Professional Documents
Culture Documents
EPISTEMOLOHIYANG FILIPINO Bayani S Abadilla PDF
EPISTEMOLOHIYANG FILIPINO Bayani S Abadilla PDF
HINGGIL SA EPISTEMOLOHIYA
Sa siyensya pinagtitibay ang totoo o karunungan (pagtanggap ng lipunan)
pagkatapos ng masinop na prosesong makaagham: haka, obserbasyon, ebalwasyon,
validasyon at konklusyon. May pinagmumulan o ugat ang mga bagay-bagay –
natural o likha ng tao. Sa siyensya ng karunungan o epistemolohiya, ang ugat ng
kaalaman o impormasyon ay etimolohiya. Ang anumang bagay ay may dahilan sa
pag-iral. Ang pagtugaygay sa anumang bagay o impormasyon o kaalaman mula sa
pinakaugat o likas na kinahahantungan sa pinakahuling anyo o katangian ay isang
pag-aaral na siyentipiko.
Ang simula at likas na galaw ng mga impormasyon/kaalaman o mga bagay
na abstrakto/ teoretikal sa kabuluhan at katuturan (significance and effect) ay
teknolohiya sa siyensya. Ang inter-aktibong galaw o magkakaugnay na mga
kaganapan ng mga kaalaman ay ontolohiya. Ang bulas at pag-unlad naman ng
kaalaman ay ontonehiya. Ang mga kaalaman/impormasyon ay likha ng buhay at
nakasanib sa buhay. Hindi pa karunungan ang mga kaalaman, impormasyon lang.
Ang mga kaalaman ay anyo (abstrakto/konkreto) ng mga kaganapan (datos)
sa buhay, nasasabat ng mga sentido ng tao at naiimbak ang mga ito sa memorya.
Samantala, ang karunungan-- na lantay ng katotohanan – ay likha ng pagsusuri ng
talino sa mga datos na nasa memorya mula sa mga pamamaraang maka-agham. Sa
buhay humahango ng karunungan ang isip. Diyalektikal (nag-aakitan, nagsasanib,
nagpipingkian at nagbabago) ang organikong kalikasan/ katangian ng mga bagay/
nilalang sa buhay. Sabihin pa nagkakaisa ang mga tao sa prinsipyo:
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 3
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
pagsasaayos ng mga tunog ng mga salita o baybayin. Mga korelasyon ang tunog ng
wika sa mga ingay na nalilikha ng kalikasan. Ito ang sensasyon sa kalikasan. Tao
ang pinakamalakas na anyo ng kalikasan.
Sa pagbaybay ng mga kataga o salita. Ang mga salita ay tumutukoy o
kumakatawan sa mga bagay-bagay na nakikita, naririnig, nararamdaman, naaamoy
at nalalasahan. Mula sa mga bagay na tumitimo sa sentido, nakabuo ng mga ideya
ang mga sinaunang Pilipino.
Ideomotor ang nagpapakilos sa kahulugan, kabuluhan at katuturan ng mga
ginagawa ng mga tao sa pamumuhay. Idea ang nilalaman ng ideomotor. Sa
salimuhaan ng mga tao sa iba’t-ibang larangan ng buhay ay umiiral ang ideya. Sa
kaganapang panlipunan/sosyal ang praktika at teorya ng mga ideya ay sintaktiks.
Ang sintaktiks ay isang sangay ng semyotika...
Sa pamamagitan ng talino at paggawa umunlad nang umunlad ang
pamumuhay ng mga sinaunang Pilipino. Sabihin pa, paggawa ang talino: talino ang
paggawa. Karunungan ang nalilikha ng talinong gumagawa. Ang karunungang
ginagamit ng isip ay naghahatid ng kaunlaran. Sa malayang galaw ng isip at talino
ng sinaunang Pilipino nakalikha sila ng iba ibang kagamitan sa produksyon ng mga
pangangailangan sa pamumuhay. Sa mga kagamitan sa produksyon nalinang ang
mga lupain—pagsasaka. Natutuhan ang mabisang pangingisda. Nakahabi ng tela.
Naghayupan. Noon, talino ang ideomotor ng kabihasnan at paggawa ang
kapangyarihan ng talinong naghahatid ng kaunlaran, katiwasayan at kagandahan.
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 5
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
(parang langis at tubig) ng kaisipan sa kamalayang panlipunan. Diwang kolonyal
ang dominante. Ang nasa ilalim ng madlang isip (mind set or zeitgeist) ang sikil ng
nagkamalayang makabayan, maka-uri at makatao. Ang patuloy na lumilinang sa
namamayaning balintunang kamalayan ay mga aparato na ideolohiya ng estado:
pamilya, simbahan, pabatirang madla, edukasyon at gobyerno. Ang mga aparato ng
ideolohiya ay kontrolado ng mga dayuhan at lokal na mga naghaharing uri sa
lipunanang Pilipino.
Ang mga naghaharing uri sa Pilipinas ay binubo ng mga sumusunod:
1. Uring kapitalista (dayuhan at lokal) 2. Propitaryo-komprador
(asendero-komersyante) 3. Burukrata-komprador (negosyanteng Pulitiko) 4.
Edukador-komprador (nagnenegosyo sa edukasyon) 5. Komprador-tagapamahayag
(negosyante sa mass media) 6. Banal na awtoridad (mga taong simbahan)
Sa perspektibang pangkarunungang nakatuon sa kagalingang pambayan at
pambansa—kung lilimiing mabuti—mapapansing ang sistema ng edukasyon sa
kasalukuyan na mistulang punerarya ng utak ang akdemya at ang mga guro ay
embalsamador ng talino. Kaugnay nito, ang iondustriya na apbatirang pangmadla
ay tahasang palengke ng kaisipan na may presyo ang mga ideya, paglilibang,
paghakot ng katangahan at pagkatao ng mga gumaganap sa teknolohiya ng mass
media.
(ang kahulugan , kabuluhan at katuturan ng kultura ay nakalundo sa
pagpapahalagang pantao (social values) at hindi tamang ituring na industriya lang
na ina’t hindi ang kikitaing salapi—sa anyo ng tubo sa puhunan o suweldo.)
Sa kasalukuyang namamayaning kulturang ungas-nasa ISIP ang
nagpapagalaw sa lahat ng larangan ng buhay—ang Pilipinas ay tahasang
napakagandang pamilihan o palengke. Pinakikinabangang mabuti ng matitinding
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 11
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
naghaharing uri sa daigdig nag industriya ng utak (consciousness industry) sa
Pilipinas. Sa industriya ng utak, puwersa ng palengke (na tinatantos ng tubo at
presyo) ang nagtakda sa kilatis ng pag-uugali, gusto, hilig, propesyon at paggawa.
Sa umiiral na komersyalismo—walang puwang ang kabutihan ng pagkatao. Sa
siyensya, ang karunungan hinggil sa pagpapahalagang pantao ay axiolohiya. Ang
axiolohiya ay kabutihan ng tao ang pinapanday na talino.
ANG EPISTEMOLOHIYANG PILIPINO
Ang makinig sa sabi-sabi walang bait sa sarili—ito ang aral ng buhay. Sa
diwa ng konteksto ng kabutihan ng sambayanang Pilipino, ang kasabihan ay
pumukaw-diwa sa katalinuhan ng bayan. Ang talino ng mga Pilipino, sa ideyal na
kalakaran ay karanasan ng bayan—sininop ng sistema ng edukasyon—na nagiging
karunungang namamatnubay ng bayang patuloy na lumilikha ng mga
pangangailangang panlipunan para sa kabutihan, kaginhawaan at katiwasayan ng
sambayanan—ito na praxis (karanasan at karunungan).
Ang ideya, konsepto, teorya, modelo o paradigm, prinsipyo o pilosopiy na
pawang resaresa (intricacies) ng karunungan—na likha ng epistemolohiyang
Filipino—at ginagamit ng sambayanang Pilipino sa pamumuhay at tiyak na
maghahatid sa Pilipinas ng kaunlaran at kagandahan sa kalooban ng mga Pilipino.
Tanging wikang Filipino ang saligan ng Epistemolohiyang Filipino—ng batis
(source) ng antas-antas na pag-unlad ng talinong Pilipino.
Ang wikang Filipino ay hindi midyum lamang ng pagtuturo. Sinasalamin ng
wikang Filipino ang pagkatao, pagkabayan, pagkamamamayan at pagkalahi ng
mga Pilipino.ang wika ay mukha at isip na magkakaiba sa sangkatauhan.
Hindi antipatiko ang epistemolohiyang Filipino sa daloy ng pandaigdigang
karunungan. Sa halip yaong makatotohanang mga karanasan ng ibang lahi sa
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 12
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
Magkakaugnay na larangan ng buhay ang tatlong dimensyon ng praktika at
teorya o praxis (sabayang paggana ng talino at paggawa na kinasasangkutan ng
sipag at tiyaga ng sambayanan)
Bawat larangan ng buhay ng sambayanan ay kinaiiralan ng batas ng
kontradiksyon—mula ng sumulpot at umiral ang mga uri ng pagkatao sa
sibilisasyong Pilipino. Tampok sa esensya at porma ng kontradisyong yaong mga
pananaw ng buhay, paniniwala at paninindigan ng mga uri ng pagkatao na nag-
aakitan, nagsasanib, nagpipingkian at humahantong sa pagbabagong
sosyohistorikal. Sa madaling sabi, ang batas ng kontradiksyon ng lipunang Pilipino
ay tunggalian ng mga uri ng pagkatao.
Aktibong kasangkot ang estado/gobyerno sa tunggalian ng mga uri ng mga
pagkatao. Sapagkat estado ang kasangkapan ng mga nagtutunggaliang mga uri ng
mga pagkatao sa pagtatamasa nila ng kapangyarihan, kasiyahan at kaligayahan. Sa
gayon ang pakikibaka ng mga uri ng pagkatao ay nakatuon sa paghawak o
pagkontrol sa poder ng estado.
Ekonomiya o batis ng buhay ang pangunahing problema na kinasasangkutan
ng tunggalian ng mga uri ng pagkatao. Halimbawa: sigalot ng uring kapitalista at
uring manggagawa at hidwaan sa lupa ng uring magsasaka at uring propitaryo o
panginoong may lupa at mga asendero. Kaipala, relasyon sa produksyon ng mga
pangangailangan sa buhay ng lipunan (bigas, damit, aklat, gulay, isda...) ang
larangan ng awayan ng mga uri ng mga pagkatao ng mga Pilipino.
Tumatagos sa antas ng pulitika ang hidwaan sa ekonomiya. Ang anyo ng
tunggalian ay nasa kilatis ng ganap at halaga (facts and values) ng mga batas o
polisiya ng uring umuugit sa gobyerno. Nangyayari sa tatlong pangunahing
institusyong sosyo-politikal (malakanyan, kongreso, korte) yaong mga usaping
makauri na nagbabangayan sa punto ng karapatan, kapakanan at katarungan o
makauring interes.
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 14
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
Kaugnay nito, nakasanib sa estado ng burukrasya ng estado (mekanismo ng
kapayapaan at kaayusan o instrumentalidad ng pagsasamantala at pang-aapi—
depende sa nagpapahalaga) ang buong hilab ng batas ng kontradiksyon o
tunggalian ng mga uri ng pagkatao na masasalamin sa teksto ng mga papeles o
dokumentong susuhay sa kairalan (status quo).
Sumasapaw at naiinin yaong mga kaganapan sa ekonomiya at pulitika—ito
yaong sng kilatis ng kalinangan sa lantay na katuturan ng kataga/termino. Kultura
ang awra ng buhay. Ibig sabihin yaong sosyo-historikal na praxis ng bayan ay
sagradong diwa (kinikilala at iginagalang) sa pamumuhay ng sambayanan sapagkat
kadluan ang kultura ng gusto (tama at mabuti) sa mithiin (katuturan ng buhay) ng
sambayanang lumilikha ng kanyang kasaysayan.
Ang pulso ng kultura ay likas na umaayon sa pamantayang etikal. Wisyo ng
bayan ang pamantayang etikal na pinaiiral ng “teknolohiyang etikal” sa
siyensya/agham ng pagpapahalagan pantao o axiolohiya. Ito ang katuturan ng
kawikaang: kumakain ang tao para mabuhay pero hindi sa pagkain lamang ang
halaga ng pamumuhay.
Ang sidhi ng buhay ay obhektibong nakatuon sa kagandahan. Sa kagandahan
nalilinang ang pagkatao—naghuhunos. Ito ang kabatirang antropolohikal sa
pagkataong Pilipino na nagmumula sa homo erectus pilipinensis (veneracion).
Nagbago ang tao (Pilipino) mula sa hayop (bakulaw) sa pamamagitan din ng
paggawa ay patuloy pang nagbabago sa nahuhubog na katauhang kultural. Talino
na pinanday ng paggawa ang “pumipino” sa katauhang kultural. Naiwawaksi sa
katauhang bayolohikal ang likas na kabangisan sa pagkatao sa patuloy na pag-
unlad ng talino sa isip.
Pawang motibasyon at intensyon ang enerhiya o ideomotor ng talino. Sa
motibasyon napupukaw ang talino. Ang pagsisikhay o pagpupursige ng talino na
makamit ang pangangailangan ay sitwasyon ng paggawa/paglikha ng tandisangpita
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 15
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
Sa dimensiyong teknolohikal, ang talino ng bayan sa simbuyo ng kalayaan
ay tutugon sa pambansang industriyalisasyon at modernisasyon ng agrikultura.
Ang praxis (sabayanang paggana ng talino at lakas paggawa) ay mabiyayang
ipakikita sa taunan progresibong GDP (groseng domestikong produksiyon) na
iniluluwal o nalilikha ng ekonomikong disiplinado ang pag-unlad at umaayon sa
takbo ng pandaigdigang kalagayang pangkabuhayan. Samantala sa GNP (groseng
pambansang produksyon) kasali o kabilang sa kalahatan ng produksyon yaong
eksperimentasyon sa larangan ng agham at mga pananaliksik sa mga piling
karunungan na kapaki-pakinabang para sa bayan at sa bansa.
Hindi balakid o problema ang wikang Ingles sa paglinang sa karunungan ng
bayan—bagaman higit na mahusay at mabuti ang wikang Filipino—pandayin ng
sistema ng edukasyon ang katalinuhang sosyal. Ang talino ng bayan sa diwang
Filipinolohiya sa pandaigdigang talamitan-diwa (salimuhaan ng karunungan sa
daigdig) ay kikilala at gagalang sa kalinangan ng ibang bayan sa larangan ng
heopulitika (relasyong bansa-sa-bansa) na kinasasangkutan ng pandaigdigang
kalakalan at diplomasya.
Sa kasalukuyan, pluralista ang pandaigdigang kalinangan. Puspusan itong
winawasak ng globalisasyon na pangunahing itinataguyod ng “estadong dolyar” ng
Amerika. Sa globalisasyon, na kapaki-pakinabang sa sirkulo ng malalaking
kapitalista, itinatakda ang mekanismo ng pamilihan (produksiyon at pagkonsumo)
ng mga paninda ang kilatis ng isip ng sangkatauhan nasa lambat-bitag ng
monopolyo ng kapitalsimo. Sa pandaigdigang sistemang kapitalismo tanging
grupong 7 (Amerika, Inglatera, Kanada, Alemanya, Italya, Pransya at Hapon) ang
mga bansang nakikinabang sa yaman ng daigdig na nalilikha ng lakas ng paggawa
ng daigdig.
Sa globalisasyon batbat ng mga problema ang sangkatauhan, lalo yaong mga
mamamayan ng ikatlong daigdig na kinabibilangan ng masang Pilipino. Hindi
lamang paninda ng lakas paggawa, bagkus pagkatao ng sangkatauhan ang
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 17
Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002
institusyon sa larangan ng komunikasyon sa talastasan o mass midya. Ang mga
institusyong kabilang sa aparato ng ideolohiya ay pamilya, paaralan, simbahan,
gobyerno at mas midya. Sila ang humuhubog sa kilatis ng kaisipang naghahayag
ng gusto o naisin at layunin o intensyon sa mga gawain o inaatupag sa
pamumuhay.
Sadyang relatibo ang mga naisin o layunin sa buhay dahil umiiral sa
modernong sibilisasyon ang mga uri ng mga pagkatao na magkakasalungat ang
gusto at magkakakontra ang layunin.
Nasasangkot ang sambayanang Pilipino sa hidwaan-diwa ng mga uri ng mga
pagkatao sa sangkatauhan. Ang tunggalian ng mga uri ng pagkatao ay nagaganap
sa larangan ng kabuhayan o ekonomiya, gobyerno o pulitika at kultura. Sa
tunggalian ng mga uri ng mga bayan o etnikong katauhan sensitibong usapin o isyu
ang kalayaan at kasarinlan. Sapagkat kalakip ng kalayaan at kasarinlan ang
katuturan ng pagkatao ng bawat bayan at halaga ng patrimonya o kabansaan na
nagtataglay ng mga likas na yaman: ginto, tanso, tingga at iba pang mahahalagang
elemento ng ginagamit sa paglikha ng maraming bagay o paninda.
Sa katayuan ng Pilipinas at kalagayan ng sambayanang Pilipino na
kontrolado ng “estadong dolyar” ng Amerika imposibleng umunlad ang bansa at
humusay ang pamumuhay ng mga mamamayan. Sapagkat ang yamang nalilikha ng
lakas ng paggawang Pilipino ay matagal nang pinakikinabangan ng mga dayuhang
kapitalista sa kapinsalaan ng kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino. Gobyerno
ng Pilipinas ang lunsaran at sinupan ng mga dayuhan interes.
Ang buong hilab ng kapamuhayang pinoy ay pawang mahigpit na
pinagagalaw ng dolyar. Ang talino ng bayan ay nakatuon sa dolyar. Sa kalagayang
ito—na sikil ang kalagayan at napariwara ang kasarinlan—ng sambayanan, sa
katuturan ng Filipinolohiya sadyang imperatibo sa pedagohiya ang karunungang
mapagpalaya.
FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 19