MPU2163 Pengajian Malaysia

MPU2163
PENGAJIAN
MALAYSIA
Dr Rozeman Abu Hassan
Dr Khairul Hamimah Mohammad Jodi
Oo Cheng Keat
Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Pengarah Projek: Prof Dato’ Dr Mansor Fadzil
Open University Malaysia
Penulis Modul: Dr Rozeman Abu Hassan

Oo Cheng Keat
Penyederhana: Prof Madya Dr Arifin Hj Zainal

Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Dicetak oleh: Meteor Doc. Sdn. Bhd.

Lot 47-48, Jalan SR 1/9, Seksyen 9,
Jalan Serdang Raya, Taman Serdang Raya,
43300 Seri Kembangan, Selangor Darul Ehsan
Edisi Pertama, Ogos 2015

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), Ogos 2015, MPU2163
Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada bahan ini boleh disalin semula dalam mana-mana
cara tanpa kebenaran secara bertulis daripada Presiden Open University Malaysia (OUM).

Isi Kandungan
Panduan Kursus ixăxiv
Topik 1 Sejarah dan Politik 1

1.1 Latar Belakang Sejarah Awal Negara 2
1.1.1 Sejarah Awal Berdasarkan Sejarah Asia Tenggara
dan Tanah Melayu 2
1.1.2 Sejarah Awal Berdasarkan Sejarah Melaka 7
1.1.3 Sistem Pemerintahan Melaka 9
1.1.4 Kegiatan Ekonomi Melaka 10
1.1.5 Dasar Luar Negara Melaka 13
1.1.6 Penduduk Melaka 13
1.1.7 Penyebaran Islam di Melaka 14
1.2 Persaingan Kuasa Barat di Negeri Melayu 16
1.2.1 Portugis 16
1.2.2 Belanda 19
1.2.3 British 22
1.3 Proses Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu 26
1.3.1 Malayan Union 1946 26
1.3.2 Perlembagaan Malayan Union 27
1.4 Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu 1948 33
1.5 Darurat 35
1.6 Kerjasama antara Kaum dan Pengenalan Sistem Ahli 37
1.7 Pilihan Raya bagi Majlis Tempatan pada Tahun 1951
hingga 1952 39
1.8 Pilihan Raya Persekutuan 1955 40
1.9 Pembentukan Kerajaan Sendiri (Self-government) 40
1.10 Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu 42
1.11 Pembentukan Malaysia 44
1.11.1 Idea Pembentukan Malaysia 44
1.11.2 Masalah di Singapura 45
1.11.3 Faktor Komunis di Singapura 47
1.11.4 Masalah di Wilayah Borneo 49
1.11.5 Proses Pembentukan Malaysia 50
1.12 Pembentukan Malaysia 56
1.13 Kedudukan Sabah dan Sarawak dalam Persekutuan 60
1.14 Malaysia Selepas Pembentukan 62

iv  ISI KANDUNGAN
1.15 Singapura Disingkirkan 66

1.16 Krisis Politik di Sabah dan Sarawak 68
1.17 Sistem dan Struktur Pentadbiran Malaysia 69
1.17.1 Yang Di-Pertuan Agong (YDPA) 70
1.17.2 Majlis Raja-raja 75
1.17.3 Badan Eksekutif 76
1.17.4 Badan Perundangan 84
1.17.5 Badan Kehakiman 97
1.18 Sistem Demokrasi Berparlimen di Malaysia 108
1.18.1 Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia 110
1.18.2 Peringkat Pilihan Raya 111
1.18.3 Deposit Pilihan Raya 114
1.18.4 Penggunaan Simbol Parti 115
1.18.5 Penguatkuasaan Kempen Pilihan Raya 115
1.18.6 Barong SPR 116
1.18.7 Perbelanjaan Pilihan Raya 116
1.18.8 Jenis Pengundian 116
1.18.9 Petisyen Pilihan Raya 117
Rumusan 118
Kata Kunci 119
Rujukan 119
Topik 2 Perlembagaan Malaysia 122

2.1 Latar Belakang Perlembagaan Malaysia 123
2.1.1 Tujuan Perlembagaan 125
2.1.2 Keluhuran Perlembagaan 127
2.1.3 Kandungan Perlembagaan 129
2.1.4 Pindaan Perlembagaan 131
2.2 Peruntukan Utama Perlembagaan Malaysia 134
2.2.1 Agama 135
2.2.2 Bahasa 137
2.2.3 Kewarganegaraan 140
2.2.4 Hak Asasi 144
2.2.5 Peruntukan Khas Perkara 153 147
Rumusan 148
Kata Kunci 149
Rujukan 149

ISI KANDUNGAN  v
Topik 3 Kemasyarakatan dan Perpaduan 151

3.1 Komposisi Etnik Penduduk Malaysia 152
3.1.1 Sejarah Kedatangan Masyarakat Bukan Peribumi 152
3.1.2 Faktor Penarik dan Penolak 158
3.1.3 Kesan Penghijrahan terhadap Masyarakat Melayu 160
3.1.4 Penduduk Utama Malaysia 160
3.2 Perpaduan Negara dan Integrasi Nasional 173
3.2.1 Konsep Perpaduan, Integrasi dan Masyarakat
Majmuk 173
3.2.2 Cabaran Masyarakat Majmuk di Malaysia 175
3.2.3 Proses Integrasi 177
3.2.4 Masalah Integrasi Nasional 177
3.3 Rukun Negara sebagai Ideologi 179
Rumusan 185
Kata Kunci 186
Rujukan 186
Topik 4 Pembangunan Negara 188

4.1 Rancangan dan Visi Pembangunan 189
4.1.1 Dasar Utama Malaysia 194
4.1.2 Dasar Baharu Kerajaan 237
Rumusan 247
Kata Kunci 247
Rujukan 248
Topik 5 Isu Keprihatinan Negara 251

5.1 Dasar Luar Malaysia 252
5.1.1 Kepentingan Dasar Luar Malaysia 254
5.1.2 Malaysia dan Hubungan Organisasi Antarabangsa 256
5.2 Pembangunan dan Alam Sekitar 272
5.2.1 Isu Alam Sekitar Semasa di Malaysia 272
5.2.2 Tindakan Mengatasi Masalah Alam Sekitar 274
5.3 Pembangunan Manusia 277
5.3.1 Langkah-langkah Meningkatkan Pembangunan
Manusia 279
Rumusan 287
Kata Kunci 287
Rujukan 288

vi  ISI KANDUNGAN
Topik 6 Pemikiran dan Kepercayaan 290

6.1 Perkembangan Agama di Malaysia 290
6.1.1 Kepercayaan Animisme dan Dinamisme 291
6.1.2 Kedatangan Hindu-Buddha 292
6.1.3 Kedatangan Agama Islam 293
6.1.4 Kedatangan Kristian 295
6.2 Islam dalam Perlembagaan Malaysia 296
6.3 Islam dan Masyarakat Majmuk 298
6.3.1 Kepentingan Beragama 299
6.4 Toleransi Agama 300
6.4.1 Agama Islam 301
6.4.2 Toisme 306
6.4.3 Confucianisme 308
6.4.4 Kepercayaan kepada Roh Nenek Moyang 309
6.4.5 Buddha 309
6.4.6 Hindu 317
6.4.7 Sikh 320
6.4.8 Kristian 323
6.4.9 Kepercayaan dan Keagamaan Orang Asli 330
6.4.10 Masyarakat Sabah 331
6.4.11 Masyarakat Sarawak 334
6.5 Menghormati antara Agama 338
Rumusan 340
Kata Kunci 341
Rujukan 342

PANDUAN KURSUS

PANDUAN KURSUS  ix
DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

Anda perlu membaca Panduan Kursus dengan berhati-hati dari awal hingga
akhir. Ia menyatakan kandungan kursus dengan ringkas dan bertujuan
membantu anda memahami kandungan kursus. Ia juga mencadangkan jumlah
tempoh masa untuk anda habiskan bagi melengkapkan kursus ini dengan
sepenuhnya. Sentiasalah rujuk Panduan Kursus secara berterusan semasa anda
membaca kandungan kursus kerana ia dapat membantu dalam menjelaskan
komponen pembelajaran penting yang mungkin anda terlepas pandang.
PENGENALAN
MPU2163 Pengajian Malaysia ialah salah satu kursus wajib MQA yang
ditawarkan oleh Fakulti Sains Sosial Gunaan di Open University Malaysia
(OUM). Kursus ini melibatkan 3 jam kredit dan harus dijalankan selama 8 hingga
15 minggu.
KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Kursus ini wajib kepada semua pelajar yang mengikuti program dalam
peringkat pengajian Diploma. Tujuan kursus ini diperkenalkan adalah untuk
melahirkan warganegara yang setia dan cinta kepada negara, berwawasan,
bangga sebagai rakyat Malaysia, mampu menghadapi cabaran ke arah mencapai
kesejahteraan hidup serta dapat menghayati peranan Malaysia di peringkat
antarabangsa.
Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya mahir dengan keperluan

pembelajaran kendiri dan mampu mengoptimumkan kaedah pembelajaran dan
persekitaran yang sedia ada. Sebelum anda memulakan kursus ini, sila pastikan
anda maklum dengan bahan kursus, kelayakan kursus dan bagaimana kursus
tersebut dikendalikan.
PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Berdasarkan piawaian OUM, pelajar perlu memperuntukkan 40 jam
pembelajaran bagi setiap jam kredit. Selaras dengan piawaian ini, kursus yang
bernilai 3 jam kredit memerlukan masa selama 120 jam pembelajaran. Anggaran
masa pembelajaran adalah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 1.

x  PANDUAN KURSUS
Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran
Jam
Aktiviti Pembelajaran
Pembelajaran
Mengambil bahagian dalam perbincangan awal dan memahami 3
secara ringkas kandungan kursus
Membaca modul 60
Menghadiri 3 hingga 5 sesi tutorial 10
Penyertaan dalam talian 12
Ulang kaji 15
Menyiapkan tugasan, Ujian dan Peperiksaan 20
JUMLAH MASA PEMBELAJARAN 120
OBJEKTIF KURSUS
Setelah mengikuti kursus ini, anda seharusnya dapat:
1. Menerangkan sejarah bangsa dan negara;
2. Membincangkan perkembangan masyarakat dari aspek sosiobudaya,

politik dan ekonomi;
3. Menghuraikan komponen utama sistem dan jentera pentadbiran negara;
4. Menerangkan sejarah dan proses politik dalam mencapai kemerdekaan;
5. Menerangkan dasar utama kerajaan dan sumbangannya kepada

pembangunan negara;
6. Membincangkan peranan dan sumbangan Malaysia di peringkat

antarabangsa; dan
7. Memahami pelbagai agama dan kepercayaan yang terdapat Malaysia.

PANDUAN KURSUS  xi
SINOPSIS KURSUS
Kursus ini terbahagi kepada 6 topik. Sinopsis bagi setiap topik adalah seperti
yang berikut:
Topik 1 membincangkan latar belakang sejarah awal negara yang bermula

dengan kerajaan awal di Asia Tenggara dan berkait rapat dengan kemunculan
empayar Melaka sehinggalah kedatangan penjajah Barat untuk menguasai negeri
Melayu. Topik ini juga menghuraikan proses kemerdekaan Tanah Melayu dan
peristiwa pembentukan Malaysia. Perkembangan negara ini diperlihatkan dalam
sistem dan struktur pentadbiran serta amalan demokrasi berparlimen di
Malaysia.
Topik 2 membincangkan latar belakang, objektif dan ketinggian Perlembagaan

Persekutuan. Di samping itu, topik ini juga mengkaji beberapa peruntukan khas
dalam Perlembagaan Malaysia.
Topik 3 membincangkan komposisi etnik di Malaysia, perpaduan negara dan

integrasi nasional dan rukun negara sebagai ideologi. Topik ini berupaya
melahirkan semangat persefahaman yang tulen dan sikap hormat-menghormati
antara satu sama lain dalam kalangan rakyat pelbagai agama, kaum dan budaya.
Topik 4 membincangkan rancangan dan visi pembangunan Malaysia sebelum

dan selepas merdeka.
Topik 5 menjuruskan perbincangan kepada dasar luar Malaysia sejak

kemerdekaan dan peranan yang dimainkan oleh Malaysia dalam institusi
antarabangsa. Topik ini membincangkan isu alam sekitar berkait rapat dengan
pembangunan pesat sesebuah negara. Topik ini dilengkapi dengan perbincangan
mengenai pembangunan insan dan program yang dirancang oleh kerajaan dalam
misi untuk menjadi sebuah negara maju menjelang tahun 2020.
Topik 6 menerangkan perkembangan agama dan kepercayaan di Malaysia.

Topik ini membincangkan kepercayaan animisme dan dinamisme, agama
Hindu, Buddha, Kristian, Islam, dan Sikh. Seterusnya kita turut mengetahui
peruntukan agama dalam perlembagaan Malaysia yang Islam menjadi agama
rasmi negara.

xii  PANDUAN KURSUS
PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Sebelum anda membaca modul ini, adalah penting sekiranya anda mengambil
tahu susun atur teks modul. Memahami susun atur teks akan membantu anda
untuk merencana pembelajaran kursus supaya lebih objektif dan berkesan.
Umumnya, susun atur teks bagi setiap topik adalah seperti yang berikut:
Hasil Pembelajaran: Ia merupakan apa yang anda harus dapat lakukan atau
capai setelah selesai membaca sesuatu topik. Setelah selesai membaca setiap
topik, anda digalakkan merujuk kepada senarai hasil pembelajaran berkenaan
untuk memastikan sama ada anda dapat atau tidak mencapainya. Amalan
seperti ini akan dapat mengukur dan mempertingkatkan penguasaan
kandungan sesuatu topik.
Semak Kendiri: Soalan diselitkan pada bahagian tertentu dalam topik. Soalan ini
menguji kefahaman tentang maklumat yang anda telah baca. Jawapan untuk
soalan ini biasanya terdapat dalam perenggan yang sebelumnya. Anda
digalakkan menjawab soalan Semak Kendiri ini untuk menguji dan memastikan
sama ada anda telah memahami kandungan sesuatu topik dan seterusnya
menyediakan anda untuk menghadapi ujian dan peperiksaan kelak. Kebanyakan
jawapan kepada soalan yang ditanya terdapat dalam modul itu sendiri.
Aktiviti: Aktiviti juga diselitkan pada bahagian tertentu dalam topik untuk
menggalakkan anda mengaplikasikan konsep dan prinsip yang anda telah
pelajari kepada situasi sebenar. Aktiviti ini juga memperluaskan kefahaman
kandungan yang dipelajari dengan menggalakkan anda melakukan sesuatu
seperti berfikir secara mendalam, memberi pendapat, berbincang bersama rakan
dalam kelas, merujuk kepada laman web, membaca artikel jurnal dan
seumpamanya.
Rumusan: Pada akhir topik, isi penting topik tersebut disenaraikan. Komponen
ini membantu anda untuk mengingat dan mengimbas semula keseluruhan topik.
Anda haruslah memastikan bahawa anda memahami setiap pernyataan yang
disenaraikan. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.
Kata Kunci: Pada akhir topik, disenaraikan beberapa perkataan dan frasa penting
yang digunakan dalam topik berkenaan. Anda mesti dapat menjelaskan setiap
perkataan dan frasa ini. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.

PANDUAN KURSUS  xiii
Rujukan: Rujukan merupakan bahagian yang senarai buku teks, jurnal, artikel,
kandungan elektronik atau sumber yang boleh ditemui yang berkaitan dan
berguna dalam melalui modul atau kursus. Senarai ini boleh dilihat dalam
beberapa bahagian seperti dalam Panduan Kursus (pada bahagian Rujukan),
pada akhir setiap topik atau akhir modul. Anda digalakkan membaca bahagian
yang berkaitan dalam senarai rujukan tersebut untuk mendapatkan maklumat
lanjut dan memperkukuhkan kefahaman anda.
PENGETAHUAN ASAS
Tiada pengetahuan asas diperlukan. Tidak ada prasyarat yang khusus bagi
kursus ini kerana ia kursus berstatus wajib MQA.
KAEDAH PENILAIAN
Sila rujuk myVLE.
RUJUKAN
Abdul Aziz Bari. (2005). Islam dalam perlembagaan Malaysia. Petaling Jaya,
Malaysia: Intel Multimedia and Publication.
Ishak Saat. (2005). Sejarah sosial masyarakat Malaysia. Selangor, Malaysia:

Karisma.
Kamaruzzaman Ismail. (2012). Pengajian Malaysia. Shah Alam, Malaysia: Oxford

Fajar.
Mardiana Nordin, & Hasnah Hussin. (2011). Pengajian Malaysia. Shah Alam,
Malaysia: Oxford Fajar.
Mardiana Nordin, & Hasnah Hussin. (2012). Pengajian Malaysia (Ed. ke-5). Shah
Alam, Malaysia: Oxford Fajar.
Mohd Kamal Kamaruddin. (2011). Pengajian Malaysia dan kenegaraan. Kuala

Lumpur, Malaysia: Global Mediastreet.
Moten, A. R. (2013). Constitution and constitutionalism. Dlm. A. R. Moten,

Government and politics in Malaysia (hlmn. 99122). Petaling Jaya,
Malaysia: Cengage Learning Asia Pte. Ltd.

xiv  PANDUAN KURSUS
Nadzan Haron, & Rozeman Abu Hassan. (2010). Malaysia melangkah ke

hadapan: Pengajian Malaysia sejak 1945. Selangor, Malaysia: Penerbitan
Multimedia.
Nazaruddin Mohd Jail, MaÊrof Redzuan, Asnarulkhadi Abu Samah, & Ismail
Mohd Rashid. (2004). Pengajian Malaysia: Kenegaraan dan
kewarganegaraan (Ed. ke-2). Petaling Jaya, Malaysia: Prentice Hall.
Rahmah Bujang et. al. (2006). Kesenian, proses sosialisasi dan pembudayaan
masyarakat Melayu dalam tamadun Islam dan tamadun Melayu. Kuala
Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya.
Warrent, M. (2007). World religions. Belmont, CA: Wadsworth, Cengage

Learning.
PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI DR ABDULLAH

SANUSI (TSDAS)
Perpustakaan Digital TSDAS mempunyai pelbagai sumber bercetak dan dalam
talian untuk kegunaan pelajar. Perpustakaan digital komprehensif ini, yang
boleh dicapai melalui portal OUM, menyediakan akses kepada lebih daripada 30
pangkalan data yang meliputi jurnal, tesis dan buku dalam format elektronik
serta banyak lagi. Contoh pangkalan data yang ada adalah EBSCOhost,
ProQuest, SpringerLink, Books24x7, InfoSci Books, Emerald Management Plus
dan Ebrary Electronic Books. Sebagai pelajar OUM, anda digalakkan untuk
menggunakan sepenuhnya sumber yang terdapat di perpustakaan ini.

Topik  Sejarah dan
1 Politik
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menerangkan latar belakang sejarah awal negara;
2. Menghuraikan proses kemerdekaan negara;
3. Menerangkan faktor pembentukan Malaysia;
4. Membincangkan sistem dan struktur pentadbiran Malaysia; dan
5. Membincangkan sistem Demokrasi Berparlimen di Malaysia.
 PENGENALAN
Malaysia ialah sebuah negara yang mempunyai catatan persejarahan yang
panjang melebihi 2,000 tahun. Sejarah awal negara ini agak kabur kerana
kurangnya sumber dan catatan yang menceritakan tentang kewujudan Tanah
Melayu melainkan catatan yang ditulis oleh pedagang India dan China.
Kewujudan kerajaan awal di Asia Tenggara merupakan titik tolak bermulanya
sejarah kewujudan Tanah Melayu dan Malaysia terbentuk hinggalah pada hari
ini.
Sejarah Malaysia pernah mengalami zaman penjajahan Barat seperti Melaka

ditakluki oleh Portugis pada tahun 1511 dan Belanda pada tahun 1641
kemudiannya oleh kuasa British. Penguasaan British di negeri Melayu semakin
kukuh apabila British berjaya mentadbir Negeri-negeri Selat pada tahun 1824,
memperkenalkan Negeri-negeri Melayu Bersekutu (NNMB) pada tahun 1896
dan Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu (NNMTB). Selepas itu, Tanah
Melayu dijajah pula oleh kuasa Jepun pada tahun 1941 hingga 1945.

2  TOPIK 1 SEJARAH DAN POLITIK
1.1 LATAR BELAKANG SEJARAH AWAL

NEGARA
Sejak abad pertama hingga abad ke-14 Masihi telah wujud kerajaan awal di Asia
Tenggara termasuklah kerajaan awal yang wujud di Tanah Melayu. Zaman
kemunculan kerajaan awal ini dikenali sebagai zaman klasik.
Ramai ahli sejarah berpendapat kemunculan kerajaan awal ini dipengaruhi oleh
faktor aktiviti perdagangan yang dijalankan antara benua India dan negara
China. Kebanyakan kerajaan awal tersebut terletak di sepanjang jalan
perdagangan antarabangsa. Berdasarkan catatan sejarah, cerita tentang kerajaan
awal berdasarkan sumber India dan China.
1.1.1 Sejarah Awal Berdasarkan Sejarah Asia

Tenggara dan Tanah Melayu
Berdasarkan sumber India, dalam Hikayat Ramayana ada menyebut beberapa
lokasi di Asia Tenggara sebagai Suvarnadvipa (Pulau Emas, Semenanjung) dan
Suvarnabhumi (Tanah Emas) yang merujuk kepada Tanah Melayu. Selain itu,
Hikayat Ramayana juga ada menyebut Yavadvipa sebagai sebuah pulau emas
dan perak. Manakala dalam Hikayat Vayu Purana menyebut Yavadvipa sebagai
Yamadvipa/Malaydvipa. Braddell seorang sarjana Barat mentafsirkan
Yavadvipa sebagai Jawa dan Sumatera.
Sumber China ada menyebut beberapa kota awal yang wujud pada abad ke-5
hingga ke-13 Masihi di Tanah Melayu seperti (Wolters, 1989):
(a) Chieh-cha (Kedah, Kataka);

(b) Chih-tu (Kelantan);
(c) Fo-lo-an (Kuala Berang);
(d) Teng-ya-nung (Terengganu);
(e) Peng-keng (Pekan);
(f) Jeh-li-tong (Kampong Johor Lama);
(g) Tiumah (Tioman); dan
(h) Gangga Negara (Perak).

TOPIK 1 SEJARAH DAN POLITIK  3
Kerajaan ini dipengaruhi kepercayaan Hindu dan Buddha. Kerajaan awal ini
terbahagi kepada dua, iaitu:
(a) Kerajaan agraria  Terdiri daripada kerajaan Dvaravati (Lembah Sungai

Menam Chao Phraya dan Irrawaddy), Funan (Lembah Mekong) dan
Angkor (Lembah Mekong); dan
(b) Kerajaan maritim  Terdiri daripada kerajaan Funan (Oc-eo), Srivijaya dan
Kedah (Kedah Tua dan Lembah Bujang).
Perniagaan antara India dan China mengambil masa yang panjang kerana
melalui banyak lokasi dan orang perantaraan. Hasil dagangan merupakan
barangan mewah dan bernilai tinggi seperti kain sutera, barangan tembikar,
wangi-wangian dan emas. Aktiviti perdagangan ini telah meningkat sejak abad
pertama dan menggalakkan kewujudan bandar perdagangan dikenali sebagai
negara-bandar (city-state).
Funan merupakan kerajaan agraria yang terawal wujud di Asia Tenggara seawal
abad yang pertama. Raja-raja Funan memakai gelaran Sailaraja yang bermaksud
raja (di) gunung dalam bahasa Sanskrit. Kerajaan agraria ini bergantung pada
aktiviti pertanian padi sawah sebagai sumber ekonomi terpenting. Funan yang
berlandaskan kerajaan agraria berubah kepada kerajaan maritim. Funan
dianggap sebagai kerajaan yang terawal sekali menjalankan perniagaan laut
dengan kerajaan-kerajaan awal lain di Asia Tenggara setelah wujud bandar
pelabuhannya Oc-Eo (Wolters, 1989).
Selain kemunculan kerajaan Funan terdapat juga kerajaan awal yang berteraskan
agraria seperti Dvaravati di sekitar Lembah Menam Chao Phraya dan
Irrawaddy. Pengaruh kerajaan Funan begitu kuat sehingga mempengaruhi
kemunculan beberapa kerajaan agraria awal seperti Champa seawal abad ke-2
hingga ke-16 Masihi dan Angkor sekitar abad ke-9 hingga ke-15 Masihi.
Kerajaan Angkor telah berkembang luas hingga ke wilayah Mon di Lembah

Menam dan Tambralingga di selatan Siam. Kerajaan Angkor telah meluaskan
jajahan takluknya ke atas Pagan dan Burma tetapi merosot pada abad ke-15
Masihi akibat serangan kerajaan Sukhotai.
Pada abad ke-3 Masihi, Funan telah menjajah beberapa wilayah seperti Tun-Sun,
Ko-lo, PÊan-PÊan, Tambralingga, Langkasuka dan Kataha. Pengaruh Funan ke
atas jajahan di utara Tanah Melayu seperti Langkasuka. Dalam sumber China,
Langkasuka disebut Lang-ya-shiu, Lang-chia-shu; sumber Arab disebut
Langasyuka (Lungsaka); dan sumber India disebut Ilangasoka. Sejak abad ke-6

Masihi, Langkasuka telah mewujudkan hubungan dagangnya dengan negara

China (Wolters, 1989).
Ahli sejarah menganggap Langkasuka merupakan sebahagian wilayah utara

negeri Kedah. Bukti sejarah  Hikayat Merong Mahawangsa menyebut
Langkasuka terletak di pantai barat Tanah Melayu. Manakala dalam sumber
China, Langkasuka sebagai sebuah negara di pantai timur yang dikenali sebagai
Chieh-ChÊa. Dalam sumber India, nama Kedah disebut Kalagam atau Kadaram.
Kerajaan Kedah dikatakan sebuah negeri yang kaya dengan permata, emas, kayu
cendana, mutiara, batu karang dan hasil makanan. Masyarakat Kedah Tua
(Lembah Bujang) lebih banyak menumpukan kegiatan laut berbanding kegiatan
agraria dan fungsi sebagai kota pelabuhan.
Satu lagi kota pelabuhan yang terkenal ditakluki oleh Funan ialah Chih-tu.
Chih-tu dikatakan muncul pada awal abad ke-6 Masihi. Chih-tu bermaksud
Tanah Merah yang terdapat dalam jajahan kerajaan tersebut. Ramai sarjana
sejarah bercanggah pendapat mengenai Chih-tu. Chih-tu dipercayai wujud di
kawasan pedalaman sungai Kelantan. Kerajaan Chih-tu menerima pengaruh
India dan Buddha yang begitu kuat sebelum zaman pra-Islam.
Setelah kerajaan Funan merosot pada hujung abad ke-6 Masihi, muncul sebuah
kerajaan maritim yang kuat di Asia Tenggara, iaitu Srivijaya pada abad ke-7
Masihi. Srivijaya dianggap kerajaan maritim Melayu yang pertama menerima
pengaruh Buddha sebegitu kuat. Srivijaya berjaya meluaskan jajahan takluknya
hingga ke utara Tanah Melayu, Jawa dan Sumatera.
Menurut sumber Dinasti Ming, Srivijaya disebut Kan-tÊo-li atau San-fÊo-tsi yang
berpusat di Jambi, Sumatera. Wolters dalam bukunya Early Indonesian
Commerce dan The Fall of Srivijaya in Malay History mencatatkan Kan-tÊo-li
muncul selepas kejatuhan Funan pada abad ke-6 Masihi (Wolters, 1989).
I-Tsing pengembara Buddha, melaporkan terdapat lebih 1,000 sami Buddha di

Srivijaya yang mengamalkan undang-undang dan upacara yang sama seperti di
India. Srivijaya telah muncul sebagai pusat pengajian dan penyebaran agama
Buddha Mahayana yang terpenting di kepulauan Asia Tenggara. Srivijaya telah
berkembang sebagai kota pelabuhan di Selat Melaka dan Selat Sunda dengan
hasil dagangan seperti rempah ratus, cendana, gaharu dan ubat-ubatan.

Empayar Srivijaya dianggap sebagai empayar Melayu pertama di Asia Tenggara

sebelum Kesultanan Melayu Melaka. Coedes menyatakan Srivijaya dikenali
dengan beberapa nama seperti Che-li-fo-che, San-fo-tsi (sumber China) dan
Sarbaza, Sribuzza (sumber Arab/India).
Srivijaya terkenal sebagai negeri perniagaan laut (thalassocracy) dalam bidang

politik, ekonomi dan kebudayaan berpusat di Palembang. Pengasas empayar
Srivijaya digelar Dapunta Hiyam. Srivijaya berjaya menakluki kerajaan Melayu-
Jambi, Kedah Tua, Ligor, Jaiya dan negeri-negeri kecil di Segenting Kra.
Empayar Srivijaya mempunyai hubungan dagang dan diplomatik dengan China
serta perdagangan jauh antara timur dan barat (Wolters, 1989).
Kemunculan Srivijaya banyak dicatatkan pada beberapa inskripsi Melayu kuno,

iaitu:
(a) Inskripsi Kedukan Bukit (Telaga Batu) di Palembang;

(b) Inskripsi Kota Kapur di Bangka;
(c) Inskripsi Talang Tuwo di Palembang; dan
(d) Inskripsi Karang Brahi di Jambi.
Inskripsi Kedukan Bukit merupakan bukti bertarikh kewujudan awal Srivijaya

dalam bahasa Melayu kuno dan Sanskrit (Wolters, 1989).
Coedes beranggapan Srivijaya telah dibuka lebih awal dari tarikh 683 M.
Berdasarkan sumber China (Dinasti Tang), Coedes mengemukakan dua
pendapat bahawa Srivijaya telah diasaskan lebih awal, iaitu:
(a) Che-li-fo-che telah menghantar utusan ke China antara tahun 670 M hingga
673 M; dan
(b) Catatan I-Tsing telah sampai ke (Che-li) Fo-che pada 671 M.
Ahli sejarah masih gagal menentukan kewujudan Srivijaya tetapi bersetuju

kemunculan Srivijaya pada abad ke-7 Masihi (Wolters, 1989). Catatan inskripsi
Telaga Batu menunjukkan Srivijaya mempunyai sistem pentadbiran yang
teratur. Wolters (1989) menyatakan Srivijaya ditadbir kepada tiga kawasan.
De Casparis menjelaskan bahawa Srivijaya merupakan sebuah „kadatuan‰ yang
bermaksud empayar.

Sekitar abad ke-5 dan 6 Masihi, pelabuhan pertama yang wujud di Selat Melaka
menguasai pasaran tempatan ke China ialah Kan-to-li (Gantuoli). Kan-to-li
pernah dikaitkan dengan kewujudan Srivijaya pada abad ke-7 Masihi. Lokasi
Kan-to-li terletak di tenggara laut Pulau Sumatera memasarkan hasil hutan,
wangi-wangian dan candu kepada pasaran China. Kan-to-li telah menguasai
pengeluaran hasil dagang negeri sehingga muncul sebagai pelabuhan entrepot.
Sehingga tahun 441 M, Kan-to-li sudah menghantar ufti (gaharu) ke China.
Menurut Coedes berdasarkan rekod Dinasti Tang, Srivijaya yang dikenali

sebagai Shi-li-fos-hi (Shilifoshi) mempunyai hubungan dengan China. Sekitar
abad ke-7 Masihi, pedagang Srivijaya sudah belayar hingga ke Tongking dan
Canton. Utusan Srivijaya ke China berlangsung dari 670 M dan terhenti hingga
742 M apabila Dinasti Tang semakin lemah.
Berdasarkan catatan Hsin TÊang Shu, Srivijaya berjaya memiliki 14 buah kota
yang pernah menjadi saingan sebelum dikalahkan. Jajahan takluk Srivijaya
meliputi pantai barat Burma, Segenting Kra dan sebahagian pantai barat dan
timur Semenanjung Tanah Melayu. Srivijaya memaksa setiap kapal yang belayar
di perairannya supaya singgah ke bandar pelabuhannya yang lain. Srivijaya
memiliki kekuatan tentera laut yang besar untuk menjaga kepentingan dan
kekayaan perdagangannya (Wolters, 1989).
Lembah Bujang (Kalah) ialah bandar perniagaan yang terpenting Srivijaya pada
abad ke-10 Masihi. Srivijaya menguasai Lembah Bujang di Kedah dan
menjadikannya sebagai pusat perdagangan entrepot yang utama di Selat Melaka.
Saudagar asing membeli hasil dagangan seperti timah (Tanah Melayu), gading
gajah (Sumatera), kapur barus (Borneo), rempah ratus (Maluku) dan kayu
cendana (kepulauan Asia Tenggara).
Pahang dan Pulau Tiyumah jajahan takluk Srivijaya merupakan persinggahan

pedagang antarabangsa. Pulau Tiyumah membekalkan air minuman kepada
pelaut dan pedagang di samping hasil dagangan kayu cendana, kelapa dan
kapur barus. Srivijaya mengawal pedagang luar dan memberi segala kemudahan
kepada pedagang.

AKTIVITI 1.1
1. Apakah faktor-faktor yang mendorong kemunculan empayar

Srivijaya sebagai empayar Melayu yang terawal di Asia Tenggara?
2. Bincangkan kewujudan kerajaan-kerajaan awal di Asia Tenggara

yang mempengaruhi kemunculan empayar Kesultanan Melayu
Melaka.
1.1.2 Sejarah Awal Berdasarkan Sejarah Melaka

Dalam sejarah Malaysia, Parameswara disebut putera raja yang cuba
memberontak dan merdeka dari Jawa. Parameswara berasal daripada keturunan
raja Palembang. Parameswara bermaksud Dewa yang Tertinggi (Supreme Lord).
Nama Parameswara mempunyai persamaan dengan raja India di wilayah
selatan, iaitu Parameswarawarman.
Berdasarkan sumber Portugis, terdapat lima rekod yang ditulis oleh bangsa
Portugis mengenai Melaka (lihat Jadual 1.1). Salah seorang penulis Portugis ialah
Tom Pires (Suma Oriental) yang mencatatkan bahawa raja Melaka yang terawal
sebagai Paramicura. Menurut beliau, Paramicura memerintah Singapura selama
lima tahun dan enam tahun di Bertam, dan mangkat di Bertam. Manakala
berdasarkan catatan dalam Commentaries, raja Melaka yang pertama ialah
Paramicura dan mangkat tujuh tahun selepas membuka Melaka.
Jadual 1.1: Lima Sumber Penulisan Portugis tentang Melaka
Sumber Portugis Penulis

Suma Oriental Tom Pires
Commentaries Braz de Alburquerque
Asia Joao de Barros
Report on the Golden Chersonese dan Manuel Godinho de Eredia
Description of Malacca
Decada Diego de CoutoÊ

Menurut sumber Barat, Winstedt (1989) menulis berdasarkan sumber Tom Pires
(Suma Oriental pada tahun 1512 hingga 1515) ă Parameswara telah menjadi Raja
Singapura selama lima tahun. Parameswara telah hidup sebagai pelarian di
Muar selama enam tahun, kemudian tinggal di Bertam selama tahun sebelum
mendirikan Melaka pada tahun 1403. Pentarikhan Winstedt (Suma Oriental)
menunjukkan bermula pada tahun 1402/1403. Perkiraan Wheatley (Sejarah
Melayu dan Tuhfat al-Nafis) bermula pada tahun 1404/1405.
Sumber China pula mencatatkan terdapat empat sumber China menceritakan

tentang Melaka, iaitu:
(a) Ming Shih;

(b) Ming Shih-lu;
(c) Ying-yai Sheng-lan; dan
(d) Hsing-cha Sheng-lan.
Rekod Ming Shih dan Ming Shih-lu semasa Dinasti Ming dicatat pada tahun
1742. Ying-yai Sheng-lan dan Hsing-cha Sheng-lan merupakan catatan oleh
Ma Huan dan Fei Hsin. Sumber Cina menjelaskan lawatan utusan diraja Melaka
tahun 1405 hingga 1435 mencatatkan Pai-li-mi-su-la (1405 hingga 1413) telah
menghantar enam utusan diraja ke China. Catatan Yung-lo Shih-lu (1425 hingga
1430) dan Hsuan-te Shih-lu merupakan mengenai nama seorang raja Pai-li-mi-
su-la telah mangkat pada akhir tahun 1413/1414.
Sebaliknya menurut Prof Wang Gungwu yang menggunakan sumber tempatan,

Sejarah Melayu (edisi 1536 dan 1612), Bustan al-Salatin (1638), sumber Portugis
dan keterangan Cina (Dinasti Ming); Parameswara seorang pelarian yang
membuka Melaka pada tahun 1390-an. Beliau telah melarikan diri bersama
dengan orang Bugis dan orang laut ke muara Sungai Melaka. Ramai sarjana
tempatan menggunakan tempoh Kesultanan Melayu Melaka bermula pada
tahun 1400 dan berakhir pada tahun 1511. Rajah 1.1 mengilustrasi peta Empayar
Kesultanan Melayu Melaka.

Rajah 1.1: Peta empayar Kesultanan Melayu Melaka
1.1.3 Sistem Pemerintahan Melaka

Melaka merupakan sebuah kerajaan Melayu tradisional yang mengamalkan
sistem pemerintahan kerajaan monarki warisan Empayar Srivijaya. Sultan ialah
ketua negara dan ketua kerajaan yang tertinggi. Di samping itu, Melaka juga
mempunyai Hukum Kanun Melaka sebagai undang-undang yang dijadikan
rujukan Sultan Melaka dalam menjalankan pemerintahan.
Dalam sistem pemerintahan, terdapat pembesar negeri yang terdiri daripada

Bendahara, Temenggung, Laksamana, Penghulu Bendahari dan Syahbandar
yang berfungsi membantu Sultan. Setiap pembesar bertugas mengikut portfolio
masing-masing manakala di peringkat wilayah terdapat pembesar-pembesar

wilayah seperti penghulu mentadbirkan wilayah bagi pihak Sultan (Andaya &
Andaya, 2001).
Tugas Bendahara adalah menjaga hal ehwal pentadbiran negara termasuk

perhubungan dengan negara asing. Bendahara dibantu oleh Temenggung yang
bertanggungjawab menjaga keamanan dan ketenteraman dalam negeri. Aspek
keselamatan dan pertahanan ancaman luar adalah di bawah tanggungjawab
Laksamana. Penghulu Bendahari dan Syahbandar yang bertanggungjawab
menjaga urusan cukai dalaman, dan perdagangan luar. Wujud stratifikasi sosial
dalam kalangan penduduk Melaka yang terdiri daripada Sultan, Orang-orang
Besar (pembesar), rakyat dan golongan hamba (rujuk Rajah 1.2).
Rajah 1.2: Struktur masyarakat Melayu tradisional
1.1.4 Kegiatan Ekonomi Melaka

Kennedy, dalam bukunya A History of Malaya menyatakan Melaka semasa
dibuka oleh Parameswara ialah sebuah perkampungan nelayan dan lanun.
Kegiatan pertanian bukanlah kegiatan utama penduduk Melaka dan
ekonominya tidak mengeluarkan apa-apa barang dagangan kecuali sedikit timah
dan gading gajah. Penduduk tempatan tidak terlibat secara cergas dalam bidang
perdagangan sebaliknya dikuasai oleh pedagang asing. Melaka terkenal sebagai
pusat „emporium‰ yang wujud di kawasan timur (Kennedy, 1993).
Perdagangan Melaka meliputi pelabuhan utama dunia dari Venice, Alexanderia

hingga ke Laut Merah, menyeberangi Teluk Parsi hingga ke Cipangu (Jepun).
Kawasan perdagangan lain meliputi Afrika Utara, benua India, Ceylon, Burma
dan kepulauan Sumatera, Jawa dan kepulauan rempah (lihat Rajah 1.3).

Rajah 1.3: Peta jaringan perdagangan Melaka dengan negara-negara di Nusantara
Tom Pires (1512) menyatakan di pelabuhan Melaka terdapat 84 bahasa

digunakan dan tiap-tiap satu adalah berlainan. Tom Pires menyatakan „barang
siapa menguasai Melaka maka ia akan dapat menguasai Venice‰ (Venice
merupakan sebuah pelabuhan yang besar di Eropah dan pintu masuk barang
dagangan dari Asia). Menurut Duarte Barbosa, pada kurun ke-15 Melaka adalah
pelabuhan yang terkaya dengan jumlah perdagangan borong yang terbesar dan
perkapalan yang sungguh banyak dari seluruh dunia (Kennedy, 1993) (lihat
Rajah 1.4).

Rajah 1.4: Kesibukan kapal dagang di pelabuhan Melaka

Sumber: http://info.cari.com.my
Melaka menjalankan dasar perdagangan bebas, menjamin keselamatan

pedagang, pusat perdagangan yang terbesar, bekalan makanan yang cukup dan
selamat daripada serangan lanun. Keupayaan Melaka sebagai pusat pelabuhan
dan kawasan perniagaan yang sangat penting di alam Melayu bagi Timur dan
Barat. Penggunaan mata wang sejak zaman pemerintahan Raja Iskandar Syah ă
nilai pertukaran satu jongkong timah seberat 1 kati 8 tahil. Melaka mengamalkan
„sistem cukai berkeutamaan‰ (preferential tariff system).
Pelbagai pedagang datang ke Melaka, iaitu Mur dari Kaherah, Mekah, Aden,
Abysinnia, orang Kilwa, Malindi, Ormuz, Parsees, Rumes, Turks, Turkomans,
orang Kristian Armenia, Gujaratee, lelaki Chaul, Dabhol, Goa, dari negara
Deccan, Malabar, pedagang dari Orissa, Ceylon, Bengal, Arakan, Pegu, Siam,
lelaki Kedah, Melayu, lelaki Pahang, Patani, Kemboja, Champa, Cochin China,
Cina, Lequeos, lelaki Brunei, Lucoes, lelaki Tamjompura, Laue, Banka, Bima,
Timor, Madura, Jaya, Sunda, Palembang, Jambi, Tongkal, Indragiri, Kappatta,
Minangkabau, Siak, Arqua (Arcat), Aru, Bata, negara Tomjano, Pase, Pedir dan
Maldives.
Saudagar dari Gujerat, Koromandel dan Benggala membawa hasil perdagangan

seperti pakaian, barang mewah dan wangi-wangian. Barang dagangan yang
dibawa pulang ke India seperti buah pala, cengkih, kapur barus, kayu cendana
dan kemenyan.

Tom Pires menyatakan bandar Melaka tidak akan ada tanpa Cambay dan
Cambay akan mati tanpa Melaka. Pedagang dari Asia Barat mengambil masa 18
bulan pelayaran untuk sampai ke Melaka. Saudagar Asia Barat akan berhenti di
Cambay dan membawa barang mewah, senjata, kain tenunan, mangkuk
tembaga, candu, dan arak. Mereka akan membeli barangan mewah seperti kain
sutera, kain benang emas, pinggan mangkuk, pasu dan porselin dari negara
China (Andaya & Andaya, 2001).
1.1.5 Dasar Luar Negara Melaka

Sejak abad ke-15, Melaka telah membina dasar luar negara yang bersifat selamat
dan terjamin. Kebangkitan empayar Kesultanan Melayu Melaka diperintah oleh
tiga atau empat orang raja Melaka yang dianggap unggul. Sultan yang berkaliber
dan adil adalah seperti Parameswara, Sultan Muzaffar Syah, Sultan Mansor
Syah, dan Sultan Alauddin Riayat Syah.
Kesultanan Melayu Melaka mempunyai sultan yang berkaliber. Pires

menyatakan Sultan Muzaffar Shah sebagai seorang yang baik hati dan bersikap
munasabah. Sejarah Melayu memperwatakkan Sultan Muzaffar sebagai terlalu
baik. Baginda adil, murah dan saksama. Pires menggambarkan Sultan Mansor
Shah (Mamsursa) sebagai seorang yang bermaruah, manakala Sejarah Melayu
menggambarkan Sultan Mansor sebagai terlalu baik parasnya serta adil lagi
pemurah. Pires menyatakan Raja Melaka berurusan dengan baik dan saksama
dengan mereka, ini merupakan perkara yang sangat menarik pedagang,
terutamanya warga asing.
Kesultanan Melayu Melaka berminat mengadakan hubungan dengan China

untuk menjaga keselamatan dengan kuasa Siam. China menganggap semua
negara yang menghantar rombongan kepadanya sebagai sebuah negara ufti.
Fungsi penghantaran ufti oleh Melaka kepada China sebagai bukti Melaka
menerima ketuanan China. Melaka berjaya mengimbangi kuasa (balance of
power) Siam dengan menggunakan kuasa China.
1.1.6 Penduduk Melaka

Tom Pires mencatatkan kewujudan orang Celates (Selat) yang datang dan
menetap di Melaka. De Eredia menyatakan penduduk awal Melaka ialah orang
Selat. Tiga tahun setelah Melaka dibuka oleh Parameswara, rakyatnya bertambah
daripada 1,000 kepada 2,000 orang. Pada tahun 1414, Melaka mempunyai 6,000
penduduk dan pada zaman Alauddin Riayat Shah, Melaka menjadi sangat
masyhur sehinggakan ia mempunyai 40,000 penduduk yang terdiri daripada
hampir semua bangsa di dunia.

Newbold menganggarkan penduduk Melaka seramai 190,000 orang pada zaman

pemerintahan Sultan Mahmud Shah. Alfonso menggambarkan orang Melayu
sebagai orang gagah, mereka memakai pakaian yang baik, mereka tidak akan
membenarkan untuk meletakkan tangannya di atas kepala mereka dan tidak
juga pada bahu mereka. Valentyn mencatatkan orang Melayu sebagai orang
yang paling licik, paling bijak dan berbudi bahasa di seluruh bahagian Timur.
Masyarakat Melayu Melaka pada dasarnya merupakan masyarakat Melayu
bercirikan tradisional.
1.1.7 Penyebaran Islam di Melaka

Penyebaran Islam di Melaka dikatakan bermula dengan pengislaman
Parameswara pada tahun 1414M (Sultan Iskandar Shah). Islam disebarkan ke
Melaka oleh pedagang Arab dan Parsi. Pedagang Arab memanggil Melaka
sebagai Malakat bermaksud pasar (emporium). Terdapat bukti terawal Islam di
Tanah Melayu dengan penemuan batu Bersurat di Terengganu bertarikh 702 H
bersamaan 1303 M. Tulisan Jawi lama yang terdapat pada batu bersurat
Terengganu mencatatkan undang-undang hukuman jenayah.
Prof Fatimi menyatakan bukti tersebut menunjukkan Terengganu ialah negeri

yang terawal menerima Islam. Kedatangan Islam di Terengganu yang terdedah
kepada kegiatan perdagangan oleh orang Arab ke negara China. Rekod China
(Ming Shih) menjelaskan pemerintah kerajaan Melayu Melaka telah
mengamalkan ajaran Islam.
Evangeslista berpendapat bahawa proses pengislaman bukannya perkara yang

berlaku sekelip mata, ia mengambil masa terutamanya di tempat yang agama
Hindu dan Buddha telah diterima. Kedatangan Islam abad ke-7 M hingga 15 M
telah menghakis pengaruh Hindu-Buddha sedikit demi sedikit (Kennedy, 1993).
Zaman Kesultanan Melayu Melaka merupakan era perkembangan Islam yang

cemerlang pada zaman Sultan Mansur Shah. Melaka telah menjadi pusat
pengajian Islam yang terpenting di Semenanjung Tanah Melayu dan Nusantara.
Sejarah Melayu mencatatkan raja Melaka amat berminat dengan ajaran Islam.
Sultan Muhammad Syah mempelajari ilmu agama Islam daripada Saiyid Abdul
Aziz. Sultan Mansur Shah dikatakan mempelajari kitab Dur al-Manzum dengan
Maulana Abu Bakar. Kedatangan Maulana Abu Bakar dari Jeddah melaporkan
„semua orang besar Melaka berguru dengan beliau‰. Sultan Mahmud Shah dan
puteranya Sultan Ahmad pula berguru dengan Maulana Sadar Jahan.

Konsep politik selepas Islam berubah dengan penekanan kepada konsep daulat
raja (daulah). Raja Melaka diperlihatkan dengan kedaulatan mereka seperti Sang
Rajuna Tapa yang menderhaka kepada Raja Iskandar Shah dengan membantu
Majapahit „Dengan takdir Allah Taala, maka rumah Sang Rajuna Tapa pun
roboh, dan kerengkiangnya tumbang, dan beras pun habis menjadi tanah dan
Sang Rajuna Tapa laki isteri menjadi batu.‰ Pantang Melayu menderhaka, adat
hamba Melayu itu tiada dapat menyalahi kehendak tuannya (raja).
Sistem perundangan Islam tinggalan zaman Kesultanan Melayu Melaka ialah

Hukum Kanun Melaka (Undang-undang Melaka). Sebelum pemerintahan Sultan
Alauddin Riayat Shah, hukuman ke atas jenayah seperti mencuri dan menyamun
diputuskan kepada adat tradisi dan resam (local custom). Zaman Sultan
Alauddin, sesiapa yang didapati bersalah mencuri akan dipotong tangan
mereka.
„Adapun jikalau dia mencuri, maka tertangkap lalu dibunuhnya, maka

kenalah denda akan dia setengah harganya.... Adapun pada hukum Allah
orang yang mencuri itu tiada harus dibunuh, melainkan dipotong
tangannya.‰
(Hukum Kanun Melaka, Artikel 7.2)
Hukum Kanun Melaka telah menjadi sistem undang-undang terpenting dalam

pentadbiran Melaka. Zaman Sultan Mahmud Shah, fasal dalam Hukum Kanun
Melaka menyebut:
„Menteri-menteri, pegawai-pegawai istana dan pasukan tentera, mereka

hendaklah bertindak berdasarkan firman Allah SWT dalam al-Quran dan
menjalankan suruhan-Nya untuk membuat kebaikan dan mencegah
kejahatan.‰
Ketua negara perlu berunding dan bermesyuarat dengan pegawai kerajaan dan
rakyat jelata berlandaskan konsep Syura. Kesan pelaksanaan undang-undang
Islam telah memberi pengaruh kepada beberapa jenis undang-undang seperti
jenayah, tanah, muamalat, munakahat, khiyyar dan fuduli.
Hukum Islam digunakan dalam undang-undang jenayah seperti mencuri,

menyamun, qisas, membunuh orang, zina, liwat, muamalat, peraturan jual beli,
hutang piutang, sewa tanah, rumah, berladang, dan perkara mungkar seperti
minum arak, tuak, berjudi dan meninggalkan solat.

Perkembangan Islam telah mendorong penghayatan ilmu dan pengetahuan

kepada golongan istana dan rakyat. Proses pembelajaran ini telah melahirkan
banyak institusi agama Islam yang terkenal seperti madrasah, surau, masjid,
pondok, langgar, rangkang dan pesantren. Islam telah membawa perubahan
sosial dengan memperkenalkan konsep sama rata bagi menggantikan sistem
kasta pengaruh Hindu-Buddha. Agama Islam telah menghapuskan semangat
asabiyah dan membentuk perpaduan ummah bagi seluruh rakyat di Melaka.
AKTIVITI 1.2
Bincangkan dengan rakan sekelas anda dalam forum myVLE tentang

bagaimanakah Kesultanan Melayu Melaka memperkukuhkan
empayarnya sehingga dihormati oleh kuasa-kuasa asing sebagai sebuah
kerajaan Melayu yang terkuat pada abad ke-15.
1.2 PERSAINGAN KUASA BARAT DI NEGERI

MELAYU
Kejayaan Melaka muncul sebagai empayar yang terkemuka di Nusantara telah
menyebabkan banyak kuasa Barat berminat untuk berdagang dan menguasai
Melaka. Empayar Melaka telah berjaya berkembang dan membangun dengan
begitu pesat sehingga menimbulkan perasaan iri hati dalam kalangan kuasa
Barat seperti Portugis dan Belanda yang kita akan bincangkan pada subtopik ini.
1.2.1 Portugis
Ptolemy menyatakan Melaka dikenali sebagai Jerra atau Regoi Aurifera (negeri
yang kaya dengan emas ă Semenanjung Emas). Sebelum misi De Sequeira,
terdapat satu misi Portugis yang dirancang oleh Francisco de Almeida (Wizurai
Portugis) di India. Misi ini diketuai oleh Francisco Pereira, Estavao de Vilhena
dan Gaspar da pada tahun 1506. Mereka mengetahui dan memahami bahasa
Melayu. Misi tersebut terpaksa dibatalkan kerana berlaku percubaan membunuh
mereka semasa di India.
Portugis di Goa telah banyak mengumpul maklumat dan kepentingan

perdagangan Melaka. Portugis juga mendapat laporan daripada pelapor seperti
Vasco da Gama dan Bonajuto de Albano. Laporan seperti Roteiro da Primeria
Viagem de Vasco da Gama 1497-1499 (Carta/Peta Perjalanan Pertama Vasco da
Gama dan Laporan Perdagangan dan Geografi Berkenaan Negara-negara ke
Selatan Calicut).

Orang Portugis tiba pertama kalinya di Melaka pada tarikh 11 September 1509.
Angkatan Portugis diketuai oleh Diogo Lopes De Sequeira bersama empat buah
kapal dari Lisbon. Semasa dalam perjalanan ke Melaka, angkatan Portugis telah
singgah di Pasai dan Pedir. Peranan Wizurai Almeida dan De Sequeria turut
melaporkan perkembangan Portugis di kawasan Timur kepada Raja Portugal.
Rombongan Diogo Lopes De Sequeira yang membawa perutusan rasmi daripada

Raja Portugal untuk disampaikan kepada Sultan Mahmud untuk mewujudkan
hubungan persahabatan dan perdagangan. Pada dasarnya misi De Sequeria ke
Melaka untuk mengumpul barang dagangan. Namun kedatangan Portugis tidak
disenangi oleh pedagang Gujerati dan Asia Barat. Mereka telah menghasut
Bendahara Tun Mutahir supaya mengusir Portugis dari Melaka (Andaya &
Andaya, 2001).
Sultan Mahmud telah menitahkan supaya menangkap orang Portugis dan 20

orang pedagang Portugis bersama pegawai mereka, iaitu Ruy dÊAraujo telah
ditangkap dan beberapa orang Portugis terbunuh. De Sequeria telah meminta
Bendahara membebaskan orangnya tetapi ditolak. De Sequeria berjaya melarikan
diri ke India dan memberi amaran akan menyerang Melaka sekiranya orang
tawanan Portugis tidak dibebaskan.
Alfonso meninggalkan Goa bersama 18 buah kapal perang, 800 askar Portugis
dan 600 askar Malabar. Misi Alfonso adalah membebaskan tawanan Portugis
dan menuntut ganti rugi di samping membina empayar Portugis di Asia.
Rundingan antara Alfonso dan pemerintah Melaka gagal. Akhirnya Portugis
melancarkan serangan pada tarikh 8 dan 10 Ogos 1511.
Pada tarikh 24 Ogos 1511, Melaka berjaya dikalahkan dan ditawan oleh Portugis.
Kejatuhan Melaka sebagai pusat pemerintahan ke tangan Portugis pada tahun
1511 menyebabkan Sultan Mahmud terpaksa berpindah ke Johor (Andaya &
Andaya, 2001).
Alfonso telah menyempurnakan arahan Raja Portugal membina fortaleza di

Melaka. Portugis telah membina Kota A Famosa yang berbentuk segi empat
daripada sejenis batu yang diambil dari sebuah pulau di Melaka (lihat Rajah 1.5).
Alfonso membina kota tersebut sebagai benteng pertahanan dan untuk beribadat
serta upacara keagamaan.

Rajah 1.5: Kota AÊ Famosa yang dibina oleh Portugis

Sumber: http://pesanan-pesanan.blogspot.com
Melaka merupakan pusat pentadbiran Portugis yang ketiga selepas Afrika dan
Goa. Portugis tidak mempunyai anggota yang cukup untuk mentadbir Melaka.
Semua jawatan dikuasai dan dipegang oleh orang Portugis manakala masyarakat
Melaka tidak mempunyai kuasa.
Corak pemerintahan Portugis tidak adil kepada penduduk tempatan sebaliknya

mementingkan orang asing. Selama lima bulan Alfonso di Melaka, beliau
merupakan orang yang paling berkuasa di Melaka. Seorang Kapten Kota dilantik
untuk mentadbir Melaka dan sebagai penolong kepada Wizurai di Goa. Kapten
Kota dibantu oleh kumpulan pegawai Portugis yang dilantik, iaitu Kapten
Jeneral, Ketua Hakim, Datuk Bandaraya, Bishop dan Ketua Tempatan.
Pentadbiran Portugis di Melaka memperlihatkan sistem perkongsian kuasa

dengan orang asing dan penduduk tempatan. Sesetengah jawatan tempatan
dikekalkan walaupun berbeza dari segi kuasa. Contohnya, Nina Chatu diberi
kuasa berdasarkan peruntukan dan perundangan saudagar India serta pedagang
asing yang lain (fidalgo). Kelemahan Portugis yang paling besar ialah pegawai
mereka yang tidak amanah.
Ketidakcekapan pengurusan pentadbiran Portugis di Melaka diketahui oleh Raja

Portugal. Antara masalahnya adalah seperti perbelanjaan pengurusan yang
terlalu tinggi serta pegawai tidak cekap. Raja Portugal telah menghantar surat
kepada Kapten Kota di Melaka bagi membekalkan kapal dan senjata untuk
menghadapi saingan Belanda.

Pegawai Portugis menguasai dan memonopoli perdagangan untuk kepentingan

diri. Pegawai Portugis diberi keistimewaan untuk menjalankan kegiatan
perdagangan di Melaka. Orang Portugis melalaikan tanggungjawab terhadap
agama Kristian. Francis Xavier dihantar ke timur pada tahun 1545 untuk
memulihkan moral askar Portugis.
Serangan Sultan Mahmud dan Sultan Ahmad pada tahun 1515 hingga 1524
(sebanyak lima kali) menyebabkan Portugis lemah. Portugis menghadapi satu
kuasa, iaitu Islam, dari Aceh pimpinan Sultan Ali Mughayat Syah. Aceh
melancarkan serangan secara berturut-turut pada tahun 1537, 1547, 1568, 1570
dan 1582. Kemunculan Belanda pada akhir abad ke-16 Masihi telah menggugat
kekuatan Portugis di Melaka melalui sekatan perdagangan.
1.2.2 Belanda
Syarikat Hindia Timur Belanda (VOC ă Vereenigde Oostindische Compagnie)
telah muncul pada tahun 1602 dengan gabungan beberapa buah syarikat
perdagangan di rantau Asia. Syarikat ini telah menjadi kuasa perdagangan yang
kuat dan menguasai ekonomi Asia Tenggara.
Kuasa Belanda cuba menyingkirkan Portugis yang memonopoli perdagangan

rempah di Mediterranean dan pada masa yang sama kuasa Inggeris telah
menjadi pesaing kuat Belanda. VOC telah menjadikan Asia sebagai pusat
kegiatan rempah utama dan rangkaian perdagangan global kepada Amsterdam
(Furnivall, 1983).
Tahun 1641 merupakan satu lagi titik peralihan dalam sejarah Malaysia kerana ia
menandakan kebangkitan Johor dan penguasaan Belanda ke atas Melaka dari
tangan Portugis. Belanda disifatkan bukan penceroboh kolonial tetapi sebagai
sahabat kepada pemerintah Melayu yang membenarkan VOC berdagang di
wilayah mereka.
Jalan laut dari Eropah ke rantau Asia dirahsiakan oleh Portugis tetapi pelaut
Belanda berjaya sampai ke kepulauan Melayu pada akhir 1590-an. Belanda
segera menjalinkan hubungan dengan pemerintah Melayu untuk mendapatkan
tapak di Selat Melaka.
Penguasaan Melaka oleh Portugis merupakan halangan utama bagi Belanda

walaupun satu perjanjian perdagangan telah dibuat dengan pemerintah Johor
pada tahun 1606. Perjanjian tersebut membenarkan Belanda berdagang di
wilayah Johor dan menguasai Melaka dari Portugis.

Pada tahun 1619, VOC menubuhkan ibu pejabat di Betawi, Jawa dengan tujuan
menguasai kawasan perdagangan lain. Pada tahun 1640, VOC sekali lagi cuba
menjalinkan hubungan dengan pemerintah Johor. Pemerintah Johor telah
membuat perjanjian dengan VOC dan menyokong penuh serangan ke atas
Portugis di Melaka pada 14 Januari 1641 (Furnivall, 1983).
Syarikat Hindia Timur Inggeris (SHTI) turut cuba menyaingi kuasa Belanda
(VOC) di kawasan timur. Belanda telah menghalang Henry Middleton untuk
mendirikan loji di Ambon, iaitu di kepulauan Maluku. Belanda menghalang
pembinaan loji yang cuba dilakukan oleh pelayar Inggeris pada tahun 1608, 1609
dan 1610.
SHTI sedar VOC berazam untuk menyekat orang-orang Inggeris daripada

menguasai perdagangan rempah. Beberapa perundingan antara SHTI dan VOC
diadakan di London pada tahun 1613 dan di Hague pada tahun 1615 tetapi gagal
(Furnivall, 1983).
Menjelang tahun 1609, Belanda mempunyai loji di Bantam, Makasar, Pattani,

Sukadana, Sambas, Aceh dan Siam. Belanda menjalankan dasar monopoli
perdagangan yang dilakukan persetiaan dengan pemerintah tempatan manakala
Inggeris menjalankan dasar perdagangan bebas. Dasar monopoli perdagangan
VOC ditentang oleh SHTI tetapi SHTI tidak berupaya menyaingi Belanda kerana
kekurangan modal.
Pada tahun 1595 hingga 1601 VOC mengaut keuntungan sebanyak 80,000 florin
dengan bilangan 65 buah kapal dagang Belanda ke timur untuk memonopoli
kepulauan Rempah (Furnivall, 1983).
Sejak tahun 1603, Belanda telah tiba di Johor dan membuat perjanjian dagang
dengan pemerintah Johor, iaitu Sultan Alauddin Riayat Shah III. Portugis di
Melaka telah memberi amaran kepada Johor supaya tidak mengadakan
hubungan dengan kuasa asing lain. Setelah mendapat hak berdagang di Johor,
Belanda bercita-cita menguasai perdagangan di Selat Melaka dan mengusir
Portugis dari Melaka.
Pada tahun 1606, kuasa Belanda bersama 11 kapal besar dan 6 kapal kecil
dianggotai seramai 1,357 orang telah menyerang Portugis di Melaka. Seramai 700
askar Belanda telah mendarat di Ujung Pasir. Setelah berperang, Matelief Ketua
perang Belanda mengambil keputusan berundur. Beliau mendapat berita
Portugis telah menghantar Komander de Castro ke Melaka bersama 17 kapal
besar, 4 kapal dapur, 21 sampan besar, 3,000 askar Portugis dan 300 askar India.

Minat Belanda ke atas Melaka semakin tinggi apabila VOC diperintah oleh
Gabenor J. P. Coen yang menjalankan polisi tiada perdagangan tanpa perang
(no trade without war). Pada 1637, VOC menandatangani satu lagi perjanjian
persahabatan dengan Sultan Abdul Jalil Shah. Menerusi perjanjian tersebut Johor
akan membantu Belanda menyerang Melaka tetapi perjanjian ini tidak berjaya.
Pada tahun 1639 di Betawi, Belanda telah menubuhkan sepasukan tentera yang
lengkap. Pada bulan Jun 1640, Belanda melancarkan serangan ke atas Melaka
dengan 12 kapal besar dan 1,500 tentera. Belanda telah dibantu oleh Johor
dengan 40 kapal dan 1,500 orang. Jumlah tentera Belanda dan Johor seramai
3,000 orang. Belanda menyedari kekuatan Portugis di Melaka bergantung pada
menara A Famosa yang setinggi 323 kaki dan dilengkapi dengan 130 meriam
yang strategik kedudukannya.
Keadaan kota yang berbukit dan berpaya serta kurang bekalan makanan
menyukarkan usaha Belanda menakluki Melaka. Pada tarikh 14 Januari 1641,
Portugis kalah di tangan askar Belanda dan Melayu yang diketuai oleh Kapten
Williamsz. Maka Melaka dikuasai oleh Belanda. Pertempuran sengit ini
menyaksikan penukaran kuasa kolonial baharu di Melaka yang menyebabkan
banyak kematian dan kerugian dialami oleh kedua-dua pihak. Peperangan
Belanda dan Portugis di Melaka disebut kehilangan nyawa yang banyak berlaku
ke atas kedua-dua pihak (amidst heavy tolls to both sides).
Melaka kekal di bawah penguasaan Belanda sehinggalah pada tahun 1824.

Di bawah Persetiaan London 1824, Belanda telah menyerahkan Melaka kepada
British sebagai tukaran dengan Benkulen yang merupakan sebuah wilayah
jajahan British di pantai barat Sumatera (Furnivall, 1983).
Rundingan dan perjanjian merupakan usaha VOC untuk memenangi hati

pemerintah Melayu. Johor dan Perak merupakan sekutu rapat VOC. Pemerintah
Johor terpaksa membuat perjanjian dengan VOC bertujuan melindungi
kedaulatan Johor. Johor cuba mengekalkan hubungan persahabatan dengan
Belanda walaupun wujud pertikaian sehingga tahun 1784. VOC bertindak ke
atas Johor apabila mereka diancam oleh hubungan antara Johor dan SHTI.
Perak bersikap berhati-hati dalam hubungannya dengan VOC kerana VOC

berminat ke atas bijih timah di Perak yang sangat bernilai. Belanda membayar
harga bijih timah kepada Perak dengan harga yang rendah berbanding pedagang
lain. Perak mempunyai kepentingan kepada Belanda yang menghalang serangan
Siam dan Bugis ke atas Perak. Perak telah menyerahkan hak monopoli bijih
timahnya kepada Belanda. Belanda telah mendirikan Kota Belanda untuk
melindungi perdagangan timah daripada lanun (lihat Rajah 1.6).

Rajah 1.6: Bangunan Stadthuys di Melaka yang

dahulunya merupakan pusat pentadbiran Belanda
Sumber: http://www.epubbud.com
Kejayaan kuasa Inggeris di Selat Melaka telah memberi saingan dan

melemahkan VOC. Inggeris berjaya menyerang kubu Belanda di Tanjung Putus
pada bulan Disember 1781 dan melemahkan pertahanan Belanda. Sifat
perdagangan Belanda yang memonopoli hak perdagangan akhirnya
menyebabkan VOC mengalami kerugian yang besar di negeri-negeri Melayu
(Furnivall, 1983).
1.2.3 British
Perdagangan merupakan salah satu faktor penting yang menentukan dasar
British terhadap negeri Melayu. Walaupun kerajaan Inggeris-India menjalankan
dasar tidak campur tangan dalam politik negeri Melayu, penglibatan mereka
dalam hal perdagangan di Tanah Melayu telah bermula sejak tahun 1771.
Francis Light ialah wakil syarikat Inggeris yang berpusat di Madras telah
menjalin hubungan dagang dengan raja Melayu terutamanya Sultan Abdullah
(Sultan Kedah). Sultan Kedah telah menawarkan kepada Inggeris sebuah
kawasan pelabuhan di Kedah tetapi dengan syarat SHTI harus memberi bantuan
kepada Kedah untuk menentang Bugis di Selangor (Emerson, 1979). Light
berminat dengan tawaran ini walaupun tindakannya menimbulkan banyak
bantahan yang keras daripada pihak pentadbir Inggeris di India dan London.

Francis Light berpendapat sekiranya peluang ini tidak diambil mungkin pulau-
pulau di Kedah akan diberikan kepada kuasa Belanda. Menjelang pada abad
ke-19, kuasa Siam kembali kuat semula di bawah Dinasti Chakri (Cowan, 1970).
Siam mula mengancam kedudukan Kedah pada suatu ketika dahulu ialah tanah
jajahan Siam. Tindakan Siam ini menyebabkan Sultan Abdullah merasa bimbang
dan sekali lagi Kedah meminta bantuan SHTI untuk menentang ancaman Siam.
Sultan Abdullah telah menawarkan pajakan Pulau Pinang kepada SHTI dan
Light telah bertindak sendiri mengambil Pulau Pinang sebagai milik Inggeris
secara rasmi pada tarikh 11 Ogos 1786 (Andaya & Andaya, 2001).
Light juga dikatakan telah menggunakan nama King George III sebagai „wakil‰
kepada Raja Inggeris. Tindakan Light ini seolah-olah telah mencabuli Akta Pitt
1784 yang menegaskan dasar kerajaan Inggeris tidak akan campur tangan dalam
politik negeri-negeri Melayu. Light juga telah melanggar arahan Lord
Cornwallis, Gabenor Jeneral di Calcutta supaya jangan bersekutu dengan Sultan-
sultan Melayu (Bassett, 1971).
Selepas Pulau Pinang diduduki, Light tidak menunaikan janjinya untuk

membantu Kedah menentang kuasa Siam. Sultan Abdullah marah dan bertindak
membawa masuk perompak dan lanun yang berkeliaran di Selat Melaka
menyerang Pulau Pinang pada bulan Mac 1791. Tindakan Sultan Abdullah ini
telah menyebabkan Light marah dan bertindak menyerang Kedah di pinggir
pantai Pulau Pinang.
Akhirnya Kedah kalah dan terpaksa mengakui pendudukan SHTI ke atas Pulau
Pinang dengan termeterainya Perjanjian kuasa British dengan Kedah pada tahun
1791 (Andaya & Andaya, 2001). Pada tahun 1800, Sultan Kedah sekali lagi telah
memajakkan Daerah Perai (Province Wellesley) yang terletak di pantai yang
seberang kepada SHTI.
Pendudukan British di Pulau Pinang banyak memberikan kebaikan kepada

mereka dari segi ekonomi dan pertahanan. British percaya Pulau Pinang dapat
dijadikan pangkalan perang yang terbaik di wilayah timur. Selain itu Pulau
Pinang sesuai dijadikan pusat membuat dan membaiki kapal. Pada tahun 1805,
Pulau Pinang telah dinaikkan ke taraf sebuah pelabuhan Presidensi yang setaraf
dengan pelabuhan Bombay dan Madras.
Namun harapan SHTI untuk memajukan Pulau Pinang menghadapi jalan buntu
apabila Pulau Pinang gagal menjadi sebuah pelabuhan yang baik. Kawasan
perairan perdagangan Pulau Pinang adalah terhad kepada kawasan
sekelilinginya dan kedudukan pulau itu yang terletak di utara sukar untuk
menjadi pusat perdagangan di kepulauan Melayu. Sehingga tahun 1816, Pulau

Pinang didapati oleh British tidak dapat berfungsi sebagai sebuah pelabuhan
yang bertaraf „Presidensi‰ (Bassett, 1971).
Apabila Pulau Pinang gagal berfungsi sebagai sebuah pelabuhan dan pangkalan
tentera British yang baik, British mula mencari sebuah pelabuhan baharu di
penghujung Selat Melaka bagi menyaingi kuasa Belanda yang berada di Melaka
dan Jawa.
Raffles telah diarahkan supaya mendirikan sebuah pos pelabuhan di selatan

Selat Melaka untuk persinggahan kapal dagang ke negeri China. Raffles
berminat untuk mendirikan pelabuhan entrepot di Borneo tetapi harapannya
hampa apabila Balambangan dibangunkan semula oleh kuasa Belanda
menjelang tahun 1803. Akhirnya Raffles telah mendesak Gabenor Jeneral di India
supaya mengambil Singapura sebagai tanah jajahan mereka ketika beliau
melawat Calcutta pada tahun 1818 (Cowan, 1970).
Pada tanggal 30 Januari 1819, Raffles telah menandatangani satu perjanjian

dengan Temenggung Johor-Riau yang berkuasa di Singapura. Inggeris telah
diberikan hak mendirikan kilang di Singapura setelah Raffles mengiktiraf Raja
Hussein putera sulung Sultan Mahmud sebagai pewaris yang sah kepada
kerajaan Johor-Riau. Pengambilan Singapura oleh Raffles juga didorong oleh
persaingan kuasa Belanda yang membantah pendudukan Inggeris di Singapura.
Sikap kerajaan Inggeris di India dan Britain mula berubah apabila Singapura
mencapai kemajuan dan kepesatan dalam bidang pelabuhan antarabangsa di
perairan Selat Melaka. Pedagang di Britain dan Calcutta mahu pelabuhan
Singapura dikekalkan. British cuba mengadakan rundingan demi rundingan
dengan Belanda di atas hak tanah jajahan di Asia Tenggara (Bassett, 1971).
British berjaya menguasai Melaka sebagai tanah jajahannya yang kedua di Tanah
Melayu setelah Raja William V menandatangani perjanjian Surat-surat Kew 1795
dengan kerajaan British. Namun penguasaan SHTI ke atas Melaka tidak dapat
mengisi keperluan SHTI untuk menggantikan Pulau Pinang. Status Melaka pada
ketika itu ialah hak milik sementara British sehingga tamatnya Perang Napoleon.
Pihak SHTI juga bimbang terhadap keuntungan perniagaan di Melaka yang telah
lama merosot akibat perbalahan yang berpanjangan antara kuasa Belanda dan
Bugis dahulu. British perlu menubuhkan sebuah lagi pelabuhan di sekitar
perairan Selat Melaka (Andaya & Andaya, 2001).

Pada 17 Mac 1824, hasrat British tercapai apabila termeterainya Perjanjian

Inggeris-Belanda di London (Cowan, 1970). Antara syarat perjanjian yang
penting menjelaskan dasar Inggeris dan Belanda bahawa kedua-dua buah negara
bersetuju tidak akan menubuhkan petempatan baharu tanpa mendapatkan
kebenaran terlebih dahulu daripada kedua-dua belah pihak.
Perjanjian ini juga telah mensyaratkan Belanda tidak akan campur tangan di
Tanah Melayu manakala British tidak akan campur tangan di Kepulauan Jawa
dan Sumatera. Sir Thomas Stamford Raffles dengan lantang telah menentang
sekeras-kerasnya keputusan SHTI untuk memulangkan semula tanah jajahan
takluk Belanda di timur termasuk Melaka selepas tamatnya Perang Napoleon
(Andaya & Andaya, 2001).
Setelah perjanjian ini dimeterai Inggeris tetap mengamalkan dasar tidak campur
tangan terhadap negeri Melayu. SHTI yang mewakili kuasa Inggeris adalah
badan perniagaan dan tidak mempunyai niat untuk menambahkan perbelanjaan
dan membabitkan diri dalam kekacauan yang berlaku di negeri Melayu.
Pada tahun 1826, Inggeris telah menggabungkan tiga tanah jajahannya di sekitar
perairan Selat Melaka, iaitu Singapura, Melaka dan Pulau Pinang termasuk
Seberang Perai dibentuk menjadi satu unit pentadbiran yang dikenali sebagai
Negeri-negeri Selat (The Straits Settlements) (Andaya & Andaya, 2001).
Campur tangan British di negeri Melayu telah meletakkan status negeri Melayu
di bawah naungan British. British telah mewujudkan persefahaman dan
perjanjian dengan raja Melayu. British campur tangan dalam pentadbiran Perak
setelah berlaku pembunuhan J. W. W. Birch melalui Perjanjian Pangkor 1874.
Perjanjian ini telah ditandatangani oleh Andrew Clarke wakili pihak British
dengan Raja Abdullah dan pembesar negeri yang lain. Campur tangan British di
Selangor, Pahang, dan Sungai Ujong di Negeri Sembilan juga adalah melalui
perjanjian dengan raja-raja Melayu dan pembesar tempatan yang melibatkan
dengan pegawai-pegawai British (Bassett, 1971).
Pada tahun 1896, penguasaan British ke atas negeri Melayu dengan

pembentukan Negeri-negeri Melayu Bersekutu yang ditandatangani oleh
Gabenor Negeri-negeri Selat yang mewakili Kerajaan Inggeris di London dengan
raja Melayu, iaitu Sultan Perak, Sultan Selangor, Sultan Pahang dan Yamtuan
Besar Negeri Sembilan.

Penubuhan NNMB menunjukkan penguasaan British ke atas kedaulatan negeri

Melayu. British terus mengadakan hubungan dengan pemerintahan kerajaan
negeri Johor, Kelantan, Terengganu, Kedah dan Perlis melalui beberapa
perjanjian yang ditandatangani.
AKTIVITI 1.3
1. Mengapakah Portugis cuba menghapuskan monopoli perdagangan

saudagar-saudagar Islam di Melaka?
2. Mengapakah Belanda merasa iri hati kepada Portugis di Melaka

sedangkan mereka telah berjaya menguasai kepulauan rempah di
Nusantara?
3. Jelaskan kepentingan Pulau Pinang dan Singapura kepada pihak

Syarikat Hindia Timur Inggeris (SHTI).
1.3 PROSES KEMERDEKAAN PERSEKUTUAN

TANAH MELAYU
Mari kita mendalami pengetahuan kita tentang proses kemerdekaan
persekutuan Tanah Melayu dalam subtopik ini.
1.3.1 Malayan Union 1946

Sebelum perang Dunia Kedua, British telah berusaha untuk mewujudkan sebuah
kerajaan pusat di Tanah Melayu. Namun usaha tersebut tidak berjaya kerana
keengganan raja Melayu di negeri Johor, Terengganu, Kelantan dan Kedah. Ini
kerana sultan negeri tersebut tidak mahu negeri mereka kehilangan kuasa akibat
daripada proses pemusatan kuasa di dalam NNMB.
Apabila Jepun menyerang dan menakluki Asia Tenggara, Tanah Melayu dan
Sumatera telah diletakkan di bawah satu pentadbiran berpusat. Perkara ini
menyukarkan British kerana orang Melayu telah mempunyai pengalaman dalam
memperjuangkan gagasan Melayu Raya bersama Indonesia. Orang Melayu juga
telah bersatu dan mewujudkan kesedaran dalam memperjuangkan kebebasan
Tanah Melayu bersama para nasionalis Indonesia (Heussler, 1985).

British juga menghadapi masalah tentang taraf kewarganegaraan penduduk

bukan Melayu dan status politik mereka. Bagi penduduk tetap yang lahir dan
bermastautin di Negeri-negeri Selat sama ada orang Melayu atau bukan Melayu
dikenali sebagai British Subjects kerana status Negeri-negeri Selat ialah tanah
jajahan British. Sebaliknya di negeri Melayu status orang Melayu adalah rakyat
kepada sultan negeri Melayu.
Sementara itu orang Cina dan orang India masih rakyat negara China dan rakyat
negara India kerana mereka masih terlibat dalam kegiatan politik di negara asal.
Pada ketika itu orang Cina banyak menumpukan kepada perjuangan
Kuomintang atau Parti Komunis China di negara China manakala politik orang
India tertumpu kepada perjuangan kemerdekaan India (Heussler, 1985).
Pada tarikh 31 Mei 1944, British telah meluluskan satu dokumen yang dikenali
sebagai Perlembagaan Malayan Union yang akan dilaksanakan selepas tamat
pemerintahan Jepun di Tanah Melayu. Kekalahan Jepun ke tangan pasukan
tentera Berikat telah menyebabkan Perang Dunia Kedua ditamatkan.
Pasukan Tentera Anti-Jepun Penduduk Tanah Melayu (MPAJA  Malayan

People's Anti-Japanese Army) yang didominasi oleh Parti Komunis Malaya yang
mempelopori MPAJA telah cuba mengambil alih kuasa di Tanah Melayu. Pada
tarikh 10 Oktober 1945, British telah mengumumkan Perlembagaan Malayan
Union yang akan dikuatkuasakan di Tanah Melayu (Heussler, 1985).
1.3.2 Perlembagaan Malayan Union

Dua fasal utama yang terdapat dalam Perlembagaan Malayan Union adalah
berkaitan dengan pentadbiran dan kerakyatan.
(a) Pentadbiran
Fasal berkenaan pentadbiran adalah seperti yang berikut:
(i) Perak, Selangor, Pahang dan Negeri Sembilan (Negeri-negeri Melayu

Bersekutu), Johor, Kedah, Perlis, Kelantan, Terengganu (Negeri-
negeri Melayu Tidak Bersekutu) dan Pulau Pinang dan Melaka (dua
buah Negeri-negeri Selat) digabungkan sebagai satu unit politik yang
dikenali sebagai Malayan Union;
(ii) Singapura tidak dimasukkan dalam Malayan Union kerana

kedudukan geografi yang strategik dan statusnya sebagai pelabuhan
bebas. Singapura menjadi wilayah yang berasingan dan ditadbir oleh
seorang Gabenor;

(iii) Kedudukan sultan dikekalkan di negeri masing-masing tetapi

kekuasaan serta kewibawaan mereka dikurangkan dalam
pentadbiran. Kuasa sultan hanya tertumpu dalam hal ehwal agama
Islam dan adat istiadat Melayu sebagai Pengerusi Majlis Penasihat
Melayu bagi negeri masing-masing;
(iv) Majlis Mesyuarat Negeri kekal bagi menguruskan hal ehwal

tempatan yang diletakkan di bawah kerajaan pusat;
(v) Malayan Union akan menjadi Tanah Jajahan Mahkota British yang
diketuai oleh Gabenor di Kuala Lumpur;
(vi) Gabenor menjalankan pentadbiran dengan bantuan Majlis Mesyuarat

Kerja dan Majlis Perundangan Pusat serta Majlis Penasihat; dan
(vii) Gabenor Jeneral dilantik untuk mengawasi pentadbiran Malayan

Union, Singapura dan wilayah-wilayah Borneo.
(b) Kerakyatan
Malayan Union memberi satu bentuk kerakyatan seragam kepada semua
warganegara tanpa mengira agama, bangsa dan keturunan akan
diwujudkan. Orang Cina dan yang lain tinggal di Tanah Melayu dan
Singapura boleh menjadi warganegara Malayan Union. Rakyat negara
Malayan Union mereka mempunyai hak yang sama dengan orang Melayu
kecuali dalam pemilikan tanah simpanan Melayu.
Bagi mereka yang berstatus imigran syarat kerakyatan adalah berasaskan

prinsip jus soli, iaitu berasaskan tempat kelahiran seperti yang berikut:
(i) Lahir di Tanah Melayu atau Singapura;
(ii) Tinggal di Tanah Melayu selama 10 tahun dari tempoh 15 tahun dari
tarikh pengenalan Malayan Union;
(iii) Lahir di luar Tanah Melayu tetapi ibu atau bapa atau kedua-duanya
warganegara Malayan Union; dan
(iv) Mereka yang tidak layak mengikut syarat tersebut boleh memohon
kerakyatan selepas tinggal di Tanah Melayu selama lima tahun
berturut-turut.

Reaksi terhadap Malayan Union

Setelah Malayan Union diumumkan oleh kerajaan British, terdapat kalangan
penduduk Tanah Melayu yang menyokong, juga yang menentang dan golongan
yang tidak memberi apa-apa reaksi tertentu (lihat Rajah 1.7).
Rajah 1.7: Rakyat Tanah Melayu membantah Malayan Union

Sumber: www.arkib.gov.my
Bagi penduduk bukan Melayu terutamanya orang Cina terdapat tiga reaksi yang
berbeza, iaitu.
(a) Orang Cina yang lahir di Tanah Melayu yang dikenali sebagai orang Cina
Negeri-negeri Selat, mereka menyambut baik rancangan Malayan Union.
Ini kerana Perlembagaan Malayan Union memberikan satu pengiktirafan
hak mereka ke atas Tanah Melayu;
(b) Golongan yang dilahirkan di negara China dan ahli Kuomintang tidak
berminat kepada Malayan Union kerana mereka masih mengekalkan taat
setia kepada negara asal. Mereka berasa malu untuk melucutkan
kerakyatan negara asal yang mereka banggakan; dan
(c) Orang Cina yang berideologi komunis dan menganggotai Parti Komunis
Malaya mempunyai matlamat untuk mewujudkan negara komunis di
Tanah Melayu sama ada melalui perlembagaan atau perjuangan bersenjata
(Heussler, 1985).

Pada bulan Oktober 1945, British telah kembali memerintah Tanah Melayu dan
menguatkuasakan Perlembagaan Malayan Union pada tarikh 1 April 1946 (lihat
Rajah 1.8). Tanah Melayu diletakkan di bawah Pentadbiran Tentera British
(British Military Administration).
Rajah 1.8: Tunjuk perasaan membantah Malayan Union

Sumber: http://briged-akhdor.blogspot.com
Keadaan politik di Tanah Melayu tidak tenteram akibat daripada pergaduhan

kaum yang berlaku semasa di bawah pemerintahan Bintang Tiga. Pendudukan
Jepun di Tanah Melayu telah memberikan kesan kepada orang Melayu dalam
meningkatkan kesedaran politik dan melahirkan ramai pemimpin Melayu
seperti Ibrahim Yaacob, Ishak Muhammad dan Ahmad Boestaman.
Kesatuan Melayu Muda (KMM) telah ditubuhkan oleh Ibrahim Yaacob sebagai
pertubuhan politik Melayu bagi menentang Jepun di Tanah Melayu. KMM telah
diharamkan oleh Jepun kerana KMM mula mengancam kedudukan Jepun dan
bekerjasama dengan PKM di Tanah Melayu.
Selain itu orang Melayu telah diberi galakan untuk menentang kuasa penjajahan
Barat melalui kerjasama dengan nasionalis Indonesia dalam gagasan Melayu
Raya. Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM  Malay Nationalist Party)
ditubuhkan oleh golongan radikal Melayu untuk memperjuangkan
kemerdekaan melalui konsep Melayu Raya.

Orang Melayu telah bersatu dan memberikan tentangan hebat terhadap British
yang cuba memperkenalkan pentadbiran Malayan Union. Beberapa kesatuan
yang dipimpin oleh golongan yang radikal atau yang sederhana telah bergabung
menentang Malayan Union.
Terdapat beberapa sebab mengapa Malayan Union mendapat tentangan

antaranya:
(a) Harold MacMichael menipu mendapatkan tandatangan Raja-raja Melayu;

(b) Kuasa dan kewibawaan sultan;
(c) Hak istimewa orang Melayu terhapus;
(d) Hak kerakyatan yang longgar;
(e) Penggubalan perlembagaan Malayan Union tidak melibatkan penduduk
Tanah Melayu; dan
(f) Kerajaan Negeri kehilangan kuasa.
Orang Melayu diseru supaya bangkit dan bersatu menentang Malayan Union
menerusi beberapa pertubuhan bagi menguatkan penentangan orang Melayu
terhadap Malayan Union. Banyak berita telah disebarkan ke seluruh Tanah
Melayu tentang penentangan ke atas Malayan Union menerusi akhbar seperti
Utusan Melayu, Warta Negara, Majlis dan Pelita Malaya.
Malayan Union juga mendapat tentangan daripada sultan, pembesar dan orang
Melayu. Desakan telah dibuat kepada King George VI dan Persatuan Bekas
Pegawai Perkhidmatan Pentadbiran Tanah Melayu (MCS  Malayan Civil
Service) yang pernah berkhidmat di Tanah Melayu supaya Malayan Union tidak
dilaksanakan. Selain itu orang Melayu telah mengadakan perarakan dan
perhimpunan bagi membantah Malayan Union di semua ibu negeri dan bandar
lain di Tanah Melayu.
Pada tarikh 15 Disember 1945, semasa Harold MacMichael menemui Sultan

Kelantan untuk mendapatkan tandatangan, seramai 10,000 orang telah
berkumpul di hadapan istana di Kota Bharu menyatakan bantahan. Pada tarikh
25 Januari 1946, seramai 15,000 orang dari 5,000 pertubuhan orang Melayu telah
mengadakan perhimpunan di Johor Bahru.

Manakala pada 10 Mac 1946, satu perhimpunan raksasa yang dihadiri lebih 50
ribu orang diadakan di Kuala Kangsar. Selain itu satu kongres raksasa yang
berlangsung di Kuala Lumpur bagi menentang Malayan Union telah diadakan
oleh Persatuan Melayu Selangor dan DatoÊ Onn Jaafar sebagai pengasas
Pergerakan Melayu Semenanjung di Johor.
Pada tarikh 1 hingga 4 Mac 1946, Kongres Melayu Se-Malaya telah diadakan di
Kelab Sultan Sulaiman, Kuala Lumpur bertujuan untuk menyatukan dan
mempertahankan hak orang Melayu. Kongres tersebut dihadiri 107 perwakilan
dan 56 pemerhati dari 41 pertubuhan Melayu di seluruh Tanah Melayu (lihat
Rajah 1.9).
Rajah 1.9: Kongres Melayu Se-Malaya diadakan di

Kelab Sultan Sulaiman pada tarikh 1 hingga 4 Mac 1946
Satu resolusi telah diluluskan supaya raja Melayu memulaukan istiadat

perisytiharan MU dan upacara pelantikan Gabenor Edward Gent. DatoÊ Onn
(lihat Rajah 1.10) telah diberi mandat untuk menghantar kawat kepada Perdana
Menteri Britain Clement Atlee, menuntut British akur kepada janji bahawa Tanah
Melayu milik raja Melayu.

Rajah 1.10: DatoÊ Onn Jaafar

British tetap mahu melaksanakan Malayan Union walaupun mendapat

tentangan orang Melayu. Pada tarikh 1 April 1946, sultan, pembesar dan orang
Melayu telah memulaukan upacara penubuhan Malayan Union. Orang Melayu
telah berkabung selama seminggu sejak Malayan Union ditubuhkan dengan cara
orang lelaki memakai songkok yang dililit dengan kain putih manakala kaum
wanita Melayu melilitkan kain putih di lengan baju masing-masing.
Di samping itu, Orang Asli juga turut berkabung dengan memakai bunga-bunga
kabung. Akibat daripada tentangan yang kuat dan berterusan daripada orang
Melayu, British terpaksa membatalkan Malayan Union pada tarikh 1 Julai 1946.
1.4 PERLEMBAGAAN PERSEKUTUAN TANAH

MELAYU 1948
Pada tarikh 25 Julai 1946, satu Jawatankuasa Kerja yang terdiri daripada empat
orang wakil raja Melayu, dua orang wakil UMNO dan enam orang pegawai
British untuk menggubal satu perlembagaan baharu bagi Tanah Melayu.
Penubuhan Jawatankuasa Kerja ini adalah untuk merangka sebuah
perlembagaan baru yang diterima oleh orang Melayu. Selain itu terdapat
perkara-perkara utama dalam perlembagaan yang diberi perhatian oleh
Jawatankuasa Kerja ialah persediaan langkah-langkah ke arah berkerajaan
sendiri (Andaya & Andaya, 2001).

Hasil daripada mesyuarat yang diadakan, jawatankuasa ini telah menetapkan

prinsip berikut:
(a) Menubuhkan sebuah kerajaan pusat yang kuat dalam aspek pentadbiran
yang berkesan, dan ekonomi dalam segala urusan untuk kesejahteraan dan
kemajuan Tanah Melayu;
(b) Memulihkan kedudukan kuasa dan kedaulatan raja Melayu;
(c) Menubuhkan Dewan Undangan Negeri bagi setiap negeri dan menukar
pemusatan kuasa daripada sistem kesatuan kepada sistem Persekutuan;
(d) Mengembalikan semula kuasa eksekutif di peringkat negeri dengan

mewujudkan semula jawatan Menteri Besar dan jawatan Penasihat British;
(e) Satu kewarganegaraan yang seragam diperkenalkan bagi membolehkan

hak politik dinikmati oleh rakyat yang memberikan taat setia sepenuhnya
terhadap Tanah Melayu; dan
(f) Jaminan hak istimewa orang Melayu.
Beberapa pertubuhan orang Melayu dan bukan Melayu telah menentang

cadangan yang terkandung dalam draf Perlembagaan Persekutuan Tanah
Melayu (PTM) Antaranya Majlis Tindakan bersama Se-Malaya (AMCJA  All
Malayan Council of Joint Action) yang diketuai oleh Tan Cheng Lock telah
bergabung dengan Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA) yang diketuai oleh
Dr Burhanuddin al-Helmi.
Walaupun AMCJA dan PUTERA mempunyai prinsip perjuangan yang berbeza,

kedua-dua pertubuhan bersepakat untuk menentang kandungan draf
perlembagaan PTM dan mengemukakan satu perlembagaan alternatif yang
diberi nama „Perlembagaan Rakyat‰.
Perlembagaan Rakyat mencadangkan:
(a) Pembentukan warganegara yang seragam dinamakan warganegara

„Melayu‰;
(b) Semua penduduk yang lahir di Tanah Melayu adalah warganegara

Melayu;
(c) Bagi mereka yang bukan lahir di Tanah Melayu mereka boleh memohon
menjadi warganegara setelah genap 8 dari 10 tahun sebelumnya
bermastautin di Tanah Melayu; dan
(d) Mereka wajib lulus ujian bahasa Melayu.

Namun Perlembagaan Rakyat telah ditolak oleh British dengan alasan ia bersifat
radikal. Pada tarikh 20 Oktober 1947, AMCJA dan PUTERA telah bersepakat
melancarkan hartal di seluruh Tanah Melayu. Keadaan ini diburukkan lagi
dengan tindakan agresif PKM yang telah melancarkan strategi melumpuhkan
ekonomi dengan mendalangi pemogokan pekerja secara besar-besaran.
British tetap meneruskan pembentukan Persekutuan Tanah Melayu dengan

melancarkan Perlembagaan PTM pada tarikh 21 Januari 1948 melalui satu
perjanjian yang dikenali sebagai Perjanjian Persekutuan Tanah Melayu
(Federation of Malaya Agreement). Perjanjian ini ditandatangani oleh sembilan
raja Melayu dan Pesuruhjaya Tinggi British Edward Gent yang mewakili
Kerajaan British. Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu 1948 telah
meletakkan asas pembentukan sebuah negara-bangsa Persekutuan Tanah
Melayu pada tahun 1957 dan seterusnya Persekutuan Malaysia pada tahun 1963.
1.5 DARURAT
Semasa Jepun menakluki Tanah Melayu pada tahun 1942, wujud kumpulan yang
menentang kuasa Jepun. Antaranya ialah MPAJA yang juga dikenali sebagai
Bintang Tiga. Selepas Jepun kalah, kumpulan Bintang Tiga yang dikuasai oleh
Parti Komunis Malaya (PKM) berjuang untuk menubuhkan kerajaan komunis di
Tanah Melayu.
Pada tahun 1945 apabila British kembali ke Tanah Melayu, PKM telah mula
menguasai Tanah Melayu menerusi kumpulan dan persatuan seperti Kesatuan
Demokratik Tanah Melayu (Malayan Democratic Youth League), Persatuan
Bekas MPAJA (Malayan PeopleÊs Anti-Japanese Ex-service ComradesÊ
Association) dan Persekutuan Kesatuan-kesatuan Sekerja Se-Malaya (PMFTU 
Pan-Malayan Federation of Trade Union).
Selepas pembentukan Persekutuan Tanah Melayu pada tarikh 1 Februari 1948,

PKM yang mendapat sokongan Parti Komunis China telah melancarkan
keganasan bersenjata. Kerajaan Persekutuan terpaksa mengisytiharkan Darurat
pada tarikh 19 Jun 1948. Kerajaan juga telah mengharamkan PKMM dan ramai
anggota PKMM telah melarikan diri ke dalam hutan dan melancarkan
perjuangan senjata.
PKM dengan PKMM telah bekerjasama dalam penentangan bersenjata terhadap

British. Namun apabila ideologi komunis menguasai PKMM, ramai anggotanya
meninggalkan perjuangan bersenjata. PKM telah mewujudkan keadaan huru-
hara dan kemusnahan kepada kerajaan.

British memperkenalkan rancangan penempatan semula melalui Rancangan

Briggs pada tahun 1950 oleh Leftenan Jeneral Sir Harold Rowdon Briggs. Tujuan
Rancangan Briggs diperkenalkan adalah untuk menyekat bekalan makanan,
wang, maklumat dan membiarkan komunis mati kebuluran. Briggs mendapati
masalah setinggan bagi mereka yang tinggal berdekatan dengan hutan menjadi
punca bekalan makan kepada komunis. Selain itu, penduduk setinggan tersebut
juga memberikan bekalan makanan atas dasar pertalian saudara, sebangsa atau
diugut.
Menerusi rancangan ini setinggan ditempatkan semula di kawasan baharu dan

terletak jauh daripada komunis. Penempatan semula ini dikenali sebagai
Kampung Baru yang dipagari dan pergerakan penduduk diawasi. British
berharap dengan menyekat pemberian bekalan kepada pihak komunis oleh
penduduk setinggan akan memaksa mereka keluar dari kawasan hutan. Cara ini
membolehkan British menangkap dan membunuh anggota komunis.
Pada tarikh 6 Oktober 1951, peristiwa pembunuhan Pesuruhjaya Tinggi British

Henry Gurney merupakan kemuncak perjuangan PKM. Winston Churchill telah
melantik Jeneral Gerald Templer sebagai Pemerintah Tanah Melayu yang
baharu. Templer telah memperkemaskan pendekatan menentang PKM untuk
menarik sokongan semua penduduk termasuk orang Cina supaya tidak
menyokong PKM. Hasil persetujuan pemimpin Melayu dengan Templer, syarat
kerakyatan telah dilonggarkan.
Seramai 150,000 orang Cina dan 5,000 orang India telah mendapat kerakyatan
melalui dasar ini. Selain itu penduduk bukan Melayu hendaklah membuktikan
taat setia mereka kepada kerajaan untuk mempertahankan Tanah Melayu
daripada ancaman komunis. Bagi mengatasi masalah keselamatan di
Persekutuan Tanah Melayu, Templer telah menguatkuasakan Akta Khidmat
Negara 1952 (National Service Ordinance 1952) bagi mewajibkan lelaki berumur
antara 21 hingga 28 tahun terlibat.
Keganasan komunis memaksa kerajaan British memperkenalkan Undang-

undang Darurat 1948. Menerusi undang-undang ini, kerajaan British mempunyai
kuasa yang lebih untuk menangkap dan menahan individu yang disyaki selama
beberapa bulan tanpa dibicarakan di mahkamah. Selain itu, orang ramai boleh
ditangkap sekiranya mereka berkumpul lebih daripada lima orang tanpa
kebenaran polis di luar bangunan.
Satu kesalahan berat dalam Undang-undang Darurat merupakan menyimpan

dan membawa senjata api boleh dihukum bunuh. Peristiwa darurat telah berlaku
hampir di seluruh Semenanjung Tanah Melayu dan banyak kawasan yang
mengalami keganasan dinamakan sebagai Kawasan Hitam.

Bagi kawasan komunis yang dapat dihapuskan, British akan menamakannya

sebagai Kawasan Putih. Secara keseluruhannya British tidak dapat
menghapuskan keganasan komunis di Tanah Melayu hinggalah Tanah Melayu
mencapai kemerdekaan. Namun darurat masih berlaku. Darurat hanya dapat
ditamatkan pada tarikh 31 Julai 1960 setelah berlangsung selama 12 tahun di
Tanah Melayu.
1.6 KERJASAMA ANTARA KAUM DAN

PENGENALAN SISTEM AHLI
Pemimpin UMNO bersetuju untuk bekerjasama dan sanggup berkongsi kuasa
dengan penduduk bukan Melayu demi masa depan negara. Ini kerana kaum
bukan Melayu telah banyak menyumbang kepada pembangunan ekonomi
Tanah Melayu.
Bagi orang Melayu, mereka berfikiran jauh ke hadapan kerana sanggup

menerima bangsa lain melalui pemberian kerakyatan yang seragam asalkan
mereka mengiktiraf asas perjuangan UMNO tentang perkara berikut:
(a) Kedudukan hak istimewa orang Melayu;

(b) Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan;
(c) Islam menjadi agama rasmi; dan
(d) Kebebasan penduduk untuk mengamalkan kepercayaan agama masing-
masing.
DatoÊ Onn Jaafar sebagai Presiden UMNO telah mencadangkan keahlian UMNO
dibuka kepada orang bukan Melayu dengan tujuan mewujudkan perpaduan
dalam kalangan orang Melayu dengan bukan Melayu.
Cadangan DatoÊ Onn telah ditolak oleh sebilangan besar ahli UMNO
menyebabkan DatoÊ Onn meletakkan jawatan pada tarikh 27 Ogos 1951
termasuk beberapa pengikut setianya dan anak beliau sendiri Hussein Onn yang
memegang jawatan parti sebagai Ketua Pemuda UMNO.
Pada tahun 1951, DatoÊ Onn bersama Tan Cheng Lok, Yong Shook Lin dan
penyokong lain telah menubuhkan parti lain yang bersifat berbilang kaum yang
dikenali sebagai Parti Kemerdekaan Malaya (IMP  Independence of Malaya
Party). IMP ditubuhkan dengan matlamat memperjuangkan kemerdekaan PTM
dalam masa 10 tahun. Sebaliknya IMP gagal bertahan lama kerana parti ini tidak
mendapat sambutan daripada penduduk Tanah Melayu.

Pada tahun 1954, DatoÊ Onn telah menubuhkan sebuah parti, iaitu Parti Negara
yang bersifat non-partisan bagi memperjuangkan kemerdekaan PTM dalam
masa lima tahun. Parti Negara juga dikatakan gagal kerana orang Melayu, Cina
dan kaum lain belum bersedia bekerjasama dalam satu parti politik yang sama.
Tunku Abdul Rahman telah mengambil alih jawatan Presiden UMNO bersama
DatoÊ Abdul Razak Hussein yang dipilih sebagai Timbalan Presiden. Di bawah
pimpinan Tunku Abdul Rahman, UMNO mula menerima kehadiran orang
bukan Melayu dan mahu memberi mereka peranan kerjasama mencapai
kemerdekaan. Tunku Abdul Rahman memperkenalkan pendekatan yang tidak
membuka keahlian UMNO kepada orang bukan Melayu sebaliknya beliau
menggalakkan orang India dan orang Cina menubuhkan parti berasingan.
Krisis dalaman yang melanda UMNO berlaku pada tahun 1950 hingga 1951,
menyebabkan ramai ahli yang keluar daripada UMNO. Pada tahun 1951, Parti
Islam Setanah Melayu (PMIP  Pan-Malayan Islamic Party) ditubuhkan di bawah
pimpinan Dr Burhanuddin al-Helmi yang mendapat sambutan daripada orang
Melayu.
Pertubuhan Cina pada ketika itu banyak terpengaruh dengan dakyah Parti
Komunis Malaya yang bergiat untuk menggulingkan British melalui kekerasan
atau perang gerila. British telah bertindak mengharamkan PKM dan
menyebabkan pertubuhan Cina tidak mempergiatkan diri dan menjauhi
pengaruh anasir PKM. Tunku Abdul Rahman telah menggalakkan rakan bukan
Melayu supaya menubuhkan persatuan mereka sebagai sebuah parti politik
yang didaftarkan sebagai Persatuan Cina Tanah Melayu (MCA  Malayan
Chinese Association).
MCA sebagai sebuah pertubuhan sosial menjalankan kegiatan loteri dan

membuat kerja kebajikan khasnya bagi orang Cina berumur yang ingin kembali
ke negara China. Bagi kaum India menerusi pertubuhan Kongres India Tanah
Melayu (MIC  Malayan Indian Congress) yang telah didaftarkan pada tahun
1946, ia diaktifkan sebagai sebuah parti politik. British menggalakkan pemimpin
ketiga-tiga parti (PMIP, MCA dan MIC) supaya bekerjasama untuk masa depan
Tanah Melayu.
Pada tahun 1951, Templer telah memperkenalkan Sistem Ahli dengan memberi
ahli politik tempatan peranan dalam kabinet kerajaan. Sistem Ahli terdiri
daripada seramai sembilan orang ahli Majlis Perundangan Persekutuan yang
diberi tanggungjawab untuk mengetuai beberapa portfolio kerajaan.

Jabatan yang diserahkan tanggungjawab kepada pemimpin tempatan ialah

Jabatan Hal Ehwal Ekonomi, Hal Ehwal Dalam Negeri, Pertanian dan
Perhutanan dan beberapa portfolio lagi. Sistem Ahli ini bertujuan melantik wakil
kaum tempatan untuk memegang jawatan ketua jabatan dalam kerajaan pusat
supaya pemimpin tempatan mendapat latihan dan pengalaman dalam perkara
yang berkaitan dengan pentadbiran. Cara ini akan dapat mewujudkan semangat
kerjasama antara kaum melalui pentadbiran bersama dan menyedarkan mereka
tentang perpaduan dapat dicapai melalui kerjasama dan tolak ansur.
1.7 PILIHAN RAYA BAGI MAJLIS TEMPATAN

PADA TAHUN 1951 HINGGA 1952
Pada tarikh 1 Disember 1951, Templer telah memperkenalkan satu proses
pemilihan ahli bagi Majlis Perbandaran. Langkah ini sebagai pengenalan kepada
sistem demokrasi bentuk Wesminister menerusi pilihan raya pertama bagi
memilih wakil dalam Majlis Perbandaran Pulau Pinang. Pilihan raya ini penting
kerana bermulanya pembentukan awal PERIKATAN yang dianggotai oleh
UMNO dan MCA. Pakatan UMNO dan MCA berjaya memenangi sebanyak 9
kerusi daripada 12 yang dipertandingkan bagi Majlis Perbandaran, Pulau
Pinang.
Pada tarikh 16 Februari 1952, satu pilihan raya diadakan untuk memilih 12 orang
wakil dalam Majlis Perbandaran Kuala Lumpur. Dalam pilihan raya tempatan
tersebut, gabungan UMNO Bahagian Kuala Lumpur dan MCA Selangor telah
mengumumkan kedua-dua pertubuhan akan bertanding secara bersama bagi
merebut kerusi bagi Majlis Perbandaran Kuala Lumpur. Jadual 1.2 memaparkan
kemenangan yang diperoleh bagi parti yang bertanding.
Jadual 1.2: Kerusi yang Dimenangi sebagai

Wakil dalam Majlis Perbandaran Kuala Lumpur
Parti Kerusi yang Dimenangi

UMNO dan MCA 9
Parti Kemerdekaan Malaya 2
Parti Bebas 1
Jumlah 12
Dengan pengenalan pilihan raya tempatan ini bermulanya dasar kerjasama yang
parti masing-masing mengekalkan identiti dan objektif politik sendiri. Selain itu
ia juga telah membentuk satu perikatan dan kerjasama bagi menentukan
kemenangan calon parti yang bertanding bagi sesuatu kawasan pilihan raya itu.

1.8 PILIHAN RAYA PERSEKUTUAN 1955

Pada tarikh 27 Julai 1955, pilihan raya umum yang pertama telah diadakan
secara serentak di seluruh Persekutuan Tanah Melayu. Pilihan raya ini
menyaksikan parti politik bertanding untuk merebut 52 kerusi Majlis
Perundangan Persekutuan yang dipertandingkan. Parti yang bertanding
termasuklah Perikatan, iaitu gabungan pertubuhan politik daripada UMNO,
MCA dan MIC pada tahun 1954 (lihat Jadual 1.3).
Jadual 1.3: Pilihan Raya Pertama yang Mempertandingkan

52 Kerusi Majlis Perundangan Persekutuan
Parti Calon yang Bertanding

Perikatan 52
Parti Negara 33
Parti Islam Se-Malaya (PAS) 11
Parti Buruh Sebilangan kecil calon
Parti Kebangsaan Perak Sebilangan kecil calon
Liga Melayu Perak Sebilangan kecil calon
Parti Progresif Rakyat Sebilangan kecil calon
Parti Bebas 18
Gabungan parti politik dalam Perikatan telah mencapai persefahaman dan

persetujuan apabila UMNO diperuntukkan di 35 kawasan, MCA di 15 kawasan
dan MIC di 2 kawasan. Dalam pilihan raya tersebut Perikatan telah memenangi
51 kerusi dan 1 kerusi dimenangi oleh PAS. Kemenangan Perikatan telah
memberikan mandat kepada parti tersebut untuk menganggotai Majlis
Perundangan Persekutuan dan menubuhkan sebuah kerajaan melalui
keanggotaan dalam Majlis Mesyuarat Kerajaan.
1.9 PEMBENTUKAN KERAJAAN SENDIRI

(SELF-GOVERNMENT)
Sejak tahun 1955, Persekutuan Tanah Melayu telah mula menjadi sebuah negeri
yang berpemerintahan sendiri yang dikendalikan oleh pemimpin tempatan
walaupun pada ketika itu Tanah Melayu masih di bawah kuasa kerajaan British.
Status pemerintahan sendiri ini diberikan oleh British sebagai latihan persediaan
untuk penduduk PTM menubuhkan sebuah kerajaan dan menguruskan negara
keseluruhannya berasaskan demokrasi.

Kerajaan PTM yang dibentuk adalah berasaskan sistem kabinet yang terdiri
daripada Tunku Abdul Rahman, sebagai Ketua Menteri, enam orang wakil
UMNO, tiga orang wakil MCA dan seorang wakil MIC masing-masing bergelar
menteri dan bertanggungjawab terhadap portfolio masing-masing.
Ahli lain terdiri daripada Pesuruhjaya Tinggi British sebagai Pengerusi Majlis,
tiga orang ahli yang dilantik, terdiri daripada pegawai British (bagi jawatan
Setiausaha Kewangan, Setiausaha Pertahanan dan Setiausaha Hal Ehwal Luar)
dan dua orang ahli lain. Usaha ini adalah sebagai galakan dan dorongan kepada
Perikatan berusaha dengan lebih giat untuk menuntut kemerdekaan negara ini
berasaskan lunas-lunas demokrasi (Abdullah Ayub, 1978).
Pada tahun 1956, Tunku Abdul Rahman telah mengetuai satu rombongan ke
London untuk mengadakan rundingan kemerdekaan dengan Kerajaan Britain
(lihat Rajah 1.11). Rombongan kemerdekaan tersebut terdiri daripada lapan ahli,
iaitu DatoÊ Abdul Razak Hussein, Dr Ismail Abdul Rahman, H. S. Lee (MCA),
T. H. Tan (Setiausaha Agong Perikatan) dan empat wakil Raja-raja Melayu yang
terdiri daripada Datuk Panglima Bukit Gantang, Menteri Besar Perak, Seth Mohd
Said, Menteri Besar Johor, Aziz bin Abdul Majid dari Selangor dan Nik Ahmad
Kamil, Menteri Besar Kelantan. Manakala Kerajaan British telah diketuai oleh
Lord Lennox-Boyd, iaitu Setiausaha Tanah Jajahannya. Rundingan tersebut telah
berlangsung di Lancaster House selama tiga minggu (Abdullah Ayub, 1978).
Rajah 1.11: Rombongan Merdeka yang dianggotai oleh Tunku Abd Rahman,
Nik Ahmad Kamil, Dr Ismail Abd Rahman, Abd Wahab Toh Muda Abdul Aziz
(Datuk Panglima Bukit Gantang), DatoÊ Mohd Seth Mohd Said, H. S. Lee, Abd Aziz
Majid, DatoÊ Abd Razak, T. H. Tan dan Abd Kadir Shamsuddin

Hasil daripada rundingan yang diadakan beberapa keputusan telah dicapai

antaranya:
(a) British bersetuju memberi kemerdekaan kepada PTM pada tarikh 31 Ogos
1957. PTM akan menganggotai Pertubuhan Commonwealth British dan
menjalankan pemerintahan secara demokrasi;
(b) Jawatan Setiausaha Kewangan dan Pengarah Gerakan akan digantikan

dengan jawatan Menteri Kewangan dan Menteri Pertahanan, dan
disandang oleh orang tempatan. Kerajaan PTM akan membayar ganti rugi
kepada pegawai British yang akan menamatkan perkhidmatan dalam
kerajaan berikutan kemerdekaan tersebut;
(c) British diberi hak untuk menempatkan tenteranya di PTM selaras dengan
perjanjian dan tanggungjawab terhadap Commonwealth; dan
(d) Penubuhan sebuah badan bebas untuk menggubal perlembagaan bagi

PTM yang berdaulat dan merdeka.
1.10 KEMERDEKAAN PERSEKUTUAN TANAH

MELAYU
Pada tarikh 9 Mei 1957, kerajaan Persekutuan Tanah Melayu (PTM) telah
menghantar satu lagi delegasi kemerdekaan ke London terdiri daripada Tunku,
DatoÊ Abdul Razak, V. T. Sambanthan (MIC) dan Ong Yoke Lin (MCA). Hasil
daripada rundingan yang dijalankan, Kerajaan British telah bersetuju
memberikan kemerdekaan sepenuhnya kepada PTM (lihat Rajah 1.12).
Rajah 1.12: Perwakilan Tanah Melayu yang pulang selepas

rundingan kemerdekaan Malaya pada tarikh 29 Mei 1957

Perisytiharan kemerdekaan PTM telah dilakukan pada tarikh 31 Ogos 1957

(selepas tengah malam pada tarikh 30 Ogos) berlangsung di padang Kelab
Selangor. Pada malam tersebut bendera Union Jack (bendera rasmi Great Britain)
telah diturunkan dan bendera PTM telah terkibar. Upacara perisytiharan
kemerdekaan telah diadakan di Stadium Merdeka pada pagi tarikh 31 Ogos 1957
(lihat Rajah 1.13). Tunku Abdul Rahman telah dilantik sebagai Perdana Menteri
yang pertama dan Yang Di-Pertuan Besar Negeri Sembilan, Tuanku Abdul
Rahman pula dilantik sebagai Yang di-Pertuan Agong pertama (Abdullah Ayub,
1978).
Rajah 1.13: Tunku Abdul Rahman mengisytiharkan

kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu
AKTIVITI 1.4
1. Mengapakah orang Melayu bangkit menentang Malayan Union?
2. Huraikan langkah-langkah yang diperkenalkan bagi mengatasi

masalah darurat di Tanah Melayu.
3. Bincangkan kepentingan kerjasama antara kaum di Tanah

Melayu sebelum Merdeka.

1.11 PEMBENTUKAN MALAYSIA

Sebelum pembentukan Malaysia, Persekutuan Tanah Melayu mengandungi 11
negeri berperlembagaan yang meliputi keseluruhan Semenanjung Tanah
Melayu. Manakala Borneo Utara adalah negeri-negeri jajahan British dan
ditadbir secara langsung tanpa ada kerajaan yang dilantik sementara Kesultanan
Brunei menjadi negeri yang dilindungi oleh British (Gullick, 1967). Dari segi
sejarah, Singapura adalah sebahagian daripada Tanah Melayu. Singapura
terpisah sebagai sebuah Tanah Jajahan Mahkota yang berasingan sejak tahun
1946 apabila Malayan Union dicadangkan oleh British.
Pada tarikh 16 September 1963, percantuman Persekutuan Tanah Melayu,

Singapura, Sarawak dan Borneo Utara berlaku secara perjanjian apabila
terbentuknya Malaysia. Singapura berharap penyatuan dengan negeri-negeri di
Tanah Melayu ialah cara untuk mendapatkan kemerdekaan dan kestabilan
politik daripada British. Pemimpin kerajaan Persekutuan Tanah Melayu bertegas
menolak penerimaan masuk Singapura dalam Persekutuan Tanah Melayu
terutamanya Tunku Abdul Rahman (Hanna, 1964).
1.11.1 Idea Pembentukan Malaysia

Cadangan awal pembentukan Malaysia dikenal pasti daripada Lord Brassey,
iaitu Pengarah Syarikat Berpiagam Borneo Utara (SBBU) pada tahun 1887.
Brassey telah mengemukakan idea supaya semua jajahan dicantumkan ke dalam
satu wilayah yang besar tetapi cadangan ini tidak mendapat sebarang perhatian
(Mohamed Noordin Sophiee, 1976).
British berminat untuk menggabungkan semua tanah jajahan ke dalam satu unit
kerajaan yang lebih besar selepas tamat Perang Dunia Kedua. Idea ini telah
disuarakan oleh Creech Jones kepada Malcom MacDonald, iaitu Persuruhjaya
Tinggi British di Tanah Melayu pada tahun 1949. Pada tahun 1951, Thio Chan
Bee, Naib Presiden Parti Progresif di Singapura dalam Majlis Perundangan
Singapura menyatakan idea pembentukan Malaysia sebagai ganti kepada
kesatuan Singapura dan Persekutuan Tanah Melayu (Rozeman Abu Hassan,
2015).

Idea pembentukan Malaysia telah diusulkan oleh Tunku Abdul Rahman semasa
menghadiri satu jamuan makan tengah hari di Singapura pada tarikh 27 Mei
1961 di hadapan ahli Persatuan Wartawan Asing:
„Mahu tidak mahu Malaya perlu mengadakan persefahaman dengan Britain

dan juga rakyat Singapura, Borneo Utara, Brunei dan Sarawak. Masih terlalu
awal bagi saya untuk menyatakan bagaimana persefahaman ini dapat
dijalankan. Tetapi kita tidak dapat tidak perlu melihat ke hadapan dan
memikirkan bagaimana wilayah-wilayah ini boleh dirapatkan dari segi
kerjasama politik dan ekonomi.‰
(Hanna, 1964)
Tunku menjelaskan adalah perlu wujudnya satu kerjasama serantau yang lebih
rapat antara kelima-lima buah negeri. Walaupun sejak awal Tunku menolak
penyatuan Singapura dengan Tanah Melayu, akhirnya Tunku akur dengan
kenyataan yang dibuat olehnya terhadap penggabungan tersebut. Tunku
menjelaskan penyatuan Singapura dan Tanah Melayu adalah atas faktor
ekonomi dan faktor keselamatan.
Terdapat kalangan pemimpin dan ahli politik bersetuju dan menentang

cadangan Tunku. Rancangan ini terus mendapat nama, agenda dan jadual
apabila pihak akhbar memberikan liputan yang meluas terhadap cadangan
Tunku dan menggelarkannya sebagai Greater Malaysia atau Mighty Malaysia
(Rozeman Abu Hassan, 2015).
1.11.2 Masalah di Singapura

Penggabungan adalah berkait rapat dengan isu komunis yang berlaku di
Singapura dan pendirian Tunku Abdul Rahman adalah bersifat antikomunis.
Tunku pernah menyatakan perasaan bimbangnya tentang perkara ini:
„Kita mestilah juga menyedari bahawa Cina komunis sepanjang masa

memandang ke arah kita dengan harapan suatu hari kelak akan menguasai
seluruh Asia Tenggara.‰
(Rozeman Abu Hassan, 2003)

Keadaan politik di Singapura yang dikatakan tidak stabil, dan Tunku takut
kepada ancaman dan fahaman komunis yang akan merebak di Singapura dan
Tanah Melayu termasuk seluruh Asia Tenggara. Pada peringkat awal Tunku
menentang penyatuan Singapura ke dalam Persekutuan Tanah Melayu kerana
hal kerakyatan. Percantuman tersebut akan menyebabkan komposisi penduduk
Tanah Melayu akan menjadi 41% bagi orang Melayu dan 44% bagi orang Cina.
Keadaan ini akan mengakibatkan dominasi kuasa politik dan kekayaan negara di
Tanah Melayu oleh orang Cina (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
Penyatuan dua wilayah ini yang akan menimbulkan masalah besar kepada
negara dan keselamatan. Masalah utama ialah perbezaan pendapat antara
penduduk Persekutuan Tanah Melayu dan Singapura yang amat jelas. Menurut
Tunku Abdul Rahman, penyatuan adalah tidak sesuai kerana majoriti penduduk
di Tanah Melayu telah menerima konsep kesultanan dan kerajaan, bahasa
Melayu sebagai bahasa rasmi dan Islam ialah agama rasmi negara. Adalah sukar
kepada rakyat Singapura untuk menerima idea-idea tersebut kerana 70%
rakyatnya berbangsa Cina (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
Jadual 1.4 menunjukkan majoriti penduduk berbangsa Cina di Singapura ialah

1,090,595 orang. Komposisi penduduk berbangsa Cina akan menjadi lebih besar
selepas percantuman, iaitu 3,424,351 orang melebihi komposisi penduduk
berbangsa Melayu di kedua-dua negara berbanding penduduk Melayu yang
hanya berjumlah 3,322,534 orang. Perkara ini amat membimbangkan Tunku
kerana percantuman menyebabkan orang Melayu di Tanah Melayu menghadapi
persaingan besar daripada orang Cina sama ada di Singapura dan Tanah
Melayu.
Jadual 1.4: Komposisi Bangsa di Tanah Melayu dan Singapura
Melayu dan
Negeri Bumiputera Cina India Lain-lain Jumlah
Lain
Tanah 3,125,474 2,333,756 696,186 123,342 6,278,758

Melayu (49.8%) (37.1%) (11.1%) (2.0%)
(Banci 1957)
Singapura 197,060 1,090,595 124,084 34,190 1,445,929

(Banci 1957) (13.6%) (75.1%) (8.6%) (2.7%)
3,322,534 3,424,351 820,270 157,532 7,724,687

Jumlah
(43.0%) (44.3%) (10.6%) (2.1%) (100%)
Sumber: Ongkili (1985)

1.11.3 Faktor Komunis di Singapura

Keadaan politik yang berlaku di Singapura telah menimbulkan masalah yang
besar apabila wujud persaingan antara parti politik untuk memegang kuasa
pemerintahan. Parti yang paling berkuasa dan radikal di Singapura ialah Parti
Tindakan Rakyat (PAP  PeopleÊs Action Party) di bawah pimpinan orang Cina
dan India peranakan.
Dalam pilihan raya pertama di Singapura pada bulan April 1955, Parti Buruh
pimpinan David Marshall yang mengetuai Kesatuan Pertubuhan-pertubuhan
Kecil Sosialis telah memenangi 10 daripada 25 kerusi yang dipertandingkan.
David Marshall telah berjaya membentuk kerajaan melalui penubuhan kerajaan
campuran dengan ahli-ahli UMNO, MCA, dan Kesatuan Melayu (Lee Kuan Yew,
1998).
Namun begitu kerajaan pimpinan David Marshall menghadapi banyak

tentangan dan bangkangan terus-menerus daripada parti PAP yang hanya
memenangi tiga daripada empat kerusi yang ditandingi. David Marshall
terpaksa meletakkan jawatannya sebagai Ketua Menteri kerana menghadapi
banyak kesukaran di bawah Perlembagaan Rendel yang diasaskan oleh British.
Marshall tidak berpuas hati terhadap cadangan Alan Lennox Boyd, iaitu
Setiausaha Negara bagi Tanah-tanah Jajahan supaya satu pemerintahan dalam
negeri diwujudkan bersama Britain dengan mengekalkan kuasa terhadap hal
ehwal luar, pertahanan luar dan keselamatan dalam negeri termasuk hak
menggantung perlembagaan (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
Pada bulan Oktober 1956, sebilangan besar pelajar Cina, pekerja akhbar, anggota
Kesatuan Sekerja dan beberapa pemimpin PAP ditangkap serta ditahan.
Kerajaan campuran Singapura telah mengisytiharkan PAP sebagai sebuah parti
politik yang dikuasai oleh komunis.
PAP sekali lagi dilanda krisis pada bulan Ogos 1957, apabila puak pelampau kiri
berjaya merebut 6 daripada 12 kerusi tertinggi parti. Kumpulan komunis kiri ini
turut menyusup ke dalam Gabungan Kesatuan Sekerja di Singapura
menyebabkan kerajaan Singapura telah bertindak menangkap serta
menyingkirkan pemimpin-pemimpin kumpulan pelampau kiri (Lee Kuan Yew,
1998).
Pada tahun 1959, Singapura menghadapi satu lagi pilihan raya dan PAP yang
dipimpin oleh Lee Kuan Yew telah menang 43 daripada 51 kerusi bagi
keseluruhan Dewan Undangan Negeri dan berjaya menubuhkan kerajaan
Singapura yang baharu. Kerajaan baharu ini telah meletakkan satu dasar di

mana Singapura harus mendapat kemerdekaan melalui percantuman dengan

Persekutuan Tanah Melayu. Namun dasar kemerdekaan ini tidak dipersetujui
oleh puak pelampau kiri yang dipimpin oleh Lim Ching Siong. Sebaliknya
kumpulan pelampau kiri ini menuntut kemerdekaan berasingan secara
menyeluruh daripada British (Lee Kuan Yew, 1998).
Lee Kuan Yew menghadapi masalah besar terhadap kegiatan komunis yang
merebak di Singapura. Ramai ejen komunis telah mula meresap di sekolah Cina
dan kesatuan sekerja serta dalam PAP. Keadaan ini amat membimbangkan Lee
Kuan Yew, lebih-lebih lagi timbul perselisihan antara beliau dengan pemimpin
pertubuhan kumpulan berhaluan kiri yang akhirnya membentuk Barisan
Sosialis.
Dalam Pilihan Raya Kecil Hong Lim pada tahun 1961, PAP telah kalah teruk
kepada calon Barisan Sosialis. Perkembangan pengaruh komunis di Singapura
turut membimbangkan pemimpin-pemimpin di Tanah Melayu, terutamanya
kepada Tunku Abdul Rahman yang bersikap antikomunis (Lee Kuan Yew, 1998).
Tunku menjelaskan bukan penduduk berketurunan Cina yang ditakuti oleh

pemimpin di Tanah Melayu tetapi masalah komunis di Singapura. Tunku
menegaskan pulau Singapura telah dicerobohi oleh orang yang tidak
mempunyai kepentingan sama ada dalam Singapura atau Tanah Melayu.
Komunis telah menyelinap masuk ke dalam pelbagai pertubuhan dalam

Singapura dengan mudah dan memberi ancaman yang amat berbahaya. Tunku
merasa bimbang serta takut terhadap masalah yang berlaku di Singapura dan
pernah menyuarakan perasaan bimbangnya:
„Untuk kita menerima Singapura sebagai sama rata dengan kita adalah
mustahil. Bagaimanapun, kita akan mengalu-alukan mereka sebagai suatu
unit di dalam Persekutuan supaya kita dapat mengawai hal-ehwal
Singapura, terutama kegiatan-kegiatan subversif yang kini sedang
dijalankan di sana.‰
(Tunku Abdul Rahman Putera al-Haj, 1977)
Tunku telah mengubah polisinya terhadap kemasukan Singapura ke dalam

Malaysia atas alasan tersebut. Sekitar tahun 1960 hingga 1961, Tunku Abdul
Rahman telah membuat kerjasama yang penting untuk membentuk Malaysia.

1.11.4 Masalah di Wilayah Borneo

Pembentukan Malaysia turut melibatkan wilayah Borneo, iaitu Sabah, Sarawak
dan Brunei. Sabah dan Sarawak merupakan tanah jajahan British manakala
Brunei ialah negeri naungan serta dilindungi di bawah koloni British. Dari segi
statusnya, wilayah tersebut merupakan bekas tanah jajahan British di Asia
Tenggara.
Selain itu, Tunku melihat proses pembangunan dan ekonomi di Sabah dan
Sarawak terlalu perlahan. Tunku menganggap British sebagai penjajah ke atas
wilayah tersebut dan ia menjadi tugas Persekutuan Tanah Melayu untuk
membantu dan menamatkan segala bentuk penjajahan.
Cadangan Tunku supaya wilayah Borneo Utara ini merdeka bersama-sama

dengan pembentukan Malaysia melalui proses percantuman dalam Malaysia.
Perkara yang paling penting ialah wilayah Borneo perlu ditukarkan status tanah
jajahan kepada berkerajaan sendiri. Tunku bimbang melihatkan perkembangan
pengaruh komunis yang semakin hebat di Sarawak dan Sabah (Rozeman Abu
Hassan, 2003).
Kemasukan Sabah dan Sarawak juga dapat menyelesaikan „permasalahan

matematik perkauman‰ yang akan mewujudkan ketidakseimbangan penduduk
Tanah Melayu dan Singapura. British merancang untuk memberikan
pemerintahan sendiri kepada wilayah-wilayah Borneo setelah rakyat berjaya
menunjukkan kemampuan untuk memerintah sendiri. Tetapi Tunku Abdul
Rahman tidak bersetuju dengan dasar tersebut kerana mengambil masa yang
terlalu lama (Muhammad Noor Abdullah, 1979).
Pada masa yang sama, Tunku melihat perkembangan pengaruh komunis di

wilayah Borneo Utara sebagai suatu perkara yang amat serius. Pengaruh
komunis telah berkembang dan menyusur masuk ke dalam persatuan
terutamanya di Sarawak Advanced Youth Association (SAYA) dan pertubuhan
Sulit Komunis (CCO  Clandestine Communist Organisation). Pergerakan
komunis adalah untuk menggulingkan kerajaan yang sedia ada di Sarawak dan
menubuhkan negara komunis (Rozeman Abu Hassan, 2003).
Tunku melihat perkembangan pengaruh komunis di Borneo hanya boleh disekat

dengan cara menarik wilayah tersebut menyertai Malaysia. Penyertaan wilayah
Borneo merupakan syarat utama yang diminta oleh Tunku kepada British untuk
menerima kemasukan Singapura dalam Malaysia. Kemasukan sejumlah besar
penduduk peribumi Bumiputera di Sabah dan Sarawak dapat mengimbangi
jumlah orang Cina di Singapura (Rozeman Abu Hassan, 2003).

Jadual 1.5 jelas menunjukkan sekiranya penyatuan yang berlaku hanya

melibatkan antara Singapura dan Persekutuan Tanah Melayu sahaja, maka orang
Cina akan menjadi kelompok majoriti dalam Malaysia, iaitu 3,425,000 orang.
Jadual 1.5: Jumlah Penduduk Singapura,

Tanah Melayu dan Wilayah Borneo Jika Bercantum
Penduduk
Kelompok
Tanah Melayu Wilayah Peratus
Bangsa Malaysia
dan Singapura Borneo
Peribumi dan
3,322,000 872,953 4,194,953 46.6
Asli
Cina 3,425,000 355,491 3,780,491 42.0
Lain-lain 977,000 54,383 1,031,383 11.4
Jumlah 7,724,000 1,282,827 9,006,827 100.0
Sumber: Simandjuntak (1985)
Bagi menyelesaikan permasalahan perkauman yang tidak seimbang ini, Tunku

meminta British melepaskan wilayah Borneo supaya menyertai Malaysia.
Keputusan ini akan membolehkan kaum bumiputera dan peribumi dapat
menyaingi dan menjadi majoriti, iaitu 4,194,953 orang jika dibandingkan dengan
kaum Cina yang hanya berjumlah 3,780,491 orang. Percantuman ini telah
merealisasikan hasrat Tunku untuk mengekalkan kuasa peribumi di Tanah
Melayu daripada didominasi oleh orang Cina (Rozeman Abu Hassan, 2003).
SEMAK KENDIRI 1.1
1. Mengapakan Tunku Abdul Rahman mencadangkan idea

pembentukan Malaysia pada tarikh 27 Mei 1961?
2. Apakah faktor utama yang mempengaruhi pembentukan

Malaysia pada tahun 1963?
1.11.5 Proses Pembentukan Malaysia

Pengumuman yang dibuat oleh Tunku Abdul Rahman di Singapura telah
menimbulkan pelbagai reaksi daripada pelbagai pihak. Tunku telah menerima
pelbagai maklum balas yang mendorongnya mengadakan perbincangan serta
perundingan ke arah penubuhan Malaysia.

(a) Lawatan Muhibah ke Borneo Utara dan Sarawak

Cadangan pembentukan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman mendapat
tentangan di wilayah Borneo. Terdapat pemimpin di Borneo menuduh
Tunku mendorong British menyerahkan wilayah Borneo dengan tujuan
untuk membesarkan wilayah Persekutuan Tanah Melayu.
Tunku telah mengadakan lawatan muhibah ke wilayah Borneo yang telah

mengubah tentangan awal oleh ketua parti politik dan pemimpin kaum.
Rakyat Borneo Utara dan Sarawak disedarkan tentang kepentingan
kemerdekaan melalui Malaysia dan menerusi cara ini pembangunan
politik, sosial dan ekonomi akan dapat dilaksanakan (Mohamed Noordin
Sopiee, 1976).
Pada peringkat awal, Donald Stephen, ketua masyarakat Kadazan suku

kaum terbesar di Sabah tidak bersetuju dengan cadangan Malaysia.
Sementara Datu Mustapha Datu Harun yang mewakili penduduk Islam
menyokong penuh penubuhan Malaysia sejak awal lagi. Beberapa parti
politik di Sarawak seperti Parti Negara Sarawak (PANAS), Sarawak United
Peoples Party (SUPP) dan Sarawak National Party (SNAP) tidak bersetuju
dengan rancangan Malaysia.
Setelah menerima rombongan lawatan muhibah, pemimpin tersebut mula

menyokong rancangan Malaysia. Satu usaha yang dilakukan oleh kerajaan
Persekutuan Tanah Melayu dengan membawa pemimpin-pemimpin
tempatan melihat kemajuan fizikal di Semenanjung (Mohamed Noordin
Sopiee, 1976).
Rombongan lawatan muhibah juga dilakukan ke Brunei bagi menangani

tentangan pengikut Parti Rakyat Brunei (PRB) pimpinan A. M. Azahari. Ini
kerana Azahari tidak berminat kepada rancangan Malaysia sebaliknya
bertekad untuk mewujudkan negara Kesatuan Kalimantan Utara yang
merdeka. Kesan daripada lawatan Tunku ke Brunei, Sultan Brunei telah
menubuhkan satu suruhanjaya tinjauan untuk menentukan pendirian
sebenar rakyat Brunei terhadap rancangan Malaysia (Muhammad Noor
Abdullah, 1979).
(b) Rundingan Singapura 1961

Pada bulan Ogos 1961, pemimpin Persekutuan Tanah Melayu, Singapura
dan wilayah Borneo telah mengadakan rundingan dengan British di
Singapura. Para pemimpin telah berbincang dan mencapai kata sepakat
antara PTM dan Singapura terutamanya dalam aspek keselamatan,
perhubungan luar, tanggungjawab bersama menjaga keselamatan negeri
tersebut serta bilangan perwakilan dalam Parlimen. British turut

menetapkan syarat bahawa penggabungan antara PTM dengan Singapura

adalah atas kehendak penduduk dan bukan atas paksaan mana-mana
pihak (Rozeman Abu Hassan, 2015).
(c) Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia 1961

Pada tahun 1961 ditubuhkan Jawatankuasa Perundingan Perpaduan
Malaysia (JPP) di Singapura untuk menangani masalah perpaduan kaum
dalam kalangan negara anggota. Donald Stephen telah dilantik sebagai
Pengerusi JPP yang mewakili wilayah Borneo Utara.
JPP berfungsi untuk memberi penjelasan kepada rakyat dan

mengumpulkan pendapat rakyat mengenai cadangan pembentukan
Malaysia. JPP berjaya mendapatkan persetujuan penting antaranya
(Muhammad Noor Abdullah, 1979):
(i) Satu suruhanjaya dibentuk bagi meninjau pandangan rakyat Sarawak

dan Borneo Utara tentang cadangan penubuhan Malaysia;
(ii) Perlembagaan Persekutuan 1957 diterima sebagai asas kepada

perlembagaan negeri;
(iii) Malaysia akan menjadi sebuah kerajaan Persekutuan yang kuat dari
aspek perhubungan luar, pertahanan negara dan keselamatan dalam
negeri;
(iv) Perwakilan di Parlimen tidak berasaskan ramainya penduduk di

dalam sesuatu kawasan tetapi berdasarkan luas kawasan bagi
menentukan bilangan ahli bagi Sarawak dan Sabah;
(v) Pembahagian kuasa antara Kerajaan Pusat dan Kerajaan Negeri

dipersetujui manakala Sabah dan Sarawak diberi beberapa kuasa
istimewa termasuk dalam bidang imigresen;
(vi) Kedudukan agama Islam akan kekal sebagai agama rasmi bagi
Persekutuan Malaysia;
(vii) Bahasa Melayu diterima sebagai bahasa rasmi negara; dan
(viii) Kedudukan istimewa Bumiputera Sabah dan Sarawak sama seperti

kedudukan orang Melayu di Semenanjung.

(d) Suruhanjaya Cobbold 1962

Suruhanjaya Cobbold dibentuk oleh British bagi meninjau pendapat
penduduk Borneo Utara dan Sarawak sama ada menerima atau menolak
rancangan Malaysia. Lord Cobbold (rujuk Rajah 1.14) dilantik sebagai
Pengerusi Suruhanjaya Cobbold dan dianggotai oleh empat anggota lain,
iaitu dua rakyat British dan dua rakyat PTM yang terdiri daripada Wong
Pow Nee, Ketua Menteri Pulau Pinang, dan Ghazali Shafie, pegawai kanan
kerajaan Persekutuan. Tugas Suruhanjaya Cobbold adalah melakukan
tinjauan secara langsung di wilayah-wilayah terbabit bagi mendapat
pandangan pelbagai kaum dan lapisan masyarakat (Mohamed Noordin
Sopiee, 1976).
Rajah 1.14: Lord Cobbold

Sumber: http://www.telegraph.co.uk
Tempoh tinjauan yang dibuat oleh suruhanjaya ini adalah selama tiga
bulan bermula bulan Februari hingga April 1962. Hasil daripada tinjauan
yang dilakukan, Suruhanjaya Cobbold telah menerima 2,200 memorandum
daripada 4,000 pertemuan. Hampir 80% rakyat Borneo Utara dan Sarawak
menyokong rancangan Malaysia manakala 20% tidak bersetuju dengan
rancangan tersebut (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
Pendirian rakyat Borneo Utara dan Sarawak terbahagi kepada tiga

pandangan, iaitu (Rozeman Abu Hassan, 2015):
(i) Sebanyak 1/3 daripada penduduk kedua-dua negeri ini menyokong

penuh pergabungan tanpa syarat;

(ii) Manakala 1/3 lagi menyokong tapi dengan syarat dan jaminan
tertentu; dan
(iii) Baki 1/3 lagi separuhnya mahukan kemerdekaan terlebih dahulu

sebelum bergabung, dan separuhnya menentang kerana mahu kekal
di bawah pemerintahan British.
(e) Peranan Jawatankuasa antara Kerajaan

Bagi menjaga kepentingan negeri-negeri Borneo, Jawatankuasa antara
Kerajaan (IGC  Inter-Government Committee) dibentuk untuk
mengadakan rundingan dan penyediaan peruntukan perlembagaan. Lord
Landsdowne, Menteri Tanah Jajahan telah dilantik sebagai Pengerusi IGC
dan dibantu oleh DatoÊ Abdul Razak sebagai Timbalannya. Landsdowne
telah membahagikan perkara kepada 15 bahagian untuk dikaji oleh
jawatankuasa tersebut. IGC telah mengadakan mesyuaratnya yang
pertama di Jesselton, Borneo Utara pada 30 Ogos 1962 (Mohamed Noordin
Sopiee, 1976).
Landsdowne telah mewakili delegasi British bersama lima anggota

manakala Tun Abdul Razak membawa tiga pegawai kanan sebagai
pembantunya. Sarawak diwakili oleh Pegawai Pentadbir Kerajaan
manakala Borneo Utara pula diketuai oleh Gabenornya, William Goode.
Ahli IGC bersetuju perkara utama yang perlu disepakati merupakan
penerimaan pembentukan Malaysia oleh semua pihak. Dalam mesyuarat
tersebut mereka bersetuju untuk membentuk jawatankuasa kecil bagi
membincangkan aspek khusus bagi perlembagaan Malaysia dan
keselamatan.
IGC telah membincangkan perkara berikut:
(i) Perlembagaan negeri;

(ii) Peruntukan kewangan;
(iii) Pilihan raya;
(iv) Kehakiman;
(v) Perkhidmatan awam;
(vi) Kewarganegaraan;
(vii) Imigresen;
(viii) Agama;

(ix) Pendidikan;
(x) Bahasa kebangsaan;
(xi) Kedudukan undang-undang sedia ada;
(xii) Hak dan status kaum bumiputera;
(xiii) Penyusunan transisi; dan
(xiv) Perjanjian Antarabangsa bagi bantuan kewangan dan teknikal.
Semua pihak seperti wakil Majlis Perundangan Negeri Sarawak dan

pemimpin di Borneo Utara, iaitu Datu Mustapha Datu Harun dan Donald
Stephens berpuas hati dengan laporan ICG. Tempoh untuk membawa
Borneo Utara dan Sarawak menyertai Gagasan Malaysia mengambil masa
21 bulan (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
(f) Referendum Singapura 1962

Satu referendum telah diadakan di Singapura secara berasingan dengan
tujuan mendapatkan pandangan rakyat negeri tersebut terhadap cadangan
penggabungan Singapura dalam Persekutuan Malaysia. Cadangan
referendum ini telah ditentang hebat oleh pihak pembangkang
terutamanya Parti Barisan Sosialis yang tidak menyokong penubuhan
Malaysia. Referendum Singapura adalah satu cara untuk meninjau
pandangan rakyat Singapura berhubung dengan pembentukan Malaysia
(Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
Menerusi referendum ini rakyat Singapura boleh menentukan pendirian

mereka melalui pungutan suara. Pada dasarnya sebahagian besar parti
politik di Singapura menyokong pembentukan Malaysia. Terdapat
segelintir yang berbeza dari segi pandangan dan pendirian yang perlu
diambil kira.
Pada tarikh 1 September 1962, satu referendum telah dijalankan di

Singapura dan keputusan referendum telah memberikan tiga pilihan
utama iaitu:
(i) Pilihan A
Rakyat bersetuju dengan cadangan penubuhan Malaysia dengan
syarat yang telah ditetapkan oleh kerajaan Singapura dan
Persekutuan Tanah Melayu melalui „Kertas Putih‰ pada bulan
November 1961 (pilihan ini telah mendapat undian sebanyak 377,626
undi).

(ii) Pilihan B
Rakyat bersetuju untuk bergabung tanpa syarat (pilihan ini telah
mendapat 9,422 undi).
(iii) Pilihan C
Syarat dan faedah yang akan diberikan hampir sama seperti apa
yang diperoleh oleh wilayah Borneo (pilihan ini mendapat 7,911
undi).
Sebanyak 2,370 undi adalah rosak dan 144,077 penduduk membuat undi
kosong (Rozeman Abu Hassan, 2015).
Pemimpin Barisan Sosialis bersama anasir komunis tidak bersetuju dan

membantah keputusan referendum. Mereka mendakwa pungutan suara
itu merupakan suatu helah PAP kerana semua pilihan A, B atau C ialah
kenyataan menyokong penubuhan Malaysia.
Hasil daripada referendum yang dijalankan, sebanyak 71% pengundi telah

menyokong pembentukan Malaysia. Referendum tersebut memperlihatkan
rakyat Singapura bersetuju untuk bergabung dalam Malaysia mengikut
syarat-syarat yang telah dipersetujui oleh PTM dalam bulan November
1961 (Mohamed Noordin Sopiee, 1976).
1.12 PEMBENTUKAN MALAYSIA

Cadangan pembentukan Malaysia telah mendapat tentangan daripada Filipina
dan Indonesia. Kedua-dua negara menentang keras rancangan penubuhan
Malaysia kerana Filipina menuntut kedaulatan ke atas Borneo Utara yang
didakwa sebagai hak Kesultanan Sulu. Manakala Indonesia menganggap
penubuhan Malaysia sebagai projek tanah jajahan British.
Filipina telah membuat tuntutan kepada kerajaan Britain ke atas Borneo Utara
tetapi tuntutan tersebut telah ditolak kerana tidak mempunyai asas yang kukuh.
Indonesia pula cuba menggagalkan gagasan Malaysia melalui usaha diplomasi
dan kegiatan subversif. Pada bulan Disember 1962, Indonesia terlibat secara
tidak langsung dalam pemberontakan yang dilancarkan oleh Parti Rakyat Brunei
(Ghazalie Shafie, 1998).
Rajah 1.15 memaparkan Persetujuan Manila (Manila Accord) yang diadakan.

Pada tarikh 1 Julai 1963, Tunku Abdul Rahman berjaya mengaturkan suatu
pertemuan dengan Presiden Sukarno di Tokyo dan membincangkan beberapa
isu pertikaian antara kedua-dua negara. Kedua-dua pemimpin bersetuju untuk

mengadakan sidang kemuncak bersama Presiden Macapagal di Manila. Rajah

1.16 pula memaparkan Perjanjian penubuhan Malaysia di London pada tarikh 8
Julai 1963.
Rajah 1.15: Persetujuan Manila yang diadakan di Manila dari tarikh 7 hingga 11 Jun 1963
antara Menteri Luar Malaysia, DatoÊ Abdul Razak, Menteri Luar Filipina, Emmanuel
Palaez (di tengah) dan Menteri Luar Indonesia, Dr Subandrio
Rajah 1.16: Perjanjian penubuhan Malaysia di London pada tarikh 8 Julai 1963

Pada tarikh 31 Julai hingga 5 Ogos 1963, satu persidangan telah diadakan di
Manila dan mencapai dua persetujuan penting, iaitu perjanjian kerjasama yang
lebih erat antara Malaysia, Filipina dan Indonesia melalui penubuhan
MAPHILINDO dan penyelesaian isu gagasan Malaysia.
Sukarno dan Macapagal bersetuju untuk tidak meneruskan bantahan penubuhan

Malaysia sekiranya suatu badan bebas di bawah Pertubuhan Bangsa-bangsa
Bersatu ditugaskan bagi meninjau kembali keputusan penduduk di Borneo Utara
dan Sarawak. Badan bebas tersebut juga perlu disertai oleh pemerhati dari
Indonesia dan Filipina (Ghazalie Shafie, 1998).
PBB bersedia melaksanakan tugas tinjauan semula dengan syarat semua pihak
hendaklah menerima dan menghormati hasil siasatan PBB. Lawrence
Michaelmore telah mengetuai Suruhanjaya PBB dan menjalankan tugasnya dari
tarikh 16 Ogos hingga 5 September 1963. Siasatan PBB berlanjutan sehingga
menjangkau tarikh pengisytiharan penubuhan Malaysia pada tarikh 31 Ogos
1963 yang telah ditetapkan menyebabkan tarikh pengisytiharan Malaysia
terpaksa ditunda. Rajah 1.17 menunjukkan pertemuan Duta PBB, Narasinham
dengan Tun Abdul Razak.
Rajah 1.17: Pertemuan Duta PBB, Narasinham dengan Tun Abdul Razak
bagi meninjau hasrat rakyat Borneo menyertai Malaysia
Laporan PBB telah diumumkan pada tarikh 14 September 1963 dengan lebih 70%
penduduk menyatakan persetujuan Borneo Utara dan Sarawak menjadi anggota
Malaysia. Keputusan laporan PPB telah ditolak oleh Indonesia dan Filipina dan
enggan mengiktiraf penubuhan Malaysia (Ghazalie Shafie, 1998).

Sultan Omar Ali Sarifuddin, Sultan Brunei telah membatalkan rancangan

menyertai Malaysia pada peringkat akhir walaupun peringkat awal
menunjukkan persetujuan untuk menyertai Malaysia (lihat Rajah 1.18).
Pemberontakan Brunei oleh Parti Rakyat Brunei banyak mempengaruhi
keputusan baginda untuk tidak menyertai Malaysia. Pemberontakan tersebut
menunjukkan rakyat Brunei menolak gagasan Malaysia (Ghazalie Shafie, 1998).
Rajah 1.18: Sultan Omar Ali Sarifuddin

Sumber: http://bruneiresources.blogspot.com
Sultan Omar juga kecewa disebabkan tuntutan baginda tidak dipertimbangkan

sepenuhnya seperti yang berikut:
(a) Brunei diberikan sekurang-kurangnya 10 kerusi Parlimen;

(b) Brunei diberi hak terus menguasai hasil galian gas dan minyak yang
dimilikinya;
(c) Memegang autonomi kewangan;
(d) Mengekalkan semua pelaburan dalam negara;
(e) Mengekalkan kadar percukaian yang rendah;
(f) Meneruskan program pendidikan dan kebajikan; dan
(g) Mengambil kira kekananan baginda dalam Majlis Raja-raja.
Isu yang paling utama dituntut Sultan Brunei ialah soal kekananan baginda dan
soal kuasa ke atas hasil minyak Brunei. Beberapa rundingan diadakan dan
semua tuntutan telah diselesaikan kecuali isu minyak dan kekananan Sultan
Brunei. Sultan Brunei mengambil keputusan untuk tidak menandatangani

perjanjian berkenaan kerana tersinggung kerana soal kekananan baginda tidak

dipertimbangkan. Keputusan Sultan Brunei juga mempunyai perkaitan dengan
pengaruh British yang enggan melepaskan penguasaan ke atas Brunei atas
kepentingan ekonominya.
Pada tarikh 16 September 1963, Tunku Abdul Rahman dengan persetujuan

kerajaan Britain, Singapura, Borneo Utara dan Sarawak telah mengisytiharkan
secara rasmi penubuhan Malaysia. Melalui pengisytiharan tersebut Britain secara
rasminya telah melepaskan jurisdiksinya ke atas Singapura, Borneo Utara dan
Sarawak. Indonesia dan Filipina telah menghantar nota bantahan tidak
mengiktiraf Malaysia lantas menutup kedutaan masing-masing di Kuala
Lumpur. Begitu juga Malaysia terpaksa menutup kedutaannya di Jakarta dan
Manila (Ghazalie Shafie, 1998).
1.13 KEDUDUKAN SABAH DAN SARAWAK

DALAM PERSEKUTUAN
Status kedudukan Sabah dan Sarawak selepas Malaysia ditubuhkan dalam
beberapa perkara adalah berbeza dengan status anggota Persekutuan yang lain.
Perbezaan ini adalah hasil persetujuan yang dituntut oleh mereka semasa
perundingan dalam IGC. Tuntutan tersebut telah dipertimbangkan oleh kerajaan
Persekutuan Tanah Melayu kerana Sabah dan Sarawak jauh ketinggalan dari
segi perkembangan sosial, ekonomi dan politik berbanding dengan Singapura
dan negeri di Semenanjung.
Antara perkara yang dituntut oleh kedua-dua negeri berkenaan telah

dipertimbangkan dan dipersetujui bersama ialah (Nadzan Haron & Rozeman
Abu Hassan, 2010):
(a) Agama  Islam agama rasmi Persekutuan sementara Sabah dan Sarawak
hendaklah tidak mempunyai sebarang agama rasmi;
(b) Bahasa  Bahasa Melayu ialah bahasa rasmi Persekutuan. Bahasa Inggeris
hendaklah digunakan dalam tempoh 10 tahun selepas hari kemerdekaan
Malaysia;
(c) Perlembagaan  Perlembagaan PTM yang sedia ada diterima sebagai asas
Perlembagaan Malaysia. Sebuah perlembagaan negeri adalah perlu bagi
Sabah, begitu juga bagi Sarawak;

(d) Ketua Persekutuan  Ketua bagi negeri Sabah dan ketua negeri Sarawak
tidak berhak atau tidak layak untuk dipilih menjadi ketua Persekutuan;
(e) Imigresen  Kawalan ke atas imigresen ke mana-mana bahagian Malaysia

daripada luar hendaklah berada dalam kuasa kerajaan Persekutuan tetapi
kemasukan ke Sabah dan Sarawak hendaklah juga mendapat kebenaran
daripada kerajaan negeri;
(f) Hak untuk berpisah (secession)  Sabah dan Sarawak tiada hak untuk
keluar dari Malaysia;
(g) Borneonisasi  Perkhidmatan awam hendaklah disegerakan;
(h) Pegawai British  Pegawai British kekal dalam perkhidmatan awam

sehinggalah tempat mereka diambil alih oleh mereka yang layak dan
sesuai dari kalangan rakyat tempatan;
(i) Kewarganegaraan  Hak kewarganegaraan dalam negeri Sabah dan

Sarawak tertakluk dengan pindaan seperti tidak mengandungi peruntukan
sehinggalah pemastautin lima tahun dan tidak mengandungi sekatan yang
terikat dengan kewarganegaraan ibu bapa bagi yang lahir di Borneo Utara
selepas Malaysia, mesti menjadi warga Persekutuan;
(j) Tarif dan kewangan  Borneo Utara dan Sarawak hendaklah mengawal
kewangan, tabung, pembangunan dan tarifnya sendiri;
(k) Hak istimewa  Bumiputera Borneo Utara dan Sarawak menikmati hak
istimewa orang Melayu di PTM;
(l) Kerajaan Negeri  Ketua Menteri hendaklah dipilih oleh ahli tidak rasmi
Dewan Perundangan dan mewujudkan satu sistem kementerian sebenar di
Sabah dan Sarawak oleh kerajaan Persekutuan;
(m) Pendidikan  Sistem pendidikan yang sedia ada di Sabah dan Sarawak
hendaklah dikekalkan dan untuk tujuan itu ia hendaklah diletakkan di
bawah kerajaan negeri;
(n) Perwakilan Parlimen ă Perlu mengambil kira populasi penduduk Sabah

dan Sarawak, saiz dan potensinya. Tunku Abdul Rahman telah
menunaikan tuntutan Sabah dan Sarawak dengan memperuntukkan 40
kerusi dalam Parlimen Malaysia; dan

(o) Tanah, perhutanan, kerajaan tempatan dan lain-lain  Peruntukan dalam

kerajaan Persekutuan bersangkutan dengan Kuasa Majlis Tanah Negara
tidak boleh diguna pakai bagi Sarawak dan Borneo Utara. Begitu juga
dengan Majlis Kerajaan Tempatan Negara hendaklah tidak boleh diguna
pakai di kedua-dua negeri Borneo.
Kedudukan Sabah dan Sarawak dalam Persekutuan adalah istimewa

berdasarkan hak yang diberikan berbanding dengan anggota Persekutuan lain.
Anggota lain dalam Persekutuan tidak mempunyai kuasa perundangan bagi
menghalang suatu pindaan perlembagaan dibuat.
Perlembagaan Persekutuan tidak memerlukan rundingan atau persetujuan

negeri di Semenanjung dalam proses pindaan. Namun bagi Sabah dan Sarawak,
persetujuan Yang Di-Pertua Negeri Sabah dan Sarawak adalah perlu bagi
pindaan perlembagaan di bawah Perkara 161E berhubung kedudukan istimewa
kedua-dua negeri tersebut. Peruntukan ini adalah rumit kerana ia tidak memberi
kuasa budi bicara kepada Yang Di-Pertua Negeri yang mempunyai obligasi
perlembagaan dan bertindak atas nasihat Ketua Menteri masing-masing.
AKTIVITI 1.5
1. Mengapakah Suruhanjaya Cobbold ditubuhkan?
2. Apakah peranan Jawatankuasa antara Kerajaan?
3. Mengapakah Sultan Brunei menarik diri daripada menyertai

Malaysia pada tahun 1963?
4. Mengapakah Sabah dan Sarawak mempunyai peruntukan yang

berbeza dengan negeri-negeri di Semenanjung?
1.14 MALAYSIA SELEPAS PEMBENTUKAN

Pada tarikh 16 September 1963, Malaysia telah berjaya dibentuk selepas melalui
proses yang panjang dan melalui pelbagai cabaran. Namun demikian, selepas
kewujudan Malaysia masih terdapat masalah lain yang terpaksa dihadapi oleh
Tunku Abdul Rahman. Cabaran yang dihadapinya adalah apabila terpaksa
menghadapi reaksi dan tentangan dari Indonesia dan Filipina.

(a) Tuntutan Filipina terhadap Sabah

Sejak awal tahun 1962, Presiden Macapagal telah membantah
pembentukan Malaysia atas alasan mempunyai hak ke atas Borneo Utara.
Filipina mendakwa penyerahan awal wilayah Borneo Utara pada tahun
1878 dari Sultan Sulu kepada Syarikat Berpiagam Borneo Utara (SBBU)
adalah dalam bentuk pajakan dan bukan jualan kepada SBBU. SBBU juga
telah membuat bayaran pada setiap tahun kepada Sultan Sulu.
Tuntutan Filipina ke atas Borneo Utara di London tidak dilayan oleh

kerajaan Britain. Selepas pembentukan Malaysia, Manila telah menghantar
wakil ke Kuala Lumpur untuk menuntut haknya ke atas Sabah. Kerajaan
Malaysia enggan melayan tuntutan dari Filipina kerana tuntutan tersebut
adalah tekanan politik dalaman yang dihadapi oleh Presiden Macapagal.
Akhirnya, Filipina telah bertindak memutuskan hubungan diplomatik
dengan Kuala Lumpur. Walaupun Filipina telah mengiktiraf Malaysia
secara rasmi pada tarikh 3 Jun 1966 tetapi tuntutan ke atas Sabah tidak
pernah digugurkan hingga ke hari ini.
Tuntutan ini berterusan semasa kepimpinan Macapagal hingga ke era

Ferdinand Marcos. Isu tuntutan ini telah mengeruhkan kembali hubungan
antara Malaysia dengan Filipina walaupun hubungan diplomatik kedua-
dua negara semakin baik. Pada tarikh 20 Julai 1968 sekali lagi Manila
memanggil pulang semua diplomatnya dari Kuala Lumpur disebabkan
Malaysia enggan berunding tentang tuntutan tersebut. Dewan Perwakilan
Filipina membuat usul untuk mengisytiharkan bahawa 3/5 wilayah Sabah
adalah milik Filipina pada tarikh 26 Ogos 1968. Kemudian hubungan
kedua-dua negara kembali pulih atas kerjasama pertubuhan serantau
ASEAN yang dianggotai oleh negara serantau lain.
(b) Konfrontasi Indonesia

Kenyataan Dr Subandrio dalam akhbar New York Times pada tarikh 13
November 1961 menunjukkan pada peringkat awal Indonesia menghalang
pembentukan Malaysia. Namun kenyataan tersebut adalah sebaliknya
kerana Indonesia menentang keras usaha pembentukan Malaysia termasuk
menyokong pemberontakan Parti Rakyat Brunei. Presiden Sukarno (lihat
Rajah 1.19) mendakwa gagasan Malaysia sebagai neokolonialis Barat bagi
mengekalkan kepentingan dan pengaruh mereka di Asia Tenggara. Pada
20 Julai 1963, Indonesia telah melancarkan konfrontasi dengan matlamat
menggagalkan gagasan Malaysia (Nik Anuar Nik Mahmud, 2000).

Rajah 1.19: Presiden Sukarno

Sumber: http://soekarno-muutawalli.blogspot.com
Selain itu, terdapat faktor lain yang menyebabkan Indonesia menentang

pembentukan Malaysia. Presiden Sukarno berkecil hati apabila Tunku
Abdul Rahman tidak berbincang tentang idea pembentukan Malaysia.
Sukarno juga marah apabila ideanya terjejas untuk membentuk „Indonesia
Raya‰. Sukarno menuduh Tunku telah membelakangkannya dan
Indonesia serta melemahkan semangat orang Melayu di Nusantara. Pada
ketika itu, Sukarno menghadapi pelbagai masalah dalaman, terutamanya
masalah kebuluran dan masalah persaingan kuasa antara Tentera dengan
Parti Komunis Indonesia (PKI) sebagai usaha mengalih pandangan rakyat
(Nik Anuar Nik Mahmud, 2000).
Konfrontasi Indonesia terhadap Malaysia semakin kuat dengan slogan

Ganyang Malaysia. Serangan telah dilancarkan oleh tentera Indonesia di
sekitar sempadan Sabah dan Sarawak. Malaysia cuba untuk memulihkan
hubungan diplomatik bagi kedua-dua negara namun usaha tersebut tidak
mencapai kejayaan.
Usaha Malaysia menghadapi konfrontasi Indonesia telah dibantu oleh

tentera Komanwel di bawah perjanjian kerjasama pertahanan British dan
Persekutuan Tanah Melayu (AMDA  Anglo Malayan Defence
Angreement). Pada tarikh 31 Mei 1966, Menteri Luar Indonesia yang
baharu, iaitu Adam Malik dengan Tun Abdul Razak telah mengadakan
satu pertemuan di Bangkok (lihat Rajah 1.20). Hasil pertemuan tersebut,
kedua-dua pemimpin bersetuju untuk menyelesaikan konfrontasi
berasaskan formula perdamaian.

Rajah 1.20: Pertemuan antara pemimpin Malaysia dan Indonesia

di Bangkok pada tarikh 31 Mei 1966 (dari kiri Ghazali Shafie,
Adam Malik, Tun Abdul Razak dan Laksamana Syaaf)
Satu perjanjian perdamaian telah ditandatangani di Jakarta pada tarikh 11 Ogos

1966 (lihat Rajah 1.21). Akhirnya Indonesia telah mengiktiraf Malaysia sebuah
negara berdaulat dan merdeka, dan segala hubungan diplomatik dapat
dipulihkan (Legge, 1972).
Rajah 1.21: Perjanjian Perdamaian Malaysia-Indonesia antara

Tun Abdul Razak dan Menteri Luar Indonesia, Adam Malik
dan disaksikan oleh Presiden Suharto di Jakarta pada 11 Ogos 1966

1.15 SINGAPURA DISINGKIRKAN

Selepas Singapura menyertai Malaysia, berlaku banyak krisis dan perselisihan
antara Singapura dengan kerajaan Persekutuan Malaysia. Pembentukan
Malaysia telah menyebabkan orang Melayu dan orang Cina mengalami
polarisasi kaum, iaitu wujud pelampau Cina Singapura dan pelampau Melayu di
Tanah Melayu. Situasi ini sukar diatasi dan semakin mengancam toleransi
hubungan kaum Melayu dan Cina di kedua-dua negara.
Perbalahan tercetus antara Parti Tindakan Rakyat di Singapura dan UMNO di

Tanah Melayu sehingga mencetuskan konflik yang serius. Kemasukan Singapura
dalam Persekutuan Malaysia telah menyelamatkan kuasa politik Lee Kuan Yew
di Singapura. Lee Kwan Yew telah mendesak kerajaan Malaysia supaya
menahan beberapa pemimpin parti pembangkang Singapura di bawah Akta
Keselamatan Dalam Negeri (ISA) (Nik Anuar Nik Mahmud, 2001).
Lee Kuan Yew berjaya mengukuhkan kembali pentadbirannya di Singapura

dengan tertangkapnya pemimpin parti pembangkang dan menguatkan
kedudukan PAP. PAP telah berjaya memenangi 37 daripada 51 kerusi dewan
yang dipertandingkan dalam pilihan raya Dewan Perundangan Singapura pada
bulan September 1963. Hubungan Malaysia-Singapura mula retak apabila PAP
bertanding dalam pilihan raya Parlimen Malaysia pada tahun 1964. Walaupun
Lee Kuan Yew telah berjanji tidak akan campur tangan dalam hal ehwal politik
di semenanjung tetapi beliau telah memungkiri janji.
Lee Kuan Yew dan beberapa pemimpin PAP yang lain turut memperkecilkan
MCA dan mendakwa pemimpin MCA kurang berkaliber, gagal memperjuangkan
kepentingan penduduk Cina, dan terlalu bersahabat dengan UMNO. Dakwaan
Lee Kuan Yew tidak disenangi oleh pemimpin MCA dan pemimpin UMNO
termasuk Tunku Abdul Rahman.
PAP cuba mengambil alih peranan MCA sebagai parti yang memperjuangkan
kepentingan orang Cina dalam politik Malaysia sedangkan PAP dikatakan satu
parti perkauman yang didominasi oleh kaum Cina terutamanya di Singapura.
Penglibatan PAP dalam Pilihan Raya 1964 akan membahayakan integrasi dan
perpaduan kaum di Malaysia. Pemimpin UMNO dan MCA mensyaki Lee Kuan
Yew mempunyai motif yang tidak baik. Hubungan kerajaan PAP dengan Parti
Perikatan dikatakan mulai renggang (Nik Anuar Nik Mahmud, 2001).
PAP telah mengadakan satu konvensyen bagi membentuk Barisan Pembangkang

Bersatu (United Opposition Front) bertujuan memperjuangkan persamaan hak
berasaskan kewarganegaraan seragam pada tarikh 27 April 1965. Lee Kuan Yew
memulakan kempen Malaysian Malaysia dengan menuntut persamaan kaum di

Malaysia. Kempen tersebut telah mencabar UMNO yang memperjuangkan

kepentingan orang Melayu.
Konvensyen 9 Mei 1965 anjuran PAP telah menyatukan orang Cina untuk
memusuhi orang Melayu. Akibatnya, rusuhan kaum telah berlaku di Singapura
dan orang Melayu Singapura telah menjadi sasaran. Kempen Malaysian
Malaysia yang diperjuangkan oleh Lee Kuan Yew telah menjadikan keadaan
semakin meruncing dan ditentang oleh golongan ekstremis UMNO seperti Jaafar
Albar, Harun Idris dan lain-lain dengan slogan „Melayu Bersatu‰ (Nik Anuar
Nik Mahmud, 2001).
Situasi ini telah membangkitkan perasaan benci antara orang Melayu dengan
orang Cina. Pemimpin MCA seperti Tan Siew Sin dan T. H. Tan mula
melahirkan rasa tidak senang terhadap Singapura dan mencadangkan supaya
Singapura dikeluarkan dari Malaysia. Pemimpin PAP diibaratkan seperti duri
dalam daging bagi kerajaan Persekutuan kerana tindakan PAP dianggap sebagai
penghalang kepada proses perpaduan.
Bagi mengelakkan daripada berlakunya pertumpahan darah, kepimpinan

UMNO dan sokongan rakan dalam Perikatan membuat keputusan
menyingkirkan Singapura dari Malaysia. Pada tarikh 7 Ogos 1965, Lee Kuan Yew
dan Tunku Abdul Rahman menandatangani persetujuan untuk berpisah antara
kedua-dua negara. Pada tarikh 9 Ogos 1965, Dewan Rakyat telah meluluskan
rang undang-undang Pindaan Perlembagaan perpisahan Singapura dari
Malaysia (lihat Rajah 1.22).
Rajah 1.22: Tunku Abdul Rahman mengumumkan penyingkiran

Singapura dari Malaysia pada tarikh 9 Ogos 1965

1.16 KRISIS POLITIK DI SABAH DAN

SARAWAK
Pemisahan Singapura dari Malaysia telah mempengaruhi sikap pemimpin
tempatan di Sabah dan Sarawak. Tunku terpaksa bekerja keras memastikan
kedua-dua negeri berkenaan mempunyai pemimpin yang mahu bekerjasama
dengan kerajaan pusat. Persaingan berlaku antara Datu Mustapha dengan
Donald Stephen di Sabah. Ketua Menteri Sabah, Donald Stephen banyak
menimbulkan masalah kepada Kuala Lumpur dan pernah mengugut untuk
membawa Sabah keluar dari Malaysia.
Pada tahun 1967, Datu Mustapha telah mengambil alih kepimpinan negeri Sabah
daripada Donald Stephen. Datu Mustapha telah berjaya menjalankan usaha bagi
mengintegrasikan Sabah sebagai anggota Persekutuan. Situasi Sarawak lebih
rumit berbanding dengan situasi politik Sabah selepas pemisahan Singapura.
Berlaku beberapa isu yang melibatkan krisis kepimpinan Sarawak antaranya:
(a) Isu Undang-undang Tanah 1965;

(b) Isu penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi; dan
(c) Isu penggantian pegawai asing.
Terdapat juga ura-ura pemimpin negeri tersebut ingin membawa Sarawak keluar
dari Malaysia. Sarawak yang dipimpin oleh Stephen Kalong Ningkan sebagai
Ketua Menteri ialah seorang Iban beragama Kristian merupakan penentang
gagasan Malaysia. Beliau memperkenalkan Undang-undang Tanah yang
membolehkan golongan Bumiputera Sarawak menjual tanah milik mereka,
terutama tanah Zon Campuran. Perbuatan ini bertentangan dengan kepentingan
kaum peribumi kerana ia merupakan usaha golongan yang pro-Cina dan anti
peribumi. Ini menyebabkan Stephen Kalong Ningkan dituduh menjual Sarawak
kepada kaum Cina.
Krisis kepimpinan berlaku antara Stephen Kalong Ningkan yang mewakili parti
Kaum Dayak dengan Abdul Taib Mahmud yang mewakili Parti Pesaka.
Akhirnya krisis tersebut telah membawa kepada perpecahan dalam parti
Perikatan di Sarawak. Parti Berjasa dan Parti Pesaka telah bertindak keluar dari
Perikatan negeri pimpinan Stephen Kalong Ningkan dan membentuk satu parti
baru dikenali sebagai Perikatan Peribumi Sarawak. Stephen Kalong Ningkan
telah memecat Abdul Taib Mahmud sebagai anggota kabinet negeri tetapi
melantik semula Abdul Taib dalam kabinetnya setelah Kerajaan Pusat
mengancam untuk menarik balik bantuan kewangan kepada Sarawak.

Stephen Kalong Ningkan juga memperlihatkan sikap menentang pelaksanaan

bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan melengah-lengahkan
perlaksanaan bahasa kebangsaan di Sarawak. Sikap Stephen Kalong Ningkan
menyebabkan pemimpin Persekutuan Malaysia marah kerana tindakannya tidak
memberi kebaikan kepada negara dan rakyat Sarawak. Pemimpin pusat mula
campur tangan dalam krisis kepimpinan di Sarawak untuk menggantikan
seorang pemimpin yang boleh bekerjasama dengan kerajaan pusat.
Dewan Perundangan Negeri Sarawak dibubarkan setelah Yang di-Pertuan

Agong telah mengisytiharkan Undang-undang Darurat di Sarawak dan satu
pilihan raya akan diadakan setelah darurat tamat. Kesan daripada peristiwa
tersebut Stephen Kalong Ningkan telah tersingkir dan Sarawak dapat
diselamatkan daripada krisis yang lebih buruk.
AKTIVITI 1.6
1. Mengapakah Filipina menuntut Sabah dari Malaysia?
2. Tunku menyingkirkan Singapura kerana faktor Lee Kuan Yew.

Bincangkan.
3. Bagaimanakah kerajaan Persekutuan mengatasi krisis politik

Sabah dan Sarawak selepas penyingkiran Singapura?
1.17 SISTEM DAN STRUKTUR PENTADBIRAN

MALAYSIA
Perlembagaan ialah undang-undang tertinggi bagi sesebuah negara di dunia.
Setiap negara mempunyai perlembagaan tersendiri yang digubal untuk
keperluan dan kepentingan negara. Malaysia adalah sebuah negara yang
diperintah oleh badan utama berdasarkan kepada prinsip Perlembagaan
Persekutuan. Ketiga-tiga badan ini ditadbir secara berasingan meliputi Badan
Perundangan (Legislative), Badan Eksekutif (Executive) dan Badan Kehakiman
(Judicial) (Abdul Aziz Bari, 2008).
Proses pengasingan antara ketiga-tiga badan utama ini dinamakan sebagai

„Doktrin Pengasingan Kuasa‰ yang telah diperkenalkan oleh Montesquieu pada
abad ke-18 di Perancis. Doktrin Pengasingan Kuasa ini bermaksud badan yang
membuat undang-undang hanya dibenarkan membuat undang-undang sahaja

dan tidak dibenarkan menyerahkan kuasa kepada badan lain serta tidak boleh
mempunyai kuasa lain.
Begitu juga badan yang memerintah hanya dibenarkan untuk menjalankan

pemerintahan dan tidak boleh membuat undang-undang serta menjalankan kusa
kehakiman. Doktrin ini dipakai sepenuhnya di Amerika Syarikat tetapi di
Malaysia pemakaian doktrin ini diubahsuai mengikut keperluan negara
(Mohamed Salleh Abas, 1984). Sistem dan struktur pentadbiran negara
diperlihatkan dalam Rajah 1.23.
Rajah 1.23: Sistem dan struktur pentadbiran Malaysia
1.17.1 Yang Di-Pertuan Agong (YDPA)

Dalam Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu 1957 diwujudkan jawatan
Yang di-Pertuan Agong (YDPA). YDPA ialah „simbol perpaduan negara‰ dan
kedudukan YDPA dinyatakan dalam Perkara 32(1). YDPA adalah Kepala Utama
Negara yang mempunyai keutamaan dan mengatasi segala orang dalam
Persekutuan dan tidak boleh didakwa dalam perbicaraan mana-mana
mahkamah sekalipun, kecuali dalam Mahkamah Khas (Abdul Aziz Bari, 2008).

Menurut Perkara 39 Perlembagaan Persekutuan, kuasa memerintah atau

eksekutif terletak pada YDPA yang kuasa ini boleh dijalankan oleh Baginda
sendiri. Namun demikian kuasa eksekutif ini dijalankan oleh Jemaah Menteri
atau Menteri-menteri yang diberi kuasa oleh Jemaah Menteri. Oleh itu, Perkara
43(1) Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan bahawa YDPA hendaklah
melantik sebuah Jemaah Menteri untuk menasihatkannya dalam hal
menjalankan tugas-tugasnya (Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan, 2010).
(a) Kedudukan YDPA sebagai Raja Berperlembagaan

Raja Berperlembagaan bermaksud seorang raja tidak mempunyai kuasa
mutlak tetapi seorang raja yang menjalankan pemerintahan mengikut
undang-undang dan kuasa yang diberikan kepada baginda menurut
Perlembagaan Persekutuan. Sebagai seorang Raja Berperlembagaan, YDPA
menjalankan kuasa pemerintahannya mengikut nasihat Jemaah Menteri
atau seorang Menteri yang bertindak di bawah kuasa Jemaah Menteri
menurut peruntukan Perkara 40(1).
Pada tahun 1994, Akta Perlembagaan (Pindaan) 1994 (Akta 885) telah
dibuat kepada Perkara 40 dengan memasukkan peruntukan yang baru,
iaitu Perkara 40(1A). Perkara 40(1A) Perlembagaan Persekutuan
memperuntukkan bahawa YDPA tidak hanya perlu bertindak mengikut
nasihat tetapi menghendaki baginda selepas menimbangkan nasihat
hendaklah menerima dan bertindak mengikut nasihat tersebut (Mohamed
Salleh Abas, 1984).
(b) Peranan YDPA

Antara peranan penting YDPA termasuk:
(i) Memelihara kedudukan istimewa orang Melayu dan juga kedudukan

bumiputera di Sabah dan Sarawak di bawah Perkara 153 dari segi
jawatan dalam perkhidmatan awam Persekutuan, pemberian
biasiswa, dermasiswa dan bantuan pendidikan serta latihan,
pengeluaran permit dan lesen yang dikehendaki oleh undang-
undang untuk sesuatu perniagaan atau perusahaan, peruntukan
dalam Perkara 89 dan 90 Perlembagaan Persekutuan berkenaan
dengan tanah rizab orang Melayu dan kemasukan perkhidmatan
orang Melayu dalam Rejimen Askar Melayu dengan pengecualian
orang bukan Melayu sebagaimana yang dikuatkuasakan di bawah
Perkara 8(5)(f) Perlembagaan Persekutuan (Abdul Aziz Bari, 2008).
Walaupun YDPA diberi tanggungjawab untuk melindungi

kedudukan istimewa orang Melayu, ini tidak bermakna kepentingan
dan kedudukan kaum lain diabaikan.

(ii) Pemerintah Tertinggi Angkatan Tentera Persekutuan mengikut

Perkara 41 Perlembagaan Persekutuan. Baginda mempunyai kuasa
untuk mengampunkan kesalahan yang dibicarakan oleh Mahkamah
Tentera serta kuasa untuk mengurangkan hukuman yang dijatuhkan
oleh mahkamah itu mengikut Perkara 42 Perlembagaan Persekutuan.
Semua pegawai tentera juga ditauliahkan oleh YDPA.
YDPA boleh mengeluarkan suatu Perisytiharan Darurat di bawah

Perkara 150 Perlembagaan Persekutuan. Perisytiharan darurat oleh
YDPA jika darurat besar yang sedang berlaku dan keselamatan atau
kehidupan ekonomi, atau ketenteraman awam dalam Persekutuan
atau mana-mana bahagiannya adalah terancam (Abdul Aziz Bari,
2008).
(iii) Kuasa untuk mengampunkan kesalahan dan menangguhkan

hukuman mengenai segala kesalahan yang telah dibicarakan oleh
Mahkamah Tentera dan segala kesalahan yang dilakukan dalam
Wilayah-wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan Labuan. Kuasa ini
diperuntukkan dalam Perkara 42(1) Perlembagaan Persekutuan.
(iv) Ketua Agama Islam merupakan agama bagi Persekutuan mengikut

Perkara 3(1) Perlembagaan. Mengikut Perkara 3(3) Perlembagaan
Persekutuan, perlembagaan bagi negeri Melaka, Pulau Pinang, Sabah
dan Sarawak hendaklah masing-masing membuat peruntukan bagi
memberi kepada YDPA kedudukan sebagai Ketua Agama Islam
dalam negeri-negeri ini. Perkara 3(5) Perlembagaan Persekutuan juga
memperuntukkan bahawa YDPA ialah Ketua Agama Islam bagi
Wilayah-wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya.
(v) Kedudukan dan peranan YDPA berkait rapat dengan kedudukan

Badan Perundangan Persekutuan atau Parlimen yang merupakan
salah satu daripada tiga badan kerajaan utama di Malaysia. YDPA
mengikut Perkara 44 merupakan salah satu daripada tiga institusi
utama Parlimen selain daripada Dewan Negara dan Dewan Rakyat
(Abdul Aziz Bari, 2008).
(vi) Mempunyai kuasa untuk membuat pelantikan yang penting di

bawah Perlembagaan Persekutuan. Antara pelantikan penting yang
dibuat oleh YDPA termasuk:
 Pelantikan Perdana Menteri;
 Pelantikan Jemaah Menteri (Kabinet);

 Pelantikan Ketua Hakim Negara, presiden Mahkamah Rayuan,

dan hakim Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Rayuan dan
Mahkamah Tinggi;
 Pelantikan Pengerusi dan anggota Suruhanjaya Pilihan raya;
 Pelantikan Pengerusi dan anggota Suruhanjaya Perkhidmatan

Awam;
 Pelantikan anggota Dewan Negara yang lain daripada anggota

yang dipilih oleh negeri;
 Pelantikan Peguam Negara;
 Pelantikan Juruaudit Negara;
 Pelantikan Setiausaha Dewan Negara dan Dewan Rakyat; dan
 Pelantikan beberapa pegawai di bawah undang-undang

Persekutuan.
(c) Pemilihan YDPA

Pemilihan YDPA dibuat oleh Majlis Raja-raja dari kalangan sembilan Raja-
raja Melayu yang memerintah mengikut peraturan dan kaedah yang
ditentukan dalam Perlembagaan Persekutuan. Tempoh baginda
menyandang jawatan adalah selama lima tahun di bawah Perkara 32(3)
Perlembagaan Persekutuan. Keadaan ini berbeza dengan mana-mana
negara yang mengamalkan sistem Raja Berperlembagaan yang tidak ada
had tempoh raja atau ratu memegang jawatan mereka.
Pemilihan YDPA dilakukan oleh sembilan orang raja Melayu dalam Majlis
Raja-raja dan perlu mendapat sokongan sekurang-kurangnya lima orang
raja. Bagi ketua negeri-negeri yang tidak mempunyai Raja, iaitu Yang Di-
Pertua Negeri Pulau Pinang, Melaka, Sabah dan Sarawak tidak boleh
menjadi ahli Majlis Raja-raja dalam soal pemilihan YDPA (Abdul Aziz Bari,
2008).
(d) Pemecatan YDPA

Kedudukan YDPA sebagai seorang Raja Berperlembagaan bermaksud
baginda tidak mempunyai kuasa mutlak untuk bertindak sesuka hatinya
kerana baginda boleh juga dipecat daripada jawatannya. Mengikut Perkara
32(3) Perlembagaan Persekutuan, YDPA hanya boleh dipecat daripada
jawatannya oleh Majlis Raja-raja.

Berdasarkan Seksyen 8 Jadual Ketiga Perlembagaan Persekutuan, sesuatu

ketetapan oleh Majlis Raja-raja bagi memecat YDPA daripada jawatannya
tidak boleh diluluskan kecuali sekurang-kurangnya lima ahli Majlis Raja-
raja telah mengundi menyokong ketetapan itu.
Pemecatan YDPA adalah berdasarkan kepada budi bicara Majlis Raja-raja

yang diperuntukkan dalam Perkara 32(6)(a) Perlembagaan Persekutuan.
Bagi Yang Di-Pertua bagi negeri Pulau Pinang, Melaka, Sabah dan Sarawak
tidak boleh menjadi ahli Majlis Raja-raja dalam soal pemecatan Yang di-
Pertuan Agong (Mohamed Salleh Abas, 1984).
(e) Kuasa YDPA

YDPA hendaklah bertindak mengikut nasihat Jemaah Menteri, namun
terdapat peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan, iaitu Perkara 40(2)
yang memperuntukkan bahawa YDPA mempunyai kuasa untuk bertindak
atas budi bicaranya dalam empat keadaan, iaitu (Abdul Aziz Bari, 2008):
(i) Melantik seorang Perdana Menteri di bawah Perkara 43(2), Perdana

Menteri mesti seorang anggota Dewan Rakyat dan mesti pada
pendapat baginda seorang yang mendapat keyakinan majoriti ahli
Dewan;
(ii) Menolak permintaan Perdana Menteri supaya membubarkan

Parlimen di bawah Perkara 55(3), hayat Dewan ialah lima tahun.
Namun Perdana Menteri boleh menasihati YDPA membubarkannya
lebih awal. Di bawah Perkara 40(2)(b), YDPA tidak terikat pada
nasihat ini;
(iii) Memanggil Majlis Raja-raja supaya bersidang semata-mata bagi

membicarakan hak keutamaan, kedudukan, kemuliaan dan darjat
raja Melayu dan apa-apa tindakan yang akan diambil dalam
persidangan majlis itu; dan
(iv) Dalam apa-apa hal lain yang tersebut dalam Perlembagaan

Persekutuan.
(f) Imuniti atau Kekebalan YDPA

YDPA seperti juga raja sesuatu negeri tidak lagi mempunyai imuniti atau
kekebalan daripada proses kehakiman selepas pindaan Perlembagaan pada
tahun 1993 (iaitu pindaan perlembagaan yang dibuat melalui Akta
Perlembagaan [Pindaan] 1993 [Akta 848]).

Perkara 32(1) Perlembagaan Persekutuan yang dipinda oleh Akta

Perlembagaan (Pindaan) 1993 memperuntukkan bahawa YDPA tidak boleh
didakwa dalam apa-apa jua perbicaraan dalam mana-mana mahkamah
kecuali dalam Mahkamah Khas (lihat Perkara 181 dan 182 Perlembagaan
Persekutuan mengenai penghapusan kekebalan YDPA daripada proses
kehakiman) (Abdul Aziz Bari, 2008).
YDPA hanya boleh didakwa di Mahkamah Khas yang ditubuhkan di

bawah Perkara 182 dan tiada prosiding sama ada sivil atau jenayah boleh
dimulakan terhadap baginda kecuali dengan keizinan daripada Peguam
Negara di bawah Perkara 183. Pindaan Perlembagaan pada tahun 1993
hanya menghapuskan kekebalan YDPA daripada proses kehakiman atas
sifat peribadinya sahaja. Ini bermakna baginda masih lagi mempunyai
kekebalan daripada proses kehakiman atas sifat rasminya (official
capacity).
1.17.2 Majlis Raja-raja

Dari segi sejarah, Majlis Raja-raja telah wujud sejak tahun 1897 dan dikenali
sebagai Durbar. Pada peringkat awal keanggotaan Majlis Raja-raja terdiri
daripada empat orang raja negeri yang bersekutu, iaitu Negeri-negeri Melayu
Bersekutu (NNMB). Pertemuan Pesuruhjaya Tinggi dengan Majlis Raja-raja
untuk meninjau pendapat raja berhubung sesuatu dasar pemerintahan. Majlis
Raja-raja telah ditubuhkan secara rasmi selepas Perjanjian Persekutuan Tanah
Melayu 1948 yang berfungsi sebagai penasihat kepada Pesuruhjaya Tinggi
British (Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan, 2010).
Sembilan orang raja Melayu telah menganggotai Majlis Raja-raja termasuk Yang
Di-Pertua Negeri Pulau Pinang, Melaka, Sabah dan Sarawak. Setiausaha Majlis
Raja-raja ialah Penyimpan Mohor Besar Raja-raja yang dilantik sendiri oleh
Majlis tersebut. Sebaliknya Yang Di-Pertua Negeri tidak boleh menjadi ahli
Majlis Raja-raja yang boleh pemilihan atau pemecatan, atau berhubung semata-
mata dengan keistimewaan, kedudukan kehormatan dan kebesaran raja atau
berhubung dengan perbuatan, amalan atau upacara agama.
Yang berikut adalah tugas Majlis Raja-raja (Nadzan Haron & Rozeman Abu
Hassan, 2010):
(a) Memilih atau memecat Yang di-Pertuan Agong;
(b) Menimbangkan perkara-perkara berkaitan dengan dasar negara seperti

perubahan-perubahan tentang dasar imigresen dan apa jua perkara lain
yang difikirkannya patut;

(c) Mempersetujui atau tidak mempersetujui supaya apa-apa perbuatan,

amalan atau upacara agama meliputi seluruh Persekutuan; dan
(d) Mempersetujui atau tidak mempersetujui apa-apa undang-undang atau

pelantikan yang menurut perlembagaan memerlukan persetujuan Majlis
Raja-raja atau perundingan dengannya.
Yang di-Pertuan Agong akan diiringi oleh Perdana Menteri manakala raja dan
Yang Di-Pertua Negeri pula diiringi oleh Menteri Besar dan Ketua Menteri
masing-masing. Antara perkara yang dibincangkan ialah undang-undang yang
mengubah sempadan sesuatu negeri atau berkaitan dengan kedudukan raja,
Perlembagaan dan kedudukan istimewa orang Melayu, kaum bumiputera Sabah
dan Sarawak.
Selain itu, Majlis Raja-raja berunding tentang perkara pelantikan hakim, Ketua
Audit Negara dan Suruhanjaya-suruhanjaya Perkhidmatan Awam, Pilihan raya
dan Perkhidmatan Pendidikan. Persidangan Majlis Raja-raja akan bersidang tiga
atau empat kali setahun.
1.17.3 Badan Eksekutif

Badan Eksekutif merupakan salah satu daripada tiga badan kerajaan di
Malaysia. Kedudukan dan kuasa Badan Eksekutif seperti badan kerajaan yang
lain diwujudkan, ditentukan serta dihadkan di bawah Perlembagaan
Persekutuan. Badan Eksekutif berfungsi untuk mentadbir, membuat dasar dan
melaksanakan undang-undang yang dibuat oleh Badan Perundangan. YDPA ada
ketua Badan Eksekutif dalam sistem Raja Berperlembagaan dan demokrasi
Berparlimen di negara kita (Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan, 2010).
(a) Jemaah Menteri (Sistem Kabinet)

Sistem kabinet di Malaysia mempunyai banyak persamaan dengan sistem
kabinet di England kerana Malaysia mengambil contoh sistem kabinet di
England. Pelantikan jawatan Perdana Menteri di Malaysia sama seperti di
England yang bergantung pada majoriti di Parlimen.
Jemaah Menteri di Malaysia terdiri daripada:
(i) Perdana Menteri;

(ii) Timbalan Perdana Menteri;
(iii) Menteri-menteri dalam kabinet; dan
(iv) Ketua Setiausaha Negara (yang merupakan setiausaha kepada
Kabinet).

Mari kita pelajari lebih lanjut tentang Jemaah Menteri.
(i) Peranan dan Fungsi Jemaah Menteri

Menteri yang dilantik berperanan seperti yang berikut:
 Menggubal, membuat dan menetapkan dasar kerajaan seperti

dasar dan dasar luar negara. Jemaah Menteri akan bermesyuarat
seminggu sekali pada setiap hari Rabu bagi membincangkan
sesuatu dasar negara untuk diputuskan secara kolektif;
 Membuat keputusan tentang projek yang akan dilaksanakan

oleh Kerajaan Persekutuan; dan
 Membuat cadangan dan keputusan mengenai undang-undang

yang patut dibuat sebelum ia dibentangkan di Parlimen.
(ii) Pelantikan Jemaah Menteri

Jemaah Menteri dilantik oleh Yang Di-Pertuan Agong (YDPA) untuk
menasihati baginda dalam menjalankan tugasnya seperti dalam
peruntukan Perkara 43(1) Perlembagaan Persekutuan. Jemaah
Menteri akan diketuai oleh Perdana Menteri yang dilantik oleh
YDPA daripada anggota Dewan Rakyat yang pada pendapat baginda
akan mendapat kepercayaan sebilangan besar ahli Dewan Rakyat.
Mengikut Perkara 43(2)(b), YDPA akan melantik menteri lain atas

nasihat Perdana Menteri yang terdiri daripada ahli Parlimen. Menteri
lain dalam Kabinet boleh dilantik oleh YDPA atas nasihat Perdana
Menteri sama ada ahli Dewan Negara mahupun Dewan Rakyat.
Dalam Perlembagaan Persekutuan tidak terdapat peruntukan

tertentu mengenai jawatan dan pelantikan seorang Timbalan Perdana
Menteri. Semasa ketiadaan Perdana Menteri, Timbalan Perdana
Menteri akan menjalankan tugas Perdana Menteri. Apabila seorang
Perdana Menteri meninggal dunia atau meletakkan jawatannya,
Timbalan Perdana Menteri akan mengambil alih tempat beliau
sebagai Perdana Menteri.
(iii) Tanggungjawab Menteri

Prinsip cardinal sistem kerajaan berparlimen yang diwarisi daripada
Britain ialah kerajaan adalah sebahagian daripada Parlimen dan
adalah bertanggungjawab terhadap Parlimen. Tanggungjawab ini
ialah tanggungjawab individu dan tanggungjawab kolektif.

 Tanggungjawab Individu
Yang berikut ialah tanggungjawab individu bagi menteri:
 Menteri dikehendaki menjawab pertanyaan, memberi

maklumat dan membuktikan betul dasar kementeriannya.
Menteri mesti menerima tanggungjawab atas semua
kesilapan atau kesalahan dalam kementeriannya walaupun
dia sendiri tidak terlibat.
 Menteri adalah bertanggungjawab kepada Parlimen atas

kelakuan dan tindakan pegawai kementerian di bawahnya.
Tujuan ini adalah untuk melindungi pegawai awam kerana
mereka tidak dapat memberi penjelasan dalam persidangan
Parlimen.
 Tanggungjawab Kolektif
Yang berikut ialah tanggungjawab kolektif bagi menteri:
 Perkara 43(2) semua menteri mesti anggota Parlimen untuk

memastikan mereka bertanggungjawab kepada Parlimen
(answerability to Parliment).
 Semua menteri mesti menghormati konvensyen unanimity

awam. Mereka perlu bersatu suara. Sekiranya seorang
menteri tidak bersetuju terhadap keputusan kabinet, dia
mempunyai tiga pilihan, iaitu meletak jawatan, senyap atau
tentangannya itu diminitkan dalam minit kabinet.
(b) Perdana Menteri

Perdana Menteri adalah jawatan yang amat penting bagi negara yang
mengamalkan sistem Demokrasi Berparlimen dan Raja Berperlembagaan.
YDPA mempunyai kuasa untuk melantik seorang Perdana Menteri seperti
yang diperuntukkan di bawah Perkara 40(2) Perlembagaan Persekutuan.
Pelantikan Perdana Menteri oleh YDPA adalah menurut budi bicara

baginda berdasarkan kepada pendapat baginda bahawa calon mestilah
seorang ahli Dewan Rakyat yang mendapat kepercayaan sebilangan besar
ahli-ahli Dewan itu mengikut Perkara 43(2)(a) Perlembagaan Persekutuan.

Ini menunjukkan peranan YDPA adalah penting dalam soal pelantikan

seorang Perdana Menteri. Tegasnya YDPA akan melantik seorang ketua
atau pemimpin parti politik yang telah mendapat majoriti yang jelas di
Parlimen. Rajah 1.24 memaparkan Perdana Menteri Malaysia yang
pertama, Tunku Abdul Rahman Putra al-Haj.
Rajah 1.24: Tunku Abdul Rahman Putra al-Haj

Pelantikan Perdana Menteri di Malaysia telah berjalan dengan lancar

kerana tidak pernah timbul keadaan yang tiada parti politik mendapat
majoriti yang jelas di Parlimen. Sekiranya berlaku keadaan tidak terdapat
parti politik yang mendapat majoriti yang jelas di Parlimen seperti berlaku
di sesetengah negara, ia akan membawa kepada pembentukan sebuah
kerajaan campuran (coalition government).
Keputusan ini sudah tentu akan menyukarkan keputusan untuk melantik

siapakah calon untuk menjawat jawatan Perdana Menteri. Namun begitu
perkara ini berlaku di peringkat kerajaan negeri yang terdapat masalah
dan pertikaian mengenai soal pelantikan Menteri Besar dan Ketua Menteri
iaitu di Pulau Pinang, Sabah dan terkini Perak dan Terengganu (Nadzan
Haron & Rozeman Abu Hassan, 2010).

Kedudukan dan Kuasa Perdana Menteri

Jawatan Perdana Menteri berkait rapat dengan kedudukan dan kuasa yang
dimiliki olehnya. Malaysia telah ditadbir seramai enam orang Perdana
Menteri semenjak negara mencapai kemerdekaan. Lebih-lebih lagi, politik
Malaysia adalah stabil secara langsung dapat menguatkan lagi kedudukan
dan kuasa Perdana Menteri.
Kuasa Perdana Menteri di Malaysia tidak diperuntukkan dan dinyatakan

dalam Perlembagaan Persekutuan tetapi lebih bersifat politik. Kuasa
Perdana Menteri tidak terhad kepada jawatan rasminya tetapi Perdana
Menteri turut memegang banyak lagi kedudukan, dan jawatan rasmi dan
tidak rasmi dalam kerajaan yang menambahkan lagi kuasa dan
pengaruhnya.
Perdana Menteri juga mempunyai kuasa untuk mencalonkan sesiapa

sahaja untuk dilantik oleh YDPA untuk menyertai kabinetnya. Keputusan
ini mencerminkan kuasa dan pengaruh sebenar yang dimiliki oleh Perdana
Menteri dalam soal pelantikan anggota kabinetnya berdasarkan kesesuaian
seseorang calon itu pada pandangan Perdana Menteri.
Seseorang yang dilantik menganggotai Kabinet ialah seorang yang boleh

bekerjasama dengan Perdana Menteri dan lebih penting lagi
menyokongnya. Tindakan ini dapat mengukuhkan kedudukan dan kuasa
Perdana Menteri dengan lebih kuat apabila menerima sokongan anggota
kabinetnya.
Perdana Menteri boleh menentukan dan mengawal agenda mesyuarat

kabinet tentang apa yang boleh dibincangkan dan mempunyai kuasa
untuk mengehadkan dan mengawal perbincangan perkara tertentu.
Perdana Menteri mempunyai kata putus dalam menentukan segala dasar
yang diperkenalkan oleh kerajaan. Ini kerana semua dasar yang
diperkenalkan dan dijalankan oleh kerajaan diketuai oleh Perdana Menteri.
Perdana Menteri juga merupakan ketua kepada parti memerintah apabila
parti kepimpinan beliau memenangi kerusi terbanyak dalam Parlimen.
Di Malaysia, jawatan Perdana Menteri ialah Presiden daripada parti

UMNO. Ini bermakna konvensyen dengan sendirinya menetapkan bahawa
Presiden atau ketua parti UMNO akan menjadi Perdana Menteri apabila
Barisan Nasional memenangi pilihan raya. Perdana Menteri selaku
Pengerusi Barisan Nasional, mempunyai kuasa untuk menentukan
kedudukan dan keanggotaan parti komponen dalam Barisan Nasional.
Beliau mempunyai hak menerima atau menolak senarai calon pilihan raya
yang dikemukakan oleh parti komponen, terutamanya partinya sendiri.

Perdana Menteri selaku Presiden UMNO turut mempunyai pengaruh yang

kuat dalam hal ehwal partinya. Selain itu, Perdana Menteri mempunyai
kuasa untuk menentukan tarikh pilihan raya umum yang akan diadakan.
Namun perkara ini akan dibincangkan dengan ketua parti komponen yang
lain terlebih dahulu tetapi beliau mempunyai kata putus dalam hal
tersebut. Perdana Menteri juga berperanan penting dalam menentukan
dasar luar Malaysia dengan negara lain kecuali Israel. Perdana Menteri
akan menentukan negara mana yang akan mempunyai hubungan
diplomatik dengan Malaysia (Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan,
2010).
Di Malaysia, tidak terdapat sebarang had terhadap tempoh seorang

Perdana Menteri untuk memegang jawatannya. Keadaan ini amat berbeza
dengan Presiden di Amerika yang tempoh jawatannya dihadkan kepada
hanya dua penggal sahaja.
Tidak terdapat peruntukan yang tertentu dalam Perlembagaan

Persekutuan yang memperuntukkan kuasa yang dimiliki oleh Perdana
Menteri dan juga had atau sekatan terhadap kuasanya. Perdana Menteri
tidak boleh mengatasi undang-undang dan bertindak sewenang-
wenangnya kerana had terhadap kuasa Perdana Menteri lebih dalam
bentuk konvensyen dan bersifat politik.
Sebarang keputusan serta tindakan eksekutif atau perundangan Perdana

Menteri juga tertakluk kepada semakan mahkamah (judicial review).
Perkara 40(2)(a) Perlembagaan Persekutuan memberikan kuasa budi bicara
kepada YDPA dalam melantik Perdana Menteri, namun tidak ada
peruntukan tertentu dalam Perlembagaan Persekutuan yang memberi
kuasa kepada YDPA untuk memecat Perdana Menteri.
Perkara 43(4) Perlembagaan Persekutuan hanya memperuntukkan Perdana

Menteri hendaklah meletakkan jawatannya sekiranya beliau tidak lagi
mendapat kepercayaan sebilangan besar ahli Dewan Rakyat kecuali atas
permintaannya YDPA Agong membubarkan Parlimen. Perdana Menteri
boleh digugurkan oleh ahli Dewan Rakyat, iaitu melalui usul undi tidak
percaya.
(c) Kementerian dan Jabatan

Kementerian merupakan agensi pelaksana tertinggi kerajaan mengikut
arahan Perdana Menteri dan Kabinet. Kerajaan mewujudkan kementerian
supaya dapat menjalankan tugas pemerintahan negara. Di Malaysia,
terdapat sebanyak 22 buah kementerian yang diketuai oleh seorang
Menteri dan dibantu oleh Timbalan Menteri dan Setiausaha Parlimen.

Perdana Menteri dan Timbalan Perdana Menteri juga boleh menerajui

sebuah atau beberapa buah kementerian yang dianggap penting. Di
samping itu terdapat juga Menteri yang tidak mengetuai kementerian
tetapi diberi tanggungjawab dan tugas khas. Jawatan menteri ini dikenali
sebagai Menteri Tak Berportfolio yang ditugaskan di Jabatan Perdana
Menteri bagi membantu Perdana Menteri.
Setiap kementerian akan ditadbir oleh Ketua Setiausaha (KSU) manakala

bagi Ketua Setiausaha Negara (KSN) merupakan ketua pentadbir Jabatan
Perdana Menteri. Selain itu KSN ialah Ketua Perkhidmatan Awam di
peringkat Persekutuan. Semua ketua pentadbir di JPM dan kementerian
merupakan penjawat awam.
Fungsi kementerian adalah seperti yang berikut:
(i) Merangka, membina dan melaksana sesuatu dasar kementerian;

(ii) Mengaplikasikan segala dasar yang telah diluluskan oleh
kementerian; dan
(iii) Melakukan pemantauan dalam segala proses pelaksanaan dan
menilai keberkesanan sesuatu dasar kementerian.
Kementerian yang diwujudkan di bawah kabinet Perdana Menteri DatoÊ

Seri Mohd Najib Tun Razak adalah seperti yang berikut:
(i) Kementerian Kewangan;

(ii) Kementerian Pendidikan;
(iii) Kementerian Dalam Negeri;
(iv) Kementerian Komunikasi dan Multimedia;
(v) Kementerian kemajuan Luar bandar dan Wilayah;
(vi) Kementerian Perdagangan Antarabangsa dan Industri;
(vii) Kementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan Air;
(viii) Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar;
(ix) Kementerian Pengangkutan;
(x) Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani;
(xi) Kementerian Pertahanan;

(xii) Kementerian Kerja Raya;

(xiii) Kementerian Kesihatan;
(xiv) Kementerian Belia dan Sukan;
(xv) Kementerian Sumber Manusia;
(xvi) Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan
Kepenggunaan;
(xvii) Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat;
(xviii) Kementerian Luar Negeri;
(xix) Kementerian Kesejahteraan Bandar, Perumahan dan Kerajaan
Tempatan;
(xx) Kementerian Sains, Teknologi dan Inovasi;
(xxi) Kementerian Perusahaan Perladangan dan Komoditi; dan
(xxii) Kementerian Wilayah Persekutuan.
Bagi memastikan segala perancangan dan pentadbiran kementerian

berjalan lancar, kerajaan mewujudkan jabatan penting sebagai agensi
sokongan kepada kementerian. Contohnya, Jabatan Kerja Raya di
Kementerian Kerja Raya; Jabatan Pertanian, Jabatan Perikanan di
Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani; dan Jabatan Imigresen,
Jabatan Penjara, Jabatan Pendaftaran Negara di Kementerian Dalam
Negeri.
(d) Badan Berkanun

Di samping kewujudan kementerian dan jabatan, kerajaan turut
mewujudkan badan kerajaan yang lain bagi mempercepatkan, dan
melicinkan proses pentadbiran dan pelaksanaan rancangan pembangunan
negara. Badan berkanun merupakan agensi separa kerajaan yang
ditubuhkan melalui undang-undang tertentu. Kewujudan badan berkanun
ini seiring dengan dasar pembangunan negara di bawah rancangan
pembangunan lima tahun.
Badan berkanun tersebut mempunyai tugas dan tanggungjawab sama ada

dalam bidang pembangunan ekonomi dan sosial. Badan berkanun adalah
tertakluk kepada menteri yang mempunyai peruntukan kewangan sendiri
dan kuasa autonomi tertentu.

Antara badan berkanun yang ditubuhkan adalah seperti yang berikut:
(i) Majlis Amanah Rakyat (MARA);
(ii) Lembaga Kemajuan Perindustrian Malaysia (MIDA  Malaysian

Investment Development Authority);
(iii) Lembaga Kemajuan Pertanian Muda (MADA  Muda Agricultural
Development Authority);
(iv) Lembaga Padi dan Beras Negara (LPN);
(v) Perbadanan Pembangunan Bandar (UDA  Urban Development

Authority); dan
(vi) Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA  Federal Land
Development Authority).
AKTIVITI 1.7
1. Apakah fungsi Majlis Raja-raja di Malaysia?
2. Bincangkan status kekebalan Yang di-Pertuan Agong dan raja-

raja Melayu.
3. Mengapakah kementerian dan badan-badan berkanun

diwujudkan?
1.17.4 Badan Perundangan

Malaysia ialah sebuah negara yang mengamalkan sistem demokrasi berparlimen
di bawah pentadbiran Raja Berperlembagaan dengan Seri Paduka Baginda Yang
di-Pertuan Agong sebagai Ketua Negara. Parlimen Malaysia merupakan
lambang dan struktur demokrasi kerajaan daripada aspirasi rakyat melalui
perwakilan yang dipilih.
Parlimen Malaysia yang merupakan badan penggubal undangăundang tertinggi

negara dalam Perkara 44 Bahagian 4, Bab 4, Perlembagaan Persekutuan Malaysia
terdiri daripada tiga komponen utama, iaitu:
(a) Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong;

(b) Dewan Negara (House of Senate); dan
(c) Dewan Rakyat (House of Representatives).

Segala undang-undang yang dibawa ke Parlimen mestilah diluluskan oleh

ketiga-tiga komponen tersebut (lihat Rajah 1.25). Selain itu, badan perundangan
juga berfungsi mengawasi dan mengawal perbelanjaan awam dan mengesahkan
dasar badan eksekutif.
Rajah 1.25: Parlimen Malaysia

Sumber: http://www.parlimen.gov.my
Persidangan Parlimen yang pertama telah diadakan selepas pilihan raya umum
yang pertama pada tahun 1959, selepas negara mencapai kemerdekaan di Dewan
Tunku Abdul Rahman, Kuala Lumpur. Dalam persidangan tersebut, Dewan
Negara dan Dewan Rakyat telah bersidang serentak dengan pemilihan Yang
diPertua bagi kedua-dua dewan tersebut. Selepas itu, satu majlis mengangkat
sumpah oleh kesemua 38 ahli Dewan Negara dan 104 ahli Dewan Rakyat. Rajah
1.26 mengilustrasi struktur dan keanggotaan Parlimen.

Rajah 1.26: Struktur dan keanggotaan Parlimen
Mari kita mempelajari tugas mereka dalam Parlimen.
(a) Yang di-Pertuan Agong

Yang di-Pertuan Agong akan melakukan perkara berikut:
(i) Memanggil Parlimen bermesyuarat;

(ii) Membuka persidangan Parlimen;
(iii) Menangguhkan dan membubarkan Parlimen; dan
(iv) Memperkenankan undang-undang.
(b) Dewan Negara

Dewan Negara (Senat) ditubuhkan untuk membahaskan rang undang-
undang dengan lebih halus dan teliti berbanding dengan Dewan Rakyat
yang memberi tumpuan kepada perkara yang menjadi kepentingan umum.
Ahli Dewan Negara terdiri daripada pelbagai peringkat dan golongan
daripada semua negeri dalam Persekutuan.
Keanggotaan ahli Dewan Negara adalah seramai 70 orang dan terbahagi

kepada dua kategori lantikan, iaitu:
(i) Seramai 26 ahli yang dipilih oleh Dewan Undangan Negeri sebagai
mewakili 13 negeri (setiap negeri diwakili oleh dua ahli); dan

(ii) Sebanyak 44 ahli yang dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong (YDPA)
atas nasihat Perdana Menteri, termasuk dua ahli dari Wilayah
Persekutuan Kuala Lumpur dan satu ahli masing-masing dari
Wilayah Persekutuan Labuan dan Putrajaya (lihat Jadual 1.6).
Jadual 1.6: Ahli Dewan Negara yang Dilantik oleh

Seri Paduka Baginda YDPA dan Lantikan Negeri
Jumlah Kerusi Dewan Negara

Lantikan YDPA 44
Pilihan Negeri 26
Jumlah Kerusi 70
Kekosongan
Lantikan YDPA 4
Pilihan Negeri 1
Jumlah Kerusi 5
Jumlah Sekarang
Lantikan YDPA 40
Pilihan Negeri 25
Jumlah Kerusi 65
Sumber: www.parlimen.gov.my
Seseorang ahli Dewan Negara dilantik berasaskan kepada perkara berikut:
(i) Warganegara Malaysia;

(ii) Berumur tidak kurang dari 30 tahun;
(iii) Sempurna akal; dan
(iv) Bukan seorang muflis.
Dalam Perlembagaan Persekutuan Malaysia, Bahagian 4, Bab 4, Perkara 45

diperuntukkan keanggotaan Dewan Negara. Seorang ahli Dewan Negara
yang dilantik dikenali sebagai Senator. Setiap ahli Dewan Negara akan
memegang jawatan selama satu penggal (tiga tahun) dan boleh disambung
sebanyak satu penggal lagi sama ada dilantik pada peringkat Persekutuan
atau pemilihan pada peringkat negeri.

Apabila Parlimen dibubarkan, kedudukan Dewan Negara tidak berubah.

Pelantikan ahli Dewan Negara dari kalangan mereka yang menyumbang
khidmat yang cemerlang atau telah mencapai kecemerlangan dalam
profesion masing-masing, dalam perdagangan, industri, pertanian, aktiviti
kebudayaan atau perkhidmatan sosial, atau merupakan wakil kumpulan
bangsa minoriti ataupun berkebolehan menjaga kepentingan Orang Asli.
Setiap ahli dimestikan mengangkat sumpah di hadapan Yang diPertua

Dewan Negara dan bersumpah atau berjanji bahawa mereka akan taat
menjalankan tugas mereka sebagai ahli Dewan sebaik yang mungkin (lihat
Rajah 1.27). Selain itu mereka mestilah taat setia kepada Malaysia serta
mematuhi, menjaga dan mempertahan Perlembagaan.
Rajah 1.27: Ahli Dewan Negara mengangkat sumpah

Ahli Dewan Negara boleh meletak jawatan dengan menghantar surat

peletakan jawatan kepada Presiden Dewan Senat. Kekosongan dalam
Dewan Negara hendaklah diisi dalam tempoh 60 hari dari tarikh
kekosongan tersebut.
Dewan Negara tidak mempunyai kuasa untuk menolak sesuatu rang

undang-undang yang diluluskan oleh Dewan Rakyat sebaliknya berkuasa
untuk menangguhkan sesuatu rang undang-undang yang diluluskan
daripada dikemukakan kepada YDPA untuk mendapatkan perkenan
baginda. Bagi rang undang-undang kewangan, tempoh masa yang boleh
ditangguhkan oleh Dewan Negara ialah satu bulan dan rang undang-
undang lain ialah satu tahun.

(c) Dewan Rakyat

Dewan Rakyat merupakan dewan yang dianggotai oleh ahlinya yang
mendapat mandat kuasa secara langsung daripada rakyat dalam pilihan
raya umum yang diadakan setiap lima tahun sekali. Keanggotaan ahli
Dewan Rakyat adalah seramai 222 orang (lihat Jadual 1.7) yang dilantik
berdasarkan syarat berikut:
(i) Warganegara Malaysia;

(ii) Berumur tidak kurang dari 21 tahun;
(iii) Sempurna akal;
(iv) Bukan seorang muflis; dan
(v) Tidak boleh memegang kedua-dua jawatan Dewan Rakyat dan
Dewan Negara pada satu masa.
Jadual 1.7: Ahli Dewan Rakyat pada Tahun 2008
Negeri Bilangan
Johor 26
Kedah 15
Kelantan 14
Melaka 6
Negeri Sembilan 8
Pahang 14
Pulau Pinang 13
Perak 24
Perlis 3
Sabah 25
Sarawak 31
Selangor 22
Terengganu 8
Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur 11
Wilayah Persekutuan Labuan 1
Wilayah Persekutuan Putrajaya 1
Jumlah 222

Seseorang ahli Dewan Rakyat memegang jawatan sehingga tamatnya

penggal Parlimen, iaitu selama lima tahun atau sehingga Parlimen
dibubarkan. Namun Parlimen boleh juga dibubarkan pada bila-bila masa
oleh YDPA yang bertindak menurut budi bicara atas permintaan Perdana
Menteri.
Seorang ahli Dewan Rakyat boleh berhenti atau meletak jawatan bila-bila
masa dengan cara menghantar surat kepada Yang DiPertua Dewan Rakyat.
Ahli Dewan Rakyat juga boleh hilang kelayakan sekiranya:
(i) Diisytiharkan sebagai seorang yang tidak sempurna akal;
(ii) Diisytiharkan muflis yang belum lagi dibebaskan;
(iii) Memegang jawatan bergaji dan berfaedah, iaitu jawatan sepenuh

masa dalam perkhidmatan awam;
(iv) Tidak hadir dalam sidang Dewan selama enam bulan dengan tidak
mendapat keizinan daripada Dewan;
(v) Gagal menghantar penyata perbelanjaan pilihan raya dalam tempoh

yang ditetapkan setelah mengambil bahagian dalam pilihan raya.
(vi) Disabitkan dengan sesuatu kesalahan jenayah oleh mana-mana

mahkamah dalam persekutuan dan dihukum penjara tidak kurang
dari satu tahun atau didenda tidak kurang daripada RM2,000 dan
tidak mendapat pengampunan.
(vii) Memperoleh kewarganegaraan asing secara sukarela dan membuat

pengakuan taat setia kepada negara asing itu.
Kekosongan dalam Dewan Rakyat berlaku disebabkan oleh peletakan

jawatan, kematian atau hilang kelayakan hendaklah diisi dalam tempoh 60
hari di Semenanjung Malaysia ataupun 90 hari di Sabah dan Sarawak
bermula dari tarikh berlaku kekosongan tersebut. SPR akan
mengendalikan satu pilihan raya kecil bagi mengisi kekosongan tersebut.
Dewan Rakyat diketuai oleh Yang DiPertua Dewan Rakyat yang dipilih
dalam kalangan anggota dewan sendiri atau orang bukan anggota dewan.
Tugas Yang DiPertua Dewan adalah untuk mempengerusikan semua
persidangan Dewan dengan dibantu oleh seorang Timbalan Yang
DiPertua.

Tugas utama Dewan Rakyat adalah untuk menggubal dan meluluskan

undang-undang. Sesuatu rang undang-undang kecuali rang undang-
undang berkaitan kewangan boleh dimulakan sama ada di Dewan Rakyat
ataupun Dewan Negara. Rang undang-undang berkaitan kewangan
hendaklah dimulakan di Dewan Rakyat terlebih dahulu dan dibentangkan
oleh seorang menteri kerana hal ehwal kewangan berada di bawah bidang
kuasa Dewan Rakyat (lihat Rajah 1.28).
Rajah 1.28: Persidangan Dewan Rakyat

(d) Fungsi dan Kuasa Parlimen

Parlimen ialah badan perundangan bagi kerajaan Persekutuan dalam
membuat undang-undang yang boleh dikuatkuasakan di seluruh negara.
Parlimen melaksanakan perkara berikut:
(i) Meluluskan undang-undang Persekutuan;

(ii) Membuat pindaan kepada undang-undang Persekutuan yang ada;
(iii) Memeriksa dasar kerajaan;
(iv) Meluluskan perbelanjaan kerajaan;
(v) Meluluskan hasil cukai yang baharu; dan
(vi) Menjadi forum untuk membincangkan perkara berkaitan
kepentingan orang ramai.

Perlembagaan telah memperuntukkan beberapa hak dan pengecualian

yang dipanggil „Keistimewaan Ahli-ahli Parlimen‰ kepada ahli Parlimen
supaya menjalankan tanggungjawab dengan sepenuhnya dan dengan lebih
berkesan.
Setiap Dewan mempunyai kuasa untuk mengawal selia tatacaranya

sendiri, mempunyai kuasa mutlak atas prosiding masing-masing dan tidak
boleh dicabar di dalam mana-mana mahkamah. Di samping itu, setiap
Dewan boleh mengenakan hukuman ke atas pelanggaran hak
keistimewaan atau menghina (contempt) di dalam Dewan tersebut.
Setiap ahli Dewan turut menikmati imuniti daripada prosiding sivil dan
jenayah terhadap perkara yang dibahaskan dan yang dibuat dalam sesi
Parlimen. Parlimen berkuasa dalam membuat undang-undang
berdasarkan Perlembagaan Persekutuan, Bahagian 4, Bab 5, Perkara 66
hingga 68, menjelaskan kuasa yang diperuntukkan kepada badan
Perundangan.
Parlimen Malaysia berfungsi seperti yang berikut:
(i) Membuat, meminda atau memansuhkan undang-undang;

(ii) Mengenakan cukai baharu, cukai tambahan atau memansuhkan
mana-mana cukai; dan
(iii) Meluluskan belanjawan negara.
Penggubalan undang-undang oleh Parlimen adalah tertakluk kepada

Perlembagaan Persekutuan yang telah menetapkan bidang kuasa Parlimen.
Perlembagaan Persekutuan juga memperuntukkan bidang kuasa kepada
pihak berkuasa perundangan negeri dalam membuat undang-undang
berdasarkan Jadual Kesembilan Perkara 74, 77, iaitu:
(i) Senarai Persekutuan  Keadilan, kewangan, pertahanan, hal ehwal

luar negara, pendidikan dan lain-lain.
(ii) Senarai negeri  Tanah, perlombongan, pertanian, perhutanan, hal

ehwal agama Islam dan adat resam.
(iii) Senarai bersama  Kebajikan masyarakat, biasiswa, perlindungan

hidupan liar dan lain-lain.

Perkara yang tidak disenaraikan dalam ketiga-tiga senarai tersebut

termasuk dalam bidang kuasa perundangan negeri. Walau bagaimanapun,
Parlimen boleh membuat undang-undang mengenai apa-apa perkara yang
disenaraikan dalam negeri tetapi hanya:
(i) Bagi maksud melaksanakan apa-apa triti, perjanjian atau konvensyen

antara Persekutuan dengan negara lain atau apa-apa keputusan
pertubuhan antarabangsa yang dianggotai oleh Malaysia, atau
(ii) Dengan maksud hendak mengadakan persamaan undang-undang

bagi dua buah negeri atau lebih; atau
(iii) Jika diminta berbuat demikian oleh mana-mana badan perundangan

negeri.
(e) Prosedur Perundangan

Sesuatu rang undang-undang di Malaysia akan menjadi undang-undang
apabila telah diluluskan oleh kedua-dua dewan serta mendapat perkenan
YDPA seperti yang diperuntukkan dalam Perkara 66.
Rang undang-undang biasanya dibentangkan dalam Parlimen oleh

Menteri yang bertanggungjawab bagi portfolio yang berkenaan. Dasar
berhubung dengan rang undang-undang akan dirangka oleh menteri
dengan bantuan pegawai daripada kementeriannya dan atas nasihat
Jabatan Peguam Negara.
Menteri akan memperoleh pandangan daripada agensi kerajaan lain

berkaitan. Setelah itu, menteri tersebut akan memperoleh kelulusan kabinet
bagi dasar, draf undang-undang yang disediakan oleh Jabatan Peguam
Negara dengan kerjasama kementerian dan penasihat undang-undangnya.
Satu notis pemberitahu kepada setiausaha kedua-dua Dewan Rakyat dan
Dewan Negara mengenai hasratnya untuk membentangkan rang undang-
undang tersebut setelah mendapat kelulusan daripada kabinet (lihat Rajah
1.29).

Rajah 1.29: Proses penggubalan undang-undang
Jabatan Percetakan Negara akan mencetak rang undang-undang dan

diedarkan kepada semua ahli Dewan Rakyat dan Dewan Negara. Setiap
rang undang-undang yang diluluskan oleh sesebuah Dewan akan melalui
empat peringkat, iaitu:
(i) Bacaan pertama*;

(ii) Bacaan kedua*;

(iii) Peringkat jawatankuasa; dan

(iv) Bacaan ketiga.
* Boleh dilakukan pada hari yang sama.
Seterusnya ialah pergi ke pergi ke Dewan Negara. Penerangan lebih lanjut

bagi setiap peringkat ini adalah seperti yang berikut:
(i) Bacaan pertama merupakan formaliti yang tajuk rang undang-

undang dikemukakan oleh menteri dibaca buat pertama kalinya.
Seterusnya menteri akan memberitahu secara lisan bila bacaan kedua
dibuat.
(ii) Bacaan kedua merupakan peringkat yang paling mustahak yang

prinsip am rang undang-undang itu dibahaskan. Perbincangan
mengenai butiran rang undang-undang itu tidak dibenarkan pada
peringkat ini. Sesuatu rang undang-undang tidak boleh dibaca buat
kali kedua sehingga ia telah dicetak dan diedarkan kepada semua
ahli.
(iii) Peringkat jawatankuasa selepas tamatnya bacaan kedua. Pada

peringkat ini ahli membincangkan butiran rang undang-undang
berkenaan atau mencadangkan pindaan.
(iv) Bacaan ketiga (Dewan bersidang semula), menteri akan melaporkan

bahawa rang undang-undang itu telah dipertimbangkan di peringkat
jawatankuasa dan dipersetujui dengan atau tanpa pindaan. Menteri
seterusnya mengusulkan supaya rang undang-undang itu dibaca
untuk kali ketiga dan diluluskan. Selepas diluluskan rang undang-
undang tersebut akan dihantar ke Dewan yang satu lagi (Dewan
Negara) untuk dipertimbangkan.
Proses yang berjalan di dalam Dewan Negara adalah hampir sama dengan
apa yang terdapat dalam Dewan Rakyat, iaitu:
(i) Bacaan pertama*;

(ii) Bacaan kedua*;
(iii) Peringkat jawatankuasa; dan
(iv) Bacaan ketiga.
* Boleh dibaca pada hari yang sama

Setelah diluluskan rang undang-undang berkenaan akan dipersembahkan

kepada YDPA untuk dipersetujui seperti yang berikut:
(i) Menurut Perkara 66(4), YDPA hendaklah memperkenankan sesuatu

rang undang-undang dalam tempoh 30 hari selepas ia
dipersembahkan untuk kelulusan. Sekiranya baginda tidak berbuat
demikian, rang undang-undang itu hendaklah menjadi undang-
undang selepas tamat tempoh tersebut seolah-olah ia telah
dipersetujui atau diperkenankan oleh baginda;
(ii) Menurunkan cop Mohor Besar;
(iii) Disiarkan dalam Warta Kerajaan, sesuatu undang-undang (Akta

Parlimen) tidak akan berkuat kuasa sehingga diwartakan. Parlimen
mempunyai kuasa untuk menangguhkan kuat kuasa sesuatu
undang-undang atau membuat undang-undang yang berkuat kuasa
kebelakangan (iaitu berkuat kuasa mulai tarikh yang lebih awal dari
tarikh diwartakan).
(f) Keistimewaan Parlimen

Terdapat beberapa keistimewaan yang dimiliki oleh Parlimen bagi
menjamin kebebasan bercakap dan berbahas antaranya:
(i) Kesahihan perjalanan persidangan tidak boleh dipersalahkan di

mana-mana mahkamah;
(ii) Seseorang tidak boleh didakwa kerana terlibat dalam persidangan

mana-mana dewan Parlimen. Ahli Parlimen tidak boleh
mempersoalkan perkara sensitif seperti hak istimewa orang Melayu,
kerakyatan, bahasa kebangsaan dan kedaulatan raja Melayu; dan
(iii) Seseorang tidak boleh didakwa dalam mahkamah mengenai apa-apa

jua yang disiarkan dengan atau di bawah kuasa mana-mana Majlis
Parlimen.
Peruntukan keistimewaan ini kepada ahli Parlimen supaya mereka dapat

berbincang dalam Parlimen dengan bebas, dan secara berterus-terang
mengenai penyalahgunaan kuasa dan skandal. Keistimewaan ini dapat
melindungi mereka tanpa mempunyai perasaan takut terhadap
pembalasan melalui tindakan dalam mahkamah bagi menuntut ganti rugi
atau dengan cara dakwaan.

1.17.5 Badan Kehakiman

Badan kehakiman diwujudkan untuk menjaga dan mempertahankan
Perlembagaan serta melaksanakan keadilan berasaskan undang-undang.
Peranan badan kehakiman sebagai badan kerajaan sangat penting bagi negara
seperti Malaysia yang mengamalkan sistem pemerintahan demokrasi.
Fungsi badan kehakiman adalah:
(a) Mentafsir Perlembagaan Persekutuan dan Perlembagaan Negeri;
(b) Membicarakan dan memutuskan perkara sivil dan jenayah;
(c) Mentafsir undang-undang bertulis Persekutuan atau negeri; dan
(d) Membuat semakan kehakiman, iaitu kuasa mahkamah untuk

mengisytiharkan undang-undang yang digubal oleh Parlimen atau Dewan
Undangan Negeri sebagai tidak sah dan juga tindakan badan eksekutif
sebagai tidak sah. Tugas penting badan kehakiman adalah untuk
memastikan badan eksekutif dan perundangan tidak menyalahgunakan
kuasa mereka, dan bertindak menurut undang-undang (lihat Rajah 1.30).
Rajah 1.30: Istana Kehakiman, Putrajaya

Sumber: www.exploring-malaysia.com

Kedudukan dan kuasa badan kehakiman yang diwujudkan dan dihadkan di

bawah Perlembagaan Persekutuan adalah sama seperti badan perundangan dan
eksekutif. Peruntukan mengenai badan kehakiman terkandung dalam Perkara
121 hingga Perkara 131A, iaitu Bahagian 9 Perlembagaan Persekutuan.
Pada tahun 1988, Perkara 121 telah dipinda oleh Akta Perlembagaan (Pindaan)
1988 atau Akta 704. Pindaan ini tentang kuasa untuk menetapkan tempat atau
mahkamah bagi perbicaraan sesuatu kes kini terletak di tangan Peguam Negara
berbanding sebelum pindaan, iaitu di tangan Mahkamah Tinggi Malaya dan
Mahkamah Tinggi Borneo.
Badan kehakiman berkait rapat dengan doktrin pengasingan kuasa dan konsep
kebebasan kehakiman. Doktrin ini menekankan setiap badan kerajaan
menjalankan kuasa dan fungsi masing-masing secara berasingan tanpa sebarang
pertindihan fungsi. Di Malaysia, badan kehakiman dilaksanakan kuasa secara
ketat kerana tidak terdapat pertindihan fungsi dan kuasa badan ini sama ada
dengan badan eksekutif atau perundangan.
Badan kehakiman di Malaysia sering dikaitkan sebagai penjaga dan pelindung

Perlembagaan Persekutuan sebagai undang-undang utama negara dan
memelihara hak dan kebebasan asasi rakyat seperti yang termaktub dalam
Bahagian 2 Perkara 5 hingga 13.
(a) Sistem Kehakiman Malaysia

Di Malaysia, mahkamah awam terbahagi kepada (lihat Rajah 1.31):
(i) Mahkamah Persekutuan (dahulunya Mahkamah Agong);

(ii) Mahkamah Rayuan;
(iii) Dua buah Mahkamah Tinggi, iaitu Mahkamah Tinggi Malaya dan
Mahkamah Tinggi Sabah dan Sarawak (dahulunya Mahkamah
Tinggi Borneo); dan
(iv) Mahkamah-mahkamah Rendah yang meliputi Mahkamah Sesyen
dan Mahkamah Majistret.

Rajah 1.31: Struktur mahkamah di Malaysia

Sumber: www.kehakiman.gov.my
Ketua Hakim Negara berfungsi sebagai Ketua Kehakiman manakala Ketua

Pendaftar dilantik sebagai ketua pentadbiran mahkamah. Selain itu,
terdapat juga mahkamah yang mempunyai bidang kuasa khas seperti
Mahkamah Juvana, Mahkamah Syariah, Mahkamah Perusahaan,
Mahkamah Buruh, Mahkamah Tentera dan Mahkamah Khas.
(b) Pelantikan Hakim dan Majistret

Menurut Bahagian 9 Perkara 122B Perlembagaan Persekutuan, pelantikan
Ketua Hakim Negara Mahkamah Persekutuan, Presiden Mahkamah
Rayuan, Hakim-hakim Besar Mahkamah Tinggi dan hakim yang lain bagi
Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Rayuan dan Mahkamah Tinggi
diperkenankan oleh YDPA atas nasihat Perdana Menteri selepas berunding
dengan Majlis Raja-raja. Pelantikan seseorang hakim dibuat setelah
Perdana Menteri mendapat nasihat dan pandangan daripada Ketua Hakim
Negara.
Seseorang hakim dilantik berdasarkan syarat seperti mestilah warganegara

Malaysia dan dalam tempoh 10 tahun sebelum pelantikan, beliau telah
menjadi Peguam Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Rayuan atau
Mahkamah Tinggi, atau telah berkhidmat dalam Perkhidmatan Kehakiman
dan Perundangan. Perlembagaan Persekutuan menetapkan bilangan hakim
yang dilantik tetapi bilangan ini boleh dipinda oleh YDPA.

Selain itu, Perkara 122A memberi kuasa kepada YDPA atas nasihat Ketua
Hakim Negara untuk melantik Pesuruhjaya Kehakiman sepenuh masa dan
sambilan yang mempunyai kuasa sama seperti Hakim Mahkamah Tinggi.
Tujuan utama pelantikan Pesuruhjaya Kehakiman adalah untuk

mengurangkan beban kerja Mahkamah Tinggi. Hakim Mahkamah Sesyen
(dahulunya digelar Yang DiPertua Mahkamah Sesyen) dilantik oleh YDPA
atas nasihat Hakim Besar. Syarat melantik Hakim Mahkamah Sesyen,
seseorang itu mestilah merupakan ahli Perkhidmatan Kehakiman dan
Perundangan.
Pelantikan Majistret Kelas I dibuat seperti yang berikut:
(i) Wilayah Persekutuan pelantikannya dibuat oleh YDPA atas nasihat

Hakim Besar; dan
(ii) Negeri, pelantikannya dibuat oleh Raja atau Yang Di-Pertua Negeri
atas nasihat Hakim Besar.
Pelantikan Majistret kelas II dibuat seperi yang berikut:
(i) Wilayah Persekutuan, pelantikannya dibuat oleh YDPA;
(ii) Negeri, pelantikannya dibuat oleh raja atau Yang Di-Pertua Negeri;
dan
(iii) Sesiapa sahaja (lazimnya pegawai awam seperti Pegawai Daerah)

yang dianggap layak dan sesuai boleh dilantik sebagai Majistret
Kelas II.
(c) Kebebasan Kehakiman

Kebebasan kehakiman bermaksud hakim boleh mentafsirkan undang-
undang dan mentadbirkan keadilan mengikut pertimbangan sendiri tanpa
rasa takut atau pilih kasih. Dalam Perlembagaan Persekutuan terdapat
beberapa peruntukan untuk menjamin kebebasan kehakiman dan
dihormati oleh semua anggota Perundangan dan Eksekutif. Seseorang
hakim hanya boleh memegang jawatannya sehingga mencapai umur 65
tahun atau jika diperkenankan oleh YDPA sehingga satu tempoh
selanjutnya yang tidak boleh melebihi enam bulan.
Hakim juga boleh meletakkan jawatannya sebelum mencapai umur

tersebut. YDPA boleh melucutkan jawatan seseorang hakim atas syor suatu
tribunal yang terdiri daripada sekurang-kurangnya lima orang hakim atau
bekas hakim.

Seseorang hakim dipecat atas alasan seperti berkelakuan tidak baik, tidak
berkeupayaan dan kelemahan tubuh atau otak. Oleh itu, ia adalah sukar
untuk melucutkan jawatan seseorang hakim kerana tindakan tersebut
bergantung pada pendapat tribunal yang kesemua ahlinya terdiri daripada
hakim.
(d) Hierarki Mahkamah Awam

Mahkamah awam di Malaysia terdiri daripada Mahkamah Atasan dan
Mahkamah Rendah.
(i) Mahkamah Atasan terdiri daripada Mahkamah Persekutuan,

Mahkamah Rayuan, Mahkamah Tinggi Malaya, dan Mahkamah
Tinggi Sabah dan Sarawak; dan
(ii) Mahkamah Rendah pula terdiri daripada Mahkamah Sesyen dan

Mahkamah Majistret.
Yang berikut ialah hierarki bagi mahkamah ini.
(i) Mahkamah Persekutuan

Mahkamah Persekutuan diwakili oleh Ketua Hakim Negara (sebagai
Yang DiPertua Mahkamah), Presiden Mahkamah Rayuan, Hakim
Besar Mahkamah Tinggi dan selain daripada yang diperuntukkan
dengan perintah oleh YDPA, tujuh orang hakim Mahkamah
Persekutuan yang lain dan beberapa orang hakim tambahan.
Kebiasaannya kes Mahkamah Persekutuan dibicarakan oleh tiga

orang hakim walaupun Ketua Hakim Negara mempunyai kuasa
untuk menambahkan bilangan kepada lima hingga tujuh orang
tertakluk kepada kepentingan kes terhadap negara.
Bidang kuasa Mahkamah Persekutuan adalah seperti yang berikut:
 Kuasa eksklusif untuk menentukan kesalahan undang-undang

yang dibuat oleh Parlimen atau Badan Perundangan Negeri;
 Kuasa eksklusif untuk memutuskan sebarang pertikaian antara

negeri atau antara Persekutuan dengan negeri;
 Kuasa untuk memutuskan rayuan terhadap keputusan

Mahkamah Rayuan, Mahkamah Tinggi atau seseorang hakimnya
bagi kes sivil dan jenayah. Fungsi ini merupakan sebahagian
besar daripada kerja Mahkamah Persekutuan. Bagi kes yang

dikemukakan, jumlah atau nilai perkara yang terlibat mestilah

tidak kurang daripada RM250,000. Bagi kes jenayah, satu rayuan
boleh dibuat terhadap pembebasan, atau sabitan berdasarkan
persoalan undang-undang, fakta, atau terhadap hukuman; dan
 Kuasa memutuskan persoalan Perlembagaan yang dirujukkan

kepadanya oleh Mahkamah Tinggi atau YDPA.
(ii) Mahkamah Rayuan

Mahkamah Rayuan ialah mahkamah perantaraan antara Mahkamah
Persekutuan dengan Mahkamah Tinggi yang diketuai oleh Presiden
Mahkamah Rayuan. Semua prosiding dalam Mahkamah Rayuan
akan didengar dan diputuskan oleh tiga orang hakim dan
dipengerusikan oleh Presiden Mahkamah Rayuan.
Bidang kuasa Mahkamah Rayuan adalah seperti yang berikut:
 Memutuskan rayuan terhadap keputusan Mahkamah Tinggi

atau seseorang hakimnya bagi kes sivil dan jenayah (kecuali
keputusan Mahkamah Tinggi yang diberikan oleh pendaftar
atau pegawai lain mahkamah itu dan yang boleh dirayu kepada
seorang hakim mahkamah itu di bawah undang-undang
persekutuan); dan
 Apa-apa bidang kuasa lain sebagaimana yang diberikan melalui

atau di bawah undang-undang persekutuan.
Mahkamah Rayuan tidak mempunyai sebarang bidang kuasa asal.

Bagi rayuan sivil, jumlah atau nilai perkara yang terlibat mestilah
tidak kurang daripada RM250,000 (kecuali dengan izin Mahkamah
Rayuan). Bagi kes jenayah, satu rayuan boleh dibuat terhadap
pembebasan atau sabitan berdasarkan persoalan undang-undang,
fakta atau terhadap hukuman.
(iii) Mahkamah Tinggi

Mahkamah Tinggi terbahagi kepada Mahkamah Tinggi Malaya, dan
Mahkamah Tinggi Sabah dan Sarawak. Mahkamah Tinggi Malaya
diketuai oleh Hakim Besar Malaya manakala Mahkamah Tinggi
Sabah dan Sarawak diketuai oleh Hakim Besar Sabah dan Sarawak.

Bilangan Hakim Mahkamah Tinggi Malaya adalah seramai 48 orang

manakala Hakim Mahkamah Tinggi adalah seramai 10 orang. Setiap
perbicaraan di Mahkamah Tinggi dijalankan akan dipengerusikan
oleh seorang hakim.
Sebelum tahun 1995, orang yang dituduh dengan kesalahan

membunuh di Semenanjung Malaysia akan dibicarakan oleh seorang
hakim dan panel juri. Manakala di Sabah dan Sarawak ia dibicarakan
oleh seorang hakim yang dibantu oleh pengapit (iaitu orang biasa
yang menasihati hakim mengenai persoalan fakta yang berkaitan
dengan sesuatu kes). Sistem juri telah dihapuskan oleh kerajaan
kerana masalah mendapatkan ahli juri dan kesukaran juri
membezakan antara fakta dan undang-undang.
Bidang kuasa Mahkamah Tinggi adalah seperti yang berikut:
 Bidang kuasa asal yang tidak terhad bagi kes sivil dan jenayah.
Hanya kes yang berada di luar bidang kuasa Mahkamah Rendah
dibicarakan di Mahkamah Tinggi. Bagi kes sivil, jumlah nilai
yang dituntut lazimnya melebihi RM250,000;
 Bidang kuasa untuk mendengar dan menimbangkan rayuan

terhadap keputusan Mahkamah Rendah bagi kes sivil dan
jenayah. Bagi kes sivil yang dikemukakan, jumlah wang atau
nilai perkara menjadi persoalan mestilah melebihi RM10,000
kecuali bagi persoalan undang-undang, dan perbicaraan
mengenai nafkah isteri dan anak;
 Bidang kuasa menyemak keputusan Mahkamah Rendah dalam

kes sivil dan jenayah. Ini adalah perlu untuk memastikan
kesahan keputusan atau perjalanan perbicaraan sesebuah
Mahkamah Rendah; dan
 Bidang kuasa untuk menasihati Mahkamah Rendah mengenai

soal Perlembagaan yang timbul dalam sebarang prosiding
mahkamah tersebut.

Mahkamah Tinggi turut mempunyai bidang kuasa luar wilayah

untuk mengadili kesalahan yang dilakukan oleh:
 Sesiapa sahaja sama ada warganegara atau tidak di atas mana-

mana kapal atau kapal terbang yang didaftarkan di Malaysia;
 Warganegara atau pemastautin tetap di laut lepas di atas mana-

mana kapal atau kapal terbang;
 Sesiapa sahaja sama ada warga negara atau tidak bagi pelanunan
menurut undang-undang antarabangsa; dan
 Warganegara atau pemastautin tetap di luar Malaysia yang

disahkan oleh Peguam Negara sebagai satu kesalahan yang
mengancam keselamatan Malaysia.
(iv) Mahkamah Sesyen

Mahkamah Sesyen merupakan mahkamah rendah yang paling tinggi
dalam kes sivil dan jenayah yang diketuai oleh Hakim Mahkamah
Sesyen. Mahkamah Sesyen boleh membicarakan semua kesalahan
jenayah selain daripada kesalahan yang boleh dihukum mati.
Sebelum tahun 1995, Mahkamah Sesyen boleh menjalankan siasatan
permulaan bagi kes yang boleh dibicarakan oleh Mahkamah Tinggi.
Namun kerajaan telah menghapuskan sistem perbicaraan awalan

bagi memperkemaskan pentadbiran keadilan jenayah serta mengelak
pembaziran masa. Mahkamah Sesyen mempunyai bidang kuasa
untuk mengendalikan kes sivil dengan jumlah nilai yang dituntut
tidak melebihi RM250,000. Selain itu, Mahkamah Sesyen mempunyai
bidang kuasa yang tidak terhad bagi membicarakan segala tindakan
atau tuntutan sivil berhubungan dengan kemalangan kenderaan
bermotor, tuan rumah dan penyewa, dan distres.
(v) Mahkamah Majistret

Mahkamah Majistret mempunyai bidang kuasa membicarakan kes
sivil dan jenayah yang kecil serta mengeluarkan saman dan waran.
Bidang kuasa mahkamah ini terbahagi kepada Majistret Kelas Satu
atau Majistret Kelas Dua (lihat Jadual 1.8).

Jadual 1.8: Perbezaan Bidang Kuasa antara Majistret Kelas Satu dan Majistret Kelas Dua
Majistret Kelas Satu Majistret Kelas Dua
Membicarakan kes sivil yang jumlah atau Membicarakan kes sivil yang membabitkan
nilai perkara yang dipertikaikan tidak tuntutan tidak melebihi RM3,000.
melebihi RM25,000.
Membicarakan kesalahan jenayah yang Membicarakan kesalahan jenayah yang

hukumannya tidak melebihi 10 tahun hukumannya tidak melebihi 12 bulan
penjara atau yang hanya dapat dihukum penjara atau yang hanya dapat dihukum
dengan denda sahaja serta kesalahan di dengan denda sahaja.
bawah Seksyen 392 dan 457 Kanun
Keseksaan.
Hukuman maksimum yang boleh Hukuman maksimum yang boleh

dikenakan ialah RM10,000, lima tahun dikenakan ialah denda RM250, tiga bulan
penjara, 12 kali rotan atau gabungan penjara atau gabungan kedua-dua
ketiga-tiga hukuman tersebut. hukuman tersebut.
(vi) Mahkamah Juvana

Mahkamah Juvana telah ditubuhkan di bawah Akta Mahkamah
Juvana 1947. Mahkamah Juvana mempunyai bidang kuasa untuk
membicarakan pesalah budak dalam semua kesalahan kecuali yang
boleh dihukum bunuh. Dewan Rakyat telah meluluskan Rang
Undang-undang Mahkamah Juvana (Pindaan) (Juvenile Courts
[Amendment] Bill) pada tahun 1975 dengan menaikkan umur
tanggungjawab jenayah dari 7 ke 10 tahun manakala umur teratas
juvana juga dinaikkan dari 17 ke 18 tahun.
Majistret Kelas Satu akan mengetuai Mahkamah Juvana untuk

memutuskan sama ada seseorang itu bersalah atau tidak. Majistret
dibantu oleh dua orang pengapit (orang awam yang bukan ahli
undang-undang) yang menasihatinya mengenai hukuman.
Perbicaraan Mahkamah Juvana tidak dibuka kepada umum bagi

melindungi pesalah muda daripada publisiti. Mahkamah Juvana
turut melarang akhbar mendedahkan butiran yang boleh mengecam
seseorang pesalah juvana. Seseorang budak yang didapati bersalah
tidak disabitkan ataupun dihantar ke penjara tetapi beliau akan
dihantar ke sekolah pemulihan akhlak sehingga mencapai umur 21
tahun.

Pesalah juvana akan diberi pendidikan dan latihan yang sesuai untuk
membolehkannya mendapat pekerjaan apabila keluar nanti. Di
samping itu, pesalah boleh dikenakan ikatan jamin, hukuman denda
atau di tempatkan di bawah jagaan keluarga. Pesalah yang tidak
berpuas hati dengan keputusan Mahkamah Juvana boleh membuat
rayuan kepada Mahkamah Tinggi.
(vii) Mahkamah Syariah

Mahkamah Syariah ditubuhkan di setiap negeri di Malaysia di
bawah Enakmen atau Ordinan Pentadbiran Agama Islam negeri
masing-masing. Bidang kuasa mahkamah ini adalah dalam kes
keluarga dan pentadbiran agama Islam serta mahkamah ini adalah
khas untuk orang Islam saja.
(viii) Mahkamah Perusahaan

Mahkamah Perusahaan ditubuhkan di bawah Akta Perhubungan
Perusahaan 1967. Bidang kuasa mahkamah ini terhad kepada
pertikaian perusahaan antara pihak majikan dan pekerja. Pertikaian
perusahaan bermaksud „apa-apa pertikaian antara majikan dengan
pekerja-pekerjanya yang berkaitan dengan pekerjaan atau bukan
pekerjaan atau syarat-syarat pekerjaan atau keadaan pekerjaan
pekerja tersebut.‰ Pihak majikan atau pekerja tidak boleh terus
merujuk pertikaian mereka kepada Mahkamah Perusahaan
sebaliknya ia mestilah dibuat melalui Menteri Sumber Manusia.
Mahkamah Perusahaan diketuai oleh Presiden yang dilantik oleh

YDPA dan panel yang dilantik oleh Menteri Sumber Manusia. Panel
tersebut diwakili oleh pihak majikan dan pihak pekerja. Perbicaraan
Mahkamah Perusahaan melibatkan Presiden dan tiga ahli, dan setiap
kumpulan yang dipilih daripada panel berkenaan. Pihak yang
terlibat dalam pertikaian boleh diwakili oleh pegawai kesatuan
sekerja ataupun persatuan majikan. Sekiranya sesuatu pihak ingin
diwakili oleh peguam bela, kebenaran Presiden Mahkamah
Perusahaan perlu diperoleh.
Keputusan Mahkamah Perusahaan hendaklah mengambil kira

perkara yang tidak berkaitan dengan undang-undang seperti
kepentingan awam, implikasi kewangan dan ekonomi negara serta
muktamad. Rayuan hanya boleh dibuat kepada Mahkamah Tinggi
sekiranya telah berlaku keingkaran atau perkara yang diputuskan
berada di luar bidang kuasanya.

(ix) Mahkamah Buruh

Mahkamah Buruh ditubuhkan di bawah Akta pekerjaan 1955.
Mahkamah Buruh diketuai oleh seorang pegawai dari Jabatan Buruh
dan beroperasi di jabatan berkenaan. Bidang kuasa Mahkamah
Buruh adalah terhad untuk mengadili pertikaian antara majikan
dengan pekerja mengenai pembayaran gaji yang berpendapatan
tidak melebihi RM1,000 sebulan.
(x) Mahkamah Tentera

Mahkamah Tentera ditubuhkan di bawah Akta Angkatan Tentera
1972. Mahkamah Tentera mempunyai bidang kuasa untuk
membicarakan sesiapa jua yang tertakluk kepada undang-undang
perkhidmatan angkatan tentera dan telah melakukan sebarang
kesalahan yang boleh dibicarakan.
Undang-undang perkhidmatan angkatan tentera adalah untuk

memelihara disiplin dalam kalangan anggota tentera. Antara
kesalahan yang boleh dibicarakan oleh Mahkamah Tentera ialah
pengingkaran perintah, tidak hadir bekerja tanpa cuti (AWOL 
absent without leave) dan meninggalkan perkhidmatan tentera tanpa
kebenaran.
(xi) Mahkamah Khas

Mahkamah Khas dipengerusikan oleh Ketua Hakim Negara
Mahkamah Persekutuan. Hakim-hakim Besar Mahkamah Tinggi dan
dua orang lain yang memegang atau pernah memegang jawatan
sebagai Hakim Mahkamah Persekutuan atau Mahkamah Tinggi yang
dilantik oleh Majlis Raja-raja. Mahkamah Khas mempunyai bidang
kuasa eksklusif membicarakan segala kesalahan yang dilakukan di
Persekutuan oleh YDPA atau seorang Raja atas sifat peribadinya dan
segala kes sivil oleh atau terhadap YDPA atau Raja.
Mahkamah Khas mempunyai bidang kuasa yang sama seperti yang

terletak pada Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Tinggi dan
mahkamah bawahan. Segala keputusan Mahkamah Khas adalah
muktamad dan tidak boleh dicabar atau dipertikaikan dalam mana-
mana mahkamah atas sebarang alasan.
(xii) Mahkamah Bumiputera

Mahkamah Bumiputera (Mahkamah Anak Negeri) yang ditubuhkan
di bawah Ordinan Mahkamah Bumiputera Sabah dan Ordinan
Mahkamah Bumiputera Sarawak 1992. Undang-undang Adat di
Sabah dan Sarawak ditadbir di bawah Mahkamah Bumiputera.

Bidang kuasa Mahkamah Bumiputera adalah untuk membicarakan

perkara berikut:
 Kesalahan melanggar undang-undang adat dan pihak yang

terlibat ialah bumiputera;
 Kes yang timbul akibat melanggar undang-undang adat

bumiputera mengenai agama, perkahwinan atau perkara seks
dan salah seorang daripada pihak yang terlibat ialah
bumiputera; dan
 Kes sivil yang nilai perkara yang terlibat tidak melebihi RM2000
dan pihak yang terlibat adalah tertakluk kepada sistem undang-
undang diri bumiputera yang sama.
AKTIVITI 1.8
1. Jelaskan bagaimana undang-undang digubal di Malaysia.
2. Bincangkan peranan Badan Kehakiman di Malaysia.
3. Bezakan antara peranan Mahkamah Persekutuan dan Mahkamah

Tinggi di Malaysia.
1.18 SISTEM DEMOKRASI BERPARLIMEN

DI MALAYSIA
Pada tahun 1948, Persekutuan Tanah Melayu dibentuk dan terdapat peruntukan
untuk mengadakan pilihan raya seperti yang termaktub dalam Perjanjian
Persekutuan Tanah Melayu 1948. Pilihan raya ialah satu cara British untuk
menyerahkan secara beransur-ansur status berkerajaan sendiri kepada Tanah
Melayu.
Pilihan raya Majlis Bandaran di Melaka dan Majlis Bandaran di Pulau Pinang
merupakan pilihan raya terawal di Tanah Melayu yang diadakan pada tahun
1951 selepas Akta Majlis Berkuasa Tempatan diluluskan. Tujuan Pilihan raya
Bandaran adalah untuk memberi pengalaman politik kepada penduduk Tanah
Melayu sebelum pilihan raya peringkat negeri dan persekutuan diadakan
(Mohamed Salleh Abas, 1984).

Kemudian satu lagi pilihan raya perbandaran diadakan di Kuala Lumpur pada
tarikh 16 Februari 1952, iaitu Pilihan Raya Bandaran Kuala Lumpur. Dalam
pilihan raya ini wujud kerjasama politik antara parti mengikut kaum untuk
merintis kemerdekaan bagi negara ini. Pilihan raya umum yang pertama di
peringkat Persekutuan diadakan pada tahun 1955. Dalam Pilihan Raya Umum
1955, Parti Perikatan gabungan antara Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu
(UMNO), Persatuan Cina Malaya (MCA) dan Kongres India Se-Malaya (MIC)
telah memenangi 51 daripada 52 kerusi yang dipertandingkan.
Kemenangan Parti Perikatan dalam pilihan raya ini telah menunjukkan

perjuangan parti tersebut telah diterima oleh penduduk Tanah Melayu. Pilihan
Raya Umum 1959 merupakan pilihan raya yang pertama diadakan selepas
negara mencapai kemerdekaan (lihat Rajah 1.32). Dalam pilihan raya tersebut,
Parti Perikatan telah memenangi 74 kerusi, Parti Negara satu kerusi, Parti Islam
Se-Malaysia 13 kerusi, barisan Sosialis 8 kerusi, Parti Malaya 1 kerusi dan Parti
Bebas 8 kerusi (Mohamed Salleh Abas, 1984).
Rajah 1.32: Pilihan Raya Umum 1959

Sumber: www.spr.gov.my
Di Malaysia, ahli Dewan Rakyat dan Dewan Undangan Negeri dipilih oleh
rakyat melalui pilihan raya umum pada setiap lima tahun. Selepas Parlimen
dibubarkan, pilihan raya hendaklah diadakan dalam tempoh 60 hari di
Semenanjung dan 90 hari di Sabah dan Sarawak.

1.18.1 Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia

Pada tarikh 4 September 1957, Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia (SPR) telah
ditubuhkan mengikut Perkara 114 Perlembagaan Persekutuan. Pada peringkat
awal penubuhan, Suruhanjaya Pilihan Raya dianggotai oleh seorang Pengerusi
dan dua orang ahli. Dato' Dr Mustafa Albakri Hassan telah dilantik sebagai
Pengerusi pertama Suruhanjaya manakala ahlinya terdiri daripada Lee Ewe
Boon dan Ditt Singh.
Selepas Malaysia ditubuhkan pada tahun 1963, bilangan ahli Suruhanjaya

ditambah kepada tiga orang dari Sabah atau Sarawak yang dilantik secara
bergilir. Jawatan Pengerusi, Timbalan Pengerusi dan tiga orang ahlinya yang lain
dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong selepas berunding dengan Majlis Raja-raja
dilantik di bawah Perkara 144, Perlembagaan Persekutuan (Suruhanjaya Pilihan
Raya Malaysia, t. t.).
Tempoh memegang jawatan seseorang ahli SPR sehingga berumur 65 tahun.

Pelantikan ahli SPR diperkenankan oleh Yang di-Pertuan Agong adalah menurut
Perlembagaan dan mendapat kepercayaan orang ramai khasnya parti
pembangkang. Pemecatan jawatan ahli Suruhanjaya oleh YDPA atas syor
sesuatu tribunal yang terdiri daripada sekurang-kurangnya lima orang hakim
atau bekas hakim. Pemecatan tersebut hendaklah atas alasan seperti berkelakuan
tidak baik, tidak berkeupayaan dan kelemahan tubuh atau otak.
Fungsi utama SPR adalah seperti yang berikut (Suruhanjaya Pilihan Raya
Malaysia, t. t.):
(a) Membuat kajian dan persempadanan semula Bahagian-bahagian Pilihan

Raya Parlimen dan Negeri setiap tidak kurang dari lapan tahun selepas
tarikh siapnya urusan kajian dan persempadanan semula yang terdahulu;
(b) Menjalankan urusan pendaftaran pemilih dan semakan daftar pemilih; dan
(c) Menjalankan pilihan raya umum ke Dewan Rakyat dan Dewan Undangan
Negeri, dan menjalankan pilihan raya kecil sekiranya berlaku kekosongan.
Secara umumnya terdapat dua jenis pilihan raya, iaitu:
(a) Pilihan raya umum yang diadakan apabila Parlimen atau Dewan
Undangan Negeri dibubarkan atau terbubar sendiri selepas tamat tempoh
lima tahun; dan

(b) Pilihan raya kecil diadakan apabila berlaku untuk mengisi kekosongan
kerusi Parlimen atau Dewan Undangan Negeri di luar jangka disebabkan
oleh:
(i) Kematian;
(ii) Peletakan jawatan;
(iii) Hilang kelayakan; dan
(iv) Pembatalan keputusan pilihan raya oleh Mahkamah Pilihan Raya.
SPR Malaysia menjalankan proses pilihan raya berdasarkan beberapa undang-

undang dan peraturan yang telah digubal untuk memastikan prosedur pilihan
raya dipatuhi sepenuhnya. Undang-undang dan peraturan tersebut adalah:
(a) Perlembagaan Persekutuan;

(b) Perlembagaan Negeri;
(c) Akta Suruhanjaya Pilihan Raya 1957;
(d) Akta Pilihan Raya, 1958 (Akta 19);
(e) Akta Kesalahan Pilihan Raya, 1954 (Akta 5);
(f) Peraturan-peraturan Pilihan Raya (Perjalanan Pilihan Raya) 1981;
(g) Peraturan-peraturan Pilihan Raya (Pendaftaran Pemilih) 2002; dan
(h) Peraturan-peraturan Pilihan Raya (Pengundian Pos) 2003.
Semua undang-undang dan peraturan tersebut adalah berkait secara langsung

dengan proses pilihan raya. Namun terdapat juga beberapa undang-undang
yang tidak mempunyai kaitan secara langsung dengan proses pilihan raya tetapi
memainkan peranan dalam memastikan kelancaran perjalanan pilihan raya.
Antaranya termasuklah Akta Polis 1967; Akta Hasutan 1958; Akta Rahsia Rasmi
1971; dan Akta Keselamatan Dalam Negeri, 1960 (Suruhanjaya Pilihan Raya
Malaysia, t. t.).
1.18.2 Peringkat Pilihan Raya

Di Malaysia, proses pilihan raya umum atau pilihan raya kecil melibatkan enam
peringkat, iaitu pengeluaran writ, penamaan calon, kempen pilihan raya,
pengundian, penjumlahan rasmi undi dan pengumuman keputusan pilihan raya.

(a) Pengeluaran Writ

SPR akan mengeluarkan writ iaitu surat kuasa untuk menjalankan pilihan
raya kepada Pegawai Pengurus apabila berlaku pembubaran Parlimen atau
Dewan Undangan Negeri atau terdapat kekosongan di luar jangka. SPR
juga akan mengeluarkan satu notis pilihan raya yang akan diwartakan dan
ditampal di tempat yang mudah untuk semakan orang ramai. Notis
tersebut akan mengandungi tarikh penamaan dan tarikh pengundian yang
akan dijalankan.
(b) Penamaan Calon

SPR akan menetapkan hari penamaan calon antara jam 9 pagi hingga 10
pagi. Tugas Pegawai Pengurus akan menerima borang penamaan daripada
calon, pencadang atau penyokong atau ketiga-tiga sekali.
Calon akan menyerahkan tiga salinan borang penamaan, calon, pencadang

atau penyokong di samping deposit pilihan raya dan Borang Akaun
Berkanun, iaitu Borang 5 untuk calon bagi ahli Dewan Rakyat dan Borang
5A untuk calon bagi ahli Dewan Undangan Negeri yang telah dimatikan
setem di Pejabat Duti Setem.
Setelah semua borang penamaan diterima dan masa ditutup, Pegawai

Pengurus akan mengisytiharkan calon yang layak bertanding. Sekiranya
terdapat seorang saja calon yang layak, Pegawai Pengurus akan
mengumumkan calon tersebut menang tanpa bertanding (Suruhanjaya
Pilihan Raya Malaysia, t. t.).
(c) Kempen Pilihan Raya

Setelah urusan penamaan calon selesai, calon atau wakilnya dibenarkan
menjalankan urusan kempen yang terdiri daripada pemasangan poster,
ceramah, pengedaran risalah dan kempen dari rumah ke rumah. Kempen
pilihan raya ini perlu dihentikan pada jam 12 tengah malam sebelum hari
mengundi.
Calon dikehendaki membayar deposit bahan kempen sebanyak RM5,000

bagi pilihan raya Parlimen dan RM3,000 bagi pilihan raya Dewan
Undangan Negeri untuk menjalankan kempen. Bagi pemasangan poster,
calon perlu membayar sejumlah wang kepada pihak berkuasa tempatan.
Selain itu calon perlu mendapat kelulusan daripada pihak polis untuk
mengadakan ceramah terbuka.

(d) Pengundian
Pada hari pengundian yang telah ditetapkan, pemilih mempunyai
namanya dalam daftar pemilih akan keluar mengundi di pusat mengundi
yang telah ditetapkan. SPR menetapkan masa mengundi antara jam 8 pagi
hingga 5 petang di seluruh negara. Terdapat juga kawasan yang masa
mengundinya dipendekkan atas alasan keselamatan dan kesukaran
pengangkutan terutamanya di Sabah dan Sarawak.
Setiap pusat mengundi diketuai oleh seorang Ketua Tempat Mengundi dan
dibantu oleh dua hingga empat orang pembantu. Biasanya pusat
mengundi mempunyai lebih dari satu tempat mengundi. Pengundi yang
tidak hadir atau kalangan yang layak mengundi secara pos, mereka boleh
mengundi lebih awal dari hari mengundi yang ditetapkan. Semua kertas
undi yang telah ditanda perlu sampai ke Pejabat Pegawai Pengurus pada
jam 5 petang hari mengundi tersebut (Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia,
t. t.).
(e) Penjumlahan Rasmi Undi

Ketua Tempat Mengundi akan membuat pengiran kertas undi setelah
proses pengundian selesai (lihat Rajah 1.33). Maklumat dan keputusan
pengiraan undi akan dimasukkan ke dalam Borang 14 dan akan dibawa
kepada Pegawai Pengurus untuk dibuat Penjumlahan Rasmi Undi.
Pegawai Pengurus akan menyemak Borang 14 dan membuat pengumuman
kepada orang ramai satu persatu sekiranya betul.
Rajah 1.33: Proses pengiraan undi Pilihan Raya 1964

Sumber: www.spr.gov.my

Sebaliknya jika terdapat keraguan dan kesilapan beliau akan menyemak

semula dengan Borang 13 Penyata Kertas Undi. Pegawai Pengurus akan
menjumlahkan semua keputusan Borang 14  Penyata pengundian Selepas
Pengiraan Undi dan Borang 15-Penyata Pengundian Selepas Pengiraan
Kertas Undi Pos (Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia, t. t.).
(f) Pengumuman Keputusan Pilihan Raya

Pegawai Pengurus bagi sesuatu bahagian pilihan raya itu akan
mengisytiharkan calon yang mendapat undi majoriti dan mengesahkannya
sebagai wakil yang terpilih bagi bahagian pilihan raya setelah selesai
menjumlahkan Borang 14 dan 15. Keputusannya pilihan raya tersebut
tidak boleh dipertikaikan. Bagi mana-mana pihak yang tidak berpuas hati
dengan keputusan pilihan raya boleh mengemukakan petisyen pilihan
raya di Mahkamah Pilihan Raya.
Setiap satu kawasan pilihan raya diwakili oleh seorang wakil sahaja dan
seseorang wakil kawasan pilihan raya Parlimen boleh mewakili kawasan
pilihan raya negeri. Seorang calon mestilah warganegara Malaysia dan
berumur sekurang-kurangnya 21 tahun (Suruhanjaya Pilihan Raya
Malaysia, t. t.).
Seseorang tidak boleh menjadi calon sekiranya beliau:
(i) Disahkan tidak sempurna akal;

(ii) Seorang muflis;
(iii) Memegang sesuatu jawatan berpendapatan (jawatan kerajaan);
(iv) Disabitkan suatu kesalahan dan dihukum penjara untuk tempoh
tidak kurang dari satu tahun atau didenda tidak kurang daripada
RM2,000 dan masih belum menerima pengampunan; dan
(v) Sudah memperoleh kewarganegaraan negara lain.
1.18.3 Deposit Pilihan Raya

Bagi setiap calon yang hendak menyertai pilihan raya mereka dikehendaki
membayar wang deposit pilihan raya berjumlah seperti berikut:
(a) Pilihan Raya Parlimen sebanyak RM10,000; dan

(b) Pilihan Raya Dewan Undangan Negeri sebanyak RM5,000.

Wang deposit ini perlu dibayar selewat-lewatnya pada jam 10 pagi pada hari
penamaan calon kepada Pegawai Pengurus atau Pengarah Pilihan Raya Negeri.
Deposit pilihan raya boleh dibayar dalam bentuk wang tunai atau draf bank.
Calon akan hilang wang deposit sekiranya gagal memperoleh 1/8 daripada
jumlah undi yang diperoleh oleh semua calon yang bertanding dalam sesuatu
bahagian pilihan raya berkenaan.
1.18.4 Penggunaan Simbol Parti

Calon boleh menggunakan simbol parti politik setelah mendapat kebenaran
daripada ketua parti berkenaan. Calon yang tidak mewakili parti boleh
menggunakan simbol Bebas yang telah disediakan oleh SPR.
1.18.5 Penguatkuasaan Kempen Pilihan Raya

SPR diperuntukkan kuasa di bawah Seksyen 3(d) Akta Pilihan Raya 1958 dan
Seksyen 27A Akta Kesalahan Pilihan Raya 1954 bagi memastikan pilihan raya
berjalan lancar. SPR juga melantik pegawai penguat kuasa dan membentuk satu
atau lebih pasukan penguat kuasa kempen pilihan raya di setiap bahagian
pilihan raya Parlimen.
Pasukan penguat kuasa dianggotai oleh:
(a) Pegawai penguat kuasa;

(b) Seorang pegawai polis yang berpangkat tidak rendah dari inspektor;
(c) Seorang wakil pihak berkuasa tempatan; dan
(d) Seorang wakil parti politik/calon.
Pasukan penguat kuasa berfungsi untuk:
(a) Mengawasi dan memantau semua aktiviti calon;

(b) Menurunkan semua bahan kempen yang bercanggah dengan undang-
undang pilihan raya;
(c) Menghentikan ucapan dan syarahan yang melanggar undang-undang
pilihan raya; dan
(b) Mengawal dan menyelaras aktiviti berkempen.

1.18.6 Barong SPR

SPR memperuntukan undang-undang melarang calon mendirikan sebarang
barong atau pondok panas di dalam kawasan calon itu bertanding. Calon hanya
dibenarkan mengadakan pejabat parti untuk urusan di luar kawasan 50 meter
dari pusat mengundi.
Bagi memastikan kelancaran pengundian, SPR akan mengadakan barong SPR di

setiap pusat mengundi. Tujuan barong diadakan adalah untuk membantu
pemilih menyemak nama mereka terdapat dalam daftar pemilih dan penentuan
pusat serta tempat mengundi mereka dapat berjalan dengan lancar dan teratur
(Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia, t. t.).
1.18.7 Perbelanjaan Pilihan Raya

Setiap calon dibenarkan membelanjakan untuk urusan pilihan raya mereka
seperti yang berikut:
(a) Parlimen: Tidak lebih daripada RM200,000; dan

(b) Dewan Undangan Negeri: Tidak lebih daripada RM100,000.
Calon dikehendaki mengemukakan penyata perbelanjaan kepada SPR dalam

tempoh 31 hari dari tarikh keputusan pilihan raya diwartakan. Bagi calon dan
ejen pilihan raya yang gagal berbuat demikian menyebabkan mereka tidak layak
untuk bertanding bagi tempoh lima tahun akan datang.
1.18.8 Jenis Pengundian

Terdapat tiga jenis pengundian di Malaysia;
(a) Pengundian biasa melibatkan pemilih biasa yang akan mengundi pada hari
yang ditetapkan sebagai hari mengundi;
(b) Pengundian awal bagi anggota tentera dan pasangan serta anggota polis
dan pasangan Pasukan Gerakan Am (PGA); dan
(c) Pengundian pos melibatkan pengundi tidak hadir yang terdiri daripada
angkatan tentera dan pasangannya, anggota polis serta pasangan PGA
yang terpaksa menjalankan tugas operasi pada hari mengundi, pelajar di
luar negara dan pasangannya, serta kakitangan awam yang berkhidmat di
luar negara dan pasangannya.

Pengundi lain yang dibenarkan mengundi secara pos ialah:
(a) Petugas Pilihan Raya;

(b) Ahli Panel, Pegawai dan kakitangan SPR; dan
(c) Mana-mana kategori yang ditetapkan oleh SPR layak untuk mengundi
secara pos melalui pewartaan.
Pengundian awal akan diadakan pada dua atau tiga hari sebelum tarikh
pengundian biasa. Kertas undi yang telah ditandai akan disimpan dengan
selamat dan hanya akan dibuka untuk pengiraan pada jam 5 petang pada hari
pengundian sebenar.
Pengundian pos akan diadakan lebih awal iaitu sebaik sahaja kertas undi dicetak
dan mereka perlu mengemukakan kertas undi tersebut yang telah ditanda ke
Pejabat Pegawai Pengurus selewat-selewatnya pada jam 5 petang pada hari
mengundi (Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia, t. t.).
1.18.9 Petisyen Pilihan Raya

Keputusan pilihan raya hanya boleh dicabar di Mahkamah Pilihan Raya melalui
petisyen pilihan raya. Petisyen hendaklah dikemukakan dalam tempoh 21 hari
dari tarikh keputusan pilihan raya diwartakan.
Sesuatu petisyen pilihan raya hanya boleh dibuat atas alasan seperti yang
berikut:
(a) Sogokan, peras ugut atau sebarang salah laku yang boleh menjejaskan
pilihan raya;
(b) Ketidakpatuhan peruntukan undang-undang dan peraturan pilihan raya;
(c) Perbuatan rasuah atau perbuatan menyalahi undang-undang yang

dilakukan oleh calon atau ejennya; dan
(d) Calon atau ejennya didapati tidak layak untuk menyertai pilihan raya.

SEMAK KENDIRI 1.2
1. Huraikan peringkat-peringkat pilihan raya di Malaysia.
2. Apakah sebab-sebab penamaan seseorang calon pilihan raya

ditolak?
3. Dalam keadaan manakah petisyen pilihan raya boleh dibuat?
 Malaysia telah melalui persejarahan yang panjang sejak kewujudan kerajaan

awal di Asia Tenggara hinggalah ke era pemodenan Malaysia.
 Penjajah Barat dan Jepun berminat kepada negeri Melayu disebabkan

kekayaan sumber ekonomi seperti perdagangan, rempah ratus dan bijih
timah.
 Tunku Abdul Rahman melalui pelbagai proses yang begitu getir dalam
menjayakan kemerdekaan Tanah Melayu dan pembentukan Malaysia.
 Sebagai sebuah negeri yang berdaulat dan diperintah oleh Yang di-Pertuan
Agong dan raja Melayu, Malaysia mengamalkan sistem Demokrasi
Berperlembagaan yang ditentukan melalui proses pilihan raya.

Badan eksekutif Negeri-negeri Melayu Bersekutu

(NNBM)
Badan kehakiman
Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
Badang perundangan (NNMTB)
Darurat Pilihan Raya Persekutuan
Jemaah Menteri Rancangan Briggs
Kerajaan awal Referendum Singapura
Kesultanan Melayu Melaka Srivijaya
Konfrontasi Suruhanjaya Cobbold
Mahkamah Persekutuan Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR)
Mahkamah Rayuan Syarikat Hindia Timur Belanda
Mahkamah Tinggi Yang di-Pertuan Agong (YDPA)
Majlis Raja-raja Zaman klasik
Malayan Union
Abdul Aziz Bari. (2008). Perlembagaan Malaysia: Teori dan praktis. Shah Alam,
Malaysia: Arah.
Abdullah Ayub. (1978). Cara pemerintahan Tanah Melayu (19571963). Kuala

Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Andaya, B. W., & Andaya, L. Y. (2001). A history of Malaysia (Cetakan semula).

Petaling Jaya, Malaysia: The Macmillan Press.
Bassett, D. K. (1971). British trade and policy in Indonesia and Malaysia in the
late eighteenth century. Hull, England: University of Hull.
Bastin, J., & Robin, W. W. (1966) Malaysia: Selected historical reading. Kuala
Lumpur, Malaysia: Oxford University Press.

Cowan, C. D. (1970). Tanah Melayu kurun ke-19: Asal-usul penguasaan politik

British. Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian
Pendidikan Malaysia.
Emerson, R. (1979). Malaysia satu pengkajian dalam pemerintahan secara

langsung dan tidak langsung. Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan
Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.
Furnivall, J. S. (1983). Hindia Belanda: Satu pengkajian ekonomi majmuk. Kuala

Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan
Malaysia.
Ghazalie Shafie. (1998). Memoir on the formation of Malaysia. Bangi, Malaysia:

Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Kennedy, J., (1993). A history of Malaya. Kuala Lumpur, Malaysia: S. Abdul

Majeed.
Lee Kuan Yew. (1998). The Singapore story. Singapore: Singapore Press Holdings
dan Time Editions.
Legge, J. D. (1972). Sukarno: A political biography. New York, NY: Praeger.
Mohamed Noordin Sopiee. (1976). From Malayan Union to Singapore separation:

Political unification in the Malaysia region, 194565. Kuala Lumpur,
Malaysia: Penerbit Universiti Malaya.
Mohamed Salleh Abas. (1984). Pilihan raya Malaysia. Kuala Lumpur, Malaysia:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mohamed Salleh Abas. (1984). Sejarah Perlembagaan Malaysia. Kuala Lumpur,

Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhammad Noor Abdullah. (1979). Kemasukan Sabah dan Sarawak ke dalam

Persekutuan Malaysia (dari segi Perlembagaan Malaysia). Kuala Lumpur,
Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan. (2010). Malaysia melangkah ke

hadapan: Pengajian Malaysia sejak 1945. Selangor, Malaysia: Penerbitan
Multimedia.
Nik Anuar Nik Mahmud. (2000). Konfrontasi Malaysia-Indonesia. Bangi,

Malaysia: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

Nik Anuar Nik Mahmud. (2001). Duri Dalam Daging: Singapura dalam
Malaysia. Kuala Lumpur, Malaysia: Persatuan Sejarah Malaysia.
Ongkili, J. P. (1985). Nation-building in Malaysia 1946-1974. Kuala Lumpur,

Malaysia: Oxford University Press.
Parlimen Malaysia. (t. t.). Dicapai dari http://www.parlimen.gov.my
Robert Heussler. (1985). British rule in Malaya 19421957. Singapore: Heinemann

Educational Books (Asia).
Rozeman Abu Hassan. (2003). Tun Abdul Razak Bin DatoÊ Hussein: Dasar Luar
Malaysia 1970-1976. Tanjong Malim, Malaysia: Penerbit Universiti
Pendidikan Sultan Idris.
Rozeman Abu Hassan. (2015). Dasar British terhadap hubungan Singapura-

Malaysia 19591969. Bangi, Malaysia: Penerbit Universiti Kebangsaan
Malaysia.
Ryan, N. J. (1974). The making of modern Malaysia and Singapore: A history

from earliest times to 1966. Kuala Lumpur, Malaysia: Oxford University
Press.
Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia. (t. t.). Dicapai dari http://www.spr.gov.

my/
Tunku Abdul Rahman Putera al-Haj. (1977). Looking back. Kuala Lumpur,
Malaysia: Pustaka Antara.
Wolters, O. W., (1989). Perdagangan awal Indonesia: Satu kajian asal usul
kerajaan Srivijaya. (terj.) Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan
Pustaka. Kementerian Pendidikan Malaysia.

Topik  Perlembagaan
2 Malaysia
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan asal usul Perlembagaan Malaysia;
2. Menyatakan tujuan penggubalan Perlembagaan Malaysia;
3. Mengenal pasti prinsip keluhuran Perlembagaan Malaysia;
4. Menerangkan proses pindaan Perlembagaan Malaysia;
5. Membincangkan peruntukan dalam Perlembagaan Malaysia; dan
6. Menerangkan rasionalisasi peruntukan utama dalam Perlembagaan
Malaysia.
 PENGENALAN
Menurut Tun Mohd Salleh Abas, perlembagaan itu (Perlembagaan bertulis) ialah
satu suratan atau surat cara yang mengandungi semua undang-undang tertinggi
yang difikirkan mustahak bagi menubuhkan sebuah negara moden (Mohd Salleh
Abas, 1985). Bagi Wheare (1966), ia adalah „seluruh sistem kerajaan sesebuah
negara, pengumpulan peraturan yang menubuhkan dan mengawal selia atau
mentadbir kerajaan.‰
Secara keseluruhannya, perlembagaan boleh ditakrifkan sebagai undang-undang

yang digubal oleh sesebuah kerajaan bertujuan untuk mengurus tadbir sesebuah
negara bagi mewujudkan keamanan dan keharmonian dalam kalangan rakyat
jelata. Antara elemen yang lazimnya terdapat dalam sesebuah perlembagaan
ialah kebebasan hak asasi seperti kebebasan bersuara, kebebasan beragama dan
kebebasan berpartisipasi dalam sistem demokrasi sesebuah negara.

TOPIK 2 PERLEMBAGAAN MALAYSIA  123
Di Malaysia umpamanya, Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut

Melaka telah diguna pakai sejak Zaman Kesultanan Melayu Melaka. Begitu juga
bagi negeri-negeri di Tanah Melayu yang telah mengguna pakai Adat Perpatih
mahupun Adat Temenggung dalam kehidupan seharian mereka.
Begitu juga perlembagaan rasmi negara hanya digubal pada tahun 1957 ketika
Tanah Melayu mencapai kemerdekaan dan dikemaskinikan pada tarikh 1963
selari dengan penubuhan Malaysia pada tarikh 16 September 1963.
Sehubungan itu, topik ini akan menjuruskan kepada aspek latar belakang,
ketertinggian prinsip perlembagaan, objektif perlembagaan digubal serta
membandingkan antara Perlembagaan Persekutuan dan Perlembagaan Negeri.
Dalam subtopik kedua dalam topik ini, kita akan mengkaji beberapa peruntukan
khas dalam perlembagaan Malaysia. Antaranya ialah bahasa kebangsaan,
kedudukan Raja-raja Melayu, hak istimewa orang Melayu, kebebasan hak
rakyat, status agama Islam, kewarganegaraan dan akhirnya perlindungan khas
Sabah dan Sarawak.
AKTIVITI 2.1
Dalam forum myVLE, bincangkan bersama dengan e-tutor anda

tentang perkara-perkara yang berikut:
(a) Bandingkan antara Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang
Laut Melaka dengan Perlembagaan Persekutuan.
(b) Pada pendapat anda, adakah Adat Perpatih masih diamalkan di
Negeri Sembilan? Bincangkan.
2.1 LATAR BELAKANG PERLEMBAGAAN

MALAYSIA
Perlembagaan Persekutuan merupakan sumber undang-undang tertinggi di
Malaysia. Perlembagaan Persekutuan telah mengagihkan kuasa tadbir mengikut
amalan Demokrasi Berparlimen dan Raja Berperlembagaan.
Perlembagaan Persekutuan mengandungi 183 Perkara yang tergolong dalam 15

Bahagian yang antara lain menyentuh perkara seperti kuasa Kerajaan
Persekutuan, kuasa Kerajaan Negeri, kebebasan asasi, kewarganegaraan,
kedudukan istimewa orang Melayu dan Bumiputera Sabah dan Sarawak, bahasa
Melayu sebagai bahasa rasmi Persekutuan, kuasa pemerintah dan pilihan raya.
Jadual 2.1 memaparkan kronologi latar belakang Perlembagaan Persekutuan.

124  TOPIK 2 PERLEMBAGAAN MALAYSIA
Jadual 2.1 Kronologi Latar Belakang Perlembagaan Persekutuan
Tahun Butiran
1895 Johor ialah negeri pertama yang mempunyai perlembagaan bertulis, yang
diberikan pada tahun 1895 oleh Sultan Abu Bakar.
1905 Sebuah badan perundangan pusat yang dikenali sebagai Majlis Mesyuarat
Persekutuan (MMP) ditubuhkan. Semua undang-undang yang dibuat oleh
mana-mana negeri tidak boleh bertentangan undang-undang yang dibuat
oleh MMP. Namun MMP tidak mempunyai kuasa ke atas perkara yang
berkaitan dengan Islam dan status Raja-raja Melayu.
1927 Melalui pindaan kepada Perjanjian Persekutuan oleh anggota MMP, MMP
yang telah diberi kuasa untuk membuat undang-undang bagi seluruh
Persekutuan Tanah Melayu. Majlis Raja-raja tidak lagi mengambil bahagian
dalam perbincangan MMP. Ini menjadikan kerajaan pusat lebih kuat.
Kedudukan Dewan Undangan Negeri telah diperkukuhkan dan beberapa

tugas yang sebelum ini dilaksanakan oleh Ketua Setiausaha (Pegawai British)
telah dipindahkan ke Dewan Undangan Negeri. Jawatan Ketua Setiausaha
ditukar kepada Setiausaha Persekutuan.
1946 Malayan Union (MU) diperkenalkan oleh British tetapi mendapat tentangan
yang hebat daripada Raja-raja Melayu dan masyarakat di Tanah Melayu.
Akibat penentangan tersebut, MU telah dibubarkan.
1948 Pengenalan Perlembagaan Persekutuan Tahun Melayu 1948. Perlembagaan

ini antara lain menekankan peranan Majlis Perundangan Persekutuan dan
Pesuruhjaya Tinggi. Misalnya, Majlis Perundangan Persekutuan diberikan
kuasa untuk membuat undang-undang. Sebaliknya, Pesuruhjaya Tinggi
diberikan kuasa veto untuk membatalkan rang undang-undang yang telah
diluluskan oleh Majlis Perundangan Persekutuan.
Sejak tahun 1948, setiap negeri Melayu mempunyai perlembagaan sendiri.

Johor dan Terengganu mempunyai perlembagaan mereka sendiri masing-
masing pada tahun 1895 dan 1911. Perlembagaan telah dipinda untuk
disesuaikan dengan kehendak Perjanjian Persekutuan 1948.
1956 Jawatankuasa Perlembagaan telah ditubuhkan yang diketuai oleh Lord Reid
(United Kingdom) dan dibantu oleh Sir Ivor Jennings (United Kingdom), Sir
William McKell (Australia), B. Malik (India) dan Hakim Abdul Hamid
(Pakistan). Pelantikan pihak luar dalam penggubalan perlembagaan telah
dilakukan bagi mencegah unsur berat sebelah.

Pada bulan Oktober 1956, Suruhanjaya Reid telah menerima 131 cadangan
daripada rakyat Tanah Melayu. Secara keseluruhannya, Suruhanjaya Reid
telah mengguna pakai cadangan daripada Parti Perikatan sebagai asas kepada
pembentukan Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu. Mereka
mengemukakan laporan itu pada bulan Disember 1956. Laporan ini dikaji,
diteliti dan kemudiannya digubal untuk membentuk Perlembagaan
Persekutuan.
1957 Pembentukan perlembagaan telah diluluskan pada tarikh 27 Ogos 1957 dan
dikuatkuasakan pada tarikh 31 Ogos 1957. Ia menjadi asas kepada Perlembagaan
Malaysia pada hari ini.
1963 Akta Malaysia telah diluluskan pada tarikh 26 Ogos 1963 dengan pindaan
dalam Perkara 1(1) dan 1(2) bagi memudahkan kemasukan Sabah, Sarawak
dan Singapura dan juga menukar nama Persekutuan Tanah Melayu kepada
Persekutuan Malaysia.
2.1.1 Tujuan Perlembagaan

Antara tujuan perlembagaan digubal adalah seperti yang ditunjukkan dalam
Rajah 2.1 berikut:
Rajah 2.1: Tujuan perlembagaan digubal

Mari kita lihat dengan lebih lanjut setiap tujuan tersebut:
(a) Memastikan Keamanan dan Kestabilan Negara

Perlembagaan berfungsi sebagai penyelesaian untuk masalah negara demi
mewujudkan sebuah negara yang aman dan stabil. Hal ini adalah
disebabkan oleh sekatan-sekatan yang diperuntukkan dalam
perlembagaan yang mengawal pergerakan rakyat walaupun mereka
berhak untuk kebebasan dan hak-hak tertentu. Kebebasan dan hak
mempunyai had, apabila terdapat perkara-perkara yang dianggap perlu
untuk menyekat kebebasan mereka. Misalnya dalam Perkara 10 (2) yang
menyentuh kebebasan berucap, berhimpun dan berpersatuan
(Perlembagaan Persekutuan, 2014).
(b) Mewujudkan Pemerintahan yang Saksama

Malaysia ialah sebuah negara yang mempunyai rakyat terdiri daripada
pelbagai kaum. Dari segi sejarah, kewujudan perlembagaan adalah
berdasarkan kompromi antara kaum tentang beberapa isu seperti hak
istimewa orang Melayu, bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi Persekutuan,
Islam sebagai agama rasmi Persekutuan dan lain-lain. Walaupun
perlembagaan menyatakan bahawa Islam ialah agama rasmi bagi
Persekutuan (Bahagian 1, Perkara 3[1]), semua bentuk agama dibenarkan
untuk diamalkan di Malaysia.
Begitu juga peruntukan bagi bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi negara
yang terkandung dalam Perkara 152 yang mempunyai kelonggaran untuk
penggunaan bahasa lain. Yang di-Pertuan Agong melindungi hak istimewa
orang Melayu tetapi hak kaum bukan Melayu juga dilindungi dengan
sewajarnya. Peruntukan ini mewujudkan satu bentuk tadbir urus yang
saksama tanpa menyebelahi satu bangsa sahaja. Semua kaum mempunyai
hak yang sewajarnya dalam Perlembagaan Malaysia.
(c) Mencegah Penyalahgunaan Kuasa oleh Raja-raja

Sebelum Perlembagaan Persekutuan Malaya digubal, raja-raja mempunyai
kuasa mutlak dan bebas untuk berbuat apa-apa sahaja. Namun dengan
adanya perlembagaan, segala perbuatan raja-raja adalah tertakluk kepada
peruntukan-peruntukan dalam perlembagaan bagi mengelakkan
penyalahgunaan dalam kalangan mereka. Contohnya, dalam Bahagian 4,
Bab 3 Perkara 40 yang antara lain menyentuh „Yang di-Pertuan Agong
hendaklah bertindak mengikut nasihat (Perlembagaan Persekutuan,
2014).‰

(d) Mengawal Pergerakan Kerajaan dan Rakyat

Setiap warganegara Malaysia tanpa mengira pangkat dan status adalah
tertakluk kepada Perlembagaan Persekutuan. Perlembagaan Persekutuan
Malaysia bukan sahaja memberi kuasa kepada badan pemerintah tetapi
juga kepada rakyat melalui kebebasan hak asasi (Bahagian 2, Perkara 5
hingga 13) dan hak istimewa orang Melayu dan Bumiputera. Ini secara
tidak langsung membawa kepada pengagihan kuasa dan mengelakkan
pihak tertentu mendominasi kuasa.
Terdapat had kepada perkara yang boleh dan tidak boleh dilakukan oleh
badan pemerintah. Begitu juga dengan rakyat jelata juga perlu mematuhi
segala peruntukan seperti yang terkandung dalam perlembagaan.
(e) Menyelesaikan Isu Negara

Perlembagaan menggariskan beberapa peraturan yang perlu diikuti oleh
rakyat. Perlembagaan ialah bentuk undang-undang tertinggi di negara ini
dan merupakan rujukan utama dalam penggubalan Undang-undang
Persekutuan dan Negeri. Malah, apa-apa masalah dalam penciptaan
undang-undang atau rujukan daripada hukuman mati perlu diselesaikan
berdasarkan perlembagaan.
(f) Memastikan Kelestarian Negara

Malaysia ialah sebuah negara yang merdeka dan berdaulat. Kemapanan
negara yang ditentukan oleh undang-undang dan peraturan untuk
memastikan keamanan di negara ini sentiasa dikekalkan. Perlembagaan
memainkan peranan yang penting dalam menentukan hala tuju
pentadbiran negara. Malah, perlembagaan juga ialah asas dalam
membentuk sistem Demokrasi Berparlimen di Malaysia.
2.1.2 Keluhuran Perlembagaan

Di Malaysia, Perlembagaan ialah satu-satunya sumber perundangan yang
tertinggi. Di Britain, Parlimen dianggap tertinggi kerana tidak ada undang-
undang yang Parlimen British tidak boleh membuat, meminda atau
memansuhkan. Walau bagaimanapun, di Malaysia, kuasa Parlimen tidak adalah
seperti di England.
Parlimen Malaysia mempunyai kuasa yang terhad. Hal ini kerana Parlimen
Malaysia diberi kuasa oleh perlembagaan bertulis. Keadaan adalah konsisten.
Tambahan pula, undang-undang yang bakal digubal adalah tidak boleh
bercanggah dengan perkara yang telah diperuntukkan dalam Perlembagaan
Persekutuan. Seandainya berlaku percanggahan, maka undang-undang itu akan
terbatal setakat bahagian yang bercanggahan sahaja.
Ketinggian perlembagaan di Malaysia adalah tertakluk kepada peruntukan

(a) Parlimen
Parlimen memperoleh kuasa daripada perlembagaan untuk menentukan
kuasa perundangan bagi Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri.
Dalam hal ini, perlembagaan membahagikan perkara yang boleh
dilakukan oleh Kerajaan Persekutuan dan juga perkara yang boleh
dilakukan oleh Kerajaan Negeri.
(b) Perlembagaan
Perlembagaan menentukan perkara-perkara bersama yang membolehkan
Parlimen mahupun Dewan Undangan Negeri untuk membuat undang-
undang. Contoh undang-undang yang boleh dibuat oleh Parlimen ialah
pertahanan, pendidikan, hal ehwal luar negeri dan sebagainya. Parlimen
hanya berkuasa mutlak dalam hal-hal tertinggi Persekutuan sahaja.
Undang-undang Persekutuan juga akan diisytiharkan tidak sah jika
undang-undang yang bakal digubal itu bertentangan dengan
Perlembagaan Persekutuan Malaysia, seperti dalam Bahagian 1, Perkara 4
Perlembagaan Persekutuan (Perlembagaan Persekutuan, 2014).
(c) Status Yang di-Pertuan Agong

Walaupun Yang di-Pertuan Agong merupakan Ketua Negara, lambang
kesetiaan rakyat, lambang kenegaraan dan Ketua Parlimen, baginda juga
adalah tertakluk kepada sekatan seperti yang diperuntukkan dalam
Perlembagaan. Baginda ialah Raja Berperlembagaan yang bertindak atas
nasihat daripada Menteri-menteri Kabinet.
(d) Kuasa Perundangan

Mahkamah memegang kuasa perundangan. Badan perundangan juga
tertakluk kepada peruntukan yang diperuntukkan oleh perlembagaan.
Misalnya, kuasa kehakiman juga tertakluk kepada peruntukan yang
dikenakan oleh perlembagaan. Demikian juga kuasa Yang di-Pertuan
Agong sebagai ketua kepada tiga komponen utama sistem kerajaan
Malaysia, iaitu perundangan, eksekutif dan kehakiman.
(e) Kebebasan Hak

Kebebasan hak ialah elemen penting dalam mana-mana negara yang
mengamalkan sistem Demokrasi Berparlimen. Kerajaan tidak boleh
melucutkan hak kewarganegaraan seseorang, tidak boleh menghalang
warganegara daripada kembali ke tanah air, tidak boleh mengenakan
buruh paksa dan tidak boleh memenjarakan seseorang kecuali mengikut
undang-undang. Oleh itu, terdapat banyak perkara dalam perlembagaan
yang harus dipatuhi oleh kerajaan.

2.1.3 Kandungan Perlembagaan

Terdapat 183 Perkara atau Artikel berserta 13 Jadual dan 15 Bahagian dalam
Perlembagaan Persekutuan. Setiap perkara dalam perlembagaan mempunyai
beberapa bahagian yang menerangkan secara terperinci garis panduan dan
undang-undang untuk kepentingan rakyat.
Jadual 2.2 memaparkan ringkasan perkara yang terkandung dalam

perlembagaan untuk pengetahuan anda.
Jadual 2.2: Ringkasan Perkara yang Terkandung dalam Perlembagaan Persekutuan
Perkara Butiran
Perkara 1 Negeri-negeri, agama dan undang-undang bagi Persekutuan (Bahagian I)
hingga 4
Perkara 5 Kebebasan asasi (Bahagian II)

hingga 13
Perkara 14 Kewarganegaraan (Bahagian III; Bab 1 ă Pemerolehan kewarganegaraan)

hingga 22
Perkara 23 Kewarganegaraan (Bahagian III; Bab 2 ă Penamatan kewarganegaraan)

hingga 31
Perkara 32 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 1 ă Ketua Utama Negara)

hingga 37
Perkara 38 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 2 ă Majlis Raja-raja)
Perkara 39 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 3 ă Badan eksekutif)

hingga 43C
Perkara 44 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 4 ă Badan perundangan persekutuan)

hingga 65
Perkara 66 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 5 ă Tatacara perundangan)

hingga 68
Perkara 69 Persekutuan (Bahagian IV; Bab 6 ă Keupayaan berkenaan dengan harta,

kontrak dan guaman)
Perkara 70 Negeri-negeri (Bahagian V)

hingga 72

Perkara 73 Perhubungan antara Persekutuan dengan negeri-negeri (Bahagian VI;

hingga 79 Bab 1 ă Pembahagian kuasa perundangan)

hingga 81 Bab 2 ă Pembahagian kuasa eksekutif)

Bab 3 ă Pembahagian beban kewangan)

hingga 91 Bab 4 ă Tanah)

Bab 5 ă Pembangunan negara)

hingga 95 Bab 6 ă Tinjauan Persekutuan, nasihat Persekutuan kepada negeri dan
pemeriksaan Persekutuan mengenai kegiatan negeri)
Perkara 95A Perhubungan antara Persekutuan dengan negeri-negeri (Bahagian VI;

Bab 7 ă Majlis Negara bagi Kerajaan Tempatan)
Perkara 95B Perhubungan antara Persekutuan dengan negeri-negeri (Bahagian VI;

hingga 95E Bab 8 ă Pemakaian bagi negeri Sabah dan Sarawak)
Perkara 96 Peruntukan kewangan (Bahagian VII; Bab 1 ă Am)

hingga 112
Perkara 112A Peruntukan Kewangan (Bahagian VII; Bab 2 ă Pemakaian bagi negeri
hingga 112E Sabah dan Sarawak)
Perkara 113 Pilihan raya (Bahagian VIII)

hingga 120
Perkara 121 Badan kehakiman (Bahagian IX)

hingga 131A
Perkara 132 Perkhidmatan-perkhidmatan awam (Bahagian X)

hingga 148
Perkara 149 Kuasa khas menentang perbuatan subversif, keganasan terancang, dan
hingga 151 perbuatan dan jenayah yang memudaratkan orang awam dan kuasa
darurat (Bahagian XI)
Perkara 152 Am dan pelbagai (Bahagian XII)

hingga 160B

Perkara 161 Perlindungan tambahan bagi negeri Sabah dan Sarawak (Bahagian
hingga 161H XIIA)
Perkara 162 Peruntukan sementara dan peralihan (Bahagian XIII)

hingga 180
Perkara 181 Kecualian bagi kedaulatan dan sebagainya, raja-raja (Bahagian XIV)
Perkara 182 Prosiding terhadap Yang di-Pertuan Agong dan raja-raja (Bahagian
hingga 183 XV)
Sumber: Undang-undang Malaysia Perlembagaan Persekutuan Akta 1260/2006 (t. t.)
Secara umumnya, perkara utama dalam Perlembagaan Persekutuan adalah

(a) Malaysia ialah sebuah negara Persekutuan;

(b) Malaysia sebuah negara Raja Berperlembagaan;
(c) Malaysia sebagai sebuah negara yang mengamalkan sistem Demokrasi
Berparlimen;
(d) Malaysia sebagai sebuah negara yang mengamalkan kebebasan beragama
dengan agama Islam sebagai agama rasmi Persekutuan;
(e) Keluhuran perlembagaan dan ketinggian undang-undang;
(f) Malaysia sebagai sebuah negara yang mengamalkan doktrin pengasingan
kuasa;
(g) Sistem kehakiman yang bebas kawalan oleh badan Eksekutif dan
Perundangan; dan
(h) Bahasa kebangsaan, kewarganegaraan dan hak istimewa bumiputera dan
peribumi di Sabah dan Sarawak.
2.1.4 Pindaan Perlembagaan

Perlu diketahui bahawa terdapat empat perkara dalam Perlembagaan
Persekutuan yang tidak boleh dipersoalkan (rujuk Rajah 2.2).

Rajah 2.2: Empat perkara dalam Perlembagaan Persekutuan

yang tidak boleh dipersoalkan
Bagaimanakah Perlembagaan Dipinda?

Perlembagaan Malaysia adalah tegar tetapi pindaan seperti yang dikehendaki
oleh Laporan Suruhanjaya Reid, „ia tidaklah sukar sehingga menimbulkan
kerunsingan tetapi tidak juga mudah sehingga melemahkan kekuatan
perlindungan yang dibekalkan oleh Perlembagaan (Federation of Malaya
Constitutional Commission, 1957).‰ Perkara 159 dan 161E menggariskan dengan
jelas empat cara yang berbeza tentang cara Perlembagaan boleh dipinda.
Perlembagaan Malaysia boleh dipinda dengan mudah oleh Parlimen

berdasarkan empat cara seperti yang dijelaskan dalam Jadual 2.3 berikut.
Jadual 2.3: Cara Perlembagaan Dipinda
Cara Deskripsi
1 Secara amnya, Perlembagaan boleh dipinda oleh Akta Parlimen yang telah
menerima undi tidak kurang daripada dua pertiga daripada jumlah bilangan
kedua-dua Majlis Parlimen. Sebahagian besar peruntukan dalam
Perlembagaan boleh dipinda dengan cara ini tetapi ada perkara-perkara
tertentu yang memerlukan satu kaedah khas yang ditetapkan.
2 Peruntukan yang berkaitan dengan raja-raja dan Majlis Raja-raja dan hak
keistimewaan orang Melayu tidak boleh dipinda tanpa persetujuan Majlis
Raja-raja.
3 Peruntukan yang berkaitan dengan hal-hal kewarganegaraan, bentuk sumpah

dan ikrar, pengakuan negeri kepada Persekutuan, pengubahan komposisi
Dewan Negara dan seumpamanya boleh dipinda dengan majoriti mudah di
Parlimen.

4 Peruntukan yang memberi kesan kepada operasi Perlembagaan berhubung

dengan negeri-negeri Borneo dalam perkara-perkara seperti kerakyatan,
imigresen, pengaturan kewangan Persekutuan-Negeri dan Negeri Undangan
Senarai tidak boleh dipinda tanpa persetujuan Gabenor Sabah atau Sarawak.
Perlu diingatkan bahawa gabenor adalah bertanggungjawab untuk bertindak
atas nasihat kerajaan negeri.
Ia jelas bahawa Perlembagaan Malaysia adalah tegar. Pindaan perlembagaan

memerlukan undi tidak kurang daripada dua pertiga daripada jumlah bilangan
setiap Majlis Parlimen. Walau apa pun prosedur pindaan yang seolah-olah
sukar, seperti tahun 2007, Perlembagaan telah dipinda sebanyak 51 kali sejak
kemerdekaan kerana parti pemerintah yang berkuasa sejak kemerdekaan telah
memegang majoriti dua pertiga dalam kedua-dua Majlis (Moten, 2013).
Antara pindaan yang telah dibuat adalah untuk menampung kemasukan negeri
baharu ke dalam Persekutuan pada tahun 1963. Pindaan lain yang dibuat juga
disebabkan tindak balas kepada pelbagai ketegangan politik dan krisis. Walau
bagaimanapun, hakikatnya ialah Perlembagaan Malaysia merupakan salah satu
perlembagaan yang paling kerap dipinda di dunia.
Perlembagaan Persekutuan „telah dipinda selalu sehingga perlembagaan yang

sedia ada adalah berbeza dari yang diterima pada 31 Ogos 1957. (Abdul Aziz
Bari, 2003).‰ Antara pindaan yang mempunyai peruntukan yang memihak
kepada pihak pemerintah adalah seperti persempadanan kawasan pilihan raya,
kebebasan bersuara dan skop keistimewaan Parlimen.
Walau bagaimanapun, banyak pindaan telah dipuji kerana kesan memihak

kepada masyarakat secara keseluruhan seperti pembentukan Malaysia pada
tahun 1963; pemisahan Singapura pada tahun 1965; pengurangan kuasa diraja
yang dipinda pada tahun 1983 dan 1993; pemisahan bidang kuasa antara
mahkamah sivil dan syariah pada tahun 1998; penciptaan Suruhanjaya Hak
Asasi Manusia pada tahun 1999; dan pengiktirafan hak tanah Orang Asli.
Kesimpulannya, antara sebab pindaan perlembagaan adalah berdasarkan

beberapa faktor bagi memastikan ketenteraman dan keharmonian dalam
kalangan rakyat dapat tercapai, untuk melicinkan pentadbiran negara seperti
menyelaraskan peranan antara kerajaan pusat dan kerajaan negeri bagi
mengelakkan sebarang percanggahan, dan akhir sekali ialah kepentingan rakyat
dapat dilindungi seandainya terdapat undang-undang yang sedia ada tidak
saksama atau ketinggalan zaman.

AKTIVITI 2.2
Dalam forum myVLE, bincangkan bersama dengan e-tutor anda

berkenaan perkara-perkara berikut:
(a) Keunikan Perlembagaan Persekutuan.
(b) Dalam era globalisasi hari ini, setiap negara perlu menerima
perubahan untuk memenuhi keperluan semasa sama ada dari
segi politik, ekonomi mahupun sosial. Pada pendapat anda,
perlukah Perlembagaan juga diubah untuk memenuhi keperluan
semasa?
2.2 PERUNTUKAN UTAMA PERLEMBAGAAN

MALAYSIA
Dalam Subtopik 2.1, anda tahu bahawa perlembagaan adalah asas kepada
kedaulatan negara. Pada ketika ini anda seharusnya memahami konsep
perlembagaan dan keluhuran. Walau bagaimanapun, kita belum lagi mengkaji
beberapa peruntukan utama dalam perlembagaan. Untuk maklumat anda,
terdapat beberapa peruntukan yang dianggap sebagai sensitif dan tidak mudah
dipinda. Adakah anda semua mengetahui peruntukan utama tersebut? Rajah 2.3
memaparkan lima peruntukan utama dalam Perlembagaan Malaysia.
Rajah 2.3: Lima peruntukan utama dalam Perlembagaan Malaysia
Dalam subtopik ini, kita akan membincangkan peruntukan tersebut dengan lebih
lanjut.

2.2.1 Agama
Perlembagaan Malaysia dalam Perkara 3(1) memperuntukkan bahawa Islam
ialah agama bagi Persekutuan tetapi agama-agama lain boleh diamalkan dengan
aman dan damai. Menurut Shad Saleem Faruqi (2011), perkataan „Islam‰ telah
disebut sebanyak kira-kira 24 kali dalam Perlembagaan Persekutuan.
Begitu juga dalam Perkara 3(2) menyatakan:
„Dalam tiap-tiap negeri selain Negeri-negeri yang tidak mempunyai Raja,

kedudukan Raja sebagai Ketua Agama Islam di Negerinya mengikut cara dan
setakat yang diakui dan ditetapkan oleh perlembagaan, semua hak,
keistimewaan, prerogatif dan kuasa yang dinikmati oleh beliau sebagai Ketua
Agama Islam, tidaklah tersentuh dan tercacat; tetapi dalam apa-apa
perbuatan, mematuhi atau upacara yang berkenaan dengannya Majlis Raja-
raja telah bersetuju bahawa mereka patut diperluas ke Persekutuan secara
keseluruhan setiap Raja lain hendaklah atas sifatnya sebagai Ketua agama
Islam membenarkan Yang di-Pertuan Agong untuk mewakilinya.‰
Selain itu, Perkara 3(3) pula menyatakan:
„Perlembagaan Negeri Melaka, Pulau Pinang, Sabah dan Sarawak hendaklah

masing-masing membuat peruntukan bagi memberi Yang di-Pertuan Agong
hendaklah menjadi Ketua Agama Islam di Negeri itu.‰
Tambahan pula, Perkara 160 Perlembagaan Persekutuan mentakrifkan orang

Melayu sebagai orang Islam dan yang mengamalkan cara hidup Melayu dan
budaya serta bertutur dalam bahasa Melayu.
Selepas merdeka, Islam telah menjadi agama Persekutuan. Oleh itu, kerajaan
mempunyai kuasa untuk memperuntukkan sebahagian daripada belanjawan
tahunan untuk pembangunan dan kemajuan Islam seperti pembinaan masjid
dan sekolah agama. Walaupun agama Islam diberi keutamaan dalam
perlembagaan, agama lain bebas untuk diamalkan kerana ini perkara biasa
dalam sebuah negara demokrasi.

Kebebasan beragama juga dijelaskan di bawah Bahagian II: Kebebasan asasi

dalam Perkara 11. Peruntukan ini adalah sangat jelas bahawa setiap orang
mempunyai hak untuk mengikuti dan mengamalkan agamanya sendiri. Semua
orang juga dilindungi oleh Perlembagaan Malaysia daripada dipaksa membayar
sedekah kepada agama lain kecuali untuk manfaat agama sendiri.
Kepentingan Agama
Kepercayaan agama ialah perkara yang paling asas dalam kehidupan.
Kepercayaan agama sebenarnya telah menyentuh kewujudan individu di dunia
bersama-sama dengan makhluk lain. Melalui pemahaman kebesaran Tuhan,
manusia sedar akan kelemahan mereka sendiri. Semua agama mengajar perkara
yang baik dan menghukum perbuatan yang jahat.
Tidak dapat dinafikan bahawa agama memainkan peranan yang penting dalam
menerapkan nilai yang baik dan mendidik warganegara yang bertanggungjawab
dengan moral yang tinggi. Untuk keseimbangan dalam nilai dan memupuk
kualiti sihat terutamanya dalam konteks agama, beberapa kepentingan agama
telah dikenal pasti oleh kerajaan Malaysia. Antaranya:
(a) Rukun Negara

Prinsip pertama Rukun Negara adalah „Kepercayaan kepada Tuhan‰.
Prinsip ini jelas menunjukkan bahawa aspek agama telah dipandang serius
oleh kerajaan Malaysia ketika merangka Rukun Negara. Tidak kira apa
agama yang dianuti oleh seorang rakyat Malaysia, ideologi negara nyata
menekankan kepentingan mempunyai agama sebagai pelengkap
kehidupan;
(b) Kurikulum
Islam sebagai mata pelajaran diajar secara rasmi di setiap peringkat di
sekolah. Untuk agama lain, terdapat juga kemudahan juga disediakan.
Sebagai contoh, pihak sekolah boleh mempunyai guru untuk pelajar agama
lain jika syarat tertentu dipenuhi. Walau bagaimanapun, kerajaan telah
memperkenalkan subjek Pendidikan Moral demi memupuk nilai benar
dengan unsur moral dan agama dalam kalangan pelajar bukan Islam;
(c) Kemudahan untuk Ibadah

Tempat ibadat bagi setiap agama dibina di seluruh negara. Bantuan
kewangan dan sokongan lain seperti tapak bangunan boleh diperoleh
daripada kerajaan; dan

(d) Sokongan dalam Upacara

Amalan upacara agama bagi semua agama di Malaysia dalam semua aspek
sentiasa mendapat kerjasama daripada pihak berkuasa seperti polis.
Perkara ini jelas ditunjukkan dengan kerjasama pihak polis yang
menjalankan tugas untuk melindungi keselamatan dan menenangkan
suasana keagamaan apabila terdapat perayaan keagamaan seperti
Maulidur Rasul, sambutan Thaipusam, Hari Gawai, Hari Perayaan St Anne
dan Chap Goh Meh.
AKTIVITI 2.3
Malaysia terkenal di seluruh dunia berkenaan mempunyai penduduk

berbilang kaum dan mengamalkan kepercayaan dan budaya yang
berbeza. Dengan pelbagai latar belakang, mereka berjaya hidup dengan
aman dan perpaduan. Bincangkan implikasi-implikasi sekiranya
penduduk berbilang kaum tidak dapat bersatu dan gagal untuk hidup
dalam suasana yang tenteram.
2.2.2 Bahasa
Penggunaan bahasa Melayu sebelum era penjajahan penting kerana penduduk
Tanah Melayu pada masa itu terdiri daripada orang Melayu secara keseluruhan.
Selain sebagai bahasa utama dalam kalangan rakyat, Bahasa Melayu juga
merupakan „lingua franca‰ pedagang yang datang ke Melaka. Malah, semasa
penjajahan Tanah Melayu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu telah
menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi. Misalnya, minit mesyuarat
ditulis dalam tulisan Jawi.
Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan 1957 menyatakan bahawa „bahasa

Melayu adalah menjadi bahasa kebangsaan dan rakyat bebas untuk belajar
bahasa lain.‰ Pada tahun 1957, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) telah
ditubuhkan untuk mengembangkan dan memajukan bahasa Melayu.
Matlamat utama Dewan Bahasa dan Pustaka adalah untuk:
(a) Membangunkan bidang sastera melalui bahasa kebangsaan;

(b) Mencetak dan menerbitkan buku dan risalah dalam bahasa kebangsaan
dan ke dalam bahasa lain;
(c) Menyeragamkan ejaan dan fonetik dalam bahasa kebangsaan;

(d) Mendrafkan istilah yang sesuai dalam bahasa Melayu; dan

(e) Menterjemahkan buku asing ke dalam bahasa Melayu.
Bagi menggalakkan penggunaan bahasa Melayu dalam kalangan semua kaum di

Tanah Melayu, Minggu Bahasa dan Bulan Bahasa Melayu telah diperkenalkan.
Pada tahun 1960, kerajaan telah melancarkan slogan „Bahasa Jiwa Bangsa‰ untuk
menggerakkan rakyat jelata untuk mencintai bahasa kebangsaan.
Akta Bahasa Kebangsaan 1967 menyatakan bahawa:
(a) Bahasa kebangsaan hendaklah digunakan dalam semua urusan rasmi;
(b) Ahli-ahli Parlimen dan Dewan Undangan Negeri boleh menggunakan

bahasa Inggeris, jika dibenarkan berbuat demikian oleh Yang di-Pertua
Speaker dewan masing-masing; dan
(c) Para ahli Dewan Undangan Negeri Sabah dan Sarawak dibenarkan
menggunakan bahasa Inggeris sehingga 10 tahun selepas kemerdekaan.
Namun begitu, akta ini menerima bantahan daripada orang Melayu kerana
bahasa Inggeris masih diberi keutamaan dan status khas.
Pada tahun 1982, bahasa Melayu menjadi bahasa pengantar di semua sekolah di
Malaysia. Penubuhan Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pada bulan Mei
1970 ialah kemuncak kejayaan dalam menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa
rasmi di negara ini.
Rasional Pemilihan Bahasa Melayu sebagai Bahasa Rasmi dan Kebangsaan

Persekutuan
Mengapakah dan bagaimanakah bahasa Melayu akhirnya dipilih sebagai bahasa
kebangsaan dan bahasa rasmi negara ini? Sebenarnya, isu ini tidak sukar untuk
dicapai memandangkan pemimpin dari semua kaum telah membincangkan isu
ini dengan panjang lebar sebelum kemerdekaan dicapai pada tarikh 31 Ogos
1957.
Semua pihak ternyata tidak mempunyai masalah untuk bersetuju atas

kesesuaian bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan berpandukan kepada
kerasionalan yang berikut:
(a) Bahasa Melayu ialah Lingua Franca di Rantau ini Selama Berabad-abad
Bahasa ini telah digunakan secara meluas semasa zaman kegemilangan
Kesultanan Melayu Melaka. Pada ketika itu, peniaga dan pedagang dari
negara yang berbeza telah menggunakan bahasa Melayu dalam urusan
pentadbiran dan perdagangan dengan penduduk tempatan.
(b) Bahasa Melayu Lebih Mudah Dipelajari Jika Dibandingkan dengan

Bahasa Lain di Rantau Ini
Sebelum negara mencapai kemerdekaan, bahasa Melayu telah digunakan
secara meluas dalam kalangan rakyat tempatan. Tambahan pula, jumlah
penutur asli bahasa Melayu jauh melebihi jumlah penutur bahasa lain
pada masa itu.
(c) Bahasa Melayu adalah Lebih Kukuh dari Sudut Pandangan Istilah dan
Sebutan di Seluruh Negara
Sebahagian besar daripada istilah yang digunakan di semua negeri
adalah sama. Namun demikian, hanya sebutan bagi beberapa istilah yang
berbeza di sesetengah negeri di Malaysia. Sebaliknya, bahasa lain
umpamanya bahasa Cina, mempunyai banyak dialek yang sangat
berbeza supaya kumpulan dialek yang berbeza berasa adalah lebih
mudah untuk berkomunikasi antara satu sama lain dalam bahasa
Melayu.
(d) Bahasa Melayu Menggunakan Huruf Rumi Selain Jawi

Tulisan Rumi telah digunakan secara meluas oleh semua kaum sejak
penggunaan bahasa Inggeris.
(e) Struktur Bahasa Melayu Mempunyai Fonem yang Jelas

Dalam konteks ini, suku kata dalam bahasa Melayu adalah mudah untuk
dieja berdasarkan prinsip yang tetap dan tegas.
AKTIVITI 2.4
1. Adakah anda masih ingat lirik lagu bahasa kebangsaan? Berikan

pendapat anda tentang langkah-langkah kerajaan untuk
menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa
Inggeris sebagai bahasa kedua.
2. Tulis rencana tentang sejarah pembangunan dan kemajuan

bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan di Malaysia.
3. Bincangkan usaha-usaha yang telah dilaksanakan oleh Dewan

Bahasa dan Pustaka (DBP) untuk memperkembangkan bahasa
Melayu di peringkat antarabangsa.

2.2.3 Kewarganegaraan
Kewarganegaraan ialah status istimewa yang dipegang oleh orang ramai serta
mempunyai hak untuk berada dalam sesebuah negara. Status ini memberikan
hak, faedah dan kemudahan tertentu kepada rakyat dalam sesebuah negara.
Sebahagian daripada hak istimewa sebagai warganegara adalah:
(a) Hak untuk mengundi dalam pilihan raya;

(b) Hak untuk mengambil bahagian dalam politik;
(c) Hak untuk mengisi jawatan khususnya untuk warganegara sahaja;
(d) Bebas untuk memiliki harta tanah;
(e) Hak untuk menerima faedah dan kemudahan termasuk manfaat kebajikan,
pendidikan dan sebagainya;
(f) Kebebasan bergerak di seluruh negara; dan
(g) Hak untuk tidak dibuang negeri.
Sebagai balasan, rakyat perlu memenuhi tanggungjawab mereka di Malaysia

dengan memainkan peranan dalam perkara seperti yang berikut:
(a) Memberi khidmat negara termasuk menyertai tentera;

(b) Mematuhi undang-undang;
(c) Menyumbang kepada produktiviti negara; dan
(d) Mengambil bahagian dan menyokong program nasional seperti sambutan
Hari Kemerdekaan.
Seterusnya, mari kita mempelajari cara memperoleh kewarganegaraan dan

pelucutan taraf kewarganegaraan.
(a) Cara Memperoleh Kewarganegaraan

Seseorang boleh memperoleh taraf kewarganegaraan di Malaysia melalui
empat cara yang seperti ditunjukkan dalam Rajah 2.4.

Rajah 2.4: Cara memperoleh kewarganegaraan Malaysia
(i) Kuat Kuasa Undang-undang (Perkara 14)

Menurut Perkara 14, Perlembagaan Persekutuan, terdapat beberapa
syarat yang perlu dipatuhi kepada sesiapa yang ingin memohon
kewarganegaraan Malaysia menerusi cara ini. Antaranya ialah:
 Orang yang lahir pada atau selepas Hari Malaysia (16 September
1963);
 Seseorang yang lahir di Malaysia dengan salah seorang ibu atau

bapanya pada ketika dia dilahirkan adalah seorang warganegara
atau pemastautin tetap Malaysia; dan
 Seseorang yang dilahirkan di luar Malaysia dan bapanya pada

ketika kelahirannya adalah seorang warganegara yang lahir di
Malaysia.
(ii) Pendaftaran (Perkara 15)

Antara syarat seseorang yang ingin memperoleh kewarganegaraan
menerusi cara ini adalah:
 Seorang wanita yang berkahwin dengan warganegara Malaysia

dan yang perkahwinannya telah didaftarkan sebagai warganegara
sekiranya:
ă Dia masih bersuami dan suaminya adalah warganegara
Persekutuan; dan
ă Kerajaan Persekutuan berpuas hati bahawa dia telah
bermastautin di dalam Persekutuan selama dua tahun
sebelum tarikh permohonan, dan mempunyai niat untuk
bermastautin tetap dan dia berkelakuan baik.

 Begitu juga, jika seseorang yang berumur 21 tahun ke bawah

juga boleh berdaftar sebagai warganegara dengan syarat-syarat
bahawa:
ă Sekurang-kurangnya ibu atau bapanya ialah seorang
warganegara dalam Persekutuan; dan
ă Kerajaan Persekutuan juga boleh mendaftarkan seseorang di
bawah umur 21 tahun dalam keadaan khas yang difikirkan
sesuai.
(iii) Penaturalisasian/Kemasukan (Perkara 19)

Dalam Perlembagaan Persekutuan, Perkara 19 menyatakan bahawa
Kerajaan Persekutuan boleh, dalam apa-apa keadaan khas yang
difikirkan sesuai atau seseorang pemohon yang telah berumur 21
tahun ke atas dan pada masa permohonan tersebut bukan
warganegara, perakuan naturalisasi atau kemasukan boleh diberikan
jika:
 Orang itu telah bermastautin di dalam Persekutuan selama

sekurang-kurangnya 10 daripada 12 tahun dari tarikh
permohonan;
 Mempunyai niat untuk hidup selama-lamanya di negara ini;
 Berkelakuan baik; dan
 Mempunyai pengetahuan yang cukup tentang bahasa Melayu.
(iv) Penggabungan Wilayah (Perkara 22)

Seandainya terdapat wilayah baharu yang diterima masuk ke dalam
Malaysia selepas Hari Malaysia, Parlimen boleh menetapkan
individu di dalam wilayah tersebut ialah warganegara berdasarkan
hubungan mereka dengan wilayah itu.
(b) Pelucutan Taraf Kewarganegaraan

Seseorang yang memperoleh taraf kewarganegaraan boleh dilucutkan taraf
kewarganegaraan berdasarkan dua cara. Pertama ialah seseorang itu
sendiri yang ingin menolak taraf kewarganegaraan atas sebab peribadi.
Cara kedua ialah seseorang itu telah menyalahi undang-undang negara
dan melakukan tindakan seperti yang berikut yang memungkinkan pihak
kerajaan Malaysia melucutkan taraf kewarganegaraan:

(i) Dia telah menjadi warganegara negara lain;
(i) Dia mengambil bahagian dalam pilihan raya negara asing atau
memiliki kewarganegaraan asing;
(ii) Seorang wanita menjadi warganegara sebuah negara asing melalui

perkahwinan dengan seorang lelaki asing;
(iii) Kisah negatif yang menunjukkan dia tidak lagi setia kepada
Malaysia;
(iv) Mempunyai perniagaan atau hubungan dengan negara bermusuhan;
(v) Kewarganegaraan telah disahkan diperoleh secara palsu;
(vi) Dia memperoleh kewarganegaraan secara penipuan;
(vii) Dihukum di mana-mana negeri dalam tempoh lima tahun setelah

menjadi warganegara Malaysia dengan hukuman penjara tidak
kurang daripada 12 bulan atau denda tidak kurang daripada
RM5,000;
(viii) Memberi khidmat kepada negeri lain tanpa kebenaran kerajaan

Malaysia;
(ix) Tinggal menetap di negara asing luar dari Malaysia selama lima
tahun berturut-turut kecuali berkhidmat dengan atau bagi kerajaan
Malaysia; dan
(x) Wanita asing yang mendapat taraf kewarganegaraan melalui

perkahwinan telah bercerai dengan suaminya.
Daripada penerangan tadi, ia jelas bahawa kewarganegaraan adalah status khas

dan tidak kebal daripada apa-apa tindakan pengeluaran. Tanpa mengira sama
ada status kewarganegaraan yang diperoleh secara automatik atau diwarisi atau
melalui permohonan, kewarganegaraan boleh ditarik balik atau dibatalkan
kerana kesalahan tertentu. Oleh itu, setiap warganegara perlu menghargai status
kewarganegaraannya dan menjaganya dengan betul.

2.2.4 Hak Asasi

Dalam Perlembagaan Malaysia, hak asasi ditulis sebagai kebebasan asasi.
Terdapat tiga bahagian dalam kebebasan asasi: Kebebasan beragama, kebebasan
diri dan kebebasan ekonomi yang dikupas dengan lebih lanjut di bawah:
(a) Kebebasan Beragama

Perkara 11 Perlembagaan Malaysia menyatakan bahawa:
„Tiap-tiap orang berhak menganuti dan mengamalkan agamanya.‰

(Perlembagaan Persekutuan, 2014)
Pada masa yang sama, Perkara 12(2) pula menegaskan bahawa:
„Tiap-tiap kumpulan agama berhak menubuhkan dan

menyenggarakan institusi-institusi bagi pendidikan kanak-kanak
dalam agama kumpulan itu sendiri, dan tidak boleh ada diskriminasi
semata-mata atas alasan agama dalam mana-mana undang-undang
yang berhubungan dengan institusi-institusi itu atau dalam
pentadbiran mana-mana undang-undang itu. Tetapi adalah sah bagi
Persekutuan atau sesuatu Negeri menubuhkan atau menyenggarakan
atau membantu dalam menubuhkan atau menyenggarakan institusi-
institusi Islam atau mengadakan atau membantu dalam mengadakan
ajaran dalam agama Islam dan melakukan apa-apa perbelanjaan
sebagaimana yang perlu bagi maksud itu.‰
Berdasarkan Perkara 11 dan Perkara 12(2) tersebut, kita boleh membuat

kesimpulan bahawa antara aspek penting adalah seperti yang berikut:
(i) Tiap-tiap orang mempunyai hak untuk mengamalkan agama;
(ii) Seseorang di bawah 18 tahun tidak boleh diminta untuk mengambil

bahagian dalam satu majlis agama yang lain daripada agamanya
sendiri;
(iii) Seseorang tidak boleh diminta untuk membayar cukai sekalipun jika
yang dikumpulkan digunakan untuk kepentingan agama selain
agama sendiri; dan

(iv) Kumpulan agama yang sama mempunyai hak untuk menganjurkan

perniagaan termasuk agama penubuhan sesuatu yayasan dan harta
pemilikan. Ini menunjukkan kebebasan beragama dijamin walaupun
Islam telah menjadikan agama rasmi negara ini. Walau
bagaimanapun, semua aspek kebebasan beragama tidak harus
mengganggu ketenteraman awam.
(b) Kebebasan Diri

Kebebasan diri ialah aspek asas kebebasan. Kebebasan dalam konteks ini
menekankan bahawa seseorang tidak boleh diambil nyawanya atau
kebebasannya dicabuli seperti yang dikehendaki oleh undang-undang.
Sebagai contoh, seseorang yang bersalah telah dibuktikan oleh mahkamah
boleh dikenakan hukuman penjara.
Pesalah itu juga boleh dihukum mati jika terbukti bersalah dan jika penalti
yang diperuntukkan oleh undang-undang bagi kesalahan adalah kematian
seperti dalam pengedaran dadah yang hukuman mati adalah wajib.
Hukuman adalah perlu untuk menggariskan bahawa semua tindakan ini
mengikut proses undang-undang.
Malah, pada permulaan orang yang ditangkap hendaklah diberitahu sebab

dia ditangkap. Kemudian dia perlu diberikan peluang untuk membela diri.
Penyediaan kebebasan diri juga melindungi seseorang daripada seksaan
atau buangan daripada Persekutuan. Untuk maklumat lanjut mengenai
hak anda apabila anda telah ditangkap polis, sila rujuk kepada dokumen di
capaian URL ini:
http://www.malaysianbar.org.my/index.php?option=com_docman&
task=doc_view&gid=2202
Selain itu, seseorang itu juga dibenarkan untuk bercakap dan menyuarakan
pendapatnya atau untuk berhimpun secara aman dan menubuhkan
persatuan. Walau bagaimanapun, undang-undang yang boleh menyekat
kebebasan yang dibincangkan tadi adalah bertujuan untuk melindungi
kepentingan awam.
Kebebasan diri boleh dilakukan mengikut peruntukan Perkara 149

Perlembagaan Persekutuan yang menyatakan:
„Perundangan menentang perbuatan subversif, tindakan yang

memudaratkan ketenteraman awam.‰

Untuk menyelamatkan seseorang daripada layanan buruk akibat daripada

penyalahgunaan kuasa, Perlembagaan Malaysia di bawah Perkara 151(1)
memperuntukkan bahawa:
Jika mana-mana undang-undang atau ordinan yang dibuat atau

dimasyhurkan menurut Bahagian ini membuat peruntukan bagi tahanan
pencegahan:
(i) Pihak berkuasa yang atas perintahnya mana-mana orang ditahan di

bawah undang-undang atau ordinan itu hendaklah, dengan seberapa
segera yang boleh, memberitahu orang itu alasan dia ditahan dan
tertakluk kepada Fasal (3), penyataan fakta yang berasaskannya
perintah itu dibuat, dan hendaklah memberikan peluang kepadanya
untuk membuat representasi terhadap perintah itu dengan seberapa
segera yang boleh; dan
(ii) Tiada warganegara boleh ditahan seterusnya di bawah undang-

undang atau ordinan itu melainkan jika suatu lembaga penasihat
yang ditubuhkan sebagaimana yang disebut dalam Fasal (2) telah
menimbangkan apa-apa representasi yang dibuat oleh warganegara
itu di bawah perenggan (a) dan membuat syor mengenainya kepada
Yang di-Pertuan Agong dalam masa tiga bulan setelah menerima
representasi itu, atau dalam tempoh yang lebih lama yang
dibenarkan oleh Yang di-Pertuan Agong.
(c) Kebebasan Ekonomi

Di bawah perlindungan kebebasan ekonomi, rakyat Malaysia dilindungi
daripada menjadi hamba. Perlembagaan juga melarang penggunaan kuasa
kepada seorang warganegara untuk bekerja kecuali untuk maksud negara.
Namun pihak berkuasa hanya boleh bertindak mengikut peraturan yang
berkaitan seperti yang diluluskan melalui proses Parlimen. Rakyat
Malaysia mempunyai hak untuk memiliki harta. Sekiranya terdapat mana-
mana keperluan di pihak kerajaan untuk mengambil alih harta (tanah,
sebagai contoh), pampasan yang sepatutnya harus dibuat kepada pemilik.
Kebebasan ekonomi juga dikaitkan dengan kebebasan individu untuk

membentuk persatuan. Melalui persatuan, pekerja boleh berjuang untuk
kepentingan ekonomi mereka melalui tindakan industri yang aman.
Mereka boleh berpiket dan mengambil tindakan mogok dengan tujuan
untuk mendapatkan layanan yang lebih adil daripada majikan mereka.

Berdasarkan analisis tadi terhadap kebebasan asasi, kita boleh membuat

kesimpulan bahawa Perlembagaan Malaysia menggariskan peruntukan
kebebasan asasi dengan cara yang seimbang dan jelas dari sudut
pandangan tuntutan di pihak rakyat mahupun pihak pemerintah.
Peruntukan yang dipertanggungjawabkan peraturan kepada seseorang
dalam kepentingan awam dan keselamatan negara.
AKTIVITI 2.5
1. Hak-hak asas setiap individu, terutama di negara-negara Barat,

dijamin dan dilindungi sepenuhnya dalam Akta Hak Asasi
Manusia. Begitu juga dengan Malaysia, individu dijamin hak
asasi mereka sebagaimana yang diperuntukkan dalam
Perlembagaan Malaysia. Pada pendapat anda, sejauh manakah
hak-hak individu dilindungi di Malaysia?
2. „Kerajaan yang dibentuk bertanggungjawab terhadap keamanan

dan kemajuan rakyat. Namun kerajaan ialah pihak berkuasa atau
kuasa yang bebas untuk bertindak bagi rakyat dikawal‰.
Bincangkan sejauh mana kenyataan ini boleh diterima dalam

konteks bentuk atau kerajaan tertentu.
2.2.5 Peruntukan Khas Perkara 153

Perlembagaan Malaysia mempunyai satu peruntukan khas di bawah Perkara 153
yang melindungi hak istimewa orang Melayu dan bumiputera di Sabah dan
Sarawak. Peruntukan ini juga terdapat di bawah Perkara 161A dan dalam
beberapa perlembagaan negeri. Peruntukan melibatkan simpanan khas untuk
Melayu dan bumiputera bagi kuota untuk biasiswa, jawatan dalam lesen
perkhidmatan awam, perniagaan dan perindustrian serta tanah rizab.
Sekali imbas, peruntukan khas ini seolah-olah bercanggah dengan kenyataan

yang menekankan kesamarataan layanan perlembagaan untuk semua rakyat
dalam Persekutuan. Namun peruntukan khas sebenarnya dilandaskan atas
pertimbangan untuk membawa orang Melayu dan bumiputera di Sabah dan
Sarawak kepada status ekonomi dan pendidikan yang sama dengan kaum lain.
Dengan persamaan taraf, ini secara tidak langsung dapat mengekalkan
kestabilan politik dan ketenteraman awam. Keamanan dan keharmonian ialah
dua faktor penting untuk merangsang pembangunan negara dan kemajuan.

Sesungguhnya banyak perubahan telah berlaku dalam pelaksanaan Perkara 153.

Walaupun tidak begitu mudah bagi orang Melayu untuk mendapatkan biasiswa,
kerajaan telah sejak sekian lama sudah menambahkan bilangan biasiswa
tambahan kepada calon daripada semua kaum. Pada hakikatnya, bantuan
pendidikan kepada anak bumiputera hari ini adalah jauh lebih banyak dalam
bentuk pinjaman atau „pinjaman boleh ubah‰ dan bukannya biasiswa. Pada
masa yang sama, semakin ramai kaum bukan Melayu telah menukar status dan
mendapat manfaat daripada Perkara 153.
Jelasnya, walaupun Perkara 153 tidak boleh dipinda kecuali dengan kebenaran
Majlis Raja-raja, pelaksanaan peruntukan dalam Perlembagaan, berdasarkan
ruang yang diperuntukkan oleh peruntukan tertentu dan jaminan kesaksamaan
dalam kuasa, mobilisasi dan kawalan yang dinyatakan sebelum ini, rakyat terus
menghormati kontrak sosial yang telah dimeterai.
 Perlembagaan Malaysia ialah perlembagaan bertulis yang telah dimeterai

pada tarikh 16 September 1963 apabila Malaysia ditubuhkan.
 Perlembagaan Malaysia ialah undang-undang yang tertinggi dan melebihi

Parlimen dan badan kehakiman. Selain pengasingan kuasa yang jelas antara
Persekutuan dengan negeri, Perlembagaan juga membuat peruntukan bagi
ruang tertentu yang serupa dengan kedua-dua Parlimen dan Dewan
Undangan Negeri.
 Yang di-Pertuan Agong seperti yang ditetapkan oleh Perlembagaan

Malaysia ialah orang yang paling tinggi di negara ini dengan statusnya
sebagai Ketua Negara.
Menurut kuasa doktrin pengasingan, Yang di-Pertuan Agong adalah pada

masa yang sama ketua tiga cabang kerajaan, iaitu perundangan, eksekutif
dan kehakiman.
 Peruntukan bagi pindaan dan pelaksanaan pindaan membuatkan

Perlembagaan Malaysia sentiasa praktikal dan terkini untuk terus berfungsi
dalam sepanjang masa.
 Kuasa meminda perlembagaan dilakukan bagi tujuan memastikan

kecekapan dalam melicinkan sistem pemerintahan kerajaan, menjaga
keamanan dan memberi perlindungan kepada rakyat.

 Terdapat lima peruntukan penting dalam Perlembagaan Malaysia, iaitu

bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, agama Islam sebagai agama
rasmi Persekutuan, kewarganegaraan, has asasi dan peruntukan khas
Perkara 153.
 Perkara ini ialah peruntukan penting bagi mewujudkan identiti kebangsaan

dan untuk memupuk persefahaman dalam persengketaan ke arah
perpaduan.
Demokrasi Berparlimen Naturalisasi

Doktrin pengasingan kuasa Perlembagaan Persekutuan
Kebebasan hak asasi Pindaan Perlembagaan
Kewarganegaraan Raja Berperlembagaan
Kontrak sosial
Abdul Aziz Bari (2003). Malaysian constitution: A critical introduction. Kuala

Lumpur, Malaysia: The Other Press.
Federation of Malaya Constitutional Commission. (1957). Report of the

Federation of Malaya Constitutional Commission 1957. London, England.
Her Majesty's Stationary Office.
Majlis Peguam Malaysia. (t. t.). Polis dan hak-hak asas anda. Majlis Peguam
Malaysia dengan kerjasama Tindakan Anti PenyalahGunaan KuAsa Polis
(TANKGAP). Dicapai dari http://www.malaysianbar.org.my/index.php?
option=com_docman&task=doc_view&gid=2202
Mohd Salleh Abas. (1985). Unsur-unsur tradisi dalam perlembagaan Malaysia.

Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Moten, A. R. (2013). Constitution and constitutionalism. Dlm. A. R. Moten,

Government and Politics in Malaysia (hlmn. 99122). Petaling Jaya,
Malaysia: Cengage Learning Asia (Cawangan Malaysia).
Perlembagaan Persekutuan (hingga 5 Februari 2014). (2014). Petaling Jaya,

Malaysia: International Law Book Services.
Shad Saleem Faruqi (2011). The Constitution of Malay Muslim majority state: The
example of Malaysia. Kertas kerja dibentangkan di ConstitutionĄmaking
Forum: A Government of Sudan Consultation, Khartoum, Sudan. Dicapai
dari http://unmis.unmissions.org/Portals/UNMIS/Constitution-making
%20Symposium/2011-05_Faruqi_Malaysia.pdf
Undang-undang Malaysia Perlembagaan Persekutuan Akta 1260/2006. (t. t.).

Mengandungi pindaan terkini  Akta 1260/2006. Dicapai dari http://cpps.
org.my/resource_centre/perlembagaan_persekutuan.pdf
Undang-undang Malaysia Perlembagaan Persekutuan P.U.(A) 164/2009. (t. t.).

Mengandungi pindaan terkini  P.U.(A) 164/2009. Dicapai dari
http://www.kptg.gov.my/sites/default/files/article/perlembagaan
persekutuan.pdf
Wheare, K. C. (1966). Modern constitutions. Oxford, England: Oxford University

Press.

Topik  Kemasyarakatan
dan Perpaduan
3
HASIL PEMBELAJARAN
1. Mengenal pasti pelbagai kelompok etnik di Malaysia;
2. Membincangkan pembentukan etnik di Malaysia;
3. Menghuraikan semangat persefahaman yang tulen dan sikap
hormat-menghormati antara satu sama lain dalam kalangan rakyat
pelbagai agama, kaum dan budaya;
4. Mengenal pasti integrasi sebagai asas perpaduan negara;
5. Mengaplikasikan Rukun Negara sebagai ideologi; dan
6. Mengamalkan semangat cinta kepada negara.
 PENGENALAN
Malaysia mempunyai pelbagai etnik dan kaum yang dikenali sebagai
masyarakat majmuk. Bagi memelihara kemajmukan masyarakat di Malaysia,
perpaduan dan integrasi merupakan keperluan untuk menjamin kehidupan
rakyatnya yang aman dan damai. Perpaduan di negara ini berasaskan kepada
ideologi negara (Rukun Negara). Mari kita mendalami dengan lebih lanjut
tentang kemasyarakatan dan perpaduan dalam topik ini. Topik ini terbahagi
kepada tiga komponen, iaitu komposisi etnik di Malaysia, perpaduan negara dan
integrasi nasional, dan Rukun Negara sebagai ideologi.

152  TOPIK 3 KEMASYARAKATAN DAN PERPADUAN
3.1 KOMPOSISI ETNIK PENDUDUK MALAYSIA

Pada tahun 2010, jumlah penduduk Malaysia ialah 28.6 juta dan diunjurkan
meningkat sebanyak 10 juta (35%) kepada 38.6 juta pada 2040 (Jabatan Statistik
Negara, 2014). Anggaran penduduk Malaysia sehingga tahun 2014 ialah
sebanyak 30 juta dengan mempunyai pelbagai etnik termasuk penduduk di
Sabah dan Sarawak.
Orang Melayu mempunyai bilangan paling ramai, 50% daripada 30 juta

penduduk, diikuti dengan orang Cina (22%), Bumiputera lain (12%), bukan
warganegara (9%), orang India (6%) dan lain-lain (1%). Carta pai berikut
menunjukkan maklumat terperinci peratus etnik rakyat di Malaysia (rujuk Rajah
3.1).
Rajah 3.1: Jumlah penduduk Malaysia sehingga bulan September 2014

Sumber: Jabatan Statistik Negara (2014)
3.1.1 Sejarah Kedatangan Masyarakat Bukan

Peribumi
Sejarah Tanah Melayu melalui kemasukan pelbagai kaum dan kehadiran kuasa
penjajah telah berlaku secara berterusan dan mengambil masa selama ratusan
tahun. Kehadiran mereka ini mewujudkan interaksi, integrasi dan asimilasi
dalam masyarakat Melayu. Proses ini berterusan sehingga hari ini. Dalam
membicarakan persoalan tersebut, lebih baik kita melihat sejarah kehadiran
mereka di Tanah Melayu terlebih dahulu.

TOPIK 3 KEMASYARAKATAN DAN PERPADUAN  153
(a) Penghijrahan Orang Indonesia

Proses imigrasi kaum yang pertama kali berlaku di Tanah Melayu
merupakan penghijrahan penduduk dari Indonesia ke Tanah Melayu
tetapi amat kurang kajian yang membicarakan proses penghijrahan ini.
Situasi ini terjadi kerana mereka diistilahkan sebagai serumpun khususnya
„Melayu‰.
Lantaran itu, kehadiran mereka ke Tanah Melayu lebih tepat diistilahkan

sebagai satu proses perantauan yang membawa maksud berjalan kaki atau
berlayar ke tempat lain kerana mencari kehidupan yang lebih baik. Konsep
merantau ini tidak asing dalam kalangan masyarakat Melayu dan
merupakan perkara yang normal pada waktu itu.
Penghijrahan orang Indonesia amat pesat berlaku sekitar awal kurun ke-19
dan proses penghijrahan atau perantauan ini berlaku secara berterusan.
Kumpulan yang merantau ini merangkumi kelompok etnik seperti orang
Jawa, Kerinchi, Banjar, Mandailing, Minangkabau, Bangkahulu, Rawa,
Kampar, Bugis, Boyan dan Madura. Mereka datang dari Pulau Sumatera,
Pulau Jawa, Kalimantan, Sulawesi, Madura dan kepulauan Melayu lain
yang terdapat di sekitar Nusantara.
Kedatangan mereka ini dalam jumlah yang ramai serta mendiami sekitar
kawasan Pantai Barat Semenanjung Tanah Melayu. Mereka aktif dalam
bidang pertanian dan perdagangan. Malah mereka turut datang sebagai
buruh dan bergaul dengan penduduk tempatan, berasimilasi hingga
membentuk sebahagian masyarakat lokal di Tanah Melayu pada hari ini.
Jadual 3.1 memaparkan latar belakang pelbagai kaum penduduk Tanah
Melayu yang berasal dari Indonesia.

Jadual 3.1: Latar Belakang Penduduk Tanah Melayu yang Berasal dari Indonesia
Kaum Latar Belakang

Orang Jawa  Penghijrahan beramai-ramai akibat dasar transmigrasi Belanda,
iaitu perpindahan penduduk dari Pulau Jawa.
 Kebanyakan mereka terdiri daripada pekerja di ladang kopi, getah
dan di kawasan tanah yang baharu dibuka. Dianggarkan pada
tahun 1930 terdapat 170,000 orang Jawa di Singapura.
 Kebanyakan mereka di Tanah Melayu terdapat di Johor (Muar,
Batu Pahat dan Pontian), Selangor (Klang, Kuala Selangor dan
Kuala Lumpur) dan Perak (Hilir Perak, Kerian dan Parit Buntar).
Orang Banjar  Berasal dari daerah Banjarmasin, Kalimantan.

 Kebanyakan mereka melibatkan diri dalam perusahaan tanaman
padi.
 Pada tahun 1931 bilangan penduduk Banjar di Tanah Melayu ialah
45,382 orang.
 Kebanyakan mereka mendiami kawasan pinggir pantai dan lembah
sungai seperti di Kerian, Parit Buntar (Perak), Sabak Bernam
(Selangor) dan Batu Pahat (Johor).
Orang Bugis  Berasal dari Pulau Sulawesi.

 Mereka merupakan golongan peniaga dan di Tanah Melayu, ramai
yang menetap di Perak, Selangor, Pahang dan Johor.
 Di Johor kebanyakannya tinggal di kawasan Benut, Kukup dan
Rengit (daerah Batu Pahat), sementara di Selangor kebanyakannya
terdapat di Lembah Langat. Di Perak, orang Bugis merupakan
golongan pedagang.
Orang Boyan  Berasal dari Pulau Boyan.

 Kebanyakan mereka berhijrah ke Singapura, Ipoh, Kuala Lumpur,
Johor Bahru dan Pulau Pinang.
 Mereka tertumpu di bandar besar kerana mereka mempunyai
keahlian dalam memelihara kuda lumba.
Orang  Berasal dari Sumatera.

Minangkabau
 Di Tanah Melayu tumpuan mereka di Negeri Sembilan dan Melaka
di mana mereka dikenali sebagai pengamal Adat Perpatih.
 Kebanyakan mereka terlibat dalam perniagaan dan pertanian.
Sumber: Nazarudin & Darlina (2009)

(b) Orang Cina

Penghijrahan awal orang Cina bermula pada zaman Kesultanan Melayu
Melaka menerusi aktiviti perdagangan dan proses perkahwinan Puteri
Hang Li Po dengan Sultan Mansur Syah. Namun itu hanyalah sejarah awal
kedatangan orang Cina. Penghijrahan secara besar-besaran berlaku sekitar
abad ke-19 dan ke-20 (Ishak Saat, 2005).
Walaupun pada peringkat awal, penghijrahan mereka bersifat sementara

tetapi akhirnya selepas Perang Dunia Kedua mereka menjadi penduduk
tetap di Tanah Melayu. Ini diperkukuhkan dengan pemberian taraf
kerakyatan jus soli melalui perlembagaan Malayan Union. Melalui
perlembagaan tersebut, setiap penduduk Tanah Melayu mempunyai status
kerakyatan yang sama secara automatik, namun jus soli mendapat
tentangan dan dihapuskan.
Jika ditinjau daripada pola penghijrahan berdasarkan kelompok bahasa

dan dialeknya, didapati mereka ini terdiri daripada kelompok bahasa
Teochew, Kantonis dan Hailam yang berasal dari wilayah Kwangtung.
Hokkien dari wilayah Fukien dan mereka yang berdialek Hakka dari
wilayah pergunungan Kwangtung. Ciri-ciri kelompok orang Cina dapat
diringkaskan seperti dalam Jadual 3.2 berikut:
Jadual 3.2: Latar Belakang Penduduk Cina di Tanah Melayu
Bilangan
Kelompok Penduduk Ciri Pekerjaan
Tahun 1921
Hokkien 380,656 Terdiri daripada peniaga dan pekedai.
Kantonis 332,307 Terdiri daripada pelombong dan tukang mahir (tukang

kayu, tukang kasut dan tukang besi).
Hakka 218,139 Terdiri daripada pelombong.
Teochew 130,231 Terdiri daripada pekedai dan peladang yang membuka

ladang tebu di Province Wellesley dan Pulau Pinang,
dan ladang gambir dan ladang hitam di Johor.
Hailam 68,393 Terdiri daripada pekedai makanan dan pembekal

keperluan domestik.

(c) Orang India

Kemasukan orang India bermula dengan perkembangan sektor ekonomi
perladangan seperti estet tebu, kopi dan getah. Mereka dibawa masuk
pada sekitar abad ke-19 dan awal abad ke-20. Kemasukan mereka ini bagi
menampung keperluan buruh ladang yang terdesak. Fenomena ini berlaku
kerana masyarakat peribumi lokal tidak berminat bekerja di ladang yang
dibuka. Manakala kaum Cina telah pun memiliki pekerjaan mereka seperti
sektor perniagaan, sektor perlombongan dan juga kegiatan pertanian.
Bagi memenuhi keperluan terdesak itu, maka buruh India diatur. Pada
sekitar tahun 1840-an, buruh India dibawa masuk oleh peladang Inggeris
untuk bekerja di ladang tebu dan kopi di Seberang Perai. Permintaan
buruh India ini meningkat kerana mereka boleh diperoleh dengan
perbelanjaan yang murah.
Pada awal abad ke-20, bilangan mereka meningkat apabila sektor

perladangan getah diperkenalkan secara besar-besaran oleh syarikat
Eropah terutamanya di negeri Perak, Selangor dan Negeri Sembilan pada
awal abad ke-20. Adalah dianggarkan bahawa antara tahun 1900 hingga
1910, kemasukan buruh India mencecah seramai 48,000 orang. Kemudian
dianggarkan kemasukan ini terus meningkat sebanyak 908,000 orang
sekitar tahun 1911 hingga 1920 (Ishak Saat, 2005).
Jadual 3.3 memaparkan komposisi kaum dan latar belakang penduduk

India di Tanah Melayu.
Jadual 3.3: Komposisi Kaum dan Latar Belakang Penduduk India di Tanah Melayu
Kaum Latar Belakang

Tamil  Berasal dari Tamil Nadu.
 Kumpulan etnik India yang terbesar di Tanah Melayu (80.0%
daripada seluruh penduduk India di Tanah Melayu).
 Kebanyakannya bekerja di ladang getah dan kelapa sawit.
 Ada juga yang terlibat bekerja di dalam jabatan kerajaan.
Malayali  Berasal dari pantai Malabar. Dikenali juga sebagai orang Malabari.
 Merupakan 7% daripada jumlah penduduk India di Tanah Melayu
yang terdiri daripada kelas pekerja dan kelas pertengahan.
 Kebanyakan kelas pekerja bekerja di ladang dan kelas menengah
bekerja dalam perkhidmatan perkeranian dan profesional.
 Terkenal dengan kedai makanan.

Telegu  Berasal dari Andhra Pradesh.

 Merupakan 4% daripada jumlah penduduk India di Tanah Melayu.
 Kebanyakannya bekerja sebagai buruh di ladang.
Sikh  Berasal dari Punjab.

 Kebanyakannya terlibat dalam pekerjaan di perkhidmatan polis
dan kereta api, pengawal keselamatan dan penternak lembu.
 Mulai tahun 1920-an terdapat ramai orang Sikh terlibat dalam
bidang perniagaan dan profesional.
(d) Orang Barat

Kedatangan orang Barat ke Timur dikaitkan dengan zaman kebangkitan
kuasa Barat pada abad ke-15 Masihi apabila kuasa Portugis berjaya
menemui jalan perdagangan yang baharu di seluruh dunia bagi negara
Eropah. Mulai abad tersebut, negara-negara Eropah seperti Portugis,
Belanda, Sepanyol, Inggeris, Perancis, Amerika Syarikat, Denmark, Sweden
dan Belgium berminat dengan dunia Timur (Minton, 1972). Portugis
merupakan kuasa Barat pertama menguasai Tanah Melayu, iaitu Melaka
pada tahun 1511.
Selepas itu, Melaka jatuh ke tangan Belanda pada tahun 1641 dan akhirnya
jatuh pula ke tangan British pada tahun 1824 melalui Perjanjian Inggeris-
Belanda. Penjajahan British merupakan penjajahan yang paling lama.
British telah mencampuri semua urusan pentadbiran negeri Melayu di
Tanah Melayu bermula tahun 1819 sehingga 1957.
Sepanyol telah datang ke alam Melayu pada tahun 1520M (Lapian, 1975),
syarikat perdagangan dari Denmark, Sweden, Belgium dan Amerika turut
mencuba meluaskan pengaruhnya ke alam Melayu pada abad ke-17 dan
ke-18 (Minton, 1972).
Ini diikuti Perancis yang mula meluaskan kekuasaannya pada abad ke-19
(Sivachandralingam Sundara Raja, 1997). Kesemua kuasa Barat ini mahu
bersaing dalam perdagangan di Asia Tenggara. Namun kuasa Barat ini
tidak mampu meluaskan pengaruh dan kuasa mereka di Tanah Melayu
walaupun kedatangan kuasa ini membimbangkan British.

3.1.2 Faktor Penarik dan Penolak

Dalam perbincangan ini kita akan melihat apakah faktor yang menyebabkan
imigran dan kuasa luar berminat datang ke Tanah Melayu.
(a) Orang Indonesia

Kehadiran faktor penolak ialah masalah kesempitan hidup kerana
kepadatan penduduk, ingin memulakan kehidupan baharu, mencari
kekayaan, masalah kesengsaraan dan penindasan pihak penjajah Belanda,
masalah pelarian politik dan sebagainya.
Manakala faktor penarik pula, keadaan aman dan damai di Tanah Melayu
dan terdapat banyak peluang pekerjaan serta banyak bahan mentah yang
belum terusik. Kehadiran mereka menyebabkan banyak kawasan baru
dibuka (Ishak Saat, 2005).
(b) Orang Cina

Faktor penolak yang terdapat di negara China ketika itu ialah masalah
kemiskinan dan penderitaan hidup. Ketidakstabilan ekonomi ditambah
dengan pergolakan politik seperti tercetusnya Pemberontakan Taiping
pada tahun 1857 di kawasan tengah dan selatan negara China
menyebabkan mereka keluar dari negara asal mereka. Ini ditambah lagi
dengan masalah kepadatan penduduk di kawasan selatan China
menimbulkan masalah kekurangan makanan dan kebuluran. Situasi ini
mendorong mereka berhijrah dan mencari kehidupan yang lebih baik.
Faktor penarik pula adalah terdapatnya banyak peluang pekerjaan, diikuti

oleh dasar pemerintahan Inggeris yang menggalakkan kemasukan kaum
imigran Cina untuk berniaga dan membuka kawasan lombong bijih timah.
Di samping itu, mereka turut diberi beberapa kemudahan dan
pengangkutan untuk berhijrah ke Tanah Melayu (Kassim Thukiman, 2002).
Proses penghijrahan kaum Cina dilakukan melalui beberapa sistem,
antaranya Sistem Tiket Kredit yang diusahakan oleh kelompok Cina yang
dikenali sebagai kongsi gelap. Kaedah ini mendatangkan banyak masalah
dan kemudian digantikan dengan Sistem Pengambilan Personal yang lebih
menjaga kebajikan mereka.
(c) Orang India

Terdapat dua kategori buruh India di Semenanjung, iaitu satu kumpulan
terdiri daripada kuli kontrak, kumpulan banduan dan tawanan (Ishak Saat,
2005). Penjajah Inggeris di India membuang banduan India ke negeri-
negeri jajahan mulai tahun 1790 hingga 1860. Tenaga banduan dan
tawanan ini diperlukan bagi memenuhi keperluan tenaga buruh dalam

projek pembinaan jalan raya, landasan kereta api, jambatan dan bangunan
kerajaan.
Kumpulan kategori kedua pula terdiri daripada buruh kuli kontrak yang
memenuhi keperluan tenaga kerja sektor perladangan sebagaimana yang
telah dijelaskan pada awal perbincangan tadi. Kumpulan kedua ini dibawa
masuk melalui kaedah Sistem Kangani. Di bawah sistem ini pekerja ladang
ditugaskan oleh majikan ladang untuk pulang ke India dan merekrut
pekerja baharu yang berminat berhijrah ke Tanah Melayu dan bekerja
sebagai buruh ladang getah. Kaedah ini ternyata sangat berkesan dan
berjaya membawa masuk hampir satu juta tenaga buruh India ke Tanah
Melayu sebelum ia dihapuskan.
Seperti juga orang Cina, faktor kesempitan hidup dan penindasan tuan
tanah terhadap petani miskin mendorong kaum India mencari
penghidupan baharu di tempat baharu. Lantaran itu Tanah Melayu
menjadi destinasi pilihan. Malah kaum keluarga dan sahabat handai yang
terlebih dahulu berhijrah juga kemudiannya membawa kaum keluarga
mereka mencari rezeki di tempat baharu.
(d) Orang Barat

Kedatangan kuasa Eropah ke alam Melayu disebabkan faktor ekonomi,
politik dan agama. Mereka ingin menguasai perniagaan rempah-ratus dan
juga kerana semangat kebangsaan, iaitu mahu menaikkan nama negara
masing-masing. Sikap permusuhan Eropah kepada agama Islam menjadi
sebab utama Portugis dan Sepanyol menuju ke Timur, kemudiannya
diikuti oleh kuasa Eropah yang lain.
Faktor utamanya adalah untuk bersaing antara kuasa Barat menguasai dan
memperluaskan tanah jajahan serta mengeksploitasi kegiatan ekonomi di
Asia Tenggara terutamanya pada abad ke-19 hasil daripada zaman
kemajuan Eropah ataupun zaman Renaissance pada abad ke-15.
Kedatangan yang asalnya bertujuan berdagang diakhiri dengan
penguasaan kuasa tersebut ke atas Tanah Melayu.
Faktor-faktor lain yang mendorong Barat ke Timur ialah Dasar Kebenuaan

Napoleon, peperangan, kesan kemelesetan akibat perang, kesan revolusi
industri, peranan ahli ekonomi, tekanan golongan radikal, peranan
golongan utiliarian dan tekanan pedagang (Sivachandralingam Sundara
Raja, 1997).

3.1.3 Kesan Penghijrahan terhadap Masyarakat

Melayu
Kehadiran orang lain di dunia Melayu telah menimbulkan banyak kesan sama
ada kesan positif mahupun negatif. Namun kehadiran masyarakat bukan
peribumi lokal di Tanah Melayu telah mencorakkan perspektif masyarakat
Melayu, membentuk budaya baharu, meningkatkan daya saing dalam sektor
ekonomi, melahirkan dimensi baharu struktur politik rakyat, memperkenalkan
sistem pendidikan sekular, kewujudan pelbagai adat dan budaya serta memberi
implikasi terhadap pegangan agama.
AKTIVITI 3.1
Bincangkan dengan lanjut bersama tutor dan rakan anda apakah kesan
migrasi ke atas Tanah Melayu dari perspektif berikut:
(a) Politik.
(b) Sosial.
(c) Ekonomi.
3.1.4 Penduduk Utama Malaysia

Malaysia terdiri daripada 13 buah negeri dan tiga wilayah Persekutuan. Setiap
negeri dibahagi kepada kawasan bandar dan luar bandar. Kawasan bandar dan
luar bandar bukanlah kawasan pentadbiran yang ditakrif menurut perundangan
tetapi mengikut istilah perangkaan untuk membezakan kawasan berdasarkan
ciri-ciri sosioekonomi tertentu. Berdasarkan bancian pada tahun 2010 tentang
etnik di Semenanjung Malaysia, Sabah, Wilayah Persekutuan Labuan dan
Sarawak; kumpulan etnik utama mengikut wilayah adalah seperti yang
dipaparkan dalam Jadual 3.4.

Jadual 3.4: Kumpulan Etnik Utama Mengikut Wilayah di Malaysia
Sabah dan Wilayah

Semenanjung Malaysia Sarawak
Persekutuan Labuan
 Warganegara Malaysia  Warganegara Malaysia  Warganegara Malaysia
 Bumiputera Melayu  Bumiputera Melayu  Bumiputera Melayu
 Bumiputera lain  Kadazan/Dusun  Iban

 Bajau  Bidayuh
 Murut  Melanau
 Bumiputera lain  Bumiputera lain
 Cina  Cina  Cina
 India  India  India
 Lain-lain  Lain-lain  Lain-lain
 Bukan Warganegara  Bukan Warganegara  Bukan Warganegara

Malaysia Malaysia Malaysia
Sumber: Jabatan Perangkaan Malaysia (2010)
Bancian negara yang dilakukan pada tahun 1970 menunjukkan penduduk

Malaysia dianggarkan 11 juta meningkat kepada 13.9 juta pada tahun 1980.
Jumlah ini terus meningkat pada tahun 1990 (18 juta) dan pada tahun 2010
menjadi 28.6 juta (Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010).
Etnik Melayu menjadi majoriti penduduk utama Malaysia diikuti Cina,

Bumiputera lain, India dan lain-lain. Bukan warganegara Malaysia yang
menetap di Malaysia pada tahun 2000 turut meningkat daripada 1.4 juta kepada
2.6 juta pada tahun 2014. Penduduk Malaysia dijangka meningkat 35% pada
tahun 2040 berdasarkan Jadual 3.5 berikut.

Jadual 3.5: Unjuran Penduduk Mengikut Kumpulan Etnik Tahun 2010 hingga 2040
Tahun
Kumpulan
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040
Etnik
Jumlah
Melayu 14,322.1 15,479.6 16,717.7 17,944.8 19,083.2 20,059.9 20,865.5
Bumiputera
3,354.7 3,672.4 4,005.0 4,336.1 4,647.9 4,926.9 5,166.7
lain
Cina 6,430.4 6,642.0 6,827.1 6,962.2 7,042.2 7,083.1 7,098.9
India 1,924.9 2,012.6 2,096.5 2,167.8 2,220.9 2,249.1 2,257.8
Lain-lain 232.0 267.4 306.1 347.4 389.8 433.3 477.3
Bukan
warganegara 2,324.5 2,411.4 2,488.8 2,535.8 2,581.7 2,637.1 2,691.6
Malaysia
Jumlah 28,588.6 30,485.2 32,441.2 34,294.2 35,965.7 37,389.5 38,557.9
Pada tahun 2010, jumlah penduduk Malaysia ialah 28.6 juta dan diunjurkan
meningkat sebanyak 10 juta (35%) kepada 38.6 juta pada 2040. Namun kadar
pertumbuhan penduduk tahunan menurun daripada 1.8% pada 2010 kepada
0.6% pada 2040. Keadaan ini adalah selaras dengan sasaran penurunan kadar
kesuburan dan migrasi antarabangsa.
Penduduk bumiputera lain pada tahun 2014 ialah Orang Asli yang terdiri
daripada Negrito, Senoi dan Melayu Asli. Penduduk Sabah terdiri daripada
Bajau, Balabak/Molbog, Bisaya/Bisayah, Bulongan, Dusun, Idahan/IdaÊan,
Iranun/Ilanun, Kadayan/Kedayan, Kadazan, Lundayuh/Lundayeh, Murut,
Orang Sungai/Sungoi, Rungus, Suluk, Tidung, bumiputera Sabah lain.
Seterusnya penduduk Sarawak ialah Bisayah (Sarawak), Bukitan, Iban, Kadayan

(Sarawak), Kajang, Kanowit, Kayan, Kejaman, Kalabit, Kenyah, Lahanan, Lisum,
Lugat, Lun Bawang/Murut (Sarawak), Melanau, Penan, Punan, Sabup, Sekapan,
Sian, Sipeng, Tabun, Tagal, Tanjong, Ukit dan bumiputera Sarawak lain.
Etnik Cina di Malaysia pada tahun 2014 terdiri daripada Foochow, Hainan,
Henghua, Hokchia, Hokchiu, Hokkien, Kantonis, Khek (Hakka), Kwongsai,
Teochew dan yang lain. Manakala etnik India di Malaysia pada tahun 2014
terdiri daripada India Muslim/Malabari, Malayali, Punjabi, Sikh, Sinhala, Tamil
India, Tamil Sri Lanka, Telugu dan yang lain.

Bukan warganegara Malaysia pada tahun 2014 pula terdiri daripada orang Arab,
Bangladesh, Indonesia, Jepun, Kampuchea, Keturunan Pulau Kokos, Korea,
Myanmar, Nepal, Pakistan, Filipina, Thailand, Vietnam, bangsa Asia lain,
Denmark, Perancis, Jerman, Itali, Sepanyol, United Kingdom, bangsa Eropah lain
dan Afrika (Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014).
Struktur umur penduduk Malaysia yang berumur antara 0 hingga 14 tahun

diunjurkan menurun daripada 27.4% kepada 19.6% bagi tempoh tahun 2010
hingga 2040. Namun penduduk bagi kumpulan umur 15 hingga 64 tahun, dan 65
tahun dan lebih pula dijangka meningkat masing-masing sebanyak 1.4% dan
6.4% bagi tempoh yang sama.
Trend ini turut menyumbang kepada peningkatan umur penengah daripada 26.3
kepada 36.0 tahun. Sepanjang tempoh tersebut juga, penduduk yang berumur 65
tahun dan lebih diunjurkan meningkat lebih tiga kali ganda daripada penduduk
tahun 2010. Peningkatan ini akan menyebabkan Malaysia dijangka mengalami
penuaan penduduk pada tahun 2021 apabila penduduk berumur 65 tahun dan
lebih mencapai 7.1%.
Taburan penduduk mengikut jantina menunjukkan bilangan penduduk lelaki

masih melebihi penduduk perempuan sepanjang tempoh tahun 2010 hingga
2040. Namun peratusan penduduk lelaki semakin berkurangan daripada 51.5 %
(tahun 2010) kepada 50.8% (tahun 2040) sebaliknya peratusan penduduk
perempuan meningkat daripada 48.5% kepada 49.2% bagi tempoh yang sama.
Ini secara langsung menyumbang kepada penurunan nisbah jantina daripada
106.3 kepada 103.2.
Komposisi etnik secara keseluruhannya (rujuk Jadual 3.6), semua etnik dijangka
mencatatkan peningkatan dalam jumlah penduduk. Melayu mencatatkan
peningkatan tertinggi, iaitu lebih 6 juta penduduk daripada 14.3 juta (tahun 2010)
kepada 20.9 juta (tahun 2040). Ini diikuti oleh Bumiputera lain dan Cina yang
mencatatkan peningkatan masing-masing sebanyak 1.8 juta dan 0.7 juta. India
dan bukan warganegara pula mencatatkan peningkatan sebanyak 0.4 juta,
manakala lain-lain mencatatkan peningkatan terendah, iaitu 0.2 juta bagi tempoh
yang sama.

Jadual 3.6: Unjuran Penduduk dan Purata Kadar Pertumbuhan Penduduk Tahunan
Mengikut Kumpulan Etnik di Malaysia pada Tahun 2010 hingga 2040
Bukan
Bumiputera Lain-
Tahun Melayu Cina India Warganegara
Lain lain
Malaysia
Bilangan Penduduk (Â000)
2010 14,322.1 3,354.7 6,430.4 1,924.9 232.0 2,324.5
2015 15,479.6 3,672.4 6,642.0 2,012.6 267.4 2,411.4
2020 16,717.7 4,005.0 6,827.1 2,096.5 306.1 2,488.8
2025 17,944.8 4,336.1 6,962.2 2,167.8 347.4 2,535.8
2030 19,083.2 4,647.9 7,042.2 2,220.9 389.8 2,581.7
2035 20,059.9 4,926.9 7,083.1 2,249.1 433.3 2,637.1
2040 20,865.5 5,166.7 7,098.9 2,257.8 477.3 2,691.6
Purata Kadar Pertumbuhan Penduduk Tahunan (%)
2010 hingga
1.55 1.81 0.65 0.89 2.84 0.73
2015
2015 hingga
1.54 1.73 0.55 0.82 2.71 0.63
2020
2020 hingga
1.42 1.59 0.39 0.67 2.53 0.37
2025
2025 hingga
1.23 1.39 0.23 0.48 2.30 0.36
2030
2030 hingga
1.00 1.17 0.12 0.25 2.12 0.42
2035
2035 hingga
0.79 0.95 0.04 0.08 1.94 0.41
2040
Kadar pertumbuhan penduduk adalah berbeza mengikut kumpulan etnik.

Penurunan dan kenaikan dalam kadar pertumbuhan sepanjang tempoh unjuran
adalah disebabkan oleh perbezaan dalam paras kesuburan, kematian dan
migrasi bagi kumpulan etnik tersebut.
Etnik lain masih menunjukkan purata kadar pertumbuhan tahunan penduduk

pada tahap yang masih tinggi, iaitu 1.94 jika dibandingkan dengan etnik lain
yang mencapai tahap kurang daripada satu peratus pada 2040. Situasi ini
berlaku disebabkan oleh kesan daripada kadar kesuburan yang masih tinggi bagi
etnik tersebut. Bagi penduduk bukan warganegara pula, kadar pertumbuhan

penduduk menurun daripada 0.73% kepada 0.41% bagi tempoh 2010 hingga
2040.
Purata jangka hayat untuk lelaki dan perempuan di Malaysia masing-masing

meningkat dari 70.0 dan 74.7 tahun pada tahun 2000 kepada 71.9 dan 77.0 tahun
pada tahun 2010. Wanita keturunan Cina mempunyai jangkaan hayat tertua,
iaitu 79.8 tahun, diikuti perempuan India (76.2 tahun), perempuan bumiputera
(75.3 tahun), lelaki Cina (74.4 tahun), lelaki bumiputera (70.5 tahun) dan lelaki
India (68 tahun) (Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014).
AKTIVITI 3.2
Pada pendapat anda, apakah faktor yang menjadikan jangka hayat

penduduk di Malaysia semakin bertambah? Bincangkan.
(a) Taburan Penduduk Mengikut Etnik

Taburan peratus bagi orang Cina dan orang India menunjukkan
penurunan kerana kadar pertumbuhannya terus menurun di sepanjang
tempoh tahun 2010 hingga 2040. Peratus penduduk Cina yang menurun
daripada 22.5 pada tahun 2010 kepada 18.4% pada tahun 2040 ialah kesan
daripada penurunan kadar kesuburan. Rajah 3.2 berikut menjelaskan
perincian perbincangan tadi.
Rajah 3.2: Taburan peratus penduduk mengikut etnik

di Malaysia pada tahun 2010 dan 2040

(b) Penduduk Peribumi Sabah dan Sarawak

Terdapat pelbagai etnik penduduk di Sabah dan Sarawak. Mereka dapat
dibezakan dari segi kawasan tempat tinggal, ekonomi, sosial dan budaya.
Sabah dan Sarawak terdiri daripada pelbagai suku kaum. Jadual 3.7
berikut meringkaskan bilangan penduduk Sabah dan Sarawak dan Jadual
3.8 menunjukkan latar belakang penduduk negerinya.
Jadual 3.7: Penduduk (Â000) Mengikut Kumpulan Etnik

di Sabah dan Sarawak pada Tahun 2014
Kumpulan Etnik Sabah Sarawak

Jumlah 3,540.3 2,633.1
Melayu 260.1 612.0
Kadazan/Dusun 633.1 757.7
Bajau 494.7 208.4
Murut 114.9 133.7
Bumiputera lain 638.0 168.4
Cina 304.5 606.6
India 11.6 7.4
Lain-lain 112.2 7.5
Bukan warganegara Malaysia 971.2 131.5

Jadual 3.8: Latar Belakang Suku Etnik di Sabah dan Sarawak
Kaum Latar Belakang

Sabah
Orang  Kaum yang terbesar bilangannya, juga dikenali sebagai orang Dusun.
Kadazan
 Berasal dari Kalimantan dan kebanyakannya tinggal di kawasan
pedalaman.
 Tertumpu di kawasan lembah Ranau dan lembah Tambunan.
Orang  Kaum yang berasal dari Pulau Mindanao dan Sulu, dikenali sebagai
Bajau orang Laut dan orang Samal.
 Tertumpu di kawasan Semporna, Kota Belud dan Pulau Timbang di
Teluk Sandakan.
Orang  Kebanyakannya tinggal di kawasan pedalaman seperti di Tenom,

Murut Rundu dan Pensiangan.
 Terdapat juga dalam kalangan mereka yang masih tinggal di rumah
panjang dan sering hidup berpindah.
Orang  Berasal dari Kepulauan Sulu dan sekarang tertumpu di Sungai Sugut.
Sulu
 Majoriti beragama Islam.
Orang  Berasal dari Brunei dan sekarang menetap di Sabah, tertumpu di

Brunei Beaufort, Kimanis dan Papar.
 Beragama Islam.
Sarawak
Melayu  Berasal dari Sumatera, berada di Sarawak sejak kurun ke-15.
 Kebanyakannya tinggal di kawasan persisiran pantai.
 Beragama Islam.
Melanau  Kebanyakannya tinggal di Sungai Igan, Sungai Oya dan Sungai Mukah.
 Beragama Islam.
 Berlaku asimilasi dengan orang Melayu dan banyak mengamalkan
budaya Melayu.
Iban  Berasal dari Kalimantan (Sungai Kapuas).

 Juga dikenali sebagai Dayak Laut.
 Merupakan suku kaum terbesar dan tinggal di kawasan pendalaman
seperti di Sungai Sekrang, Sungai Batang Lupar dan Sungai Rejang.

Penan  Kebanyakannya hidup berpindah randah, tinggal di hutan.
Kelabir  Tertumpu di kawasan Sungai Baram dan Sungai Rejang.

 Perkampungan mereka yang terkenal ialah di Bario.
 Masih ada yang tinggal di rumah panjang.
(c) Orang Asli

Istilah Orang Asli merupakan satu panggilan terhadap satu kelompok etnik
yang mula-mula tinggal di Malaysia dikenali sebagai aborigines dalam
perkataan Inggeris. Oleh sebab perkataan aborigines membawa kepada
beberapa makna yang negatif, maka kerajaan Malaysia telah menukarkan
perkataan tersebut kepada Orang Asli semenjak tertubuhnya Jabatan Hal
Ehwal Orang Asli (JHEOA) pada tahun 1954. Akta Orang Asli 1954 (Akta
134) diwujudkan di bawah akta ini No. 3, kemudiannya telah dipinda pada
tahun 1974, penetapan istilah dan kelayakan untuk dikatakan sebagai
komuniti Orang Asli.
Berdasarkan Seksyen 3 dalam Akta Orang Asli 1954 (Akta 134), Orang Asli
ditakrifkan seperti yang berikut:
(i) Mana-mana yang bapanya ialah ahli daripada kumpulan etnik Orang
Asli, yang bercakap bahasa Orang Asli dan lazimnya mengikut cara
hidup Orang Asli dan adat kepercayaan Orang Asli, dan termasuklah
seorang keturunan melalui lelaki itu;
(ii) Mana-mana orang daripada mana-mana kaum yang diambil sebagai

anak angkat semasa budak oleh Orang Asli dan yang telah
dibesarkan sebagai seorang Orang Asli, lazimnya bercakap bahasa
Orang Asli, mengikut cara hidup Orang Asli dan adat kepercayaan
Orang Asli, dan menjadi ahli daripada suatu masyarakat Orang Asli;
atau
(iii) Anak daripada mana-mana penyatuan antara seorang perempuan

Orang Asli dengan seorang lelaki daripada suatu kaum lain, dengan
syarat anak itu lazimnya bercakap bahasa Orang Asli dan
kepercayaan Orang Asli dan masih lagi menjadi ahli daripada suatu
masyarakat Orang Asli.

Masyarakat Orang Asli di Semenanjung Malaysia merupakan masyarakat

heterogen. Ini kerana setiap suku kaum memiliki bahasa, nilai tradisi,
pandangan dunia dan sejarah mereka tersendiri.
Orang Asli dikategorikan kepada tiga kumpulan utama, iaitu Negrito,

Senoi dan Melayu Proto/Asli. Daripada tiga kumpulan besar ini, dapat
pula dipecahkan kepada 18 kumpulan etnik yang kecil (lihat Jadual 3.9).
Pembahagian yang dibuat berdasarkan beberapa faktor seperti bentuk
fizikal, bahasa, kebudayaan, adat resam dan fungsi ekonomi.
Jadual 3.9: Taburan Orang Asli Mengikut Rumpun Bangsa dan Suku Kaum di Malaysia
Rumpun Bangsa/Suku Kaum

Negrito Senoi Melayu Proto/Asli
 Kensiu  Semai  Temuan
 Kintak  Temiar  Semelai
 Jahai  Jahut  Jakun
 Lanoh  Che Wong  Orang Kanaq
 Mendriq  Mahmeri  Orang Kuala
 Bateq  Semoq Beri  Orang Selatar
Sumber: Jabatan Kemajuan Orang Asli (t. t.)
(i) Suku Negrito

Kumpulan yang hidup secara nomad dan memburu dikenali sebagai
Negrito, sementara yang berkaitan dengan pertanian dikenali sebagai
Senoi dan Melayu Proto (Dentan, 1968). Dari segi fizikal dan
perawakan, kaum Negrito ini berambut kerinting, bermata bundar,
hidung yang lebar, bibir tebal, tulang pipi yang timbul, berkulit gelap
(Carey, 1976). Berdasarkan ciri-ciri fizikal dan perawakan ini,
pengkaji Barat yang awal menggelar suku kaum ini sebagai Little
Negro sebelum ditukar kepada Negrito.
Dari aspek penempatan, kaum Negrito tinggal di kaki bukit

sepanjang banjaran gunung Semenanjung Malaysia. Kebanyakan
kaum Negrito ialah pemburu dan pemungut hasil hutan dan
menangkap ikan. Mengikut bancian penduduk Orang Asli yang
dijalankan oleh JHEOA, jumlah kaum Negrito di Semenanjung
Malaysia pada tahun 2003 hanya seramai 4,001 orang, iaitu 2.7%
(paling sedikit) daripada keseluruhan Orang Asli (lihat Rajah 3.1).

(ii) Suku Senoi

Suku kaum Senoi adalah suku kaum yang tinggal di kawasan bukit.
Kaum Senoi berkulit lebih cerah (kekuningan ataupun coklat).
Kebanyakan daripada mereka juga mempunyai rambut yang
beralun, fizikal yang tegap dan lebih tinggi (Carey, 1976).
Dari segi kehidupan harian, kaum Senoi lebih cenderung ke arah

pertanian pindah, memburu binatang serta menangkap ikan. Dari
segi jumlah penduduk pula, kaum Senoi ialah Orang Asli yang
paling ramai. Bilangan mereka pada tahun 2003 ialah 81,826 orang,
iaitu 55.5% daripada keseluruhan Orang Asli.
(iii) Suku Melayu Proto/Asli

Melayu Proto ataupun dikenali sebagai Melayu Asli merupakan
kedua terbesar selepas kaum Senoi. Jumlah penduduk suku kaum ini
pada tahun 2003 seramai 61,585 orang, iaitu 41.8%. Melayu Proto
mirip kepada rupa Orang Melayu dan mengamalkan cara hidup
kemelayuan. Mereka mempunyai rambut yang lurus dan berkulit
coklat. Mereka juga mengerjakan pertanian pindah, memburu
binatang, mencari bahan hutan dan menangkap ikan.
Terdapat dalam kalangan Orang Asli yang telah terdedah dengan

kehidupan di luar daripada kehidupan asal mereka. Mereka ini
tinggal berhampiran dengan perkampungan orang Melayu atau
berhampiran dengan bandar dan melibatkan diri dalam pekerjaan
seperti menjadi buruh di kilang, ladang dan sebagai buruh
pembinaan.
Dari segi agama, sebahagian besar daripada Orang Asli (85%) masih
mengamalkan agama asal mereka, iaitu Animisme. Bilangan yang
beragama Islam ialah kira-kira 10%, Kristian hampir 5%, Bahai dan
lain-lain, dianggarkan 1.0%.
Dari segi pendidikan dan ekonomi pula, pencapaian Orang Asli amat
rendah dan jauh ketinggalan berbanding dengan pencapaian
kelompok etnik lain di Malaysia. Namun demikian dari semasa ke
semasa kerajaan telah berusaha membawa kumpulan Orang Asli ke
arus perdana pembangunan dengan cara memberikan mereka
kemudahan pembangunan. Rajah 3.3 menunjukkan penduduk
taburan penduduk Orang Asli mengikut suku kaumnya di
Semenanjung Malaysia bagi tahun 2003.

Rajah 3.3: Penduduk Orang Asli mengikut

suku kaum di Semenanjung Malaysia pada tahun 2003
Sumber: Jabatan Kemajuan Orang Asli (t. t.)
AKTIVITI 3.3
Bincang dan ulas mengapa masyarakat Orang Asli merupakan kaum

yang termiskin berbanding kaum lain di Malaysia.
(d) Migrasi Antarabangsa

Migrasi antarabangsa secara keseluruhannya, peratusan migrasi
antarabangsa (migrasi masuk) pada Banci 2010 (tempoh tahun 2005 hingga
2010) telah meningkat kepada 1.7% (468,025 orang) berbanding 1.5%
(331,971 orang) pada Banci 2000. Migran dari Indonesia mendominasi
migrasi masuk antarabangsa dengan 51.7%.
Kebergantungan pada pekerja asing dan persepsi penduduk terhadap

sektor pekerjaan tertentu menyebabkan kerajaan menerima mereka bagi
mengisi kekosongan sektor tersebut. Permintaan buruh yang tinggi berlaku
akibat kesan kepesatan pembangunan ekonomi negara. Pertumbuhan
ekonomi dengan kadar melebihi 5% menjana lebih banyak peluang
pekerjaan dan menyebabkan berlakunya kekangan pasaran buruh
tempatan. Langkah mengatasi kekangan pasaran buruh menyebabkan
kerajaan membenarkan kemasukan buruh asing khususnya dalam empat
sektor utama, iaitu perkilangan, perkhidmatan, pembinaan dan

perladangan (lihat Jadual 3.10).
Jadual 3.10: Sektor Pekerjaan yang Melibatkan Kemasukan Pekerja Warga Asing
Jantina Sektor (Pembinaan, Perladangan, Pertanian,

Negara
Lelaki Perempuan Perkhidmatan dan Perkilangan)
Thailand / /  Semua sektor

Kemboja / /  Semua sektor
Nepal / /  Semua sektor
Myanmar / /  Semua sektor
Laos / /  Semua sektor
Vietnam / /  Semua sektor
Filipina x /  Semua sektor
Pakistan / /  Semua sektor
Sri langka / /  Semua sektor
Turkmenistan / /  Semua sektor
Uzbekistan / /  Semua sektor
Kazakhstan / /  Semua sektor
India / /  Pembinaan.
 Perkhidmatan (tukang emas, borong/
runcit, restoran, tukang masak, logam/
barang lusuh, kitar semula, tekstil dan
tukang gunting rambut).
 Pertanian.
 Perladangan.
Indonesia / /  Pekerja lelaki Indonesia dibenarkan
bekerja dalam semua sektor kecuali
sektor perkilangan, manakala bagi wanita
Indonesia bekerja di semua sektor.
Bangladesh / /  Perladangan.
Sumber: Jabatan Tenaga Kerja Semenanjung Malaysia (t. t.)

Kira-kira 71% pekerja yang diserap dalam sektor ini. Dua pertiga daripada
pekerja asing ini terdiri daripada pekerja kurang mahir. Faktor kesukaran hidup
di negara asal, nilai mata wang Malaysia yang tinggi, upah menarik, penerimaan
masyarakat terhadap mereka turut merancakkan kemasukan mereka sama ada
secara sah atau haram. Kira-kira 2.1 juta pekerja asing berdaftar di negara ini,
manakala anggaran yang sama memasuki Malaysia secara haram. Jumlah warga
asing ini dianggarkan sekitar 6.7 juta (Rohaniza Idris & Nadia Hamid, 2014).
AKTIVITI 3.4
Bincangkan bersama rakan anda apakah faktor lain yang menyebabkan

penghijrahan pelbagai kaum ke Malaysia.
3.2 PERPADUAN NEGARA DAN INTEGRASI

NASIONAL
Malaysia dikenali sebagai sebuah negara yang mempunyai masyarakat majmuk
(plural society) dan dianggap menjadi model kepada masyarakat majmuk negara
lain. Ini kerana penduduk Malaysia yang berbilang etnik dapat hidup bersatu
padu, menyelesaikan masalah dan mengelakkan konflik. Ini membuktikan
wujudnya perpaduan di negara ini. Maka perpaduan sangat penting untuk
kestabilan dan keharmonian negara.
Malaysia mementingkan integrasi nasional selepas Peristiwa 13 Mei 1969,

khususnya melalui penggubalan dan pelaksanaan Dasar Ekonomi Baru (DEB).
Dalam subtopik ini kita akan melihat perpaduan, integrasi sebagai asas
kestabilan dan keharmonian sebuah negara.
3.2.1 Konsep Perpaduan, Integrasi dan Masyarakat

Majmuk
Perpaduan merupakan satu proses menyatupadukan anggota masyarakat dan
negara seluruhnya melalui ideologi negara supaya setiap anggota masyarakat
dapat membentuk satu identiti dan nilai bersama serta perasaan kebangsaan
bersama dalam kalangan mereka.

Perpaduan nasional merujuk kepada penyatuan pelbagai kelompok daripada

latar belakang sosial dan kebudayaan yang berbeza menjadi satu entiti fizikal.
Ketika ini penduduk Malaysia bersatu dari sudut zahir dan luaran. Mereka
tinggal bersama dan menjalankan aktiviti seharian dengan aman. Walau
bagaimanapun, sejauh mana mereka telah berintegrasi sukar dipastikan.
Konsep integrasi lebih luas kerana ia merupakan proses penyatuan antara

kelompok yang berbeza latar belakang, menjadi satu entiti yang terikat oleh
norma dan nilai kepentingan bersama. Apabila dihalusi dengan lebih mendalam,
terdapat satu unsur penting yang mengikat antara kelompok tersebut sekalipun
berbeza latar belakang.
Ini disebabkan oleh masing-masing mempunyai perasaan kekitaan (sense of

belonging) hasil daripada ikatan perasaan antara manusia itu sendiri yang
akhirnya berlaku perkongsian pemikiran, dan hati walaupun berbeza budaya
dan etnik. Integrasi nasional merupakan satu proses berbentuk abstrak, satu
penyatuan yang sebati dan berpanjangan.
Masyarakat majmuk merupakan kumpulan manusia yang hidup bersama (di

sesuatu tempat dengan aturan dan cara tertentu), pergaulan hidup, masyarakat
yang terdiri daripada beberapa bangsa, kumpulan etnik atau suku bangsa dan
sebagainya (Kamus Dewan, 2005).
Furnivall (1991) mendefinisikan ciri-ciri masyarakat majmuk seperti yang

berikut:
(a) Terdapat pelbagai jenis manusia seperti Eropah, Cina, India dan penduduk
asli (bumiputera);
(b) Mereka bercampur tetapi tidak bersatu;
(c) Mereka hidup berdekatan tetapi terpisah dalam sistem politik yang sama;
(d) Masing-masing berpegang kepada kebudayaan, agama, bahasa, idea dan

kaedah sendiri;
(e) Mereka bertemu di pasar raya ketika membeli-belah, kemudiannya

masing-masing balik ke tempat kelompok sendiri; dan
(f) Dalam bidang perniagaan, terdapat pembahagian tenaga buruh yang

berdasarkan garis perkauman.

3.2.2 Cabaran Masyarakat Majmuk di Malaysia

Terdapat pelbagai cabaran dalam menjalani kehidupan seharian sebagai
masyarakat majmuk di Malaysia. Dalam subtopik ini, kita bincangkan satu
persatu cabaran tersebut.
(a) Mempersoalkan Agama Islam

Antara cabaran kewujudan masyarakat majmuk di Malaysia adalah
mempersoalkan agama Islam. Kedudukan Islam sebagai agama rasmi
negara bukan sahaja telah dipertikaikan tetapi digugat oleh pelbagai
kumpulan dan pertubuhan bukan Islam yang membuat pelbagai tuntutan
serta tafsiran yang tidak munasabah terhadap Perlembagaan Persekutuan.
Antara hujah yang digunakan untuk menyokong tuntutan mereka adalah

bahawa Islam tidak pernah dinyatakan secara jelas sebagai agama rasmi
dalam Perlembagaan Persekutuan. Sebenarnya dalam Perlembagaan ada
dinyatakan bahawa Islam ialah agama negara (state religion), iaitu merujuk
kepada negara Malaysia. Apabila disebut tentang agama negara maka
secara dasarnya ia boleh difahami sebagai agama rasmi bagi Malaysia
bukannya agama rasmi yang dianuti oleh rakyat negara ini.
Tambahan pula, Perlembagaan Persekutuan tidak menghalang

pengamalan agama lain di mana rakyat negara ini mempunyai kebebasan
untuk mengamalkan agama masing-masing. Pertikaian ini adalah tidak
wajar sekali kerana majoriti penduduk Malaysia menganuti Islam.
Agama Islam sudah berakar umbi dalam masyarakat sudah ratusan tahun
dahulu. Pihak yang mempersoalkan perlembagaan negara berupaya
menggugat keselamatan, kedaulatan negara dan dikhuatiri boleh
menjejaskan keharmonian kaum dalam kalangan penduduk negara ini.
(b) Pelaksanaan Sistem Pendidikan Negara

Cabaran yang kedua adalah dari segi pendidikan. Seperti yang kita sedia
maklum bahawa sistem pendidikan negara kita adalah berdasarkan sistem
meritokrasi. Ini akan mewujudkan keadaan persaingan yang sihat dalam
kalangan pelajar bumiputera dan bukan bumiputera. Malah pendidikan
juga dilihat sebagai wadah yang boleh merapatkan jurang antara kaum
dalam sebuah negara yang memiliki masyarakat majmuk seperti negara
ini.

(c) Keselamatan Negara

Cabaran seterusnya, kita menerima ancaman daripada puak ekstremis
kaum dan penyimpang agama. Kelompok ini menjadi ancaman kepada
negara kerana tindak-tanduk mereka yang sanggup melakukan sesuatu di
luar batas kemanusiaan demi mencapai matlamat masing-masing. Selain
itu, terdapat juga pihak yang sengaja mengeksploitasi isu ekonomi dan
sosial politik negara. Kehadiran pendatang sama ada mereka masuk ke
negara ini secara sah atau haram juga boleh menjejaskan imej dan
keharmonian negara.
Ini kerana sebilangan daripada mereka suka menimbulkan masalah dan

menghuru-harakan keselamatan negara. Selain itu, ancaman juga boleh
datang daripada kegiatan pemalsuan dokumen penting kerajaan seperti
pasport antarabangsa Malaysia, kad pengenalan dan sijil lahir. Senario ini
amat berbahaya dan ditangani dengan sebijak mungkin. Selain daripada
ancaman dari dalam negara kita juga mesti berwaspada dengan ancaman
yang hadir dari luar seperti aktiviti pengintipan dan cubaan menjatuhkan
nama baik Malaysia dari kaca mata kuasa besar.
(d) Peningkatan Masalah Sosial

Pembangunan yang pesat juga memberi impak negatif kepada negara.
Pembangunan fizikal yang sangat pesat seperti di Kuala Lumpur telah
menyebabkan penghijrahan penduduk kampung ke bandar dengan ramai.
Kualiti hidup di bandar meningkat dan ada sebilangan yang tidak mampu
menanganinya. Ini menyebabkan peratusan kemiskinan meningkat dan
telah menyebabkan berlakunya gejala sosial yang teruk seperti kegiatan
pelacuran, pengedaran dadah dan kecurian.
Hal ini berlaku kerana keperluan untuk menampung taraf hidup yang
sering meningkat dan ini telah mengubah norma kehidupan bermasyarakat
khususnya dalam komuniti masyarakat majmuk di Malaysia.
AKTIVITI 3.5
Bincangkan sejarah hubungan kaum di Malaysia bersama tutor dan

rakan anda.

3.2.3 Proses Integrasi

Rajah 3.4 berikut menjelaskan proses integrasi yang membawa kepada hubungan
antara kaum di Malaysia.
Rajah 3.4: Proses integrasi antara kaum di Malaysia
3.2.4 Masalah Integrasi Nasional

Selain daripada cabaran yang dibincangkan dalam bahagian sebelum ini,
terdapat beberapa masalah dalam integrasi nasional. Jadual 3.11 berikut
menjelaskan masalah tersebut di negara kita.

Jadual 3.11: Masalah dalam Integrasi Nasional di Malaysia
Masalah Huraian
Prasangka Merupakan sikap terhadap kumpulan lain yang berasaskan

generalisasi umum (stereotaip) tanpa bukti yang tidak konkrit.
Masalah di negara kita adalah prasangka itu biasanya berupa
„sangkaan buruk‰ terhadap kaum lain. Masalah ini terus wujud kerana
sekalipun ada maklumat baharu yang positif mengenai kumpulan lain,
prasangka yang sedia ada sukar diubah.
Perkauman Merupakan sikap mementingkan kumpulan etnik sendiri. Fenomena

ini wujud agak jelas dalam bidang ekonomi, politik, sosial atau
kebudayaan yang satu-satu kumpulan etnik mementingkan orang
dalam kumpulannya sendiri. Sikap perkauman mudah menghasilkan
hubungan yang tegang dan jarak sosial antara individu atau kelompok
yang berlainan etnik.
Etnosentrisme Merujuk kepada kepercayaan bahawa unsur budaya sendiri adalah

lebih baik daripada unsur budaya lain.
Perbezaan Perbezaan sosioekonomi pelbagai kaum di negara kita dikaitkan

sosioekonomi dengan sejarah penjajahan atau kolonialisme. Kini faktor struktural
merupakan satu faktor besar menyebabkan rasa tidak puas hati dalam
kalangan sesetengah pihak. Mereka merasa tidak dapat mengecap
nikmat kemewahan negara. Program yang dikendalikan bagi
mengurangkan jurang perbezaan sosioekonomi juga kurang
menyenangkan pihak tertentu.
Pemisahan Menyebabkan kesukaran kontak fizikal dan mengakibatkan satu

fizikal kumpulan etnik tidak kenal kumpulan etnik lain, terutamanya yang
tinggal di wilayah yang berbeza. Contohnya, peluang untuk suku
kaum di Sabah dan Sarawak berinteraksi terbatas. Mereka sukar
berhubung dengan orang yang tinggal di Semenanjung. Apabila
terpisah sebegini, sikap prasangka mementingkan kaum sendiri dan
etnosentrisme lebih mudah menebal.
Kesimpulannya perpaduan dan integrasi nasional pelbagai kumpulan etnik dan

wilayah sangat perlu untuk masyarakat hidup bersatu padu. Negara yang
mempunyai masyarakat yang kucar kacir, berkonflik dan berperang akan
menyukarkan kehidupan kita semua. Oleh itu, perpaduan wajib dikekalkan bagi
meneruskan kewujudan (survival) generasi akan datang.

AKTIVITI 3.6
Bincangkan perkara-perkara berikut:

(a) Faktor-faktor lain yang menghalang integrasi nasional.
(b) Strategi integrasi nasional di Malaysia.
(c) Kaedah untuk mencapai integrasi nasional.
(d) Aktiviti yang boleh dilakukan untuk memupuk perpaduan kaum
yang lebih erat dalam kalangan masyarakat Malaysia.
3.3 RUKUN NEGARA SEBAGAI IDEOLOGI

Rukun Negara diisytiharkan pada tarikh 31 Ogos 1970 berikutan tercetusnya
Peristiwa 13 Mei 1969. Ia digubal oleh Majlis Perundingan Negara dalam
menimbulkan semangat kekitaan dan identiti bersama dalam kalangan
masyarakat majmuk di Malaysia.
Rukun Negara ialah prinsip hidup bermasyarakat yang mengandungi nilai

kenegaraan dan norma sosial yang meliputi kehidupan bernegara. Prinsip ini
berupaya menjadi ideologi, iaitu fahaman yang boleh dijadikan pegangan hidup
oleh masyarakat agar demokratik, menghormati undang-undang, taat setia
kepada negara, bersikap terbuka dan berpegang teguh kepada agama.
(a) Objektif Rukun Negara

Rukun Negara digubal berhasrat melahirkan masyarakat Malaysia madani
yang demokratik, saintifik dan progresif serta bersatu padu dan bersikap
terbuka terhadap kepelbagaian cara hidup rakyat daripada pelbagai
keturunan. Cita-cita ini mampu direalisasikan apabila lima objektif Rukun
Negara dapat dipenuhi. Objektif itu adalah:
(i) Mencapai perpaduan yang lebih erat dalam kalangan seluruh

masyarakat;
(ii) Memelihara cara hidup demokratik;
(iii) Mencipta satu masyarakat yang adil supaya kemakmuran negara

dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama;

(iv) Membentuk satu sikap yang liberal terhadap tradisi kebudayaan

yang kaya dan berbagai-bagai corak; dan
(v) Membina sebuah masyarakat progresif dengan menggunakan sains

dan teknologi moden.
Objektif tadi mahu membina negara moden dan maju yang rakyatnya
bersama-sama menikmati hasil kemakmuran negara secara adil dalam
suasana muhibah, hormat menghormati, meskipun tetap wujud
perbezaan-perbezaan asa dari segi etnik dan kebudayaan.
(b) Prinsip Rukun Negara

Bagi mencapai lima objektif Rukun Negara seperti yang disenaraikan tadi,
ia telah ditetapkan kepada lima prinsip Rukun Negara iaitu:
(i) Kepercayaan kepada Tuhan;
(ii) Kesetiaan kepada raja dan negara;
(iii) Keluhuran perlembagaan;
(iv) Kedaulatan undang-undang; dan
(v) Kesopanan dan kesusilaan.
Mengapakah lima prinsip? Yang berikut adalah sebab mengapa digariskan

lima prinsip ini:
(i) Menjelaskan kepada kita terdapatnya autoriti atau kuasa yang

membendung kita. Kita perlu patuh kepada Tuhan, raja,
perlembagaan dan undang-undang;
(ii) Menunjukkan tingkat-tingkat tanggungjawab kita sebagai makhluk

Tuhan, mematuhi ajaran agama, melindungi atau mencintai negara
sebagai rakyat, menghayati hak dan tanggungjawab sebagai
warganegara, mematuhi undang-undang dan peraturan sebagai ahli
masyarakat dan berdisiplin sebagai individu yang bertanggungjawab;
(iii) Ia merupakan susunan slogan yang bernas dan mudah diingat;
(iv) Ia mudah difahami dan dimanfaatkan; dan

(v) Menyeluruh dan lengkap serta menampakkan tumpuan

tanggungjawab (bermula dengan pegangan kepada agama, iaitu
percaya kepada Tuhan sehingga pecahan di peringkat rendah
menjelaskan lagi tumpuan tanggungjawab individu).
Mari kita mempelajari satu persatu Rukun Negara ini dengan lebih
terperinci.
(i) Kepercayaan kepada Tuhan

Ia menekankan perlunya seseorang itu mempunyai keyakinan teguh
kepada agama dan Tuhan. Keyakinan kepada agama yang dianuti
akan memandu fikiran, pertuturan dan tindakan manusia supaya
agama mengawal dirinya dan bermanfaat untuk orang lain.
Manusia berpotensi untuk menjadi baik atau jahat dan ini

bergantung pada kekuatan dirinya dan pengaruh yang diterimanya.
Semua agama boleh membantu seseorang daripada dikuasai
nafsunya sehingga dia boleh terjebak dalam tingkah laku
menyeleweng seperti mencuri, membunuh, rasuah atau terlibat
dengan penyalahgunaan dadah, penyalahgunaan kuasa dan tidak
amanah.
Dengan menginsafi kebesaran Tuhan, manusia takut melakukan

jenayah dan terdorong melakukan kebaikan. Kepercayaan kepada
Tuhan juga memberi kekuatan dan bersabar sewaktu menghadapi
cabaran dengan mengelak daripada berputus asa. Sebagai manusia
yang meyakini Tuhan, dia akan sedar tentang hal hidup-mati, tahu
bertimbang rasa, bersyukur, berkeyakinan dan bersikap sederhana
dalam hidup. Kesemua ini mengarah kepada pembentukan
keharmonian hidup yang membawa kepada perpaduan negara.
(ii) Kesetiaan kepada Raja dan Negara

Prinsip ini bertujuan memupuk rasa sayang dan cinta kepada negara
di samping menghormati raja yang menjadi lambang kedaulatan
negara dan lambang tumpuan taat setia. Dengan asuhan ini setiap
individu menjadi rakyat yang bertanggungjawab, patriotik serta
sanggup berkorban dan menyumbang kepada keutuhan negara dan
kesejahteraan seluruh rakyat. Contoh tindakan dan sikap tersebut
adalah:

 Sifat Bertanggungjawab
– Menghargai dan menghormati harta awam;
– Mematuhi undang-undang; dan
Bersungguh-sungguh dengan tugas yang

dipertanggungjawab.
 Patriotik dan Berkorban
– Menghormati simbol kedaulatan negara (bendera, lagu

kebangsaan dan seumpamanya);
Menjaga nama baik negara sama ada semasa di luar negeri

mahupun dalam negeri;
Setia kepada raja dan negara dengan sanggup

mempertahankan negara daripada ancaman musuh dan
tidak mendedahkan rahsia kepada pihak luar; dan
Tidak menghina negara, mempersoalkan perlembagaan dan

apa-apa yang membawa kepada huru-hara dan perpecahan
kepada negara kita.
 Menjadi Rakyat yang Menyumbang
– Menghargai masa dan produktif dalam kerja, terlibat dalam

aktiviti pembangunan masyarakat;
Menghormati rancangan dan acara bercorak kenegaraan

seperti perayaan Hari Kebangsaan;
Memberi sokongan terhadap aktiviti antarabangsa yang

melibatkan negara. Misalnya, dalam sukan antarabangsa;
dan
– Menghargai dan menggunakan barangan buatan negara

sendiri.
Sikap dan tindakan positif seperti tadi dapat memupuk rasa cinta
kepada negara, sekali gus menghindar perasaan prejudis perkauman.

(iii) Keluhuran Perlembagaan

Perlembagaan merupakan sumber perundangan yang tertinggi.
Luhur bermaksud tinggi dan mulia. Maka ia hendaklah dihormati
dan dipatuhi. Penggubalan Perlembagaan Negara sebelum merdeka
telah memberi peruntukan bagi enam perkara pokok, iaitu:
 Kedudukan raja;
 Kedudukan kaum bumiputera dan bukan bumiputera dalam

pembangunan sosioekonomi adalah terjamin;
 Bahasa Melayu ditetapkan sebagai bahasa kebangsaan,

sementara bahasa lain tidak dihalang;
 Islam ialah agama rasmi, kebebasan beragama dijamin;
 Hak asasi rakyat terjamin; dan
 Peraturan pentadbiran atau pemerintahan termasuk agihan

kuasa, dan kerjasama antara kerajaan negeri dan kerajaan pusat.
Pentingnya prinsip ini dapat dilihat daripada sejarah penggubalan

dan kandungan Perlembagaan itu sendiri. Ia merupakan kontrak
sosial antara semua kaum yang sama-sama berpeluang menyumbang
terhadap negara. Maka ia tidak boleh diungkit dan dipersoalkan lagi.
Sebaliknya segala isi kandungannya perlu difahami dan
diterjemahkan dengan tindakan positif.
(iv) Kedaulatan Undang-undang

Prinsip keempat ini menekankan kekuatan undang-undang. Undang-
undang berada pada kedudukan yang tinggi dan tidak boleh
dipersendakan. Sebaliknya, ia mesti dihormati dan dipatuhi.
Undang-undang memberi perlindungan kepada anggota masyarakat.
Kedaulatan undang-undang juga menekankan hukuman bagi

mereka yang melanggar undang-undang. Undang-undang
merupakan mekanisme untuk menjamin ketenteraman sosial dan
mengawal tingkah laku anggota masyarakat. Tanpa undang-undang
dan pelaksanaannya yang baik, masyarakat akan porak-peranda.

Kedaulatan undang-undang perlu dipertahankan bagi menjamin

fungsinya untuk melindungi rakyat di satu pihak dan menghukum
pesalah di pihak lain. Perlaksanaan undang-undang melibatkan tiga
pihak yang bertanggungjawab, iaitu:
 Penguat kuasa undang-undang seperti polis;
 Pengadil kes atau pelaksana perjalanan undang-undang, iaitu

pihak mahkamah; dan
 Anggota masyarakat yang bertanggungjawab menghormati

undang-undang serta bekerjasama menguatkuasakannya.
(v) Kesopanan dan Kesusilaan

Prinsip kelima ini bertujuan memupuk sahsiah mulia agar setiap
rakyat mempunyai nilai kesopanan, beradab, beretika, bermaruah
serta tertib dan bersusila yang bermaksud mempunyai ketinggian
akhlak dan berperibadi mulia.
Di samping menjadi asas personaliti, sifat sopan dan susila juga

penting dalam hubungan antara individu dan masyarakat. Setiap
insan di dunia ini tidak boleh hidup bersendirian, melainkan sentiasa
berhubungan dengan orang lain. Sebagai insan bertamadun, manusia
hendaklah mempunyai nilai berhemah tinggi. Sifat mulia ini perlu
bermula daripada diri sendiri.
Berdisiplin dan hormat kepada diri sendiri menjadi asas bagi

hubungan yang baik dengan orang lain. Manifestasi sifat mulia ini
perlu bermula dengan fikiran dan kesedaran sebelum ia dilahirkan
dalam bentuk perkataan atau tindakan. Umpamanya, berfikir
sebelum berkata dan bertindak, kita akan lebih beradab,
berdiplomasi dan bersopan. Inilah rahsia mengekalkan hubungan
harmonis dan bertamadun.

SEMAK KENDIRI 3.1
1. Nyatakan negeri-negeri Melayu yang dikuasai oleh British pada

tahun 1819 hingga 1895.
2. Bincangkan peranan Rukun Negara terhadap masyarakat
Malaysia.
3. Nyatakan proses pembentukan Rukun Negara di Malaysia.
AKTIVITI 3.7
Pada pandangan anda, adakah Malaysia telah berjaya menguruskan

masyarakatnya yang majmuk? Bincangkan dengan rakan sekelas anda.
 Anggaran penduduk Malaysia sehingga tahun 2014 ialah sebanyak 30 juta

dengan pelbagai etnik. Melayu mempunyai bilangan paling ramai, diikuti
dengan Cina, bumiputera lain, bukan warganegara, India dan lain-lain.
 Kehadiran pelbagai kaum ke Tanah Melayu mewujudkan interaksi, integrasi

dan asimilasi dalam masyarakat Melayu. Proses ini berterusan sehingga hari
ini.
 Kaum terawal yang berhijrah ke Tanah Melayu adalah dari Indonesia, India,
China dan Eropah. Kini semakin ramai orang dari negara luar memasuki
Malaysia kerana beberapa faktor penarik dan penolak.
 Malaysia dikenali sebagai sebuah masyarakat majmuk. Maka integrasi

penting untuk membentuk perpaduan. Ini sangat penting untuk kestabilan
dan keharmonian negara.
 Malaysia berhadapan dengan pelbagai cabaran bagi mengekalkan

keharmonian masyarakat majmuk, maka proses integrasi tetap berterusan
kerana ia membawa kepada hubungan antara kaum di Malaysia.
 Rukun Negara dibentuk bagi menimbulkan semangat kekitaan dan identiti

bersama dalam kalangan masyarakat majmuk di Malaysia.

 Rukun Negara ialah prinsip hidup bermasyarakat yang berupaya menjadi

pegangan hidup oleh masyarakat agar demokratik, menghormati undang-
undang, taat setia kepada negara, bersikap terbuka dan berpegang teguh
kepada agama.
Imigrasi Penduduk utama

Integrasi nasional Prinsip Rukun Negara
Komposisi etnik Proses integrasi
Masyarakat majmuk Rukun Negara
Migrasi antarabangsa Taburan penduduk
Penduduk peribumi
Carey, I. (1976). Administration of the aboriginal tribes of Western Malaysia. The

Hague, Netherlands: Mouton.
Dentan, R. K. (1968). The Semai: A nonviolent people of Malaya. New York, NY:
Holt, Rinehart & Winston.
Furnivall, J. S. (1991). The fashioning of leviathan: The beginnings of British rule

in Burma. Canberra, Australia: Economic History of Southeast Asia Project
dan Thai-Yunnan Project.
Ishak Saat. (2005). Sejarah sosial masyarakat Malaysia. Selangor, Malaysia:

Karisma.
Jabatan Kemajuan Orang Asli. (t. t.). Dicapai dari http://www.jakoa.gov.my
Jabatan Perangkaan Malaysia. (2010). Dicapai dari http://www.statistics.gov.my
Jabatan Perangkaan Malaysia. (2014). Dicapai dari http://www.statistics.gov.my
Jabatan Statistik Negara. (2014). Dicapai dari http://www.statistics.gov.my

Jabatan Tenaga Kerja Semenanjung Malaysia. (t. t.). Dicapai dari http://jtksm.
mohr.gov.my
Kamus Dewan (Ed.isi ke-4). (2005). Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Kassim Thukiman. (2002). Malaysia: Perspektif sejarah dan politik. Johor,

Malaysia: Penerbit Universiti Teknologi Malaysia.
Lapian, A. B. (1975). Manusia dan kebudayaan di Asia Tenggara: Kolonialisme

di Asia Tenggara. Jakarta, Indonesia: Lembaga Research Kebudayaan
Nasional.
Minton, F. G. (1972). Franco-British rivalry over Siam, 1896–1904. Journal of

Southeast Asian Studies, 3(2), hlmn. 210228.
Nazarudin Zainun, & Darlina Md Naim. (2009). Kearifan tempatan: Merekayasa

kearifan tempatan budaya, pelancongan arkeologi dan sejarah. Pulau
Pinang, Malaysia: Penerbit Universiti Sains Malaysia.
Rohaniza Idris, & Nadia Hamid. (2014, Disember 7). Laporan khas: Penjenamaan
semula bidang pekerjaan. Berita Harian. Dicapai dari http://www.bharian.
com.my/node/21864
Sivachandralingam Sundara Raja. (1997). Perdagangan dan pelabuhan bebas:

Sejarah dan perkembangannya. Shah Alam, Malaysia: Penerbit Fajar Bakti.

Topik  Pembangunan
4 Negara
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan rancangan dan visi pembangunan negara;
2. Menghuraikan rancangan pembangunan ekonomi negara sebelum
dan selepas merdeka;
3. Membincangkan strategi yang dijalankan dalam rancangan
pembangunan ekonomi negara; dan
4. Membincangkan dasar negara yang lepas dan terkini.
 PENGENALAN
Sebelum Perang Dunia Kedua, aktiviti ekonomi Tanah Melayu bergantung pada
bijih timah dan getah. Kedua-dua sumber ekonomi ini begitu penting kepada
British bagi memastikan kelangsungan kegiatan penjajahan di Tanah Melayu.
Keghairahan British terhadap ekonomi bijih timah dan getah tidak lama apabila
kedua-dua hasil komoditi tersebut merosot disebabkan kemelesetan ekonomi
dunia pada tahun 1929 hingga 1933. Sebaliknya kegiatan pengeluaran bahan
makanan seperti beras kurang ditumpukan kerana beras boleh diimport dari
negara jiran dengan murah.
AKTIVITI 4.1
Mengapakah Persekutuan Tanah Melayu sebagai sebuah negara yang

baru mencapai kemerdekaan pada tahun 1957 memerlukan rancangan
pembangunan ekonomi? Bincangkan.

TOPIK 4 PEMBANGUNAN NEGARA  189
4.1 RANCANGAN DAN VISI PEMBANGUNAN

Selepas merdeka, struktur pembangunan ekonomi Tanah Melayu telah berubah
daripada sistem yang bergantung pada komoditi seperti bijih timah dan getah
kepada sistem pembuatan dan industri. Kerajaan juga menumpukan kepada
usaha membangunkan kawasan luar bandar yang mundur. Pelbagai agensi
seperti pembangunan wilayah, tanah dan institut ditubuhkan bagi menjayakan
pembangunan luar bandar. Matlamat kerajaan adalah untuk membela rakyat
yang hidup dalam keadaan sosioekonomi yang rendah.
Rancangan pembangunan ekonomi telah dilaksanakan oleh kerajaan

Persekutuan sebelum dan selepas merdeka adalah seperti yang berikut:
(a) Rancangan Malaya Pertama (tahun 1956 hingga 1960);

(b) Rancangan Malaya Kedua (tahun 1961 hingga 1965);
(c) Rancangan Malaysia Pertama (RMK1) (tahun 1966 hingga 1970);
(d) Rancangan Malaysia Kedua (RMK2) (tahun 1971 hingga 1975);
(e) Rancangan Malaysia Ketiga (RMK3) (tahun 1976 hingga 1980);
(f) Rancangan Malaysia Keempat (RMK4) (tahun 1981 hingga 1985);
(g) Rancangan Malaysia Kelima (RMK5) (tahun 1986 hingga 1990);
(h) Rancangan Malaysia Keenam (RMK6) (tahun 1991 hingga 1995);
(i) Rancangan Malaysia Ketujuh (RMK7) (tahun 1996 hingga 2000);
(j) Rancangan Malaysia Kelapan (RMK8) (tahun 2001 hingga 2005);
(k) Rancangan Malaysia Kesembilan (RMK9) (tahun 2006 hingga 2010);
(l) Rancangan Malaysia Kesepuluh (RMK10) (tahun 2011 hingga 2015); dan
(m) Rancangan Malaysia Kesebelas (RMK11) (tahun 2016 hingga 2020).
Mari kita pelajari satu persatu rancangan pembangunan ekonomi ini.
(a) Rancangan Malaya Pertama (Tahun 1956 hingga 1960)

Menerusi Rancangan Malaya Pertama, kerajaan bermatlamat untuk
membangunkan kawasan luar bandar dan mempelbagaikan sumber dalam
negara. Kerajaan telah menubuhkan dua buah agensi pembangunan luar
bandar, iaitu Lembaga Kemajuan Kampung dan Perusahaan (LPKP) atau
Rural and Industrial Development Authority (RIDA) dan Lembaga
Kemajuan Tanah Persekutuan (FELDA ă Federal Land Development
190  TOPIK 4 PEMBANGUNAN NEGARA
Authority) dengan tujuan memajukan ekonomi luar bandar (Rancangan

Malaysia Pertama 19661970, 1966).
(b) Rancangan Malaya Kedua (Tahun 1961 hingga 1965)

Kemudian kerajaan telah memperkenalkan Rancangan Malaya Kedua
dengan memfokuskan kepada memperbaiki kemudahan asas dan
infrastruktur di kawasan luar bandar. FELDA telah diberi peranan untuk
membuka tanah dan penempatan baharu bagi menggiatkan aktiviti
pertanian serta perladangan. Bagi memasarkan hasil-hasil pertanian,
kerajaan telah menubuhkan Lembaga Pemasaran Pertanian Persekutuan
(FAMA ă Federal Agricultural Marketing Authority) (Rancangan Malaysia
Kedua 19711975, 1971).
Namun RMK1 dianggap sebagai dasar yang tidak mencapai kejayaan

dalam mewujudkan keseimbangan ekonomi antara kaum dan wilayah. Ini
kerana pendapatan keluarga luar bandar masih lagi berada pada tahap
rendah oleh sebab kurang pelaburan dalam modal insan. Hampir 90% isi
rumah di Semenanjung Malaysia berpendapatan kurang daripada RM100
sebulan tinggal di luar bandar dan berbangsa Melayu.
(c) Rancangan Malaysia Pertama (Tahun 1966 hingga 1970)

Usaha kerajaan tidak terhenti setakat itu selepas Malaysia dibentuk, RMK1
diperkenalkan dengan tujuan untuk memberikan penekanan kepada aspek
integrasi dalam kalangan kaum di Malaysia terutamanya antara rakyat di
semenanjung dengan Sabah dan Sarawak.
Kerajaan turut memperkenalkan beberapa agensi antaranya Majlis

Amanah Rakyat (MARA), Bank Bumiputera, Lembaga Kemajuan
Perindustrian Malaysia (MIDA  Malaysia Industrial Development
Authority), Lembaga Penasihat Tarif dan Perbadanan Nasional Berhad
(PNS) yang sebelum ini dikenali sebagai PERNAS. Tujuan penubuhan
agensi-agensi kerajaan ini adalah untuk menggalakkan penyertaan kaum
bumiputera dalam bidang perusahaan dan memajukan pembangunan
dalam bidang perindustrian negara (Dasar-dasar Pembangunan Malaysia,
1997).
(d) Rancangan Malaysia Kedua (Tahun 1971 hingga 1975)

Tragedi 13 Mei 1969 telah menyebabkan kerajaan merangka satu lagi
rancangan pembangunan ekonomi, iaitu RMK2. Menerusi RMK2, kerajaan
telah memperkenalkan Dasar Ekonomi Baru (DEB) untuk menangani
ketidakseimbangan sosioekonomi antara kaum dengan melibatkan
perbelanjaan berjumlah RM7,250 juta.

Dasar ini juga dikenali sebagai Rangka Rancangan Jangka Panjang Pertama
(RRJP1). Dasar ini merupakan satu dasar serampang dua mata untuk
mengurangkan dan membasmi kemiskinan rakyat Malaysia tanpa mengira
kaum dan menyusun semula masyarakat dengan menghapuskan
pengenalan kaum mengikut kegiatan ekonomi. Walaupun kerajaan telah
memperkenalkan beberapa rancangan pembangunan ekonomi tetapi kaum
bumiputera terutamanya orang Melayu masih miskin di kawasan luar
bandar dan bandar.
DEB adalah dasar dan strategi untuk membasmi kemiskinan terutamanya

orang Melayu di luar bandar. Bagi menjayakan dasar ini kerajaan telah
melaksanakan pelbagai usaha untuk meningkatkan kemudahan
perkhidmatan seperti pendidikan, kesihatan, kemudahan air dan elektrik.
Kerajaan juga menyediakan bantuan biasiswa, buku teks percuma dan
makanan tambahan kepada pelajar di luar bandar.
Di samping itu, golongan petani dan peneroka dibantu dengan bantuan

baja subsidi dan projek rumah murah. DEB juga bermatlamat untuk
menghapuskan pengenalan kaum mengikut fungsi ekonomi dan kerajaan
telah melancarkan beberapa program perindustrian, perdagangan,
pertanian, pengangkutan, perlombongan dan pertanian. Pelaksanaan DEB
dapat mengurangkan jurang ketidakseimbangan antara kaum dan
memberi peluang kepada golongan bumiputera terlibat secara langsung
dalam sektor pengeluaran perindustrian dan perdagangan (Dasar-dasar
Pembangunan Malaysia, 1997).
(e) Rancangan Malaysia Ketiga (Tahun 1976 hingga 1980)

Dalam RMK3, kerajaan merancang untuk pembangunan wilayah dengan
tujuan mengurangkan jurang perbezaan ekonomi antara bandar baharu.
Beberapa badan kerajaan telah digerakkan untuk menjalankan usaha
pembangunan di luar bandar antaranya ialah Lembaga Kemajuan Johor
Tenggara (KEJORA), Lembaga Kemajuan Pahang Tenggara (DARA),
Lembaga Kemajuan Terengganu Tengah (KETENGAH) dan Lembaga
Kemajuan Kelantan Selatan (KESEDAR).
Selain itu, terdapat badan berkanun seperti MARA, FELDA, PNS,

Perbadanan Pembangunan Bandar (UDA  Urban Development Authority)
dan Pihak Berkuasa Kemajuan Pekebun Kecil Perusahaan Getah (RISDA 
Rubber Industry Smallholders Development Authority) berfungsi untuk
membangunkan wilayah luar bandar di seluruh Malaysia termasuk Sabah
dan Sarawak.

(f) Rancangan Malaysia Keempat (Tahun 1981 hingga 1985)

Menjelang era tahun 1980-an, kerajaan Malaysia yang dipimpin oleh Tun
Dr Mahathir telah merencanakan beberapa rancangan pembangunan
ekonomi dalam RMK4. Tun Dr Mahathir telah memfokuskan kepada
bidang perusahaan berat yang berlandaskan pada pelaburan modal,
penggunaan teknologi tinggi dan tenaga kerja mahir. Perubahan kepada
perusahaan berat ini adalah bersesuaian dengan Dasar Pandang ke Timur
yang dipelopori oleh Tun Dr Mahathir.
Kerajaan telah menubuhkan Perbadanan Industri Berat Malaysia (HICOM

 Heavy Industry Corporation of Malaysia) pada tahun 1980. HICOM telah
berperanan dalam menggerakkan beberapa perusahaan berat seperti
Kilang Simen oleh Kedah Simen Sdn Bhd, kilang besi dan keluli oleh
PERWAJA di Terengganu dan pembuatan kereta nasional oleh Perusahaan
Otomobil Nasional Sdn Bhd (PROTON).
RMK4 telah memacu Malaysia sebagai sebuah negara perindustrian

baharu di rantau Asia Tenggara dan juga di dunia. Kerajaan banyak
menumpukan kepada usaha untuk meninggikan nilai barangan utama
dengan menambah baik cara memproses keluaran tempatan (Dasar-dasar
Pembangunan Malaysia, 1997).
(g) Rancangan Malaysia Kelima (Tahun 1986 hingga 1990)

Bagi memastikan DEB mencapai kejayaan, kerajaan mengukuhkan lagi
usaha pembangunan ekonomi negara menerusi RMK5 dalam tempoh 20
tahun dilaksanakan. Kerajaan berharap usaha membangunkan ekonomi
yang berteraskan perindustrian akan dapat mewujudkan pertumbuhan
ekonomi yang baik dan menstabilkan ekonomi negara.
RMK5 menekankan kepada aspek meningkatkan sektor perindustrian

dengan melonggarkan peraturan mengawal hak milik syarikat dan
pelesenan dalam sektor swasta. Kerajaan juga melonggarkan syarat
pelaburan modal asing dengan tujuan meningkatkan pelaburan sektor
perindustrian berorientasikan eksport.
Di samping itu, kerajaan berusaha meningkatkan kecekapan pengurusan

agensinya supaya dapat bekerjasama dengan sektor swasta dengan lebih
berkesan. Bagi memastikan usaha ini berjaya, kerajaan telah
memperkenalkan beberapa pembaharuan seperti melonggarkan peraturan
dan kawalan pelesenan, hak milik syarikat dan aktiviti ekonomi.
Peraturan-peraturan tersebut telah dilonggarkan seperti syarat-syarat
penggunaan tanah, penanaman padi dan penggunaan tanah lombong serta
pertanian (Dasar-dasar Pembangunan Malaysia, 1997).

Selepas 20 tahun (1970 hingga 1990) DEB yang dilaksanakan, dasar ini
dianggap tidak berjaya dalam pengagihan ekonomi yang saksama kepada
masyarakat bumiputera. Antara faktor yang menghalang matlamat DEB
ialah kemerosotan ekonomi sedunia pada tahun 1985 hingga 1986 yang
telah menjejaskan perkembangan ekonomi Malaysia.
Kadar pertumbuhan ekonomi Malaysia jatuh ke kadar negatif

menyebabkan kerajaan terpaksa melonggarkan pelaksanaan DEB dan
meliberalkan struktur ekonomi negara untuk memulihkan ekonomi
negara. Pelaksanaan DEB tidak banyak dapat membantu golongan
bumiputera secara menyeluruh kerana pengagihan kekayaan tidak dapat
dibuat mengikut keperluan kaum masing-masing.
Namun kekayaan tersebut telah dikumpulkan dan menjadi hak milik

golongan usahawan swasta terlibat secara langsung dalam rancangan
perniagaan. Kerajaan telah mengenal pasti sebab utama kegagalan DEB
ialah kemerosotan ekonomi pada tahun 1985 hingga 1986 dan dasar
liberalisasi ekonomi negara yang memberhentikan pelaksanaan ekonomi
yang dirancang. Mari kita perhatikan Rajah 4.1 yang memaparkan peratus
pengagihan ekonomi negara pada tahun 1990.
Rajah 4.1: Peratus pengagihan ekonomi negara pada tahun 1990

Sumber: Zainal Abidin Abdul Wahid et al. (1996)
(h) RMK6 (Tahun 1991 hingga 1995)

Menjelang tahun 1991, kerajaan telah memperkenalkan RMK6 dengan
tujuan mengekalkan dan mengurus pembangunan pesat ekonomi negara.
Beberapa strategi telah dirangka oleh kerajaan seperti meningkatkan
kecekapan dan daya saing ekonomi serta menggalakkan peranan sektor
swasta. Selain itu, kerajaan juga berusaha memastikan kedudukan hasil
kerajaan terjamin dengan mengurangkan perbelanjaan yang tidak
produktif (Rancangan Malaysia Keenam 19911995, 1991).

AKTIVITI 4.2
Bincangkan kepentingan Tragedi 13 Mei 1969 yang menyebabkan

Dasar Ekonomi Baru (DEB) dilancarkan.
4.1.1 Dasar Utama Malaysia

Kerajaan telah memperkenalkan beberapa dasar utama negara selepas merdeka
hinggalah sekarang bagi mencapai Wawasan 2020 untuk menjadi negara maju.
Dasar tersebut telah diperkenalkan sejak zaman pentadbiran Tun Razak, Tun
Hussein, Tun Dr Mahathir dan diteruskan oleh Tun Abdullah Ahmad Badawi
hinggalah ke era pentadbiran DatoÊ Seri Najib Tun Razak pada hari ini.
Dasar pembangunan yang dilaksanakan adalah untuk membangun dan

memperkukuhkan Malaysia dalam aspek penting seperti ekonomi, sosiobudaya
dan perpaduan kaum. Antara dasar utama negara yang telah dan sedang
dijalankan seperti:
(a) Dasar Pertanian Negara (DPN);

(b) Dasar Perindustrian Negara;
(c) Dasar Persyarikatan Malaysia (Malaysia Incorporate);
(d) Dasar Pengkorporatan dan Penswastaan;
(e) Dasar Pendidikan Kebangsaan;
(f) Dasar Kebudayaan Kebangsaan (DKK);
(g) Dasar Pandang ke Timur (DPT);
(h) Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam;
(i) Dasar Belia Negara (DBN);
(j) Dasar Wanita Negara (DWN);
(k) Dasar Pembangunan Nasional;
(l) Dasar Wawasan 2020;
(m) Dasar Sosial Negara (DSN); dan
(n) Dasar Islam Hadhari.

Mari kita mempelajari satu persatu dasar utama negara ini.
(a) Dasar Pertanian Negara

Sebelum Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada tahun
1957, kerajaan telah mula memfokuskan aktiviti dalam bidang pertanian.
Menjelang kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu, kerajaan banyak
memberi tumpuan kepada dasar pembangunan pertanian di kawasan luar
bandar.
Kerajaan telah memperuntukkan sejumlah RM1 bilion (23.6%) belanjawan

negara untuk membangunkan sektor pertanian. Di samping itu, usaha
pembangunan pertanian giat dijalankan dengan penerokaan dan
pembukaan tanah perladangan di kawasan hutan di Malaysia. Kegiatan
pertanian merupakan salah satu usaha gigih Malaysia untuk
membangunkan sektor pertanian dalam membantu masyarakat termiskin
yang meliputi sektor tanaman, ternakan, perikanan dan perhutanan.
Bidang pertanian boleh meningkatkan daya pengeluaran dan pendapatan

golongan petani dan pekebun kecil supaya kadar kemiskinan dapat
dikurangkan, dan taraf kehidupan rakyat dapat ditingkatkan. Sebagai
contoh, pada tarikh 1 Julai 1956, kerajaan telah menubuhkan FELDA bagi
mengatasi masalah tanah dan pengangguran luar bandar. Kewujudan
FELDA telah dapat meningkatkan taraf hidup masyarakat luar bandar
serta mengurangkan jurang kemiskinan antara penduduk bandar dan luar
bandar.
Sejak tahun 1956 hingga 1966, kerajaan telah membuka beberapa tanah
rancangan FELDA bagi penempatan keluarga peneroka yang
mengusahakan tanaman kelapa sawit dan getah. Menjelang tahun 1960,
FELDA berjaya membuka dan membangunkan seluas 30,000 ekar tanah
pertanian. Hampir 174,000 peneroka telah ditempatkan di rancangan
FELDA sepanjang tahun 1956 hingga 1973.
Orang yang bertanggungjawab memajukan rancangan FELDA di Malaysia

ialah Tun Abdul Razak sebagai Menteri Pembangunan Luar Bandar (rujuk
Rajah 4.2). Sumbangan yang dilakukan oleh Tun Abdul Razak kepada
pembangunan luar bandar membolehkan beliau dianugerahkan Ramon
Magsaysay Award pada tarikh 13 Ogos 1967. Tun Abdul Razak
menjelaskan anugerah yang diterimanya:

„....menyatukan rakyat yang berlainan keturunan bagi membentuk

suatu bangsa dan menggerakkan mereka dari feudalisme kepada
suatu kehidupan moden yang memerlukan suatu pimpinan bijaksana
yang jarang-jarang terdapat‰.
(Berita Harian, 1967)
Rajah 4.2: Tun Abdul Razak DatoÊ Hussein, Bapa Pembangunan Malaysia
Sumber: Aminuddin Baki (1981)
SEMAK KENDIRI 4.1
Huraikan ciri-ciri Dasar Pertanian Negara yang dilaksanakan selepas

negara ini mencapai kemerdekaan.
Pada tahun 1960-an, kerajaan mendapati usaha yang dijalankan dalam

memajukan bidang pertanian kurang mencapai matlamatnya dan
menyebabkan timbul rasa ketidakpuasan hati dalam kalangan pemimpin
masyarakat.
Mereka bimbang terhadap usaha kerajaan membangunkan sektor

pertanian seperti menetapkan masyarakat bumiputera kekal dalam sektor
pertanian yang diwarisi sejak zaman berzaman. Sebagai langkah mengatasi
permasalahan tersebut kerajaan telah memperkenalkan DEB. Pengenalan
DEB telah mengembangkan banyak projek dan rancangan sektor pertanian
secara komprehensif.

Bagi mencapai matlamat pertanian negara, kerajaan telah menubuhkan

bahagian penyelidikan dan pembangunan yang intensif bukan saja di
institusi awam tetapi juga di sektor swasta. Selain itu, aspek pembangunan
pasaran, pembangunan sumber manusia, pembangunan keluaran,
perubahan struktur pengeluaran ladang dan pertanian telah dirancang
oleh pihak kerajaan dengan sebaik mungkin.
Beberapa strategi telah dirangka untuk menjayakan sektor pertanian

negara, iaitu:
(i) Membuka tanah baru menerusi FELDA (lihat Rajah 4.3), KESEDAR
dan lain-lain;
(ii) Membangunkan kawasan pertanian berdasarkan konsep estet mini;
(iii) Menubuhkan koperasi peladang;
(iv) Melaksanakan penswastaan;
(v) Mewujudkan perkhidmatan sokongan pertanian seperti Institut
Penyelidikan Minyak Kelapa Sawit Malaysia (PORIM ă Palm Oil
Research Institute of Malaysia, Institut Penyelidikan Getah Malaysia
(RRI  Rubber Research Institute of Malaysia), Institut Penyelidikan
dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI ă Malaysian Agricultural
Research and Development Institute) dan Lembaga Pemasaran
Pertanian Persekutuan (FAMA ă Federal Agricultural Marketing
Authority); dan
(vi) Mempercepatkan pembangunan sosial dan institusi.
Rajah 4.3: FELDA merupakan agensi pembangunan tanah yang utama di Malaysia
Sumber: http://www.felda.net.my

Strategi pembangunan pertanian bersepadu yang dilaksanakan oleh

kerajaan dalam RMK4 dengan mengusahakan tanah yang tidak
berekonomi dari segi saiz secara berkelompok di bawah konsep estet mini.
Penggunaan jentera dapat digunakan dengan saiz ladang berskala lebih
besar dan dapat meningkatkan daya pengeluaran serta mengatasi masalah
kekurangan buruh. Misalnya, Lembaga Pertubuhan Peladang (LPP) telah
melaksanakan projek penanaman padi secara estet mini di Tanjung
Karang, Selangor.
Selain itu, Koperasi Peladang ditubuhkan untuk memberi pelbagai

kemudahan kepada ahli serta menggembleng modal bagi memajukan
kepentingan bersama. Kerajaan turut memberi pelbagai perkhidmatan
sokongan seperti pemasaran, kredit, subsidi dan penyelidikan. Bagi
menjayakan konsep penswastaan, Kementerian Pertanian telah
menswastakan projek akuakultur di Puchong, Selangor dan projek
penyembelihan di Pusat Penyembelihan Shah Alam, Ipoh, Kuantan,
Melaka, Taiping dan Johor Bharu.
Menerusi Program Pembangunan Sosial dan Institusi, kerajaan ingin

memupuk semangat berdikari dalam kalangan petani serta mempergiatkan
penyertaan mereka secara aktif dalam proses pembangunan pertanian.
Dasar ini merupakan satu usaha kerajaan untuk membangunkan sektor
pertanian (meliputi sektor tanaman, ternakan, perikanan dan perhutanan).
Kerajaan juga berusaha untuk memaksimumkan daya pengeluaran dan

meningkatkan pendapatan petani supaya kadar kemiskinan dapat
dikurangkan dan kualiti hidup rakyat diperbaiki lagi. Galakan juga diberi
untuk meningkatkan hasil pertanian dan mutu komoditi yang mempunyai
potensi untuk dieksport.
Bagi menggalakkan sektor pertanian, kerajaan telah memperkenalkan tiga

DPN yang terbahagi kepada tiga fasa, iaitu:
(i) Dasar Pertanian Negara Pertama (DPN1) (tahun 1984 hingga 1991);
(ii) Dasar Pertanian Negara Kedua (DPN2) (tahun 1992 hingga 1997);
(iii) Dasar Pertanian Negara Ketiga (DPN3) (tahun 1998 hingga 2010); dan
(iv) Dasar Agromakanan Negara (DAN) (tahun 2011 hingga 2020).

Mari kita mempelajari ketiga-tiga fasa ini dengan lebih lanjut.
(i) Dasar Pertanian Negara Pertama (Tahun 1984 hingga 1991)

Dalam DPN1, kerajaan cuba menggalakkan dan memajukan sektor
pertanian berorientasikan eksport. Pendekatan ini telah berjaya
mengembangkan aktiviti pertanian kerana negara mempunyai
tenaga buruh dan tanah yang mencukupi. Tumpuan diberikan
kepada aktiviti tanaman komoditi/ladang seperti kelapa sawit, koko
dan getah.
Usaha ini dikatakan berjaya kerana terdapatnya kemudahan

infrastruktur seperti jalan raya yang disediakan oleh pihak kerajaan.
Namun disebabkan berlaku kemelesetan ekonomi pada tahun 1985
hingga 1986 dan kelemahan pelaksanaan DEB menyebabkan berlaku
kemerosotan sektor pertanian.
Sektor pertanian mencatatkan kemerosotan Keluaran Dalam Negara

Kasar (KDNK) sebanyak 18.7% pada tahun 1990 berbanding 20.8%
pada tahun 1985. Pada tahun 1989, kerajaan telah melantik Timbalan
Perdana Menteri Tun Abdul Ghafar Baba sebagai pengerusi
Jawatankuasa Tertinggi Kajian Semula Dasar Pertanian Negara.
Jawatankuasa ini ditugaskan untuk mengkaji cara membangunkan
sektor pertanian dengan lebih berkesan.
(ii) Dasar Pertanian Negara Kedua (Tahun 1992 hingga 1997)

Kerajaan telah melancarkan DPN2 dengan tujuan untuk
meningkatkan produktiviti, kecekapan dan persaingan dalam sektor
pertanian. Pada masa yang sama kerajaan cuba meningkatkan
keluasan tanaman kelapa sawit dan membangunkan industri asas
tani.
Matlamat DPN2 adalah untuk:
 Mencapai perkembangan seimbang antara sektor pertanian dan

perkilangan;
 Meningkatkan integrasi sektor pertanian dengan sektor lain,

khususnya sektor perbuatan/perkilangan;
 Mempercepat transformasi sektor pertanian kepada satu sektor

yang lebih moden, berkomersil, dinamik dan cergas yang terdiri
daripada perniagaan tani serta perladangan dan perusahaan
yang cekap; dan

 Mencapai pembangunan industri makanan pada tahap yang

lebih tinggi dan menyeluruh, supaya dapat memaksimumkan
pendapatan sektor pertanian.
Namun sektor pertanian menghadapi cabaran pada ketika itu

disebabkan perubahan struktur ekonomi negara. Kegiatan pertanian
di negara ini menghadapi beberapa masalah seperti kekurangan
tenaga buruh, upah yang meningkat, persaingan sumber tanah dan
air, krisis ekonomi dan kewangan, inflasi serta kos import yang
tinggi. DPN2 dikatakan menghadapi iklim sosioekonomi dan
cabaran globalisasi yang tinggi.
(iii) Dasar Pertanian Negara Ketiga (Tahun 1998 hingga 2010)

DPN3 dilancarkan oleh kerajaan bagi menggantikan dan mengatasi
cabaran DPN2. Fokus utama DPN3 adalah untuk meningkatkan daya
saing sektor pertanian terutamanya dalam penggunaan sumber
secara optimum, meningkatkan sumbangan pertanian kepada KDNK
dan menambah pendapatan pengeluar (Dasar Pertanian Negara ke-3,
t. t.). Bagi mencapai pelaksanaan DPN3, kerajaan akan:
 Memastikan jaminan bekalan makanan yang mencukupi,

berkhasiat, bermutu tinggi dan harga berpatutan;
 Mengurangkan penggunaan buruh dalam aktiviti pertanian;
 Memperkukuhkan daya saing sektor pertanian negara;
 Meningkatkan pelaburan swasta dalam pengeluaran makanan;
 Merubah sektor kebun kecil;
 Menyokong perindustrian dan pelaburan negara; dan
 Memastikan pembangunan pertanian dan perhutanan.
(iv) Dasar Agromakanan Negara (Tahun 2011 hingga 2020)

Sepanjang DPN3 dilaksanakan, industri agromakanan telah
mencatatkan kadar pertumbuhan yang tinggi, iaitu sebanyak 4.7%
dalam tempoh 10 tahun. Pencapaian ini merupakan sumbangan
daripada pertumbuhan pesat industri ternakan, tanaman dan
perikanan. Oleh itu, kerajaan telah memperkenalkan Dasar
Agromakanan Negara (DAN) telah tamatnya DPN3 pada tahun 2010.

Dasar ini memfokuskan kepada peningkatan pengeluaran makanan

dalam negara bagi memenuhi permintaan yang semakin bertambah
dan pembangunan pertanian bernilai tinggi. Kerajaan menyasarkan
peningkatan kecekapan industri agromakanan supaya menjadi lebih
produktif dan berdaya saing di samping penglibatan sektor swasta
dan usahawan tani.
Industri agromakanan terdiri daripada industri padi dan beras,

perikanan, ternakan, sayur-sayuran, buah-buahan dan industri
kelapa serta mempromosikan produk agropelancongan (Dasar
Agromakanan Negara 20112020, 2011).
Bagi menjayakan DAN, kerajaan menyenaraikan lapan idea utama

sebagai hala tuju, iaitu:
 Jaminan bekalan makanan, kebolehdapatan, keselamatan dan

mampu beli;
 Pembangunan pertanian bernilai tinggi;
 Pembangunan pertanian mapan;
 Kluster pertanian dinamik, memaksimumkan penjanaan

pendapatan;
 Pelaburan swasta pemangkin transformasi pertanian moden;
 Modal insan pertanian bestari dan berinformasi;
 Pemodenan pertanian berpacukan penyelidikan dan

pembangunan teknologi dan inovasi; dan
 Keunggulan khidmat sokongan pertanian.
SEMAK KENDIRI 4.2
Bincangkan perbezaan antara Dasar Pertanian Kedua (DPN2) dengan

Dasar Pertanian Ketiga (DPN3).

(b) Dasar Perindustrian Negara

Pada tahun-tahun 1950-an dan 1960-an, sektor perindustrian berasaskan
getah dan bijih timah telah mula dijalankan sebagai usaha untuk
mempelbagaikan kegiatan ekonomi Malaysia. Pada tahun 1970-an,
sumbangan sektor perindustrian dalam KDNK adalah sebanyak 13.4%
selepas kerajaan meluaskan pertumbuhan industri yang berasaskan
eksport dan industri yang bercirikan ramai tenaga buruh kasar.
Menjelang RMK4 pada tahun-tahun 1980-an, Malaysia mula

menitikberatkan Dasar Perindustrian Negara selaras dengan perkembangan
pesat globalisasi. Sektor perindustrian telah menjadi keutamaan negara
terutama dalam sektor perindustrian berat berteknologi tinggi.
Kerajaan telah memainkan peranan utama dalam merancang, melaksana,

membiayai dan menguruskan industri berat kerana sektor swasta tidak
mampu menanggung kos perbelanjaan yang tinggi. Bagi mengatasi
kelemahan tersebut, kerajaan mengumumkan dua kajian yang dapat
membentuk Dasar Perindustrian Negara pada tahun 1983 seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 4.4.
Rajah 4.4: Dasar Perindustrian Negara
Kajian Dasar Perindustrian Malaysia (KDPM) adalah bertujuan untuk

menyemak dan mengubahsuaikan dasar perindustrian yang sedia ada dan
mengkaji semula galakan pelaburan dan eksport, manakala bagi Pelan
Induk Perindustrian (PIP) bertujuan menggubal objektif pembangunan
perindustrian dalam mengenal pasti strategi untuk sektor kecil yang
berpotensi mengikut keperluan ekonomi negara supaya tumbuh dengan
pesat.
Dasar Perindustrian Negara bertujuan menjadikan sektor pembuatan/

industri sebagai punca utama pertumbuhan ekonomi negara. Kerajaan
berusaha mempergiatkan lagi sektor perindustrian supaya menjadi lebih
kukuh tetapi usaha ini terjejas apabila berlaku kemelesetan ekonomi
sedunia pada tahun 1985 hingga 1986.

Malaysia perlu mempelajari kejayaan negara maju seperti Korea dan Jepun
yang menjadi negara perindustrian moden yang asalnya merupakan
negara pertanian yang mundur. Pada tarikh 3 Februari 1986, DatoÊ Seri
Rafidah Abdul Aziz, Menteri Perdagangan dan Perindustrian
mengumumkan tiga matlamat Pelan Induk Perndustrian (PIP), iaitu:
(i) Menjadikan sektor perkilangan sebagai penggerak utama (catalyst)

pertumbuhan perindustrian negara;
(ii) Menggalakkan penggunaan sepenuhnya sumber asli negara dalam

proses perkilangan tersebut; dan
(iii) Meningkatkan tahap penyelidikan dan pembangunan teknologi

tempatan sebagai asas proses menjadikan Malaysia sebagai negara
perindustrian.
PIP telah menyarankan beberapa langkah supaya Malaysia mencapai

negara perindustrian, iaitu:
(i) Melaksanakan dasar perindustrian yang berpandangan ke luar, iaitu

pengeksportan keluaran perkilangan secara besar-besaran;
(ii) Memajukan secara intensif industri berasaskan sumber tempatan

untuk eksport dan mempelbagaikan serta meningkatkan industri
bukan berasaskan sumber untuk eksport;
(iii) Memajukan industri berat yang telah diidentifikasikan sebagai projek

membantu industri eksport Malaysia. Pada tahun 1980, HICOM
ditubuhkan sebagai badan bertanggungjawab terhadap
perkembangan industri berat negara. Contoh perkembangan industri
berat tersebut ialah industri besi berongga dan bilet (billet) keluli oleh
kilang PERWAJA, dan industri pembuatan kenderaan oleh PROTON
yang berasaskan kepada pembuatan kereta nasional, iaitu Proton
Saga (lihat Rajah 4.5);

Rajah 4.5: Kereta Proton Saga produk Dasar Perindustrian Negara

Sumber: https://ms.wikipedia.org
(iv) Memodenkan dan menyusun semula struktur perindustrian dengan

memberi keutamaan kepada industri kecil dan sederhana;
(v) Membangunkan teknologi dan sumber manusia;
(vi) Memajukan sistem komunikasi dan maklumat yang bersepadu;
(vii) Menggalakkan kemasukan teknologi moden dan modul pelaburan

asing dengan pembinaan suasana pelaburan yang menarik serta
kemudahan infrastruktur yang sesuai dan mencukupi; dan
(viii) Mengurangkan perbelanjaan sektor infrastruktur dengan

menggalakkan pertumbuhan industri di kawasan yang telah sedia
ada dengan kemudahan infrastruktur yang diperlukan.
Pertumbuhan kawasan industri di pantai Barat dan pantai Timur
Malaysia seperti di Kota Bharu, Kuala Terengganu, Kuantan, Kota
Kinabalu, Sandakan, Labuan, Kuching, Sibu dan Bintulu.
Dasar Perindustrian Negara yang diperkenalkan di Malaysia berjaya

meningkatkan sektor perkilangan sebagai sumber ekonomi negara
sebanyak 22.5% dalam KDNK selepas sektor pertanian sebanyak 21.8%.
Sehingga tahun 1990 sektor perindustrian telah menyumbang sebanyak
33% berbanding dengan sumbangan sektor pertanian sebanyak 18.7%.

Dasar Perindustrian Negara membawa kesan ekonomi positif kepada

Malaysia dari segi:
(i) Menyusun semula struktur ekonomi negara seperti yang dirancang

dan sektor perindustrian menyumbang sebanyak 33% dalam KDNK;
(ii) Mengeluarkan sejumlah 80% komponen elektronik, alat elektrik dan

tekstil merupakan keluaran terpenting untuk eksport;
(iii) Meningkatkan tahap sosioekonomi rakyat secara keseluruhannya

dan mengurangkan kadar kemiskinan negara;
(iv) Membangunkan usahawan bumiputera yang mempunyai daya saing

dan kemahiran di peringkat negara dan antarabangsa;
(v) Menggalakkan penglibatan sektor swasta dalam menyusun semula

struktur ekonomi negara dan melahirkan lebih ramai usahawan
seperti Tan Sri Syed Mokhtar, Tan Sri Yeoh Tong Ley dan Tan Sri
Ananda Krisnan; dan
(vi) Membangunkan sumber manusia dalam sains dan teknologi sebagai

matlamat utama pertumbuhan dan pengagihan ekonomi negara.
Namun terdapat kelemahan dalam melaksanakan Dasar Perindustrian

Negara, iaitu:
(i) Bergantung pada modal asing dalam usaha membangunkan ekonomi

Malaysia terutamanya FDI dan pasaran kewangan asing;
(ii) Ekuiti yang dipegang oleh kaum bumiputera sebanyak 20.6% pada
tahun 1990 tidak dapat dipertingkatkan sepanjang tempoh DPN
menyebabkan matlamat pemilikan bumiputera ekuiti sebanyak 30%
sukar dicapai;
(iii) Masalah sosial termasuklah lepak, dadah, keruntuhan moral dan

etika, gengsterisme, tekanan jiwa serta beberapa penyakit baharu
seperti sindrom kurang daya tahan penyakit (AIDS ă Acquired
Immune Deficiency Syndrome), penyakit sebaran seksual (STD 
Sexually Transmitted Disease), kadar penceraian yang meningkat,
perubahan corak hidup dan kehilangan cara hidup „keluarga luas‰
serta peningkatan bermacam-macam jenayah terutamanya di
kawasan bandar; dan

(iv) Pencemaran alam sekitar berlaku disebabkan oleh pembangunan

pesat yang tidak dapat dikawal dan ketidakbertanggungjawaban
golongan tertentu dalam menjalankan aktiviti perkilangan.
SEMAK KENDIRI 4.3
1. Mengapakah pelaksanaan DEB dalam tempoh 30 tahun

dikatakan tidak mencapai matlamat sepenuhnya?
2. Bincangkan peranan FELDA dalam meningkatkan taraf

kehidupan kaum Bumiputera.
3. Sejauh manakah Dasar Perindustrian Negara berjaya menjadikan

Malaysia sebagai sebuah negara industri?
(c) Dasar Persyarikatan Malaysia

Dasar Persyarikatan Malaysia telah disuarakan oleh Tun Dr Mahathir
Mohamad pada tarikh 25 Februari 1983 semasa melancarkan satu forum di
INTAN. Kesan daripada kemerosotan ekonomi pada tahun 1980-an telah
menyedarkan pemimpin Malaysia terutamanya Tun Dr Mahathir bahawa
ekonomi Malaysia perlu diubah suai dari segi pelaksanaannya dalam
menghadapi cabaran global.
Dasar Persyarikatan Malaysia telah diperkenalkan dalam RMK4 dengan

penekanan kepada kepentingan kerjasama sektor awam dengan sektor
swasta supaya rancangan ekonomi negara seperti projek perindustrian dan
perniagaan dapat dilaksanakan dengan cekap, cepat dan berkesan.
Terdapat banyak negara maju telah membuktikan perkembangan ekonomi
negara mereka berlaku dengan berkesan apabila kedua-dua sektor tersebut
bekerjasama seperti Jepun, Korea Selatan dan Taiwan atau dikenali sebagai
Negara Industri Baru (NIC  Newly Industrialised Countries).
Tun Dr Mahathir menjelaskan, „apabila Malaysia mahu membangun

dengan cepat, kita kaji cara Jepun yang mampu bangkit dengan pantas
selepas dibom oleh Amerika Syarikat semasa Perang Dunia Kedua.‰ Tegas
beliau lagi Jepun bangkit daripada kehancuran dengan mewujudkan polisi
kerjasama rapat antara kerajaan dan masyarakat perniagaan.
Di Malaysia terdapat dua sektor utama yang menentukan maju atau

mundurnya negara ini, iaitu sektor swasta dan sektor awam. Maka kedua-
dua sektor perlu bekerjasama dalam semua bidang bagi memastikan
pembangunan negara dapat dicapai. Sektor swasta perlu memainkan
peranan utama sebagai penggerak ekonomi negara kerana sektor swasta

mempunyai fleksibiliti dalam proses membuat keputusan mahupun
kecekapan melaksanakan sesuatu projek. Ini kerana di peringkat kerajaan,
sektor awam masih dibelenggu dengan pelbagai birokrasinya.
Bagi mengembang dan meningkat ekonomi negara pihak kerajaan dan

agensinya perlu berperanan sebagai pembantu kepada sektor swasta.
Kerajaan atau sektor awam akan menyediakan kemudahan prasarana bagi
membolehkan sektor swasta bergerak dengan lebih cepat dan efektif.
Tun Dr Mahathir menekankan peranan sektor awam ini penting dalam

menentukan kejayaan Dasar Persyarikatan Malaysia:
„⁄sekarang kita berpendapat bahawa memang menjadi tugas kerajaan

menjadi sebuah agensi perkhidmatan (service agency) yang berkhidmat
untuk semua pihak termasuk pihak swasta. Kita ingin supaya semua
pegawai kerajaan menganggap bahawa swasta merupakan punca
kehidupan mereka. Kejayaan swasta adalah kejayaan mereka sendiri
kerana sudah tentu kita maklum bahawa apabila swasta dapat kejayaan
pihak kerajaan juga dapat menumpang daripada kejayaan itu⁄⁄.‰
Objektif Dasar Persyarikatan Malaysia adalah untuk:
(i) Mewujudkan kerjasama erat dan berkesan antara sektor awam dan
sektor swasta demi pembangunan negara mencapai faedah bersama;
(ii) Menamatkan pendekatan permusuhan antara kedua-dua sektor yang

wujud dahulu dengan menggalakkan perkongsian maklumat dan
saling memahami untuk kejayaan bersama; dan
(iii) Meningkatkan hasil negara melalui kejayaan dasar yang berkait

dengan Prinsip Dasar Persyarikatan Malaysia.
Strategi Pelaksanaan
Pelaksanaan Dasar Persyarikatan Malaysia dapat dijayakan dengan
kesefahaman dan kerjasama antara sektor awam dan sektor swasta
melalui:
(i) Penghapusan tidak kefahaman antara sektor awam dan sektor

swasta;
(ii) Sektor awam dan sektor swasta perlu mempunyai satu persetujuan
bagi mencapai matlamat negara dalam menjaga maruah dan secara
bersungguh-sungguh dalam menjayakan pembangunan negara;

(iii) Peraturan dan prosedur kerja sektor awam perlu dikaji dan dipinda
dengan penglibatan sektor swasta; dan
(iv) Hubungan antara agensi kerajaan seperti Kementerian, Jabatan dan

Badan Berkanun hendaklah dipertingkatkan dari segi matlamat dan
cara kerja yang sama.
Sebagai langkah awal kerajaan telah melatih 18 pegawai di Persatuan

Perindustrian dan Perdagangan British Malaysia (BMITA  British
Malaysian Industry and Trade Association) pada tahun 1984 bagi
mendedahkan pegawai tersebut tentang aspek pengurusan sektor swasta
dalam bidang perniagaan, perdagangan dan industri.
Dasar Persyarikatan Malaysia menunjukkan wujud keperluan atas

peningkatan penglibatan sektor swasta dalam usaha memperkembangkan
ekonomi negara. Pelaksanaan Dasar Persyarikatan Malaysia ini
memperlihatkan hubungan dengan Dasar Pengkorporatan dan
Penswastaan, Rangka Rancangan Jangka Panjang Kedua (RRJP2) dan
Dasar Perindustrian Negara yang berkongsi matlamat yang sama dalam
usaha membangunkan ekonomi Malaysia dan ke arah mencapai matlamat
Wawasan 2020.
(d) Dasar Pengkorporatan dan Penswastaan

Pada tahun 1983, Tun Dr Mahathir Mohamad mengumumkan Dasar
Pengkorporatan dan Dasar Penswastaan sebagai keperluan perubahan
struktur pengurusan ekonomi dalam sektor kerajaan dalam RMK4. Dr
Mahathir menjelaskan pihak kerajaan dan sektor awam menghadapi
ketidakcekapannya dalam pentadbiran walaupun dibantu dengan unsur
monopoli dan kuasa kerajaan berbanding dengan sektor swasta yang lebih
cekap dan bermotivasi.
Dasar Pengkorporatan merujuk kepada aspek pemindahan aset,

tanggungjawab, hak dan obligasi sesuatu badan berkanun kepada sebuah
syarikat yang dimiliki oleh kerajaan di bawah Akta Syarikat 1965.
Manakala Dasar Penswastaan merujuk kepada pemindahan perkhidmatan
dan fungsi daripada sektor awam milik kerajaan kepada sektor swasta.
Sebenarnya Dasar Persyarikatan telah mencetuskan kepada kemunculan

Dasar Pengkorporatan dan Dasar Penswastaan di Malaysia. Kerajaan
berusaha menggalakkan syarikat korporat milik kerajaan supaya
bekerjasama dengan sektor swasta dalam membangunkan ekonomi
negara.

Bagi menjayakan pelaksanaan penswastaan, kerajaan memperkenalkan

strategi dan prosedur baru seperti mengurangkan perbelanjaan
pembangunan dan menjimatkan perbelanjaan mengurus yang ditanggung
oleh kerajaan dan pada masa yang sama, kerajaan cuba meningkatkan hasil
pendapatan negara (Dasar Pengkorporatan Malaysia, t. t.).
Dasar Pengkorporatan merupakan dasar utama yang diperlukan sebagai

proses pindahan agensi kerajaan kepada sektor swasta yang berperanan
dalam industri atau perniagaan atau berkaitan dengan kedua-dua bidang
tersebut. Dalam proses pindahan tersebut terdapat tiga komponen besar
yang terlibat, iaitu tanggungjawab pengurusan, aset atau hak untuk
menggunakan aset dan kakitangan.
Sebagai contoh, agensi seperti Lembaga Elektrik Negara (LLN) dikenali

sebagai Tenaga Nasional Berhad (TNB), Jabatan Telekom dikenali sebagai
Telekom Malaysia Berhad (TM) (lihat Rajah 4.6) dan Jabatan Pos dikenali
sebagai Syarikat Pos Malaysia (lihat Rajah 4.7).
Rajah 4.6: Logo TM

Sumber: www.tm.com.my
Rajah4.7: Logo baharu POS Malaysia

Sumber: www.pos.com.my
Kerajaan membenarkan dan menggalakkan persaingan dalam industri

yang telah diswastakan supaya wujud kecekapan dan kemampuan
bersaing. Selain itu, peranan kerajaan yang dihadkan kepada tahap
minimum perkara yang mustahak demi kepentingan pembangunan negara
secara keseluruhan.

Terdapat lima matlamat utama dalam PIP, iaitu:
(i) Membantu meningkatkan pertumbuhan ekonomi;

(ii) Mengurangkan beban pentadbiran dan kewangan kerajaan;
(iii) Meningkatkan kecekapan dan produktiviti;
(iv) Mengecilkan saiz dan mengurangkan penglibatan sektor awam
dalam aktiviti ekonomi; dan
(v) Membantu pencapaian matlamat penyusunan semula berdasarkan
Dasar Pembangunan Nasional.
Dasar Penswastaan secara tidak langsung dapat mengurangkan beban

kewangan dan pentadbiran kerajaan apabila perbelanjaan kerajaan dalam
sektor ekonomi diserahkan kepada sektor swasta. Kerajaan dapat
menumpukan perhatian kepada bidang utama pentadbiran kerajaan yang
lain.
Contohnya, proses membina perpaduan negara, keselamatan, keamanan

negara, usaha membasmi kemiskinan dan ketidakseimbangan
sosioekonomi. Pengurangan peranan kerajaan dan saiz sektor
perkhidmatan awam diperkecil bagi membolehkan sumber kewangan
dapat disimpan dan disalurkan untuk keperluan bidang lain.
Pada masa yang sama, peranan sektor swasta diperluaskan dan diberikan
peluang dalam peningkatan serta pertumbuhan ekonomi negara. Sektor
swasta dapat meningkatkan keuntungan dan perluasan skop komersial
melalui kecekapan dan daya pengeluarannya yang pesat. Menerusi cara ini
kerajaan akan memperoleh hasil tambahan khususnya melalui cukai
korporat untuk keperluan perbelanjaan sosioekonomi lain.
Dasar Penswastaan akan menolong meningkatkan kadar pencapaian

objektif ekonomi negara khususnya memenuhi objektif DEB untuk
menyusun semula corak pemilikan dalam ekonomi negara.
Sehingga tahun 1997, Dasar Pengkorporatan dan Penswastaan yang

dilaksanakan oleh kerajaan telah meningkatkan pertumbuhan ekonomi
yang pesat ke arah sebuah negara NIC. Dasar Penswastaan dapat
mendorong perkembangan sektor korporat dan membuka peluang
meningkatkan pertumbuhan ekonomi melalui daya usaha sektor swasta.
Secara keseluruhan dasar ini telah berjaya mengurangkan beban
pentadbiran kerajaan, khasnya dari segi kakitangan dan tanggungan
kewangan.

(e) Dasar Pendidikan Kebangsaan

Sebelum Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada tahun
1957, tidak terdapat satu bentuk sistem pelajaran kebangsaan di Tanah
Melayu. Pentadbiran British di Tanah Melayu telah mewujudkan empat
corak pendidikan vernakular yang menekankan kepada empat aliran
pendidikan yang berbeza, iaitu sekolah beraliran Melayu, Inggeris, Cina
dan India.
British tidak mementingkan soal perpaduan dalam kalangan rakyat di

Tanah Melayu sebaliknya British beranggapan adalah tanggungjawab
memberikan pelajaran kepada rakyat Tanah Melayu untuk memenuhi
keperluan tenaga dan ekonomi kepada British. Bagi golongan rakyat yang
mempunyai kemampuan akan dapat peluang belajar di sekolah-sekolah
aliran Inggeris. Keadaan ini menyebabkan wujudnya masalah polarisasi
kaum di Tanah Melayu (Awang Had Salleh, 1980).
Selepas pilihan raya umum tahun 1955, Parti Perikatan yang dianggotai
oleh tiga komponen parti, iaitu UMNO, MCA dan MIC yang memenangi
pilihan raya tersebut telah membentuk satu jawatankuasa pelajaran bagi
mengkaji sistem yang sedia ada. Selepas Tanah Melayu mencapai
kemerdekaan pada tahun 1957, soal perpaduan merupakan agenda utama
yang perlu dilaksanakan oleh kerajaan Perikatan. Kerjasama yang erat
antara ketiga-tiga kaum akan dapat membentuk perpaduan dan
persefahaman dalam kalangan rakyat di Tanah Melayu.
Pemimpin Parti Perikatan percaya bahawa soal perpaduan kaum boleh

diwujudkan menerusi satu sistem pelajaran kebangsaan yang sama dan
akhirnya dapat membentuk satu bangsa Malaysia. Terdapat beberapa
penyata, akta, laporan tentang pendidikan dikeluarkan yang telah
mencorakkan sistem pendidikan di Malaysia antaranya:
(i) Penyata Razak 1956;

(ii) Penyata Rahman Talib 1960;
(iii) Akta Pelajaran 1961;
(iv) Laporan Aminuddin Baki 1962;
(v) Jawatankuasa Perancang Pelajaran Tinggi/Laporan Khir Johari 1967;
(vi) Jawatankuasa Mengkaji Latihan Perguruan 1969;
(vii) Jawatankuasa Kabinet 1974 dan 1979; dan
(viii) Akta Pendidikan 1996.

Selepas merdeka, kerajaan Perikatan sedar bahawa melalui satu sistem

pelajaran yang sama di Tanah Melayu akan dapat menyatupadukan kaum
di negara ini. Pada tarikh 30 September 1955, satu jawatankuasa pelajaran
telah dibentuk bagi mengkaji Ordinan Pelajaran 1952 sedia ada yang
dinamakan sebagai Jawatankuasa Razak.
Jawatankuasa ini telah dipengerusikan oleh Tun Abdul Razak bin Hussein
dan dianggotai oleh ketiga-tiga kaum yang terbesar di Tanah Melayu, iaitu
orang Melayu, Cina dan India. Matlamat utama Penyata Razak adalah
untuk menyemak semula sistem pendidikan Tanah Melayu dengan
membina satu sistem pendidikan kebangsaan yang boleh diterima oleh
rakyat dan mengkaji serta meminda struktur pendidikan negara yang
berlandaskan kepada Ordinan Pelajaran 1952 pada ketika itu (Penyata
Jawatankuasa Pelajaran 1956, 1956).
Jawatankuasa Razak cuba membina satu dasar pendidikan yang bersifat

demokrasi bagi memenuhi keperluan rakyat dan menjamin hak setiap
kanak-kanak mendapat pendidikan di negara ini. Dasar ini secara tidak
langsung dapat mewujudkan perpaduan rakyat seperti yang dinyatakan
dalam kenyataan berikut:
„Tujuan dasar pelajaran di dalam negeri ini ialah bermaksud hendak

menyatukan budak-budak dari semua bangsa di dalam negeri ini
dengan memakai satu peraturan pelajaran yang meliputi semua
bangsa dengan menggunakan Bahasa Kebangsaan sebagai bahasa
pengantar utama.‰
(Penyata Jawatankuasa Pelajaran 1956, 1956)
Pada bulan April 1956, Laporan Razak telah dikemukakan hasil daripada
kajian jawatankuasa tersebut. Antara kandungan penting dalam Laporan
Razak merupakan mengenai pelaksanaan sistem sekolah rendah, sistem
sekolah menengah dan sistem peperiksaan. Sekolah rendah dibahagikan
kepada Sekolah Rendah Kebangsaan (SRK) yang menggunakan bahasa
Melayu sebagai bahasa pengantar dan Sekolah Rendah Jenis Kebangsaan
(SRJK) yang menggunakan bahasa Inggeris, Cina dan Tamil sebagai bahasa
pengantar.
Selain itu, Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris merupakan mata pelajaran
wajib di sekolah rendah. Manakala sekolah menengah dibahagikan kepada
tiga peringkat, iaitu sekolah menengah rendah (tiga tahun), sekolah
menengah atas (dua tahun) dan prauniversiti (dua tahun). Hanya terdapat
satu jenis sekolah menengah sahaja yang menggunakan Bahasa Melayu
dan Bahasa Inggeris sebagai mata pelajaran wajib.
Pada bulan April 1957, Laporan Razak telah diluluskan dan

dikuatkuasakan sebagai Ordinan Pelajaran 1957. Namun begitu, Penyata
Razak ini telah ditentang oleh orang Melayu kerana tiada mempunyai
ketegasan dalam pelaksanaan bahasa kebangsaan. Bagi orang Cina, mereka
menentang Penyata Razak kerana sesetengah cadangan dikatakan telah
mengabaikan pendidikan bahasa Cina (Penyata Jawatankuasa Pelajaran
1956, 1956).
Pada tahun 1959, Jawatankuasa Penyemak Pelajaran ditubuhkan bagi

mengkaji semula perlaksanaan Penyata Razak dan langkah-langkah bagi
mewujudkan satu sistem pendidikan kebangsaan di Tanah Melayu
dikenali sebagai Laporan Rahman Talib (1960).
Pembentukan jawatankuasa yang diketuai oleh Abdul Rahman Talib dan

beberapa orang anggota adalah untuk menyegerakan pelaksanaan dasar
pendidikan kebangsaan yang disyorkan dalam Penyata Razak. Pada
dasarnya Jawatankuasa Penyemak Pelajaran bersetuju dengan semua syor
yang telah dicadangkan dalam Penyata Razak dan menambah beberapa
syor yang dianggap penting dalam sistem pendidikan di Tanah Melayu
(Penyata Jawatankuasa Penyemak Dasar Pelajaran 1960, 1961).
Beberapa syor telah dikemukakan, iaitu:
(i) Menjadikan bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa pengantar di

sekolah rendah, sekolah menengah dan institusi pengajian tinggi;
(ii) Kelas peralihan diadakan bagi pelajar dari SRJK(C) dan SRJK (T)
yang ingin bertukar ke sekolah menengah aliran Melayu atau
Inggeris;
(iii) Kenaikan darjah secara automatik di semua sekolah rendah dan

sekolah menengah bantuan kerajaan;
(iv) Peluang pendidikan selama sembilan tahun disediakan secara

automatik, iaitu enam tahun sekolah rendah dan tiga tahun sekolah
menengah rendah;
(v) Pelajaran percuma kepada semua sekolah rendah tanpa mengira

bahasa pengantarnya; dan
(vi) Mata pelajaran akhlak bagi murid beragama Islam ă Pendidikan

Islam dan murid bukan beragama Islam ă Pendidikan Moral.

Berdasarkan syor Laporan Rahman Talib akhirnya laporan ini telah

digubal menjadi Akta Pelajaran 1961. Akta Pelajaran 1961 menekankan
perkara seperti:
(i) Semua sekolah menggunakan kurikulum yang sama tanpa mengira

aliran sekolah;
(ii) Bahasa Melayu digunakan sepenuhnya dari sekolah rendah ke

sekolah menengah sampai institusi pengajian tinggi; dan
(iii) Umur minimum meninggalkan sekolah ă 15 tahun.
Pada tahun 1962 satu penyata telah diperkenalkan oleh Aminuddin Baki,
iaitu Ketua Penasihat Pelajaran yang pertama di Persekutuan Tanah
Melayu. Penyata Aminuddin Baki 1962 telah menekankan masalah besar
dari segi bilangan murid yang benar-benar layak untuk naik belajar ke
sekolah menengah adalah sangat sedikit.
Pada tarikh 20 Februari 1961, Abdul Rahman Talib telah membentuk satu
jawatankuasa pelajaran yang dianggotai seramai sembilan orang yang
diketuai oleh Aminuddin Baki. Jawatankuasa tersebut telah menjalankan
penyiasatan terhadap (Aminuddin Baki, 1981):
(i) Sebab-sebab keputusan peperiksaan masuk ke sekolah menengah

lemah dan mencari jalan mengatasinya;
(ii) Sebab-sebab sedikitnya bilangan murid-murid Sekolah Kebangsaan

yang mengambil Peperiksaan Masuk Sekolah Menengah; dan
(iii) Kelemahan keputusan peperiksaan murid-murid Melayu dalam

Peperiksaan Sijil Rendah Pelajaran dan cara-cara untuk
mengatasinya.
Laporan Aminuddin Baki 1962 telah menyelesaikan masalah di sekolah

menengah aliran Melayu khasnya dari segi peperiksaan, iaitu Sijil Rendah
Pelajaran (SRP) dan Federation of Malaya Certificate (FMC) (Malay
Medium). Jawatankuasa pelajaran yang dipengerusikan oleh Aminuddin
Baki sendiri telah bertindak menyiasat secara menyeluruh tentang masalah
yang dihadapi dalam pendidikan murid Melayu.

Pada tarikh 31 Oktober 1962, Penyata Kelemahan Pelajaran Melayu

Aminuddin Baki diterbitkan bagi membentangkan syor untuk mengatasi
kelemahan pelajaran dalam kalangan murid Melayu di sekolah
kebangsaan. Penyata Aminuddin Baki telah mengemukakan 12 syor
kepada kerajaan tentang kemunduran pelajaran pelajar Melayu.
Jawatankuasa ini telah menumpukan penyiasatan terhadap masalah-

masalah seperti kesesuaian bentuk soalan dalam peperiksaan, masalah dan
sikap guru, kemantapan latihan perguruan, pelaksanaan kaedah
pengajaran, hubungan dan ibu bapa serta kekurangan kemudahan fizikal
di sekolah. Aminuddin Baki telah mengumumkan hasil penyiasatan
jawatankuasa pelajaran yang dipengerusikannya dalam Laporan
Jawatankuasa Aminuddin Baki 1962 (Aminuddin Baki, 1981).
Peristiwa 13 Mei 1969 yang berlaku menyebabkan kerajaan terpaksa

mengkaji semula struktur sistem pendidikan kebangsaan yang
dikuatkuasakan sejak merdeka. Keadaan ini menyebabkan kerajaan
merombak semula sistem pendidikan kebangsaan dengan tujuan
meyakinkan sistem yang baharu dapat melahirkan sumber manusia
(modal insan) yang diingini dan tepat kepada keperluan masa.
Kerajaan terpaksa membentuk Jawatankuasa Kabinet 1974 disebabkan

berlakunya rusuhan kaum 13 Mei 1969. Ini kerana hasil daripada kajian
yang dilakukan Jawatankuasa Kabinet 1974 mendapati terdapat kelemahan
dalam sistem pendidikan pada ketika itu yang kurang menitikberatkan
aspek perpaduan negara. Selepas Jawatankuasa Kabinet 1974, lahir
Jawatankuasa Kabinet 1979 yang mengkaji sistem pendidikan di Malaysia
yang dapat memenuhi matlamat melahirkan masyarakat bersatu,
berdisiplin dan berkualiti.
Bagi memperkukuhkan Malaysia pada masa depan dan mencapai

Wawasan 2020 kerajaan telah memperkenalkan Akta Pendidikan
Kebangsaan 1996 Dalam Akta Pendidikan 1996, kerajaan telah mengubah
pendirian terhadap konsep bahasa kebangsaan sebagai satu-satunya
bahasa pengantar dalam peringkat sekolah dan peringkat pendidikan
tinggi kebangsaan serta menerima bahasa Inggeris sebagai bahasa sejagat
bagi kemajuan sains dan teknologi.
Akta ini membenarkan bahasa Inggeris sebagai bahasa pengantar untuk

disiplin sains dan teknologi di peringkat pendidikan tinggi; dan di
peringkat sekolah untuk mata pelajaran Sains dan Matematik. Ini bertujuan
bagi menentukan sistem pendidikan di Malaysia berkeupayaan melahirkan

sumber manusia yang diperlukan untuk perkembangan negara,

membentuk jati diri kebangsaan dan memperkuatkan perpaduan negara.
Kerajaan juga telah melakukan reformasi sistem pendidikan dalam

memperkenalkan fleksibiliti tadbir dalam kalangan Universiti Awam (UA)
melalui Dasar Pengkorporatan UA diperkenalkan di Universiti Malaya.
Pengkorporatan UA ialah untuk membebaskan UA daripada pegangan
birokrasi yang ketat dan tidak lagi sesuai dengan masa kini. Dasar
pengkorporatan ini akan memberikan fleksibiliti dalam sistem pentadbiran
dan kuasa autonomi baharu kepada UA.
Kerajaan turut memperkasa sistem pendidikan kebangsaan dengan

pelaksanaan Sekolah Wawasan. Konsep Sekolah Wawasan bermatlamat
mengatasi masalah pengasingan sosial kaum di Malaysia disebabkan
sistem sekolah kebangsaan dan sekolah jenis kebangsaan. Di bawah konsep
Sekolah Wawasan, sekolah kebangsaan, sekolah jenis kebangsaan Cina dan
Tamil ditempatkan di bawah satu infrastruktur yang sama tetapi berlainan
pentadbiran yang mereka akan berkongsi penggunaan kemudahan padang
permainan, kantin dan sebagainya.
Melalui cara ini, murid daripada pelbagai kaum akan berpeluang bertemu,
berinteraksi dan boleh merapatkan hubungan melalui aktiviti sukan,
sosiobudaya dan aktiviti lain. Namun projek Sekolah Wawasan dianggap
kurang berjaya kerana penolakan persatuan dan pertubuhan masyarakat
Cina yang menganggap Sekolah Wawasan sebagai suatu usaha untuk
menghapuskan identiti sekolah Cina dan Tamil.
SEMAK KENDIRI 4.4
1. Bezakan antara Dasar Penswastaan dan Dasar Persyarikatan di

Malaysia.
2. Bincangkan peranan Dasar Pendidikan Kebangsaan dalam

mengukuhkan perpaduan kaum di Malaysia.

(f) Dasar Kebudayaan Kebangsaan (DKK)

Dalam Kongres Kebudayaan Kebangsaan di Kuala Lumpur pada tarikh 16
hingga 20 Ogos 1971 telah lahir asas kebudayaan kebangsaan yang
kemudiannya membentuk DKK. Ahli kongres telah menggariskan tiga
prinsip utama bagi membentuk DKK, iaitu (Mohd Taib Osman, 1988):
(i) Kebudayaan Kebangsaan Malaysia haruslah berteraskan kebudayaan

rakyat asal di rantau ini;
(ii) Unsur-unsur kebudayaan lain yang sesuai dan wajar boleh diterima
menjadi unsur kebudayaan kebangsaan; dan
(iii) Islam menjadi unsur yang penting dalam pembentukan kebudayaan

kebangsaan.
Malaysia sebagai sebuah negara berbilang kaum memerlukan satu dasar

kebudayaan yang dapat membentuk rakyat negara ini agar mempunyai
sifat yang baik, mulia dan melahirkan satu cara hidup yang bersifat
kemalaysiaan.
Budaya berperanan mencorakkan cara hidup sesebuah masyarakat dan

secara langsung dapat meningkatkan pembangunan sosioekonomi dan
politik dalam sesebuah negara. Penggubalan DKK di Malaysia akan dapat
dijadikan sebagai panduan dalam membentuk, mewujud dan mengekal
identiti negara ini dalam kalangan negara di dunia (Mohd Taib Osman,
1988).
Namun penggubalan dasar kebudayaan ini hendaklah dilakukan dengan

mempertimbangkan fakta sejarah dan asal usul serta perkembangan
negara ini sejak dahulu lagi. Oleh itu, penggubalan DKK ini mengambil
kira kebudayaan penduduk asal di rantau ini yang merangkumi Malaysia,
Indonesia, Filipina, Singapura, Brunei, Thailand dan Kepulauan Pasifik
Selatan.
Orang Melayu ialah penduduk asal di rantau ini termasuk Tanah Melayu
yang telah wujud sejak zaman-berzaman. Kedudukan geografi alam
Melayu membuktikan orang Melayu ialah penduduk asal di Nusantara.
Lebih-lebih lagi kehidupan masyarakat Melayu telah berkembang dengan
meluas secara harmoni dari segi kesenian, kebudayaan dan bahasa Melayu.
Orang Melayu telah menuturkan dan mengembangkan bahasa Melayu

dalam pelbagai aspek kehidupan malah menuturkannya sebagai bahasa
perhubungan antarabangsa (lingua franca) dalam bidang perdagangan.

Bagi membentuk DKK, kebudayaan kaum lain yang wajar dan sesuai boleh
diterima sebagai kebudayaan yang bersifat dinamik dan melalui proses
penyerapan serta penyesuaian dengan kebudayaan masyarakat Melayu.
Sebagai negara yang berbilang kaum, unsur kebudayaan masyarakat Cina,
India dan lain-lain wajar dipertimbangkan dalam pembentukan DKK.
Unsur ini boleh diterima sebagai unsur kebudayaan selagi ia tidak

bercanggah dengan Perlembagaan, Rukun Negara, asas moral dan agama
Islam sebagai agama rasmi. Oleh itu, agama Islam dianggap sebagai unsur
penting dalam pembentukan DKK. Selain itu, pembentukan DKK
meletakkan tiga objektif penting, iaitu:
(i) Mengukuhkan perpaduan bangsa dan negara melalui kebudayaan;
(ii) Memupuk dan memelihara keperibadian kebangsaan yang tumbuh

daripada kebudayaan kebangsaan; dan
(iii) Memperkaya dan mempertingkat kualiti kehidupan kemanusiaan

dan kerohanian yang seimbang dengan pembangunan sosioekonomi.
Peranan Kementerian Kebudayaan Kesenian dan Pelancongan adalah

penting bagi memastikan pelaksanaan dan matlamat DKK dapat dicapai.
Pihak kementerian perlu juga menggerakkan peranan badan dan jabatan
lain seperti jabatan kerajaan, kerajaan negeri, badan berkanun dan pihak
swasta. Kementerian Kebudayaan Kesenian dan Pelancongan hendaklah
menjalankan usaha pembangunan aktiviti kesenian dan kebudayaan bagi
mengukuhkan DKK.
Sebagai contoh, giat melakukan pemulihan, pemeliharaan, dan

membangunkan kebudayaan melalui aktiviti penyelidikan, pendidikan,
pengembangan dan perhubungan budaya. Selain itu, kerajaan juga boleh
melatih generasi muda untuk mencintai unsur kesenian, dan budaya
dengan mempelajari dan mempertahankan seni budaya negara.
(g) Dasar Pandang ke Timur (DPT)

DPT telah diperkenalkan oleh Tun Dr Mahathir Mohamad dalam usaha
kerajaan untuk menerapkan nilai dan amalan yang baik bagi tujuan
membangunkan negara pada tahun 1981. Nilai dan amalan baik dari
negara Jepun dan Korea Selatan diubahsuaikan dengan keadaan Malaysia
ke arah negara maju.

Dr Mahathir menyarankan penolakan nilai urus niaga dan etika kerja Barat
yang kurang sesuai kepada budaya dan cara hidup rakyat Malaysia. Lebih-
lebih lagi kemunculan Jepun dan Korea Selatan sebagai negara
perindustrian yang maju dan berlaku kemerosotan pembangunan negara
Barat.
Tegas Tun Dr Mahathir, Malaysia boleh mencontohi dan mempelajari dari

Jepun dan Korea Selatan dalam bidang teknologi moden, etika kerja dan
sistem pengurusan yang berdasarkan sosiobudaya Timur (lihat Rajah 4.8).
Budaya Timur telah menerapkan ciri-ciri kerajinan dan disiplin bekerja,
kesetiaan kepada negara, keutamaan kepada kumpulan dan bukannya
secara individu, peningkatan daya pengeluaran serta pengurangan
perbezaan antara eksekutif dengan pekerja.
Rajah 4.8: Sikap dan budaya kerja masyarakat Jepun
Pengenalan DPT telah menyebabkan perubahan beberapa struktur

pentadbiran kerajaan seperti konsep pejabat terbuka, penubuhan
kumpulan meningkat mutu kerja, kad perakam waktu kerja dan
penggunaan tanda nama. Kerajaan turut memperkenalkan beberapa
konsep seperti „Bersih, Cekap dan Amanah‰ serta „Kepimpinan melalui
Teladan‰ untuk membentuk sikap yang positif bagi kakitangan awam.

Bagi menjayakan DPT, kerajaan telah menghantar pelatih ke Jepun dan

Korea Selatan untuk mempelajari teknologi dan sistem pengurusan negara
tersebut. Usaha ini membolehkan pelajar Malaysia mengikuti kursus sains
dan teknologi di universiti Jepun dan Korea Selatan. Ini secara tidak
langsung dapat melahirkan tenaga kerja mahir terutamanya dalam sektor
perindustrian di Malaysia.
(h) Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam (DPN1)

Pada tahun 1985, DatoÊ Seri Dr Mahathir Mohamad telah memperkenalkan
Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam ke dalam sistem pentadbiran di
Malaysia. Tujuan dasar ini diperkenalkan adalah untuk membentuk satu
sistem nilai yang sama bagi melahirkan satu masyarakat Malaysia yang
bermaruah tinggi dan disegani oleh masyarakat dunia. Sebelum dan
selepas negara ini mencapai kemerdekaan, terdapat banyak usaha yang
dijalankan oleh kerajaan dalam mengukuhkan Islam sebagai agama rasmi
di Malaysia.
Banyak program yang berlandaskan Islam telah diperkenalkan seperti

sistem sekolah agama, sistem undang-undang Mahkamah Syariah,
pembinaan surau dan masjid diperbanyakkan serta pengurusan zakat dan
Baitulmal. Kerajaan juga telah menganjurkan program-program
keagamaan seperti Tilawah al-Quran di peringkat kebangsaan dan
antarabangsa (Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam dalam Pentadbiran, t. t.)
Pada tahun-tahun 1970-an, kerajaan telah mengambil langkah drastik bagi

memperkukuhkan agama Islam dengan penubuhan sekolah menengah
agama berasrama penuh, Universiti Islam Antarabangsa, Bank Islam,
syarikat insurans Islam, Bahagian Hal Ehwal Islam, Jabatan Perdana
Menteri dan termasuklah dalam hal pentadbiran negara.
Objektif Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam dalam Pentadbiran adalah:
(i) Membentuk sebuah masyarakat Malaysia yang bermaruah,

beridentiti kukuh dan disegani oleh masyarakat lain;
(ii) Menubuhkan sebuah negara bahagia;
(iii) Menghapuskan sikap negatif dalam menjalankan tugas yang

dipertanggungjawabkan; dan
(iv) Menghasilkan perkhidmatan yang bermutu.

Berdasarkan objektif tersebut, ia menunjukkan Dasar Penerapan Nilai-nilai

Islam tidak bertujuan untuk mengislamkan orang bukan Islam.
Hasrat kerajaan supaya semua kaum dapat menghayati dan mengamalkan

nilai murni Islam yang baik dan tidak bercanggah dengan ajaran agama
lain di Malaysia. Lebih-lebih lagi Islam merupakan agama yang
menekankan kepada satu cara hidup yang dapat memastikan
kesejahteraan manusia sejagat.
Terdapat sebanyak 11 nilai asas yang diterapkan dalam dasar ini, iaitu
amanah, berdisiplin, tanggungjawab, bekerjasama, dedikasi, sederhana,
tekun, bersih, ikhlas, berbudi mulia dan bersyukur. Nilai-nilai ini dapat
dijadikan panduan kepada para pekerja di sektor awam dalam
menjalankan urusan-urusan pekerjaan pada setiap hari (Dasar Penerapan
Nilai-nilai Islam dalam Pentadbiran, t. t.).
Selain itu, penerapan nilai Islam akan dapat menghapuskan amalan buruk
seperti rasuah, penyelewengan, jenayah, penindasan dan penyalahgunaan
kuasa. Kerajaan mengambil langkah secara berhati-hati dan beransur-ansur
dalam melaksanakan Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam ini supaya tidak
menimbulkan perselisihan faham dalam kalangan masyarakat bukan
Islam.
(i) Dasar Belia Negara (DBN)

Belia merupakan sumber terbesar dalam negara dan mereka juga
penyumbang kepada pembangunan negara. Pada tarikh 13 Disember 1985,
setelah dirancang dan digubal dalam tempoh 13 tahun, DBN telah
diumumkan oleh Menteri Kebudayaan, Belia dan Sukan, iaitu Datuk Dr
Sulaiman Daud. Dalam ucapan Tan Sri Dr Sulaiman, beliau berhadap dasar
ini akan dapat membentuk generasi belia yang sempurna, terancang dan
bersepadu.
DBN digubal untuk membangunkan taraf sosial dan ekonomi belia di

samping mengukuhkan perpaduan dan keselamatan negara yang
berdepan dengan cabaran globalisasi. Penggubalan DBN ini juga adalah
hasil sokongan, dan penglibatan badan dan pertubuhan seperti Majlis
Perpaduan Belia Negara, Institusi Pengajian Tinggi dan peranan orang
perseorangan.

Pembangunan belia di Malaysia didasarkan kepada prinsip berikut:
(i) Mengamalkan prinsip Rukun Negara;
(ii) Mempunyai semangat perpaduan dan kesukarelaan dan

mengamalkan prinsip autonomi;
(iii) Mempunyai sifat kepimpinan yang matang dan bertanggungjawab;
(iv) Menggalakkan penyertaan dalam proses perancangan negara;
(v) Mempunyai moral yang tinggi, dan sikap yang mementingkan

kesihatan dan kecergasan diri; dan
(vi) Mempunyai taraf keilmuan yang luas dan mendalam.
Bagi melahirkan golongan belia yang berkualiti, kerajaan menyasarkan

supaya belia memiliki ciri-ciri persediaan bagi menghadapi cabaran moden
dan pengaruh sosiobudaya globalisasi yang lebih kompleks antaranya:
(i) Memiliki ilmu dan kemahiran yang boleh diaplikasikan dalam

kerjaya sehingga membawa kepada hasil yang baik;
(ii) Mempunyai ketahanan diri yang kental dari sudut mental dan emosi
supaya tidak mudah terpengaruh, dan mudah digoda oleh apa-apa
unsur yang tidak sihat;
(iii) Mempunyai kesedaran mempertingkatkan diri dari semasa ke

semasa;
(iv) Mempunyai cita rasa dan idea yang tertinggi untuk meningkatkan
taraf kehidupan, sekali gus merealisasikan hasrat kerajaan yang
sentiasa mementingkan pembangunan belia pada setiap masa; dan
(v) Mempunyai kekuatan fizikal dan mental yang positif dan yakin diri
dalam menghadapi gejala sosiobudaya yang subversif kepada jati
diri kebangsaan dan nilai sosioakhlak masyarakat Malaysia supaya
dapat ditolak dan dihapuskan dengan berkesan.
Selain itu, kerajaan telah merancang beberapa program dan aktiviti yang
boleh meningkatkan kemahiran belia dalam bidang kepimpinan, perniagaan
dan vokasional. Peranan Kementerian Belia dan Sukan adalah merancang
dan melaksanakan Dasar Belia Negara seperti memperkenalkan program
Rakan Muda. Program Rakan Muda ini bertujuan untuk mempertingkatkan

penglibatan belia dalam pelbagai bidang seperti kesukanan, kebudayaan

dan kesenian.
Pada tahun 1997, kerajaan sekali lagi telah melancarkan Dasar

Pembangunan Belia Negara dengan tujuan mewujudkan belia Malaysia
yang memiliki peribadi yang bersepadu dari segi rohani, akliah dan
jasmani, bertanggungjawab, berdikari, bersemangat sukarela, patriotik dan
penggerak kemajuan bangsa, agama, dan negara (Dasar Belia Malaysia
[DBM], 2015).
Pada tarikh 15 Mei 2015, Perdana Menteri Dato' Seri Najib Tun Razak telah
melancarkan Dasar Belia Malaysia (DBM) baharu yang lebih komprehensif
untuk pembangunan belia bagi mencapai status negara berpendapatan
tinggi. Pada dasarnya Dasar Belia Malaysia hanya akan dilaksanakan mulai
tahun 2018 bagi menggantikan Dasar Pembangunan Belia Negara 1997.
Satu persetujuan telah dibuat dalam DBM adalah menetapkan had umur
belia dari 15 tahun hingga 30 tahun berbanding 15 tahun hingga 40 tahun
dalam dasar sebelum ini. Menurut DatoÊ Seri Najib, generasi muda perlu
mempunyai potensi diri sehingga ke tahap maksimum bagi memastikan
negara terus kekal hebat dan unggul (Dasar Belia Malaysia [DBM], 2015).
DBM akan dapat memaksimumkan potensi setiap belia kerana hanya 23%
pekerja yang mahir dan sebahagian besar hanya mempunyai kemahiran
yang sederhana. Menurut beliau lagi, jikalau semua belia menjadi pekerja
mahir, maka potensi negara akan dapat dilonjakkan dan menggesa
golongan belia agar jangan mudah berpuas hati dengan pencapaian
sederhana serta tidak mencabar diri untuk mencapai potensi bagi
mencapai kejayaan yang lebih tinggi (Dasar Belia Malaysia [DBM], 2015).
Dalam Rancangan Malaysia ke-11, kerajaan akan mengutamakan

pendidikan teknikal dan kemahiran agar belia negara dapat merealisasi
dan memperkasa potensi maksimum mereka. Kerajaan mewujudkan Pusat
Kreativiti dan Inovasi Global Malaysia (MaGIC ă Malaysian Global
Innovation and Creativity Centre) untuk memberi latihan keusahawanan
dan berjaya menjadi usahawan walaupun secara kecil-kecilan. Selain itu,
kerajaan akan membangunkan tiga „bandar golongan muda‰ (youth city)
tidak lama lagi bagi memberi peluang kepada golongan muda dalam
bidang keusahawanan.

(j) Dasar Wanita Negara (DWN)

Pada tahun 1989, kerajaan telah menggubal DWN sebagai mencerminkan
hasrat kerajaan untuk membantu penyertaan wanita dalam arus
pembangunan negara. Penggubalan DWN juga merupakan pengiktirafan
kerajaan terhadap sumbangan kaum wanita dalam pembangunan negara
dan menempatkan wanita sebagai rakan yang sama penting dalam usaha
membina negara.
Di samping itu, DWN bertanggungjawab mengemukakan garis panduan

bagi mengintegrasikan sumbangan dan peranan wanita dalam usaha
pembangunan negara. DWN ini mendukung prinsip tiada diskriminasi
berasaskan gender seperti yang termaktub dalam Perlembagaan
Persekutuan, Konvensyen Penghapusan Segala Bentuk Diskriminasi
terhadap Wanita (CEDAW  Convention on the Elimination of All Forms
of Discrimination Against Women), Konvensyen Mengenai Hak Kanak-
kanak (CRC  Convention on the Rights of the Child), Deklarasi dan Pelan
Tindakan Beijing (Beijing Platform for Action), Matlamat Pembangunan
Milenium (MDG  Millenium Development Goals) serta Deklarasi
Putrajaya dan Program Tindakan Mengenai Pembangunan Wanita dalam
Negara Anggota Pergerakan Negara-negara Berkecuali (NAM Putrajaya
Declaration) (Dasar Wanita Negara, 2011).
Sebelum DWN digubal telah wujud beberapa badan dan pertubuhan

wanita di Malaysia. Contohnya, pada tahun 1976 Majlis Penasihat
Kebangsaan Mengenai Integrasi Wanita dalam Pembangunan (NACIWID
 National Advisory Council on the Integration of Women in
Development) ditubuhkan dengan tujuan menterjemahkan pelan tindakan
sedunia mengenai wanita dalam pembangunan negara.
Pada tahun 1983, Urus setia Hal Ehwal Wanita (HAWA) ditubuhkan untuk
mengawasi dan menilai kemudahan serta perkhidmatan yang dibekalkan
oleh kedua-dua sektor awam dan swasta buat kepentingan kaum wanita.
HAWA telah berperanan sebagai urus setia kepada NACIWID (Dasar
Wanita Negara, 2011).
Peranan dan penglibatan kaum wanita diperkukuhkan lagi melalui agensi-

agensi kerajaan seperti Amanah Ikhtiar Malaysia (AIM), Majlis Kebangsaan
Pertubuhan-pertubuhan Wanita (NCWO  National Council of Women's
Organisations) dan Pertubuhan Tindakan Wanita Islam (PERTIWI). Pada
tarikh 1 Januari 1990 kerajaan telah meningkatkan taraf HAWA menjadi
Bahagian Hal Ehwal Wanita. HAWA diletakkan di bawah Kementerian
Perpaduan Negara dan Pembangunan Masyarakat.

Golongan wanita telah memainkan peranan yang sama penting dengan

golongan lelaki di Malaysia. Oleh itu, wanita berperanan dalam setiap
bidang seperti ekonomi, pembangunan keluarga, masyarakat, sosial dan
politik negara. Berdasarkan statistik tahun 1990, sebanyak 46.7% tenaga
kerja di negara terdiri daripada kaum wanita.
Objektif Dasar Wanita Negara ialah:
(i) Untuk menjamin perkongsian saksama, antara lelaki dan wanita

dalam menikmati peluang dan faedah daripada pembangunan; dan
(ii) Mengintegrasikan sumbangan wanita dalam proses pembangunan

negara.
Matlamat Dasar Wanita Negara ialah:
(i) Membangun potensi dan mendayaupayakan wanita dari pelbagai

lapisan masyarakat dan dalam semua sektor sebagai agen perubahan
kepada masyarakat serta penyumbang kepada pembangunan
ekonomi dan sosial negara;
(ii) Menyediakan persekitaran yang kondusif, termasuk penggubalan

dasar dan perundangan mesra wanita, bagi meningkatkan martabat
dan kesejahteraan hidup wanita dalam semua aspek termasuk fizikal,
ekonomi, sosial, politik, kesihatan, psikologi dan kerohanian;
(iii) Membudayakan kesaksamaan gender dalam kalangan semua lapisan

masyarakat dalam semua sektor;
(iv) Memastikan pandangan dan suara wanita diterima pakai dalam

proses membuat keputusan di semua peringkat;
(v) Mencapai perkongsian saksama antara wanita dengan lelaki dalam

memperoleh dan mengawal sumber dan peluang penyertaan serta
menikmati manfaat pembangunan; dan
(vi) Meningkat dan mengukuhkan perkongsian adil dan saksama antara

wanita dengan lelaki dalam semua aspek kehidupan bagi
memantapkan institusi keluarga serta membangunkan komuniti dan
masyarakat.

Kerajaan telah menggariskan pelbagai strategi pelaksanaan DWN

antaranya (Dasar Wanita Negara, 2011):
(i) Mengarisperdanakan perspektif gender dalam penggubalan dasar

dan perundangan, perancangan, perlaksanaan dan penilaian
program, projek, dan penyediaan bajet untuk pembangunan;
(ii) Meningkatkan komitmen dalam kalangan badan eksekutif, badan

perundangan dan badan kehakiman, termasuk penggubal dasar,
pembuat keputusan dan pihak penguat kuasa di sektor awam dan
swasta serta masyarakat sivil, bagi menghormati dan memelihara
martabat wanita;
(iii) Mengkaji semula undang-undang dan peraturan sedia ada dan

menggubal perundangan dan peraturan baru bagi menjamin tiada
diskriminasi berasaskan gender. Perlindungan, keselamatan, hak-hak
dan maruah wanita terpelihara dan mengambil langkah-langkah
supaya penguatkuasaan undang-undang berkenaan berkesan;
(iv) Menjalankan penyelidikan mengenai aspek gender bagi menjana

pendekatan inovatif dan kreatif dalam penggubalan dasar dan
perancangan serta perlaksanaan program;
(v) Melaksanakan sepenuhnya pengumpulan, penganalisisan dan

pengaplikasian data dan maklumat oleh agensi-agensi kerajaan,
pihak swasta dan pertubuhan bukan kerajaan mengikut pecahan
jantina untuk tujuan perancangan, pelaksanaan, pemantauan dan
penilaian program;
(vi) Meningkatkan kapasiti dan keupayaan wanita dalam semua bidang

bagi memastikan penglibatan mereka yang berkesan dalam
pembangunan ekonomi dan sosial negara, termasuk penglibatan
dalam politik dan proses membuat keputusan; dan
(vii) Memperkukuh dan meningkatkan taraf sosioekonomi wanita melalui

kerjasama dan sinergi antara agensi kerajaan, sektor swasta dan
pertubuhan bukan kerajaan di peringkat nasional dan antarabangsa,
dan juga menambahkan serta mempelbagaikan peluang serta
menggerakkan sumber, maklumat dan kepakaran dalam kalangan
wanita.

Pencapaian kaum wanita dapat dilihat dalam pelbagai bidang yang mereka
ceburi. Golongan wanita telah berjaya meyakinkan kerajaan terhadap
keupayaan serta sumbangan mereka yang penting kepada usaha
pembangunan negara.
Sebagai membalas jasa wanita, kerajaan telah menubuhkan sebuah

kementerian khas untuk membangun dan menjaga kepentingan kaum
wanita yang dikenali sebagai Kementerian Pembangunan Wanita,
Keluarga dan Masyarakat. Penubuhan kementerian tersebut menunjukkan
pengiktirafan kerajaan terhadap sumbangan dan peranan wanita dalam
proses pembangunan negara.
SEMAK KENDIRI 4.5
1. Bincangkan peranan belia di Malaysia.
2. Bagaimanakah Dasar Wanita Negara dapat meningkatkan

kedudukan wanita dalam bidang sosial, ekonomi dan politik?
(k) Dasar Pembangunan Nasional (DPN)

Pada tahun 1991, Tun Dr Mahathir Mohamad telah melancarkan DPN.
Objektif utama DPN adalah untuk memantapkan perpaduan negara
dengan menetapkan Malaysia sebagai negara maju dalam semua aspek
seperti keadilan sosial, nilai etika dan moral, kestabilan politik, kualiti,
hidup, kecekapan pentadbiran kerajaan, dan kemajuan ekonomi.
Langkah kerajaan memperkenalkan DPN berjaya meningkatkan

pertumbuhan ekonomi Malaysia apabila kadar pertumbuhan negara
meningkat sebanyak 5.2% pada tahun 1987. Kadar pertumbuhan ekonomi
negara meningkat kepada 9.2% setelah tamatnya pelaksanaan DEB pada
akhir tahun 1990.
DPN juga menetapkan beberapa strategi antaranya:
(i) Mewujudkan keseimbangan dan pertumbuhan ekonomi dengan

pengagihan yang saksama;
(ii) Memastikan pembangunan yang seimbang;
(iii) Mengurang dan menghapuskan ketidaksamaan sosial dan ekonomi;
(iv) Memperkukuhkan integrasi nasional;

(v) Membangunkan masyarakat yang progresif;
(vi) Memajukan sumber manusia dan mewujudkan tenaga kerja yang

berdisiplin dan produktif;
(vii) Menjadikan sains dan teknologi sebagai teras pembangunan

sosioekonomi; dan
(viii) Memastikan perhatian kepada perlindungan alam sekitar dan

ekologi.
Bagi menjayakan DPN, kerajaan memperkenalkan RRJP2 selepas tamatnya

RRJP1 di bawah DEB. Matlamat utama RRJP2 adalah untuk
membangunkan Malaysia secara cekap dan berkesan supaya dapat
mewujudkan Malaysia yang bersatu, maju dan saksama sebagai negara
maju menjelang tahun 2020.
RRJP2 melibatkan RMK6 dan RMK7 yang digubal berasaskan DPN dilihat
sebagai lambang era baharu membangunkan sosioekonomi Malaysia.
Kerajaan telah merangka pada tahap awal rancangan program ekonomi
Malaysia ke arah sebuah negara maju dan industri menerusi RRJP2 bagi
menentukan Wawasan 2020 menjadi kenyataan. Pada masa yang sama,
DPN ialah penggerak kepada pembangunan ekonomi RRJP2.
DPN mengandungi beberapa perubahan dasar yang memberi dimensi

baharu kepada usaha pembangunan dalam menghasilkan pembangunan
yang lebih seimbang di samping mengekalkan prinsip asas DEB. Di bawah
DPN, strategi pembasmian kemiskinan memberi tumpuan khusus kepada
penghapusan kemiskinan tegar di samping pengurangan kemiskinan
umum.
Bagi meningkatkan penyertaan Bumiputra yang lebih bermakna dalam

sektor moden ekonomi, penekanan diberi kepada pembangunan komuniti
perdagangan dan industri bumiputera. Harapan yang lebih besar
diletakkan pada penglibatan sektor swasta dalam proses penstrukturan
penyertaan bumiputera. Pembangunan sumber manusia yang juga
merangkumi nilai moral dan etika untuk mencapai objektif pertumbuhan
ekonomi, dan pengagihan pendapatan turut diberi penekanan.
Dalam tempoh pelaksanaan DPN, negara menghadapi Krisis Kewangan

Asia yang melanda pada tahun 1997/1998. Majlis Tindakan Ekonomi
Negara (NEAC  National Economic Action Council) ditubuhkan pada
bulan Januari 1998 dan Pelan Pemulihan Ekonomi Negara yang
komprehensif telah dilancarkan bagi menangani krisis kewangan tersebut.

Antara langkah yang dilaksanakan adalah mengenakan kawalan

pertukaran mata wang terpilih dan penubuhan institusi seperti Danaharta
dan Danamodal. Dasar fiskal mengembang dan dasar kewangan
akomodatif diperkenalkan bagi merangsang penggunaan, di samping
mengekang tekanan inflasi.
Secara ringkasnya, RRJP2 dan DPN merupakan jentera utama bagi

menjadikan Malaysia sebagai sebuah negara perindustrian dan maju
menjelang tahun 2020.
Beberapa dasar penting dilaksanakan menerusi DPN antaranya:
(i) Dasar Persyarikatan Malaysia;

(ii) Dasar Pengkorporatan dan Penswastaan;
(iii) Dasar Perindustrian Negara; dan
(iv) Wawasan 2020.
Mari kita lihat satu persatu mengenainya.
(l) Dasar Wawasan 2020

Pada tahun 1991, Wawasan 2020 telah diperkenalkan oleh Tun Dr
Mahathir Mohamad (Rajah 4.9) untuk menjadi negara maju dengan acuan
sendiri. Dalam ucapan Dr Mahathir bertajuk Malaysia: Melangkah ke
Hadapan, beliau menegaskan Wawasan 2020 bukan hanya satu dasar khas
sebaliknya ia merupakan tindak balas kepada perkembangan ekonomi,
sosial dan politik yang berlaku di peringkat nasional dan antarabangsa
kepada Malaysia (Mahathir Mohamad, 2002).
Wawasan 2020 bermatlamatkan visi dan garis panduan kepada Malaysia

untuk melangkah ke arah pencapaian cita-cita negara sebagai negara maju
dengan mensasarkan pertumbuhan ekonomi pada kadar 7% setahun
(Ahmad Sarji Abdul Hamid, 1993).
Pelaksanaan Wawasan 2020 terbahagi kepada tiga fasa utama, iaitu

(Ahmad Sarji Abdul Hamid, 1993):
(i) Fasa pertama Wawasan 2020 digariskan di dalam Rangka Rancangan

Jangka Panjang Kedua, 1991 hingga 2000 (RRJP2), iaitu Dasar
Pembangunan Nasional (DPN);

(ii) Fasa kedua Wawasan 2020 dilaksanakan di bawah Rangka

Rancangan Jangka Panjang Ketiga (RRJP3), iaitu Dasar Wawasan
Negara (DWN) yang merangkumi tempoh 2001 hingga 2010; dan
(iii) Fasa ketiga Wawasan 2020 dilaksanakan di bawah Model Baru

Ekonomi (MBE) yang dilancarkan pada tahun 2010 merangkumi
tempoh masa 2011 hingga 2020.
Beliau telah menggariskan sembilan cabaran utama dalam merealisasikan

Wawasan 2020 seperti dalam Jadual 4.1.
Rajah 4.9: Tun Dr Mahathir Mohamad

Sumber: http://malaysiaaktif.my
Jadual 4.1: Sembilan Cabaran Utama dalam Merealisasikan Wawasan 2020
Cabaran Deskripsi
Pertama Mewujudkan negara Malaysia bersatu yang mempunyai matlamat yang

serupa dan dikongsi bersama. Ia mesti menjadi negara yang aman,
berintegrasi di peringkat wilayah dan kaum, hidup dalam harmoni,
bekerjasama sepenuhnya, secara adil dan didukung oleh satu bangsa
Malaysia yang mempunyai kesetiaan politik dan dedikasi kepada
negara.
Kedua Mewujudkan masyarakat yang berjiwa bebas, tenteram dan maju dengan
keyakinan terhadap diri sendiri, bangga dengan apa yang dicapai serta
gagah menghadapi pelbagai masalah. Masyarakat Malaysia ini mesti
dapat dikenali melalui usaha mencapai kecemerlangan, sedar semua
kemampuannya, tidak mengalah kepada sesiapa dan dihormati oleh
rakyat negara lain.

Ketiga Mewujud dan membangunkan masyarakat demokratik yang matang,

mengamalkan satu bentuk persefahaman yang matang, demokrasi
Malaysia berasaskan masyarakat yang boleh menjadi contoh kepada
banyak negara membangun.
Keempat Mewujudkan masyarakat yang sepenuhnya bermoral dan beretika yang

warganegaranya kukuh dalam nilai agama, dan kejiwaan dan didorong
oleh tahap etika paling tinggi.
Kelima Mewujudkan masyarakat liberal dan bertolak ansur, rakyat pelbagai

kaum bebas mengamalkan adat, kebudayaan dan kepercayaan agama
masing-masing dan pada masa yang sama, meletakkan kesetiaan mereka
kepada satu negara.
Keenam Mewujudkan masyarakat saintifik dan progresif, mempunyai daya

perubahan tinggi dan memandang ke depan yang bukan sahaja menjadi
pengguna teknologi tetapi juga menyumbang kepada tamadun saintifik
dan teknologi masa depan.
Ketujuh Mewujudkan masyarakat penyayang dan budaya menyayangi, iaitu

sistem sosial yang kepentingan masyarakat lebih utama daripada diri
sendiri dan kebajikan insan tidak berkisar kepada negara atau individu
tetapi di sekeliling sistem kekeluargaan yang kukuh.
Kelapan Mewujudkan pengagihan kekayaan negara secara adil dan saksama yang
wujud perkongsian sepenuhnya bagi setiap rakyat dalam perkembangan
ekonomi. Masyarakat sedemikian tidak akan wujud jika masih ada
pengenalan kaum berdasarkan fungsi ekonomi dan kesemua
kemunduran ekonomi berdasarkan kaum.
Kesembilan Mewujudkan masyarakat makmur yang mempunyai ekonomi bersaing,

dinamik, giat dan kental.
Sumber: Mahathir Mohamad (2002)
(m) Dasar Sosial Negara (DSN)

DSN ialah satu dasar pembangunan sosial yang berteraskan nilai murni
dan peningkatan keupayaan insan bagi mencapai kesepaduan dan
kestabilan sosial, ketahanan nasional, dan kesejahteraan hidup masyarakat
Malaysia yang maju dan mantap.
Sebagai sebuah negara yang berkembang dari segi ekonomi dan

pembangunan yang pesat serta mempunyai rakyat berbilang kaum sudah
pasti negara ini akan menghadapi pelbagai masalah sosial. Sekiranya
proses pembangunan dan kemajuan negara tidak diseimbangkan antara
pembangunan fizikal dengan pembangunan rohani, ia akan menyebabkan

masyarakat dalam negara menghadapi pelbagai cabaran sosial yang besar

(Dasar Sosial Negara, 2011).
DSN adalah pembangunan sosial yang berteraskan nilai murni dan

peningkatan keupayaan insan bagi kesepaduan dan kestabilan sosial,
ketahanan nasional dan kesejahteraan hidup masyarakat Malaysia. Elemen
utama bagi menjayakan DSN adalah berteraskan kepada Perlembagaan,
Rukun Negara dan Wawasan 2020.
DSN juga bertujuan untuk mewujudkan sebuah masyarakat Malaysia yang

maju dan mantap dari segi sosial, ekonomi dan teknologi dengan setiap
anggota masyarakat berpeluang serta berkeinginan untuk
memperkembangkan potensi diri secara optimum dalam persekitaran sosial
yang sihat berdasarkan ciri-ciri bersatu padu, berdaya tahan, demokratik,
bermoral, bertoleransi, progresif, penyayang, adil dan saksama.
Tegasnya pembangunan negara mestilah berpaksikan konsep

pembangunan yang seimbang merangkumi pembangunan ekonomi
dengan kemajuan sosial seperti jasmani, emosi, rohani dan intelektual.
Kerajaan perlu menjalankan usaha bagi memperkuatkan pembangunan
sosial yang meliputi aspek kesejahteraan, keharmonian, persefahaman,
perkongsian dan sebagainya. Usaha ini akan dapat mendorong anggota
masyarakat supaya saling berkompromi dan bekerjasama demi
mempertahankan kepentingan bersama dalam merealisasikan masyarakat
maju.
Objektif Dasar Sosial Negara dikategorikan kepada:
(i) Objektif umum ialah menjamin setiap individu, keluarga dan

komuniti tanpa mengira kumpulan etnik, agama, budaya, gender
dan wilayah agar dapat menyertai dan memberi sumbangan kepada
arus pembangunan negara serta menikmati kesejahteraan hidup
secara berterusan; dan
(ii) Objektif khusus ialah untuk memastikan keperluan asas individu,

keluarga dan masyarakat dipenuhi.
Selain itu, kerajaan perlu menjamin kesejahteraan yang menyeluruh

supaya setiap individu, keluarga dan masyarakat berhak menikmati
persekitaran fizikal yang baik serta persekitaran sosial. Secara tidak
langsung DSN dapat mewujudkan keperluan hidup yang menyeluruh
menjadi teras kehidupan setiap individu, keluarga dan masyarakat.

Kerajaan juga berusaha membangun dan memperkasa setiap individu

dalam negara. Usaha ini hendaklah dijalankan tanpa membezakan
kumpulan etnik, agama, budaya, gender, wilayah, taraf perkahwinan dan
keupayaan fizikal serta mengambil kira kepekaan terhadap keperluan dan
kehendak jantina. Oleh itu, individu dapat mengguna dan mempertingkat
sumber serta kebolehan sendiri secara optimum bagi mencapai matlamat
individu serta masyarakat pada setiap peringkat kitaran hidup (Dasar
Sosial Negara, 2011).
Sistem sokongan sosial perlu diperkuatkan seperti sistem keluarga,

komuniti, kumpulan etnik, agama, pendidikan dan organisasi sosial untuk
membantu setiap anggota masyarakat membangun dan berfungsi secara
optimum sebagai sistem kawalan sosial. Di samping itu, sistem sokongan
yang baharu juga perlu diwujudkan sebagai tambahan supaya sistem ini
saling menyokong dan melengkapi untuk anggota masyarakat.
DSN berfungsi sebagai jentera menjana kekuatan pelbagai sektor di

Malaysia. Kerjasama antara sektor awam dengan sektor swasta dan
sukarela perlu dipertingkatkan supaya wujud satu tenaga dan sumber
dalam masyarakat. Ini bertujuan untuk menjamin perkhidmatan sosial
yang terbaik bagi semua anggota masyarakat, berasaskan konsep
pembangunan sosial sebagai tanggungjawab bersama.
Masalah persaingan dan pertindihan antara agensi dan sektor perlu diatasi
supaya penggunaan sumber tenaga dapat dioptimumkan. Oleh itu, kita
akan dapat memupuk kesedaran dalam kalangan lapisan masyarakat yang
proaktif dalam era globalisasi dengan memanfaatkan pelbagai peluang dan
potensi bagi memajukan diri, keluarga dan komuniti (Dasar Sosial Negara,
2011).
Kerajaan telah menubuhkan Majlis Sosial Negara sebagai jentera

penyelarasan pelaksanaan strategi DSN. Majlis Sosial Negara merupakan
badan yang tertinggi dipengerusikan oleh YAB Perdana Menteri dengan
keanggotaan terdiri daripada Menteri-menteri Kabinet yang berkaitan
dengan sektor sosial. Ketua Setiausaha Kementerian Perpaduan Negara
dan Pembangunan Masyarakat akan bertindak sebagai urus setia.
Di peringkat negeri pula Majlis Pembangunan Negeri yang dipengerusikan

oleh YAB Menteri Besar dan Ketua Menteri akan memainkan peranan bagi
merealisasikan DSN dengan merancang projek pembangunan fizikal.

DSN perlu dipantau ke atas pelaksanaan bagi memastikan kecekapan dan

keberkesanan pencapaian pembangunan sosial. Dasar ini akan berjaya
sekiranya ada komitmen, sokongan dan kerjasama sektor awam, swasta
dan sukarela. Semasa era pentadbiran Tun Dr Mahathir banyak slogan
diperkenalkan bagi membina semangat dan jati diri rakyat. Antara slogan
tersebut seperti „Kepimpinan melalui Teladan‰, „Malaysia Boleh‰, dan
„Malaysia yang Cemerlang, Gemilang dan Terbilang‰ (Dasar Sosial
Negara, 2011).
Slogan tersebut mempunyai mesej melambangkan cita-cita negara

menjadikan Malaysia dan rakyatnya sebagai sebuah masyarakat yang
cekap, bersedia menghadapi cabaran era globalisasi dengan penuh
keyakinan diri, berbudaya dan berakhlak mulia. Pada bulan Mac 1983,
Perdana Menteri Dr Mahathir telah melancarkan Kepimpinan melalui
Teladan dengan tujuan untuk menanamkan ciri-ciri kepimpinan bersih,
cekap dan amanah kepada pemimpin di semua peringkat kerajaan negeri
dan pusat serta di setiap lapisan anggota Pegawai Perkhidmatan Awam.
Slogan ini menekankan soal pemimpin yang bersih, cekap, dan amanah
akan menjadi teladan yang baik kepada rakyat kebanyakan untuk
mengikut, memberi kepercayaan dan hormat. Menerusi Kepimpinan
melalui Teladan, pemimpin dikaitkan dengan gejala yang menjijikkan
dalam masyarakat seperti rasuah, nepotisme, kronisme dan politik wang
dapat dibersihkan.
Tun Dr Mahathir juga memperkenalkan dan mempopularkan slogan

Malaysia Boleh bagi melahirkan keyakinan diri kepada rakyat Malaysia.
Slogan ini bertujuan untuk mengubahsuaikan minda rakyat Malaysia agar
dapat memperkukuhkan semangat yakin diri dan yakin atas kebolehan diri
menghadapi mana-mana cabaran untuk mencapai matlamat Wawasan
2020.
Rakyat Malaysia disarankan supaya mempunyai kebolehan untuk

mencapai kejayaan bukan sahaja di peringkat negara tetapi juga di
peringkat antarabangsa. Rakyat Malaysia yang selalu bersifat rendah diri
hingga memandang rendah bakat dan keupayaan diri sendiri untuk
bersaing dengan orang luar terutamanya dari Barat adalah merugikan.
Slogan Malaysia Boleh dapat menggalakkan rakyat Malaysia menunjukkan

keupayaan mereka pada tahap yang tertinggi dalam bidang-bidang yang
mereka ceburi. Sebagai contoh, semangat Malaysia Boleh diperlihatkan
oleh rakyat Malaysia yang berjaya belayar secara solo mengelilingi dunia
tanpa berhenti, mencapai kemuncak Gunung Everest (lihat Rajah 4.10),

berenang menyeberangi Selat Inggeris, berjalan solo ke Kutub Selatan dan

lain-lain.
Rajah 4.10: Pendaki Malaysia berjaya menakluki puncak Gunung Everest

Sumber: www.bernama.com
Slogan Cemerlang, Gemilang dan Terbilang telah diperkenalkan oleh Tun

Abdullah Ahmad Badawi semasa menjadi Perdana Menteri Malaysia yang
kelima. Slogan ini menunjukkan hasrat Perdana Menteri dan kerajaan bagi
menentukan arah Malaysia ke tahap negara maju berdasarkan Wawasan
2020. Menerusi slogan Cemerlang, Gemilang dan Terbilang, rakyat
disarankan supaya menjadi seorang yang berilmu, beriman, amanah dan
rajin.
(n) Dasar Islam Hadhari

Pada tahun 2003, Tun Abdullah telah memperkenalkan konsep „baharu‰
dalam cara hidup rakyat beragama Islam dengan memperkenalkan konsep
Islam Hadhari. Konsep Islam Hadhari ini menekankan kepada
keseimbangan antara fizikal dan rohani dalam menentukan pembangunan
dan perkembangan sosioekonomi.
Secara jelas, konsep Islam Hadhari atau Islam yang bertamadun telah
wujud dan diamalkan sejak zaman Nabi Muhammad SAW. Tun Abdullah
Ahmad Badawi menjelaskan Islam Hadhari merupakan proses untuk
membawa balik masyarakat Muslim kepada tahap pencapaian yang
cemerlang dan gemilang yang direstui Ilahi, dan yang merupakan asas
amalan tamadun Islam (lihat Rajah 4.11).

Rajah 4.11: Tun Abdullah Ahmad Badawi pengasas konsep Islam Hadhari
Sumber: www.embassyofafghanistan.org
Mengikut konsep Islam Hadhari, orang Islam di Malaysia perlu memberi

perhatian kepada amalan dan bertindak mengikut erti yang sebenar;
prinsip Islam berdasarkan al-Quran dan hadis. Konsep Islam Hadhari
menekankan kepada 10 prinsip utamanya, iaitu:
(i) Keimanan dan Ketakwaan kepada Allah;

(ii) Kerajaan adil dan beramanah;
(iii) Rakyat berjiwa merdeka;
(iv) Penguasaan ilmu pengetahuan;
(v) Pembangunan ekonomi seimbang dan komprehensif/menyeluruh;
(vi) Kehidupan berkualiti;
(vii) Pembelaan hak kumpulan minoriti dan wanita;
(viii) Keutuhan budaya dan akhlak;
(ix) Pemeliharaan alam semula jadi; dan
(x) Kekuatan pertahanan.

SEMAK KENDIRI 4.6
Senaraikan sembilan cabaran utama dalam merealisasikan Wawasan

2020 yang diilhamkan oleh Tun Dr Mahathir.
4.1.2 Dasar Baharu Kerajaan

Bagi menerus dan mencapai matlamat Wawasan 2020, Perdana Menteri DatoÊ
Seri Mohd Najib Tun Razak telah melancarkan empat tonggak utama yang akan
melonjakkan Malaysia ke arah status negara maju seperti dalam Rajah 4.12.
Rajah 4.12: Empat tonggak transformasi negara

Sumber: National Economic Advisory Council (2010)
(a) Gagasan Satu Malaysia (1Malaysia)

Pada tarikh 3 April 2009, Perdana Menteri Malaysia Keenam, DatoÊ Seri
Mohd Najib Tun Abdul Razak telah memperkenalkan konsep Satu
Malaysia (1Malaysia) sebagai teras pentadbirannya. Menurut beliau
konsep 1Malaysia dicerminkan sebagai, „Kita berdiri, kita berfikir dan

bertindak sebagai bangsa Malaysia. One People dan kita mengambil

tindakan-tindakan berdasarkan kehendak semua kumpulan etnik dalam
Malaysia‰. Tegas DatoÊ Seri Mohd. Najib, Konsep 1Malaysia bukanlah satu
konsep atau formula baharu, sebaliknya ia adalah konsep untuk mencapai
perpaduan nasional yang merupakan wawasan Perdana Menteri-perdana
menteri Malaysia yang terdahulu (1Malaysia, 2009).
Setiap rakyat Malaysia perlu menghayati konsep 1Malaysia sebagai satu

gagasan untuk memupuk perpaduan dalam kalangan rakyat Malaysia
yang berbilang kaum. Di samping itu, konsep 1Malaysia ialah satu
pendekatan daripada dasar kerajaan sebagai pelengkap ke arah mencapai
status negara maju menjelang tahun 2020.
Konsep ini perlu diterapkan ke dalam sanubari setiap rakyat Malaysia dan
menjadi amalan setiap masyarakat bagi merealisasikan „Bangsa Malaysia‰
yang bersatu padu. Selaras dengan matlamat kerajaan untuk mencapai
negara maju dalam jangka masa yang ditetapkan akan tercapai dengan
syarat rakyat Malaysia mestilah bersatu padu (1Malaysia, 2009).
Di Malaysia, kerajaan berhasrat mewujudkan semangat perpaduan dengan

menanamkan perasaan hormat-menghormati, keikhlasan dan sikap saling
percaya mempercayai antara kaum. Semua kaum perlu mengutamakan
kesetiaan dan kepentingan negara mengatasi kesetiaan kepada kaum dan
kelompok sendiri.
Malaysia sebagai sebuah negara yang berbilang kaum, konsep 1Malaysia

perlu diterjemahkan oleh setiap rakyat tanpa mengira kaum, agama,
budaya dan fahaman politik. Bangsa Malaysia perlu dibentuk mengikut
acuan negara ini dan semua kaum harus hidup dan tinggal secara bersama
serta bertoleransi (1Malaysia, 2009).
Setiap rakyat hendaklah memahami konsep ketaatan dan kesetiaan pada

Malaysia dengan menghormati raja, pemimpin dan undang-undang
negara. Faktor yang menentukan kejayaan negara dan bangsa Malaysia
adalah bergantung pada perkongsian nilai integriti, kebolehan, dedikasi
dan kesetiaan rakyat kepada negara sepertimana pepatah „di mana bumi
dipijak di situ langit dijunjung‰. Rajah 4.13 memaparkan logo 1Malaysia.

Rajah 4.13: Logo 1Malaysia

Sumber: http://kebudayaan.kpkk.gov.my
Logo 1Malaysia (1Malaysia, 2009):
(i) Melambangkan visi negara, iaitu untuk mewujudkan satu

masyarakat yang berpadu dan mempunyai semangat cintakan
negara berpandukan Perlembagaan Negara dan Rukun Negara; dan
(ii) Mencerminkan rakyat Malaysia yang saling bekerjasama,

bermuafakat, berdikari, berfikir dan menghayati satu visi untuk
membina satu negara bangsa.
Kerajaan telah melancarkan slogan „Rakyat Didahulukan, Pencapaian

Diutamakan‰ untuk menjayakan konsep 1Malaysia dengan matlamat
untuk mewujudkan sebuah kerajaan yang mengutamakan pencapaian
berpaksikan keutamaan rakyat. Konsep 1Malaysia ini memerlukan
kepimpinan dan rakyat yang mempunyai integriti tinggi, sifat jujur,
berkebolehan, bercakap benar, telus, ikhlas dan amanah dalam
melaksanakan segala tanggungjawab kepada negara.
DatoÊ Seri Mohd Najib meminta pemimpin dan rakyat supaya memahami
dan menghayati lapan nilai 1Malaysia, iaitu budaya kecemerlangan,
ketabahan, rendah hati, penerimaan, kesetiaan, meritokrasi, pendidikan
dan integriti.

Pelaksanaan konsep 1Malaysia adalah berdasarkan:
(i) Penerapan Teras Perpaduan berasaskan kepada tiga perkara, iaitu

sikap „penerimaan‰ antara kaum dan rakyat Malaysia; prinsip-
prinsip kenegaraan berasaskan Perlembagaan Persekutuan dan
Rukun Negara; dan keadilan sosial. Teras-teras Perpaduan ini perlu
didokong oleh nilai-nilai murni sebagai sebahagian daripada budaya
hidup rakyat Malaysia termasuklah nilai-nilai hormat-menghormati,
tawaddhuÊ, kesederhanaan dalam tingkah laku dan tutur kata serta
kebijaksanaan dalam sebarang keputusan dan tindakan; dan
(ii) Penerapan Nilai-nilai Aspirasi ialah nilai-nilai yang perlu ada pada
masyarakat progresif dan dinamik yang akan memacu negara ke
arah mencapai status negara maju. Nilai-nilai aspirasi akan
membantu dalam mewujudkan tenaga kerja yang berdaya saing
dalam persekitaran global dan seterusnya membantu melonjakkan
kedudukan ekonomi negara ke tahap yang lebih kukuh dan mantap.
Konsep 1Malaysia tidak membelakangkan Perlembagaan Persekutuan

sebagai undang-undang negara sebaliknya konsep ini akan terus
menjunjung kesemua peruntukan teras seperti Perkara 3, Perkara 4,
Perkara 152, Perkara 153, Bahagian 2 dan Bahagian 3 yang termaktub
dalam Perlembagaan Persekutuan. Menerusi konsep 1Malaysia akan dapat
menyatupadukan rakyat di negara ini berlandaskan kepada semangat
saling mempercayai dan hormat menghormati antara satu sama lain.
Beliau menegaskan, „kita mesti meruntuhkan sebarang halangan antara

kaum dan tidak seharusnya melihat antara satu sama lain berasaskan
warna kulit.‰ Sebagai contoh, Sabah merupakan negeri dan model terbaik
untuk menterjemahkan konsep 1Malaysia kerana Sabah mempunyai 40
kumpulan etnik tetapi dapat hidup bersatu padu dan penuh harmoni.
Konsep 1Malaysia tidak akan meminggirkan golongan atau mana-mana

kaum di negara ini. Kerajaan akan berlaku adil kepada semua kaum dalam
usaha menggerakkan transformasi besar dalam gagasan 1Malaysia dengan
slogan „Rakyat didahulukan; Pencapaian diutamakan‰ (1Malaysia, 2009).
Perdana Menteri juga menegaskan kepada mana-mana pihak tidak

menimbulkan prasangka buruk dengan mengelirukan konsep 1Malaysia
dan cuba memanipulasi atas kepentingan politik. Perbuatan ini dianggap
oleh beliau sebagai tindakan yang tidak bertanggungjawab dan akan
membangkitkan perasaan tidak puas hati dalam kalangan rakyat.

Oleh itu, sentimen perkauman akan dapat dihapuskan jika setiap rakyat
benar-benar menghayati konsep 1Malaysia yang diperjuangkan oleh DatoÊ
Seri Mohd Najib. Konsep 1Malaysia ini akan dapat dilaksanakan dengan
pelbagai cara misalnya menerusi tradisi kunjung mengunjungi pada
musim-musim perayaan misalnya Hari Gawai di Sarawak, Program
Latihan Khidmat Negara (PLKN), Rukun Tetangga (RT) dan di Institusi
Pengajian Tinggi (IPT).
(b) Program Transformasi Kerajaan (PTK)

Program ini dinamakan sebagai Bidang Keberhasilan Utama Negara
(NKRA  National Key Result Area) yang telah dilancarkan pada tarikh 28
Januari 2010. Fokus utama NKRA adalah untuk memastikan elemen
kebertanggungjawaban yang serius wujud dalam kalangan anggota
pentadbiran dan penjawat awam.
Selain itu, program ini adalah untuk memastikan rakyat sebagai klien
utama mengetahui inisiatif, rencana dan hala tuju pembangunan oleh
kerajaan. Kerajaan akan memperkemaskan prosedur, segala sumber dan
tenaga dalam organisasi akan digembleng dan segala usaha akan
ditumpukan untuk mencapai sasaran dalam tempoh masa yang dijanjikan
(Government Transformation Programme [GTP], t. t.).
Kerajaan telah menetapkan Indeks Prestasi Utama (Key Performance

Indicator ă KPI) yang membabitkan enam teras NKRA yang dipimpin oleh
Timbalan Perdana Menteri dan enam orang Menteri:
(i) Timbalan Perdana Menteri ă Menangani kos sara hidup.
(ii) Menteri Pelajaran ă Meluaskan akses pendidikan berkualiti dan

berkemampuan.
(iii) Menteri Dalam Negeri ă Mengurangkan kadar jenayah.
(iv) Menteri di Jabatan Perdana Menteri ă Memerangi rasuah.
(v) Menteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat ă

Meningkatkan taraf hidup rakyat berpendapatan rendah.
(vi) Menteri Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah ă Memperkasa

prasarana luar bandar dan pedalaman.

(c) Program Transformasi Ekonomi (PTE)

Pada tarikh 30 Mac 2010 Perdana Menteri Malaysia, DatoÊ Seri Mohd. Najib
telah memperkenalkan Model Baru Ekonomi (MBE) yang hendak dicapai
melalui Program Transformasi Ekonomi (PTE) ataupun Economic
Transformation Programme (ETP) sebagai landasan utama. Matlamat MBE
adalah untuk meningkatkan kualiti hidup rakyat dengan memperoleh
berpendapatan tinggi antara semua kaum supaya dapat menikmati
kekayaan negara dan memenuhi keperluan semasa tanpa menjejaskan
generasi akan datang.
Pada tarikh 25 September 2010, PTE telah dilancarkan sebagai sebahagian

daripada formula menjayakan Program Transformasi Negara Malaysia.
PTE adalah satu usaha menyeluruh yang akan merubah Malaysia menjadi
sebuah negara berpendapatan tinggi menjelang tahun 2020 (Economic
Transformation Programme [ETP], t. t.).
Selain itu, kerajaan menyasarkan sektor pelaburan dan persaingan untuk

bakat terbaik melalui pembayaran upah yang tinggi. Melalui cara ini,
negara akan dapat mengurangkan kebergantungan terhadap buruh asing.
Usaha yang diambil ini akan dapat memberi fokus kepada pekerja pelbagai
kemahiran (multi tasking worker). PTE bermatlamat untuk menjadikan
Malaysia sebagai negara berpendapatan tinggi menjelang tahun 2020.
Menerusi PTE, kerajaan merancang meningkatkan pendapatan per kapita
daripada RM23,700 pada tahun 2009 kepada RM48,000 pada tahun 2020.
PTE memfokuskan kepada 12 Bidang Ekonomi Utama Negara (NKEA 

National Key Economic Areas), iaitu (Economic Transformation
Programme [ETP], t. t.):
(i) Minyak, Gas dan Tenaga;

(ii) Minyak Sawit;
(iii) Perkhidmatan Kewangan;
(iv) Pelancongan;
(v) Perkhidmatan Perniagaan;
(vi) Elektronik dan Elektrikal;
(vii) Pemborongan dan Peruncitan;
(viii) Pendidikan;
(ix) Penjagaan Kesihatan;

(x) Kandungan dan Infrastruktur Komunikasi;

(xi) Pertanian; dan
(xii) Kuala Lumpur dan Kawasan Sekitar (Greater Kuala Lumpur)/
Lembah Klang.
Rajah 4.14 memaparkan 12 Bidang Ekonomi Utama Negara ini.
Rajah 4.14: Dua belas NKEA

Sumber: http://business.malaysia.my
NKEA bermatlamat memacu Malaysia ke arah menjadi negara maju dan

berpendapatan tinggi secara langsung kepada pertumbuhan ekonomi
Malaysia. Kerajaan menerusi NKEA telah mengenal pasti sebanyak 131
Projek Penggerak Ekonomi (EPP  Entry Point Project) dan 60 peluang
perniagaan (BO  busniess opportunities) yang boleh menyumbang kepada
peningkatan pendapatan negara kasar (PNK). Pencapaian dan
perkembangan PNK sebanyak 6% setahun membolehkan negara mencapai
sasaran Wawasan 2020.

Ekonomi Malaysia akan berubah seperti negara-negara maju yang lain jika
PTE berjaya dilaksanakan. Antara pencapaian ekonomi yang diberi
keutamaan adalah sektor perkhidmatan diharap dapat berkembang
daripada 58% ke 65% peratus dan wujud lebih 3.3 juta pekerjaan baru
merentasi kawasan bandar dan luar bandar negara menjelang 2020.
Sebuah bandar raya bertaraf dunia akan ditransformasikan di kawasan

Greater Kuala Lumpur/Klang Valley. Secara langsung mewujudkan
pertumbuhan yang mapan seperti pembinaan kapasiti penjanaan tenaga
alternatif dan pemuliharaan alam sekitar bagi mempromosikan
ekopelancongan (Economic Transformation Programme [ETP], t. t.).
NKEA dijangka akan menyumbang kepada prestasi ekonomi negara dalam

pelaburan awam dan sokongan polisi. PTE akan diterajui oleh sektor
swasta, manakala kerajaan berperanan utama sebagai fasilitator. Hampir
92% pembiayaan akan datang daripada sektor swasta dan pelaburan sektor
awam akan digunakan sebagai pemangkin memulakan penyertaan sektor
swasta.
Di bawah setiap NKEA, EPP dan peluang-peluang perniagaan lain yang

dikenal pasti sebagai sumbangan kepada PNK. Kerajaan akan memantau
sebarang perbelanjaan awam akan diperuntukkan bagi memaksimumkan
PNK daripada setiap ringgit yang dibelanjakan (Economic Transformation
Programme [ETP], t. t.).
PTE akan dinilai sebagai telus dan rapi dengan wujudnya sebuah Unit PTE
baharu di bawah Unit Pengurusan Prestasi dan Pelaksanaan (PEMANDU)
di bawah Jabatan Perdana Menteri yang ditugaskan untuk mengawasi dan
melaporkan kemajuan PTE kepada pemimpin kerajaan, komuniti
perniagaan dan rakyat.
(d) Rancangan Malaysia Kesepuluh

Pada tarikh 10 Jun 2010, Perdana Menteri DatoÊ Seri Najib Tun Razak telah
membentangkan Rancangan Malaysia ke-10 di Dewan Rakyat yang
bertemakan Rancangan Kemakmuran Ekonomi dan Keadilan Sosial.
Dalam RMK10, kerajaan memperuntukkan sejumlah RM290 bilion yang
dibahagikan mengikut nisbah 60/40 untuk pembangunan fizikal dan
bukan fizikal.
Menurut DatoÊ Seri Najib, RMK10 (2011-2015) merupakan dasar yang amat
kritikal bagi meneruskan kesinambungan pembangunan nasional ke arah
merealisasikan Wawasan 2020 menjadi sebuah negara maju dan
berpendapatan tinggi (Ucapan YAB Perdana Menteri DatoÊ Seri Mohd

Najib Tun Abdul Razak. Rancangan Malaysia Kesepuluh 2011-2015, 10 Jun

2010).
Bagi perbelanjaan pembangunan, RMK10 telah memperuntukkan

sebanyak RM230 bilion bagi tempoh lima tahun. Di mana, 55% diagihkan
kepada sektor ekonomi, 30% kepada sektor sosial, 10% kepada sektor
keselamatan dan 5% untuk pentadbiran am. Kerajaan menyasarkan dalam
RMK10, Pendapatan Negara Kasar (PNK) per kapita akan meningkat
sebanyak RM38,850 pada tahun 2015.
Fokus pertumbuhan ekonomi negara adalah pada sektor perkhidmatan

dan pembuatan, kerajaan juga memberi tumpuan menggiatkan semula
sektor pertanian mempunyai nilai tambah tinggi, penyerapan kaedah ICT,
bioteknologi dan pelantar teknologi yang berkaitan (Ucapan YAB Perdana
Menteri DatoÊ Seri Mohd Najib Tun Abdul Razak. Rancangan Malaysia
Kesepuluh 2011-2015, 10 Jun 2010).
Kerajaan menghadapi cabaran RMK10 dalam meningkatkan pelaburan

swasta supaya sektor tersebut dapat berkembang 12.8% atau RM115 bilion
setahun. Dalam masa yang sama, kerajaan cuba mengurangkan defisit
fiskal daripada 5.3% KDNK dalam tahun 2010 kepada kurang 3% pada
tahun 2015. RMK10 dirangka dalam 10 idea besar, iaitu:
(i) Memacu ekonomi domestik dengan kepekaan persekitaran luar

negara;
(ii) Memanfaatkan dan menuas faktor kepelbagaian etnik sebagai satu
elemen kejayaan di arena antarabangsa;
(iii) Mentransformasi negara ke arah pendapatan tinggi menerusi
pengkhususan;
(iv) Menjayakan pertumbuhan dipacu oleh produktiviti dan inovasi;
(v) Memupuk, menarik dan mengekalkan modal insan unggul;
(vi) Memastikan peluang yang saksama dan melindungi golongan
mudah terjejas;
(vii) Pertumbuhan bertumpu dan pembangunan inklusif;
(viii) Menyokong perkongsian pintar yang efektif;
(ix) Menghargai khazanah alam sekitar; dan
(x) Kerajaan umpama syarikat yang berdaya saing.

Kerajaan telah mengenal pasti lima teras strategik utama untuk mencapai
objektif serta sasaran dalam RMK10. Lima teras tersebut adalah seperti
berikut (Ucapan YAB Perdana Menteri DatoÊ Seri Mohd Najib Tun Abdul
Razak. Rancangan Malaysia Kesepuluh 2011-2015, 10 Jun 2010):
(i) Menggubah falsafah dan pendekatan Kerajaan ke arah

mentransformasikan Malaysia dengan metodologi NKRA;
(ii) Mewujudkan persekitaran kondusif bagi menggerakkan
pertumbuhan ekonomi;
(iii) Menuju ke arah pembangunan sosioekonomi secara inklusif;
(iv) Membangun dan mengekalkan modal insan bertaraf dunia; dan
(v) Mewujudkan persekitaran kondusif ke arah mempertingkatkan
kualiti hidup.
Secara keseluruhannya kerajaan berpegang pada empat tiang utama, iaitu

Falsafah induk 1Malaysia, Rakyat Didahulukan Pencapaian Diutamakan,
Program Transformasi Kerajaan atau GTP, Program Transformasi Ekonomi
atau ETP yang bersandarkan Model Baru Ekonomi dan dua rancangan
pembangunan lima tahun, iaitu RMK10 dan RMK11.
SEMAK KENDIRI 4.2
1. Huraikan matlamat konsep 1Malaysia yang dilancarkan oleh

DatoÊ Seri Najib Tun Razak.
2. Apakah yang dimaksudkan dengan Indeks Prestasi Utama?
3. Mengapakah DatoÊ Seri Najib melancarkan Model Baru Ekonomi

(MBE) sebagai salah satu tonggak transformasi negara?

 Sebelum merdeka, kerajaan telah memperkenalkan beberapa Dasar

Pendidikan untuk menangani permasalahan kaum di Tanah Melayu.
 Dasar negara berubah selepas merdeka dan berlakunya Tragedi 13 Mei 1969
yang menyebabkan kerajaan Persekutuan memperkenalkan DEB.
 Menjelang tahun 1980-an, dasar kerajaan bertumpu kepada pemodenan

pembangunan ekonomi terutamanya dalam bidang perindustrian.
 Dasar terkini tumpuan lebih memfokuskan kepada keperluan rakyat dan

pembangunan ekonomi.
1Malaysia Dasar Wanita Negara (DWN)

Bidang ekonomi utama negara Keluaran Dalam Negara Kasar
(KDNK)
Dasar Agromakanan Negara (DAN)
Lembaga Kemajuan Tanah
Dasar Belia Negara (DBN) Persekutuan (FELDA ă Federal Land
Dasar Ekonomi Baru (DEB) Development Authority)
Dasar Kebudayaan Kebangsaan (DKK) Lembaga Pemasaran Pertanian

Persekutuan (FAMA ă Federal
Dasar Pandang ke Timur (DPT) Agricultural Marketing Authority)
Dasar Pembangunan Nasional Model Baru Ekonomi (MBE)
Dasar Pendidikan Kebangsaan Pelan Induk Perindustrian (PIP)
Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam Pendapatan Negara Kasar
Dasar Penswastaan Program Transformasi Ekonomi
Dasar Perindustrian Negara Program Transformasi Kerajaan
Dasar Persyarikatan Tragedi 13 Mei 1969
Dasar Pertanian Negara (DPN)

1Malaysia. (2009). Dlm. Pejabat Perdana Menteri. Dicapai dari https://www.

pmo.gov.my/dokumenattached/1Malaysia_B.pdf
Ahmad Sarji Abdul Hamid. (1993). MalaysiaÊs Vision 2020: Understanding the
concept, implications and challenges. Petaling Jaya, Malaysia: Pelanduk.
Aminuddin Baki. (1981). The national school of Malaya: Its problems, proposed
curriculum and activities. Kuala Lumpur, Malaysia: Arkib Negara
Malaysia.
Awang Had Salleh. (1980). Pelajaran dan perguruan Melayu di Malaya zaman
British. Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian
Pelajaran Malaysia.
Berita Harian. (1967, Ogos 15). hlmn. 4.
Dasar Agromakanan Negara 20112020. (2011). Putrajaya, Malaysia: Kementerian

Pertanian dan Industri Asas Tani Malaysia.
Dasar Belia Malaysia (DBM). (2015). Putrajaya, Malaysia: Kementerian Belia dan
Sukan Malaysia.
Dasar Pandang ke Timur. (2012). Dlm. Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia.

Dicapai dari http://www.jpa.gov.my
Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam dalam pentadbiran. (t. t.). Dlm. Pejabat
Perdana Menteri. Dicapai dari http://www.pmo.gov.my/dokumen
attached/Dasar/10DASAR_PENERAPAN_NILAI.pdf
Dasar Pengkorporatan Malaysia. (t. t.). Dlm. Unit Perancang Ekonomi. Dicapai
dari http://www.epu.gov.my/dasar-pengkorporatan-Malaysia
Dasar Penswastaan. (t. t.). Dicapai dari http://www.epu.gov.my/dasar-

penswastaan
Dasar Pertanian Negara ke-3. (t. t.). Dlm. Kementerian Pertanian dan Industri
Asas Tani. Dicapai dari http://www.doa.gov.my/dasar-pertanian-negara-
ke-3

Dasar Sosial Negara. (2011, Jun 11). Dlm. Kementerian Pembangunan Wanita,
Keluarga dan Masyarakat. Dicapai dari http://www.kpwkm.gov.my/
Dasar Wanita Negara. (2011, Jun 23). Dlm. Kementerian Pembangunan Wanita,
Dasar-dasar Pembangunan Malaysia. (1997). Kuala Lumpur, Malaysia: Institut

Tadbir Awam Negara.
Economic Transformation Programme (ETP). (t. t.). Dlm. Unit Perancang

Ekonomi, Jabatan Perdana Menteri. Dicapai dari http://etp.pemandu.
gov.my
Government Transformation Programme (GTP). (t. t.). Dlm. Unit Perancang

Ekonomi. Dicapai dari http://www.epu.gov.my/goverment-
transformation-programme
Mahathir Mohamad. (2002). Globalisation and the new realities. Subang Jaya,
Malaysia: Pelanduk.
Model Baru Ekonomi (MBE) untuk Malaysia. (2012, November 16). Dlm. Unit
Perancang Ekonomi, Jabatan Perdana Menteri. Dicapai dari http://www.
epu.gov.my/epu-theme/pdf/nem.pdf
Mohd Taib Osman. (1988). Bunga rampai kebudayaan Melayu. Kuala Lumpur,
Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.
National Economic Advisory Council. (2010). New economic model for Malaysia:
Part 1. Kuala Lumpur, Malaysia: Percetakan Nasional Malaysia.
Penyata Jawatankuasa Pelajaran 1956. (1956). Dlm. Federation of Malaya. Kuala

Lumpur, Malaysia: Caxton Press.
Penyata Jawatankuasa Penyemak Dasar Pelajaran 1960. (1961). (terj). Dewan

Bahasa dan Pustaka. Dlm. Kementerian Pelajaran Persekutuan Tanah
Melayu. B. T. Fudge: Kerajaan Persekutuan Tanah Melayu.
Rancangan Malaysia Kedua 19711975. (1971). Kuala Lumpur, Malaysia: Jabatan

Percetakan Negara, Kerajaan Malaysia.
Rancangan Malaysia Keenam 19911995. (1991). Kuala Lumpur, Malaysia:

Jabatan Percetakan Negara, Kerajaan Malaysia.

Rancangan Malaysia Pertama 19661970. (1966). Kuala Lumpur, Malaysia:

Jabatan Percetakan Negara, Kerajaan Malaysia.
Ucapan YAB Perdana Menteri DatoÊ Seri Mohd Najib bin Tun Abdul Razak.
Rancangan Malaysia Kesepuluh 2011-2015. Dewan Rakyat. 10 Jun 2010.
Wawasan 2020. (t. t.). Dalam Unit Perancang Ekonomi. Dicapai dari
http://www.epu.gov.my/wawasan-2020-1991-2020
Zainal Abidin Abdul Wahid et al. (1996). Malaysia: Warisan dan perkembangan
(Ed. ke-2). Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Topik  Isu
5 Keprihatinan
Negara
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan dasar luar Malaysia;
2. Menghuraikan peranan yang dimainkan oleh Malaysia dalam
pertubuhan dan kumpulan antarabangsa;
3. Mengenal pasti isu alam sekitar di Malaysia;
4. Menghuraikan langkah-langkah yang diambil oleh kerajaan dan
badan bukan kerajaan dalam memelihara dan memulihara alam
sekitar;
5. Menerangkan cabaran pembangunan insan selaras dengan kemajuan
negara; dan
6. Membincangkan program yang dianjurkan oleh kerajaan dalam
pembangunan insan dalam kalangan masyarakat Malaysia.
 PENGENALAN
Dalam topik sebelum ini, anda telah didedahkan dengan pelbagai dasar utama
negara yang antara lain bertujuan untuk menyatupadukan rakyat serta
membangunkan negara sehingga disanjungi oleh negara luar. Sesungguhnya,
kejayaan sesebuah dasar yang diperkenalkan oleh kerajaan bukan terletak di
bahu mereka semata-mata tetapi juga memerlukan sokongan dan komitmen
daripada rakyat itu sendiri.

252  TOPIK 5 ISU KEPRIHATINAN NEGARA
Topik ini akan dibahagikan kepada tiga bahagian yang utama. Bahagian pertama
topik ini akan menjuruskan perbincangan kepada dasar luar Malaysia sejak
kemerdekaan serta peranan yang dimainkan oleh Malaysia dalam institusi
antarabangsa seperti Pertubuhan Negara-negara Asia Tenggara (ASEAN-
Association of Southeast Asian Nations), Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu
(UN ă United Nations), Pertubuhan Kerjasama Negara-negara Islam (OIC 
Organisation of Islamic Cooperation), Pergerakan Negara-negara Berkecuali
(NAM  Non-Aligned Movement) dan Pertubuhan Komanwel.
Isu alam sekitar akan menjadi perbincangan dalam bahagian kedua topik ini.
Sesungguhnya isu alam sekitar memang berkait rapat dengan pembangunan
pesat sesebuah negara. Dalam subtopik ini, anda akan didedahkan dengan
beberapa isu alam sekitar dan tindakan strategik yang diambil oleh kerajaan
mahupun badan bukan kerajaan dalam memelihara dan memulihara alam
sekitar.
Perbincangan mengenai pembangunan insan pula juga dibincangkan dalam

bahagian tiga topik ini. Pembangunan insan merujuk kepada „tenaga manusia
yang berpengetahuan, berdisiplin dan berakhlak (Pusat Rujukan Persuratan
Melayu, t. t.).‰ Pembangunan insan atau pembangunan manusia ialah
pembangunan yang memusatkan manusia itu sendiri, iaitu manusia menjadi
ejen pembangunan dan sekali gus menjadi matlamat akhir (Mahbub ul Haq,
1995).
Oleh itu, program untuk membangunkan modal insan dalam kalangan

masyarakat Malaysia telah disusun oleh kerajaan dalam agenda pembangunan
dan dalam misi untuk menjadi sebuah negara maju menjelang tahun 2020 yang
akan kita bincang dengan lebih lanjut dalam bahagian akhir topik ini.
5.1 DASAR LUAR MALAYSIA

Dasar luar menurut Millar (1969) ialah:
„... boleh jadi sesuatu yang kurang daripada keseluruhan polisi yang akan
memberi kesan ke atas hubungan kerajaan nasional dengan kerajaan lain.‰
Bagi Plano dan Olto (1982) pula:
„Dasar luar bagi setiap negara ialah keinginan untuk mencapai kepentingan
nasional.‰

TOPIK 5 ISU KEPRIHATINAN NEGARA  253
Berdasarkan dua definisi yang dinyatakan oleh dua sarjana dalam bidang dasar
luar tersebut, maka dapat disimpulkan bahawa dasar luar sebenar ialah dasar
atau agenda penting yang diambil oleh sesebuah negara berdasarkan
kepentingan nasional terhadap hubungan dengan negara lain di dunia mahupun
organisasi antarabangsa.
Sejak Tanah Melayu Malaya merdeka pada tahun 1957 dan kemudian
tertubuhnya Malaysia pada tahun 1963, Malaysia telah memainkan peranan
yang penting dalam mewujudkan kerjasama dengan negara lain mahupun
organisasi antarabangsa dalam pelbagai aspek, contohnya, melalui penyertaan
aktif dalam pelbagai bidang seperti perdagangan, alam sekitar dan
pembangunan sosial.
Diplomasi pelbagai hala bukan sahaja penting tetapi sebati dalam pelaksanaan
dasar luar negara Malaysia sejak negara mencapai kemerdekaan. Malaysia telah
bekerja secara aktif ke arah kestabilan global politik dan sosioekonomi, dan
keselamatan dalam sistem pelbagai hala.
Malaysia telah menjalinkan hubungan dengan semua negara kecuali negara

Israel. Malaysia secara rasmi mengisytiharkan untuk tidak mengiktiraf Israel
sejak tahun 1966 kerana negara Israel yang ditubuhkan secara haram dari tanah
masyarakat Palestin di samping kekejaman Zionis yang tidak pernah berhenti
melakukan pembunuhan kejam dan menindas masyarakat Palestin tidak kira
masyarakat Palestin yang beragama Islam mahupun Kristian. Rajah 5.1 berikut
menunjukkan pasport Malaysia dengan jelas membuktikan rakyat Malaysia
boleh melawat ke semua negara di dunia kecuali Israel.
Rajah 5.1: Pasport negara Malaysia menunjukkan rakyat

Malaysia tidak boleh melawat Israel

5.1.1 Kepentingan Dasar Luar Malaysia

Pepatah Inggeris ada menyatakan bahawa No man is an island. Pepatah ini
menunjukkan kepentingan manusia dalam kebergantungan kepada orang lain.
Dalam konteks ini, setiap negara perlu mengadakan hubungan luar dengan
negara lain dan tidak boleh menyepi daripada berhubung dengan dunia luar.
Ia seperti negara China pada satu ketika dahulu yang pernah mengamalkan
dasar tutup pintu, iaitu hanya menjalankan hubungan diplomatik dengan negara
yang berideologikan komunis sahaja. Namun setelah Deng Xiaoping mengambil
alih kepimpinan negara yang juga dikenali sebagai Tembok Besar China pada
tahun 1978 daripada Mao Zedong, beliau telah mengadakan reformasi dengan
melancarkan dasar buka pintu kepada dunia luar. Hal ini membolehkan pelabur
asing dapat melaburkan perniagaan di China bagi membangunkan ekonomi
China.
Kini hampir empat dekad dasar ini dilaksanakan, ekonomi China telah
berkembang dengan pesat sehingga mengatasi ekonomi Amerika. Hal ini
terbukti, menurut Arends (2014), „Ekonomi China telah mengatasi ekonomi
Amerika dan menjadi yang terbesar di seluruh dunia.‰ Oleh itu, kepentingan
dasar luar sesebuah negara tidak boleh disangkal lagi.
Bagi Malaysia pula, antara kepentingan dasar luar Malaysia adalah seperti yang
berikut:
(a) Faktor Sejarah

Hubungan dengan negara asing juga dikaitkan dengan latar belakang
sejarah. Contohnya, hubungan Malaysia dengan Indonesia, Singapura dan
Brunei adalah penting kerana dari segi sejarah, negara ini adalah
sebahagian daripada kelompok negara di kepulauan Melayu.
Begitu juga dengan hubungan Malaysia dengan negara dalam pertubuhan

Komanwel yang merupakan negara bekas tanah jajahan British. Hubungan
Malaysia dengan Asia Barat dan Asia Timur juga berkaitan dengan
hubungan sejarah semasa Kesultanan Melayu Melaka.
(b) Demografi
Faktor ini penting memandangkan Malaysia terdiri daripada pelbagai
kaum, iaitu Melayu, Cina, India dan sebagainya. Oleh itu, pelbagai kaum
di negara ini mempunyai hubungan dengan tanah air asal mereka seperti
China dan India. Hal ini mengukuhkan lagi hubungan antara Malaysia dan
negara tersebut.

Contohnya, tahun 2014 merupakan genap 40 tahun Malaysia menjalinkan

hubungan diplomatik dengan China setelah kunjungan julung-julung kali
oleh Perdana Menteri Kedua Malaysia, Allahyarham Tun Abdul Razak
dengan Perdana Menteri China pada ketika itu, iaitu Zho Enlai dan
Pengerusi Mao Zedong.
(c) Keselamatan Negara

Keselamatan merupakan elemen penting dalam mana-mana negara kerana
tiada negara yang ingin diancam oleh musuh dari negara lain. Oleh itu,
keselamatan negara ialah satu agenda penting yang mempengaruhi dasar
luar Malaysia. Malaysia yang berada dalam kedudukan strategik, perlu
sentiasa berjaga-jaga dengan kegiatan lanun dan pengganas. Sehubungan
itu, Malaysia perlu menjalin hubungan dengan negara asing untuk
bersama-sama memerangi kegiatan keganasan.
(d) Ekonomi
Dalam era ini, kemajuan negara juga ditentukan oleh kejayaan
ekonominya. Sehubungan itu, Malaysia sentiasa mengekalkan hubungan
dengan negara lain untuk meningkatkan ekonomi. Hal ini kerana Malaysia
memerlukan barangan daripada negara luar untuk memenuhi keperluan
rakyat. Begitu juga, Malaysia dapat memasarkan barangan tempatan ke
peringkat antarabangsa bagi menjana sumber pendapatan negara.
(e) Geostrategik
Kedudukan Malaysia adalah sangat strategik kerana berada di
persimpangan maritim di antara Lautan Pasifik dan Lautan India yang
merupakan laluan utama bagi rantau Asia Tenggara. Kebanyakan
perdagangan antara Timur Tengah dan Timur Jauh melalui Selat Melaka.
Oleh itu, ia adalah penting bagi Malaysia mengekalkan hubungan baik
dengan negara luar demi memastikan perairan Selat Melaka dalam
keadaan yang aman, selamat dan bebas daripada tekanan luar.
(f) Struktur Politik Negara

Malaysia mengamalkan sistem demokrasi berparlimen yang
memungkinkan pilihan raya diadakan setiap lima tahun untuk memilih
pemimpin yang berkaliber bagi mengetuai jentera pentadbiran negara..
Malaysia juga mengamalkan kebebasan dalam menjalinkan hubungan
dengan mana-mana negara, khususnya negara yang menawarkan faedah
kepada pembangunan Malaysia melainkan negara Israel.

(g) Undang-undang Antarabangsa

Sebagai negara yang berdaulat, Malaysia menghormati prinsip Piagam
Bangsa-bangsa Bersatu dan juga undang-undang yang ditetapkan oleh
badan antarabangsa lain. Oleh itu, hubungan antarabangsa adalah perlu
bagi memastikan kedaulatan negara sentiasa terjamin dan terpelihara.
(h) Globalisasi
Dalam era globalisasi, negara harus menjalin hubungan dengan negara
asing untuk kepentingan politik, ekonomi dan sosial. Kita sendiri
mengetahui bahawa konflik yang berlaku di negara lain mempunyai kesan
langsung ke atas Malaysia. Dalam kes ini, dasar luar negara yang proaktif
dan berwawasan adalah penting dalam memelihara kepentingan dan
kedaulatan negara.
5.1.2 Malaysia dan Hubungan Organisasi

Antarabangsa
Malaysia menyertai organisasi dan kumpulan antarabangsa seperti yang berikut:
(a) Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB);

(b) Pertubuhan Komanwel;
(c) Pertubuhan Kerjasama Islam (OIC);
(d) Pertubuhan Negara-negara Asia Tenggara (ASEAN);
(e) Pergerakan Negara-negara Berkecuali (NAM);
(f) Kumpulan Selatan-selatan (KSS);
(g) Kerjasama Ekonomi Asia Pasifik (APEC);
(h) Kumpulan 77 (G77);
(i) Kokus Ekonomi Asia Timur (EAEC); dan
(j) Kumpulan 15 (G15).
Malaysia telah memainkan peranan yang penting dalam organisasi antarabangsa

dan kumpulan antarabangsa seperti tersebut melalui penyertaan yang proaktif
dalam pelbagai bidang seperti perdagangan, alam sekitar dan pembangunan
sosial.

Dalam konteks bahagian ini, maka tumpuan hanya akan diberikan kepada
penyertaan Malaysia dalam PBB, Pertubuhan Komanwel, OIC, ASEAN, NAM
dan KSS sahaja.
(a) Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB)

PBB telah secara rasminya ditubuhkan pada tarikh 24 Oktober 1945
lantaran kegagalan Liga Bangsa untuk mengekang berlakunya Perang
Dunia Kedua (1939 hingga 1945) (lihat Rajah 5.2).
Rajah 5.2: Logo PBB

Sumber: http://www.un.org
Antara objektif penubuhan PBB adalah untuk:
(i) Mengekalkan keamanan dan keselamatan antarabangsa;
(ii) Menggalakkan kerjasama antarabangsa dalam lingkungan ekonomi,

sosial dan pembangunan kebudayaan;
(iii) Membangunkan hubungan yang mesra dalam kalangan negara

berlandaskan prinsip hak sama rata dan penentuan nasib sendiri; dan
(iv) Mengiktiraf hak asasi semua manusia.
Malaysia dengan rasminya menjadi anggota ke-82 PBB pada tarikh 17

September 1957. Sehingga kini, terdapat 193 negara yang menjadi anggota
PBB. Langkah Malaysia untuk menyertai PBB adalah untuk menjalin
hubungan luar, memelihara keamanan dan keselamatan antarabangsa serta
kerjasama ekonomi dan sosial antarabangsa dengan negara luar di dunia.

Sejak Malaysia menjadi negara anggota PBB, Malaysia telah memainkan

peranan yang penting dalam menyumbangkan perkembangan organisasi
antarabangsa seperti:
(i) Menyertai Pasukan Pendamai

Malaysia telah mengambil bahagian dalam Operasi PBB di Congo
(ONUC  Opération des Nations unies au Congo) pada tahun 1960 dan
sejak itu Malaysia telah menyertai 35 misi pengaman PBB. Jadual 5.1
memaparkan antara misi pengaman yang disertai Malaysia di bawah
panji PBB.
Jadual 5.1: Misi Pengaman yang Disertai Malaysia di Bawah Panji PBB
Misi Pengaman PBB Tempat Tahun

United Nations Transition Assistance Group (UNTAG) Namibia 1989 hingga
1990
United Nations Iraq ă Kuwait Observation Mission Kuwait 1991
(UNIKOM)
United Nations Transitional Authority in Cambodia Kemboja 1992
(UNTAC)
United Nations Operation in Somalia II (UNO SOM II) Somalia 1993
United Nations Protection Force (UNPROFOR) Bosnia- 1993
Herzegovina
United Nations Interim Administration Mission in Kosovo 1999
Kosovo (UNIMIK)
United Nations Integrated Mission in East Timor Timor Leste 1999
(UNMIT)
(ii) Mengutarakan Isu Penting di Peringkat Antarabangsa

Pada tahun 1959, Malaysia dengan Republik Ireland telah sepakat
mengemukakan satu usul untuk mengutuk tindakan Republik
Rakyat China yang menceroboh dan melanggar hak asasi rakyat
Tibet. Bukan itu sahaja, Malaysia juga mengutuk beberapa tindakan
oleh kuasa besar atas pencerobohan dan pelanggaran hak asasi
manusia seperti pencerobohan Rusia ke atas Czehoslovakia dan
Afghanistan masing-masing pada tahun 1968 dan 1979, Vietnam ke
atas Kemboja (1978) serta Iraq ke atas Kuwait (1990).
Dalam isu alam sekitar, Malaysia juga menyarankan supaya benua

Antartika dijadikan sebagai warisan dunia dan diletakkan di bawah
hak milik kuasa semua negara.

Di samping itu, Malaysia telah mengutuk keras dasar Apartheid di

Afrika Selatan secara terang-terangan berkenaan diskriminasi kaum
putih ke atas kaum kulit hitam. Dalam konteks berkaitan dengan isu
diskriminasi, Tan Sri Razali Ismail telah dilantik oleh Setiausaha
Agung PBB sebagai wakil khas PBB ke Myanmar untuk
menyelesaikan konflik dalaman antara junta pemerintah dengan
masyarakat Rohingya.
Tambahan pula, kelantangan suara Malaysia juga dapat dilihat

dengan usaha dalam memperjuangkan masyarakat Palestin yang
ditindas oleh rejim Zionis yang sehingga kini masih tidak menemui
noktah penyelesaian.
Sumbangan Malaysia juga mendapat pengiktirafan daripada PBB

apabila pernah dipilih untuk menduduki kerusi anggota tidak tetap
Majlis Keselamatan pada penggal 1965, 1989 hingga 1990 dan 2015
hingga 2016.
Bukan itu sahaja, Tan Sri Razali Ismail pernah dipilih menjadi
Presiden Majlis Keselamatan PBB pada penggal 1989 hingga 1990.
Begitu juga, Tan Sri Hasmy Agam juga pernah dipilih untuk menjadi
Presiden Majlis Keselamatan PBB sebanyak dua kali.
(b) Pertubuhan Negara-negara Asia Tenggara (ASEAN)

ASEAN yang diasaskan oleh lima negara yang terdiri daripada Indonesia,
Filipina, Thailand, Singapura dan Malaysia telah ditubuhkan berikutan
termeterainya Deklarasi Bangkok pada tarikh 8 Ogos 1967 (lihat Rajah 5.3).
Rajah 5.3: Logo ASEAN

Sumber: http://www.asean.org

Pada tarikh 7 Januari 1984, Brunei menyertai ASEAN dan diikuti Vietnam
sebelas tahun kemudian. Laos dan Myanmar pula menjadi ahli pada 1997.
Namun atas masalah dalaman negara, Kemboja telah menarik diri daripada
menjadi anggota ASEAN dan hanya kembali menyertai semula ASEAN pada
tahun 1999. Dengan penyertaan Kemboja, maka kini terdapat 10 anggota di
dalam ASEAN. Rajah 5.4 berikut menunjukkan kesemua 10 anggota ASEAN ini.
Rajah 5.4: ASEAN terdiri daripada 10 negara anggota

Sumber: http://m.joss.today
ASEAN telah ditubuhkan kerana (Nadzan Haron & Rozeman Abu Hassan,
2010):
(i) Kegagalan untuk membina kekuatan serantau dan antarabangsa

yang komprehensif, berterusan dan bersatu melalui Pertubuhan Asia
Selatan (ASA  Association of Southeast Asia) yang telah ditubuhkan
pada 31 Julai 1961 dengan hanya Malaysia dan Filipina sebagai ahli;
dan
(ii) Kegagalan Maphilindo (Malaysia, Filipina dan Indonesia) yang

ditubuhkan pada bulan Ogos 1963 dengan hanya Malaysia, Indonesia
dan Filipina sebagai ahli.

Setiap ahli anggota ASEAN harus mematuhi prinsip yang telah digariskan
seperti yang berikut (Kementerian Luar Negeri Malaysia, 2009):
(i) Menghormati kemerdekaan, kedaulatan, kesamarataan, keutuhan

wilayah dan identiti nasional semua negara anggota ASEAN;
(ii) Komitmen bersama dan tanggungjawab kolektif dalam

meningkatkan keamanan, keselamatan dan kemakmuran serantau;
(iii) Menolak pencerobohan dan ancaman, atau penggunaan kekerasan

atau perbuatan lain dengan apa jua cara yang bertentangan dengan
undang-undang antarabangsa;
(iv) Pergantungan pada penyelesaian pertikaian secara aman;
(v) Tidak campur tangan dalam hal ehwal dalaman negara anggota
ASEAN;
(vi) Menghormati hak setiap negara anggota untuk memerintah

negaranya sendiri bebas dari campur tangan luar, perbuatan
subversif dan paksaan;
(vii) Meningkatkan perundingan tentang perkara yang menyentuh

dengan seriusnya kepentingan bersama ASEAN;
(viii) Mematuhi kedaulatan undang-undang, pemerintahan yang baik,

prinsip demokrasi dan kerajaan berperlembagaan;
(ix) Menghormati kebebasan asasi, menggalakkan dan melindungi hak

asasi manusia, dan menggalakkan keadilan sosial;
(x) Mendukung Piagam Bangsa-bangsa Bersatu dan undang-undang

antarabangsa, termasuk undang-undang kemanusiaan antarabangsa
yang ditandatangani oleh negara anggota ASEAN;
(xi) Mengelak daripada mengambil bahagian dalam apa jua dasar atau
aktiviti, termasuk penggunaan wilayahnya, yang dijalankan oleh
mana-mana negara anggota ASEAN atau negara bukan ASEAN, atau
mana-mana pelaku bukan negara yang mengancam kedaulatan,
keutuhan wilayah atau kestabilan politik dan ekonomi negara
anggota ASEAN;
(xii) Menghormati budaya, bahasa dan agama rakyat ASEAN yang

berlainan sambil menitikberatkan nilai bersama mereka dengan
semangat kesepakatan dalam kepelbagaian;

(xiii) Keutamaan ASEAN dalam hubungan luar politik, ekonomi, sosial

dan budaya sambil terus terlibat secara aktif, memandang ke luar
yang bersifat menyeluruh dan tidak mengamalkan diskriminasi; dan
(xiv) Mematuhi peraturan perdagangan pelbagai pihak dan rejim

berasaskan peraturan ASEAN bagi melaksanakan dengan berkesan
komitmen ekonomi dan pengurangan secara berperingkat-peringkat
ke arah penghapusan semua sekatan terhadap integrasi ekonomi
serantau dalam ekonomi yang berteraskan pasaran.
Sebagai salah satu daripada lima anggota pengasas ASEAN, Malaysia telah
memainkan peranan yang sangat aktif dalam organisasi tersebut dengan
idea dan inisiatif yang kemudian membantu membentuk ASEAN menjadi
organisasi serantau yang begitu kompetitif pada hari ini.
Pada tarikh 8 Ogos 1967, Malaysia menjadi antara lima anggota pengasas
dalam menubuhkan ASEAN. Empat tahun kemudian, Tun Abdul Razak
telah mencadangkan perwujudan Zon Aman, Bebas dan Deklarasi
Berkecuali (ZOPFAN) yang akhirnya telah menjadi realiti di Kuala
Lumpur menerusi Deklarasi Kuala Lumpur. Deklarasi ini bermatlamat
menjadikan Asia Tenggara sebagai rantau keamanan, kebebasan dan
pengecualian daripada pertelingkahan politik kuasa besar khususnya
Amerika, Rusia dan China.
Bagi memastikan objektif ZOPFAN tercapai, pelaksanaan beberapa strategi

telah dirancang. Antara strategi utama dalam ZOPFAN menjadikan rantau
Asia Tenggara bebas daripada senjata nuklear. ZOPFAN tidak mungkin
dapat dilaksanakan tanpa kesanggupan kuasa besar untuk mengiktiraf dan
menjamin ZOPFAN dan sokongan penuh daripada semua negara anggota
ASEAN.
Seterusnya, pada tahun 1979, Malaysia bersama-sama dengan anggota

ASEAN yang lain mengutuk pencerobohan Vietnam ke atas Kemboja. Pada
pandangan negara ASEAN, dengan menggunakan kekerasan terhadap
Kemboja, Vietnam telah melanggar prinsip piagam PBB, iaitu tidak
menggunakan kekerasan dalam menyelesaikan pertikaian antarabangsa.
Begitu juga dalam usaha untuk mengutuk pencerobohan Vietnam ke atas

Kemboja, Malaysia dan negara anggota ASEAN yang lain telah memberi
sokongan kepada pembentukan sebuah Kerajaan Campuran Kampuchea
Demokratik (CGDK  Coalition Government of Democratic Kampuchea)
dengan Putera Norodom Sihanouk sebagai Presiden.

Perjanjian rasmi untuk menubuhkan CGDK telah dimeterai pada

persidangan di Kuala Lumpur pada tarikh 22 Jun 1982. Akhirnya, dengan
sokongan penuh dari Malaysia dan anggota ASEAN yang lain, kemelut
politik dapat diselesaikan dengan melibatkan semua pihak dalam konflik
di Kemboja.
Malaysia juga sentiasa menyokong idea bahawa kesemua 10 negara Asia

Tenggara perlu menjadi ahli ASEAN. Proses pembesaran ASEAN
bagaimanapun berjalan dengan perlahan dan tidak seimbang. Brunei
menyertai ASEAN pada tahun 1984 untuk menjadi ahli anggota ke-6
ASEAN setelah Malaysia, Thailand, Indonesia, Singapura dan Filipina.
Pada tahun 1992, Indonesia mencadangkan kepada ahli anggota ASEAN

agar merealisasikan wawasan „satu Asia Tenggara‰. Dalam hal ini,
Malaysia secara terbuka menyokong kemasukan Vietnam dan Laos dalam
ASEAN. Walau bagaimanapun, Kuala Lumpur menentang kehadiran
Myanmar sebagai pemerhati dalam persidangan kemuncak ASEAN kerana
junta tentera pimpinan Than Shwe memberi layanan buruk ke atas umat
Islam Rohingya.
Dalam perubahan pesat di Asia Tenggara, Malaysia menyertai anggota

ASEAN yang lain untuk menubuhkan Forum Rantau Asean (ARF 
ASEAN Regional Forum). Idea di sebalik penubuhan ARF adalah untuk
menawarkan satu forum terhadap semua pihak yang berminat
menyuarakan pandangan mereka mengenai isu keselamatan dan dengan
itu mewujudkan kerjasama dan bukannya persekitaran yang berdaya saing
dalam kalangan anggota ASEAN.
Selain itu, Malaysia juga bekerjasama dengan negara anggota ASEAN

dalam bidang sosial dan kebudayaan, sukan, telekomunikasi, kesenian dan
pendidikan. Contohnya, Pesta Filem ASEAN, Tahun Melawat ASEAN dan
Sukan SEA. Tambahan pula, Malaysia juga menjayakan kerjasama ASEAN
+3 (Korea, Jepun dan China) bersama-sama dengan anggota ASEAN yang
lain.
Dari aspek ekonomi pula, penubuhan Lembaga Pembangunan Pelaburan

Malaysia (MIDA  Malaysian Investment Development Authority) juga
memainkan peranan yang penting dalam ASEAN. MIDA ialah sebuah
agensi kerajaan Malaysia ditubuhkan bagi memberi nasihat kepada
kerajaan persekutuan dan negeri-negeri dalam dasar-dasar pembangunan
perusahaan, memberi khidmat runding cara kepada syarikat-syarikat asing
tentang sektor perusahaan di Malaysia, mengurus pelesenan perniagaan

dan pengecualian tarif atau duti import, di samping menyelaras rancangan

kemajuan industri (Mustaza Abdullah & Mat Marjani Yahya, 1991).
MIDA telah banyak membantu dalam meningkatkan kemajuan ekonomi

negara mahupun dalam negara serantau ASEAN. Pada hakikatnya, aliran
masuk pelaburan domestik telah meningkat dengan ketara sebanyak
hampir empat kali ganda jumlah pelaburan langsung asing (FDI ă foreign
direct investment) pada tahun 2012.
Di samping itu, tahun 2015 merupakan tahun yang mencabar bagi

Malaysia secara amnya dan ASEAN secara khususnya memandangkan
Malaysia bukan setakat menjadi Pengerusi kepada ASEAN 2015 tetapi juga
Komuniti ASEAN ditubuhkan. Komuniti ASEAN adalah diasaskan kepada
tiga tonggak kerjasama, iaitu ASEAN Komuniti Politik-Keselamatan (APSC
 Asean Political-Security Community), Komuniti Ekonomi ASEAN (AEC
 ASEAN Economic Community) dan Komuniti Sosio-Budaya ASEAN
(ASCC  ASEAN Socio-Culture Community).
Dalam strategi dasar luar, Malaysia akan terus bergiat aktif dalam
memainkan peranannya dalam ASEAN untuk mencapai keamanan,
keselamatan, dan kemakmuran demi kesejahteraan dan kemajuan di
rantau ini. Malaysia juga akan terus bekerjasama dengan rakan negara
anggota ASEAN ke arah penubuhan Komuniti ASEAN pada tahun 2015.
ASEAN akan menggalakkan hubungan yang lebih rapat dengan kumpulan
serantau lain mengenai isu kebimbangan bersama dan manfaat bersama.
AKTIVITI 5.1
1. Bincangkan dengan rakan-rakan anda dalam forum myVLE

tentang cabaran-cabaran yang dihadapi oleh Malaysia dalam
ASEAN.
2. Bandingkan antara pertubuhan ASEAN dengan Kesatuan

Eropah.
3. Analisiskan kerelevansi ASEAN sebagai pertubuhan serantau.

(c) Pertubuhan Kerjasama Islam (OIC)

Pertubuhan Kerjasama Islam (OIC) (dahulunya Pertubuhan Persidangan
Islam) ialah organisasi yang anggotanya terdiri daripada 57 buah negara
(lihat Rajah 5.5). Pertubuhan ini ialah suara kolektif dunia Islam untuk
menjaga dan melindungi kepentingan dunia Islam dalam semangat
menggalakkan keamanan dan keharmonian antarabangsa dalam kalangan
pelbagai bangsa tetapi berpaksikan agama Islam di dunia.
Rajah 5.5: Logo OIC

Sumber: http://www.oic-oci.org
Pertubuhan ini ditubuhkan atas keputusan sidang kemuncak bersejarah

yang berlaku di Rabat, Maghribi pada tarikh 25 September 1969 kesan
daripada jenayah membakar Masjid al-Aqsa di Baitulmuqaddis oleh
pelampau Zionis.
Matlamat pertubuhan ini antara lain adalah untuk:
(i) Meningkatkan dan mengukuhkan ikatan persaudaraan dan

perpaduan dalam kalangan negara anggota;
(ii) Memelihara dan melindungi kepentingan bersama dan menyokong

sebab yang sah daripada negara anggota dan menyelaras dan
menyatukan usaha negara anggota memandangkan cabaran yang
dihadapi oleh dunia Islam khususnya dan masyarakat antarabangsa
secara umum;
(iii) Menghormati hak penentuan nasib sendiri dan tidak campur tangan
dalam hal ehwal dalam negeri dan menghormati kedaulatan,
kemerdekaan dan keutuhan wilayah bagi setiap negeri ahli;

(iv) Memastikan penyertaan aktif negara anggota dalam proses politik,

ekonomi dan sosial serta membuat keputusan global untuk
menjamin kepentingan bersama mereka;
(v) Mengesahkan sokongannya terhadap hak rakyat seperti yang

termaktub dalam Piagam PBB dan undang-undang antarabangsa;
(vi) Mengukuhkan hubungan antara negara Islam dengan kerjasama

ekonomi dan perdagangan untuk mencapai integrasi ekonomi yang
membawa kepada penubuhan Pasaran Bersama Islam;
(vii) Menggiatkan usaha bagi mencapai pembangunan dan kemanusiaan

yang berterusan dan menyeluruh untuk kesejahteraan ekonomi di
negara anggota;
(viii) Melindungi dan mempertahankan imej Islam yang sebenar, untuk

memerangi fitnah terhadap Islam dan menggalakkan dialog antara
tamadun dan agama; dan
(ix) Meningkatkan dan mengembangkan ilmu pengetahuan dan

teknologi dan menggalakkan penyelidikan dan kerjasama dalam
kalangan negara anggota dalam bidang ini.
OIC menjadi keutamaan kedua dalam dasar luar Malaysia. Perdana

Menteri pertama, Tunku Abdul Rahman walaupun dasar luarnya adalah
berorientasikan probarat, beliau telah mengambil bahagian yang aktif
dalam pembentukan OIC dan berkhidmat sebagai Ketua Setiausaha selama
tiga tahun.
Chamil Wariya (1989) berhujah bahawa Malaysia memainkan peranan

penting dalam menyokong umat Islam yang ditindas di Palestin dan
merupakan penyokong kuat Palestin dalam forum antarabangsa. Malaysia
juga menyediakan perlindungan kepada rakyat Palestin pada tahun 1948
apabila Palestin telah diduduki oleh Israel.
Antara cabaran utama untuk Malaysia dalam OIC adalah seperti yang
berikut:
(i) Kurangnya interaksi dalam kalangan negara telah menyebabkan

organisasi menjadi alat reaksioner daripada mekanisme proaktif
untuk menyelesaikan isu yang bercanggah;

(ii) Masalah yang wujud dalam kalangan negara anggota menyebabkan

negara tersebut bertindak balas secara berasingan dalam rangka
kepentingan nasional dan bukannya menggunakan OIC untuk
menyuarakan „satu suara" mengenai isu antarabangsa; dan
(iii) Kecenderungan negara Islam yang bergantung pada negara maju

untuk memelihara kepentingan negara mereka mengikut agenda
yang telah ditetapkan oleh kuasa negara maju daripada mengikut
piagam OIC.
Peranan Malaysia dalam OIC

Antara peranan yang dimainkan Malaysia dalam OIC adalah seperti yang
berikut:
(i) Menubuhkan Bank Pembangunan Islam;
(ii) Mengutuk keras terhadap pencerobohan Soviet Union di

Afghanistan;
(iii) Menyokong perjuangan rakyat Palestin;
(iv) Mengutuk pembersihan etnik umat Islam di Bosnia-Herzegovina;
(v) Membangunkan ekonomi Afrika dan masyarakat dengan membina

pembangunan dan infrastruktur ekonomi;
(vi) Melabur dalam beberapa negara anggota OIC. Contohnya, pelaburan

PETRONAS di Iran;
(vii) Menganjurkan Musabaqah al-Quran tahunan untuk mengukuhkan

dan memupuk persahabatan yang lebih erat dalam kalangan negara
OIC;
(viii) OIC juga telah membangunkan pendidikan dalam kalangan umat

Islam di seluruh dunia dengan penubuhan universiti seperti
Universiti al-Azhar dan Universiti Islam Antarabangsa;
(ix) Malaysia juga telah menjadi tuan rumah kepada Sidang Kemuncak
dan Mesyuarat, antaranya ialah:
 Sesi Luar Biasa Menteri-menteri Luar Negara Islam pada

Keganasan (1 hingga 3 April 2002);
 Mesyuarat Kumpulan Sierra Leone (13 hingga 14 Jun 2002);

 Susulan Mesyuarat Pegawai-pegawai Kanan mengenai

Pelancongan (5 hingga 7 September 2003);
 Sidang Kemuncak OIC ke-27 Menteri-menteri Luar (27 Jun 2000);
 Sidang Kemuncak PIC ke-10 (16 hingga 18 Oktober 2003); dan
 Pelbagai lagi mesyuarat di bawah naungan OIC.
(x) Malaysia telah menganjurkan Mesyuarat Khas Menteri-menteri Luar

OIC di Timur Tengah pada bulan April 2004 untuk membincangkan
masalah di Palestin dan Iraq. Mesyuarat ini membuktikan keazaman
Malaysia dalam mencari penyelesaian kepada konflik yang melanda
Timur Tengah; dan
(xi) Malaysia juga telah diberi kepercayaan untuk mengetuai delegasi

Menteri OIC, mengikut mandat yang diberikan oleh Mesyuarat Khas
untuk bertemu dengan ahli Kuartet (Kesatuan Eropah, Rusia,
Amerika dan Setiausaha Agung PBB) dan menggesa mereka untuk
mengambil langkah segera dalam menyelesaikan konflik Israel-
Palestin.
(d) Pertubuhan Negara-negara Komanwel

Komanwel ialah organisasi yang terdiri daripada negara yang merupakan
bekas tanah jajahan British. Ahli terdiri daripada tanah bekas jajahan
British, termasuk Malaysia. Malaysia menyertai Komanwel setelah
mencapai kemerdekaan pada tahun 1957. Komanwel bertujuan untuk
mewujudkan persahabatan dan perpaduan, dan ekonomi, pendidikan,
pertahanan, pertanian dan pembangunan undang-undang dalam kalangan
semua bekas tanah jajahan British.
Antara peranan Malaysia dalam Pertubuhan Negara-negara Komanwel

adalah:
(i) Mengemukakan cabaran dalam perdagangan antarabangsa,

penjajahan dan menentang isu Apartheid di Afrika Selatan. Dalam
Mesyuarat Ketua-ketua Kerajaan Komanwel (CHOGM 
Commonwealth Heads of Government Meeting) di Bahamas pada
tahun 1985 dan Vancouver pada tahun 1987, Malaysia menggesa
badan dunia ini untuk memainkan peranan yang lebih agresif dalam
menangani isu perdagangan dunia yang tidak adil, politik dan
penjajahan ekonomi dan juga Apartheid;

(ii) Malaysia telah dipilih sebagai tuan rumah untuk CHOGM pada
tahun 1989. Isu yang dibincangkan ialah Apartheid, kebebasan
Namibia, masalah ubat-ubatan, kebuluran dan kemiskinan di Afrika,
ekonomi antarabangsa, konflik Asia Barat, konflik Afghanistan dan
Kemboja dan isu alam sekitar. Hasil daripada kemerosotan dan
pencemaran alam sekitar, ketua-ketua Kerajaan Komanwel
menggariskan beberapa rancangan dan tindakan yang meliputi:
 Pembentukan dana antarabangsa untuk pemeliharaan alam

sekitar;
 Pengurusan hutan dan pertanian di negara maju dan

membangun;
 Pengurangan pencemaran marin; dan
 Mengatasi masalah penipisan lapisan ozon.
(iii) Memberi kerjasama dalam pertahanan, perdagangan, pembangunan

sains dan teknologi, pertanian, pendidikan, kewangan, dan banyak
lagi. Dalam pertahanan misalnya, Malaysia menerima bantuan
ketenteraan khusus untuk 10 tahun selepas kemerdekaan;
(iv) Menjalankan latihan ketenteraan bersama dengan beberapa negara

Komanwel. Malaysia juga mendapat sokongan daripada negara maju
dalam Komanwel. Sebagai contoh, barangan Malaysia telah diberi
Sistem Keutamaan Am (GSP  General System of Preferences).
Melalui sistem ini, tarif ke atas barangan Malaysia dikurangkan dan
ini secara tidak langsung meningkatkan daya saing barangan
Malaysia berbanding barang dari negara lain di pasaran; dan
(v) Pengenalan Rancangan Colombo meningkatkan lagi kedudukan

Malaysia, di mana Malaysia telah menerima nasihat mengenai
pendidikan, pertanian, kesihatan dan sebagainya. Sebagai contoh,
dalam bidang pendidikan, negara Komanwel memberikan nasihat
mengenai penubuhan kolej pengajaran, A-Level dan Higher School
Certificate (HSC) (kini dikenali sebagai Sijil Tinggi Persekolahan
Malaysia).
Secara sosial, perpaduan dalam kalangan negara Komanwel dipupuk

melalui aktiviti sukan seperti Sukan Komanwel yang dihoskan oleh
Malaysia pada tahun 1998.

(e) Pergerakan Negara-negara Berkecuali (NAM)

NAM telah ditubuhkan pada tahun 1961 bersempena dengan Sidang
Kemuncak NAM yang pertama di Belgrade, Yugoslavia (kini Serbia).
Pergerakan ini telah ditubuhkan sebagai reaksi kepada perlumbaan senjata
oleh dua kuasa besar dunia, Amerika dan Kesatuan Soviet.
Organisasi ini dipegang teguh kepada pendirian neutral, tidak memihak

kepada blok Barat ataupun blok Timur. Prinsip NAM termasuklah
menghormati kemerdekaan dan kedaulatan negara dan tidak campur
tangan dalam hal ehwal dalaman negara lain.
Penyertaan aktif Malaysia dalam NAM bermula tahun 1969 adalah

berdasarkan pada kecenderungan negara ke arah dasar berkecuali dan
tidak memihak kepada mana-mana blok (blok komunis atau blok
demokrasi). Dasar ini adalah penting dalam mengekalkan dan
memaksimumkan hubungan antarabangsa dengan negara di dunia ini.
Kerajaan Malaysia sentiasa berpegang kepada prinsip bahawa sebarang isu
antarabangsa yang berkaitan dengan hal ehwal domestik sebuah negara
tertentu tidak boleh diganggu.
(i) Penglibatan Malaysia dalam NAM

Malaysia telah diberi penghormatan untuk dipilih sebagai Naib
Pengerusi NAM semasa sidang kemuncak di Belgrade, Croatia pada
tahun 1989. Pada sidang kemuncak itu, Malaysia telah dilantik untuk
menyertai G-15 yang merupakan kumpulan elit yang ditugaskan
untuk membincangkan isu mengenai kerjasama politik dan ekonomi
dalam kalangan anggota NAM. Pada bulan Februari 2003, Malaysia
telah dipilih sebagai tuan rumah kepada Sidang Kemuncak NAM.
(ii) Peranan Malaysia dalam NAM

Yang berikut ialah peranan Malaysia dalam NAM:
 Pengerusi NAM
Melalui pertubuhan ini, fungsi Malaysia untuk memberikan
kepimpinan yang dapat mewakili negara anggota, yang
majoritinya adalah negara membangun, dalam menyuarakan isu
dan juga mengambil langkah-langkah yang praktikal dan
berkesan untuk keamanan dunia dengan menggalakkan
keamanan melalui platform politik, pendekatan diplomatik,
pelbagai hala dan terutama melalui badan dunia seperti PBB dan
Majlis Keselamatan PBB; dan

 Malaysia juga memberi tumpuan kepada perkara yang

melibatkan bidang ekonomi dan perdagangan, KSS,
pembangunan dan pembasmian kemiskinan serta pembangunan
sosial dan kemanusiaan yang sama dan isu kepentingan kepada
NAM.
(f) Kerjasama Selatan-selatan (KSS)

Kerjasama Selatan-selatan (KSS) telah ditubuhkan untuk memelihara
kepentingan ekonomi negara membangun dan mengelakkan tekanan dari
negara maju seperti Amerika, Jepun dan United Kingdom. Negara maju
biasanya mengawal tekanan pasaran bahan mentah. Oleh itu, bahan
mentah dari negara membangun menghadapi kesukaran untuk
menembusi pasaran.
Dalam kes ini, negara maju akan membeli bahan mentah dari negara
membangun pada harga yang rendah dan ini akan membuatkan negara
membangun yang miskin perlu menjaga amalan ini berterusan. Amalan ini
juga menyebabkan negara membangun menanggung hutang yang besar
kepada negara maju yang mengenakan syarat ketat yang membebankan
rakan mereka yang lebih miskin.
Oleh itu, Malaysia mencadangkan pembentukan KSS. Konsep ini pertama

kali dikemukakan oleh Tun Dr Mahathir Mohamad pada tahun 1981 di
Zimbabwe. Antara resolusi yang dibentangkan untuk membentuk KSS
adalah:
(i) Untuk memperbaiki keadaan ekonomi membangun;

(ii) Untuk mengatasi ketidaktentuan harga bahan mentah disebabkan
oleh tekanan oleh negara maju;
(iii) Untuk berusaha untuk mencari cara untuk menyelesaikan hutang
negara membangun; dan
(iv) Membentangkan cadangan untuk mengelakkan tekanan oleh negara
maju.
Secara kesimpulannya, Malaysia bersedia untuk meneruskan pembangunan

negara pada masa akan datang melalui pelbagai program perkongsian pintar
dengan negara maju, dan membangun untuk kemajuan ekonomi, sosial dan
politik. Malaysia bergerak ke arah pelbagai perancangan pembangunan di
samping memberi sumbangan dan bantuan untuk membangunkan negara yang
masih mundur dan miskin.

Malaysia secara keseluruhan, bersatu dengan negara maju dan kurang maju
untuk meletakkan bersama-sama jentera mereka untuk pembangunan
terutamanya dalam bidang sains dan teknologi. Pertubuhan, persidangan,
seminar dan dialog ialah platform untuk mewujudkan persefahaman antara
negara anggota untuk menangani masalah kemiskinan, kesihatan, pendidikan
dan keselamatan.
5.2 PEMBANGUNAN DAN ALAM SEKITAR

Dalam subtopik ini, anda akan didedahkan kepada punca masalah alam sekitar
di Malaysia dan tindakan yang telah diambil oleh kerajaan Malaysia untuk
mengatasi masalah alam sekitar.
Alam sekitar yang berkualiti menyumbang kepada usaha untuk meningkatkan

produktiviti, dan pertumbuhan ekonomi dalam jangka masa pendek dan
panjang. Beberapa mekanisme, institusi dan program dapat dilaksanakan untuk
mengatasi pencemaran alam sekitar dan untuk memulihkan sumber asli melalui
pelbagai program nasional dan antarabangsa seperti Persidangan Bangsa-bangsa
Bersatu bagi Alam Sekitar dan Pembangunan. Malaysia tidak ketinggalan dalam
memainkan peranan penting dalam pembangunan dan perlindungan alam
sekitar.
Malaysia memandang serius terhadap masalah memelihara dan memulihkan

alam sekitar bagi memastikan pembangunan yang seimbang dapat dicapai.
Untuk meningkatkan pembangunan mantap, mekanisme ekonomi yang positif
dilaksanakan. Strategi ini disokong oleh penguatkuasaan yang ketat undang-
undang yang adil. Langkah-langkah menggalakkan sektor swasta untuk
memohon dan membangunkan teknologi bercirikan alam sekitar kualiti yang
sangat baik. Sesungguhnya pembangunan boleh diteruskan tanpa menjejaskan
kualiti alam sekitar.
5.2.1 Isu Alam Sekitar Semasa di Malaysia

Sebelum berbincang dengan lebih lanjut tentang usaha Malaysia dalam isu alam
sekitar, kita lihat dulu isu alam sekitar semasa di Malaysia.
(a) Masalah Pencemaran Industri Tradisional

Masalah pencemaran alam sekitar di Malaysia mempunyai sejarah yang
panjang. Pencemaran sungai oleh air sisa lombong dan enap cemar
bermula dengan perkembangan pesat perlombongan bijih timah, industri
tradisional yang bermula pada awal abad ke-kira-kira 100 tahun yang lalu.
Dalam tahun-tahun kemudian, industri tradisional lain seperti getah asli

dan pengeluaran minyak sawit bermula dengan bersungguh-sungguh dan

air sisa dari kilang menyebabkan pencemaran sungai dan laut.
Dari tahun 1960-an, Malaysia mengejar perindustrian yang pesat disokong

oleh pelaburan asing tetapi hasil daripada perindustrian adalah masalah
pencemaran yang disebabkan oleh air sisa industri dan bahan buangan lain
yang menjadi sangat ketara dari tahun 1970-an.
(b) Masalah Pencemaran Air

Pencemaran air boleh dikatakan isu alam sekitar yang paling asas di
Malaysia kerana masalah pencemaran di negara ini bermula dengan
pencemaran air yang disebabkan oleh ketiga-tiga industri tradisional
perlombongan bijih timah, getah asli dan minyak sawit seperti yang
dinyatakan tadi. Sungai di Malaysia umumnya kelihatan mempunyai
pencemaran organik yang tinggi.
(c) Masalah Pencemaran Udara

Pencemaran udara di Malaysia jatuh ke dalam tiga kategori utama:
(i) Pencemaran udara akibat gas ekzos daripada sumber bunyi yang
mudah alih seperti kenderaan bermotor, terutamanya di kawasan
bandar;
(ii) Jerebu yang disebabkan oleh cuaca dan oleh kebakaran hutan di
negara jiran Indonesia; dan
(iii) Pencemaran yang disebabkan oleh aktiviti perindustrian.
Hasil daripada bentuk pencemaran, Kuala Lumpur dan pinggirannya,

yang mempunyai lalu lintas kenderaan motor berat, terdedah kepada
tahap tinggi oksida mono-nitrogen (Nox ă mono-nitrogen oksida) dan
sulfur dioksida (SO2) dan bahan zarah diukur sebagai PM-10. Pencemaran
udara ini walaupun masih di bawah standard alam sekitar pada masa ini,
menjadi lebih teruk semakin masa berlalu.
Satu lagi masalah ialah asap hitam daripada kenderaan motor diesel.
Sebagai tindak balas, kerajaan telah melancarkan kempen untuk
mengambil tindakan keras ke atas kenderaan yang melanggar peraturan.
Sehubungan dengan pencemaran plumbum, kerajaan pada tahun 1991
memperkenalkan insentif untuk menggunakan petrol tanpa plumbum dan
sejak tahun 1996, ia sudah menjadi kewajiban untuk kenderaan petrol
bakar mempunyai penukar bermangkin. Dasar ini telah berjaya
mengurangkan tahap plumbum dalam atmosfera dari tahun ke tahun.

Jerebu ialah satu lagi masalah utama di Malaysia. Masalah jerebu telah
berlaku di negara kita saban tahun. Masalah ini adalah berpunca daripada
kebakaran hutan yang besar di Sumatera dan Kalimantan di Indonesia.
Pada tahun 1997, kerajaan negeri telah mengisytiharkan darurat apabila
bacaan pencemaran udara melebihi tahap „berbahaya‰, iaitu skala 500
pada Indeks Pencemaran Udara (API  Air Pollutant Index). Bencana itu
mendorong kerajaan untuk kemudiannya mengharamkan semua
pembakaran terbuka di dalam Malaysia.
Pencemaran udara yang disebabkan oleh aktiviti perindustrian masih

rendah di Malaysia kecuali untuk industri khas seperti kuari dan
pengeluaran getah.
(d) Pembasmian Hutan

Pembasmian hutan menimbulkan ancaman utama kepada persekitaran
Malaysia. Malaysia ialah pengeksport terbesar di dunia bagi kayu keras
tropika. Kadar semasa penebangan hutan tidak mampan. Pembalakan
hutan tanah tinggi telah menyebabkan hakisan, pemendapan, degradasi
tanah, kehilangan hidupan liar dan peningkatan dalam jumlah kawasan
yang sering dilanda banjir. Banyak tanah lembap juga telah diganggu atau
dimusnahkan.
5.2.2 Tindakan Mengatasi Masalah Alam Sekitar

Setelah kita amati beberapa isu alam sekitar di Malaysia, pada subtopik ini kita
lihat pula tindakan yang telah diambil untuk mengatasi masalah alam sekitar.
(a) Dasar Alam Sekitar dan Strategi

Penubuhan Bahagian Alam Sekitar (kini dikenali sebagai Jabatan Alam
Sekitar) tiga tahun selepas Persidangan Stockholm pada tahun 1972
menandakan permulaan daripada usaha yang tersusun dan komited
kerajaan berkenaan dengan alam sekitar secara umum. Kemasukan Dasar
Alam Sekitar Negara buat kali pertama dalam pelan Rancangan Malaysia
Ketiga menunjukkan keprihatinan kerajaan terhadap alam sekitar di
samping usaha untuk membangunkan ekonomi negara.
Dasar Alam Sekitar Negara ini mengambil kira faktor berikut:
(i) Kesan pertumbuhan penduduk dan aktiviti manusia dalam

pembangunan sumber, perindustrian dan perbandaran terhadap
alam sekitar;

(ii) Kepentingan kritikal untuk mengekalkan kualiti alam sekitar

berbanding dengan keperluan penduduk, terutamanya berkenaan
dengan kapasiti produktif sumber tanah negara dalam bidang
pertanian, perhutanan, perikanan dan air;
(iii) Keperluan untuk mengekalkan persekitaran yang sihat bagi

kehidupan manusia; dan
(iv) Keperluan untuk memelihara warisan semula jadi negara yang unik
dan pelbagai.
AKTIVITI 5.2
Dengan menggunakan enjin carian di Internet, nyata dan jelaskan lima

undang-undang alam sekitar di Malaysia.
(b) Peranan Jabatan Kerajaan

Malaysia juga mengambil langkah-langkah ke arah menghapuskan
klorofluorokarbon (CFC  chlorofluorocarbon) khusus untuk melindungi
lapisan ozon.
Satu unit Protokol Montreal untuk melindungi lapisan ozon telah

ditubuhkan di Jabatan Alam Sekitar (JAS) pada bulan Januari 1997 dan
projek untuk mengurangkan secara berperingkat bahan yang menipiskan
lapisan ozon, disokong oleh geran daripada Kumpulan Wang Pelbagai
Hala Protokol Montreal kini dijalankan dengan penyertaan beberapa
syarikat di bawah Jabatan Meteorologi dan JAS Malaysia.
SIRIM menggalakkan kesihatan alam sekitar melalui penggunaan

teknologi inovatif, bahan mesra alam dan penggunaan amalan perniagaan
yang mesra alam. Matlamatnya adalah untuk mencapai persekitaran yang
bersih untuk masyarakat dan juga untuk membangunkan industri mesra
alam untuk negara. Dengan begitu banyak tuntutan produk "hijau" di
pasaran, pengguna kadangkala keliru dengan tuntutan mereka dan ada
yang mempunyai keraguan tentang kesahihan mereka.
SIRIM bertujuan untuk membantu pengguna dengan mewujudkan skim

label hijau yang berwibawa, bebas dan boleh diterima umum bagi
mengenal pasti produk yang mesra alam dengan lebih baik. Skim label
Green juga menggalakkan pembelian produk „hijau‰.

(c) Kerjasama Trans-sempadan

Malaysia dan Indonesia bersetuju bekerjasama untuk mencari penyelesaian
kekal kepada masalah jerebu yang menjejaskan hubungan serantau ini.
Malaysia telah melahirkan harapan bahawa pegawai kerajaan dari kedua-
dua negara boleh bekerjasama sentiasa memantau dan memeriksa titik
panas, terutamanya semasa musim kemarau bagi mencegah kebakaran
hutan dan tanah gambut yang menyumbang kepada masalah jerebu.
Malaysia bersedia untuk menawarkan bantuan kepada Indonesia dalam

membanteras kebakaran hutan dan tanah gambut terutamanya di tengah
Sumatera, termasuk menghantar ahli bomba dan pengebom air dan awan
mengikut kekuatan pasukan.
Malaysia mengharapkan kerjasama dan tindakan tegas Indonesia, untuk

kedua-dua jangka panjang dan jangka pendek dalam menangani keadaan,
sambil Malaysia bersedia untuk menyediakan segala bentuk bantuan
teknikal termasuk menghantar tenaga manusia, peralatan, pengebom air
dan melakukan pembenihan awan di tengah Sumatera atau mana-mana
kawasan lain di Indonesia.
(d) Pendidikan
Pendidikan terhadap alam sekitar dijadikan sebahagian daripada
kurikulum di sekolah rendah dan menengah dan di institusi pengajian
tinggi seperti kolej dan universiti guru. Pengajaran yang menekankan nilai
melindungi alam sekitar dilaksanakan supaya pelajar menghargai dan
mencintai alam sekitar. Contohnya, mata pelajaran Alam dan Manusia
telah diperkenalkan di peringkat sekolah rendah kepada murid. Begitu
juga di peringkat menengah pula, mata pelajaran seperti Geografi,
Pendidikan Moral, Sains mahupun Biologi dapat memupuk kesedaran
tentang kepentingan alam sekitar kepada manusia.
(e) Peranan Badan Bukan Kerajaan

Badan bukan kerajaan seperti Persatuan Pencinta Alam Malaysia,
Pertubuhan Sahabat Alam Sekitar Malaysia (SAS), Yayasan Salam Malaysia
atau ringkasnya SALAM, Tabung Alam Sedunia (WWF  World Wide
Fund for Nature) Malaysia dan sebagainya juga tidak ketinggalan dalam
usaha memulihara alam sekitar. Antara program yang dilaksanakan
termasuk aktiviti untuk kanak-kanak sekolah, kuiz dan kempen dan
pameran kesedaran seperti „Cintai Sungai Kita„, „Kempen Menanam
Pokok‰ dan „Kempen Kesedaran Jerebu‰.

WWF Malaysia juga menganjurkan pertandingan Cintai Sungai Kita dalam

kalangan pelajar sekolah rendah dan menengah di Sarawak. Pertandingan
yang diadakan dengan kerjasama Sumber dan Alam Sekitar Lembaga Asli
itu bertujuan untuk menggalakkan pelajar untuk mengemukakan persepsi
mereka kepada kesihatan sungai di Sarawak melalui lukisan, papan cerita
atau fotografi.
Kerajaan telah mengambil langkah-langkah yang sewajarnya untuk

memelihara dan memulihara alam sekitar. Oleh itu, kita mesti bekerjasama
menggembleng tenaga untuk mengurangkan pencemaran supaya generasi
akan datang dapat hidup dalam persekitaran yang sihat dan tidak
tercemar. Bak kata pepatah, mencegah lebih baik daripada mengubati.
Mari bersama-sama kita mengamalkan kitar semula dan memulihara dunia
untuk masa depan yang lebih baik.
5.3 PEMBANGUNAN MANUSIA

Menurut pakar ekonomi dari Pakistan, Mahbub ul Haq, „pembangunan
manusia‰ ialah pembangunan yang memusatkan manusia itu sendiri, iaitu
manusia menjadi ejen pembangunan dan sekali gus menjadi matlamat akhir
kepada pembangunan itu sendiri (Mahbub ul Haq, 1995).
Indeks Pembangunan Manusia (IPM) yang diperkenalkan oleh Program

Pembangunan Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (UNDP  United Nations
Development Programme) sejak 1990 mengambil kira tiga aspek seperti
pendapatan per kapita, kadar kelahiran dan kadar untuk mengukur tahap
kemajuan sesebuah negara. Oleh itu, pembangunan manusia merupakan aspek
yang penting dalam menentukan jatuh bangun sesebuah negara.
AKTIVITI 5.3
Dalam forum myVLE, bincangkan bersama dengan rakan-rakan

tentang kadar Indeks Pembangunan Manusia (IPM) Malaysia pada
tahun 2013.
Pertumbuhan ekonomi negara berada dalam tahap purata 5.4% sejak 2012
sehingga suku ketiga tahun 2014 (rujuk Rajah 5.6). Dalam aspek politik, di bawah
pimpinan kerajaan Barisan Nasional (BN) hampir enam dekad sehingga
sekarang telah memacu negara ke arah pembangunan yang pesat dan makmur.

Rajah 5.6: Kadar pertumbuhan Malaysia pada tahun 2012 hingga suku ketiga 2014
Sumber: www.tradingeconomics.com
Namun begitu, lain pula dalam aspek sosial. Pada tahun 2013, menyaksikan
1,632 kes jenayah juvana yang membabitkan golongan pelajar sekolah
berbanding dengan 1,042 kes pada tahun sebelumnya. Itu merupakan
peningkatan lebih 57 peratus (Johan Jaaffar, 2014). Kebimbangan ini disandarkan
kepada hakikat bahawa remaja merupakan pemimpin pada masa hadapan. Jatuh
bangun sesebuah negara pada masa hadapan adalah bergantung pada remaja
pada hari ini.
Sukarno, bekas Presiden Indonesia pernah berkata:
„Beri aku 1,000 orang tua, nescaya akan kucabut semeru dari akarnya. Beri
aku 10 pemuda nescaya akan kugoncangkan dunia.‰
Gejala sosial dalam kalangan remaja seperti buang bayi, penyalahgunaan dadah,
zina, rempit dan lumba haram, ponteng sekolah dan sebagainya masih berada
pada tahap yang cukup membimbangkan. Kepincangan pasti menjadi satu
halangan dalam negara menuju ke era negara membangun menjelang tahun
2020.

5.3.1 Langkah-langkah Meningkatkan Pembangunan

Manusia
Bagi memastikan negara mencapai status negara membangun menjelang tahun
2020, beberapa langkah telah dianjurkan oleh kerajaan Malaysia untuk
meningkatkan pembangunan manusia dalam kalangan masyarakat Malaysia.
Jentera pentadbiran pusat sebagai perangka dasar kerajaan telah merangka
beberapa dasar serta strategi demi meningkatkan sahsiah dan keperibadian
masyarakat Malaysia.
Antara kementerian-kementerian yang memainkan peranan yang penting dalam

meningkatkan pembangunan manusia adalah seperti Kementerian Pendidikan;
Kementerian Belia dan Sukan; dan Kementerian Pembangunan Wanita dan
Masyarakat.
(a) Kementerian Pendidikan

Kementerian Pendidikan yang merupakan tonggak utama bermisi
„Melestarikan sistem pendidikan yang berkualiti untuk membangunkan
potensi individu bagi memenuhi aspirasi negara,‰ Kementerian
Pendidikan Malaysia telah memainkan peranan yang penting dalam usaha
untuk meningkatkan pembangunan manusia dalam kalangan masyarakat
Malaysia. Antara program mahupun dasar yang telah digariskan oleh
kementerian ini adalah seperti yang berikut:
(i) Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Falsafah Pendidikan Kebangsaan untuk Malaysia yang digubal pada
tahun 1988 dan disemak semula pada 1996, termaktub dalam visi
Kementerian dan Kerajaan yang berhasrat melahirkan generasi
holistik dari segi intelek, rohani, emosi dan jasmani. Falsafah
Pendidikan Kebangsaan menyatakan:
„Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah

memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan
bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis
dari segi intelek, rohani, emosi dan jasmani berdasarkan kepercayaan
dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan
rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketerampilan,
berakhlak mulia, bertanggungjawab dan berkeupayaan mencapai
kesejahteraan diri serta memberi sumbangan terhadap keharmonian
dan kemakmuran keluarga, masyarakat dan negara.‰

(ii) Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia

Pelan pembangunan pendidikan telah menggariskan dua aspirasi
yang utama, iaitu aspirasi sistem pendidikan dan aspirasi untuk
murid. Kedua-dua aspirasi adalah saling kebergantungan antara satu
sama lain. Kedua-dua aspirasi ini adalah bermatlamat untuk memacu
sistem pendidikan ke peringkat antarabangsa dan membangunkan
masyarakat Malaysia yang lebih kompetitif dan berdaya saing.
 Aspirasi Sistem Pendidikan

Dalam aspirasi ini, lima keberhasilan teras pendidikan telah
digariskan seperti dalam Rajah 5.7, iaitu akses, kualiti, ekuiti,
perpaduan dan kecekapan.
Rajah 5.7: Lima keberhasilan teras pendidikan

Sumber: http://www.moe.gov.my
ă Akses: Setiap kanak-kanak warganegara Malaysia berhak

mendapat kesamarataan peluang pendidikan bagi
membolehkan mereka mencapai potensi masing-masing.
Kementerian berhasrat memastikan kadar akses sejagat
dalam kalangan kanak-kanak daripada peringkat prasekolah
hingga ke peringkat menengah atas (Tingkatan 5) menjelang
tahun 2020.
ă Kualiti: Semua kanak-kanak akan berpeluang mendapat

pendidikan cemerlang berdasarkan keunikan sistem
pendidikan di Malaysia dan setanding dengan sistem
pendidikan antarabangsa. Aspirasi sistem pendidikan
negara adalah untuk meletakkan Malaysia dalam kelompok

sepertiga teratas dalam pentaksiran antarabangsa mengikut

pengukuran The Trends in International Mathematics and
Science Study (TIMSS) dan The Programme for International
Student Assessment (PISA) dalam tempoh 15 tahun yang
akan datang (TIMSS dan PISA menguji bacaan, matematik
dan sains sahaja). Pentaksiran tambahan yang menangani
dimensi kualiti lain yang relevan dengan konteks Malaysia
boleh dimasukkan apabila dimensi itu dibangunkan dan
diterima di peringkat antarabangsa.
ă Ekuiti: Sistem pendidikan berprestasi tinggi menyediakan

pendidikan yang terbaik kepada setiap kanak-kanak tanpa
mengira kedudukan geografi, gender atau latar belakang
sosioekonomi. Kementerian berhasrat untuk merapatkan
lagi jurang pencapaian antara murid bandar dengan luar
bandar, tahap sosioekonomi dan pencapaian antara gender
sehingga 50% menjelang tahun 2020.
ă Perpaduan: Murid yang berusia antara 7 hingga 17 tahun

menghabiskan lebih satu perempat dari masa mereka di
sekolah. Melalui interaksi bersama murid lain daripada
pelbagai latar belakang sosioekonomi, agama dan etnik,
murid belajar memahami, menerima dan menghayati
perbezaan. Keadaan ini mewujudkan suatu perkongsian
pengalaman dan aspirasi bagi membina masa hadapan
Malaysia. Kementerian berhasrat menjana suatu sistem
pendidikan yang memberi peluang kepada murid berkongsi
pengalaman dan aspirasi demi membentuk dan
memperkukuhkan lagi asas perpaduan rakyat Malaysia.
ă Kecekapan: Sistem pendidikan Malaysia telah menerima

peruntukan yang tinggi, namun peningkatan keberhasilan
murid masih tidak sepadan dengan sumber yang telah
disalurkan ke dalam sistem. Walaupun Kerajaan akan terus
mengekalkan tahap pelaburan semasa, Kementerian
berhasrat untuk memaksimumkan keberhasilan murid
mengikut tahap peruntukan semasa.
(Kementerian Pendidikan Malaysia, 2013)

 Aspirasi Murid
Di bawah aspirasi ini, enam asipirasi telah digariskan sebagai
panduan setiap murid untuk berupaya bersaing pada peringkat
global. Enam ciri aspek tersebut ialah pengetahuan, kemahiran
berfikir, kemahiran memimpin, kemahiran dwibahasa, etika dan
kerohanian, dan identiti nasional (rujuk Rajah 5.8).
Rajah 5.8: Enam ciri aspirasi yang diperlukan oleh pelajar

untuk bersaing di peringkat antarabangsa
Sumber: http://www.moe.gov.my
ă Pengetahuan: Di peringkat paling asas, setiap kanak-kanak

perlu menguasai sepenuhnya kemahiran literasi dan
numerasi. Selain itu, penting bagi setiap murid menguasai
mata pelajaran teras seperti Matematik dan Sains. Murid
juga perlu didedahkan kepada pengetahuan am yang
menyeluruh tentang Malaysia, Asia dan dunia dari aspek
sejarah, manusia, dan geografi. Murid juga digalakkan
mengembangkan pengetahuan, dan kemahiran dalam
bidang lain seperti seni, muzik dan sukan.
ă Kemahiran berfikir: Setiap murid akan belajar cara

memperoleh ilmu pengetahuan sepanjang kehidupan
mereka (menerapkan perasaan ingin tahu dan mengamalkan
pembelajaran sepanjang hayat) untuk membolehkan mereka
menghubungkan pelbagai disiplin ilmu dan mencipta ilmu
yang baharu. Setiap murid perlu menguasai pelbagai
kemahiran kognitif termasuk penaakulan dan pemikiran
kritis, kreatif serta inovatif. Bidang ini kurang diberi
perhatian, menyebabkan murid kurang berupaya untuk

mengaplikasikan ilmu pengetahuan dan berfikir secara kritis
di luar konteks akademik.
ă Kemahiran memimpin: Dalam dunia yang semakin saling

berhubung kait, kebolehan untuk memimpin dan bekerja
dengan orang lain secara berkesan adalah amat penting.
Sistem pendidikan dan kemahiran berkomunikasi dengan
berkesan.
ă Kemahiran dwibahasa: Setiap kanak-kanak akan menguasai

bahasa Malaysia sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa
perpaduan serta bahasa Inggeris sebagai bahasa komunikasi
antarabangsa sekurang-kurangnya pada tahap minimum.
Dengan tahap penguasaan bahasa ini selepas menamatkan
persekolahan, murid sepatutnya berupaya menggunakan
bahasa Malaysia dan bahasa Inggeris dalam persekitaran
kerja. Di samping itu, Kementerian akan menggalakkan
semua murid mempelajari bahasa lain sebagai bahasa
tambahan.
ă Etika dan kerohanian: Sistem pendidikan akan memupuk

etika dan kerohanian dalam diri setiap murid bagi
mendepani cabaran yang akan ditempuhi dalam kehidupan
dewasa, agar mereka boleh menyelesaikan konflik secara
harmoni, bijak membuat pertimbangan, berpegang kepada
prinsip ketika berada dalam situasi yang kritikal serta berani
melakukan sesuatu yang betul. Sistem pendidikan juga
berhasrat untuk membentuk individu penyayang yang
dapat menyumbang kepada kesejahteraan komuniti dan
negara.
ă Identiti nasional: Identiti nasional yang kukuh melalui

penghayatan prinsip Rukun Negara, diperlukan untuk
kejayaan dan masa depan Malaysia. Setiap murid akan
berbangga dikenali sebagai rakyat Malaysia tanpa mengira
etnik, agama atau status sosioekonomi. Semangat patriotik
perlu dipupuk dalam diri setiap murid dengan cara
memahami sejarah negara dan berkongsi aspirasi yang sama
untuk masa depan negara. Demi mewujudkan identiti
nasional yang sebenar, semangat keterangkuman yang
teguh amat diperlukan. Identiti nasional akan dapat dicapai

bukan hanya belajar memahami dan menerima

kepelbagaian tetapi juga menghayati kepelbagaian.
(Kementerian Pendidikan Malaysia, 2013)
(b) Kementerian Belia dan Sukan

Di bawah Kementerian Belia dan Sukan, beberapa program telah
dianjurkan oleh kementerian ini bagi meningkatkan pembangunan
manusia terutama dalam kalangan golongan belia di negara ini. Antara
program tersebut adalah:
(i) Program Kepimpinan dan Pembangunan Sahsiah

Terdapat tiga program kepimpinan dan pembangunan sahsiah, iaitu:
 Kepimpinan Elit;
 Kepimpinan dan Pembangunan Organisasi; dan
 Pembangunan Sahsiah.
(ii) Pembangunan Sukan

Untuk merealisasikan konsep „Sukan untuk Semua‰, Kementerian
Belia dan Sukan telah menganjurkan pembangunan sukan melalui
yang melibatkan penyertaan ramai dari peringkat akar umbi di
semua kawasan hingga ke peringkat antarabangsa dengan memberi
fokus kepada pembangunan Sukan untuk Semua.
(iii) Pembangunan Kemahiran

Di bawah program pembangunan kemahiran, pihak kementerian
telah menyediakan peluang latihan kemahiran kepada belia melalui
pelbagai pendekatan untuk melahirkan tenaga mahir bagi memenuhi
keperluan negara.
(iv) Pembangunan Rakan Muda

Penjenamaan program Rakan Muda telah diberikan nafas baharu
oleh Menteri Belia dan Sukan, Khairy Jamaluddin Abu Bakar. Beliau
telah menerapkan beberapa strategi untuk memberikan peluang
kepada belia supaya menyumbang ke arah pembangunan manusia,
antaranya:
 Membangunkan watak dan imej diri remaja dengan penerapan

nilai positif, berdisiplin, hormat-menghormati, bersemangat
sukarela, bekerjasama, bersatu padu dan bersemangat patriotik;

 Menjadikan ‰Prihatin, Mahir dan Dinamik‰ sebagai teras

pembangunan modal insan golongan belia remaja dengan
semangat „Yakin Boleh Gemilang‰;
 Mempromosi 8 Gaya Hidup Rakan Muda dan empat program

utama dalam kalangan belia remaja ke arah merealisasikan masa
lapang berkualiti;
 Mewujudkan komuniti yang saling berhubungan antara sub

komuniti dan individu melalui pelbagai aktiviti Gaya Hidup
Rakan Muda;
 Memantapkan jaringan hubungan dalam melaksanakan program

secara bersepadu bersama agensi dan NGO yang mempunyai
kemahiran khusus berkaitan dengan aktiviti Gaya Hidup Rakan
Muda; dan
 Merencana dan mengurus prasarana dan khidmat aktiviti Gaya

Hidup Rakan Muda di sektor tumpuan golongan muda
termasuk peringkat komuniti.
(c) Kementerian Pembangunan Wanita dan Keluarga

Kementerian Pembangunan Wanita dan Keluarga juga memainkan
peranan yang penting dalam memacu ke arah menjadi masyarakat
Malaysia yang lebih bertanggungjawab untuk mencapai agenda
pembangunan negara menjelang tahun 2020.
Antara strategi kementerian di bawah teraju DatoÊ Sri Rohani Abdul

Karim, Menteri Pembangunan Wanita dan Keluarga ialah:
(i) Memastikan perspektif gender, keluarga dan kumpulan masyarakat

diintegrasikan dalam penggubalan dasar dan perancangan serta
pelaksanaan program;
(ii) Memantapkan penerapan nilai-nilai murni kekeluargaan dalam

kalangan masyarakat melalui kerjasama erat dengan agensi-agensi
kerajaan, swasta dan pertubuhan bukan kerajaan;
(iii) Mengaudit undang-undang dan peraturan sedia ada dan

mencadangkan perundangan baru bagi menjamin kelangsungan
hidup, perlindungan dan pembangunan wanita, keluarga dan
masyarakat;

(iv) Melaksanakan program penyelidikan dan pembangunan dalam

bidang gender, kependudukan, pembangunan keluarga dan
masyarakat bagi memperkenalkan pendekatan-pendekatan inovatif
dalam perancangan dan pembangunan program;
(v) Membangun dan memantapkan pangkalan data sosial yang

komprehensif dan bersepadu untuk tujuan perancangan,
pemantauan dan penilaian program-program untuk kumpulan sasar;
(vi) Mempertingkatkan tahap kemahiran dan pengetahuan serta

memperkasakan kumpulan sasar bagi membolehkan penyertaan
mereka yang berkesan dalam pembangunan negara;
(vii) Menambah dan mempelbagaikan peluang kumpulan sasar untuk

meningkatkan taraf sosioekonomi melalui program-program
pembangunan dengan kerjasama agensi-agensi pelaksana;
(viii) Memperkukuhkan jaringan kerja di peringkat kebangsaan dan

antarabangsa dengan tujuan berkongsi maklumat, pengalaman dan
kepakaran;
(ix) Menubuhkan mekanisme pemantauan dan penilaian untuk

menambah baik dasar dan pelaksanaan program;
(x) Memperluaskan akses teknologi maklumat dan komunikasi (ICT 

information and communication technology) kepada wanita,
keluarga dan masyarakat;
(xi) Memantapkan dan memperkuatkan sistem penyampaian

perkhidmatan di semua peringkat melalui pengurusan sumber
manusia kewangan dan teknologi secara profesional dan optimum;
dan
(xii) Menyebarkan maklumat mengenai kemudahan dan perkhidmatan

yang terdapat di pelbagai agensi dan pertubuhan bagi membantu
wanita, keluarga dan masyarakat mendapatkan perkhidmatan yang
diperlukan.
(Strategi, 2013)
Sesungguhnya, dalam Malaysia menuju menjadi negara membangun menjelang

tahun 2020, aspek pembangunan manusia adalah begitu penting. Dasar dan
strategi yang digariskan oleh kerajaan menerusi kementerian adalah sebagai
panduan untuk mewujudkan rakyat yang berpengetahuan dan berkemahiran
tinggi dalam aspek rohani, jasmani, intelek dan emosi.

Oleh itu, semua rakyat Malaysia tanpa mengira bangsa, agama dan latar
belakang seharusnya berganding bahu, bersatu hati demi merealisasikan hasrat
kerajaan ini untuk menjadi negara Malaysia sebagai negara yang disegani di
peringkat antarabangsa.
 Malaysia telah memainkan peranan penting dalam mewujudkan kerjasama

dengan negara lain mahupun organisasi antarabangsa.
 Kepentingan dasar luar Malaysia adalah berpandukan faktor sejarah,

demografi, keselamatan negara, ekonomi, geostrategik, struktur politik
negara, undang-undang antarabangsa dan faktor globalisasi.
 Malaysia telah menyertai organisasi dan kumpulan antarabangsa dan

memainkan peranan yang penting dalam PBB, Pertubuhan Komanwel, OIC,
ASEAN, NAM, KSS, Kumpulan 77 (G77), Kokus Ekonomi Asia Timur
(EAEC) dan Kumpulan 15 (G15).
 Antara masalah alam sekitar yang dihadapi oleh Malaysia adalah seperti
masalah pencemaran udara, air, masalah pencemaran dari industri
tradisional dan pembasmian hutan.
 Penguatkuasaan undang-undang yang ketat, peranan jabatan kerajaan

mahupun badan bukan kerajaan, kerjasama trans-sempadan, pendidikan
merupakan langkah-langkah demi memelihara dan memulihara dalam
perkembangan pembangunan pesat di negara kita.
 Kementerian Pendidikan, Kementerian Belia dan Sukan dan Kementerian

Pembangunan Wanita dan Masyarakat telah memainkan peranan yang
penting dalam meningkatkan pembangunan manusia dalam kalangan
masyarakat Malaysia.

Dasar luar Pergerakan Negara-negara Berkecuali

(NAM  Non-Aligned Movement)
Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu
(PBB) Kumpulan Selatan-selatan (KSS)
Pertubuhan Komanwel Kerjasama Ekonomi Asia Pasifik
(APEC)
Pertubuhan Kerjasama Islam (OIC)
Pembangunan alam sekitar
Pertubuhan Negara-negara Asia
Tenggara (ASEAN) Pembangunan manusia
1KLIK. (2014). Matlamat penubuhan ASEAN. Dicapai dari http://pmr.

penerangan.gov.my/index.php/antara/1060-pengenalan.html
1KLIK. (2014). Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB). Dicapai dari

http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/penafian/1229-pertubuhan
Arends, B. (2014, Disember 4). ItÊs official: America is now no. 2. Dicapai dari
http://www.marketwatch.com/story/its-official-america-is-now-no-2-
2014-12-04?link=sfmw_fb
Chamil Wariya. (1989). Dasar luar era Mahathir. Selangor, Malaysia: Fajar Bakti.
Daniel G. P. (1995). Dr Ling Liong Sik and the politics of ethics Chinese unity.
Kuala Lumpur, Malaysia: Federal.
Johan Jaaffar. (2014, Mei 4). Peningkatan kes jenayah juvana membimbangkan.
Berita Harian. Dicapai dari http://www2.bharian.com.my/bharian/
articles/Peningkatankesjenayahjuvanamembimbangkan/Article/index_
html
Kementerian Luar Negeri Malaysia. (2009). Piagam ASEAN (terj.). Dicapai dari
http://www.kln.gov.my/c/document_library/get_file?p_l_id=73198&fold
erId=33913&name=DLFE-704.pdf

Mahbub ul Haq. (1995). Reflection on human development. New York, NY:

Oxford University Press.
Millar, T. B. (1969) On writing about foreign policy. New York, NY: The Free
Press.
Mustaza Abdullah & Mat Marjani Yahya. (1991). Kemahiran hidup bersepadu
TERAS. Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Nadzan Haron, & Rozeman Abu Hassan. (2010). Malaysia melangkah ke

hadapan: Pengajian Malaysia sejak 1945. Puchong, Malaysia: Penerbitan
Multimedia.
Plano, J. C., & Olto, R. (1982). The international relations dictionary. Santa
Barbara, CA: ABC-CLIO.
Pusat Rujukan Persuratan Melayu. (t. t.). Insan. Dicapai dari http://prpm.dbp.
gov.my/Search.aspx?k=insan&d=10
Strategi. (2013, September 30). Dlm. Kementerian Pembangunan Wanita,

strategi
United Nation. (2014). UN flag and emblem. Dicapai dari http://www.un.org/

Depts/dhl/maplib/flag.htm

Topik  Pemikiran dan
6 Kepercayaan
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan perkembangan agama di Malaysia;
2. Menyatakan kedudukan Islam dalam perlembagaan di Malaysia;
3. Menerangkan kepentingan beragama kepada manusia; dan
4. Menghuraikan semangat persefahaman dan sikap hormat-
menghormati satu sama lain dalam kalangan rakyat pelbagai agama,
kaum dan budaya.
 PENGENALAN
Dalam topik ini kita akan mempelajari perkembangan agama di Malaysia. Ia
membincangkan kepercayaan animisme dan dinamisme, agama Hindu, Buddha,
Kristian, Islam dan Sikh. Seterusnya kita membincangkan peruntukan agama
dalam perlembagaan Malaysia yang Islam menjadi agama rasmi negara.
Topik ini turut menjelaskan kepercayaan masyarakat Malaysia yang terdiri

daripada kaum Melayu, Cina, India dan Orang Asli. Perbincangan diteruskan
dengan kepentingan agama dalam kehidupan manusia. Pada akhir topik, kita
akan melihat perlunya dipupuk sikap menghormati antara agama untuk
melahirkan negara yang aman dan bersatu padu.
6.1 PERKEMBANGAN AGAMA DI MALAYSIA

Terdapat beberapa teori mengapa manusia beragama. Dari sudut psikologi
manusia memerlukan agama untuk mendapat perlindungan daripada kuasa
ghaib (supernatural powers). Kejadian bencana alam, wabak penyakit, guruh
dan kilat amat ditakuti manusia purba. Natijahnya, manusia mula menyembah
TOPIK 6 PEMIKIRAN DAN KEPERCAYAAN  291
benda yang terdapat di persekitarannya seperti pokok, busut dan gunung yang
dipercayai melindungi mereka.
Agama terawal yang dianuti oleh manusia ialah animisme, iaitu kepercayaan
primitif terhadap benda di sekeliling mereka yang masih diamalkan oleh
beberapa suku kaum pedalaman di Malaysia. Dalam subtopik ini, kita akan lihat
satu persatu jenis agama di Malaysia seiring dengan perkembangannya.
6.1.1 Kepercayaan Animisme dan Dinamisme

Menurut persejarahan awal di rantau Alam Melayu ini, sistem kepercayaan
masyarakat peribumi berasaskan animisme dan dinamisme.
(a) Kepercayaan Animisme

Kepercayaan animisme bermakna bahawa setiap benda dan juga tempat
mempunyai kehidupan (animation) dalam bentuk roh, jiwa dan semangat
dengan perwatakan sendiri. Kepercayaan ini telah melahirkan peraturan
atau pantang larang tertentu dalam sesuatu masyarakat.
(b) Kepercayaan Dinamisme

Sistem kepercayaan dinamisme pula ialah percaya kepada tenaga yang ada
dalam roh, jiwa, semangat dalam diri manusia, haiwan, tumbuh-
tumbuhan, benda yang boleh mendatangkan kesan baik dan buruk kepada
manusia.
Kepercayaan dinamisme ini melahirkan magis melalui penguasaan

terhadap kuasa ghaib (manna) dengan perbuatan atau upacara tertentu
yang dilakukan oleh bomoh dan pawang sehingga tenaga ghaib itu dapat
dipergunakan untuk keuntungan sendiri atau untuk kerugian kepada
orang lain. Kepercayaan ini telah diamalkan di gugusan kepulauan Melayu
pada zaman Neolitik sehingga kini (Malaysia Kita, 2000).
Dalam masyarakat Melayu tradisional, wujud kepercayaan kepada roh

nenek moyang yang dinamakan hyang adalah seperti poyang atau
moyang. Roh nenek moyang ini dipercayai masih berada dalam kalangan
mereka dan mempunyai tenaga yang kuat yang boleh mempengaruhi
kehidupan mereka. Oleh itu roh nenek moyang itu perlu ditenangkan
melalui upacara pemujaan dan pengajian.
Hyang juga ada yang dianggap sebagai jelmaan Tuhan yang perlu dipuja
dan disembah, maka timbullah istilah sembahyang, iaitu menyembah roh
jelmaan Tuhan. Dalam konteks ini, pawang, bomoh dan dalang merupakan
perantara yang boleh menghubungi Hyang itu melalui upacara-upacara
292  TOPIK 6 PEMIKIRAN DAN KEPERCAYAAN
tertentu berbentuk pemujaan atau penyembahan, iaitu jampi, serapah,

penyajian, penyembelihan, pewayangan, perbomohan dan sebagainya
(Hashim Musa, Zainal Abidin Borhan, Othman Mohd Yatim, Ahmad
Hakimi Khairuddin & Mohd Taufik Arridzo Mohd Balwi, 2006).
6.1.2 Kedatangan Hindu-Buddha

Kepercayaan ini telah meresap awal ke Tanah Melayu apabila Tanah Melayu
pernah dijajah oleh kerajaan Funan (sebelum abad ke-6) dan kemudian, apabila
berada di bawah kerajaan Srivijaya (abad ke-7) dan Majapahit (abad ke-12).
Raja Funan yang berfahaman Hindu telah mengadaptasi konsep raja kepada
konsep devaraja dari India yang raja dianggap jelmaan dewa atau dewi. Funan
dipercayai merupakan kerajaan Melayu pertama yang menerima pengaruh
Hindu yang kuat kerana catatan bahasa Sankrit telah membuktikan bahawa
pengaruh agama Hindu (Mahzab Siva) dan agama Buddha telah bertapak di
sana (Harrison, 1967; Lim Seng Haw, t. t.; Saunders, 2002).
Kedua-dua kerajaan ini telah mempengaruhi pemikiran masyarakat Melayu dari

segi politik, ekonomi dan sosial melalui penerapan pengaruh agama Hindu
Buddha dari abad pertama sehingga abad ke-15. Ketika Kepulauan Tanah
Melayu (Semenanjung Tanah Melayu, Sumatera, Borneo, Jawa dan Selatan
Thailand) berada di bawah kerajaan Srivijaya, kerajaan Srivijaya dengan kerajaan
India telah menjadikan kepulauan Tanah Melayu sebagai pusat pengajian
Sanskrit dan pusat penyebaran agama Buddha di Timur (Malaysia Kita, 2000).
Rekod penemuan arkeologi membuktikan bahawa bahagian utara Tanah

Melayu, iaitu negeri Kedah, pernah dipengaruhi oleh kebudayaan awal
Buddhisme. Pada pertengahan kurun ke-3 SM, Maharaja Asoka telah
menghantar dua orang biksu, iaitu Ven Sona dan Ven Uttara datang ke rantau ini
untuk menyebarkan agama Buddha (Persatuan Buddha Wakaf Bharu).
Pada kurun yang ke-5, Buddhisme telah berkembang dengan baik di

Semenanjung Melayu. Ekskavasi arkeologi Buddha bukan hanya terhad di
Kedah sahaja tetapi didapati di Perlis, Pahang, Kuala Selinsing, Tanjung
Rambutan, Lembah Kinta, Bidor dan Sungai Siput di Perak (Malaysia Kita, 2000).
Langkasuka dipercayai merupakan sebuah negara Buddhis yang pertama, ia
ditubuhkan pada kurun ke-2 M dan berpusat di Banjaran Gunung Jelai,
kemudian mengembangkan kuasanya kebahagiaan Selatan Negeri Thai (Sejarah
Buddhisme di Malaysia, t. t.).

Kesan Pengaruh Hindu Buddha

Terdapat pandangan yang menyatakan kesan pengaruh Hindu Buddha ini
hanya berlaku kepada lapisan atas masyarakat Melayu, iaitu golongan
pemerintah dan bangsawan sahaja ketika itu tetapi tidak menyerap ke segenap
lapisan masyarakat Melayu terutamanya di lapisan bawahan, iaitu golongan
rakyat jelata yang masih mengamalkan kepercayaan animisme dan dinamisme
(Rahmah Bujang, Yaacob Harun, Mohammad Nazzri Ahmad & Ahmad Hakimi
Khairuddin, 2006).
Melalui politik dan pentadbiran, pengaruhnya mementingkan dewa yang

dikaitkan dengan kedudukan raja sebagai penjelmaan dewa seperti konsep
„dewaraja‰. Melalui konsep ini, kedudukan raja dari aspek spiritual dan peranan
fizikal diperkukuh melalui upacara keagamaan untuk menjadikan raja sebagai
peribadi yang luhur, suci dan kudus.
Unsur kesusasteraan Hindu dari segi epik, roman, mitos dan sastera
keperwiraan yang ditekankan menjadi popular dalam kalangan bangsawan di
istana rantau alam Melayu. Maka muncullah epik Hikayat Sri Rama dan Hikayat
Maharaja Rawana (daripada Ramayana), Hikayat Pendawa (daripada
Mahabharata) dan lain-lain. Unsur Buddhisme turut didapati dalam drama
Menora dan wayang kulit. Namun kesan dari aspek ajaran Hindu ini seperti
sistem golongan agama dan rakyat jelata sedikit sebanyak telah menular ke
dalam sistem sosial kelompok Melayu.
6.1.3 Kedatangan Agama Islam

Orang Arab merupakan perintis awal kedatangan Islam ke Tanah Melayu.
Mereka datang melalui jalan laut dan jalan darat (Hasjmy, 1979). Islam bermula
di alam Melayu sejak abad pertama hijrah dengan adanya hubungan antara
Timur Tengah yang dibawa oleh saudagar Arab terutamanya Yaman (Arnold,
1984), Mesopotamia, India dan Cina dengan alam Melayu disebabkan oleh faktor
perdagangan. Selain dari Arab, perkembangan Islam ke alam Melayu turut
disumbangkan oleh pedagang dari China dan India.
Berdasarkan fakta sejarah secara kronologi, daerah yang pertama menerima

Islam ialah Perlak pada tahun 840 Masihi atau 225 Hijrah (kurun ke-9), diikuti
Samudera Pasai pada tahun 1042 M (kurun ke-13 hingga ke-14) dan seterusnya
diikuti Melaka pada tahun 1400 M hingga 1511 M (kurun ke-15 hingga ke-16).
Selepas kejatuhan Melaka di tangan Portugis, Aceh pula telah mengambil alih
peranannya pada tahun 1511 M hingga 1650 M (kurun ke-16 hingga ke-17). Ini
diikuti pula oleh kerajaan Johor-Riau pada tahun 1650 M hingga 1800 M (kurun
ke-17 hingga ke-19). Sementara itu kedatangan Islam ke Brunei berlaku pada
akhir kurun ke-15, Patani pada kurun ke-15 sehingga ke-19 dan Pulau Jawa pada
kurun ke-15 hingga ke-16.
Penyebaran Islam semakin berkembang di Tanah Melayu selepas 1258 M (Ali

Jarisyah,1999) yang pada tahun tersebut, kota Baghdad telah jatuh ke tangan
Hulagu Khan. Selepas tarikh tersebut, perkembangan Islam di alam Melayu
amnya dan Tanah Melayu khasnya menjadi semakin rancak sama ada di
bahagian timur atau barat Tanah Melayu. Negeri-negeri seperti Kelantan dan
Kedah mula menerima Islam dengan menyeluruh (Hanif Md Lateh @ Junid,
Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad & Ermy Azziaty Rozali, 2011).
Perkembangan Islam semakin menonjol apabila Parameswara memeluk Islam

pada tahun 1414 M dan dinamakan Sultan Iskandar Syah. Beliau memainkan
peranan cukup penting dalam membangunkan Melaka sebagai pusat
perdagangan dan penyebaran Islam di Nusantara. Antaranya adalah menjadikan
Islam sebagai agama rasmi di Melaka dan gelaran raja ditukar kepada sultan. Di
samping itu, tentera berjaya menyekat serangan-serangan tentera Siam dari
Thailand (Khoo Kay Kim, Mohd Fadzil Othman & Jazamuddin Baharuddin,
1980). Melaka berjaya menyampaikan dakwah Islam di seluruh alam Melayu
termasuk Pahang, Johor, Jambi, Kampar, Bengkalis, Bintang, Pulau Karimon
sehingga ke Filipina.
Kesan Pengaruh Islam

Kedatangan Islam ke alam Melayu telah mencetuskan satu perubahan kepada
masyarakat dan memberi sumbangan yang besar dalam mencorakkan perjalanan
kerajaan Melayu. Melalui politik dan pentadbiran, Sultan dilantik sebagai ketua
negara, ketua agama Islam dan berperanan sebagai „khalifah Allah di bumi‰
dibantu oleh penasihat terdiri daripada alim ulama dan mufti.
Undang undang yang berdasarkan hukum syariah telah diperkenalkan

walaupun tidak menyeluruh, sebagaimana dalam Hukum Kanun Melaka dan
Batu Bersurat Terengganu pada tahun 1303 M. Kedatangan kuasa Eropah untuk
menakluki alam Melayu memunculkan semangat jihad untuk menentang kuasa
Eropah yang beragama Kristian.
Mengenai sistem pendidikan dan perkembangan ilmu pengetahuan, istana,

madrasah, pondok, masjid dan surau telah dijadikan pusat kegiatan dan
penyebaran ilmu pengetahuan. Kesannya, muncullah golongan intelektual
terutamanya alim ulama dengan karya utama mereka berbentuk keagamaan.
Hasil daripada penyebaran Islam yang semakin pesat menyebabkan Melaka
muncul sebagai pusat perkembangan falsafah, pemikiran, kesusasteraan,
tasawuf, kebudayaan, kesenian dan perundangan (Mohd Jamil Mukmin, 1992).

Islam sebagai agama rasmi tamadun Melayu dari sudut kebudayaan terus
berkembang dengan menyerap unsur tempatan selagi tidak bercanggah dengan
akidah yang berteraskan konsep tauhid atau mengesakan Allah SWT.
AKTIVITI 6.1
Kenal pasti kesan pengaruh Islam dalam buku-buku sastera, budaya

dan seni tempatan. Bincangkan pengaruh tersebut bersama rakan-
rakan anda dalam forum myVLE.
6.1.4 Kedatangan Kristian

Agama Kristian memasuki Tanah Melayu apabila Melaka jatuh ke tangan kuasa
penjajah Portugis pada 24 Ogos 1511 (Tregonning, 1964). Misi tersebut
diteruskan oleh Belanda pada tahun 1641 dan British pada tahun 1786. Selepas
British menandatangani perjanjian dengan Belanda dalam perjanjian British-
Belanda 1824, British membawa masuk mubaligh Kristian untuk
mengembangkan agama Kristian di Tanah Melayu.
Kesan perkembangan Kristian di Tanah Melayu ialah telah terbinanya rumah

ibadat dan berlaku perubahan pada sistem pendidikan dengan penubuhan
sekolah aliran Inggeris. Perkembangan pemikiran turut berlaku dengan
penerbitan risalah agama oleh mubaligh. Selain itu, perubahan sosiobudaya
berlaku dalam kalangan masyarakat tempatan, kemunculan bandar kolonial,
wujudnya dasar pecah perintah, perubahan politik tempatan, perundangan dan
krisis identiti.
AKTIVITI 6.2
Bincangkan kesan perkembangan agama Kristian di Tanah Melayu

dengan lebih terperinci dengan rakan-rakan anda dalam forum
myVLE.

6.2 ISLAM DALAM PERLEMBAGAAN

MALAYSIA
Islam telah diterima sebagai agama persekutuan sejak zaman Kesultanan Melayu
Melaka sehinggalah ke zaman penjajahan Inggeris. Semasa penjajahan Inggeris,
kedudukan agama Islam langsung tidak diganggu dan Inggeris menyerahkan
urusan agama Islam kepada raja Melayu.
Agama Islam memainkan peranan penting dalam pembentukan tamadun

Melayu. Apabila tamadun Malaysia dibentuk, kepentingan peranan agama Islam
dikekalkan tetapi diubah suai supaya selaras dengan keadaan negara Malaysia
yang mempunyai penduduk berbilang kaum dan agama. Berdasarkan proses
sejarahnya, Tanah Melayu telah dimantapkan oleh agama Islam. Islam dan adat
Melayu, secara khususnya telah menjadi salah satu struktur terpenting
kemelayuan dan dalam tamadun Malaysia.
Islam dan adat Melayu merupakan struktur yang saling melengkapi, iaitu
Melayu mengamalkan adat istiadat Melayu, berbahasa Melayu dan beragama
Islam seperti yang termaktub dalam Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan
Malaysia. Di negara kita, takrifan ini telah diletakkan dalam Perlembagaan
Persekutuan Malaysia untuk merujuk kepada takrifan Melayu dari sudut
undang-undang. Takrifan ini secara umumnya bukan sahaja berlaku di negara
kita tetapi secara meluas di rantau alam Melayu. Islam turut menjadi identiti
sosial dan budaya orang Melayu.
Islam dimaktubkan dalam Perlembagaan Malaysia bahawa Islam ialah agama

bagi Persekutuan Malaysia dan setiap raja atau sultan ialah ketua agama bagi
setiap negeri di dalam Persekutuan Malaysia. Peruntukan ini termaktub dalam
Perkara 3(1) Perlembagaan Persekutuan Malaysia, dan peruntukan ini
membolehkan kerajaan pusat melalui Jabatan Islam Malaysia (JAKIM) dan
kerajaan negeri melalui pihak berkuasa agama negeri melaksanakan
pembangunan Islam dalam pelbagai bidang, termasuk melaksanakan
pentadbiran hukum syariah Islam tetapi dengan bidang kuasa yang tertentu.
Menurut Ibrahim Ismail (2003), terdapat tiga hujah perlunya peruntukan Islam
dibuat dalam perlembagaan, iaitu:
(a) Pada waktu itu, tidak kurang daripada 15 buah negara di dunia
memperuntukkan agama dalam perlembagaan masing-masing sama ada
negara yang majoriti rakyatnya beragama Kristian, Islam ataupun Buddha.
Antara negara yang memperuntukkan agama dalam perlembagaannya
pada waktu itu termasuklah negara Kristian seperti Ireland (Perkara 6),

Norway (Perkara 1), Denmark (Perkara 3), Sepanyol (Perkara 6), Argentina
(Perkara 2), Bolivia (Perkara 3), Panama (Perkara 36), dan Paraguay
(Perkara 3). Negara Islam pula ialah Afghanistan (Perkara 1), Iran (Perkara
1), Iraq (Perkara 13), Jordan (Perkara 2) dan Syria (Perkara 3) manakala
negara Buddha pula ialah Thailand (Perkara 7);
(b) Negara yang memperuntukkan agama dalam perlembagaan tidak pula

memberikan kesusahan kepada mana-mana orang dalam negeri tersebut;
dan
(c) Pada hakikatnya telah wujud peruntukan agama Islam dalam

Perlembagaan Negeri Tanah Melayu seperti Johor dan Terengganu. Maka
yang perlu hanyalah memasukkan peruntukan tersebut ke dalam
Perlembagaan Persekutuan.
Dengan termaktubnya agama Islam sebagai agama bagi Persekutuan Malaysia,

tidak bermakna agama lain tidak boleh dianuti atau diamalkan oleh orang bukan
Islam. Menurut perlembagaan, wujud kebebasan beragama tetapi bagi penganut
Islam (Perkara 11), kerajaan boleh menggubal undang-undang untuk mengawal
atau menyekat aliran atau fahaman kepercayaan yang dianggap menyeleweng.
Peruntukan Perkara 12 menjelaskan empat perkara, iaitu:
(a) Setiap kumpulan agama berhak menubuhkan dan menyelenggarakan

yayasan untuk pelajaran kanak-kanak mengenai agama masing-masing;
(b) Undang-undang persekutuan dan undang-undang negeri boleh

mengadakan bantuan kewangan khas bagi menubuhkan dan
menyelenggarakan yayasan Islam atau mengajar mengenai agama Islam
kepada orang Islam;
(c) Tiada sesiapa dipaksa mengambil bahagian dalam upacara agama selain
agamanya; dan
(d) Agama bagi seseorang yang berumur kurang dari 18 tahun ditentukan oleh
ibu bapa atau penjaganya.
Peruntukan Perkara 121(1A) menjelaskan bahawa Mahkamah Tinggi Sivil tidak

boleh mempunyai bidang kuasa berkenaan dengan apa-apa perkara dalam
bidang kuasa Mahkamah Syariah. Ini kerana sebelum pindaan itu dibuat
terdapat beberapa kes (seperti wakaf, penjagaan anak dan mungkir janji untuk
berkahwin) yang Mahkamah Sivil telah membuat keputusan mengenai perkara
yang termasuk dalam bidang kuasa Mahkamah Syariah dan adakalanya telah
mengubah keputusan yang telah dibuat di Mahkamah Syariah.

Peranan Yang di-Pertuan Agong juga boleh dimasukkan dalam ruang lingkup
Islam dalam perlembagaan. Walaupun perlembagaan tidak menetapkan baginda
sebagai ketua agama bagi seluruh persekutuan, perlembagaan menetapkan
tanggungjawab ke atas baginda supaya menjaga Islam. Ini dinyatakan dalam
sumpah jawatan berkenaan, iaitu Yang di-Pertuan Agong diberi tanggungjawab
oleh perlembagaan untuk memelihara pada setiap masa agama Islam dan berdiri
tetap atas pemerintahan yang adil dan aman di dalam negeri.
Walaupun baginda tidak diletakkan sebagai ketua agama bagi seluruh

persekutuan, baginda mempunyai tanggungjawab untuk melindungi dan
memastikan kedudukan Islam tidak tercemar. Baginda juga adalah ketua agama
Islam bagi negeri yang tidak beraja, iaitu Melaka, Pulau Pinang, Sabah, Sarawak
dan Wilayah Persekutuan (Abdul Aziz Bari, 2005).
6.3 ISLAM DAN MASYARAKAT MAJMUK

Beragama ialah fenomena sejagat. Hampir semua masyarakat bertamadun,
dipengaruhi oleh proses orientasi agama atau kepercayaan dalam sejarah
pembentukan dan pengembangan peradaban mereka. Secara tidak langsung
agama berperanan dalam membentuk nilai dalam sebuah masyarakat sehingga
kini.
Walaupun pemikiran sekular wujud di Barat, nilai agama masih terus bertahan
dan berperanan dalam pembentukan masyarakatnya. Sifat kesejagatan pengaruh
agama berupaya membentuk nilai dalam masyarakat, malah kajian mengenai
masyarakat tidak akan lengkap tanpa melihat agama sebagai faktor yang
mempengaruhi pembentukan nilai masyarakat dalam sesebuah negara.
Dalam Islam, nilai agama bertunjangkan kepada tauhid atau akidah. Bagi
penganut agama Islam, nilai yang dipegang oleh mereka berpandukan kepada
ajaran dan panduan al-Quran dan sunnah. Oleh sebab sebahagian besar
penduduk negara ini beragama Islam, maka tentulah nilai agama Islam
berperanan dalam sejarah dan membentuk masyarakat Malaysia sehingga hari
ini.
Mengambil kira masyarakat majmuk di Malaysia, gabungan nilai yang dapat

diterima semua menjadi pilihan ideal digunakan untuk membentuk
masyarakatnya. Namun, oleh sebab Islam menjadi anutan majoriti penduduk di
Malaysia, nilai yang ditonjolkan tentulah dikaitkan dengan pegangan agamanya.
Prinsip dan amalan nilai Islam diterapkan dalam ekonomi dan pentadbiran,
maka lahirlah sistem perbankan Islam, Dasar Penerapan Nilai-nilai Islam yang
diperkenalkan pada tahun 1984 dan Islam Hadhari pada tahun 2004.

Nilai lain termasuk usaha membanteras rasuah, membasmi kemiskinan,

mewujudkan keadilan sosial, meningkatkan produktiviti, mewujudkan
masyarakat berintegriti, pengukuhan institusi keluarga, penekanan kepada
pendidikan dan pencapaian ilmu pengetahuan serta sains dan teknologi.
Terdapat banyak kempen di media massa bagi mendidik sikap kepada amalan
berbudi pekerti tinggi dan memupuk amalan nilai murni dalam masyarakat.
Semua nilai ini bersifat sejagat dan terdapat dalam semua ajaran agama, dan
agama menyeru kepada kebaikan dan kerukunan dalam perhubungan sesama
manusia.
Malaysia menjamin kebebasan beragama dalam Perlembagaan negara.

Kebebasan ini mewujudkan keharmonian dalam masyarakat Malaysia sejak
negara memperoleh kemerdekaan. Kesefahaman kepada pengaruh dan peranan
nilai agama mewujudkan masyarakat yang mampu bekerjasama dan
berinteraksi.
Malaysia mempunyai rekod yang baik sebagai negara berbilang kaum, agama
dan budaya. Ia tidak seperti banyak negara majmuk lain yang menghadapi
masalah besar dalam mengimbangi kebebasan pengaruh nilai dan beragama
dalam masyarakat. Masyarakat yang gagal menjamin kebebasan beragama akan
gagal mewujudkan keharmonian yang akhirnya menyebabkan konflik dan
membawa kepada krisis kemanusiaan.
6.3.1 Kepentingan Beragama

Secara amnya peranan agama dalam masyarakat ialah membantu dalam
menyembuhkan seseorang individu daripada penyakit sosial, maka secara tidak
langsung masyarakat akan harmoni. Kebanyakan penyakit sosial hari ini boleh
ditangani dengan mengikuti dan mematuhi kod moral dalam agama seperti
Rukun Iman dalam Islam dan Ten Commandments dalam ajaran Kristian.
Kehidupan masyarakat itu akan berkualiti dengan mengikuti peraturan ajaran

Tuhannya. Agama amat diperlukan oleh jiwa kerana manusia mencari „kuasa‰
untuk keadilan apabila mereka tidak diadili dengan sebaiknya, mencari
penjelasan tentang kehidupan dan mendapatkan jawapan yang tidak mampu
dicapai oleh akal.
Agama berfungsi untuk menjaga kebahagiaan hidup. Agama memainkan

peranan yang penting dalam pembentukan tamadun kerana agama mampu
mengubah corak kehidupan masyarakat selain mempengaruhi cara pemikiran
dan pandangan semesta mereka. Agama berupaya meneguhkan nilai etika dan
moral manusia. Melalui agama, manusia mendapat dorongan dan kekuatan

dalam melaksanakan akhlak yang baik dan menjauhi nilai buruk dalam
kehidupan.
Di samping itu, agama berperanan mempengaruhi nilai pegangan dalam

masyarakat, perkara ini dapat dilihat melalui adat resam masyarakat dan amalan
agama yang dipraktikkan oleh mereka. Nilai agama dapat memelihara
keharmonian beragama dalam kalangan setiap penganut agama itu sendiri yang
setiap penganutnya diseru kepada perdamaian, kerukunan hidup sesama
manusia.
Agama turut memberikan rasa kekitaan kepada sesuatu kelompok manusia di

mana agama merupakan satu faktor dalam pembentukan kelompok manusia. Ini
adalah kerana sistem agama menimbulkan keseragaman bukan sahaja
kepercayaan yang sama, malah tingkah laku, pandangan dunia dan nilai yang
sama. Selain itu agama memainkan fungsi kawalan sosial yang amat penting. Ini
kerana seluruh agama di dunia menyeru kepada kebaikan melalui ajarannya
yang telah menggariskan etika yang perlu dilakukan oleh penganutnya.
Manusia memerlukan agama untuk hidup bermasyarakat, membangunkan

negara melalui ilmu sains dan teknologi. Manusia tidak hanya memerlukan ilmu
yang membolehkan mereka memahami alam tabii semata-mata. Mereka juga
memerlukan ilmu yang berhubung dengan budaya, sosial dan tatacara
bermasyarakat. Untuk mengatur perdamaian hidup bermasyarakat dan
memastikan peperangan tidak berlaku, manusia memerlukan ilmu yang bersifat
sejagat di samping dapat memberikan nilai hidup yang bermakna kepada
seseorang manusia. Ilmu menjadi pegangan hidup yang akhirnya menjelma
sebagai sistem hidup secara individu dan bermasyarakat yang disebut ideologi
atau agama.
6.4 TOLERANSI AGAMA

Dalam subtopik ini kita akan melihat dan mempelajari kepelbagaian
kepercayaan dan agama yang terdapat di Malaysia. Kefahaman mengenai setiap
agama ini perlu dipelajari oleh pelajar untuk membentuk budaya toleransi,
memahami dan menghormati setiap pegangan yang dijalankan atau diamalkan
oleh setiap penganut agama tersebut.

6.4.1 Agama Islam

Islam bererti menyerah, mematuhi dan menerima ikatan yang membawa erti
penyerahan secara keseluruhan kepada Allah SWT. Islam bukan sahaja
merupakan satu cara hidup, malahan merupakan satu-satunya cara hidup yang
paling benar, sikap fikiran dan tingkah laku yang lurus, tepat dan suatu ideologi
penghidupan yang mencukupi keseluruhan hidup umat manusia. Perkataan
Islam tidak berkaitan dengan nama individu dan tempat tertentu kerana
perkataan Islam datang daripada Allah. Para rasul dan nabi membawa risalah
Islam bermula dari Nabi Adam sehinggalah Nabi Muhammad.
Berdasarkan pengertian tersebut dapatlah difahami bahawa agama Islam ialah

agama yang mengandungi peraturan hidup manusia; rohani dan jasmani; dunia
dan akhirat; dan diturunkan oleh Allah SWT melalui pesuruh-Nya, Nabi
Muhammad SAW kepada seluruh manusia untuk kedamaian, keselamatan, dan
kebahagiaan hidup di dunia dan akhirat.
Aspek ajaran Islam terbahagi kepada empat, iaitu:
(a) Akidah;
(b) Ibadah;
(c) Akhlak; dan
(d) Syariah.
Mari kita lihat satu persatu aspek ajaran Islam ini.
(a) Akidah
Akidah merupakan keimanan dan kepercayaan kepada Tuhan yang Satu
atau Esa, iaitu Allah yang wajib disembah dan tiada Tuhan melainkan
Allah. Selain itu umat Islam wajib mengimani Rukun Iman yang meliputi
enam perkara dan Rukun Islam yang mengandungi lima perkara.
(b) Ibadah
Amalan dalam Islam yang dilakukan dinamakan ibadah. Ibadah terbahagi
kepada dua, iaitu:
(i) Ibadah khusus. Contohnya, sembahyang, puasa, zakat, haji.
(ii) Ibadah umum. Contohnya, aspek kehidupan yang lain seperti

berpolitik (tidak bergaduh), berekonomi (tidak menipu dalam jual
beli), bersosial (menghormati), pentadbiran (amanah) dan pendidikan
(belajar) serta apa juga kegiatan umat Islam yang diamalkan mengikut
hukum syarak.

(c) Akhlak
Akhlak bermaksud tingkah laku, perangai, tabiat berbentuk keperibadian
atau kebiasaan, maruah dan agama yang menggambarkan jiwa manusia
(Ibn Manzur, 1956). Islam menitikberatkan akhlak yang baik sesama
manusia, haiwan, tumbuhan, alam dan Pencipta.
(d) Syariah
Syariah merupakan undang-undang, peraturan, ketetapan Allah untuk
manusia bagi mengatur hubungan manusia dengan Pencipta-Nya, sesama
manusia dan alam. Perlaksanaan syariah dalam Islam untuk mengatur
kehidupan manusia menjadi baik dan mengelakkan kejahatan (dosa).
Syariah secara prinsipnya bertujuan untuk menyelamat dan memelihara
lima perkara asas kehidupan manusia sebagaimana dijelaskan dalam
Jadual 6.1 berikut.
Jadual 6.1: Tujuan Syariat dalam Islam
Perkara Huraian
Memelihara  Islam melarang perbuatan syirik/murtad, menegah tahyul dan
agama khurafat.
 Menghormati sambutan perayaan agama lain.
 Islam menggariskan peraturan demi menjaga agama.
Memelihara  Memelihara keselamatan nyawa, anggota badan, kesihatan,

nyawa rohani dan maruah.
 Larangan membunuh tanpa hak.
Memelihara  Menjaga harta sama ada milik perseorangan, syarikat, awam

harta atau kerajaan.
 Larangan mencuri dan merompak.
Memelihara  Menjaga kewarasan akal dengan mengharamkan minum arak,

akal pil khayal, dadah dan sebarang perbuatan yang memudaratkan.
Memelihara  Larangan berzina, pengklonan manusia dan pengharaman

keturunan pernikahan dalam kalangan ahli keluarga yang haram
dikahwini.

Mari kita mempelajari panduan dan rujukan umat Islam serta perayaan dalam
Islam.
(a) Panduan dan Rujukan Umat Islam

Islam menyatakan manusia terdiri daripada dua unsur, iaitu roh dan jasad.
Tujuan manusia dicipta adalah sebagai khalifah (wakil) Allah, iaitu bagi
menegakkan kebenaran, kedamaian, dan menghapuskan kemungkaran
serta penyelewengan bagi mencapai kebaikan di dunia dan akhirat. Islam
turut menggalakkan penganutnya mengkaji kejadian alam, termasuklah
ilmu psikologi, ilmu tumbuh-tumbuhan, sains, astronomi, perubatan dan
sejarah.
Panduan dan rujukan umat Islam ialah:
(i) Al-Quran
Merupakan kata-kata yang diturunkan oleh Allah kepada Rasulullah
SAW (Nabi Muhammad) melalui perantaraan malaikat Jibrail.
Diturunkan secara beransur-ansur yang mengandungi persoalan dan
penjelasan mengenai akidah, ibadah, akhlak, perundangan, ekonomi,
perundangan, astronomi, metafizik dan sebagainya.
(ii) Hadis dan Sunnah

Apa yang datang daripada Rasulullah, baik berupa perbuatan,
perkataan, mahupun pengakuannya (ikrar) yang menjadi penafsiran
atau huraian bagi ayat al-Quran. Hadis Nabi menjadi asas yang
kedua bagi hukum Islam.
(iii) Ijmak Ulama

Ijmak ialah keputusan mujtahid yang terdiri daripada alim ulama
kaum Muslimin pada sesuatu masa mengenai hukum agama.
Keputusan atau ketetapan yang diambil oleh mereka menjadi
pegangan umat Islam yang ada pada masa itu atau sesudahnya.
Situasi ijmak di Malaysia ialah persoalan hukum akan dirujuk kepada
Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan. Contohnya,
kebenaran menggugurkan kandungan disebabkan boleh membawa
mudarat kepada nyawa ibu, kesihatan dan mendapat nasihat daripada
pakar terlebih dahulu. Anda boleh merujuk e-fatwa di pautan
http://www.e-fatwa.gov.my/apa-itu-fatwa untuk mengetahuinya
dengan lebih lanjut.

(iv) Qiyas
Merupakan perbandingan antara suatu hukum dalam perkara yang
baharu wujud dengan perkara yang telah ada hukumnya dalam al-
Quran dan sunnah. Ia ialah proses (ijtihad) berasaskan analogi
daripada ayat al-Quran dan sunnah atau perintah yang telah
diketahui untuk perkara baharu. Qiyas menetapkan suatu hukum
baharu yang belum ada pada masa sebelumnya berasaskan perkara
terdahulu yang memiliki kesamaan dari segi illah (sebab), manfaat,
bahaya dan pelbagai aspek lain sehingga dihukum sama. Contohnya,
hukum haram terhadap pengambilan dadah kerana persamaan
membawa kepada kemudaratan dan khayal.
Jihad dalam Islam bermaksud mencurahkan segala daya usaha dan

kekuatan bagi menghadapi mereka yang menentang Allah termasuklah
hawa nafsu, syaitan dan segala bentuk kefasikan. Jihad mempunyai
maksud yang luas, merangkumi semua aspek kehidupan seperti jihad
ilmu, jihad ekonomi, jihad nafsu dan jihad politik. Jihad tidak menyuruh
umat Islam kepada keganasan seperti membunuh diri, pengeboman berani
mati, ekstrem, bersifat perkauman dan melakukan perkara yang
bertentangan dengan hukum syariat.
(b) Perayaan dalam Islam

Masyarakat Islam di Malaysia menyambut perayaan tertentu yang
membawa makna dan sejarah dalam Islam. Ini dijelaskan melalui Jadual
6.2 berikut:
Jadual 6.2: Sambutan Perayaan Masyarakat Islam di Malaysia
Perayaan Huraian
Hari Raya  Disambut pada tarikh 1 Syawal tahun Hijrah oleh masyarakat Islam
Aidilfitri di seluruh dunia. Di Malaysia, sambutan hari raya ini disebut
sebagai Hari Raya Puasa. Hari raya ini disambut setelah
menghabiskan kewajipan berpuasa pada bulan Ramadan.
Hari Raya  Dikenali sebagai Hari Raya Korban atau Hari Raya Haji yang
Aidiladha disambut oleh umat Islam di seluruh dunia. Hari raya ini
menandakan berakhirnya tempoh mengerjakan ibadat haji di Mekah,
iaitu sehari selepas jemaah haji mengerjakan wuquf di Arafah.
 Disambut pada 10 Zulhijah, mengikut kalendar Islam pada setiap

tahun.
 Acara korban haiwan dilakukan sempena memperingati kisah Nabi

Ibrahim dan anaknya, Nabi Ismail. Daging haiwan yang dikorbankan
hendaklah diberi kepada golongan yang tidak berkemampuan.

Maulidur  Menyambut hari keputeraan Nabi Muhammad SAW yang

Rasul dilahirkan di Tanah Suci Mekah pada tarikh 20 April 571 M
bersamaan 12 Rabiulawal Tahun Gajah mengikut kalendar Islam.
Israk dan  Memperingati Israk (perjalanan Nabi Muhammad dari Masjid al-
Mikraj Haram ke Masjid al-Aqsa di Palestin) dan Mikraj (perjalanan Nabi
Muhammad dari Masjid al-Aqsa naik ke langit).
 Bertujuan memperingati serta mengambil pengajaran daripada

peristiwa tersebut dan mengamalkannya dalam kehidupan seharian.
Nuzul  Disambut pada hari ke-17 dalam bulan Ramadan.

Quran
 Al-Quran diturunkan pada malam tersebut (lihat Rajah 6.1). Ayat
pertama yang diturunkan oleh malaikat Jibrail kepada Nabi
Muhammad adalah daripada surah al-ÂAlaq, surah ke-96, ayat 1
hingga 5.
Maal Hijrah  Ia memperingati penghijrahan Nabi Muhammad dari kota Mekah ke

Madinah pada tahun 622 Masihi.
 Berlaku pada 1 Muharam, ia merupakan hari pertama dalam

kalendar Hijrah. Penghijrahan ini berlaku kerana kaum Quraisy
menindas umat Islam di Mekah.
 Penghijrahan ini merupakan perintah daripada Allah, bukannya

Nabi Muhammad dan umat Islam lari dari Mekah.
 Di Malaysia, umat Islam mengadakan solat sunat dan bacaan

al-Quran di masjid di seluruh negeri.
Rajah 6.1: Al-Quran diturunkan pada 17 Ramadhan, 13 tahun sebelum Hijrah

Sumber: https://mymadmonologue.files.wordpress.com/

AKTIVITI 6.3
Bincangkan dengan rakan atau tutor yang beragama Islam apakah

yang dimaksudkan dengan mazhab dalam agama Islam.
Seterusnya kita melihat kepercayaan masyarakat Cina di Malaysia yang

mempunyai pelbagai kepercayaan yang diwarisi secara generasi. Keunikan
kepercayaan ini berlaku kerana mereka datang dari pelbagai kawasan dari Tanah
Besar China. Kini terdapat masyarakat Cina yang menganut agama lain seperti
Kristian, Islam dan Ateis yang dihuraikan pada subtopik seterusnya.
6.4.2 Toisme
Istilah Toisme digunakan oleh orang Barat semasa sampai ke negara China. Ia
diasaskan oleh Lao Tze atau dikenali sebagai Guru Tua. Lao lahir pada tahun 604
SM yang diberi nama Li Peh Yang. Lao Tze merupakan gelaran yang diberikan
kepada Li Peh Yang sebagai orang tua yang bijaksana kerana dikatakan telah
dikandungkan dalam perut ibunya selama 82 tahun.
Lao Tze telah menulis risalah kecil yang bertajuk Tao Teh King yang bermaksud
jalan dan kekuasaan. Risalah itu dikarang setelah melihat masyarakat China
berada dalam kucar-kacir. Beliau telah menumpukan ajarannya dalam sebuah
kitab besar bertajuk I-Ching. Ajaran Tao Teh King dan I-Ching disampaikan
dalam bentuk puisi (Ann, 1994).
Toisme merupakan ajaran yang mementingkan perhubungan manusia dengan

alam sekitar. Ia menekankan kehidupan manusia dipengaruhi unsur Yin
(negatif) dan Yang (positif). Kedua-dua unsur ini perlu seimbang untuk
melahirkan kesejahteraan hidup. Rajah 6.2 menunjukkan simbol Yin dan Yang
yang menunjukkan keseimbangan antara negatif dan positif.
Rajah 6.2: Simbol Yin dan Yang

Sumber: https://commons.wikimedia.org

Menurut Tao, segala kehidupan manusia dapat disusun mengikut peraturan dan
diselaraskan dengan alam. Ajaran Tao banyak berkisar kepada persoalan
metafizik, maka penganutnya memberi tafsiran sendiri terhadap kitab I-Ching.
Mengikut kepercayaan penganutnya, Tao ialah kuasa agung dan mutlak kerana
dipercayai mencipta segala-galanya. Rajah 6.3 menunjukkan tokong Toisme dan
lambang Yin dan Yang.
Rajah 6.3: Tokong Toisme dan lambang Yin dan Yang

(Nine Gods Emperor Temple) di Sungai Way, Petaling Jaya
Setelah kematian Lao Tze, ajaran Tao berpecah kepada tiga aliran berikut:
(a) Aliran pertama yang isi kandungan kitab Tao Teh King difahami
menggunakan pendekatan magik. Ayat daripada kitab tersebut difahami
berdasarkan kepercayaan nasib. Maka muncul beberapa amalan Tao yang
dipenuhi sihir dan kepercayaan tahyul. Aliran ini berpendapat kemewahan
mendorong manusia melakukan kejahatan. Oleh itu untuk menghapuskan
dosa, penganut Tao perlu bertapa di dalam gua dan di puncak gunung;
(b) Aliran kedua menggunakan pendekatan kebatinan untuk mewujudkan

perpaduan masyarakat. Aliran ini mempercayai setiap manusia
mempunyai „tenaga‰ yang boleh dibangkitkan melalui yoga dan meditasi.
Kaedah ini boleh menentang nafsu dan mencapai kesejahteraan diri; dan
(c) Aliran ketiga pula melihat ajaran Tao daripada aspek falsafah, iaitu perlu
difahami menggunakan akal fikiran yang rasional. Aliran ini mempercayai
Wu-Wei, iaitu penggabungan sifat sederhana, keikhlasan dan kebebasan
untuk mencapai tenaga yang mengalir dalam badan manusia (Ann, 1994).

AKTIVITI 6.4
Tonton video di URL berikut untuk membaca lebih lanjut berkenaan

kepercayaan Toisme:
https://www.youtube.com/watch?v=hzj8nXgIp7Y
6.4.3 Confucianisme
Ajaran Confucianisme lebih kepada pengajaran falsafah yang mementingkan
moral dan etika manusia. Ajaran ini diasaskan oleh Kung Fu Tze yang lahir pada
551 SM. Kung Fu Tze merupakan gelaran yang diberikan oleh pengikut ajaran
Confucianisme kepada pengasas sebenar yang bernama ChÊiu. Kung Fu Tze
merupakan manusia yang mempunyai daya intelek dan kepintaran yang tinggi
sejak dari kecil lagi (Ann, 1994).
Ajaran Confucianisme mengajak manusia menjadi baik dan mementingkan

akhlak mulia. Beliau berpendapat manusia yang lari daripada masalah
merupakan pengecut. Menurutnya, perjuangan menegakkan kebenaran dan
keadilan harus menjadi slogan hidup. Confucius percaya kepada kehidupan
selepas mati. Menurutnya, orang Cina diwajibkan menghormati roh orang mati
yang terdiri daripada saudara-mara dan nenek moyang. Walau bagaimanapun,
penghormatan harus diberikan kepada generasi tua yang masih hidup.
Ajaran Confucius mementingkan ikatan kekeluargaan yang dianggap suci dan

terikat dengan pertalian darah. Ajaran Confucius lebih berbentuk praktikal dan
rasional. Maka Confucius tidak menghalang pengikutnya menyembah dewa-
dewi dan Tuhan Tien, apa yang penting ialah setiap manusia perlu berusaha
menjadi baik agar dapat menjalani kehidupan dengan lebih tenang.
Konsep lain dalam Confucius ialah li (serasi) dan chun dze (memiliki peribadi
agung, menjadikan sejarah silam sebagai panduan merancang masa depan).
Sebelum meninggal dunia, Confucius berpesan kepada muridnya agar
berpegang teguh kepada ajaran nenek moyang, tidak memandang rendah
terhadap orang miskin. Confucius turut menyatakan wang tidak boleh dijadikan
ukuran apabila menilai rakan. Padanya orang yang memiliki peribadi mulia
akan dipandang tinggi oleh masyarakat.

Setelah kematian Confucius, ajarannya dikembangkan oleh anak muridnya

bernama Mencius. Namun terdapat pengikut yang menyembahnya sebagai
dewa akibat daripada perbuatan Maharaja Shih Huang Ti membakar semua
buku Confucius dan pengikutnya. Kini yang tinggal hanyalah cebisan kitab
Analects yang hanya menyentuh persoalan tata susila dan etika.
6.4.4 Kepercayaan kepada Roh Nenek Moyang

Merupakan kepercayaan lama yang menegaskan langit didiami oleh roh nenek
moyang yang dikenali sebagai Ti. Mereka diperintah oleh seorang ketua yang
dipanggil Shang Ti. Nenek moyang yang menghuni lapisan langit bertaraf dewa
dan mempunyai kekuasaan untuk menentukan kesejahteraan keturunannya.
Kedudukan mereka yang tinggal di langit lebih mulia dan lebih tinggi daripada
manusia di dunia dan manusia perlu menghambakan diri kepada nenek moyang
di langit. Ini boleh dilakukan dengan mengadakan sajian berupa makanan dan
pembakaran kertas sembahyang. Sesiapa yang tidak melakukan upacara yang
ditetapkan itu akan ditimpa bala oleh nenek moyang dari langit.
Kepercayaan ini menyatakan masa depan dunia dan manusia dalam genggaman
serta pengetahuan roh nenek moyang. Cara roh dari langit berhubung dengan
bumi melalui bahasa ramalan dan alamat. Sekiranya manusia membuat roh
nenek moyang mereka marah, pelbagai alamat dan bencana akan berlaku seperti
gempa bumi dan banjir besar. Bencana yang berlaku perlu diberi perhatian
kerana mempunyai maksud tersirat. Kepercayaan ini akan merujuk peramal
untuk tarikh perkahwinan, pengebumian dan melakukan aktiviti lain.
6.4.5 Buddha
Agama Buddha lahir di negara India sebagai manifestasi terhadap agama Hindu.
Siddhartha Gautama dikenali sebagai Gautama Buddha, lahir di daerah
Kapilavastu Lumbini, Nepal pada 563 SM (lihat Rajah 6.4). Gautama selalu
mencari jawapan mengapa manusia sakit, menderita dan mati semasa dia
bertapa selama 49 hari di bawah pokok Bodhi. Ketika itu Siddharta telah
mendapat cahaya kebenaran dan nama Buddha diambil sempena pokok Bodhi.

Rajah 6.4: Patung Siddharta Gautama Buddha
Siddharta mengajar berlakunya penderitaan disebabkan oleh perbuatan manusia

sendiri pada masa yang lepas. Seterusnya Buddha mengajar pengikutnya supaya
berbuat baik agar tidak dilahirkan semula kerana matlamat akhir manusia
adalah untuk mencapai ke peringkat nirwana, iaitu hidup yang kekal abadi.
Agama Buddha terdapat tiga prinsip ajaran utama, iaitu „jalan tengah‰, „lapan
jalan‰ dan „empat kebenaran yang agung‰. Kesemua jalan itu perlu ditempuhi
untuk mendapatkan akhlak yang mulia. Buddha turut berpendapat nafsu
manusialah yang menyebabkan mereka masuk ke alam penderitaan. Oleh itu
manusia harus menyekat segala keinginan dan memusnahkan nafsu tersebut.
Maka manusia akan bebas daripada segala kesengsaraan hidup.
Selepas kematian Buddha, ajarannya telah mengalami perpecahan kepada dua

aliran, iaitu:
(a) Hinayana atau Theravada; dan

(b) Mahayana.
Kewujudan dua aliran ini bukan disebabkan oleh perbezaan ajaran utama
Buddha tetapi lebih kepada ritual dan peraturan yang berbeza mengikut
kebudayaan satu bangsa. Jadual 6.3 menunjukkan perbezaan antara kedua-dua
aliran ini.

Jadual 6.3: Perbezaan antara Aliran Hinayana/Theravada dan Mahayana
Aliran Hinayana/Theravada Aliran Mahayana
Hinayana bererti kenderaan kecil. Mahayana bermaksud kenderaan besar.
Mempunyai ramai pengikut di Thailand, Aliran ini tersebar ke India Utara, Tibet,
Malaysia, Sri Lanka, Burma dan Indo- China, Taiwan, Jepun dan Korea.
China.
Mempertahankan bahawa aliran yang Lebih berminat mengkaji tujuan Buddha

dipegangnya berdasarkan ajaran Buddha menyampaikan ajaran yang tidak semata-
yang sebenar. Golongan ini mengutamakan mata kerana nirwana tetapi membantu
ucapan dan tulisan Buddha pada peringkat manusia mengecap kehidupan yang lebih
awal penyebaran untuk berdakwah. baik.
Sumber: Ann (1994)
Kitab yang menjadi rujukan dan pedoman pengikut Buddha terdiri daripada tiga
bahagian, iaitu ucapan, peraturan dan ajaran Gautama Buddha. Kesemuanya
dihimpunkan dalam kitab yang diberi judul Tri-Pitaka atau tiga bakal. Bahagian
Sutta Pitaka dipercayai sebagai inti pati ajaran Buddha. Selain itu, terdapat
risalah kecil Dhammapada yang menjadi rujukan sami. Risalah ini memberi
panduan mencapai hidup bertatasusila tinggi. Agama Buddha yang mendapat
pengaruh dari Tibet telah menyembah Buddha dalam bentuk patung dewi
bernama Kuan Yi (Ann, 1994). Dewi Kuan Yi ialah lambang kemurnian kasih
sayang, kesejahteraan dan ahimsa, iaitu tidak menggunakan kekerasan.
Agama Buddha mengutamakan ajaran berbentuk falsafah kerana Buddha tidak

mengajar konsep ketuhanan dan persoalan ghaib, kecuali bagaimana manusia
mahu hidup tanpa bermasalah. Penganut Buddha diwajibkan menjalani
kehidupan sebagai sami untuk satu-satu tempoh dan Bikkhu tidak dibenarkan
berkahwin. Rajah 6.5 memaparkan Tokong Cheng Long Kong manakala Rajah
6.6 menunjukkan ritual sembahyang agama Buddha.

Rajah 6.5: Tokong Cheng Long Kong di Selandar, Melaka
Rajah 6.6: Ritual sembahyang agama Buddha
Jadual 6.4 menyenaraikan sambutan perayaan masyarakat Cina di Malaysia

berserta huraiannya.

Jadual 6.4: Sambutan Perayaan Masyarakat Cina di Malaysia
Perayaan Huraian
Tahun  Disambut pada hari dan bulan pertama kalendar orang Cina
Baharu Cina menandakan kedatangan tahun baharu.
 Semua ahli keluarga akan berhimpun untuk makan bersama-sama
bagi menjalinkan perhubungan sesama anggota keluarga.
 Menjelangnya waktu malam kedatangan Tahun Baharu Cina
diadakan upacara memuja dewa langit sebagai aluan kedatangan
hari yang berbahagia. Selepas itu mereka akan membakar mercun.
Pesta Chap  Dikenali sebagai pesta Yuan Siau. Disambut menandakan tamatnya
Goh Mei perayaan Tahun Baharu Cina, iaitu bermula pada hari yang ke-15.
 Pesta ini diiringi upacara pemujaan dewa-dewi untuk meminta
perlindungan supaya tidak ditimpa sebarang malapetaka.
 Berlangsung selama tiga hari tiga malam, setiap rumah akan
diterangi dengan cahaya.
 Pesta ini diakhiri dengan upacara melempar buah-buahan limau
mandarin ke dalam laut untuk mendapatkan jodoh atau pasangan.
 Setiap barang dilemparkan membawa maksud, iaitu:
 Bawang: Untuk suami yang baik;
 Sayur-sayuran: Menantu lelaki;
 Buah kurma: Kebahagian yang berpanjangan;
 Kacang tanah: Panjang umur; dan
 Batu: Mendirikan bangunan yang besar.

Hari Wesak  Disambut sempena memperingati tiga peristiwa penting yang

berlaku dalam hidup Siddharta Gautama, iaitu:
– Menyambut hari keputeraannya;
– Hari dia mencapai peringkat kematangan fikiran (enlightment),
iaitu apabila cahaya kebenaran telah sampai kepadanya; dan
– Hari dia diangkat ke peringkat nirwana, iaitu seseorang itu
tidak boleh dilahirkan semula.
 Orang Cina yang menyembah dewi Kuan Yin merayakan Hari
Wesak dengan mengadakan sedikit persembahan di rumah.
 Buddha aliran Hinayana di Thailand akan merayakan Hari Wesak
secara besar-besaran. Buddha yang disembah oleh aliran Hinayana
ialah Buddha bermuka empat. Ucapan, sembahyang beramai-ramai,
syarahan mengenai ajaran Buddha, perarakan kereta berhias,
perarakan patung Buddha diadakan sepanjang Hari Wesak
berlangsung.
 Terdapat pengikut yang melepaskan burung merpati ke angkasa
lepas sebagai pembalasan penderitaan di dunia.
Hari Jadi  Dewi Kuan Yin menjadi simbol kasih sayang dan cinta yang sejati,
Kuan Yin merupakan dewi paling penting menduduki hierarki yang paling
tinggi.
 Hari Jadi Kuan Yin jatuh pada hari ke-19 dalam bulan dua.
 Upacara sembahyang dilakukan di tokong. Hari yang disifatkan
sebagai hari cucuran rahmat.
 Kuan Yin dianggap dapat melindungi dan menjaga keselamatan
setiap kanak-kanak. Penganutnya juga akan membacakan doa
berdasarkan teks Budhha untuk mendapatkan berkat.
Pesta Ching  Pesta Ching Ming disambut pada hari ke-3 dalam bulan tiga
Ming kalendar Cina.
 Merupakan hari bagi orang Cina pergi ke kubur untuk menziarahi
nenek moyang dan saudara-mara yang telah meninggal dunia.
 Pemujaan dan upacara menjamu roh nenek moyang dengan
pembakaran kayu setanggi, lilin berwarna merah, kertas
sembahyang dan penyembahan bahan makanan. Semua ahli
keluarga akan pergi ke kubur dan bekerjasama membersihkan
kubur.
 Selepas upacara pemujaan, kubur itu akan ditabur dengan kertas
yang pelbagai warna.

Perayaan  Dikenali sebagai perayaan Yi Lan. Perayaan diadakan untuk

Hantu Lapar menjamu hantu lapar yang dibebaskan kurungan di neraka selama
30 hari.
 Persembahan dilakukan pada waktu malam menjelang 14 atau 15
hari bulan dalam bulan tujuh.
 Untuk mengelakkan hantu kelaparan ini mengganggu manusia,
suatu hidangan berupa makanan dan minuman diletakkan di
hadapan rumah. Orang Cina percaya selepas hantu dijamu, mereka
tidak akan mengganggu anggota keluarganya.
 Orang Hokkien, Kantonis dan Hakka mempunyai adat yang
tersendiri untuk mengadakan hidangan kepada hantu.
Perbezaannya ialah tarikh hari persembahan itu dibuat.
 Orang Hokkien, memilih waktu petang pada 14 hari bulan, orang
Kantonis hanya mengadakan kenduri arwah pada 15 hari bulan.
Perayaan  Lebih dikenali sebagai Pesta Tanglung.

Kuih Bulan
 Ia disambut pada hari ke-15 dalam bulan lapan mengikut kalendar.
 Dinamakan pesta bulan kerana diadakan pada waktu bulan
mengambang.
 Antara benda istimewa dan dimestikan dalam perayaan ini ialah
kuih bulan.
 Dirayakan sebagai menghormati seorang bidadari bernama Chang
Ge yang menjadi dewi dan menyalakan cahaya di bulan.
 Semasa berlangsungnya perayaan, kanak-kanak membawa tanglung
yang dibuat dengan pelbagai bentuk dan warna pada waktu malam.
 Dewa-dewa di rumah akan dijamu, di mana buah limau dan limau
bali diletakkan di meja pemujaan sebagai hidangan kepada dewa.
 Daun limau bali direndamkan ke dalam kolam air buat mandian
bagi menghilangkan segala sial badan.
Sumber: Ann (1994)
Masyarakat Cina mempunyai sistem kalendar yang unik, iaitu setiap bulan
dikenang dan disambut dengan satu perayaan untuk meraikan tokoh pujaan
mereka. Kepelbagaian perayaan disebabkan oleh kepercayaan orang Cina yang
pelbagai terhadap beberapa jenis agama dan dewa yang diturunkan daripada
generasi lama kepada generasi baharu.

Setiap perayaan merupakan kenangan terhadap rentetan peristiwa yang pernah

dialami oleh mereka. Ia disambut supaya generasi baharu Cina tidak lupa
kepada keturunan asal dan nenek moyang mereka. Setiap dewa yang disembah
mewakili komuniti Cina tertentu ini disebabkan mereka tidak berasal daripada
satu jurai keturunan yang sama tetapi daripada pelbagai suku kaum yang datang
dari tempat yang berbeza. Perbezaan corak hidup dan pola penempatan
mempengaruhi agama dan kepercayaan orang Cina. Perayaan yang disambut
bukan sekadar pesta, sebaliknya ia menyerlahkan nilai moral yang dipegang
serta diwarisi beberapa ribu tahun lalu.
AKTIVITI 6.5
1. Tonton video di URL berikut untuk membaca lebih lanjut tentang

Bhuddisme: https://www.youtube.com/watch?v=7zYC4vStD-Y
2. Bincangkan dengan rakan dan tutor anda dalam forum myVLE

tentang perayaan-perayaan lain dalam masyarakat Cina seperti:
(a) Hari Jadi Kuan Ti
(b) Hari Jadi Tuhan Api
(c) Hari Jadi Binatang
(d) Hari Jadi Tuhan-tuhan di Kota
(e) Hari Menyembah Tuhan Seratus
(f) Hari Menyembah Raja Naga
(g) Hari Menyembah Harimau Putih
(h) Hari Menyembah Patung-patung Monyet
(i) Perayaan Menyembah Dewa Dapur
3. Tonton filem Shaolin Soccer atau Kung Fu Hustle dan senaraikan

elemen-elemen kepercayaan masyarakat Cina dalam filem
tersebut.

6.4.6 Hindu
Agama Hindu bukan berasal daripada seorang nabi dan diakui bukan dibawa
oleh manusia. Istilah Hindu diambil daripada Sungai Sindhu (Indus) yang
terletak di bahagian timur laut India. Agama Hindu juga dikenali sebagai
Sanatana-Dharma atau agama yang abadi (tiada permulaan dan tiada
kesudahan) dan Vaidik-Dharma atau agama yang berpegang pada kitab Veda
(pengetahuan).
Selain itu, Brahmanisme juga dinisbahkan kepada agama Hindu. Brahmanisme

merujuk kepada kepercayaan asas bahawa dunia ini bermula dengan wujudnya
„roh dunia‰ yang agung bergelar Brahman. Brahman juga dikenali dengan
Trimurti, iaitu tuhan yang mempunyai tiga sifat yang dijelmakan melalui
Brahman (Pencipta), Vishnu (Pembinasa) dan Siva (Pemusnah).
Ajaran agama Hindu dibawa oleh maharesi-maharesi (penyampaian) purbakala.

Namun agama Hindu memberi kebebasan kepada penganutnya sama ada untuk
taat dengan perintah kitab Veda atau sebaliknya.
Terdapat empat kitab suci (kitab Veda) yang menjadi pegangan penganut agama
Hindu, iaitu:
(a) Rig Veda;

(b) Yajur Veda;
(c) Sama Veda; dan
(d) Atharva Veda.
Kitab Veda ini mengajar penganut Hindu tentang amalan bagi upacara
penyembahan dan cara bertafakur berdasarkan pengalaman rohani maharesi
purba kala. Kitab Veda ini juga dinamakan sebagai Sruti kerana mempunyai
sumber utama. Selain keempat-empat kitab Veda tersebut, masyarakat Hindu
juga mempercayai kitab lain yang dikenali sebagai Smirti. Smirti ialah kitab
tradisi dalam bentuk orang suci atau ajaran guru (archaya) dan ajaran avatar. Di
samping itu, kitab sastera yang dinamakan Iltihasas, Purana, Agama dan
Darsana juga turut menjadi rujukan penganut Hindu.
Kebanyakan buku awal masyarakat India-Hindu ini ditulis dalam bahasa

Sanskrit kerana mereka beranggapan buku yang tidak ditulis dalam bahasa ini
tidak mengandungi falsafah. Kini, lahir pula bentuk syair memuja Tuhan yang
dinyanyikan sebagai memuja semangat. Bentuk nyanyian ini disebut Tevaram
dan Tiruvacakam.

(a) Kepercayaan Masyarakat India

Yang berikut ialah dua kepercayaan dalam masyarakat India:
(i) Teori Karma

Ia menganggap seseorang itu bertanggungjawab ke atas keadaannya
pada masa sekarang. Ini bermakna, kelakuan seseorang pada masa
lampau menentukan keadaan mereka masa ini dan keadaan masa ini
akan menentukan keadaan mereka pada masa akan datang.
(ii) Sistem Kasta

Ia tiada kaitan dengan agama tetapi dikaitkan dengan strata
masyarakat beragama Hindu. Secara umumnya, masyarakat India
masih mengamalkan sistem Kasta, iaitu:
 Brahmin untuk orang atasan, ketua atau pemimpin mereka;

 Ksatiya untuk golongan pahlawan;
 Vaisyas untuk golongan petani yang menjadi tuan tanah; dan
 Sudras atau disebut pariah (out-cast) yang terdiri daripada
buruh atau masyarakat kelas bawahan.
(b) Mazhab Agama Hindu
Terdapat lima mazhab bagi agama Hindu, iaitu Ganapatya, Saura,
Vaisnava, Saiva dan Sakta. Mazhab Vaisnava dan Saiva merupakan dua
mazhab besar dalam kepercayaan agama Hindu. Walau bagaimanapun,
pemilihan mazhab dikaitkan dengan penyembahan terhadap Tuhan. Yang
berikut ialah penerangan tentang mazhab ini:
(i) Mazhab Ganapatya

Tuhan Mazhab Ganapatya ialah Ganapati yang wajahnya seperti
gajah. Ganapati dianggap putera sulung Siva dengan Parvati. Dewa
ini sering dikaitkan dengan dewa bagi pelajaran.
(ii) Mazhab Saura

Tuhan bagi Mazhab Saura ialah matahari. Tuhan matahari bergelar
Surya dan Aditya. Penyembahan terhadap dewa ini dikaitkan
dengan petani, terutama dalam perayaan Ponggal. Penyembahan
terhadap dewa Surya bagi mendapatkan kemakmuran dunia dan
menghapuskan dosa serta menyelamatkan jiwa.

(iii) Mazhab Vaisnava

Tuhan Mazhab Vaisnava ialah Vishnu dan pasangannya Laksmi.
Mazhab ini memiliki banyak cabang, antaranya Bhakta dan
Pancharatra. Pengikut ini mempunyai tanda kasta pada dahinya,
iaitu garis tiga tegak lurus (Harun Hadiwijono, 2008).
(iv) Mazhab Saiva

Tuhan Mazhab ini ialah Siva dan disembah bersama pasangannya,
iaitu Parvati. Pengikut mazhab ini terdapat di seluruh India. Dewa
Siva dianggap dewa tertinggi berbanding Brahma dan Vishnu.
(v) Mazhab Sakta

Tuhan bagi Mazhab Sakta ialah Sakti. Sakti biasanya wujud dalam
pelbagai bentuk seperti Kali, Durga, Tara dan Kamala. Sakti memiliki
pelbagai peranan. Dua peranan yang penting ialah sebagai ibu dan
dewi yang menggerunkan.
(c) Perayaan Masyarakat yang Menganut Agama Hindu

Jadual 6.5 menghuraikan tiga perayaan yang disambut masyarakat yang
menganut agama Hindu.
Jadual 6.5: Perayaan Agama Hindu
Perayaan Huraian
Deepavali  Perayaan ini juga dipanggil perayaan lampu.
 Diraikan dalam bulan Kartikal dalam agama Hindu yang biasanya
jatuh pada bulan Oktober atau November.
 Masyarakat India meraikan hari ini sebagai simbol keterangan
yang boleh menghalau kuasa jahat (kegelapan).
Thaipusam  Perayaan yang mulia dirayakan di Tamil Nadu (India Selatan).
 Namanya diambil daripada bahasa Tamil sendiri, iaitu Thai
(merujuk pada bulan Januari atau Februari) dan Pusam (perayaan).
 Diraikan secara besar-besaran di tiga buah kuil utama, iaitu Kuil
Sri Subramaniam di Ipoh, Kuil Balathandayuthabani di Pulau
Pinang dan Kuil Subramaniar di Batu Caves, Kuala Lumpur.
 Masyarakat Hindu biasanya membayar nazar pada perayaan ini.
Thai Ponggal  Merupakan perayaan penuai atau petani.
 Ia dirayakan pada awal bulan „Thai‰.
 Kurang disambut di bandar tetapi masih diraikan oleh masyarakat
India yang tinggal di ladang atau estet.
Sumber: Hasnah Hussin & Mardiana Nordin (2007)

Rajah 6.7 memaparkan suasana dalam kuil Hindu manakala Rajah 6.8
menunjukkan patung Dewa Ganesh dan Murugan.
Rajah 6.7: Suasana di dalam kuil Hindu
Rajah 6.8: Patung Dewa Ganesh dan Murugan
6.4.7 Sikh
Perkataan „sikh‰ berasal daripada bahasa Panjabi yang bermakna penuntut atau
penganut. Orang sikh ialah pengikut Guru Nanak pertama (Nanak Dev)
sehingga Guru Gobind Singh. Pengasas Sikh ialah Guru Nanak dan sembilan
orang guru selepasnya. Guru Nanak dilahirkan pada tarikh 15 April 1469 M, di
kampung Kanakatch, Lahore. Bapanya, Mehta Kalu Bedi ialah seorang pegawai
kerajaan di Talwandi daerah Sheikhhupura, Pakistan (Sikh Naujawan Sabha
Malaysia, 1969).

Sikh merupakan agama gabungan daripada Islam dan Hindu. Sikh mempercayai
Tuhan hanya satu, Dialah yang mutlak. Guru Nanak mengatakan bahawa Tuhan
tidak memandang rupa paras dan fizikal tetapi mengutamakan amalan yang
dilakukan oleh penganutnya. Guru Nanak mengasaskan ugama Sikh dengan
berpandukan kata-kata:
„Jika hendak sayang Tuhan, maka hendaklah mempunyai perasaan sayang

antara satu dengan yang lain dalam satu masyarakat.‰
Guru Nanak mengajar penganutnya menyebut dan menyanyi sifat Tuhan

sebagai tanda penganutnya sentiasa mendekati Tuhan dan selalu merendah diri.
Ajaran Guru Nanak terdapat dalam kitab suci mereka, iaitu Guru Granth Sahib
Ji. Di dalamnya terdapat beratus-ratus „sabda‰ Guru Nanak 1 hingga 10 yang
dijadikan panduan kepada penganutnya. Guru Nanak turut menolak fahaman
kasta dan kepercayaan karut.
Setelah Guru Nanak meninggal dunia pada tarikh 22 September 1539 M,

pengikutnya telah menubuhkan satu kumpulan yang mempunyai perbahasan,
kesusasteraan, kebudayaan dan kepercayaan serta mempunyai peraturan hidup
yang tersendiri. Perkara ini berterusan sehingga kepada Guru Gobind Singh
(Guru yang ke-10). Pengikut ini dinamakan kaum Khalsa.
Seorang kanak-kanak sikh yang dilahirkan belum dikira sebagai seorang Khalsa,
walaupun ibu dan bapanya beragama Sikh. Kanak-kanak tersebut akan menjadi
seorang Khalsa apabila telah dewasa, mengetahui segala peraturan kaum Khalsa
dan setelah diberi Amrit (air gula). Beberapa undang-undang yang mesti
difahami dan diamalkan pada setiap masa oleh seorang Khalsa adalah seperti
yang berikut (Sikh Naujawan Sabha Malaysia, 1969):
(a) Percaya hanya satu Tuhan yang maha kuasa;
(b) Percaya 10 orang Guru, bermula daripada Guru Nanak sehingga Guru
Gobind Singh. Guru sekarang ialah Guru Granth Sahib Ji dan kaum
Khalsa;
(c) Hendaklah sentiasa membaca/mendengar sabda Guru Granth Sahib Ji

untuk membuat ibadat;
(d) Hendaklah berlatih mengawal dirinya dan berjanji memakai lima K, iaitu:
rambut (kesh), sikat (kanggha), gelang besi (kara), seluar dalam ketat
(kashehra) dan pedang (kirpan). Apabila dia boleh mengamalkan disiplin
kaum Khalsa, hendaklah dia memohon Amrit daripada lima orang ahli
agama (Paj Piare);
(e) Menghapuskan perasaan berkasta-kasta, tidak menyembah berhala atau

menganut kepercayaan yang berlawanan dengan ajaran agama Sikh;
(f) Menghormati segala makhluk tanpa memikirkan agama, bangsa atau

warna kulit;
(g) Perkataan „wahiguru‰ (Tuhan menakjubkan) hendaklah disebut setiap

masa; dan
(h) Makan hendaklah berpatutan dan jangan makan/minum yang ada arak di
dalamnya.
Penganut sikh bersembahyang di Gudwara yang bermaksud „pintu gerbang

Guru‰ yang terdapat kitab suci mereka (lihat Rajah 6.9). Rumah ini sentiasa
dipandang tinggi oleh penganut Sikh sebagai rumah agama dan pusat
masyarakat mereka. Gudwara sentiasa terbuka kepada orang ramai tanpa
mengira pangkat atau fahaman. Sesiapa yang hendak masuk ke dalam Gudwara
hendaklah membuka kasut dan menutup kepalanya.
Rajah 6.9: Penganut Sikh di dalam Gudwara
Hari perayaan kaum Sikh ialah hari Vasakhi pada tarikh 13 April setiap tahun.
Hari tersebut disambut sempena penubuhan kaum Khalsa oleh Guru Gobind
Singh Ji pada tahun 1699. Hari Katak Purumanshi, iaitu hari kelahiran Guru
Nanak juga dirayakan secara formal dan besar-besaran.

AKTIVITI 6.6
1. Tonton video di URL berikut untuk mendapat maklumat lebih

lanjut tentang kepercayaan kaum Sikh:
http://www.youtube.com/watch?v=cert8E774As
2. Cari senarai 10 Guru Nanak yang lain. Bentangkan di dalam kelas

anda.
6.4.8 Kristian
Agama Kristian (Christian) amat mementingkan penyembahan Tuhan (God).
Bagi penganut Kristian, mereka mempercayai Tuhan itu satu (one and only one
God) yang mempunyai tiga imej (trinity), iaitu Tuhan Bapa (God the Father), Roh
Kudus (Holy Spirit) dan Tuhan Anak (Holy Son). Penganut Kristian
mempercayai agama Kristian dibawa oleh Jesus Christ. Tahun pertama kelahiran
Jesus Christ dikenali sebagai tahun 1 Masihi. Mereka mempercayai bahawa pada
tahun 27 Masihi, Tuhan menurunkan wahyu kepada Jesus Christ.
Mereka menganggap bahawa Jesus Christ ialah anak kepada Tuhan yang
dihantar ke dunia bagi membersihkan dosa manusia, iaitu menyelamatkan
manusia daripada dosa warisan. Kitab suci Kristian dinamakan Injil (Bible) yang
mengandungi dua bahagian, iaitu Perjanjian Lama (Old Testament) yang ditulis
sebelum kelahiran Jesus dan Perjanjian Baru (New Testament) yang ditulis oleh
pengikut Jesus.
„Christ‰ bermakna penyelamat (deliverer) yang dihantar oleh Tuhan untuk

menyelamatkan dunia ini. Penganut agama Kristian yang awal ialah orang
Yahudi yang percaya bahawa Jesus ialah seorang nabi yang berasal dari kaum
Yahudi sebagaimana yang diceritakan dalam sumber pertama Kristian, kitab
Bible.
Agama Kristian telah banyak mengalami perubahan, Kristianiti (Cristianity)

telah berpecah kepada lima tradisi konvensional. Setiap mazhab tradisi ini telah
pun mencapai kestabilan dan mempunyai corak doktrin dan etika tersendiri.
Mazhab itu ialah:
(a) Ortodoks: Kebanyakan gereja ini berada di Eropah Timur dan Rusia;
(b) Katolik Roman: Penganut Kristian yang paling ramai;

(c) The Lutheran: Penyokong atau pengikut Martin Luther. Anggota gereja
Protestan di Jerman;
(d) The Calvinest/Reformed: Pengikut John Calvin daripada mazhab

Protestan; dan
(e) The Anglican: Gereja England atau gereja yang bersekutu dengannya
seperti Methodist.
Hukum Ten Commandments terdapat dalam kitab Bible Old Testament yang
diperkenalkan oleh Tuhan melalui Nabi Musa (Moses). Ia disebut dalam
bahagian „Exodus:20, 217‰. Perlakuan penganut Kristian dalam kehidupan
seharian dihadkan oleh perintah dan larangan, iaitu:
1. Jangan ada Tuhan-tuhan lain di hadapanku;

2. Jangan membina apa-apa patung yang menyerupai apa-apa di atas
syurga, bumi atau air di bawah bumi;
3. Jangan menggunakan nama Yahweh Tuhanmu dengan sebarang tujuan
jahat;
4. Ingatlah dan kuduskanlah Hari Sabbath;
5. Hormatilah ayah dan ibumu;
6. Jangan membunuh;
7. Jangan berzina;
8. Jangan mencuri;
9. Jangan membuat tuduhan palsu terhadap jiran; dan
10. Jangan berhasrat untuk memiliki harta benda jiranmu, jangan berhasrat
memiliki isteri atau orang gaji jiranmu atau apa-apa yang dipunyai
jiranmu.

Perkara lain berkaitan nilai etika yang terdapat dalam Bible ialah:
 Patuh kepada ibu bapa (Amsal 1:89);
 Elakkan dosa (Amsal 1:10);
 Setia dan jujur (Amsal 3:34);
 Rasional (Amsal 13:16);
 Elakkan zina (Amsal 5:36, Amsal 22:14);
 Jangan malas (Amsal 6:611);
 Amanah (Amsal 10:23); dan
 Murah hati (Amsal 22:9).
(a) Doktrin dalam Kristian (Epistles of Paul)

Agama Kristian turut mempunyai doktrin yang disebut dalam himpunan
karya St Paul (Epistles of Paul) yang perlu diyakini oleh setiap penganut
Kristian. Doktrin tersebut berdasarkan Jadual 6.6 berikut:
Jadual 6.6: Doktrin Agama Kristian
Doktrin Deskripsi
Dosa warisan Setiap manusia itu menanggung dosa akibat perbuatan Adam
(inherited sin) dan Hawa, dan dosa yang diwarisi oleh manusia ini hanya dapat
ditebus melalui penyaliban Tuhan Anak, Jesus.
Anak Tuhan Tuhan Bapa yang penyayang, berada di syurga dan mempunyai
(Son of God) anak sulung yang terdahulu dari segala zaman (yang azali), dan
segala benda yang wujud di alam ini dicipta melaluinya. Tuhan
Anak ini ialah Jesus Christ (Epistles Paul to Romes, 8:1839).
Penjelmaan Penjelmaan di sini bererti Anak Tuhan (Jesus Christ) menjelma

(incarnation) diri ke dunia melalui kandungan Maryam @ Marie melalui benih
Daud (Epistles Paul to Romes, 8:1830)
Pensaliban Anak sulung Tuhan (Jesus) telah dewasa, dia menyerahkan diri
(crucifixion) untuk dikorbankan di tiang salib sebagai satu cara untuk
menebus dosa warisan yang disebabkan oleh Adam dan Eve
(Hawa) (Epistles Paul to Corintians, 2:15).

Penebusan Jesus telah mati di palang salib sebenarnya mengorbankan

(redemption) dirinya untuk menebus dosa yang diwarisi manusia sejak zaman
Adam lagi. Setiap insan mesti beriman dengan penyaliban/
penebusan itu sebagai jaminan keselamatan mereka dan
kebangkitan semula yang sejahtera. (Epistles Paul To Corintians,
15:114, 2:15).
Kebangkitan Jesus kemudiannya dikafankan dan dikebumikan di dalam gua

semula (Thomb). Selepas itu bangkit semula dari kuburnya pada hari
(resurrection) ketiga selepas pengebumiannya (Epistles Paul To Corintians,
15:1221).
Naik ke langit dan Jesus hidup semula dan naik ke langit ke sisi Tuhan Bapa dan
bersemayam di bersemayam di sebelah kanan Tuhan Bapa (Mark, 16:1920).
sebelah kanan
Tuhan (ascension)
Sumber: Holy Bible (New Testament); Khadijah Mohd Khambali @ Hambali (1993, 1999)
(b) Perayaan Agama Kristian

Terdapat perbandingan pandangan dan fahaman antara mazhab Katholik
dan Protestant di Malaysia terhadap perayaan agama Kristian ini.
Penganut Katholik dan sebahagian Protestant khususnya Anglican dan
Lutherant adalah cenderung kepada Katholik yang menitikberatkan
sambutan perayaan dalam agama Kristian kerana ia menggambarkan satu
bentuk manifestasi ketaatan dan kepatuhan terhadap agama. Manakala
sebahagian individu Protestant tidak begitu memberatkan soal perayaan
(selain sambutan Krismas) kerana beranggapan ia hanya satu perayaan
semata (Khadijah Mohd Khambali @ Hambali, 1993; 1999).
Gereja Katholik lebih berperanan menentukan perlaksanaan perayaan

agama Kristian. Pihak gereja Katholik telah menentukan perayaan yang
perlu diraikan oleh segenap masyarakat Kristian berdasarkan tiga
pusingan atau tiga musim dalam setahun. Perayaan yang disambut dalam
agama Kristian sama ada berkaitan dengan ajaran Jesus dan nilai
keagamaan atau berkaitan dengan sejarah gereja. Penganut Kristian di
Malaysia menyambut hari perayaan mereka seperti dalam Jadual 6.7
berikut:

Jadual 6.7: Perayaan Masyarakat Kristian di Malaysia
Perayaan Deskripsi
Advent  Dikenali sebagai „kedatangan dan kemunculan sesuatu yang

bernilai‰.
 Ia merupakan waktu persiapan dan persediaan yang
diperuntukkan kepada setiap keluarga Kristian menyambut
kedatangan perayaan Krismas.
 Persiapannya diadakan pada hari Ahad yang hampir dengan
tarikh 30 November dan diikuti dengan tiga hari ahad
berikutnya (persiapan sambutan diadakan sepanjang sebelum
menjelangnya hari Krismas).
Hari Natal  Lazimnya, pada tarikh 24 Disember, jam 12 malam, penganut

(Christmas) Kristian khususnya Khatolik akan berkumpul di gereja untuk
mendengar bacaan Bible yang menyentuh khusus peristiwa
kelahiran Jesus sebagai tanda ingatan dan kesyukuran, diikuti
dengan jamuan Mass dan bertukar-tukar ucap selamat dan
pemberian hadiah sesama hadirin gereja.
 Pada sebelah petang atau malam tarikh 24 Disember,
sekumpulan koir atau kumpulan kanak-kanak kecil akan
menyanyikan nyanyian Krismas yang dikenali sebagai karol
Krismas (Christmas Carol) dari rumah ke rumah atau gereja.
Mereka akan dijamu dan diberi derma sebagai tanda
penghargaan.
 Pada malam tersebut, seluruh ahli keluarga akan berkumpul
menikmati kegembiraan dan saling bertukar hadiah dan ucap
selamat. Keesokan hari mereka berkumpul di gereja untuk
bersembahyang tanda kesyukuran.
Lent  Lent ialah jangka waktu yang diperuntukkan kepada

penganut Kristian, iaitu selama 40 hari untuk mempersiapkan
diri (jasmani dan rohani) bagi menghadapi kemunculan
perayaan Easter.
 Tempoh 40 hari adalah diasaskan kepada peristiwa Jesus
menghadapi ujian di padang Sahara selama 40 hari selepas
pembaptisannya.

Good Friday  Sambutan mengingatkan kematian Jesus yang begitu tragis di

tiang salib.
 Perarakan beramai-ramai penganut dengan simbol salib
sebagai mengingati peristiwa yang dilalui oleh Jesus
sepanjang perjalanannya menuju ke tempat penyaliban
(dilakukan oleh masyarakat Kristian di Melaka di Gereja St
Peter). Mereka membawa patung Jesus dan tiang salib
sepanjang jalan Gereja St Peter menuju ke perkampungan
Portugis dan kembali ke gereja tersebut.
 Ia menekankan aspek kepercayaan bahawa Jesus sentiasa
hidup dalam setiap jiwa penganut Kristian.
 Perayaan lazimnya bermula pada jam 3 petang yang menepati
waktu kematian Jesus seperti yang disebut dalam gospel
Evangalical (Mark, Matthew, Luke dan John). Penganut
bertafakur melalui sembahyang dan pembacaan dan gospel
John.
Easter Sunday  Easter merujuk kepada dewi musim bunga.

 Masyarakat Kristian meletakkan Easter sebagai perayaan
gereja yang gemilang dan menceriakan kerana dikaitkan
dengan sambutan hari kebangkitan Jesus selepas
pengebumiannya (lihat Rajah 6.10 dan 6.11).
 Masyarakat Khatolik Malaysia lebih cenderung melakukan
kerja kebaikan membantu golongan yang miskin dan
memerlukan.
 Lazimnya, pihak gereja akan menghiasi gereja dengan bunga
yang berwarna-warni bersesuaian dengan konsep perayaan
menyambut kehidupan baharu Jesus selepas penyalibannya.
 Gereja Katholik menyambut perayaan ini pada hari Sabtu
dalam keadaan bergelap. Sebuah lilin besar yang dikenali
sebagai Paschal Candle atau Candle of Suffering akan
dinyalakan akan dibawa ke dalam gereja yang gelap sebagai
simbol cahaya yang dipancarkan ke seluruh alam melalui
kebangkitan Jesus selepas kematiannya di tiang salib.
 Penganut Katholik yang menghadiri upacara tersebut akan
menyalakan lilin mereka melalui cahaya lilin tersebut
sehinggalah gereja diterangi dengan cahaya lilin.

Perayaan lain  Holy Week;.

 Acension Day dan Pentecost.
 All Saints Day dan All Souls Day.
 Sunday.
 The Assumption of Lady Mary.
 Hari Valentine (ValentineÊs Day).
Sumber: Khadijah Mohd Khambali @ Hambali (1999)
Rajah 6.10: Ilustrasi The Last Supper bagi Jesus
Rajah 6.11: Suasana di dalam gereja

6.4.9 Kepercayaan dan Keagamaan Orang Asli

Umumnya, majoriti Orang Asli di Malaysia, iaitu orang Negrito, Senoi dan
Melayu-Proto berpegang kuat kepada kepercayaan animisme yang diwarisi sejak
turun-temurun. Hal ini disebabkan keadaan persekitaran sekeliling mereka telah
banyak mempengaruhi asas kepercayaan mereka. Keadaan kawasan gunung-
ganang, sungai, batu besar, pokok besar, lembah, hujan, guruh, ribut, petir, air,
terjun, tasik, kolam dan sebagainya sangat memberikan implikasi mendalam
dalam amalan hidup dan sistem kepercayaan Orang Asli.
Meskipun demikian, tidak dinafikan bahawa terdapat juga perbezaan dalam

sistem kepercayaan antara etnik masyarakat Orang Asli yang disebabkan
ketaatan terhadap ketua, asas kepercayaan atau tafsiran terhadap makhluk yang
berbeza-beza mahupun perkembangan persekitaran semasa masyarakat Orang
Asli.
Masyarakat Orang Asli percaya adanya „Tuhan‰ atau kuasa tertinggi yang
menguasai gerak-geri kehidupan manusia. Mereka percaya bahawa kuasa ghaib,
kuasa luar biasa dan unsur roh boleh mendatangkan kebaikan dan keburukan
terhadap kehidupan mereka. Yang berikut adalah pegangan Orang Asli di
Malaysia berdasarkan etnik mereka:
(a) Pegangan Orang Asli Senoi adalah percaya terhadap pokok, batu besar
mempunyai nyaniik yang dianggap sebagai penunggu keramat yang
mendiami tempat atau sesuatu benda;
(b) Orang Asli Semai mempercayai kewujudan dewa, roh (spirit), hantu dan
orang bunian. Dewa utama ialah ngkuu dan nagaa; dan
(c) Orang Melayu-Proto (Orang Asli-Proto) khususnya Orang Ulu percaya

bahawa Tuhan wujud dalam dua persekitaran atau dua bentuk, iaitu
Tuhan Dunia Atas dan Tuhan Dunia Bawah. Mereka turut mempunyai ahli
agama yang dipercayai boleh berhubung dengan kuasa ghaib tersebut
yang dinamakan sebagai pawang, bomoh atau poyang.
Perayaan Kaum Asli

Yang berikut ialah perayaan kaum asli di Malaysia:
(a) Perayaan Genggulung dilakukan sekali setahun pada bulan Januari.

Perayaan ini bertujuan untuk menjamu hantu dan keramat yang sering
mengganggu ketenteraman sesebuah kampung. Perayaan ini dilakukan
bagi mengelakkan gangguan hantu seterusnya memastikan penduduk
kampung dapat menjalani kehidupan dengan sihat dan aman.

(b) Perayaan menuai padi baru diamalkan oleh sebilangan besar suku kaum
Semai dan Temia. Perayaan ini bermula apabila pawang mengisytiharkan
masa sesuai untuk menuai padi. Apabila pengisytiharan ini dibuat, maka
setiap individu akan mengadakan kenduri di rumah masing-masing.
Setiap orang mempunyai peranan masing-masing seperti mencari ikan,
memburu, mencari sayuran, menumbuk padi dan mencari bahan untuk
pemujaan. Tujuan perayaan ini adalah sebagai simbol kesyukuran dan
memohon restu daripada tuhan agar hasil tuaian mereka bertambah pada
masa akan datang.
(c) Bukak Tenamoh (kenduri membuka pantang) ialah majlis keramaian yang
diadakan selepas tamat tempoh berkabung bagi sesuatu kematian. Majlis
ini diadakan selama enam hari dengan persembahan lagu sewang dan
tarian tradisional. Dalam tempoh berkabung, mereka tidak dibenarkan
keluar bekerja dan mencari makanan, tidak dibenarkan memakai pakaian
baharu, bersolek dan menyikat rambut. Setelah enam hari, keluarga si mati
akan membakar unggun api di sekeliling kubur. Keluarga turut
menyediakan makanan di atas kubur. Seterusnya mereka tidak akan
mengadakan sebarang majlis hiburan selama satu bulan.
6.4.10 Masyarakat Sabah

Negeri Sabah mempunyai pelbagai etnik sebagaimana yang telah dijelaskan
dalam Topik 3. Kaum Kadazan-Dusun merupakan kaum bumiputera asli yang
terbesar di Sabah selain Melayu, Bajau (lihat Rajah 6.12), Murut bumiputera lain
dan berasal dari Indo-China. Kaum etnik ini menggunakan pelbagai bahasa dan
dialek dengan pelbagai kebudayaan dan adat resam tradisional.
Rajah 6.12: Kaum Bajau Sabah

Sumber: http://www.sabah.edu.my

Terdapat 27 suku kaum di dalamnya. Antaranya ialah Dusun Liwan, Dusun

Tindal, Dusun Pahu, Dusun Lotud, Bagahak, Dusun Labuk, Dusun Kimaragang,
Tagahas, Tanggara, Dusun, Rungus, Orang Sungai, Kuijau, Tambanuo dan
sebagainya. Kumpulan etnik yang terbesar ialah suku kaum Dusun yang
merupakan satu pertiga daripada penduduk Sabah.
Lazimnya masyarakat daripada subetnik tersebut mendiami kawasan (daerah)

tertentu umpamanya Kimaragang di daerah Kota Marudu, Lotud di daerah
Tuaran, Orang Sungai di daerah Kinabatangan, Sugut, Paitan dan Pitas. Bagi
Orang Sungai yang tinggal di daerah Pitas, mereka menganut agama Islam
manakala daerah lain seperti Kinabatangan, Orang Sungai turut menganut
agama lain.
Masyarakat Lotud (Suang Lotud) juga mendiami kawasan Pantai Barat Selatan
negeri Sabah. Mereka hidup secara kolektif dengan mendiami rumah panjang
yang mengumpulkan beberapa keluarga, iaitu antara 150 hingga 200 orang.
Walau bagaimanapun, pada masa kini rumah panjang jarang dilihat dalam etnik
ini. Kebanyakannya telah mengalami pembangunan fizikal dan mental.
Agama dan Kepercayaan Masyarakat Sabah

Kebanyakan orang Kadazan, warga tua kaum Murut mengamalkan kepercayaan
animisme dan dinamisme. Selepas kedatangan British, mereka mula menganut
agama Kristian. Gereja didirikan di kawasan mereka sebagai tempat ibadat.
Walau bagaimanapun, terdapat juga orang masyarakat Sabah yang beragama
Islam, Buddha dan Hindu.
Masyarakat Kadazan dahulunya dikenali sebagai Orang Dusun dan mereka

begitu berpegang teguh terhadap adat resam warisan nenek moyang mereka.
Keunikan masyarakat ini terserlah melalui kebudayaan dan adat resam yang
diamalkan. Kebanyakan daripada amalan tersebut mengandungi unsur ritual
dan animisme. Ini jelas kelihatan melalui adat resam, dan kepercayaan yang
diamalkan dalam aspek kelahiran dan kematian.
Antara kepercayaan orang Kadazan-Dusun ialah:
(a) Pesta Kaamatan

Pesta Kaamatan (Menuai) disambut oleh Kadazan-Dusun sebagai
meraikan tuaian baik tetapi Pesta Kaamatan juga disambut oleh semua
kaum lain Sabah. Pesta Kaamatan disambut pada tarikh 30 hingga 31 Mei
setiap tahun. Kemuncak perayaan ini ialah peraduan ratu cantik atau
unduk ngadau, tarian tradisi dan upacara kemuncak yang dijalankan oleh
Bobohizan (ketua pendita). Pesta Kaamatan bagi kaum Kadazan juga
dikenali sebagai Tadau Ka`matan dalam bahasa Kadazan-Dusun.

Ketika Pesta Kaamatan, penduduk akan mengenakan pakaian tradisi

mereka (lihat Rajah 6.13). Tarian Sumazau dengan alat muzik tradisi dan
tapai (arak beras) dihidangkan sebagai minuman istimewa. Penduduk
Sabah akan menyapa sesama mereka dengan ucapan kopivosian tadau
kaÊamatan (selamat Hari Menuai).
Rajah 6.13: Pakaian tradisional kaum Kadazan-Dusun

Sumber: https://funklicks.files.wordpress.com
(b) Semangat Padi

Menurut kepercayaan mereka, semangat padi merupakan kinoingan
(kinorohingan dalam dialek Dusun) yang dikenali sebagai Bambaazon,
disembah sebagai pencipta dan berkuasa sumber kepada kewujudan.
Semangat padi Bambaazon dimuliakan pada pokok padi, beras dan nasi.
Ramai yang mempercayai bahawa „tanpa padi, tiada kehidupan‰.
(c) Upacara Momohizan

Upacara Momohizan ini diadakan pada bulan Ogos atau September
apabila padi selesai dituai. Upacara Momohizan diadakan untuk memuja
semangat padi dan memberi makan kepada penjaga semangat padi supaya
membantu menyuburkan padi dan melindungi padi daripada sebarang
penyakit atau bencana alam. Mereka akan berdoa atau dikenali sebagai
„mikiompit‰.
Terdapat juga kepercayaan apabila berlaku kematian, proses pengebumian

melibatkan seluruh masyarakat. Unggun api dihidupkan untuk menghalau
hantu dan roh jahat. Wujud beberapa konsep seperti mihad (menangisi
mayat), memujok (memandikan mayat), munguman (menghias dan
mendandan mayat), lobong (kubur) dan panukup (kenduri).

Tradisi kaum Murut yang terkenal ialah pemburuan kepala. Aktiviti

pemburuan kepala dijalankan juga bertujuan untuk upacara kerohanian di
mana kepala mangsa akan diletakkan pada asas jambatan besar bagi
memastikannya tahan lama. Hal yang hampir serupa ialah penanaman
tengkorak mangsa di sawah padi agar padi dapat tumbuh subur. Sehingga
kini kaum Murut masih menyimpan kepala ini dalam rumah panjang
tetapi ada juga yang telah menanamnya (lihat Rajah 6.14). Amalan ini
sudah lama ditinggalkan kerana terdapat kawalan daripada pihak
berkuasa.
Rajah 6.14: Pondok kubur yang menempatkan keranda kaum Murut

Sumber: http://www.sabah.edu.my
6.4.11 Masyarakat Sarawak

Masyarakat di Sarawak terdiri daripada pelbagai etnik antaranya Bidayuh (rujuk
Rajah 6.15), Bisayah, Kadayan, Kajang, Kanowit dan Kayan. Peribumi Iban
merupakan masyarakat paling besar diikuti oleh Melayu. Mereka kaya dengan
kepercayaan serta amalan turun temurun yang menjadi sebahagian daripada
peraturan sosial dan dikongsi bersama dalam kehidupan bermasyarakat.
Kepercayaan dan amalan ini dimanifestasikan melalui petua dan pantang larang
lama yang diyakini kesannya terhadap kehidupan. Kini masyarakat Sarawak
menganuti pelbagai agama. Terdapat mereka yang menganut Kristian, Islam,
Hindu, Buddha dan terdapat mereka yang masih berpegang kepada
kepercayaan animisme.

Rajah 6.15: Kaum Bidayuh

Sumber: http://bluezstoryland.blogspot.com
Masyarakat Melayu Sarawak di Simunjan mengamalkan petua dan pantang

larang tertentu apabila ingin masuk ke dalam hutan sama ada untuk mencari
hasil hutan, berburu dan sebagainya. Mereka mengelak menyebut perkara buruk
semasa masuk ke dalam hutan. Selain itu, mereka akan mengambil sedikit tanah
dan diletakkan di dahi supaya tidak „diganggu‰ oleh kuasa jahat atau binatang
apabila berada di dalam hutan. Tanah dilihat sebagai simbolik yang
menunjukkan manusia sebati dengan alam, lantaran dipercayai bahawa manusia
juga berasal daripada tanah (Hamidah Abdul Wahab, 2013).
Dalam sesebuah keluarga yang sedang makan dan jika terdapat salah seorang
ahli keluarganya tidak ada bersama, si ibu akan meninggalkan lauk untuk si
anak yang tidak ada. Ibu akan berkata, „lauk ini akan ditinggalkan untuk ÂularÊ‰.
Si ibu tidak boleh menyebut nama anak yang belum makan itu kerana ia akan
menyebabkan si anak nanti boleh terkena kempunan. Petua ini sering diamalkan
dalam kalangan masyarakat Melayu tradisional Sarawak.
Masyarakat Iban tinggal di rumah panjang. Rumah ini didiami oleh beberapa
keluarga. Rumah panjang terbahagi kepada beberapa buah bilik dan setiap bilik
dihuni oleh sebuah keluarga yang biasanya keluarga asas. Rumah panjang suku
Kelabit pula tidak ada bilik untuk keluarga, cuma terdapat bilik yang
memisahkan ruang sebelah luar dengan ruang sebelah dalam (Hasnah Hussin &
Mardiana Nordin, 2007).
Bagi rumah orang Iban, di sebelah belakang bilik ialah tempat makan dan dapur.
Jika ada keramaian, makanan dihidangkan di beranda (ruai). Sebelah luar bilik
juga terdapat ruang yang dipanggil panggan, iaitu tempat tidur orang bujang
dan tetamu lelaki. Di bawah rumah ialah tempat binatang ternakan seperti babi
dan ayam.
Masyarakat Iban mempunyai upacara khas dalam adat kematian. Ia melibatkan

seluruh ahli rumah panjang dan perundingan dengan „tuai rumah‰ (ketua
rumah). Dalam kelahiran pula, bayi yang baru dilahirkan dimasukkan garam ke
mulutnya. Proses ini dipanggil ngetup garam. Sementara ibunya akan melalui
proses bekindu ataupun berdiang di unggun api selama 41 hari dan 41 malam.
Jenis tarian mereka ialah ngajat, bepencaha, berkuntau, main kerichap dan main
chekak. Sehingga hari ini, masyarakat Sarawak masih mengekalkan beberapa
jenis tarian tradisi, misalnya, „Datun Julut‰ dalam kalangan kaum Bidayuh.
Tarian yang ditarikan dengan lemah gemalai oleh pemuda-pemudi dengan
iringan muzik. Kaum Iban pula terkenal dengan tarian perang yang dikenali
sebagai „Ngajat Bunuh‰. Tarian ini melambangkan unsur kebudayaan mereka
yang gagah berani menentang sebarang bentuk penjajahan.
Perayaan Masyarakat Sarawak

Terdapat beberapa perayaan yang disambut oleh masyarakat Sarawak di
Malaysia, antaranya ialah:
(a) Perayaan Hari Gawai

Perayaan Hari Gawai disambut oleh masyarakat Iban dan Bidayuh di
Sarawak untuk meraikan tamatnya musim menuai padi (lihat Rajah 6.16).
Pesta Gawai pada kebiasaannya disambut pada akhir bulan Mei atau awal
bulan Jun setiap tahun. Perayaan ini selalunya disambut meriah oleh
masyarakat Dayak di Sarawak pada tarikh 1 Jun setiap tahun.
Rajah 6.16: Kemeriahan sambutan Hari Gawai

Sumber: http://www.theborneopost.com

Persembahan tarian, minuman tuak „arak beras‰, kuih-muih tradisional

yang diperbuat daripada tepung beras, gula dan santan juga disediakan.
Perayaan Gawai Dayak bermula dengan upacara membuang sial oleh Tuai
Gawai. Tuai Gawai memulakan upacara „miring‰ ini di ruai (beranda)
rumah panjang. Beliau berdoa supaya dipanjangkan umur dan dimurahkan
rezeki.
Salah satu acara paling menarik pada perayaan Gawai ialah Ngajat Lesong.
Penari akan menunjukkan kekuatan dengan mengangkat lesung menumbuk
padi dengan menggunakan giginya. Ketika perayaan Gawai, perhiasan
tradisional Orang Ulu yang diperbuat daripada manik-manik akan dipakai
selain daripada dapat menonjolkan kecantikan mereka (Nathdeya
Natthassyah, 2007). Terdapat juga nama perayaan Gawai lain, iaitu Gawai
Burong, Gawai Batu, Gawai Antu dan Gawai Bersimpan (Ibanology, 2013)
(b) Perayaan Hari Bung Bratak

Perayaan ini disambut oleh kaum Bidayuh pada tarikh 1 Mei setiap tahun.
Kaum Bidayuh dari kawasan Jagoi-Bratak akan mengunjungi Bung Bratak
untuk memperingati asal usul dan sejarah nenek moyang mereka.
Sambutan Hari Bung Bratak bukan sekadar perayaan memperingati nenek
moyang, malah kini telah menjadi kawasan yang menempatkan sejarah
warisan serta destinasi pelancongan dan rekreasi (lihat Rajah 6.17).
Rajah 6.17: Perayaan Bung Bratak

Sumber: http://www.theborneopost.com
Ini kerana untuk sampai ke lokasi Bung Bratak, pengunjung perlu mendaki
puncak Bung Bratak setinggi 305 meter untuk menikmati kemeriahan
sambutan Hari Bung Bratak. Terdapat pengunjung telah memulakan
pendakian ke puncak bukit itu seawal pukul 6 pagi sambil menikmati
kesegaran udara dan keindahan alam semula jadi (Sopi Samaile, 2009).

6.5 MENGHORMATI ANTARA AGAMA

Cuba lihat Rajah 6.18 hingga 6.22. Apakah pendapat anda? Ia menunjukkan
antara contoh toleransi agama ataupun persefahaman antara agama. Setiap
agama mempunyai kepercayaan, keyakinan, cara pemikiran dan ritual tersendiri.
Kita sebagai penganut agama lain wajar memahami dan mengetahui
kepercayaan mereka. Ini akan membawa kepada budaya saling menghormati
antara agama.
Rajah 6.18: Lawatan ke tokong Buddha
Rajah 6.19: Lawatan ke masjid

Rajah 6.20: Lawatan ke gereja
Rajah 6.21: Lawatan ke Gudwara Sikh
Rajah 6.22: Lawatan ke kuil Hindu

Lawatan ke rumah ibadat agama lain bukanlah bermakna kita mencari

„kesalahan‰ kepercayaan mereka yang kita anggap bertentangan dengan
kepercayaan kita. Lawatan ini lebih membawa kebaikan kerana kita akan
mendapat informasi yang tepat dengan melihat dan mendengar sendiri daripada
mereka yang mengamalkan agama tersebut. Lawatan seperti ini akan membuang
persepsi negatif kita terhadap agama lain. Adakah anda bersetuju dengan
kenyataan ini?
AKTIVITI 6.7
1. Berikan cadangan tentang kaedah lain untuk membentuk budaya

pemahaman antara agama di Malaysia.
2. Bincangkan bagaimana mahu mengatasi masalah ekstremis

dalam agama.
SEMAK KENDIRI 6.1
1. Huraikan hubungan antara toleransi agama dan perpaduan

dalam sebuah negara.
2. Jelaskan bagaimana berlakunya perkembangan agama di

Malaysia.
3. Bincangkan nilai-nilai murni yang terdapat dalam setiap agama

dan kepercayaan dalam kalangan penduduk di Malaysia.
 Perkembangan agama di Tanah Melayu bermula dengan kepercayaan

masyarakat peribumi berasaskan animisme dan dinamisme. Ini diikuti
dengan kepercayaan Hindu-Buddha, Islam, Kristian dan kepercayaan lain.
 Islam dimaktubkan dalam Perlembagaan Malaysia, Perkara 3(1) yang

menyatakan bahawa Islam ialah agama bagi Persekutuan Malaysia dan
setiap raja atau sultan ketua agama bagi setiap negeri di dalam Persekutuan
Malaysia.

 Agama berfungsi untuk menjaga kebahagiaan hidup, mengelak daripada

terlibat dengan masalah sosial dan menjawab persoalan yang tidak mampu
difikirkan oleh akal.
 Masyarakat Malaysia mempunyai pelbagai pegangan agama, iaitu Islam,

Kristian, Hindu, Sikh, Buddha, Toisme, Confucianisme dan kepercayaan
terhadap roh nenek moyang.
 Terdapat masyakat asli di Malaysia yang masih mempercayai kepercayaan

animisme dan dinamisme.
 Masyarakat Sabah dan Sarawak memiliki pelbagai kepercayaan. Terdapat

dalam kalangan mereka yang berpegang teguh dengan kepercayaan dan
tradisi nenek moyang.
 Kepercayaan masyarakat Cina dianggap unik kerana mereka terdiri

daripada pelbagai suku kaum yang datang dari tempat yang berbeza.
Perbezaan corak hidup dan pola penempatan mempengaruhi agama dan
kepercayaan mereka.
Animisme Kepercayaan Orang Asli

Buddha Kristian
Confucianisme Perkembangan agama
Dinamisme Sikh
Hindu Toisme
Islam dalam perlembagaan Toleransi agama
Kepercayaan kepada roh nenek
moyang

Abdul Aziz Bari. (2005). Islam dalam perlembagaan Malaysia. Petaling Jaya,
Malaysia: Intel Multimedia.
Ali Jarisyah. (1999). Hadir al-Âalam al-Islami. Kaherah, Mesir: Maktabah Wahbah
Hallahan.
Ann, W. S. (1994). Adat dan pantang larang orang Cina. Kuala Lumpur,
Malaysia: Penerbit Fajar Bakti.
Arnold, T. W. (1984). The preaching of Islam: A history of the propagation of the

Muslim. Delhi, India: Renaissance.
Hamidah Abdul Wahab. (2013). Petua dan pantang larang tradisional dalam
alam Melayu Sarawak. International Journal of the Malay World and
Civilisation (Iman), 1(1), 8997.
Hanif Md Lateh @ Junid, Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad, & Ermy Azziaty
Rozali. (2011). Sejarah perkembangan undang-undang Islam di Johor.
Prosiding Nadwah Ulama Nusantara (NUN) IV: Ulama Pemacu
Transformasi Negara. Bangi, Malaysia: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Harrison, B. (1967). South-east Asia: A short history. London, England:

Macmillan.
Harun Hadiwijono. (2008). Agama Hindu dan Buddha (Cetakan ke-15.). Jakarta,
Indonesia: Gunung Mulia.
Hashim Musa, Zainal Abidin Borhan, Othman Mohd Yatim, Ahmad Hakimi
Khairuddin, & Mohd Taufik Arridzo Mohd Balwi. (2006). Konsep, latar
belakang dan pandangan semesta masyarakat Melayu dalam tamadun
Islam dan tamadun Melayu. Kuala Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya.
Hasjmy, A. (1979). Sejarah kebudayaan Islam. Jakarta, Indonesia: Bulan Bintang.
Hasnah Hussin, & Mardiana Nordin. (2007). Pengajian Malaysia. Shah Alam,
Malaysia: Oxford Fajar.
Ibanology. (2013). Jenis-jenis Gawai di Sarawak. Dicapai dari https://ibanology.

wordpress.com/2013/04/08/jenis-jenis-gawai-di-sarawak/

Ibn Manzur. (1956). Lisan al-ÂArab (Jilid 10). Beirut, Lebanon: Dar al-Sadir.
Ibrahim Ismail. (2003). Agama persekutuan: Jurisprudens Islam dalam pentafsiran

perlembagaan. Kanun, 15(4), hlm 11.
Khadijah Mohd Khambali @ Hambali. (1993). Konsep triniti menurut agama

Kristian dan pandangan Islam terhadapnya. Disertasi Sarjana Usuluddin.
Kuala Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya.
Khadijah Mohd Khambali @ Hambali. (1999). Perayaan-perayaan agama

Kristian. Kuala Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya.
Khoo Kay Kim, Mohd Fadzil Othman, & Jazamuddin Baharuddin. (1980).
Tamadun Islam di Malaysia. Kuala Lumpur, Malaysia: Persatuan Sejarah
Malaysia.
Lim Seng Haw. (t. t.). Perkembangan ideologi politik dan masyarakat Melayu di
Tanah Melayu. Jurnal Malaysia. Dicapai dari http://www.myjurnal.my/
filebank/published_article/22918/071_108.PDF
Malaysia kita: Panduan dan rujukan peperiksaan am kerajaan. (2000). Petaling

Jaya, Malaysia: International Law Book Services.
Mohd Jamil Mukmin. (1992). Sejarah perkembangan Islam. Kuala Lumpur,

Malaysia: Nurin.
Nathdeya Natthassyah. (2007, 26 Mac). Hari Gawai [Pos Blog]. Dicapai dari
http://kebudayaan.blogspot.com/2007/03/hari-gawai.html
Rahmah Bujang, Yaacob Harun, Mohammad Nazzri Ahmad & Ahmad Hakimi
Khairuddin. (2006). Kesenian, proses sosialisasi dan pembudayaan
masyarakat Melayu. Dlm. Tamadun Islam dan tamadun Melayu. Kuala
Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya.
Saunders, G. (2002). A history of Brunei. London, England: Routledge Curzon.
Sejarah Buddhisme di Malaysia. (t. t.). Dlm. Buddhism in bahasa Malaysia.

Dicapai dari http://dhamma-bm.tripod.com/am/sejarah.htm
Sikh Naujawan Sabha Malaysia. (1969). Ugama Sikh. Seremban, Malaysia: Sikh
Naujawan Sabha.

Sopi Samaile. (2009, 9 Jun). Perayaan Hari Bung Bratak. Utusan Online. Dicapai
dari httpp://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0609&sec
=Sabah_%26_Sarawak&pg=wb_01.htm#ixzz3h3fealAm
Tregonning, K. G. (1964). History of modern Malaya. London, England: Eastern

Universities Press untuk University of London Press.

MODULE FEEDBACK
MAKLUM BALAS MODUL
If you have any comment or feedback, you are welcome to:
1. E-mail your comment or feedback to modulefeedback@oum.edu.my
OR
2. Fill in the Print Module online evaluation form available on myVLE.
Thank you.
Centre for Instructional Design and Technology

(Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi)
Tel No.: 03-27732578
Fax No.: 03-26978702

MPU2163 Pengajian Malaysia

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MPU2163 Pengajian Malaysia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MPU2163

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Penulis Modul: Dr Rozeman Abu Hassan

Penyederhana: Prof Madya Dr Arifin Hj Zainal

Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Dicetak oleh: Meteor Doc. Sdn. Bhd.

Edisi Pertama, Ogos 2015

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 1 Sejarah dan Politik 1

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

1.15 Singapura Disingkirkan 66

Topik 2 Perlembagaan Malaysia 122

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 3 Kemasyarakatan dan Perpaduan 151

Topik 4 Pembangunan Negara 188

Topik 5 Isu Keprihatinan Negara 251

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 6 Pemikiran dan Kepercayaan 290

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya mahir dengan keperluan

PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran

1. Menerangkan sejarah bangsa dan negara;

2. Membincangkan perkembangan masyarakat dari aspek sosiobudaya,

3. Menghuraikan komponen utama sistem dan jentera pentadbiran negara;

4. Menerangkan sejarah dan proses politik dalam mencapai kemerdekaan;

5. Menerangkan dasar utama kerajaan dan sumbangannya kepada

6. Membincangkan peranan dan sumbangan Malaysia di peringkat

7. Memahami pelbagai agama dan kepercayaan yang terdapat Malaysia.

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 1 membincangkan latar belakang sejarah awal negara yang bermula

Topik 2 membincangkan latar belakang, objektif dan ketinggian Perlembagaan

Topik 3 membincangkan komposisi etnik di Malaysia, perpaduan negara dan

Topik 4 membincangkan rancangan dan visi pembangunan Malaysia sebelum

Topik 5 menjuruskan perbincangan kepada dasar luar Malaysia sejak

Topik 6 menerangkan perkembangan agama dan kepercayaan di Malaysia.

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Ishak Saat. (2005). Sejarah sosial masyarakat Malaysia. Selangor, Malaysia:

Kamaruzzaman Ismail. (2012). Pengajian Malaysia. Shah Alam, Malaysia: Oxford

Mohd Kamal Kamaruddin. (2011). Pengajian Malaysia dan kenegaraan. Kuala

Moten, A. R. (2013). Constitution and constitutionalism. Dlm. A. R. Moten,

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Nadzan Haron, & Rozeman Abu Hassan. (2010). Malaysia melangkah ke

Warrent, M. (2007). World religions. Belmont, CA: Wadsworth, Cengage

PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI DR ABDULLAH

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Sejarah Malaysia pernah mengalami zaman penjajahan Barat seperti Melaka

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

1.1 LATAR BELAKANG SEJARAH AWAL

1.1.1 Sejarah Awal Berdasarkan Sejarah Asia

(a) Chieh-cha (Kedah, Kataka);

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

(a) Kerajaan agraria  Terdiri daripada kerajaan Dvaravati (Lembah Sungai

Kerajaan Angkor telah berkembang luas hingga ke wilayah Mon di Lembah

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Masihi, Langkasuka telah mewujudkan hubungan dagangnya dengan negara

Ahli sejarah menganggap Langkasuka merupakan sebahagian wilayah utara

I-Tsing pengembara Buddha, melaporkan terdapat lebih 1,000 sami Buddha di