Yapi

İlk yayın, 10 Kasım 2014
www.guven-kutay.ch
YAPI STATİĞİ
Prof. Dr. P. Marti
Virtüel İş Prensibi
44-05-1
Bu dosyayı 44_00_Yapı Statiğine Giriş ve Özet dosyasıyla beraber incelerseniz daha iyi anlarsınız.
Çevirenler: M. Güven KUTAY, Muhammet ERDÖL

En son durum: 21 Kasım 2014
Bu dosyalarda yalnız ders notlarının tercümesi verilmiştir. Daha geniş ve detaylı bilgi almanız için
Prof. Dr. P. Marti nin Statik kitabını öneririm.
Almanca-Deutsch İngilizce-English Prof. Dr. P. Marti
Peter Marti Peter Marti Prof. Dr. sc. Peter Marti

Baustatik, Grundlagen- Theory of Structures, Fundamentals, 1990 ile 2014 senelerinde
Stabtragwerke-Flächentragwerke Framed Structures, Plates and Shells Zürich ETH da İnşaat Statiği
Ernst & Sohn, Berlin, 2012 Ernst & Sohn, Berlin, 2012 ve Konstrüksiyonu Profesörü
44_05_1_virtuel_ıs_prensibi.doc www.guven-kutay.ch
DİKKAT:
Bu çalışma iyi niyetle ve bugünün teknik imkanlarına göre yapılmıştır. Bu çalışmadaki bilgilerin yanlış
kullanılmasından doğacak her türlü maddi ve manevi zarar için sorumluluk kullanana aittir. Bu
çalışmadaki bilgileri kullananlara, kullandıkları yerdeki şartları iyi değerlendirip buradaki verilerin
yeterli olup olmadığına karar vermeleri ve gerekirse daha detaylı hesap yapmaları önerilir. Eğer herhangi
bir düzeltme, tamamlama veya bir arzunuz olursa, hiç çekinmeden bizimle temasa geçebilirsiniz.
Statik dosyalarında kullandığımız terimlerin Almancadan Türkçe karşılığını, ne Türk Dil

Kurumunda nede normal veya elektronik sözlüklerde bulamadık. Hedefimiz Türkçe bilen ve
temel bilgisi az dahi olan kütleye basit olarak bilgileri aktarmak olduğu için, kendi mantığımıza
göre okuyucunun anlayacağı, basit Türkçe terimler kullandık. Ayrıca 44-00 numaralı dosyada
Türkçe-Almanca(-İngilizce-Fransızca) sözlük ile Kaynakları verdik. İsteyen oradan kullanılan
Türkçe terimleri bulabilir. Bilginiz ola!..
Terimlerin Türkçe karşılığı için büyük yardımı olan sayın Muhammet ERDÖL e kendim ve
dosyadan faydalanacakların adına çok teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
1. Virtüel İş Prensibi ..................................................................................................................................................... 3

1.1. Giriş ................................................................................................................................................................. 3
1.2. İş prensibinin ana formülü ............................................................................................................................... 3
1.3. Sistemdeki elemanların şekil değiştirmeleri .................................................................................................... 5
1.4. İş denklemi ...................................................................................................................................................... 8
1.4.1. Toplam virtüel iş ......................................................................................................................................... 8
1.4.2. Eğilme momentinden oluşan iş ................................................................................................................... 8
1.4.3. Kesme kuvvetinden oluşan iş...................................................................................................................... 9
1.5. Örneğin Sehim hesabı,................................................................................................................................... 10
1.5.1. Eğilme momentinden oluşan sehim .......................................................................................................... 10
1.5.2. Kesme kuvvetinden oluşan sehim............................................................................................................. 10
1.5.3. Pratikte sehim formülü.............................................................................................................................. 11
1.6. Maxwell kanunu ............................................................................................................................................ 12
1.6.1. Maxwell kanununa örnekler ..................................................................................................................... 13
1.7. Betti ve 1. Castigliano kanunu....................................................................................................................... 15
1.7.1. Catigliano' nun birinci teoremininin uygulanması .................................................................................... 16
2. Konu İndeksi ........................................................................................................................................................... 19
44_05_1_virtuel_is_prensibi.doc www.guven-kutay.ch
Yapı Statiği 3
1. Virtüel İş Prensibi
1.1. Giriş
Virtüel İş Prensibinin tanımı:
Virtüel iş prensibine göre; kuvvetler grubu sisteminde, eğer bütün
hakiki ve virtüel işlerin toplamı sıfır ise, sistem dengededir.
A   F  u  0 F1
A Toplam virtüel iş
F Kuvvet (Denge durumu)
u Virtüel kaydırma (Hareket durumu)
İş denklemi ile her hangi bir deformasyon hesaplanabilir. Örneğin; Kayma, sehim, eğim, dönme, ve
benzeri. İş denklemi Virtüel İş Prensibinin özel halidir.
Genelde virtüel iş prensibinde bir biri ile bağıntısı olmayan iki durum ele alınır. Bu iki durum
Hakiki Hareket Durumu (HHD) ile Virtüel Yükleme Durumu (VYD) dur.
Prensip:
HHD: Hakiki Hareket Durumu hakikatte sistemin kesit zorlamaları eğilme momenti M, normal
kuvvet N, çapraz kuvvet V, torsiyon momenti T ile oluşan şekil değiştirmelerini ve aranan
sehim, eğimi ihtiva eder.
VYD: Virtüel Yükleme Durumu uygun seçilmiş virtüel (sanal) sistemin bir birim zorlamasına
göre sanal birim kuvvet Q  1 veya sanal eğilme momenti M  1 ile aranan değerlerin,
sehim, eğilme gibi, hakiki sistemdeki yerinde ve yönünde yerleştilmesidir.
Gidiş yolu:
HHD: Sistemin kesit zorlamaları eğilme momenti M, normal kuvvet N, çapraz kuvvet V, torsiyon
N
momenti T, ısı, içgerilmeler, yaylanmalar ile oluşan şekil değiştirmeleri;   esneme,
EA
M V T d   T  Tü 
  kavis,   kayma,  burulma, T a ısı eğilmesi, T  T
EJ * GK dx h
GA
ısı uzaması, F  cf .elastik yataklama, yatak reaksiyonları ve kesit kuvvetleri belirlenmelidir.
VYD: Virtüel (sanal) sistemde Q  1 ve M  1 in oluşturduğu yatak reaksiyonları ve kesit

kuvvetleri M, N, V, T hesaplanır.
1.2. İş prensibinin ana formülü

Dengeli sistemde dış işlerin toplamıyla iç işlerin toplamı birbirine eşit olmalıdır. Dış işlerin toplamı:
A d  Q     R i  ri ve iç işlerin denklemine diğer bütün etkenleride, örneğin; Normal kuvvetler,
i
Torsiyon momenti ve ısı etkilerinide analog olarak katarsak, iç işlerin toplamının formülü şu şekli
alır:
N M V T T  Tü
Ai   N   dx   M   dx   V   dx   T   dx   N   T  T  dx   M   T  a  dx
EA EJ * GK h
GA
Dengeli sistemde: A d  Ai
Burada değerleri yerleştirirsek formülümüz şu şekli alır. Bu Virtüel iş prensibi ana formülü dür ve
4 Virtüel İş Prensibi
bu formülle kiriş veya sistemdeki sehim, kayma veya dönme büyüklükleri bulunur. Bu üç değeri
w   olarak  ile gösterirsek:
 top   M   V   N  T  ST  KT  f F2
M Eğilme momentinden oluşan değer: M

M   M 
 dx
EJ
V Çapraz kuvvetten oluşan değer: V
V   V   dx
GA*
N Normal kuvvetten oluşan değer: N
N   N   dx
EA
T Torsiyon momentinden oluşan değer: T   T  T  dx
GK
ST Sistemde ısı farkından oluşan değer: ST   N   T  T  dx
KT Kesitte ısı farkından oluşan değer: T  Tü
 KT   M   T  a  dx
h
f Yaylanmadan oluşan değer:  f  F  F  cf
Burada verilen değerler geneldir. Detaylı bilgi Şekil 1 ile Şekil 13 arasındaki şekillerde görülür.
Burada verilen değerleri F 2 formülünde yerleştirirsek Virtüel iş prensibi ana formülü F 3 bulunur.
M V N T T  Tü
1    R i  ri   M   dx   V  *
 dx   N   dx   T   dx   N   T  T  dx   M   T  a  dx  F  F  cf
i EJ GA EA GK h
F 3 , İş prensibinin ana formülü

 Q  1 ; M  1 in yerinde ve yönünde aranan büyüklük (sehim, burulma),
Ri Virtüel Yükleme durumda reaksiyonlar,
ri Hakiki Hareket durumunda Ri nin komponentleri,
M, V, N, T Virtüel Yükleme durumda kesit büyüklüklerinin değerleri,
M, V, N, T Hakiki Hareket durumunda kesit büyüklüklerinin değerleri,
EJ Eğilme rijitliği,
T Torsiyon momenti,
GK Torsiyon rijitliği,
GA* Kesme rijitliği,
T Malzemenin ısıl genleşme katsayısı,
T Çevre ısısı değişikliği, T . T = 0(T),
Ta Kesitin alt tarafındaki ısı,
Tü Kesitin üst tarafındaki ısı,
h Kesitin yüksekliği.
Problemi kolay yoldan çözmek için, Virtüel Yükleme durumu öyle seçilmeliki, bilinmeyen ri ve Ri
nin komponentleri olmasın.
Hatırlatma:
1. Yukarıda F 3 nin sol tarafında zorlamalar ve yatak reaksiyonları (dış işler), sağ tarafındada
şekil değiştirme işleri (iç işler) yer alır.
2. Kirişlerde iç işler; eğilme, torsiyon, yaylanme ve ısı işleri dikkate alınır. Çapraz kuvvet ve
normal kuvvetin oluşturduğu işler genelde çok küçük olduğundan dikkate alınıp hesaba
katılmazlar. İstisnalar: ince dikmeli çelik profiller, sandviç profiller, kafes kirişte normal
kuvvet ile küçük kesit alanlı ek praçalardır.
3. İş formülünde şekil değiştirme intergralleri genel olarak integral tablosuna göre
hesaplanırlar. Bu hesaplar aşağıda detaylı olarak anlatılacaktır.
Yapı Statiği 5
1.3. Sistemdeki elemanların şekil değiştirmeleri

Sistemi zorlayan her kuvvet sistemdeki elemanların şekil değiştirmelerini oluşturur. Bu değişikliği
incelerken şu hususları belirlememiz, hesabımızın geçerliliği bakımından faydalıdır.
 Malzeme: homojen ve izotrop
 Malzemenin özelliği: doğrusal elastik (Hooke)
  E
   G
 Kesit daima düzlem olarak kalıcı (Bernoulli):
Gerilme entegrasyonuKesit kuvveti
Çubuklarda şekil değişikliği:
h dx N
Şekil 1, Esneme    T  T
dx EA
dx dx
d
d M T  Tü
h Şekil 2, Kavis   T  a
dx EJ h
dx
 m  dx V
Şekil 3, Kayma 
dx GA
m m . dx
dx
h d x T
dx Şekil 4, Dönme 
dx GK
b
Kesit
F
L F
Şekil 5, Uzama    T  T
L L L EA
Çubuk
Çubuklarda iç işler:
M M
N N
dx
N N N d
M M
dx M
dWiç   N  dx dWiç   M  d
Şekil 6, Normal kuvvet Şekil 7, Eğilme momenti
V T T
V
dx
V T T
V
V V T
dx
dx
dx
dWiç   V   m  dx dWiç  T  dx
Şekil 8, Çapraz kuvvet Şekil 9, Torsiyon momenti
Yaylarda iç işler:
F F F
Şekil 10, f  F  cf Şekil 11, f  F  cf
f
F F F F F
f
Şekil 12, Wiç   F  f  F  F  cf Şekil 13, Wiç   F  f   F  F  cf
Çekme ve Basma yayı Spiral yay
Yapı Statiği 7
Bu işlemleri basitce anlatmak için eğilme ve kesme rijitliği sabit olan (EI=sabit ; GA*=sabit), eşit
yayılı yükle zorlanan, basit kirişi ele alalım Şekil 14, ve bu kirişte eğilme büyüklüğünü bulalım.
Hakiki Hareket Durumu HHD Virtüel Yükleme Durumu VYD
Q=1
q
x
A B
L
z, w 1
SCD
w w
wm wm
1/2 1/2
M  M
V m V
L/2 L/2 L/2 L/2
Şekil 14, Basit kirişte Hakiki Hareket ve virtüel durumu
Virtüel kuvvet bilinmediğinden Bilinmeyen Değer (BD) olarak adlandırır ve birim büyüklüğü "1"
ile gösteririz. Şekil 14 ile görülen büyüklüklerin değerleri aşağıda verilmiştir:
q  L2 M max  
L
M
L
Maksimum moment M max  F4
8 4 4

M q  L2
Maksimum Kavis   max  F5
EJ 8EJ
Maksimum kesme qL 1 1

Vmax   F6 V max   V
kuvveti 2 2 2
V qL
Maksimum Kayma m  m  F7
*
GA 2GA*
1.4. İş denklemi
Virtüel iş prensibine göre sistemin dengede olması için, bütün hakiki ve virtüel işlerin toplamı sıfır
olmalıdır.
ASa  A M  A V  0
ASa   A M  A V F8
ASa Toplam virtüel iş

AM Eğilme momentinden oluşan iş
AV Kesme kuvvetinden oluşan iş
Sırasıyla F 8 ile görülen işleri hesaplayalım:
1.4.1. Toplam virtüel iş
Toplam virtüel iş Şekil 14 Virtüel Yükleme durumunda basit olarak görülür: ASa  Q  w m Burada
kuvvet birim kuvveti Q  1 olduğu için, toplam virtüel iş kuvvet x yol olarak pozitif değerli olur.
ASa  1  w m F9
ASa Toplam virtüel iş

wm Kiriş ortasındaki maksimum sehim
1.4.2. Eğilme momentinden oluşan iş
Basit kirişin çok küçük parçasını ele alıp eğilmesini
inceliyelim. Şekil 15 ile görüldüğü gibi parçanın
dengede olması için iç zorlamada eksi değerli bir
R
d momentin olması gerekir. Hesaplayacağımız
büyüklükler şöyledir:
1
Eğilme radyusu ile kavis ters orantılıdır. R 
M 
dx dx
tan d  burada açı çok küçük olduğundan d 
R R
dx
kabul edilir ve radyus R kavis 1/ olarak ifade edilir:
Şekil 15, Basit kirişte eğilmeden oluşan iş d    dx
dA M   M  d denkleminde ddeğerini yerleştirirsek dA M   M    dx bulunur. Burada kavis
 M 
 nin değerini     olarak yerleştirir ve integralini alıırsak eğilme momentinden oluşan iş
 EJ 
denklemini buluruz
L M
dA M    M   dx F 10
0 EJ
dA M Eğilme momentinden oluşan iş

M Virtüel Moment (Şekil 14 ve Şekil 15)
M Hakiki moment
EJ Eğilme rijitliği
Yapı Statiği 9
1.4.3. Kesme kuvvetinden oluşan iş
Basit kirişin çok küçük parçasını ele alıp kesme

m
kuvvetinden oluşan kaymayı inceliyelim. Şekil 16 ile
dw
görüldüğü gibi parçanın dengede olması için karşı
istikamette zorlayan negatif değerli kesme kuvvetleri
kabul edilir.
V Hesaplayacağımız büyüklükler şöyledir:
Sehim: dw   m  dx
burada kayma m F 7 yerleştirirsek:
dx
V
sehim dw   dx bulunur.
Şekil 16, Basit kirişte Kesme kuvvetinin işi G  A*
Kesme kuvvetinden oluşan iş dA V  V   m  dx burada kayma m F 7 yerleştirilir ve integrali
alınırsa:
L
V
dA V    V   dx F 11
0 G  A*
dA V Eğilme momentinden oluşan iş

V Virtüel Kesme kuvveti (Şekil 14 ve Şekil 16)
V Hakiki Kesme kuvveti
GA* Kesme rijitliği
Bulduğumuz bu değerleri F 8 formülünde yerleştirirsek:
L M L V
wm   M   dx   V   dx F 12
0 EJ 0 G  A*
wm Kiriş ortasındaki sehim ( Q=1 olduğundan yalnız wm yazılmıştır.)

M Virtüel Moment (Şekil 14 ve Şekil 16)
M Hakiki moment
V Virtüel kesme kuvveti (Şekil 14 ve Şekil 16)
V Hakiki kesme kuvveti
G Kesme modülü
A* Kesitin etkin kesme alanı
Örnek olarak yukarıda Şekil 17 ile verilen kirişteki orta yerindeki sehiminin virtüel iş prensibiyle
numerik olarak formül F 12 ile hesaplanmasını yapalım.
F 12 formülündeki büyüklüklerin değerleri yukarıda bulunmuştur. Bu değerleri yerleştirip
integrallerini alınca sonucu elde ederiz.
Pratikte bu integral hesapları tablolarla yapılır. Bu integral tablosunun en mükemmeli Prof. Dr. P.
Marti' nindir ve bu tabloyu internetten indirebilirsiniz. Bunun için şu yolu izleyiniz:
www.ibk.ethz.ch/ma/education/bachelor/Baustatik Linkine girip Vorlesungsunterlagen Baustatik
grubunda  Integrationstabelle yi tıklayın. Bu tablo İntegral tablosu olarak sitede de verilmiştir.
Tabloyu elinize aldınızsa hesap şu şekilde yapılır:
1.5. Örneğin Sehim hesabı,

Q=1
q
x
A B
L
z, w 1
SCD
w w
wm wm
1/2 1/2
M 
M
V m V
L/2 L/2 L/2 L/2
Şekil 17, Basit kirişte Hakiki Hareket ve Virtüel Yükleme duru

1.5.1. Eğilme momentinden oluşan sehim
L 1
w mM   M  M   dx
0 EJ
Değeri, F 4 Dağılım şekli

Değeri, F 4 Dağılım şekli
2
qL M
L
M
8 4
İntegral tablosundan bulunan integral değerinde mM 5 5
şekilleri ifade ediyor burada değer mM siz alınır. mM
12 12
Değerleri formülde yerleştirelim
L 1 5 q  L2  L L 5  q  L4
w mM   M  M   dx =    ɱ w mM 
0 EJ 12 8  4 EJ 384  E  J
İntegral tablosundan 
1.5.2. Kesme kuvvetinden oluşan sehim
Kesme kuvvetinden oluşan sehimi bulmak için, zorlama simetrik olduğundan, kirişin orta noktasına
kadar hesaplayıp iki katını alırız.
L/2 V
w mV  2   V   dx
0 G  A *
Değeri, F 6 Dağılım şekli Değeri, F 6 Dağılım şekli
qL 1
Vmax   V max  
2 2
şekilleri ifade ediyor burada değer mM siz alınır mM
2 2
Yapı Statiği 11
İntegral tablosu için dağılım şekli eğer üçgen ise yön ve simetri rol oynar. Örneğin:
Burada üçgenlerin simetrik olması önemlidir ve faktör daima 1/6 dır.
Burada üçgenlerin aynı yönde olması önemlidir ve faktör daima 1/3 dür.
Değerleri formülde yerleştirelim
L/2 L
w mV  2  V  V 
1
 dx =2 1  qL  1  q  L2
    ɱ w mV 
0 GA *
2  2   2 2GA * 8  G  A*
İntegral tablosundan 
1.5.3. Pratikte sehim formülü
Pratikte wmV/wmM değeri, istina olarak çok ince dikmeli I-profilleri veya yumuşak çekirdekli
sandviç kontrüksiyonlar dışında çoğu zaman çok küçük olduğundan kesme kuvvetlerinden oluşan
deformasyonlar dikkate alınmaz ve sehim yalnız eğilme momenti ile hesaplanır. Bunu kanıtlamak
için wmV/wmM orantısını hesaplayalım:
w mV q  L2 384  E  J
 
w mM 8  G  A* 5  q  L4
E
Burada kesme modülünün elastiklik modülü ile bağıntısı G
2  1   
b
b  h3
Eylemsizlik momenti (Dikdörtgen için) J
h
12
5
Etkin kesme alanı (Dikdörtgen için) A*   b  h
6
Bu değerleri yukarıdaki formüle yerleştirirsek:
w mV 19,2  1     J
2
h
  1,92  1      
w mM A*  L2 L
Burada poisson sayısını çelik için  = 0,3 ; dikdörtgen kesitli profilin kiriş boyuna oranını L/h=10
kabul edersek wmV/wmM orantısı:
2
1
 1,92  1  0,3   
w mV
w mM  10 
wmV/wmM  2,5 % bulunur.
Buda pratikte önemli rol oynamayacak kadar küçüktür.
1.6. Maxwell kanunu

Şekil 18 ile görülen basit kirişin k noktasında bir birim kuvvetinin (Qk = 1) zorlamasıyla i noktasın-
daki sehimi ik iş denklemi F 13 ile gösterilmiştir.
Mk
ik   M i   dx  ... F 13
EJ
ik Qk kuvvetinin etkisiyle i yerinde oluşan sehim
Mi i yerindeki moment
Mk k yerindeki moment
Burada rolleri değiştirirsek; Şekil 19 ile görülen basit kirişin i noktasında bir birim kuvvetinin
(Qi = 1) zorlamasıyla k noktasındaki sehimi ki iş denklemi F 14 ile görülen hali alır.
Mi
ki   M k   dx  ... F 14
EJ
ki Qi kuvvetinin etkisiyle k yerinde oluşan sehim
Mk k yerindeki moment
Mi i yerindeki moment
Burada F 13 ve F 14 ün sağ tarafları biribirlerine eşittir. Öyleyse:
ik  ki F 15
ik Qk kuvvetinin etkisiyle i yerinde oluşan sehim

ki Qi kuvvetinin etkisiyle k yerinde oluşan sehim
Bu J.G. Maxwell (1831-1879) kanunu olarak bilinir.
Burada kısaca indeksin Şekil 18 ile tarifini yapmak için sehim ik yı ele alalım:
 i k
Sehimi oluşturan etken
Sehimin oluştuğu yer
Maxwell kanununun tanımı:

Bir kirişin k noktasında bir birim kuvveti (Qk = 1) zorlamasıyla i noktasındaki
sehimi ik , aynı kirişin i noktasında bir birim kuvveti (Qi = 1) zorlamasıyla k
noktasında oluşan sehimine ki eşittir.
Bu tanımı formülle gösteririz:
i   Qk  ki F 16
k
i i noktasındaki sehim
Qk k noktasındaki kuvvet
ki k noktasında i kuvvetinden oluşan sehim
Yapı Statiği 13
1.6.1. Maxwell kanununa örnekler

Maxwell kanununu bir örnekle göstermek istersek basit kirişimizi ele alalım ve orta noktasını i ve
herhangi bir noktasınıda k olarak kabul edelim. Aynı zamanda kiriş kesitinin kiriş boyunca sabit ve
eğilme rijitliği "EJ = sabit" ile kesme kuvvetinden oluşan sehim "GA*ʝ " sıfır kabul edilirse.
Örnek 1
Kirişin herhangi bir yerindeki sehimini bulmak için, simetriden dolayı 0  x  L/2 kabul edelim ve
hesabımızı ilk önce birim değerleriyle yapalım.
Qk= 1 Q i= 1
x
A i k B
L/2 L/2
z, w 1
w (Q ) w (Q )
k  ik  ii i
1/2 1/2
Mk Mi =M
Şekil 18, Maxwell kanunu
Q i= 1 Qk= 1
x
A i k B i k
L/2 L/2
z, w
1
w (Q ) w (Q )
i ii  ki  ik  kk k
1/2 1/2
Mi M k =M
Burada Qk = Qi = 1 olduğundan, daha önceki dosyalara göre:
3  L2  x
ki 
48  E  J
Kiriş üzerinde eşit yayılı yük q için sehim çizgisi;
L/2
i  2  
3  L2  x  4  x3  q  dx i 
2  q  3  L2 L2 4 L4 
    i 
5  q  L4
48  E  J 48  E  J  2 4 4 16  384  E  J
0
Örnek 2
Kirişin herhangi bir yerindeki sehimini bulmak için, simetriden dolayı 0  x  L/2 kabul edelim ve
hesabımızı ilk önce birim değerleriyle yapalım.
q Q i= 1
x
A x i B
z, w L/2 L/2
k
q Q i= 1
SCD
qL/2 x qL/2 1/2 1/2
k
1
w (q) w (Q )
ki ii ii i
1/2 1/2
M (q) Mi =M
Mk Mi

qL x
HHD de x mesafesinde k noktasındaki q dan oluşan moment: M k (q )   x  qx 
2 2
q yu birşm kuvveti olarak kabul edersek q = 1 kN/m
M k (q ) 
1
2

 Lx  x 2 
1
VYD de aynı x mesafesinde k noktasındaki Q dan oluşan moment: x M k (Q) 
2
olmalıdır. Burada aranan sehim ve sistem simetrik olduğu için:
L/2 Mx
w ki  ki   M x   dx
0 EJ
olarak yazabiliriz. Burada moment değerlerini yerleştirelim.
 
L/2 1
1  1
ki    Lx  x 2    x    dx
0 2  2  EJ
 
L/2 1
ki    Lx 3  x 3  dx
0 4 EJ
Dağılım şekli Dağılım şekli

şekilleri ifade ediyor burada değer mM siz alınır mM
12 12
L/2 1
 ki   
 Lx3  x 3  dx =
5 1
  3
 3Lx  4 x 4
 ɱ ki 

5  3Lx 3  4x 4 
0 4EJ 12 4EJ 48EJ
Yapı Statiği 15
Formül F 16 i ele alıp değerleri x = L/2 ve Qk = q olarak yerleştirirsek:

i   Qk  ki
k
w  i 

5  3Lx 3  4x 4 
q
48EJ
w  i 
5q
48EJ

 3Lx 3  4 x 4 
5q  L3 L4 
w  i   3L  4
48EJ  8 16 
5  q  L4
wm  F 17
384  E  J
wm m Kiriş ortasındaki sehim
q N/m Kirişteki yayılı yük
L m Kirişin boyu
E N/m2 Kiriş malzemesinin elastiklik modülü
J m4 Kiriş kesitinin atalet momenti
1.7. Betti ve 1. Castigliano kanunu
Şekil 21 ile görülen basit kirişin önce yalnız Qi kuvveti ile yüklendiğini kabul edelim.
Burada Qi kuvvetinin yaptığı iş;
Qi Qk

x Wi  ii  Qi2
A i k B 2
L Daha sonra Qi kuvvetini sabit tutarak Qk ile kirişi
z, w yükleyelim.

i k Qk kuvvetinin işi Wk  kk  Q2k
2
Sabit Qi ve Qk nın işi Wik  ik  Qi  Qk
Qi [N]
Toplam iş olarak:
 
W  ii  Qi2  ik  Qi  Qk  kk  Q 2k
2 2
Wi Burada işlemin sırasını değiştirirsek; önce Qk ve
 i [m] sonra Qi , formülümüz şu şekli alır:
Q i  ii  
W  kk  Q2k   ki  Q k  Qi  ii  Qi2
2 2
Şekil 21, Basit kiriş
Burada her iki zorlamanın işi eşit olduğuna göre:

ik  ki
olur. Aynı zamanda ilave işlerinde eşitliği ik  Qi  Q k  ki  Qk  Qi görülür. Bu ispatlamaya
Maxwell'in karşılıklı ilişki teorisidir (reziprozitätstheorem) ve buna aynı zamanda Betti konunuda
denir, (Betti 1823-1892, İtalyan).
İş denklemi W nin homojen ikinci dereceden denkleminin Qi ve Qk ya göre türevini alırsak
W
 ii  Qi  ik  Q k  i
Qi
analog
W
  ki  Qi  kk  Q k  k
Q k
Kuvvetin etkilediği noktada, kuvvetin yönünde şekil değiştirme işinin, kuvvete göre kısmi türevi
sehimi verir, F 18. Buna Catigliano nun birinci teoremi denir (Catigliano 1847-1884, İtalyan).
W
Catigliano nun birinci teoremi i  F 18
Qi
i m Sehim, kayma
W Nm İş
Qi N Yük, kuvvet
Şekil değiştirme işi W, sehimin fonksiyonu vede i = i olarak ifade edilirse, şu formül bulunur:
W
W  Qi  i   i
i
Bu formüldende Catigliano nun ikinci teoremi bulunur, F 19 :
W
Catigliano nun ikinci teoremi Qi  F 19
i
Qi N Yük, kuvvet
W Nm İş
i m Sehim, kayma
Catigliano nun teoremleri elastik olmayan durumlar içinde genel olarak geçerlidir.
Catigliano nun teoremleri plastiklik teoreminde;
Y
Akma kanunu ij  F 20
ij
D
Gerilme oranı ij  F 21
ij
ij Uzama
Y Akma fonksiyonu
ij Gerilim
D Isı enerjisine geçme fonksiyonu
için geçerlidir.
1.7.1. Catigliano' nun birinci teoremininin uygulanması
Catigliano' nun birinci teoremi sehim ve eğimlerin bulunmasında kullanılır. Fakat iş denklemi ile
sehim ve eğimler daha çabuk ve daha basit olarak bulunur ve hesaplanır.
Yapı Statiği 17
Basit kirişte eğimin Catigliano' nun birinci teoremi ile hesabı:
M değeri aranan eğim açısı "" nin istikametinde ve
Q
yerinde seçilir. Burada bildiğimiz eşitlikleri kuralım:
x
 a x
M 0xa için M  Q  1    x  M 
a L-a  L L
L
 x  x
axL için M  Q  a  1    M   1  
 L  L
=? L M2
W   dx
M 0 2  E  J
M W
lim
=
Şekil 22, Basit kirişte eğim  M 0 M
lim 1 a   a  x x L
 x  x   x  
=    Q  1    x  n     dx   Q  a  1    n  1    1    dx 
n0 E.J 0   L  L L a  L  L   L  
1 a  a  x 2 
L 2
 x
    Q  1     dx   Q  a  1    dx 
E  J 0  L  L  L 
 a
Q  a  L  a   2a  L 

3 E  J  L
Basit kirişte eğimin iş denklemi ile hesabı:

Q
A B x A M B x
a L-a a L-a
L L
w w
=? MB
1 2 1
M M
MA 2
M max
Şekil 23, Basit kirişte eğimin iş denklemi ile hesabı
Hakiki Hareket Durumunda sehim ve moment dağılımı çizilir. Virtüel Yükleme Durumunda M  1
değeri aranan eğim açısı "" nin istikametinde ve yerinde seçilir ve sehim ile moment dağılımı
çizilir. İş denklemiyle sehimin bulunması detaya inmeden şu şekilde yapılır:
Hakiki Hareket Durumunda değerleri yazalım:
 a
HHD de a mesafesinde Q dan oluşan moment: M max  Q  a  1  
 L
Virtüel Yükleme Durumunda değerler:
VYD de
a
VYD de aynı a mesafesinde M  1 den oluşan moment: MA 
L
a
MB   1
L
olmalıdır. Burada aranan sehim için:
a MA L MB
w max   M max   dx   M max   dx
0 EJ a EJ
olarak yazabiliriz. Burada moment değerlerini integral tablosundan bulunan integral değerleriyle
yerleştirelim.
a
AM 1  a a a
 M max  EJ  dx  Q  a  1    
0 3  L L EJ
İntegral tablosundan  
L
B M 1  a a  L  a 
 M max  EJ  dx  Q  a  1     1 
a 3  L L  EJ
İntegral tablosundan  
Q  a  L  a   a 2  a   Q  a  L  a   2a  L 
2
w max    2  1    w max 
3 E  J  L  L   3 E  J  L
Sonuçlar iki metodda aynı çıkmıştır.

Catigliano' nun birinci teoremi statik belirsiz sistemlerdede geçerlidir. Örnek olarak:
Herhangi bir x noktasında moment:
q q  x2
M  Ax 
x 2
2
A B 1 L  q  x 2 
W  A  x  2   dx
L 2EJ 0  
z q
2
W 1 L  q  x 2 
MB   A  x  2   x  dx  0
A A EJ 0  
B
1  L3 q  L4 
 A  0
Şekil 24, Statik belirsiz kiriş EJ  3 8 
3 5 q  L2
Bu formülden: A  qL B  q L MB  bulunur.
8 8 8
Yapı Statiği 19
2. Konu İndeksi
B I
Betti ........................................................................... 15 İntegral tablosu ............................................................ 9
Bilinmeyen Değer BD ................................................ 7 İş denklemi................................................................... 8
C K
Catigliano nun birinci teoremi ................................... 16 Kesme rijitliği GA*...................................................... 3
Catigliano nun ikinci teoremi .................................... 16
M
E
Maxwell kanunu......................................................... 12
Eğilme rijitliği EI......................................................... 3
V
Etkin kesme alanı....................................................... 11
Virtüel iş prensibi ana formülü .................................... 4
H
Virtüel Yükleme Durumu VYD................................... 3
Hakiki Hareket Durumu HHD.................................... 3

Yapi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yapi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İlk yayın, 10 Kasım 2014

Çevirenler: M. Güven KUTAY, Muhammet ERDÖL

Peter Marti Peter Marti Prof. Dr. sc. Peter Marti

Statik dosyalarında kullandığımız terimlerin Almancadan Türkçe karşılığını, ne Türk Dil

1. Virtüel İş Prensibi ..................................................................................................................................................... 3

VYD: Virtüel (sanal) sistemde Q  1 ve M  1 in oluşturduğu yatak reaksiyonları ve kesit

1.2. İş prensibinin ana formülü

Dengeli sistemde: A d  Ai

 top   M   V   N  T  ST  KT  f F2

M Eğilme momentinden oluşan değer: M

F 3 , İş prensibinin ana formülü

1.3. Sistemdeki elemanların şekil değiştirmeleri

dWiç   N  dx dWiç   M  d

Şekil 6, Normal kuvvet Şekil 7, Eğilme momenti

dWiç   V   m  dx dWiç  T  dx

Şekil 8, Çapraz kuvvet Şekil 9, Torsiyon momenti

Şekil 10, f  F  cf Şekil 11, f  F  cf

Şekil 12, Wiç   F  f  F  F  cf Şekil 13, Wiç   F  f   F  F  cf

Çekme ve Basma yayı Spiral yay

Hakiki Hareket Durumu HHD Virtüel Yükleme Durumu VYD

L/2 L/2 L/2 L/2

Şekil 14, Basit kirişte Hakiki Hareket ve virtüel durumu

Hakiki Hareket Durumu HHD Virtüel Yükleme Durumu VYD

Maksimum kesme qL 1 1

ASa Toplam virtüel iş

ASa Toplam virtüel iş

dA M Eğilme momentinden oluşan iş

1.4.3. Kesme kuvvetinden oluşan iş

Basit kirişin çok küçük parçasını ele alıp kesme

dA V Eğilme momentinden oluşan iş

wm Kiriş ortasındaki sehim ( Q=1 olduğundan yalnız wm yazılmıştır.)

1.5. Örneğin Sehim hesabı,

L/2 L/2 L/2 L/2

Şekil 17, Basit kirişte Hakiki Hareket ve Virtüel Yükleme duru

Değeri, F 4 Dağılım şekli

Burada üçgenlerin simetrik olması önemlidir ve faktör daima 1/6 dır.

1.6. Maxwell kanunu

ik Qk kuvvetinin etkisiyle i yerinde oluşan sehim

Sehimin oluştuğu yer

Maxwell kanununun tanımı:

1.6.1. Maxwell kanununa örnekler

Şekil 18, Maxwell kanunu

Hakiki Hareket Durumu HHD Virtüel Yükleme Durumu VYD

Şekil 19, Maxwell kanunu

Burada Qk = Qi = 1 olduğundan, daha önceki dosyalara göre:

Kiriş üzerinde eşit yayılı yük q için sehim çizgisi;

Şekil 20, Maxwell kanunu

Dağılım şekli Dağılım şekli

İntegral tablosundan bulunan integral değerinde mM 5 5

Formül F 16 i ele alıp değerleri x = L/2 ve Qk = q olarak yerleştirirsek:

Burada her iki zorlamanın işi eşit olduğuna göre:

Basit kirişte eğimin iş denklemi ile hesabı:

Şekil 23, Basit kirişte eğimin iş denklemi ile hesabı

Sonuçlar iki metodda aynı çıkmıştır.

You might also like