Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002

EPISTEMOLOHIYANG FILIPINO SA
KARUNUNGANG PILIPINO

ni BAYANI S. ABADILLA

ANO ANG KARUNUNGAN? PAANO NAHUHUBOG ANG

KARUNUNGAN? ANO ANG KATUTURAN NG KARUNUNGAN SA
BUHAY? ANO ANG RELASYON NG KARUNUNGAN SA
KATOTOHANAN? ANO ANG KATOTOHANAN?

Masasagot ang mga katanungan ng paglilinaw sa sikolohikal na kahalagahan

o sikohistorya (psychohistory). Ang paglilinaw ay nakatuon sa larangan ng
siyensya na humahabi at nagtatakda sa iba-ibang larangan ng karunungan. Sa
pangkalahatan, may dalawang pangunahing saklaw o parametro ang siyensya: (1)
karunungan tungkol sa tao; at (2) karunungan tungkol sa natural na kalikasan.
Parehong may sari-saring sangay o disiplina ang dalawang pangunahing larangan
ng siyensiya o karunungan. Halimbawa, sosyolohiya at bayolohiya. May
kaangkinan ng bawat sangay ng siyensiya.

Sa siyensiya, talino ang lumilikha ng karunungan. Ang iba-ibang larangan

ng siyensya ay katotohanang galing sa talino. Lahat ng nalilikhang karunungan ay
galing sa karanasan ng sangkatauhan, ng magkaiba sa lahi. Sa dinamismo ng
buhay, umiiral ang diyalektikal na talino at karunungan. Malikhain ang talino:
umuunlad ang karunungan...

FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 1

 Bolyum 1, Serye ng 2002, lathalain ng Hulyo-Disyembre 2002

Ang bawat larangan ng siyensya/agham ay may katugmang disiplinang

tumutuklas at lumilinang sa mga partikular na karunungan. Ang mga karunungang
maka-agham—bago kilalaning totoo- ay isasalang muna sa mahigpit na proseso ng
agham.

Ang proseso ng isip na umaayon sa organikong batas ng buhay ay

konsepto/dalumat. May konseptong magaling may konseptong masama. Ang
batayan ng kagalingan ng konsepto ay kung mabisang nakawawasak ng
katangahan. Kabalintunaan ang reyalidad ng katangahan. Magkasalungat sa mga
elemento sa sikohistorya ang katotohanan at kabalintunaan at may pamantayang
etikal.

Ang totoo sa lahat ng sangay o larangan ng siyensya- kapag naangkin ng

isip- ay katalinuhang kapaki-pakinabang sa buhay. Sa tandisang pagtugon ng isip
sa hatak ng kalayaang ibinubugso ng pangangailangan nakalilikha ang talino ng
karunungan. Samantala ang pagtugaygay ng isip (pag-aaral) sa
kalikasan/katangian, saklaw at tibay ng anumang karunungan at epistemolohiya o
maka-agham na pag-aaral. Sa katuturan, ang epistemolohiya ay disiplina ng isip sa
walang humpay na pagtugon sa hatak ng kalayaang itinakda ng pangangailangan.
Ang kalayaan ay pagkilala sa pangangailangan. Pangangailangan ang kabuluhan
ng kalayaan. Pagbabago ang katuturan ng kalayaan. Ang pagbabago ay pag-asa.
Lahat ng bagay ay nagbabago. Ang hindi lang nagbabago ay pagbabago. Sa
diyalektikal ng buhay—nagaganap ang pagbabago sa karunungan o pamumuhay.
Sabihin pa, tumatalino ang isip; umuunlad ang buhay.

FILIPINOLOHIYA: |Opisyal na Dyornal ng Kaguruan ng Kagawaran ng FIlipinolohiya l 2

Thank you for using www.freepdfconvert.com service!

Only two pages are converted. Please Sign Up to convert all pages.

https://www.freepdfconvert.com/membership