula upang maging Tula ay ang kakanyahang sarili (personal identity) ng makata. Ang
kakanyahan o kakanyahang sarili, ay madadama sa tula sa pamamagitan ng palapahamang
nakapaloob, yaong kawing-kawing na perlas ng kaisipan at karanasan, yaong buong larawan
ng isang pagkatao na iba kaysa isang laksa mang kapangalan niya” (1964, xii).
Samakatwid, susi sa kabatiran ng halaga ng sining ang sikolohiya ng awtor, hindi akda o
nalikhang bagay. Biglang pumalit ang sikolohiya sa estetikang sukatan. Ngunit ang
sikolohiya ay agham na pangkalahatan, sumasaklaw sa lahat ng tao, humahanap ng mga
unibersal na prinsipyong mailalapat sa maraming halimbawa. Kaya ang sikolohiyang
panukat ay hindi maaaring magdulot ng pangangatwirang limitado sa isang personal na
karanasan lamang tulad ng inaangkin ni AGA. Palpak ang sikolohiyang idealistiko sa
tungkulin ng pagpapaliwanag. Lumalabo ang paglilirip ng kritiko. Iyon ang problema sa
dualistiko’t ideyalistikong pagtingin ni AGA: hindi maisudlong ang loob at labas, ang ako at
ikaw, ang kamalayan at kapaligiran. Tugon dito ay walang iba kundi ang dialektikang
pagkabit at pagtuhog ng teorya at praktika sa kilusang mapanghimagsik ng buong bansa,
isang kolektibong palatuntunan.

Ang Pananagutan ng Artista

Mahihinuha na nakasentro na tayo sa personalidad o karakter ng manunulat. Naimungkahi

ng maraming pantas na ang birtud ni AGA ay nakasalalay sa “payak at hubad” na pagkatao
niya—kung ikokompara sa mga kapwang nakakubli’t nakalilinlang. Ito ang malikmatang
“Beautiful Soul” ni Hegel, kawangki ng nakalalasong gayuma ng relihiyon. Ang
estetisismong ito ang siyang kinatakutan at kinamuhian ni Soren Kierkegaard bilang
malubhang salot, at sa ibang dahilan, kinondena rin nina Nietzsche at iba pang idolo ngayon
ng postmodernistang akademya. Himatong na ang “payak at hubad” na pagpapalabas sa
sarili ay isang dulang ginaganap, halatang isang drama o artipisyal na pagtatanghal, hindi
talagang bukal at walang muwang. Hindi maisasaisantabi ang puna na batbat ng paradoha at
kabalintunaan ang teorya at praktika ni AGA.

Ang pagbubunyag ng katotohanan ay mahuhugot sa perspektiba ng materyalismong istorikal.

Matagal nang naipaliwanag ni Marx na ang pagkatao ay nakasudlong at nakabuklod sa
totalidad ng relasyong panlipunan. At kung ang lipunan ay nahahati sa magkakatunggaling
uri at dominante ng komoditi-petisismo sa siglo 20, basag at watak-watak ang indibidwal na
pagkatao. Walang hugis o kasiyaan ang karakter ng tao. Alyenasyon, pagbabalatkayo,
pagkukunwari, at hidwaan ang namamayani. Sa gitna ng ganitong krisis, lumalaban ang
makataong artista sa ganitong bulok na sistema ng lipunang inuugitan ng paghahabol sa tubo
at yaman bunga ng pagsamantala at pagwaldas sa buhay ng libu-libong mamamayan. Giyera
ng mga bansa’t estado ang resulta nito. Sa masahol na situwasyong ito, nagpupumiglas ang
makatang makatao, makatarungan, at may pag-ibig sa kalayaan at karapatang panlipunan.

Tulad ng mga kaisipan nina Balagtas hanggang kina Regalado, Del Mundo at Almario,
hango ang humanistikong simulating ito sa Kanluran. Sa hiwatig ko, may etika ng
pakikiramay ang ating mga ninuno—sining at gawain ay magkaisa sa komunidad bago
sumipot ang paghahati ng lipunan sa nagsasalungatang uri (Thomson 1947). Ngunit, sa
malas, wala pang nakalagom ng ganitong ethos sa katutubong estetika sa mga epiko ng
Igorot o ibang grupo ng mga Lumad. Kung mayroon man, gagamit iyon ng mga teorya nina
Claude Levi-Strauss at mga dayuhang narratologist at lingguwist. Ang siyentipikong metodo
ng materyalismong istorikal ay magagamit sa ermenyutikong pagpapaliwanag sa galing ng
katutubong sining at kultura.

Tungo Sa Tambalang Kaganapan

Kung ilalagay sa perspektiba ng pilosopiya ng Kaliwanagan sa Europa, tulad ng mga ideya
ni Friedrich Schiller, ang panulaan ni AGA ay kasanib sa sentimentalistiko o modernistang
kategorya ng sining, hindi sa “naïve” o realistikong kuwadro (1973). Kakaiba sa realistikong
pananaw ng artistang nakaluklok sa pusod ng kalikasan at katugma ng kaisahan roon, ang
modernistang artista ay nakagumon sa kamalayan-sa-sarili, tiwalag sa inspirasyong natural,
hiwalay sa kalikasan, laging nag-aalinlangan, balisa, laging nagtatanong. Ito ang sitwasyon
ng alyenadong makata sa lipunang biniyak ng alitan ng mga uri, mula pa noong siglo ng mga
pang-aalipin ng Romano at Griyego hanggang sa piyudal at kapitalistang yugto ng
kasaysayan. Habang ang tradisyonal na sining ay gumagagad sa realidad sa estilong
obhetibo, ang modernistang sining ay nagnanais na makamit ang malahimalang ideyal.

Walang pasubali na ang sining ni AGA ay modernista sa pagkabuklod sa suhetibong

kamalayan. Nakasingkaw iyon sa ideyalistikong hangarin na mararanasan ang pagbubuo ng
katauhang nadurog ng magulong lipunan. Layunin ni AGA, tulad ni Schiller, na mapag-isa
ang realistiko at modernistang bahagi. Hayag na ito ang marangal na adhikain ng
indibidwalismong simulain ni AGA—ngunit iyon ay balak o tangka lamang. Nagtagumpay
ba siya?

Subaybayan natin ang kapalaran ng mithiing ito sa hinaharap na mga pag-aaral. Samantala,
imumungkahi ko na hindi maisasakatuparan ito hanggang hindi napapalitan o nababago ang
umiiral na kapaligiran sanhi sa alyinasyon at dehumanisasyon. Walang maaaring magkamit
ng personal na katubusan ang sinuman kung walang kalayaan at demokratikong
pagkakapantay-pantay sa buong lipunang kinabibilangan niya. Ito ay mahigpit na batas ng
pangangailangan na siya ring landas tungo sa ganap na kalayaan at paglinang sa nasugpong
potensiyal na humanidad ng bawat nilalang.

Pumagitna tayo sa maselang problema ng makabagong artista sa neokolonyang bansa. Iakma

natin muli ang paradigmatikong suliranin sa tanong na ito: Makakamit ba ang tunay na
integridad ng kaakuhan ng makata sa proklamasyon lamang at pribadong paghihimutok o
pang-uuyam? Sa paraan ng paulit-ulit na hamon sa sugapang lipunan at pagtakwil sa
anumang ugali o nakabihasnang praktika? Naligaw na ambisyon ito. Maski sa nobela ni
AGA at E.P. Kapuong, Pagkamulat ni Magdalena (1958), utopikong pagbubulay-bulay
lamang ang bunga ng walang pagsusuri sa pinagmulan ng antagonismo ng indibidwal at
lipunan sa kasalukuyang panahon. Lubhang malaki ang agwat ng kamalayang rebelde at
kalagayang bumabagabag dito sanhi sa walang diyalektikang ugnayan ng magkalabang
puwersa. Hindi makaalpas sa guwang o banging kinabuliran.

Ang sining o kagandahan ay mahigpit na kasangkot sa kalayaan. Sa akdang “Letters on the

Aesthetic Education of Man” (“Tungkol sa Edukasyong Pang-estetika ng Tao”), susog ni
Schiller (1962) na kung walang turo o araling nakasalig sa sining na hulmahan ng
kagandahan, hindi makakamit ang kalayaan at, kaakibat nito, ang minimithing
pagpapahalaga sa integridad ng bawat nilikha. Sining ang mediyasyon, ang pangatlong
elementong uugit ng pagbabagong katugma ng proseso ng buhay. Ngunit kay AGA, ang
kontra-matulaing insurekto, kalayaang personal muna bago kagandahan para sa lahat. Ngunit
ang kagandahan ay bunga ng rebolusyonaryong transpormasyon ng buhay. Hindi ito
katumbas ng ginhawa o pangmadaliang aliw ng katawan. Paano nga maiuugnay ang mga
magkatunggaling kategorya ng isip at kalikasan, ng katwiran at damdamin, kung mananatili
sa isang dogmatikong posisyong suhetibismong nakalutang lamang sa panaginip at
sinusulsulan ng mapanggayumang hibo ng pangarap?
Kulang O Sobra: Tungo sa Paghuhukom

Hindi katakataka na karamihan sa mga pagsusuri at pagtimbang sa panulaan ni AGA ay

walang muwang, malabo, tigib ng kontradiksiyon at simplipikasyon. Hindi ito paghamak sa
mga pagsisiyasat at pananaliksik ng mga kolega’t kompatriyota. Repleksiyon lamang ito ng
masalimuot na tagisan ng puwersang pampulitika sa panahon ng kolonyalismo at ng Cold
War (1947-1992). Nag-umpisa ito sa kilatis ni Clodualdo del Mundo noong 1959. Sa
pagsipat ni Del Mundo, ang tula ni AGA, “Ako ang Daigdig,” ay “hindi sumasalang sa
tibukin ng pusong marunong dumama at umunawa” sapagkat walang konkretong
halimbawang ipinapakita, walang simbuyo ng kalungkutan o kaligayahan. Halatang walang
lasa ang inihaing putahe ni AGA.

Binalewala ni Del Mundo ang tema ng “kahalinturang pansinukob” (1992, 237) na sa tingin
niya ay buod ng “maputlang larawang-diwa sa berso ng isang namimilosopiya.” Lantad na
naghahanap si Del Mundo ng mga katangian—mala-Bathalang mga damdamin, atbp.–na
ipinagpasiya niyang kinakailangang salik ng tula. Tulad ng ibang mga kritikong nabanggit,
hindi binigyan ng kontekstong pangkultura o panlipunan ang tula, bilang isang partikular na
artikulasyon lamang sa mayama’t masaklaw na arkibo ng panulat ni AGA. Romantiko rin si
Del Mundo, subalit nanaig ang prehuwisyo na ang timbre ng titik at himig ng taludturan ni
AGA ay hindi kumikilala sa huwarang itinakda ng tradisyon.

Sumunod naman si Pedro Ricarte sa pormalistiko’t suhetibong kuro-kuro. Tinuligsa niya ang
hinihingi ni Del Mundo na tumpak na reaksiyon ng mambabasa sa mala-Bathalang
personalidad ng makata. Ngunit ang bigat ng kaigtingan ng mga parirala at tayutay ay
nagbubunsod lamang na husgahan ang tula bilang isang romantikong paglalahad. Tama si
Ricarte na hindi rebelde si AGA sa porma—nagsimula na noon pa sina Benigno Ramos, Jose
Garcia Villa at iba pang manunulat sa Inggles—ngunit baluktot na argumento ang gawing
“tagapaghayag ng paniwala at damdamin at karanasan” ng sambayanan si AGA. Ano ang
katibayan noon? Sa pangakalahatan, ang petiburgesyang hinagpis ni AGA ay bahagi ng
protestang daing ng sambayanan; sa aktwalidad, iyon ay sintomas ng alyenasyon ng isang
pangkat na naipit at nagipit sa puwang ng naghaharing komprador-burokrata-kapitalista at
nilulupig na masang yumayari at gumagawa.

Ang krisis ng bayan noong panahon ng Liberasyon at pakikibaka ng Huk ay saksi sa laganap
na gutom, pandarambong ng may-lupa, at pagmamalabis ng pamahalaang alipin ng US
monopolyo kapital. Nawala sa malay ng kritiko ang komplikadong tagisan ng mga lakas sa
lipunan. Nawala rin ang masalimuot na problema hinggil sa katungkulan o papel na
ginagampanan ng sining o kultura bilang ideolohiya ng kolonyalismo. Sa wakas, natulak si
Ricarte na walang rasong ipataw ang primitibismo (suryalismo, hindi primitibismo) ni
Rimbaud kay AGA, na hindi naman sumubok sa droga o nagpuslit ng mga nakaw na sandata
sa iba’t ibang lupalop ng daigdig. Ang ganitong eklektikong panunuri ay nakaliligaw,
laluna’t babanggitin pa ang mistikal na “collective unconscious” ni Carl Jung na siyang
huwad na kalutasan sa malubhang alitan ng mga kaluluwa (1970, 349). Pasismo at
diktadurya ng militar at oligarko ang labas nito.

Sa kabilang dako, sanhi marahil sa iskandalo ng “book-burning” ni AGA noong 1935 sa

Plaza Moriones, Tundo, naging bantog si AGA sa gitna ng usaping pagsulong ng panitikan.
Walang alingawngaw iyon maliban sa ilang pulong o sirkulo ng mga mangilan-ngilang
pantas at paham. Nalathala ang mapangahas na tulang “Ako ang Daigdig” sa Liwayway
noong 1940, bisperas ng giyera. Sumunod ang pamamatnugot ni AGA ng maraming
kalipunan ng mga sanaysay, maikling katha, at laluna ang Parnasong Tagalog (1950, 1964).
Kinilala si AGA bilang isang puwersa sa kultura. Sapagkat napuri ni Francisco Arcellana si
AGA na kawangki nina Walt Whitman at William Carlos Williams, tumanyag at dumakila
ang kanyang katayuan. Pinahalagahan ni Arcellana ang paglabag sa “insularity” o
pagkamakipot ng pananaw ng mga manunulat sa katutubong wika.

Dahil dito, pinuna ni Almario ang “kaisiping sungyaw” (2006, 300). “Reperensiyang
Kanluranin” ang masamang dapat iwasan, utos ni Almario, Nabunyag ang ironya at siste ng
iskolastikong panunuri: ang pamantayan ni Almario, taliwas sa kanyang intensiyon, ay
pormalistikong paghimay sa imahen, retorika, bilang ng pantig, atbp. Isang kontradiksiyon sa
tangka ni AGA. Upang maging hindi tigang at lubhang makitid ang talaan ng kanyang karera
sa sining, dinagdagan ng kaunting paunlak sa ilang siniping alusyon sa kasaysayan;
halimbawa, ang pagbitiw ni AGA sa Liwayway nang magkabanggan sila ng editor na si Jose
Esperanza Cruz. Konklusyon ni Almario sa orihinalidad ni AGA: “…ginamit lamang ni
AGA ang wika ng himagsik laban sa mga Balagtasistang tagapagmana ng alaala ng
Himagsikang 1896” (2006, 314). Ngunit deklarasyong walang pagpapatibay ito, tangka o
intensiyon lamang, babala ng maaaring gawin ngunit hindi pa aktwalidad. Natalakay ko na
ito sa itaas at sa ibang pagkakataon (San Juan 2000,2006).

Ating Layon: Himaymayin at Pagkabitin

Sa kabilang dako, bukod sa pansin ni Queano, dapat mabanggit ang puri ni Jose Villa
Panganiban kay AGA, isang “makatang nakasaklang sa tula—sa tulang masuri, malaman,
mapanudyo…sa ibabaw ng lahat ay tapat-na-loob at maka-katotohanan” (1965). Maingat at
masaklaw na perspektiba ang nailahad ni Efren Abueg sa kanyang introduksiyon sa ikatlong
edisyon ng Parnasang Tagalog 1973) ni AGA na kanyang pinamatnugutan. Idiniin ni Abueg
na ang paghihimagsik ni AGA laban sa romantisismong hango sa pilosopiya ni Rousseau ay
hindi lamang pagtakwil sa eskapistang paksa at mapagdiktang porma ng panulaan nina Lope
K. Santos, Florentino Collantes, atbp. (Batay sa bagong pannanaliksik, hindi na
maisasangkot sina Jose Corazon de Jesus at Amado V. Hernandez sa ganitong paglalagom.)
Salungat sa nasiping puna ni del Mundo, iminungkahi ni Abueg na “hindi ang sentimental na
pagpukaw sa damdamin ang layunin ni Abadilla kundi ang pagdidili-diling hubad sa
emosyon at pangangaral” (1973, 35).

Bagamat tinuligsa ni AGA ang “demo-kapitalismong buhay,” dagdag ni Abueg, hindi rin
maigpawan ni AGA ang indibidwalismo nina Rousseau at D.H. Lawrence. Ngunit sa palagay
ko, ang kabaguhan sa nilalaman, hugis, pananalita ay hindi inangkat mula sa Amerika kundi
reaksiyon ito ng petiburgesyang uri sa kolonisadong sitwasyon. Ang uring intelihensiya sa
Pilipinas ay naipit at nagipit sa pagitan ng oligarkong may-lupa’t burokratang pangkat na
minamaniobra ng gobyernong Amerikano at ng pesante’t manggagawamg uri na noo’y unti-
uniting bumabangon muli sa pagkagulapay ng kilusang mapagpalaya sa pagkalipol sa mga
Sakdalista noong dekada 30 at pagkatalo ng Huk noong dekada 50 at 60. Kaya dalawahin
ang tendensiya ng sining ni AGA: kalangkap ng mapanlabang paghihimagsik ang pag-atras
at pagsuko sa pangungulilang tumatalikod sa karahasan at kapangitan ng mundo.
Ang indibidwalistikong ilusyon ng makatang hiwalay sa nakararaming masang nilulupig ay
bunga mismo ng burgesyang kaisipan at gawi sa pamumuhay. Sa pagsusuri ni Christopher
Caudwell as kanyang Illusion and Reality (1937), ang ugat ng nominalistikong modernismo
ay nasa paniniwala na ang esensiya o kaibuturang buti ng isang tao ay wala sa lipunan kundi
nasa kanyang kaluluwa, sensibilidad, o budhi. Hindi batid ng makata na ang birtud ng sining
niya ay nagmumula sa lipunan, gaano man kabulok o kagulo ito; ang wika, talinghaga,
retorika, sagisag o haraya, ay bukal sa daigdig ng lipunan—yaong mga tendensiya, lubog na
pangyayari, prosesong humihingi ng pag-unlad at paglago, na katambal ng kamalayan at
praxis sa bawat karanasan ng tao sa mundo. Hindi nasakyan ni AGA ang diyalektika ng
laman at kaluluwa.

Ilang huling panukala. Bukod sa istorikal na pagkilatis sa sining ni AGA, kailangang gamitin
ang prinsipyong diyalektikal na naimungkahi nina Georg Lukacs, Ernst Bloch at Bertolt
Brecht (1996). Naipahiwatig na ito sa pag-aaral na nabanggit dito. Umaapaw sa sapin-saping
kontradiksiyon ang katayuan ng makata sa kapitalistang orden, laluna sa kolonyang teritoryo
tulad ng Pilipinas. Pinapatnubayan ang lahat ng kaabalahan (pribado man o pampubliko) ng
dualistikong metapisika at mekanikal na pag-iisip ayon sa makitid na pragmatikong pang-
industriyal. Watak-watak ang damdamin, isip, gawa, hangarin at mithiin. Anarkismo ng
pamilihian o palengke ang naghahari, kanya-kanya, digmaan ng mga uri at dinamikong
sektor ng lipunan. Komodipikasyon at reipikasyon ng lahat ang namamayani na nagtungo sa
pagbulusok ng Wall Street noong 2008 at ang pagsilakbo ng kilusang “Occupy Wall Street”
na siyang tugon sa “Global War of Terrorism” ng imperyalismo ng U.S., Hapon at Europa.

Imbentoryo at Prospektus

Lumalabas sa gayon na ang arketipikong pagbalikwas ni AGA—minsan pang idiin dito sa

pangwakas na obserbasyon–ay sintomas ng komodipikasyon ng tao at digmaan ng bawa’t isa
sa kapitalistang larangan. Hindi namumukod si AGA kina Jose Corazon de Jesus o Amado
Hernandez, na kapwa naimpluwensiyahan ng tradisyong inumpisahan ng Aklatang Bayan
(1901-1916) at nagpatuloy sa Ilaw at Panitik (1916-1935). Dahil sa tulak ng kilusang
pangmasa, lahat sila ay napilitang magbago upang maging makatuturan sa karaniwang
mambabasa (anupa’t ang panitik ng halos lahat ng manunulat sa Tagalog ay inilathala sa
magasin at diyaryong pang-masa). Ang hikayat ng pagkapopular ay nagbunsod sa kanila sa
direksiyong realistiko’t mapanuri, nakikiramay sa madla, bagamat sa kawalan ng
organisadong liderato ng rebolusyon, nagpatuloy ang indibidwalisko’t anarkistang pagkiling.
Ito’y hindi sa kagustuhan nila kundi sa determinasyon ng mga puwersang obhetibo ng
kasaysayan kung saan nakatago ang mga posibilidad sa transpormasyon ng buhay at
istruktura ng lipunan.

Dahil salat pa sa tradisyong diyalektikal at materyalistikong pangkasayayan ang ating mga

iskolar ng bayan, walang masusi at matatag na pagsulong pa hanggang ngayon tungo sa
mapanuring analisis sa totalidad at integridad ng ating kultura. Pagpupunla lamang ang
sikolohiyang Pilipino ni Virgilio Enriquez, at mga proyektong nailunsad nina Bienvenido
Lumbera, Maria Lourdes Reyes, Soledad Reyes, Rose Torres-Yu, Roland Tolentino, at iba
pa. Patunay rito ang eklektiko’t neoliberal na mga akdang nakalahok sa iba’t ibang
antolohiya (halimbawa, sa Kritisismo [1992]). Pangkaraniwan lamang ito.
Sa kasalukuyang panahon ng imperyalismong kampanya laban sa “terorismo” (sa ibang
salita, mga kaaway ng monopolyo-kapital), kaagapay ng krisis ng kapitalismong global,
laganap pa rin ang pragmentasyon at paksyonalismo. Hindi matatakasan ito. Ngunit dapat
sunggaban ang pagkakataong ito para mailunsad at mapaigting ang malawak na
mobilisasyon ng masa. Bawat etnikong grupo ay may sariling tatak ng kanyang indihenismo;
walang mapag-ugnay na nasyonalistikong palatuntunan o programa ang nagbibigay-
direksiyon sa puta-putaking proyektong tila mga produktong inilalako sa globalisadong
megamall. Ganito ang pagsusuma ni Jenifer Padilla sa “Kalagayan ng Sining at Kultura sa
Panahon ng Globalisasyon”: “Pinatitingkad ng globalisasyon, kulturang popular, korupsyon
at panunupil at pasismo ang dominanteng kulturang kolonyal, burgis at piyudal. Ang
ganitong kalagayan sa kultura ay sumasalamin sa malakolonyal na estado at malapyudal na
ekonomya ng bansa. Naisasalarawan ng kulturang ito ang tumitindi at mas sopistikadong
pagsasabwatan ng imperyalismo, burukrata kapitalismo at pyudalismo—ang tatlong ugat ng
kahirapan sa Pilipinas” (2011).

Bukas ako sa anumang mungkahi at pagwawasto mula sa mga kapanalig. Ulirang paghawan
ng landas ang mga komentaryo nina Abueg at Ricarte. Pinapanagimpan pa ang darating na
henerasyon na may kakayahang lumikha ng isang malalim, masaklaw at makabuluhang
pagsipat sa buong korpus ng panulat ni AGA. Limot na si Del Mundo, ngunit tila humantong
naman sa pagsamba sa isang idolo ang ilang pag-aaral tulad ng kay Pat Villafuerte: ang mga
tula ni AGA ay “kawing-kawing na mga perlas ng kaisipan at karanasang tinuhog ng
makalupa at maka-Bathalang damdamin” (1984, 200). Sandali lamang, pwede bang maging
makabago tayo tulad ni AGA (o ng kanyang awtentikong pagkatao) at huwag suubin ang tila
tradisyonal na sining ng dating suwail, ang mapangahas na makatang lumabag sa batas?
Kabalintunaan ang ihalal na ikon o idolo si AGA, tulad ng balighong pagsamba ng mga
Rizalista sa bayani. Walang mabuting parangal kay AGA kundi ang pagtutol sa ganitong
kahangalan.

Ilang salitang pangwakas at probokasyon para sa patuloy na pagpapalitang-kuro at

argumentasyon. Sa pakiwari ko, sa unang yugto ng milenyong 2000, hindi na kailangang
ipagtanggol si AGA sa malisya’t personal na pagtatasa. Sa kabilang dako, kailangang
umigpaw tayo sa pormalistiko’t nominalistikong pananaw— subhetibo versus obhetibong
tingin—upang itaguyod ang isang diyalektiko’t materyalistikong panunuri. Makakamit natin
ang isang diyalektikong sipat sa masinop na pagsubok ng komunidad. Natatandaan kong
naipayo ko kay AGA (circa 1966-67) na buksan ang Panitikan sa mga aktibistang unyonista
at mga katutubong saray—may kaunting himutok siya kay Ka Amado Hernandez noon.
Wala siyang tutol, kaya lamang limitado na talaga ang kanyang kaalaman at kaisipan noong
1966, tatlong taon bago siya pumanaw.

Sa malas, wala pang masugid at matiyagang lumalapat ng isang sukatang nagtuturing sa

sining bilang kagamitan sa pangkabuhayan, sa mungkahi ni Kenneth Burke. Sapagkat sa
kabila ng masalimuot na pagkakaiba ng karanasan ng tao sa mundo, marami ring
pagkakawangki sa sitwasyon ng mga lipunan, kaya makaiimbento ng mga istratehiyang
makapagpapahalaga at makapagpapakahulugan sa mga malulubhang problema sa buhay. At
sa gayon, mabigyan iyon ng kalutasan (1994). O kaya mailapat ang diyalektika ng partikular
na karanasan at unibersal na pamantayan upang matuklasan ang larawang tipikal, tulad ng
inilahad ni Marx at Engels sa pagsusuri sa mga akda nina Balzac, Ibsen at iba pa. Sangguniin
din ang ilang akda nina Raymond Williams, Pierre Bourdieu, Fredric Jameson, at Terry
Eagleton upang makapulot ng ilang panukala’t tagubiling magagamit sa transpormatibong
praxis ng gawaing pangkalinangan. Hindi na kailangang banggitin dito ang mga naunang
pagsisikap nina Bienvenido Lumbera, Soledad Reyes, Nicanor Tiongson, Rose Torres-Yu at
iba pang kasama sa proyektong ito.

Nabanggit ko rin kay AGA noong magkasama kami ang mga aral at proposisyon ni Georg
Lukacs (1986), progresibong pilosopo sa Ungria. Payo ni Lukacs na laging isaisip ang
totalidad, ang diyalektikong paglalangkap ng laman at porma upang itakwil ang
impresyonistikong paniwala na ang sining ay tinig lamang ng isang personalidad o kaluluwa,
sapagkat ang wika—ang mga tanda o senyal na bumubuo nito—ay semiotikang paglikha ng
kahulugang unibersal sapagkat iyon ay tumutukoy sa mga prinsipyo o batas na
nagpapagalaw sa mga partikular na bagay, tao o pangyayari. Ang tipikal na paglalarawan ng
tauhan o pangyayari ang layunin ng manunulat. Ang katotohanan ay bunga ng semiotikong
proseso ng senyas o tanda (sign), referent o kalagayang pumapaligid, at interpretant
(konsepto o kahulugan sa kamalayan), ayon sa teorya ni Charles Sanders Peirce (San Juan
2010). Kaya ang diyalektikong katunayan ng porma sa sining ay laging kaugnay ng galaw at
pagsulong ng buhay ng tao sa lipunan. Kaya hindi maibubukod ang dinamikong repleksyon
ng buhay sa sining mula sa pagpili ng panig, ng pagpapahalaga o etikal na pagpapasiya.
Magkasiping ang etika at estetika sa pulitikang paghubog ng kagandahan, natatanging matris
ng kalayaan at sandigan ng kaligayahan.

Huling Eksena sa Dula ni AGA

Sumusungaw sa gunita ngayon ang larawan ni AGA (circa 1966) sa isang restawran sa
Avenida Rizal, malapit sa Carriedo. Nagbibili, pinagbibili. May listahan ang mapaglarong
utak ng awtor, binabalasa ang kanyang mga pautang sa gunita na dinadaliri habang
humihigop ng kape. Samantala, isang sipi ng bagong isyu ng Panitikan ang nasa harap ko.
Bilang, salita, titik, tasa ng kape, plato ng pansit, anghot, usok ng sigarilyo sa bawat panig,
kalansing ng salapi sa cash register sa likuran, kindat ng makiring waytres, busina ng diyip at
sigawan sa kalsada–ito ang literary salon o arena ng pakikibaka ni AGA, ang bukas at
tambad na talyer o laboratoryo ng tula, ng pagninilay at ng pagpapaimbulog ng guniguni.
Dito rin hinihimas ang buntis na pusod ng kritiko at manlilikha, pinipilit mapagtalik ang
katawan at kaluluwa, ang loob at labas, upang makabuo ng kahulugan at katuturan para sa
kapwa nilalang.

Ang maikli ngunit maigting na kolaborasyon namin ni AGA, na hindi laging mahinahon at
palaging matiwasay at maluwalhati, ay mahuhugutan ng ilang himatong na habilin. Una, ang
petiburgesyang alagad ng sining ay maaaring maging malikhaing katulong sa nagkakaisang-
prente ng kilusan para sa pambansang demokrasya, at dapat silang igalang at pahalagahan
gaano man limitado ang kanilang kakayahan o kaalaman. Pangalawa, ang suliranin ng sining
ay suliranin ng mga nagtutunggaliang ideolohiya (praxis at institusyon) sa lipunan. Kung
nais baguhin ang takbo nito, dapat baguhin ang kondisyon o situwasyong sanhi nito.
Maipapataw ang aksiyomang ito hinggil sa usapin ng relihiyon. Pangatlo, umiwas sa
pagtingin sa problema ng sining o ng lipunan bilang personal o pribadong usapan.

Lahat ng ito ay kasangkot sa mga problemang may unibersal o pangkahalatang implikasyon.

Itakwil ang makitid na tsobinismo o rasismo, ang saloobin o ugaling atin-atin lamang
(pantayong pananaw!), kaagapay ng kosmopolitanismong umaayaw sa nasyonalismong
ibinabandila ng pakikibaka. Laluna ngayon, sa globalisasyong pinamumunuan ng malupit na
goberyno ng Estados Unidos at mga kaalyadong kapitalistang lakas, kailangang matatag na
itaguyod ang progresibong demokratikong prinsipyong mapanlaban at mapagpalaya sa
bansa, at sa gayon, sa artista, sa manunulat, sa lahat ng manlilikha. Mabuhay si AGA at ang
kanyang naitulong sa ating pakikibaka tungo sa kalayaan at—kapanabay nito—sa
kagandahan!

MGA SANGGUNIAN

Abadilla, Alejandro G. 1992. “Tula: Kaisahan ng Kalamnan at Kaanyuan.” Nasa Kritisismo,

ed. Soledad S. Reyes. MetroManila: Anvil.
—–. 1964. Parnasong Tagalog. Malabon, Rizal: Dalubhasaang Epifanio de los Santos.
Abueg, Efren, ed. 1973. Parnasong Tagalog ni A.G. Abadilla. Manila: MCS Enterprises.
Agoncillo, Teodoro. 1970. “Pasulyap na Tingin sa Panitikang Tagalog.” Philippine Studies
18.2 (April): 229-251.
Almario, Virgilio. 1985. Taludtod at Talinghaga. MetroManila, Philippines: Aklat
Balagtasyana.
—-, 2006. Pag-unawa Sa Ating Pagtula. Manila: Anvil.
Atienza, Monico. 1995. BAYAN KO: Mga tula ng pulitika at pakikisangkot ni Jose Corazon
de Jesus. Quezon City: UP College of Liberal Arts.
Berger, John. 2001. “The Hour of Poetry.” Nasa sa Selected Essays. New York: Vintage
International.
Bloch, Ernst. 1996. “Marxism and Poetry.” Nasa Marxist Literary Theory, ed. Terry
Eagleton and Drew Milne. New York: Blackwell.
Bourdieu, Pierre. 1993. The Field of Cultural Production. New York: Columbia University
Press.
Brecht, Bertolt. 1996. “A Short Organum for the Theater.” Nasa Marxist Literary Theory, ed.
T. Eagleton and D. Milne. New York: Blackwell.
Burke, Kenneth. 1994. “Literature as Equipment for Living.” In Contemporary Literary
Criticism, ed. Robert Con Davis and Ronald Schleifer. New York: Longman.
Glorioso, Pablo. 1973. “Si AGA sa Parnasong Tagalog.” Nasa Parnasong Tagalog ni A.G.
Abadilla, ed. Efren Abueg, 1-6. Manila: MCS Enterprises.
Lazaro, Lea. 2002. “Ang daigdig ng tula ni Alejandro G. Abadilla.” The Varsitarian LXXIII,
9 (25 March).
Lukacs, Georg. 1986. “Art and Objective Truth.” Nasa sa Critical Theory Since 1965,
pinamatnugtan nina Hazard Adams and Leroy Searle, 791-808. Tallahassee: Florida State
University Press.
Lumbera, Bienvenido. 1967. “Alliance and Revolution: Tagalog Writing During the War
Years.” Nasa sa Brown Heritage: Essays on Philippine Cultural Tradition and Literature,
pinamatnugutan ni Antonio G. Manuud. Quezon City: Ateneo de Manila University Press.
Padilla, Jenifer. 2011. “Kalagayan ng Sining at Kultura sa Panahon ng Globalisasyon.”
Polyeto ng Amado V. Hernandez Resource Center. Quezon City, MetroManila, Philippines.
Queano, Nonilon. 1972. “Alyinasyon: Buod ng Panitikang Pilipino.” Nasa sa Tungo Sa
Paglikha ng Panitikang Pilipino, pinamatnugutan nina Edberto Villegas at Nonilon Quezno.
Baguio City,Philippines: Beguio Empire Printing Press.
Reyes, Soledad. 1992. Kritisismo. Pasig, MetroManila: Anvil Publishing, Inc.
Ricarte, Pedro. 1970. “Alejandro G. Abadilla.” Philippine Studies 18.2 (April): 323-349
San Juan, E. 1965. “The World of Abadilla.” in Piniling mga Tula ni AGA. Manila,
Philippines: Limbagang Pilipino.
—-. 2000. Himagsik: Tungo sa Mapagpalayang Kalinangan. Manila: De La Salle University
Press.
—. 2006. “Ilang Panukala sa Panunuring Pampanitikan.” Nasa Kilates: Panunuring
Pampanitikan ng Pilipinas, ed. Rose Torres-Yu. Quezon City: University of the Philippines
Press.
—-. Critical Interventions: From Joyce and Ibsen to Peirce and Kingston. Saarbrucken,
Germany: Lambert Publishing.
Schiller, Friedrich. 1962. “Letters on the Aesthetic Education of Man.” In Modern
Continental Literary Criticism, ed. O.B. Hardison, Jr. New York: Apleton-Century-Crofts.
—–. 1973. “Esthetic Play and Human Liberation.” Nasa sa A Modern Book of Esthetics,
pinamatnugutan ni Melvin Rader. New York: Holt, Rinehart and Winston Inc.
Thomson, George. 1947. Marxism and Poetry. London: Lawrence and Wishart Ltd.
Torres-Yu, Rose, ed. Kilates: Panunuring Pampanitikan ng Pilipinas. Quezon City:
University of the Philippines Press.
Villafuerte, Pat Villasan. 1984. “Ang Daigdig ng Tula, ang Daigdig ng Makata at ang
Daigdig ng Kaakuhan ni Alejandro G. Abadilla sa Ako ang Daigdig at iba pang tula.” Nasa
sa Panunuring Pampanitikan: Mga Nagwagi sa Gawad Surian sa Sanaysay, ed. Ponciano B.
Pineda. Maynila: Surian ng Wikang Pambansa.
Wikipedia 2011. “Alejandro G. Abadilla.” Huling nirebisa 23 June 2011.

WikiPilipinas 2010. “Alejandro G. Abadilla.” Huling nirebisa 12 July 2010.

Zimmerman, Robert L. 1970. “Levi-Strauss and the Primitive.” Nasa sa Claude Levi-Strauss:
The Anthropologist as Hero, pinamatnugutan nina E. Nelson Hayes at Tanya Hayes.
Cambridge, MA: MIT Press.
Alejandro G. Abadilla
(10 Marso 1906–26 Agosto 1969)
Filipino poet; known as the “Father of Modern Tagalog Poetry”

Si Alejandro G. Abadilla (A·le·hán·dro A·ba·díl·ya) ang

kinikilalang “Ama ng Modernistang Pagtula sa Tagalog.” Bukod sa pagiging makata, isa rin
siyáng nobelista at kritikong pampanitikan.
Sa kaniyang mga akda, hinamon at sinalungat ni Abadilla ang dkahong paggamit ng tugma
at sukat sa tula at ang labis na romantisismo sa panitikang Tagalog. Isa siyá sa mga
tagapagtatag ng Kapisanang Panitikan, at editor-tagapaglathala ng magasin
nitóng Panitikan upang isulong ang pagpapaunlad ng panitikang Tagalog. Itinuturing ang
tula niyang ”Ako ang Daigdig” na hudyat ng pagsilang ng Modernistang pagtula sa Tagalog
bukod sa lumikha ito ng malaking kontrobersiya sa nilalaman at sa anyong may malayang
taludturan.
Ang kaniyang mga aklat ng tula ay Ako ang Daigdig at Iba Pang Tula (1955), Piniling mga
Tula ni AGA (1965), at Tanagabadilla (1964, 1965); ang kaniyang mga nobela ay Singganda
ng Buhay (1947) at Pagkamulat ni Magdalena (1958). Siyá ang editor ng mga
antolohiyang Parnasong Tagalog, ang unang pagtitipon sa isang aklat ng mga pangunahing
tula ng mga makatang Tagalog mula 1800 hanggang 1940s, Mga Kuwentong Ginto (1936,
kasama si Clodualdo del Mundo Sr.), Ang Maikling Kathang Tagalog (1954, kasama si
Federico Sebastian at A. D. G. Mariano), at Maikling Katha ng 20 Pangunahing
Awtor (1957, kasáma si Ponciano B. P. Pineda).
Nagsimula siyáng makilála bilang kontrobersiyal na manunulat noong buksan niya ang isang
kolum sa pamimilì ng mahuhusay na maikling kuwento at tula. Pinamagatan niya ang kolum
na Talaang Bughaw at minarkahan sa pamamagitan ng isa hanggang tatlong asterisko ang
ipinalalagay niyang husay ng isang nalathalang akda. Maraming nagalit na katandaan at
popular na manunulat dahil malimit na mababà ang kanilang markang asterisk.
Isinilang siyá sa Salinas, Cavite noong 10 Marso 1906 sa isang simpleng pamilya. Nagtapos
siyá sa Mababang Paaralan ng Baryo Sapa at sa Mataas na Paaralan ng Cavite. Nakamit niya
ang titulong Batsilyer sa Sining ng Pilosopiya mula sa Unibersidad ng Santo Tomas noong
1931. Nagsilbi siyáng konsehal sa munisipyo ng Salinas hanggang 1934, at pagkaraan ay
naglako ng seguro para sa Philippine-American Life Insurance. Nagkaroon siyá ng walong
anak sa asawang si Cristina Zingalava. Pumanaw siyá noong 26 Agosto 1969. (PKJ)