Republic of the Philippines

POLYTECHNIC UNIVERSITY OF THE PHILIPPINES

OFFICE OF THE VICE PRESIDENT FOR BRANCHES AND CAMPUSES
SANTA ROSA CAMPUS
City of Santa Rosa, Laguna

KAGAMITANG PAMPAGTUTURO SA
FILIPINOLOHIYA AT PAMBANSANG KAUNLARAN
(GEED10103)

INIHANDA NINA:

DIOMEDES E. RODRIGUEZ

MARION C. LAGUERTA
Faculty
 TALAAN NG NILALAMAN
Pahina

Yunit I –Filipinolohiya: Kahulugan at Kalikasan ng Kamalayang Bayan

Paksa 1 -Social Movements ...1-3

Paksa 2 -Konsepto ng Filipinolohiya
Paksa 3 -Wikang Filipino at Mamamayan
Paksa 4 -Wisyo ng Konseptong Filipinolohiya
Paksa 5 -Kalikasan, Kasaysayan at Kamalayang Bayan
Paksa 6 -Wika at Kultura
Paksa 7 Epistemolohiya sa Wikang Filipino

Yunit II – Filipinolohiya: Isyu at Istruktura ng/sa Wikang Filipino

Paksa 7- Laban para sa Wika ay Laban ng Bayan ...4-6

Paksa 8- PiliFilipino: Isang Teorya ng Wika ...6-12
Paksa 9- Kulturang Popular at Kolonyalismo ...12-20
Yunit III - Filipinolohiya at/sa Pambansang Kaunlaran
Paksa 10-Kasaysayan ng Industriya sa/ng Bansa
Paksa 11-Kalagayan ng Pambansang Industriya sa Pilipinas at sa ibang Bansa

A. Agrikultura at Pagsasaka

Pokus sa industriya ng:

 Kape ...21-24
 Mangga ...24-26
 Saging ...26-28
 Niyog ...28-35
 Sardinas ...35-38
 Baboy ...39-42
 Palay ...42-46

B. Langis at Enerhiya ...46-52

 Natural Gas
 Geothermal
 Hydrothermal
 Solar Energy
 Windmill

C. Pagmimina ...52-56

 Ginto

D.Transportasyon at Komunikasyon
 Airline Industy ...56-64
  Jeepney ...65-69
 Train ...70-75
 (PNR)

E.Pananalapi ...75-78
 BSP
 Metal
 Papel

F.Edukasyon ...78-93

 Pampublikong Paaralan
 Pampribado Paaralan

Yunit IV – Introduksyon sa Industriyal na Pananaliksik (critical research paper) pananaliksik Kritika sa

industriya (critical paper on industry)

Paksa 12 -Bahagi at proseso ng Pananaliksik ...94-100

Yunit V– Pananaliksikat Pag-aaralsa Napiling Industriya

a. Industriya ng Coke sa Pilipinas

b. Industriya ng bawang
c. Industriya ng Papel
d. Industruya ng baka
e. Industriya ng turismo
f. Industriya ng paaralang pribado pokus sa antas ng high school
g. Industriya ng suka

Paksa 13 – Interaksyon/ Partisipasyon/ Imersyon Dokumentasyon sa aktuwal na Industriya

Paksa 14 – Pagbuo, Pagsulat at Pagrerebisa ng ArtikulongPananaliksik
Paksa 15 – Pagsasaayos ng Pinal na Papel
 1

YUNIT 1– FILIPINOLOHIYA: KAHULUGAN AT KALIKASAN NG KAMALAYANG BAYAN

PANGKALAHATANG IDEYA:

Tatalakayin ang Filipinolohiya at Pambansang Kaunlaran bilang isang kaisipan/prinsipyo at

tunguhin na nakalapat sa talino at karunungang Filipino. Pahahalagahan ang Filipino bilang
wikang pagkatuto na pundasyon sa paglikha sa kamalayang makabansa tungo sa
hangaringpahalagahan at pauunlarinang mga industriya ng bansa. Lilinanginang mga
kasanayan sa pag-unawa, pagsusuri at pagsasapraktika ng mga kaisipan sa Filipinolohiya sa
pamamagitan ng dokumentasyon at pananaliksik na nakatuon sa tiyak ng larang/disiplina

INAASAHANG MATUTUHAN: Sa pagtatapos ng paksang ito, inaasahan na:

1. Naipaliliwanag ang kahulugan ng Filipinolohiya.
2. Nasasabi ang relasyon ng karunungan sa katotohanan.
3. Napahahalagahan ang wikang Filipino.
4. Natatalakay ang mga dahilan ng pagiging utak-kolonyal ng mga Filipino.

Kagamitan ng Kurso:

Paksa 1- Social Movements

“SOCIAL MOVEMENTS”

Ano nga ba ang social movement? Para sa akin, ito ang pagsasama-sama ng iba’t ibang
mga taong may iisang hinaing, layunin o di kaya nama’y nais iparating sa mga nakaupo. Ito ay
ang isa sa mga pinakamabisang paraan upang marinig ng mga nasa itaas ang nais na
pagbabago ng taong bayan. Malaki ang gampanin ng mga social movement saating bansa
‘pagkat pinasisimulan nito ang pagsaboy ng malamig na tubig sa gobyerno upang sila’y
magising at makita ang paghihirap na dinaranas ng mamamayan nito.

Paano kung walang social movement? Kung wala nito, marahil ay wala din ang mga bagay
bagay na tinatamasa natin ngayon. Marahil wala paring malakihang pagbabagong lubos na
nakatutulong sa taong bayan. Kung walang social mvements hindi na maipapaabot ng taong
bayan ang mga simpleng kahilingan na malaki ang maiaambag sa lipunan.

Ang mga halimbawang nabanggit sa teksto tulad ng Edsa Dos ay isang patunay na
napakalaki ng naitutulong ng pakikibaka ng mga tao upang sila’y marinig. Sa Edsa Dos, alam
nating napatalsik si Estrada sa pwesto hindi lamang dahil sa kanyang kaso kung hindi dahil ang
taong bayan ay lumaban at hindi tumgil hangga’t hindi nila nakakamit ang kanilang isnisigaw.

Maraming tao ang walang simpatya sa mga social movements o di kaya nama’y tingin sa
mga nagr-rally ay mga panggulo sa lipunan kaya naman tatanungin ko kayo, malibang taas
noon mong ipaglaban ang karapatan na dapat ay ibinibigay sa iyo ngunit hindi mo makamit
dahil sa mga mapangabusong kamay ng gobyerno o ng mga naghaharing uri?

Ang tekstong ito’y napakahalagang mabasa ng mga taong hindi marunong o may takot na
isigaw ang kanilang mga daing. Dapat ay malaman natin na ag mga social movement ay
maaaring magdigta ng kung ano ang hinaharap na naghihintay sa ating bayan. Kung baga’y
para itong kabataan na kung tawagin nila’y “pag-asa ng bayan”.
 2

1. Ano ang nilalaman ng tekstong binasa? Paano tinalakay ng may akda ang nilalaman ng
nito hinggil sa pangyayari na nagaganap sa bansa.

2. Papaano iminulat ng may-akda ang kanyang sarili sa mga nagaganap sa kanyang

paligid? Anong kamalayan mayroon ang may-kda?

3. Ano ang kaugnayan ng teksto sa Filipinolohiya?

4. Ano ang Filipinolohiya? Ano ang pangunahing layunin nito?

Upang higit na mapalalim ang pagtalakay sa paksang aralin, buksan ang mga link sa ibaba.
Sagutin ang mga tanong sa bawat link.
Paksang makikita sa link 1
Paksa 2 -Konsepto ng Filipinolohiya
Paksa 3 -Wikang Filipino at Mamamayan
Paksa 4 -Wisyo ng Konseptong Filipinolohiya

1. https://www.youtube.com/watch?v=rt6yrl5clqE
5. Patunayan na hindi mangmang ang mga Filipino bago dumating ang mga mananakop.
6. Ano ang nilalaman ng Wisyo ng Konseptong Filipinolohiya ni Abadilla? Talakayin.
Paksang makikita sa link 2
Paksa 5 -Kalikasan, Kasaysayan at Kamalayang Bayan
Paksa 6 -Wika at Kultura

2. https://prezi.com/dmwnblg_3xys/pag-uulat-ng-unang-pangkat/?fallback=1
7. Ano ang edukasyon ayon kay Abadilla?
8. Magbigay ng 4 na probisyong pangwika.Talakayin ang kahalagahan ng nilalaman nito.
9. Patunayan na hindi maaaring paghiwalayin ang wika at kultura?
Paksang makikita sa link 3
Paksa 7: Epistemolohiya sa Wikang Filipino
3. https://doku.pub/documents/epistemolohiya-ni-bayani-abadilla-30j8xpyx5vlw
10. Ano ang karunungan?
11. Paano nahuhubog ang karunungan?
12. Ano ang katuturan ng karunungan sa buhay?
13. Ano ang relasyon ng karunungan sa katotohanan?
14. Ano ang katotohanan?

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. L.O.L. (Learn On-Line). (2018, Oktubre 2). Propesor Christo Rey Albason: Konsepto ng
Filipinohiya [Video file]. mula sa https://www.youtube.com/watch?v=rt6yrl5clqE
 3

2. Prezi. (2018, Hulyo 18). Ting, Gloria M. et al: Filipinolohiya: Kahulugan, Kalikasan at
Kasaysayan ng Kamalayang Bayan [Video file]. mula sa https://prezi.com/dmwnblg_3xys/pag-
uulat-ng-unang-pangkat

3. Bb. JenilynManzon. (Oktubre 2018). Epistemolohiya. Doku.Pub. Mula sa

https://doku.pub/documents/epistemolohiya-ni-bayani-abadilla-30j8xpyx5vlw
 4

YUNIT 2 – FILIPINOLOHIYA: ISYU AT ISTRUKTURA NG/SA WIKANG FILIPINO

PANGKALAHATANG IDEYA:

Paglalarawan ng kalagayan ng halagahan ng Filipinolohiya batay sa sitwasyong pangkultura,

pangwika at panlipunan sa Pilipinas at ibang bansa. Pahahalagahan ang kultura at panlipunang
kalagayan ng mga Pilipino kung papaano maging bukas ang kamalayan sa pagpapayaman ng
sariling kultura na Malaki ang nagging impluwensiya ng mga bansang nanakop sa ating bansa.
Lilinangin ang mga gawaing nagpapaunlad at publikong diskurso na tutugon sa mga
pangangailangan ng mga pamayanang pinagsisilbihan at sa pamamagitan nito mapaghuhusay
ang pagsasagawa ng pananaliksik gamit ang sariling wikang Filipino sa mga gawaing pang-
akademiko.
.
INAASAHANG MATUTUHAN: Sa pagtatapos ng paksang ito, inaasahan na:
1. Natatalakay ang maikling kasaysayan ng wikang Filipino.
2. Napahahalagahan ang sariling wika.
3. Natatalakay ang istruktura ng wikang Filipino.
4. Nakapag -aanalisa ng suliraning pangwika na pinagdaanan ng wikang Filipino.

Kagamitan ng Kurso:
Paksa 8- Laban para sa Wika ay Laban ng Bayan

Laban para saWika ay Laban ng Bayan

Isang malaking insulto at kahihiyan ang naging desisyon ng Korte Suprema na katigan ang
utos ng Commission on Higher Education (CHEd) na gawing opsiyonal na lamang ang Filipino
at Panitikan bilang mga asignatura sa kurikulum sa kolehiyo.
Sa bansang ito lamang yata hindi priyoridad ang pagkatuto ng sariling mamamayan ng
kanilang wika. Ang naging pagpapasya na ito ay isang halimbawa ng ating neokolonyal at
imperyalistang pag-iisip.
Tanging sa Filipinas lang pangalawa ang sariling wika–ang kaluluwa ng isang bayan–at mas
tinitingala pa ang mga maalam sa wikang Ingles o Espanyol kaysa sa Filipino.
Mabilis tanungin ng iilan: Ano naman kung gawing optional ang Filipino sa kolehiyo, gayong
aaralin din naman ito sa Senior High School?
Sa makitid ang utak, nagbibingi-bingihan at nagbubulag-bulagan ay marahil may punto ito.
Ngunit para sa totoong nauunawaan ang kontribusyon ng wika sa pagkatuto ng mga mag-aaral,
ang sagot ay ito: Ang wikang Filipino, bilang parte ng ating kultura, ay nagpapatibay ng ating
identidad bilang mga Filipino.
Sa pangunguna ng kontra-wika at kontra-kulturang CHEd, ang pagbaba ng Filipino bilang
isang pagpipilian na asignatura ay pagbaba ng pagtingin ng mismong mamamayan ng bansa sa
sarili nilang wika.Nakapanggagalaiting isipin na mismong CHEd ang kontra-wika at kontra-
kultura na siyang nangunguna sa pagbaba ng tingin ng mga mamamayan sa sarili nilang wika
sa pamamagitan ng pagbaba ng Filipino bilang isang asignaturang puwedeng pagpili-pilian lang.
 5

Marahil ay hindi na nakagugulat na ang ganitong pagtingin ng mga lider ng bansa sa ating
wika ay naipapakita sa kung papaano nila tratuhin ang mga nagluklok sa kanila sa
kapangyarihang pinag-gaganid-ganiran nila: Imperyor sa banyaga at hindi inuuna ang
kapakanan ng sariling mamamayan.
Hindi na rin kataka-taka kung bakit ang mismong lider ng bansa ay bahag ang buntot
pagdating sa paglaban ng ating soberanya sa West Philippine Sea. Lahat ito ay binubuo ng
pag-iisip na bilang mga Filipinong kilala sa mundo bilang “hospitable,” dapat palaging mas
inuunang isipin ang kapakanan at karapatan ng dayuhan kaysa sa sariling kababayan.
Ano ang magiging epekto nito sa milyon-milyong Filipinong mag-aaral? Lalaki silang bawas
ang pagpapahalaga sa sariling wika dahil nga naman hindi na nila ito aaralin pagtungo sa
kolehiyo.
Ayos nang kabisaduhin at isapuso ang gramatiko at diksiyon sa wikang Ingles. Ayos nang
hindi alam ang pagkakaiba ng paggamit ng “ng” at “nang” o na ‘di kaya naman ay marami sa
ating mga diyalekto at lennguwahe ay unti-unting namamatay na. Tutal, tila ang layunin lang
naman ng edukasyon sa bansang ito ay pagtapusin ng kolehiyo ang mga mag-aaral ‘di para
matuto ngunit para maging “marketable” na empleyadong magre-remit ng dolyar mula sa ibang
bansa.
Kung mahina o mababa man ang tingin ng Filipino sa kaniyang sarili ay dahil hindi matibay
ang pundasyon ng kaniyang identidad–ang kultura niya ay pinaghalong Espanyol at Amerikano.
Nasaan ang pagiging Filipino? Kaninong responsibilidad ang paghubog sa kaniyang pagkatao,
pagka-Filipino? Hindi ba’t nasa sa mga kolehiyo at unibersidad din at sa mga ahensiya ng
pamahalaan tulad ng CHEd?
Ditosa Unibersidad, ayon sa huling ulat ay bagamat tuloy ang Filipino at Panitikan bilang
mga asignatura sa kolehiyo ay wala pang pinal na pasya ang Academic Senate na binubuo ng
mga dekano ng iba’t-ibang kolehiyo at iba pang opisyal ng UST.
Karapat-dapat lamang na himukin ng mga Tomasino ang administrasyon na panatilihin ang
mga nasabing asignatura sa kurikulum. Isa itong laban na hindi dapat isuko, sapagkat ang
kultura’t kalinangan ng bawat Tomasino ang nakasalalay rito.
Sa mga nakaraang taon, naipakita na ng Tomasino na kaya niyang labanan ang pagbabalik
ng mandatory Reserved Officers’ Training Corps at ang patuloy na patayan sa kampanya ng
gobyerno laban sa droga. Marahil ay kaya niya ring tumindig para sa kaniyang wika, sa
kaniyang kultura at sa kinabukasan hindi lang niya ngunit ng sarili niyang bayan.

Paksa 9- PiliFilipino: Isang Teorya ng Wika

PiliFilipino: Isang Teorya ng Wika

PanayamProfesoryalCecilio M. Lopez saWika at Panitikang Filipino

ni Dr. Rhod V. Nuncio
(Sipimulasababasahingpapel ng panayamsa Y407 Pamantasang De La Salle, Marso 30, 9:30-
11:00 n.u.)
 6

PiliFilipino – ito ang inihahaing panimulang teorya upang suriin ang paimbabaw, malaliman at
kaibuturan ng wika. Ang tatlong bahagdang ito ng wika ang magiging punto ng analisis at
pagdadalumat. Hango ito sa sinabi ni N. Chomsky (sa Searle 1971) na mayroong surface
structure (paimbabaw) at deep structure (ubod) ang wika. Ang sa akin naman, may
pumapagitna sa dalawang level na ito, ang middle structure na tatawagin kong lalim ng wika. Ito
ang nawawala sa kayarian ng wikang Filipino (WF). Sa madaling salita, walang lalim ang wika
dahil walang gramatikang nakaugat sa internal na himpilan ng ating kamalayan. Tanging ang
malakas at dominanteng paimbabaw na puwersa na mula sa iba’t ibang direksyon, ideolohiya,
adbokasi ang kasalukuyang nagiging sandigan at batayan sa pagbabagong pangwika. Sa
ngayon hangga’t di matutugunan ang kakulangan sa lalim at ubod ng WF, ang paimbabaw na
level ng wika ang tumatayong stratehiya sa pagpili, pagpilipit at pagpipilit na lumabas ang
kakanyahan ng wika. Ang tanong nga lang, hanggang kailan ito tatagal? At aasa lang ba ang
lahat sa politikal at ideolohikal na bangayan ng mga makawika ang hinihintay na pagkagulang
ng WF? Ika nga’y matira ang matibay!
Katulad ng nabanggit, paimbabaw ang debelopment ng wikang Filipino. May tatlong
pananaw tungkol dito:
a.) Kasalukuyang nililinang pa rin ang wika mula sa pinagbatayang wikang Tagalog at ang
nakalululang hamon na paglinang nito mula sa mga katuwang na wika sa bansa,
b.) Mabilis na paglaganap ng Taglish sa iba’t ibang domain ng kaalaman at praktika,
c.) Interbensyon ng gahum (estado, iskolar, media) na nakakaapekto sa menu ng pagpili,
pamimilit at pagpilipit sa wikang Filipino.

PAIMBABAW NA WIKA
Ang puwersa ng pagbabagong wika ng WF ay hindi nakatarak sa kognitibong kakayahan ng
tao kundi sa samutsaring timpla (o gimik) at interbensyon ng mga institusyon, grupo at mga
polisiyang bitbit ng mga ito. Bakit hindi nagmumula sa kognisyon o sa mental na proseso ng
paglikha ng wika? Dahil madalas at sa maraming pagkakataon ang internal na lohika at
istruktura ng pag-iisip natin ay nakakapit sa banyagang padron, sa banyagang wika – Ingles.
Pansinin:
Ang makabagong alpabetong Filipino ay binibigkas ayon sa Ingles. May implikasyon ito sa
ponetika dahil nabaligtad ang prinsipyo ng “kung ano ang bigkas, siya ang baybay”. Imbis na
phonocentric (una ang tunog kasunod ang baybay) naging graphicentric (kung ano ang letra sa
Ingles, ito ang baybay). Kung kaya’t mamimilipit sa pagbigkas ang maraming batang mag-aaral
ng WF kung ito ang prinsipyong susundin sa ponetika ng WF. Ang “bahay” ay bibigkasing “bey-
hey”.
Ang pagbaybay ng mgahiramnasalita at paglahoknitosasintaktikanganyo ng pangungusap ay
nakakilingsa Ingles. Hal. Nakaka-turn-off naman ‘yang friend mo. So, yabang!
MarahilsamgaManileno o elistangnamimilipitmagFilipino o mag-Ingles, ito ang makabagong
syntax sapalabuuan ng pangungusap. Laganap din itosa broadcast media, showbiz,
advertisement, interbyusamgapolitiko at kabataang cosmopolitan kuno ang
oryentasyonsakasalukyan.
Ang pagbaybay ng mga hiram na salita at paglahok nito sa sintaktikang anyo ng
pangungusap ay nakakiling sa Ingles. Hal. Nakaka-turn-off naman ‘yang friend mo. So, yabang!
Marahil sa mga Manileno o elistang namimilipit magFilipino o mag-Ingles, ito ang makabagong
 7

syntax sa palabuuan ng pangungusap. Laganap din ito sa broadcast media, showbiz,

advertisement, interbyu sa mga politiko at kabataang cosmopolitan kuno ang oryentasyon sa
kasalukyan.
Ang tinatawag na code-switching ng mga dalubwika (Sibayan, Baustista, Cruz) ay totoo
namang di code-switching dahil ganito naman ang kaayusan at kayarian ng pangungusap sa
mga wikang lubos-lubos ang panghihiram ng mga salita. Wala nang switching na nagaganap
dahil lantaran na itong lumilitaw sa mga diskursong gamit ang WF. Syntactic-semantic
substitution ang nagaganap dahil ang paggamit ng i-, pag-, mag-, nag-, kaka-, um-, na- ay
sadyang naghihintay ng halinhinang mga salitang banyaga o hiram nagiging structurally flexible
sa formang Taglish.
i-zerox, pag-zerox, mag-zerox, kaka-zerox, i-solve, pag-solve, nag-solve, kaka-solve
i-text, pag-text, mag-text, kaka-text, na-text i-equate, pag-equate, mag-equate, kaka-equate
um-attend, um-increase, um-order, um-answer
Kung kaya’t multiple substitution ang pedeng gawin dito na maiaayos o mailalapat din sa
pangungusap.
Hal. “I-zerox mo ang papers mo sa promotion.” “Ok na kaka-zerox ko nga lang.” Ang
Tagalog/Filipino component (unlapi o hulapi) ay laging co-dependent sa hiram na salita, subalit
nanatiling buo ang salitang Ingles o ibang hiram na salita.
Wala namang ganitong halimbawa (co dependent ang Ingles sa Filipino):
Re-ayos mo na yan!
Anti-makabayan ang mga trapo sa Congress.
Pindotize (na katawa-tawa ang dating) mo yong keypad.
Hindi ang wikang Ingles ang kalaban natin. Maaaring matuto ang isang tao ng higit pa sa
dalawang wika. At kapag sinabi nating kakayahang bilingual o multilingual, nararapat na
magkapantay ang kabihasaan ng isang tao sa pagbasa, pagsulat, pakikinig at pagbigkas sa
mga wikang ito. Hindi tingi-tingi.
Ang problema’y kapabayaan at ang pagpapaubaya na sa darating na panahon, gugulang at
uunlad din ang WF. Fatalistikong pananaw ito. Tila si Juan Tamad ito na naghihintay sa
pagbagsak ng bayabas sa kanyang bibig.
Kung kaya’t nangyari ang iba’t ibang direksyon at agendang pangwika na batay sa interes ng
iilan at uso ng panahon. Ang iba’t ibang direksyong ito ay unti-unting nawawala’t namamatay,
unti-unti nauungusan ng malalaking diskurso tulad ng globalisasyon, industriyalisasyon at
postmodernismo. Kung kaya’t sa ating bayan mismo, nagtatalaban ang mga ito at naiiwang
nakatindig ang mapanuksong alternatibo – ang gawing wikang ofisyal at panturo ang Ingles.
Tingnan natin ang iba’t ibang direksyon na narating ng ating wika sa kasalukuyan:
1.) Ang WF ay Taglish – wikang bunga ng eksposyur sa midya, paimbabaw at walang malinaw
na gramatika (kung meron man contingent ito at nakabatay sa talastasang publiko), ang wikang
“maiintelektuwalisa ayon kay Bonifacio Sibayan” (sipi mula kay Sison-Buban 2006)
2.) Ang WF ay Taglish na may varayti sa iba’t ibang wika sa bansa ayon kay Isagani Cruz
 8

3.) Ang WF ay batay sa Tagalog o ang pananaig para rin ng puristikong gahum o ng Imperial
Tagalog; walang pagkakaiba ang Filipino at Tagalog ayon kay Cirilo Bautista (pananalitang
ibinigay sa lunsad-aklat ng Galaw ng Asoge, 2005)
4.) Ang WF ay larong-wika na pinasok ng mga batang manunulat ngayon, iskolar sa iba’t ibang
larang sa akademya, na walang malinaw na alintuntunin ng laro ngunit nangingibabaw na
examplar ng kasalukuyang anyo ng wika

UBOD NG WIKA

Ang ubod ng wika ang unibersal na forma o kaayusan ng basikong yunit ng kamalayan na
taal nang matatagpuan sa isipan ng tao. Kumbaga ito ang template ng isipan natin na yari na –
naghihintay na mapunan, mahubog, malilok, at maisaayos ayon sa idaragdag na istruktura ng
natural na wika. Kumbaga ito ang “universal o generative grammar” ni Chomsky, ang “private
language” ni Wittgenstein, “archi-writing” ni Derrida. Bago pa man may istruktura ng wika, may
nakalikha nang istruktura ang isip na tatanggap at mag-oorganisa ng kamalayan ng tao. Kaya’t
may kakayanan ang lahat ng tao na matuto ng wika, ng kahit anumang wika, dahil sa ubod ng
wikang nakahimpil sa isipan natin. Ito ang a priori grammar. Ito rin ang nag-uudyok sa
imahinatibo’t malikhaing paraan ng isip natin na ikonstrak ang wika batay sa iba’t ibang
modalidad/range/linguistikong yunit sa pagkatuto ng wika… … …

LALIM NG WIKA: GRAMATIKANG FILIPINO?

Lahat ng buhay na wika (natural languages) ay dumaraan sa mahabang panahon ng

pagbabago at madalas hindi developmental ang yugto ng pinagdadaanan nito kundi
retardasyon at tuluyang pagkawala. Alam natin ang magiging kahihinatnan ng maramihang
puwersang pangwika na paimbabaw na nagtatalo-talo at naghahalo-halo sa isip at kamalayan
ng tao. Higit pa riyan, nagpapaubaya at nagpaparaya ang mga ispiker-tagapakinig ng wika dahil
wala silang masandigang internal na lohika o gramatika ng wikang naririnig at nababasa nila.
Alalahanin natin ang sinabi ni Emerita S. Quito (1989/2010: 23): “Hanggang ngayon, tayo ay
nasasadlak sa kabulukan ng Taglish. Ang maikling kasaysayang ito ng wika sa ating bansa ay
nagpapahiwatig ng dalawang bagay. Una: pagkatapos ng 88 taon, hindi pa rin maaaring sabihin
na ang Pilipino ay natuto na ng wikang Ingles; at ikalawa, lumaganap ang isang bulok na wika,
ang Taglish, na hindi Ingles at hindi Filipino.”
Mahalaga ang lalim ng wika dahil:
Ito ang nagsasaayos ng mga signal o yunit ng ubod ng wika para maging natural na
wika,nagsisilbi itong auditing at editing facility sa isip ng gumagamit ng wika,ito ang precursor
ng imahinatibong pag-iisip ng tao ayon sa tuntunin ng wika niya at ng daynamikong kakanyahan
at kakayahan ng wika sa pagpapakahulugannagiging transisyonal at transgenerational ang
pagsasalin ng pagkatuto ng wika na di nakadepende sa kung ano ang uso at
pinapausointralinguistic facility ito para sa transformasyon ng wika ayon sa pagbabalanse ng
internal na lohika ng kanyang wika at ng praktika/gamit ng wika bunsod ng pagbabago sa
lipunan at iba pang external factor.
Ang pagpili ng Filipino bilang wika ay mangyayari sa kailaliman ng kanyang isip at kung
magkagayon malayong-malayong mabubuwal nang agad-agaran ang Filipino (tao at wika) sa
daluyong ng pagbabago sa mundo at lipunang ginagalawan. Ang PiliFilipino ay panimulang
 9

pagtatangka sa pagteteorya sa wika at analisis ng WF na may sandamakmak na varayti. Inisyal

na hakbang ito sa binubuong teorya ng wika at sa implikasyon nito na ang istruktura ng WF ay
dapat nakaangkla sa lalim at ubod ng wika o sa gramatika (prescriptive) at pre-grammar
(individuated inscription) ng isang tao. Ang paimbabaw na wika’y di maglalaon ang magiging
natural na wika (descriptive) na gagamitin ng mamamayan. Ang PiliFilipino ay kritikal at
istratehikong pagpili ng taong malay sa ubod at lalim ng kanyang wika upang maging kanyang
wika sa pakikipagtalastasan, pamimilosopiya, paghahanapbuhay, pagkrikritika at iba’t ibang
komunikatibong sitwasyon at pagkilos.
Kung kaya’t ibalik natin ang wika sa kaibuturan ng kamalayan natin at di lamang sa sanga-
sangang dila ng gahum.

PAGDADALUMAT-SALITA: Kung Bakit Hindi na Hikain ang

Wika ng Teorya sa Wikang Filipino
ni Prof. Rhoderick V. Nuncio, Ph.D.

Nais kong buwagin ang matagal nang paniniwala na walang kakayahan ang ating wika—ang
wikang Filipino—na magamit sa larangan ng pagteteorya. Hindi pa raw ganap na
intelektwalisado ang wikang ito sa iba’t ibang larangang pang-akademya (liban na lamang daw
sa panitikan) kung kaya’t nananatiling lingua franca pa lamang ito sa kalye. Ganyan ba
kababaw ang tingin natin sa wikang Filipino? O dili kaya’y ganyan ang tingin nating nasa
akademya sa wika ng mamamayan natin.Tatlong sanaysay ni IRC ang magiging batayan sa
panayam na ito: una, Kung Bakit Mas Dato Gid ang Wikang Filipino Kaysa Wikang Langyaw;
ikalawa, Kung Bakit Hinihika ang Wika sa Kritika; ikatlo’t huli, Ang Wika bilang Ideolohiya o ang
Wika ng Teorya bilang Teorya ng Wika. Hindi ko nais rebyuhin ang tatlong sanaysay na ito,
bagkus magsisilbing pananda at tagapag-usad ang mga ito upang palitawin ko ang aking mga
argumento.
Unang argumento: Naniniwala ako na may kakayahan ang wikang Filipino na magamit ito sa
pagdadalumat upang higit na mapayabong ang karunungang Filipino at Araling Filipino.
Ayon kay IRC, “Hanganrin kong ipakita na mas mayaman ang ating wika kaysa sa
banyagang wika dahil mas marami tayong salitang maitutumbas sa konseptong langyaw” (2003:
84). Karugtong nito ang paglalagom ng kanyang sanaysay: “Sa madaling salita, maraming salita
tayong maaaring gamitin para pag-ibahin ang iba’t ibang kahulugan ng iisang salitang langyaw”
(93). Maraming nabigay na mga halimbawa si IRC sa sanaysay na ito: kritika, teorya, kritisismo,
pamumuna, panunuri, kasaysayang pampanitikan, buwis, daigdig at mundo. Ngunit ihahaylayt
ko lang ang isang salita: teorya. Ang teorya na galing sa literary theory o theory ay ang “pag-
aaral sa pangkalahatang isyung bumabalot sa literatura, sining, at kultura, tulad ng papel ng
literatura sa mundo, kung maaari ngang matuklasan ang kahulugan ng isang likhang
panliteratura, o ang relasyon ng literatura sa wika” (92) Ang teorya ay isang salitang langyaw na
inangkop sa baybay Filipino. Ngunit kung susundin ang premis ni IRC mas angkop at mas
wastong gamitin ang salitang “dalumat”. Mula sa etymology ng theory: Gk. theoria
“contemplation, speculation, a looking at, things looked at,” from theorein “to consider, speculate,
look at,” from theoros “spectator,” from thea “a view” + horan “to see.”
(http://www.etymonline.com/index.php?term=theory) Kay Panganiban (1973) ang salitang
“dalumat” ay kasingkahulugan ng “paglilirip” at “panghihiraya”. Sa Ingles na kahulugan, ayon
kay Panganiban (1973), ganito ang ibig sabihin: very deep thought, abstract conception. Ang
 10

dinadalumat ay salita na may implikasyong abstrakto at pilosopikal. Ginagamit ang salita hindi
sa payak na paraan bagkus sa mataas na antas ng pag-iisip. Sa ganitong paliwanag,
samakatuwid, ginagamit ang salita bilang konsepto sa larangan ng pagteteorya. Humihiwalay
sa lexical o diksyunaryong kahulugan lamang ang salita at nililirip ito sa antas ng interpretasyon.
Ang kahulugan mismo ng panghihiraya ay upang maging malikhain ang isang palaisip o teorista
sa kognitibong konstruksyon ng kabuluhan, kahulugan at kakanyahan ng salita bilang dalumat.
Kung kaya’t pumapasok dito ang lisensiya ng isang iskolar o teorista na bumuo ng bagong
salita sa dinadalumat na teorya. Kung susuriin natin ang teorya batay sa etymology nito
nakatutok lamang ito tulad ng dalumat sa paglilirip o abstraktong konseptwalisasyon. Ikalawa,
ipinipahiwatig nito ang distansiya ng teorista bilang tagamasid, tagatanghod, tagasipat. Subalit,
wala rito ang kapangyarihan ng haraya at paghihiraya na nakasahog sa konotasyon ng salitang
dalumat. Samakatuwid, kung nagdadalumat ang isang palaisip, nakakapit sa isip niya ang
paglilirip, pagsisid sa kailaliman ng kahulugan/penomenon at paghihiraya nito. Ibig sabihin dahil
sa imahinasyon, tagakatha’t tagasuri siya sa pagdadalumat. Hindi lamang textual ito bagkus,
visual din ang saklaw ng pagdadalumat. Visual din naman ang ipinapahiwatig ng teorya ngunit
palabas ito, nakatanaw ito. Sa dalumat, sasabihin kong, internal ito’t nasasakop na ang
pagtanaw sa labas, dahil hiniharaya na ito sa kognitibong pagtakbo ng isip, sa loob, sa ating
kamalayan. Siyempre pa kailangang linawin din kung anong kontexto nakatali ang kahulugan
ng teorya dahil sa ngayon maraming kahulugan ito batay sa anumang disiplinang (siyensya,
agham panlipunan o humanidades) sumususo rito. Ikalawang argumento: Hindi na bansot ang
ating wika, hindi na kulang-kulang ang ating vocubularyo para sa talastasang teoretikal. Hindi
na totoong kailangan pa nating maghintay ng isandaang taon para maintelektuwalisa ang
wikang ito. Ang Pagdalumat-Salita Sa anumang binubuong teorya, mahalaga at
makapangyarihan ang wika. Bukod sa pagtingin na ang wika ay representasyon ng mundo ayon
sa mga nominalista, ang wika rin ay isang instrumento na maaaring makapagpabago ng isipan
ng mga tao at sa pagtagal ng panahon ng kilos ng tao. Subalit, mas tututukan ng panayam na
ito ang gamit ng wika bilang “wika ng teorya” (Cruz, 2003: 134). Mas tatalab ang hamon sa
intelektuwalisasyon ng wikang Filipino kung gagamitin ang wikang ito sa teoretikal o pilosopikal
na larangan ng mga iskolar. Ibig sabihin nararapat na sa wikang Filipino nag-iisip nang analitikal
at kritikal at sa wikang Filipino ito naipapahayag. Ganito rin ang paniniwala ng ibang iskolar
(Cruz 2003, Lumbera 2000, Salazar 2000, Covar 1998, Atienza 1996, Enriquez 1992, Torres-Yu)
na sila mismong nagtangka’t nagtagumpay sa masinop at mataas na paggamit ng Filipino sa
akademya. Sa ginawang paglilinaw ni I R. Cruz (2003: 134-135) sa Critical Practice ni Belsey
(1980), lumitaw ang apat na konsiderasyong ito. Ayon kay Cruz, maaari nating: 1. …linawin ang
bagong konsepto na nais ipaliwanag ng teorista, 2. …ituro ang mga bagong salita, kung
mayroon man, na nilikha ng teorista para maipaliwanag ang kanyang bagong konsepto;
3. …ipaliwanag kung ano ang mga bagong palagay na naghahari sa diskors ng teorista, kung
ano samakatwid ang kanyang nais ipalit sa kababawan 4. …Kung aling mga palagay na
kasama sa kababawan ang binabatikos ng diskors, hindi lamang ng nilalaman nito kundi pati na
ang estilo o estratehiya ng pagsulat nito. Isang punto lang naman ang hindi ako sang-ayon, ang
salin ng common-sense bilang kababawan. Ang wika ay isang ideolohiya, wika ni IRC (131). Sa
tingin ko ito ang diskurso ng balana. At dahil sinabing nakasahog ang kababawan sa wika, dahil
wika ang kongkretong manifestasyon nito, magiging kontradiksyon ang pagwaksi sa kababawan
o common sense upang linangin ang wika ng teorya sa wikang Filipino at pagdadalumat-salita.
Dalawa ang paliwanag ko rito: Una, ang common-sense, ang balon ng kaalaman at kamalayan
ng mga tao upang sila’y kumilos at makipagdiskurso sa pang-araw-araw nilang buhay. Ito ang
kasangkapan nila sa pag-unawa ng mga ordinaryo at maski mga komplikadong bagay-bagay sa
buhay nila. Dito nanggagaling ang sumatotal ng makabuluhang pagkilos nila batay sa nabuong
paniniwala at hinuha bunsod ng pagdanas o karanasan nila. Common-sense na umiyak tayo sa
palabas na madrama. Siyempre dahil common-sense nga ito. Tumawa kung talagang
nakatatawa. Magdala ng payong kung makulimlim ang langit. Sa normal at normatibong takbo
 11

ng buhay natin, napakahalaga ng pagkakaroon nito. Di nga ba’t ang kulang sa ganito’y
nababansagang mahina ang pag-iisip. Natatanging kaloob sa atin ito dahil ito ang dahilan kung
bakit nagbreakdown ang mga riserts tungkol sa Artificial Intelligence dahil ang kaya lang
iproseso ng kompyuter o computational system ang impormasyon ngunit hindi ang common-
sense na tulad sa isang tao. Ikalawa, ang gusto kong sabihin ay ganito. Mahalaga ang
balanang pananaw dahil nakasandig dito ang pagdadalumat. Totoo ngang sa artikulasyon at
presentasyon ng dalumat/teorya pinahihirap ng mga teorista/palaisip ang kanilang isinusulat,
dahil common-sense din naman, para mag-isip ang babasa nito at lalo pang paghusayan ang
pag-unawa rito. Ika nga’y winiwindang tayo para ang hindi obvious ang lumabas, kundi ang iba
pang maaaring kahulugan. Kung kaya’t ang function ng pagdadalumat ay hindi para idikonstrak
ang balanang pananaw, kundi bukod pa sana sa pagkakaroon ng ganitong pananaw,
mabuksan ang iba pang posibilidad ng pag-unawa. Hindi maaaring maging kababawan ang
common-sense dahil sa halos lahat ng pagkakataon, ito ang nakalitaw at nakalutang sa
inaaakala nilang paraan ng pag-unawa sa praktikal na pamumuhay nila. Ang tungkulin ng
teorista’t palaisip ay palawakin pa ang palaisipan ng buhay at realidad. Para sa karaniwang tao
hadlang nga ang balanang pananaw para usisain pa ang ibang kaisipan at palaisipan. Ito rin
ang kapangyarihan ng wika at ito nga ang layunin ng panayam kung bakit kailangang nasa
wikang Filipino ang pagdadalumat dahil sa wikang balana manggagaling ang dalumat.
Nakasanayan na kasi na ang wikang Filipino ay wika lamang sa komunikasyon ng mga
karaniwang tao, wika ng midya at showbiz, at wika lamang sa kababawan. Subalit kailangang
maging wika ito ng ating diwa, sa mataas na antas ng pag-iisip ng mga Filipino. Hindi rin naman
inosente ang wika ng teorya. Ang lahat ng wika ay may pinagbubukalang ideolohiya. Ang wika
ng teorista/palaisip ay nagpapahiwatig ng posisyon ng kapangyarihan. Ika nga’y bunga ito ng
social capital ayon kay Bourdieu na taglay ng isang nakapag-aral, titulado, at kahit paano
mataas ang katayuan sa buhay kumpara sa iba. Kung kaya’t dahil dito, natural din na magkaiba
talaga ang kayarian ng wika ng balana at wika ng akademya. Tunghayan natin kung ano ang
pagdadalumat-salita. Ang pagtatangkang teoretikal, alinsunod sa paglikha ng bagong salita at
katuturan nito, ay tatawaging pagdadalumat-salita. Ano ang pagdadalumat salita? Tinatawag na
dalumat-salita ang paggamit ng wika sa mataas na antas ng pagteteorya batay sa masusi,
masinop, kritikal at analitikal na paggamit ng mga salitang kumakatawan ng mga ideya at
kaalamang nagiging konsepto sa malalimang pag-uuri’t paggamit nito. Tinitingnan sa paraang
ito ang ugnayan ng salitang ugat at ang varyasyon ng mga pagbabanghay ng salita na
nagluluwal ng sanga-sangang kahulugan (Nuncio at Morales-Nuncio 2004: 167). Ganito ang
ilang paraan ng pagdadalumat-salita ng ilang kritiko, teorista, at palaisip sa iba’t ibang disiplina.
1. Pag-imbento/pagkatha ng mga bagong salita/konsepto: Pilipinolohiya ni Covar, Pantayong
Pananaw ni Zeus Salazar, Pamathalaan ni Consolacion Alaras, Sarilaysay ni Rosario Torres-Yu.
2. Pagsasalin at pagdagdag ng kahulugan: kritika, anda, at gahum ni IRC, loob at labas 3. Pag-
aangkop/rekontekstuwalisasyon: Sikolohiyang Pilipino ni Virgilio Enriquez, kasaysayan bilang
“salaysay na may saysay” at “pag-uulat sa sarili”; Dating bilang pagdadalumat sa estetikang
Filipino ni Lumbera. Dagdag pa natin ang naging ilang kontribusyon ko sa pagdadalumat-salita.
Kaakuhan-pag-ako ng sarili (ako) sa kanyang pagkatao, pagkakakilanlan Pantawang pananaw-
kapangyarihan ng tawa na tumuligsa at mang-uyam sa mga nasa kapangyarihan; ang tawa
bilang kritika Sangandiwa (kasama ang aking asawa sa pagkatha nito)-kalikasan ng Araling
Filipino bilang multidisiplinari ang lapit, multikultural at multilinggwal ang mga konsiderasyon sa
pag-aaral nito. Pagsasanga-sanga ng mga talastasang pangkalinangan sa loob at labas ng
bansa na may lalim at lawak. Kaisahan ito ng pagkakaiba-iba ng diwa at kabuuan din ng
maramihang pakikisangkot tungo sa mapanaklaw at malawakang kapilipinuhan ng sarili’t bansa
(2004: 167). Ikatlong argumeto: Nasa atin mismong kalinangan o kultura, sa balanang pananaw,
at makaFilipinong diskurso sa tulong ng ating wika ang pagbubukulan ng wika ng
dalumat/teorya natin. Sa bahaging ito, nais kong talakayin ang pagdadalumat-salita ng
“sanghiyang” upang ipakita sa inyo ang detalye at kabuluhan nito sa kasalukuyang panahon, sa
 12

penomenon ng internet. Sisimulan ko ito sa hambingan ng morpolohiya at pagdadalumat-salita.

Maaaring sabihin na magkahawig ang morpolohiya at ang pagdadalumat-salita. Ang
morpolohiya ay isang sangay ng pag-aaral sa linggwistiks. Ayon kina Santiago at Tiangco (1991)
pag-aaral ito sa mga morpema ng isang wika at ng pagsasama-sama ng mga ito upang
makabuo ng salita. Ang bawat salita ay maaaring binubuo ng salitang-ugat at ng mga panlapi.
Binanggit din nina Santiago at Tiangco (1991:108) na ang panlapi bilang yunit ng salita ay
tinatawag ding “di malayang mga morpema”, sapagkat walang sariling katuturan ang mga
salitang ito kung hindi idudugtong o ilalapi sa ibang mga yunit salita na tinatawag bilang mga
morpema. Katulad halimbawa ng salitang magbasa; binubuo ito ng dalawang yunit morperma:
mag+ (unlapi, unang yunit morpema) at basa (salitang ugat, ikalawang yunit morpema). Ang
mag+ ay hindi nakakatayong-sariling salita (sa ponolohiya, ponema ito na tinatawag ding
pantig), walang sariling katuturan kung hindi ilalapi sa ibang salita. Sa ganitong mabusising
pagtanaw sa wika, bubuksan ang binubuong pagteteorya sa wika. Magkahawig man sa proseso,
hindi magkatulad sa maraming bagay ang morpolohiya at pagdadalumat-salita.
Pansinin ang talahanayan sa ibaba: Morpolohiya Pagdadalumat-salita Tipo/kinabibilangang
pag-aaral linggwistik metalinggwistik Tipo ng palabuuan ng salita denotatibo konkreto
konotatibo Abstrakto/teoretikal Uri ng pag-unawa linggwistiko pilosopikal Pagpapakahulugan
gramatikal diskursibo Talahanayan 1.1 Pagkakaiba ng Morpolohiya at Pagdalumat-salita Ang
pag-unawa sa salita sa morpolohikal na istruktura ay linggwistikong nakabatay sa
kumbensyonal na pamantayan. Ibig sabihin higit nang alam ng nakararami ang salita at
kahulugan nito. Samantala, ang isang katangian ng dalumat-salita ay hindi ito matatagpuan sa
anumang diksyunaryo, dahil nga sa bagong mga salita-konsepto ito at dahil arbitraryo itong
nilikha ayon sa pangangailangang teoretikal. Sa pagpapakahulugan sa natural na wika, ibig
sabihi’y wikang ginagamit ng nakararami sa komunidad ng gumagamit (nagwiwika) nito,
hinuhugot ang kahulugan sa istruktural-gramatikal na kaayusan ng salita. Ang pagpapalagay na
walang sariling kahulugan ang pantig o unlaping mag+ ay nabuo bilang mga koda o batas sa
pag-aaral ng wika. Samantala sa dalumat-salita, diskursibo ang pagpapakahulugan, hindi
natatali sa istruktura ng wika o sa mga batas nito lamang ang pagpapakahulugan, bagkus
winawari ito batay sa partikular at kabuuang signifikasyon nito sa ibang usapin. Imbis na textual
(panloob-suri sa wika), intertextual (panlabas-suri) ang nagiging hantungan ng pagdadalumat-
salita. Ang panloob-suri ay tinatawag na linggwistikong analisis, samantalang ang panlabas-
suri’y diskors analisis (Tannen 1993, Fairclough 1995, Van Dijk 1997, Georgakopoulou at
Goutsos 1997). Kultural (Kontextualisasyon at Konseptuwalisasyon) Madalas sabihin ng mga
iskolar na magkatambal ang wika at kalinangan. Sa isang banda, tama ito sa dahilang
binubuhay ng bawat isa ang isa’t isa. Nasa kalinangan mismo mahihinuha ang konteksto ng
wika, kung papaano binibigyang lalim at salaysay ang salita sa partikular na gamit, at ang wika
sa kabuuang signifikasyon nito. Hindi masalimuot na relasyon ito. Ika nga’y kung gusto mong
matutunan ang isang buhay na banyagang wika o lokal na wika, nangangailangang mamalagi
sa sisidlan nitong kalinangan. Kailangang makibagay, makibahay at makipamuhay. Sa
fanksyonal na pagtingin, ang wika ang ginagamit para sa transmisyon ng kultura, para
manatiling buhay ito. Ang wika sa isang kalinangan o kultura ay kumbensyonal na ginagamit at
nauunawaan. Napag-alaman at alam ito ng mga kabahagi ng kulturang iyon dahil na rin sa
mahabang panahong paggamit nito at dahil sa nakasahog ito sa aktibong ritwalisasyon ng
kultura.

Paksa 10: Kulturang Popular

Tungkol sa “kulturang popular” at “kolonyalismo”
 13

Mga Bakas ng Popularisasyon Bilang Aparatong Kolonyal/Komersyal at ang Kapangyarihan

ng Komukunsumong Masa
(sipi mula sa aklat na Sangandiwa: Araling Filipino bilang Talastasang Pangkalinangan at Lapit-
Pananaliksik. Manila: UST Publishing House, 2004, nina RVNuncio at EMorales-Nuncio)
Ang kulturang popular ay kasangkapan sa pagpapahayag ng damdamin at kaisipang
popular. Ngunit ang pagpapahayag na ito ay hindi payak lamang sa paglilipat ng nilalaman ng
isang isipan sa isipan ng iba. May radikal na intensyon ang komunikasyon sapagkat ito ay
kasangkapan ng kapangyarihan dahil bukal ang wika sa pagnanasa ng taong abutin at
manipulahin ang kanyang lugar.
—Florentino Hornedo, Kulturang Popular: Kabuluhan, Midyum, Daigdig at Paninda
Mabisang aparato ng kolonyalismo at komersyalismo ang popularisasyon. Sa panahon ng
pananakop ng Kastila ginamit ang krus, sandata at maskara. Pagdating ng mga bagong
kolonyalistang Amerikano, ginamit naman ang teknolohiya at mas midya. Sa diskursong ito ang
popularisasyon ay pananakop bilang panghihimasok sa kasarinlan ng kamalayan at katawan.
Panlulupig din ito na kinukonsidera ang paggamit ng simbulo, senyal at materyal na kumakalat
dala ng mga inobasyon at istratehiyang kolonyal at komersyal sa bansa. Ngunit sa bandang huli
mayroong tensyon, kontradiksyon, kapangyarihan at resistans ng mamamayan ang nalilikha.
Mga Bakas ng Kolonyalismo

Ang pagsusuri sa kontexto ng aparatong popularisasyon ay isang mapanuring pagtingin sa

naging epekto ng kolonyalismo sa Pilipinas. Inuunawa ang salitang kolonyalismo sa papel na ito
bilang texto at kontexto ng pananakop sa Pilipinas. Ang una ay patungkol sa imahe bilang
instrumento sa pagpapalawig ng kaayusan, pananakop at paniniil sa katawan at kaisahan ng
bawat Filipino. Dito sa imahe ng kolonyalismo ipinapalabas ang pagkakaroon ng simbulong krus,
espada at maskara bilang mga natatanging simbolikong instrumentong ginamit ng mga Kastila
para sa panlulupig at pagpapayapa ng kaayusan ng mga ng mga Filipino. Ginamit ang relihiyon
upang maikalat ang Kristiyanismo sa bansa. Ginamit naman ang dahas at puwersang militar,
upang maipamukha ang katatagan at kalakasan ng mga dayuhan sa pananakop nila gamit ang
istrakturang politikal at ekonomiko. Ginamit naman ang maskara bilang pananakop sa kultural
na lebel—ang paggamit ng comedia at zarzuela upang mahubog ang mga sinakop sa kaisipan
at kostumbreng dayuhan. Subalit masasabing naging mahina ang imahe ng maskara dahil sa
hindi paglaganap ng wikang Espanyol. Naging isang miskalkulasyon sa loob ng tatlong daang
taon ang hindi pag-ayon sa paglaganap ng nasabing wika.
May posibilidad na hindi sana sumiklab ang Rebolusyong 1896 kung naging malawakan sa
simula pa ang pagtuturo ng Espanyol sa mga mamamayan sa kolonya. Repormista ang
kamalayan ng mga edukadong nanguna sa kampanya para sa pagtuturo ng Espanyol. Kung
may pagbabago mang ibubunsod ang pagkakamit ng wika ng kolonyalista, iyon ay tungo
marahil sa pagpapatibay pang lalo sa paghahari ng Espanya sa Pilipinas. Naganap ang
radikalisasyon ng kamalayan ng mga edukadong Filipino sa panahon ng kanilang pakikibaka
para sa karapatan ng mga Filipinong matuto ng Espanyol. Sa pagtatanggi ng mga kolonyalista
na ibigay ang wika nila sa mga Filipino, naliwanagan ang mga ilustrado na layunin ng mga
kolonyalista na panatilihing mangmang ang nasasakupan upang ang mga ito’y manatiling alipin
(Lumbera 2000: 91).
Kung kaya’t ang maskara ay gumamit ng wika mismo ng mga Filipino; ito ang wikang
nagbigay ng sariling anyo sa dulang naging kasangkapan dapat sa programang kolonyal. Dito
naisafilipino at naging komedya at sarswela ang mga dulang ito.
 14

Walang lantarang hangaring bigyan ng kasarinlan ang mga Filipino noon sa ilalim ng
Espanya. Subalit ang pagsasabansa ng lahing Filipino kabilang ang mga Muslim, Intsik at iba
pang lahi ay isang implikasyon ng pagbabago o pag-aaklas laban sa mga Kastila.
Kung kaya’t aktuwalisasyon ng kamangmangan, pantasya, kahirapan at pagkaalipin ang
pananakop ng Kastila. Ang kolonisasyon ng mga Kastila ay ang pagtatalaga ng katauhan na
sila mismo ang humubog, isang katauhan ng imahen bilang indio sa paningin nila ngunit naging
tensyon at kontradiksyon na gagapi sa kanila.

Ang MgaTunggaliang Ideolohikal

Ngunit sa pagpasok naman ng mga Amerikano, naging isang daluyan ng pag-aaklas sa
panibagong kolonisasyon ang paggamit ng drama. Halimbawa nito ay ang pagyabong ng
Drama Simbolico sa Maynila at karatig-Katagalugan (Chua 1997) at maging sa mga drama
realistiko na ipinangalan ni Resil Mojares (Don Pagusara 1997: xxi) sa Cebu. Naturete at
nangamba din ang mga Amerikano sa ganitong uri ng pagsasadula gamit ang mga dramang
naisulat nina Aurelio Tolentino (Kahapon, Ngayon at Bukas), Juan Matapang Cruz (Hindi Aco
Patay), Juan Abad (Tanikalang Ginto), at Tomas Remigio (Malaya). Kung kaya’t tinurin ang mga
obrang ito bilang subersibo at mapanganib. Dahil sa ang nilalaman ng pagtatanghal ay laban sa
imperyalistang Amerika, naging palaman sa publiko ang ganitong pagbabanta (Arthur Riggs,
1981):[It] inculcate a spirit of hatred and enmity against the American people and the
Government of the United States in the Philippines, and…to incite the people of the Philippine
Islands to open and armed resistance to the constituted authorities, and to induce them to
conspire together for the secret organization of armed forces, to be used when the opportunity
presented itself, for the purpose of overthrowing the present Government and setting up another
in its stead. (sinipi mula kay Arsenio Manuel ni Doreen Fernandez, 377).
Upang maiwasan ang ganitong pagkakataon sa unang salvo ng mga kolonyalistang
Amerikano, pinalaganap ng huli ang tunggaliang ideolohikal na hindi nakatutok sa puwersa
kundi sa tinaguriang inobasyon at benevolent assimilation. Ipinasok din ang edukasyon bilang
instrumento ng kolonisasyon sa mga Pilipino. Ang ganitong kaparaanan ng kontrol ay mabisang
naisakatuparan. Sinabi ni Renato Constantino na: “American control of the educational system
made possible the distortion and suppression of information regarding Philippine resistance to
American rule and the atrocities committed by the American army to crush that resistance”
(1978: 68).
Ang pangkahalatang ideolohiya ay umikot sa agenda ng pagpapayapa ng resistans bitbit ng
sistemang edukasyunal na inihain ng mga Amerikano. Bukod pa rito, bilang namamayaning
pananaw, sinabi ni Priscelina Legasto (1998: 46-47) na may dalawa pang kategorya ang
ipinagmalaki ng mga Amerikano para alisin ang pagkaatrasado ng mga Pilipino: una na rito ang
sistemang pensionado at ang ikalawa ang pagtuturo ng wikang Ingles. Dito ngayon naging
masalimuot ang baybaying kaisipan at paniniwala sa isang wika at kulturang labas sa tunay na
saloobin at karanasan ng mga Filipino.
Mga Bakas ng Komersyalismo: Pagpasok ng Radyo at Telebisyon Bilang Domestikasyon at
Komodipikasyon o Pakikisangkot ng Mass Media sa Buhay ng Komukunsumo Nito
Kasama ng radyo, ang telebisyon ay bunga ng imbensyon at eksperimentasyon dala ng
mapusok na edad ng industrialisasyon hanggang di nagtagal pumasok ang mga imbentong ito
sa larangan ng komersyo. Ang teknolohiya at inobasyon ang naging sisidlan ng panibagong
pagbulusok ng komidipikasyon ng pangangailangan ng tao. Impormasyon ang naging bentahe,
naging bagong tutok sa panahong itinatalaga ng kapital ang pag-angat o pagbagsak ng isang
 15

bansang yumayakap sa ideolohiya at praktika ng imperyalistang Amerika. Dahil nga nasa ilalim
ng pamunuang Amerikano ang Pilipinas noon, madaling naipasok sa merkado ang gawang
Kano. Kasama na rito ang oportunidad sa pagpasok partikular ng radyo at telebisyon at
pangkalahatan ng mas midya. Sa katunayan sa pagdating ng radyo sa bansa ay nakitaan na ng
gamit sa palitan at bilihan sa merkado at komersyo. Ganito ang pananaw ni Clodualdo del
Mundo Jr.: “So good was the response to this medium of information and entertainment that in
1928, the local distributor of a famous American-manufactured radio set saw it fit and without
doubt, profitable to establish their own radio station…So it went from experimental to plain
business” (1986:69).
Samantala, pumasok naman ang telebisyon bilang bahagi ng mekanismong politikal upang
palakasin at pabanguhin ang imahe ng isang Pangulong nagnanais muling tumakbo. Si Judge
Antonio Quirino ang gumawa ng paraan upang gamitin ang isang midyum na kilalang-kilala at
patok na patok sa Amerika noong dekada singkwenta. Subalit naging bigo si Elpidio Quirino sa
kanyang planong politikal na mahalal muli kahit na naging tagumpay ang pagpasok sa bansa ng
telebisyon sa tulong ng kanyang kapatid. Ngunit kung hindi naman nagtagumpay sa unang
sigwa ng pagpasok ng telebisyon sa larangan ng politika, kabaligtaran naman ito sa nangyari sa
pagpapaunlad ng industriya ng mas midya at ng negosyo sa bandang huli. Ganito ang
paliwanag ni Clodualdo del Mundo, Jr. (sa Patajo-Legasto, 1998) nang sa bandang huli,
napunta sa mga kamay ng mga negosyante ang mas midya. Katulad halimbawa ng isang
istasyon, napilitan silang sumuung sa batam-batang industriya ng telebisyon. “Bolinao
Electronics Corporation…not only had to set up and maintain a TV station, but also had to
arrange for the distribution and sale of TV sets. Because it was directly responsible for the
people buying TV sets, it was bound to continue operations at any cost” (Del Mundo, Jr. 1986:
74).
Bunga nito nakisangkot ang mas midya bilang daluyan ng impormasyon at enterteynment na
kinagigiliwan ng tao. Bawat tahanan ay nagnanais na magkaroon kung hindi man radio, tv set o
ng pareho. Pumasok na ang moda ng produksyon at distribusyon ng mas midya sa Pilipinas. Sa
simula ang distribusyon ay nakatuon sa napripribilehiyong iilan na may salapi at kapangyarihan
para magmay-ari o magkaroon ng akses sa mas midya. Sapagkat ang pamantayan ay negosyo,
katulad nang nabanggit iilan lamang ang nagkakaroon ng akses dito. Subalit babaguhin lahat ito
nang ang kulturang ito na sinusustene ng iilan ay tututok sa kultura ng komukunsumong masa.
Ang pagkonsumo sa produkto ng mass media—radyo, telebisyon, pahayagan—ay
nagtatakda ng pagtangkilik sa kalakaran ng oras o panahon. Ang mass media ay kinokonsumo
hindi dahil ito ay mahalaga sa panapanahong yugto, kundi nagbibigay ito ng tuluyang
pangagailangan ng tao sa lahat ng yugto ng panahon. Sabi ni Philip Abrams: “Unique among
the mass media, radio and television are given opportunities by time, by the fact that they have
the whole day, everyday, to dispose of, and that they can break up the day” (sa Casty, 1973:
90). Ang prosesong ito ay domestikasyon ng mass media sapagkat ang bawat programa sa
radyo at palabas sa telebisyon ay tuluyang naihahatid nang walang puknat, nang walang hinto
sa pandinig, sa paningin at sa kamalayan ng tao. Dagdag pa ni Alice Guillermo: “Much of the
effectivity of the TV medium as a conveyor of values and hence of ideological content lies in its
immediate accessibility: with a flick of a dial, the images spring to life and all at once there is
created the illusion that these images are within us, around us and that they unfold in space as
the world outside our domestic confines” (1989: 204).
Lahat na yata halos ng galaw, hilig, pagpapahalaga, hitsura, problema, kaalaman at iba pa
ay tumatakbo bilang mga nag-aagawang tema sa programa o produkto ng mass media. Lahat
ng ito ay nakasilid ika nga sa idiot box (TV) o talkies (radio) na mistulang nagbebenta ng tema
at produkto sa pagkonsumo ng tao. Dahil dito, ang galaw, isip at damdamin ng tao ay
 16

nakakahon sa diskurso ng mass media. Sinusuyod ito bilang praktika ng pang-araw-araw na

pamumuhay sa lipunan. Sinasang-ayunan ito ni Nick Couldry nang sabihin niyang: “We can
understand the media’s ability to become ‘obligatory passing points in the general circulation of
images and discourse, not as something superimposed on social practice from the outside;
instead it endlessly reproduced the details of social practice itself” (2000: 5).
Kung bakit ganito ang kinahihinatnan ng mga komukonsumo ng mass media ay sa dahilang
hindi na ito tinitingnan bilang repleksyon o representasyon ng realidad; bagkus, ang mass
media mismo ay bumubuo na ng realidad ng tao. Kalabisan mang sabihin, subalit ito ang
nagdidikta kung ano ang kakainin, iinumin, susuotin, aalamin, papanoorin, pakikinggan,
sasabihin ayon kay Rolando Tolentino (2001). At sa kaganapang ito nagiging mistulang normal
at natural lamang ang pagkonsumo sa pangkahalatang diskurso at praktika ng mga tao.

Ang Diskurso ng Kulturang Popular sa Panahon ng Komersyalismo

Ang kulturang popular ay realidad ng tao; inaangkin ito bago ang lahat at pinapalaganap
mula sa sensibilidad ng tao dahil sa kanyang pagnanasa sa buhay patungo sa kamalayang
naghahari ang makabago, mapusok, marangya at makapangyarihan. Ang kulturang popular ay
pagsasabuhay ng bagay, imahe, simbulo, pananda, paninda at komoditi sa karanasan ng tao
na namulat sa mabilisang pagbabago sa isang sibilisasyon. Tinatangkilik ito dahil sa popular at
higit sa lahat tinatangkilik ito dahil sa tao ang una at huling puntirya. Paano? Dapat munang
isaalang-alang ang kahalagahan ng teknolohiya at inobasyon sa isang bansa. Sinabi ni
Tolentino na:
Makikilala lamang ang produkto ng kulturang popular kung ito ay naipapalaganap.
Kinakailangan ng mga teknolohiya para maipaabot ito sa mga tao. Ang teknolohiyang ito ay
maaaring media—print, broadcast, film, computer at iba pa. Ito ay maaaring domestikong
teknolohiya tulad ng telebisyon…Ito ay maaaring kultural na teknolohiya—tulad ng edukasyon
at sining (2001: 7).
Ang industriya, imprastraktura, telekomunikasyon at merkado ay mahahalagang sangkap sa
komersyo ng isang bansa. Napasimulan ang lahat ng ito sa pagpasok ng mga Amerikano na
sila ang nagpalakad at nakinabang sa negosyong pambansa ng Pilipinas sa panahon ng
Komonwelt at Unang Republika, partikular ang pagbibigay pantay-karapatan sa mga Amerikano
sa negosyo at kalakalan sa panunungkulan ni dating pangulong Manuel Roxas. Ang
implikasyong ekonomiko nito sa usapin ng uring panlipunan ay umikot (at umiikot hanggang
ngayon) sa namumuhunan, sa mga negosyanteng may salapi. Kung kaya’t ang teknokrasya ay
ginamit para mapanatili pa lalo ang sangkalan sa pagpapaigting ng mga interes at kapritso ng
mga kapitalista. Ang pagbubukas ng pinto sa mga bagong teknolohiya ang naging dahilan kung
kaya’t ang pagnanasa ng lahat sa uso at makabago ay bigla-biglang natutugunan. At dahil na
rin dito naging mahusay na kasangkapan ang teknolohiya upang lumikha ng artipisyal na
pagnanasa, hilig at fanstasya. Ikinumpol ang produksyon sa pamamagitan ng teknolohiya para
sa higit na nakakaraming tao—ang masa. Ayon kay Teresita Maceda (Lagda 1999) binaha ng
mga produktong buhat sa Amerikanong kulturang popular ang Pilipinas at dahil dito
nagmistulang di makatakas sa Amerikanisasyon ang masa kahit na hindi sila natutong lahat ng
Ingles o nakapag-aral.
Kung dadalumatin ang salitang kulturang popular, dalawa ang kategoryang bumubuo ritor:
ang una’y kultura at ikalawa’y popular. Ang kultura ay isang pinagsasaluhang praktika at
mentalidad ng tao. “Culture is both the ‘arts’ and the values, norms and symbolic goods of
 17

everyday life. While culture is concerned with tradition and social reproduction, it is also a matter
of creativity and change” (Barker, 2000: 35).
Isang deskripsyon lamang ito sa terminong kultura, sapagkat walang tahasang kahulugan
ito. Ang kultura ay masasabing mayroong reflexibong kahulugan na maaaring nakabatay sa
katangian, salik at deskripsyon na sumasanga-sanga sa usapin ng politika, ekonomiya at
kasaysayan. Sinasabi naman ni Tolentino (2001) na ang kultura ay isang kamalayan na
gumaganap sa cohesion o kabuuan ng isipan sa mga kilos at bagay-bagay na likha nito o
nilikha para rito. Pahayag niya: “Ito ay tumutukoy sa afinidad ng indibidwal na kaisipan sa iba
pang kolektibong kaisipan…(H)alimbawa ang hindi namang magkakakilalang mga tao ay
nagkakaroon ng di-malay (unconscious) na ugnayan dahil sa parehong balitang kanilang
nabasa sa pahayagan o napakinggan sa radyo tungkol sa mga pamabansang isyu” (2001: 4-5).
Samantala, ang salitang popular naman ayon kay Raymond Williams ay isang pang-uri na
nangangahulugang “kinagigiliwan, nagugustuhan ng nakararaming tao.” (1983: 87, salin).
Numerikal din ang isang pakahulugan ng popular. Popular ang isang bagay o tao kung
maraming tumatangkilik. Ang afirmatibong aksyon na pagtangkilik ang lumilikha ng bilang. Sa
isang banda, ang salitang popular ay tuwirang tumutukoy sa tao mula sa salitang populus
(“people” sa Ingles) sa wikang Latin.
Sa ideolohikal na usapin, sa pagsasanib ng dalawang salitang ito, ang kulturang popular ay
unang lumitaw at naintindihan sa pagsapit ng modernong panahon sa Europa bilang
kabaligtaran ng mataas na Kultura (may empasis sa malaking K). Kultura ito ng namamayaning
kaayusan at inaangkin ng naghaharing uri sa lipunan. Ang produkto ng Kultura nila ay
tinaguriang kanon at klasiko, samantalang ang kulturang masa ay bakya at mababang uri
(Adorno at Horkheimer, sa During 2000). Pakiwari ni Chris Baker dito: “A variant of high-low
cultural boundary, and one which reproduces the’inferiority of the popular, is that which decries
commodity-based culture as inauthentic, manipulative and unsatisfaying” (2000: 44).
Saan nanggagaling o ano ang sentrong pinagluluwalan ng kulturang popular? Sinasabing
ang gumagawa o sumusugal sa kulturang ganito ay yaong mga transnasyunal at translokal na
kapitalista. Wala ng geopolitikal na hangganan ang pagpasok ng makabagong musika, literatura,
pagkain, damit, kaisipan, ideolohiya at marami pang iba. May rasyonalisasyon ng pang-araw-
araw na tunguhin ang mga tao na naiimpluwensiyahan ng mga bagay o komoditi mula sa labas.
Humahatak ito sa pangkalahatan na sumanib at makiuso at nagiging pananda ng kasikatan sa
panloob na geograpi ng kilos at gawi ng tao (Ritzer, 1990). Kay Lumbera (1997) usapin ng loob
at labas ito, ang kulturang popular ay galing sa labas na kaiba sa pambansa o folk na kulturang
nasa loob ng bansa. Nang tumagal, ang puwersang ito na mula sa labas ay pumasok na sa
sensibilidad, pagpapahalaga, kaugalian ng mga tao. Matatawag natin itong kultura ng
kamalayang popular na mas matindi pa sa pisikal na pagtangkilik lamang ng produkto. Kapag
napasok na ang kamalayan, nagiging bahagi na ng kalooban ang mula sa labas.
Sa bandang huli ng spectrum, makikita ang kalagayan ng mga komukonsumong masa. Sa
ganitong sitwasyon pinaniniwalaang ang kulturang popular ay maiintindihan, hindi sa yugto ng
produksyon ng mga produkto, bagkus sa pagkonsumo nito.

Kulturang Popular: Isang Pagsasaayos sa Kapangyarihan ng Kultura at Masa sa

Panahon ng Komersyalismo
Lubhang nakakulong sa diskurso ng kawalang kapangyarihan ang papel ng masa sa
kontexto ng kulturang kanilang nililikha at lumilikha sa kanila. Sa ganitong kadahilanan,
nararapat na gamitin at basahing muli ang pagteteorya ng terminong kulturang popular.
 18

May tatlong kategorya ang paggamit ng mga katagang ito. Ang kulturang popular ay isang
pag-aangkin sa puntodebista ng gumagamit o komukonsumo nito. Ito ay kultura ng tao, ng
masa at masasabing dikta ng komukonsumo. Paanong mangyayaring dikta ito ng masa? Ang
mga produkto ng kulturang popular ay ginagawa kasa-kasama ang masa sa isipan ng mga
kapitalista. Hindi ba’t bago lumustay ng malaking puhunan sa isang produkto ang isang
negosyante, tinitingnan at sinusuri muna kung magugustuhan ba ito ng konsumer? “Judgments
about popular culture are concerned with question not of cultural or aesthetic value (good or bad
taste) but of power and the place of popular culture within the wider social formation” (Barker,
2000: 48). Ang produksyon sa kalakaran ng kulturang popular ay nasasapawan. Ang mga
kapitalista ay dapat na sumunod at mamalagi sa paggawa ng may matataas na serbisyo at
produkto. Sa pamamagitan ng makabagong pamamaraan sa produksyon at paggamit ng
teknolohiya napapanatili ang kalidad at kahusayan. Ang produksyon sa kulturang popular ay
maramihan sapagkat inaabot nito ang masa. Subalit ang ganitong takbo o kalakaran ay
naglalagay ng alanganin sa mga kapitalista. Sapagkat gamit din ng nasabing teknolohiya at
pananaw sa maramihang produksyon, nasasapawan sila ng mga maliliit ngunit
makapangyarihang retailer o negosyante. Dito pumapasok ang mga imitasyon ng mga produkto
sa merkado, halimbawa ang mga pekeng pantalon, damit, bag; payrited na tape, cd, at dvd;
suplus na appliances tulad ng computer, tv, radio, cd player, kotse at marami pang iba. Sa
ganitong tunggalian ang may matataas na kalidad na produkto ay binibigyan ng proteksyon ng
batas. Ngunit ang kalaban nito ay ang puwersa ng mamimili na siyang nagpapasya sa
pagkonsumo kahit na ang produkto ay peke, payrited o imiteyted. Isang kasagutan kung bakit
mataas ang pagtangkilik dito ay ang presyo ng serbisyo at produkto—lahat ito ay mura kumpara
sa orihinal, awtentik at patented. Hindi rin natin masasabing labas ito sa kalakaran ng kulturang
popular. Hindi ang isyu ng legalidad ang punto rito, kundi ang tunggalian at tensyon sa espasyo
ng paggamit ng kapangyarihang pumili at bumili. Ang boses ng masa bilang konsumer ang
gumagawa sa malaking bahagdan ng pagkilos ng produkto at serbisyo sa merkado at sa
lipunan sa kabuuan. Inululugar ang kapangyarihan ng masa bilang espasyo ng tunggalian at
pag-aaklas sa merkado o lipunan. Babagsak ang isang kapitalista kung hindi patok sa masa
ang kanyang produkto. Sapagkat ang pag-aangkin ng kapangyarihan ng masa ay nakatutok sa
kalayaan ng konsumer na mamili sa produkto o serbisyong kanyang bibilhin. May kalayaan sa
pagpili ang konsumer, samantalang ang kapitalista ay nakakulong sa produksyong walang
katiyakan at katatagan pagdating sa merkado.
Ang lugar ng elit, aristokrat at burgis ay yaong gamitin ang kanilang salapi para sa
produksyon at wala ng iba pa. Samantalang ang masa mismo ang tuwirang may kapangyarihan
upang buhayin, ipagpatuloy at buuin ang kulturang popular. Maling sabihin na ang kulturang
popular ang namamayaning kaayusan na binuo ng mga elit. Sa bahagdan ng pagbubuo ng
kulturang ito maliit na porsyento lamang sila bilang prodyuser-konsumer. Ang punto ng
kulturang ito ay wala sa produksyon kundi nasa pagkonsumo. Ang trending kung anong palabas
o produkto ang dapat pamalagiin ay dapat na nakasunod sa kagustuhan, desisyon at
pagtangkilik ng mga komukonsumo; kung hindi, ang palabas at produktong ito ay mauuwi sa
pagkalimot at pagkalugi. Kung kaya’t nawawala sa ere ang isang palabas sa telebisyon kung
hindi ito nagustuhan ng manonood. Nalalaos ang isang usong damit kung wala nang nagsusuot.
Nalalaos din ang mga artista o aktor kung lumipat sa iba ang kanilang dating fans. Sa
katapusan, nagsasara ang isang kompanya kung ang kanilang pananatili ay wala ng saysay sa
mga tao.
Ang kulturang popular ay lugar ng tensyon at kontradiksyon, kapangyarihan at resistans.
Tunay ngang nakikinabang ang mga kapitalista sa pag-ikot ng transaksyon sa negosyo,
industriya at kulturang popular. Ngunit nagiging pupugak-pugak na mithiin na ang magkamal ng
malaking kita, sapagkat magastos ang kagustuhan ng konsumer. Ang pangunahing tungkulin
 19

ng kapitalista o prodyuser ay pasayahin at gawing kuntento ang konsumer, ngunit alam nating
walang katapusan ito. Isa pa, kailangan nilang sustenahin ang kanilang lugar sa merkado dahil
sa kompetisyon. Kailangan din nilang magkaroon ng palagiang inobasyon sa serbisyo at
produkto, at bigyan ng maraming benepisyong libre at iba pang gimik ang konsumer upang
manatiling tapat na tagapagtangkilik. Hindi ba’t magastos ang ganitong kalakaran ng kulturang
popular? Kung may kontrol man sila iyon ay dulot ng kanilang salapi, subalit hindi
pangmatagalan ito sa dahilang madaliang guguho ang kapital dahil sa walang hinto at hindi
matigil na kagustuhan ng mga komukonsumo. Ang kulturang popular sa mga kapitalista ay
lugar ng pakikipagbuno. Samantala sa masa ito ay isang bukas na lugar ng malayang pagpili o
paghulagpos. RVN

Pag-unawa sa Paksa
Sagutin ang mga tanong:
Babasahin 1
1. Sino sapalagaymo ang dapat sisihin sa pagiging utak-kolonyal ng mga Filipino? Bakit?
2. Paanoipinakita ng awtor ang pagpapahalaganiyasawikang Filipino?
Babasahin 2
1. Ipaliwanag ang mgasumusunod:
1.1 surface structure
1.2 deep structure
1.3 middle structure
1.4 intralinguistic
1.5 precursor
1.6 transgenerational
1.7 morphology
1.8 kulturang popular

2. Bakit mahalaga ang lalim ng wika?

3. Patunayan na may kakayanan ang wikang Filipino na magamit sa larangan ng

pagteteorya.

4. Bakit sinabing mabisang aparato ng kolonyalismo ang popularisasyon?

5. Paano ginamit ng mga kastila ang maskara, krus at espada para sapanlulupigsamga
Filipino?

6. Ipaliwanag ang depinisyon ng salitang kultura ni Tolentino.

7. Ipaliwnag: “Ang Kulturang Popular ay lugar ng tension at kontradiksyon, kapangyarihan

at resistans”.

Gawain 1
Magtala ng 5 dahilan base sa inyong pananaliksik kung bakit dapat manatili ang asignaturang
Filipino sa kolehiyo.
 20

Gawain 2
Magtala ng 5 bansangitinuturo ang wikang Filipino sa kanilang lugar bilang asignatura.

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. L.O.L. (Learn On-Line). (2018, Oktubre 2). Propesor Christo Rey Albason: Konsepto ng
Filipinohiya [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=rt6yrl5clqE
2. Prezi. (2018, Hulyo 18). Ting, Gloria M. et al: Filipinolohiya: Kahulugan, Kalikasan at
Kasaysayan ng Kamalayang Bayan [Video file]. Mula sa https://prezi.com/dmwnblg_3xys/pag-
uulat-ng-unang-pangkat
3. Bb. JenilynManzon. (Oktubre 2018). Epistemolohiya. Doku.Pub. Mula sa
https://doku.pub/documents/epistemolohiya-ni-bayani-abadilla-30j8xpyx5vlw
4. Online Editor. (2019 Setyembre 3). Laban Para saWika ay Laban ng Bayan. The Varsitarian.
Mula sa https://varsitarian.net/editorial/20190903/laban-para-sa-wika-ay-laban-ng-bayan
5. Dr. Rhod V. Nuncio. (2010, Marso 28). PiliFilipino: Isang Teorya ng Wika. Kritikasatabitabi.
Mula sa https://kritikasatabitabi.wordpress.com/tag/pilipinolohiya/
 21

YUNIT 3 - FILIPINOLOHIYA: SA PAMBANSANG KAUNLARAN

PANGKALAHATANG IDEYA:

Sa larangan ng ekonomiya, ang iba't ibang uri ng pagmamanupaktura at mga serbisyo ay

pinaghihiwala-hiwalay sa mga pangkat na tinatawag na mga industriya.Ang industriya ay ang
produksiyon ng isang kalakal na pangkabuhayan o paglilingkod na nasa loob ng isang
ekonomiya.Maraming mga uri ng iba't ibang mga industriya, katulad ng pagmimina, pagsasaka,
at pagtotroso.Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang iba’t ibang industriya sa ating
bansa.Pangunahing layunin nito na imulat ang kaisipan ng mga mag-aaral kung paano umiiral
ang isang industriya sa ating bansa bilang bahagi ng ating ekonomiya.Lilinangin ang mga
kasanayan sa pag-aanalisa/pag-unawa sa mga suliranin at solusyon na pinagdaanan ng bawat
industriya batay sa sitwasyong pangkultura, wika at panlipunan.

INAASAHANG MATUTUHAN: Sapagtatapos ng paksang ito, ang mga mag-aaral ay

inaasahang:
1. Natatalakay ang kronolohikal na kasaysayan ng bawat industriya.
2. Natutukoy ang sector ng pamahalaan na nangangasiwa sa bawat industriya.
3. Napahahalagahan ang industriya bilang malaking kontribyutor sa ekonomiya ng bansa.
4. Nasusuri ang kasalukuyang kalagayan ng mga industriya sa Pilipinas.

Kagamitan ng Kurso:

Paksa 11-Kalagayan ng Pambansang Industriya sa Pilipinas at sa ibang Bansa

A. Agrikultura at Pagsasaka

Industriya ng Kape sa Pilipinas

Mga butong kape ng Liberica mula sa Mindoro.
Nagsimula ang produksiyon ng kape sa Pilipinas noong 1740 nang ipinakilala ng Kastila ang
kape sa mga isla.. Naging isang pangunahing industriya ito sa Pilipinas dati, sa punto na naging
ikaapat na pinakamalaking bansa ng paggawa ng kape 200 taong nakalilipas.
Bilang noong 2014, gumagawa ang Pilipinas ng 25,000 metrikong tonelada ng kape at
niraranggo bilang ika-110 ayon sa output. Gayunpaman, mataas ang lokal na pangangailangan
 22

ng kape na may 100,000 metrikong tonelada ng kape na nauubos sa bansa kada taon. Ang
Pilipinas ay isa sa iilang mga bansa na namumunga ng apat na pangunahing uri ng kapaki-
pakinabang na kape; Arabica, Liberica (Barako), Excelsa at Robusta. 90 porsiyento ng kape na
ginawa sa bansa ay Robusta. Nagkaroon ng mga pagtatangka upang buhayin muli ang
industriya ng kape.
Mga unang taon
Ipinakilala ang kapeng Arabica na baryante sa Kanlurang Java noong 1690. Ipinasok na
nang palihim ng mga peregrinong Muslim ang butong Yemeni sa kanlurang India, ang tunay na
pinagmumulan ng mga punlang Dutch, at marahil na ipinakilala ito sa Sumatra. Ibinenta ang
kape ng Kanlurang Sumatra sa mga Britanikong dayuhan at Amerikanong misyonero na
nagpalaganap nang higit pa ng kape, marahil sa Pilipinas noong ikalabing walong siglo.
Lumago ang pag-inom ng kape sa Timog-silangang Asya at iniugnay sa kultura ng
Islam.Ipinakilala ang kape sa Pilipinas noong 1730, nang nagtanim ang isang Franciscanong
prayle ng unang puno ng kape sa Lipa, Batangas. Nagmula sa Mehiko ang kape na ipinakilala
sa Pilipinas. Itinaguyod ang produksiyon ng kape sa huli ng mga Agustinyanong prayle na si
Elias Nebreda at Benito Varas sa iba pang bahagi ng Batangas gaya ng Ibaan, Lemery, San
Jose, Taal, at Tanauan. Ang mga plantasyon ng kape ay naging bahagi ng pundasyon ng
ekonomiya ng Batangas at sa kalaunan pinangalanan ang Lipa bilang kapital ng kape ng
Pilipinas.
Paglago sa ika-19 siglo
Pagkatapos ng Digmaang Sibil ng Amerika, noong 1865, nagkaroon ng biglaang pagtaas ng
pangangailangan ng kapeng Filipino sa Estados Unidos dahil mas mura ang pag-angkat ng
kape mula sa Pilipinas kaysa sa pag-angkat ng kape mula sa Brasil. Ang Barako mula sa
Batangas ay ipinadala mula sa Manila papunta sa San Francisco. Ipinadala ang kalahati ng
luwas ng kape sa Pilipinas sa taong iyon sa San Francisco. Nagsimula rin ang pag-angkat ng
kape sa Europa kasunod ng pagbubukas ng Kanal Suez noong 1869. Noong 1876, ipinakilala
ang kape sa bayan ng Amadeo sa kalapit na Cavite at nagsimulang gumawa ng kape ang
lalawigan. Gayunpaman, nanatili ang Lipa bilang pangunahing tagagawa ng kape sa Pilipinas at
naging mas mahal ang barakong Batangas ng 5 beses kumpara sa butong Java. Noong 1880,
naging ikaapat ang Pilipinas sa pinakamalaking tagaluwas ng mga butong kape. Bumaba ang
produksiyon ng kape sa mga kakompetensyang rehiyon ng Brasil, Aprika at Java noong
nakakaapekto ang kalawang ng kape sa mga rehiyon at mula 1887 hanggang 1889, ang
Pilipinas ang tanging pinagkukunan ng kape sa mundo.
Paghinanoong 1880s-1890s
Pagkatapos ng Digmaang Sibil ng Amerika, noong 1865, nagkaroon ng biglaang pagtaas ng
pangangailangan ng kapeng Filipino sa Estados Unidos dahil mas mura ang pag-angkat ng
kape mula sa Pilipinas kaysa sa pag-angkat ng kape mula sa Brasil. Ang Barako mula sa
Batangas ay ipinadala mula sa Manila papunta sa San Francisco. Ipinadala ang kalahati ng
luwas ng kape sa Pilipinas sa taong iyon sa San Francisco. Nagsimula rin ang pag-angkat ng
kape sa Europa kasunod ng pagbubukas ng Kanal Suez noong 1869. Noong 1876, ipinakilala
ang kape sa bayan ng Amadeo sa kalapit na Cavite at nagsimulang gumawa ng kape ang
lalawigan. Gayunpaman, nanatili ang Lipa bilang pangunahing tagagawa ng kape sa Pilipinas at
naging mas mahal ang barakong Batangas ng 5 beses kumpara sa butong Java. Noong 1880,
naging ikaapat ang Pilipinas sa pinakamalaking tagaluwas ng mga butong kape. Bumaba ang
produksiyon ng kape sa mga kakompetensyang rehiyon ng Brasil, Aprika at Java noong
nakakaapekto ang kalawang ng kape sa mga rehiyon at mula 1887 hanggang 1889, ang
Pilipinas ang tanging pinagkukunan ng kape sa mundo.
 23

Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Noong dekada 1950, nagpakilala ang pamahalaan ng Pilipinas, na may tulong mula sa mga
Amerikano, ng iba't ibang baryante ng kape sa bansa na mas lumalaban. Nagsimula ang
produksiyon ng kapeng kagyat (instant coffee) sa mga komersyal na dami na nagresulta sa
pagtaas ng pangangailangan para sa kape. Maraming magsasaka ang nagsimulang bumalik sa
pagpapatubo ng kape noong dekada 1960. Pansamantalang huminto ang pag-angkat ng kape
dahil sa sobra sa merkado ng mundo dahil sa biglang paglaganap ng mga kapihan. Noong
1980, naging miyembro ang Pilipinas ng International Coffee Organization (ICO).
Ika-21 siglo
Ang bean belt at ang nangungunang 20 bansa sa pagbunga ng kape noong 2011 ayon sa
FAOSTAT na kinabibilangan ang Pilipinas.
Ang pangangailangan para sa kape ay nakaranas ng pagtaas. Noong 2002, ang taunang
pagkonsumo ng kape ng Pilipinas ay 75,000 metrikong tonada. Tumaas ang numerong ito na
maging 170,000 metrikong tonada taun-taon noong 2018. Sa parehong taon, nagsimulang mag-
angkat ang Pilipinas ng kape dahil sa mababang produksiyon ng kape na 35,000 metrikong
tonelada taun-taon. Iniaangkat ang halos 75,000-100,000 metrikong tonelada ng pinatuyong
butong kape na nagkakahalaga ng ₱7-10 bilyon mula sa Byetnam at Indonesia ayon sa
Kagawaran ng Pagsasaka o Department of Agriculture (DA).
Sa 2016, ayon sa PhilMech, isang ahensya sa ilalim ng DA, Mindanao ang nangunguna sa lokal
na produksiyon ng mga pinatuyong butong kape. Ang Sultan Kudarat ang lalawigan na
nagpapatubo ng pinakamaraming kape sa isla. Ang produksiyon ng kape sa mga tradisyunal na
lugar ng paglilinang tulad ng Cordillera at Calabarzon ay nakaranas ng pagbaba dahil sa
malakas na bagyo na bumagsak sa rehiyon noong taong iyon.
Suporta sa Industriya ng Kape sa AtingBansa
Tumataas ang demand para sa kape ngayon at ang ating bansa ang isa sa ilan sa buong
mundo na humaharap sa oportunidad na ito. Ayon sa Department of trade and Industry (DTI),
limang rehiyon ang pangunahing nagpo-produce ngayon ng kape sa ating bansa. Ito ay ang
SOCCSKSARGEN, Davao, ARMM, CALABARZON, at Northern Mindanao.
Ito ay maaring muling pagbangon ng coffee industry sa ating bansa. Matatandaan na noong
mga 1990s, ang Pilipinas ay pangunahing supplier ng kape. Dati tayo ang pang-apat sa pinaka-
malaking exporter ng kape ngunit nagbago ito ng bumaba na ang produksyon ng kape sa ating
bansa nuong mga kaligitnaan ng dekada nobenta.
Ang pagtaas ng demand sa kape sa ngayon ay isang oportunidad na hindi dapat
palampasin ng sector ng agrikultura sa ating bansa. Kaya lamang, mahirap tugunan ang
demand na ito kung walang suporta para sa mga coffee farmers. Marami silang balakid na
kailangang harapin. Kabilang na dito ang mababang buying price, makalumang gawi sa
produksyon ng kape, mga puno ng kape na ayaw mamunga, pati na ng pag-gamit ng mga
taniman para sa iba pang binhi at halaman. Kulang din tayo ng pasilidad para sa produksyon at
pag-ani.
Sayang naman kung hindi natin tutulungan ang coffee industry sa ating bansa. Sa ngayon,
meron tayong tinatayang mga 200,000 na manggagawa sa ating coffee industry. Nanganganib
ang kanilang kabuhayan kung hindi bibigyang prayoridad ng ating pamahalaan ang industriya
na ito.
 24

Kung hahayaan natin ang industriyang ito, mawawala ang ating pagkakataon na makuha
ang bentahe ng kape, na pangalawa sa mga inumin na binibili ng mga tao at pangalawa din sa
pinakamabentang produkto sa buong mundo kailangang mayroong magtataya para sa maralita
sa ating lipunan. Ang mga manggagawa sa industriya ng kape ay kasama sa hanay ng maralita,
mga magsasaka na lalo pang liliit ang aanihin kung walang makukuhang suporta. Ang
pamahalaan, bilang tagapagtanggap ng ating buwis at ating kinatawan, ay dapat mabigay
kalinga sa sector na ito. Ito ay pagsasa-kongkreto ng katarungan at tunay na pag-ibig sa kapwa
Pilipino.
Ang mga kataga mula sa Mater et Magistra ay magsilbing gabay sana sa ating pamahalaan
at lipunan: Hindi dapat maging panguhaning pamantayan ng ekonomiya ang interes ng iilang
indibidwal o ng organisading grupo. Ang katarungan at pagmamahal ang siyang dapat maging
giya ng ating lipunan at ekonomiya.
Pag-unawa sa Paksa:
1. Talakayin ang paglago ng industriya ng kape sa Pilipinas?
2. Kailan at paanonagingbahagi ng kulturang Filipino ang kape?
3. Ano ang mga suliraning naranasan ng industriya?
4. Bakit napilitang mag-angkat ng kape ang Pilipinas?
5. Anong mgal ugar/rehiyons aPilipinas ang pinaggagalingan ng kape?

Gawain 1
Buksan ang mga link. Sagutin ang mgatanong sa bawat link
1. GMA Public Affairs. (2018, Enero 4). Karen Davila: Pinas Sarap: Paano ginagawa ang
kapeng barako? [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=--AIRzsxXM4.
1. Gaano kalawak ang taniman ng kapesa Lipa, Batangas? Ilarawan ito.
2. Paano pinangangalagaan ang kapihan sa Batangas?
3. Talakayin ang prosesong pinagdadaanan ng kape mula pag-aani hanggang
pagkunsumo nito?
2. GMA Public Affairs. (2016, Oktubre31). Reel Time: Ang paghina ng produksiyon ng kape sa
Pilipinas. [Video file]. Mula sa video link https://www.youtube.com/watch?v=1_uMv4s9XgY

1. Ano ang nagging suliranin ng industriya ng kape? Ikumpara ang ani natin ng
Kape sa ibang karatig bansa.
2. Anong mga improvement ang dapat gawin ng mga coffee farmer upang tumaas ang
kalidad gating kape?
Gawain 2
Magsaliksik tungkol sa benepisyong pangkalusugan ng kape sa katawan ng tao. Itala ito sa
tsart
Mga Babasahin/Sanggunian:
Mga Website
1. ABS-CBN News. (2018, Mayo 3). TV Patrol: Bayan ng Amadeo, determinadong
pasiglahin muli ang industriya ng kape. [Video file]. mula sa video link
https://www.youtube.com/watch?v=DDsWWywjWhc
 25

2. Produksiyon ng kape sa Pilipinas (2019, Oktubre 11). Wikipediang Tagalog. Mula sa

https://tl.wikipedia.org/wiki/Produksiyon_ng_kape_sa_Pilipinas
3. Anton Pascual (2017, Agosto 17). Suporta sa Industriya ng Kape sa AtingBansa. Veritas
Editorial. Mula sa https://www.veritas846.ph/suporta-sa-industriya-ng-kape-sa-ating-
bansa/
4. GMA Public Affairs (2018, Enero 4) Karen Davila: Pinas Sarap: Paano ginagawa ang
kapeng barako? [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=--AIRzsxXM4
5. GMA Public Affairs. (2016, Oktubre 31). Reel Time: Ang paghina ng produksiyon ng kape
sa Pilipinas. [Video file]. Mula sa video link
https://www.youtube.com/watch?v=1_uMv4s9XgY

Industriya ng Mangga
Ang Pilipinas ay pang-12 sa pinakamalaking industriya ng mangga sa buong mundo na may
12% ambag sa produksyon (FAO, 2012). Ang mangga rin ang pangatlo sa mga importanteng
prutas sa bansa base sa dami ng eksport sa Pilipinas sunod sa saging at pinya. Mataas ang
potensyal ng mangga kahit sa sariwa o prinosesong eksport na produkto.
May mga balakid pa din sa produksyon ng mangga sa Pilipinas gaya ng sakit at peste; di
magandang nutrisyon ng lupa; hindi tamang gamit ng teknolohiya; at pagkalugi sa ani. Ang mga
ito ang nagiging dahilan ng mababang ani at hindi magandang kalidad ng prutas.
Ang Industry Strategic S&T Program (ISP) ay naglalayon na mapataas ang ani sa 90%
(mula 5.82mt/ha hanggang 11/11mt/ha), pababain ang pagkalugi ng 50% (mula 40% hanggang
20%), at mapataas ang kakayanan ng mga mango growers sa pamamagitan ng Integrated Crop
Management (ICM), Postharvest Quality Management (PQM), at Good Agricultural Practices
(GAP).
Ang mga programa ng ISP ng Philippine Council for Agriculture, Aquatic and Natural
Resources Research and Development ng Department of Science and Technology (DOST-
PCAARRD) na nagsimula noong 2012 ay naglalayon na makapagbigay ng bisyon at direksyon
hindi lamang sa mga nag-aalaga ng mangga kung hindi sa buong sektor ng pagsasaka,
pangingisda, at likas na yaman ng bansa.
Pag-unawasa Paksa
Buksan ang mga link sa ibaba. Sagutin ang mga katanungan sa bawat link.
1. GMA Regional TV (2018 Disyember28) Balitang Amianan: Ekta-EktaryangTaniman ng
Mangga, Pinipeste ng Kurikong [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=hU1tmgNaka8

1.1 Ayon savideo, ano ang pumipinsala sa mga mangga sa Pangasinan? Paano nito
naapektuhan ang produksyon ng mangga sa lugar?
1.2 Paano nila sinulusyunan ang nasabing suliranin samangga?
1.3 Ano ang karagdagang gastos nila sa nasabing industriya?
2. GMA News. (2014, Hunyo 10). QRT: Kurikongsamangga, problemasatanimansa Bulacan
[Video file]. Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=MZ0hee3o0mo
2.1. Bakit kailangannila ng karagdagangpondo? Saanitogagamitin?
2.2. Bakitkailangangbawasanna ang paggamit ng pesticide samangga?
 26

2.3 Bataysamganapanoodpaanonakatutulong ang industriya ng manggasaekonomiya ng

Pilipinas
3. Balitang Unang Sigw (2019, Mayo 29). Mangga sa Espejo Farm sa Guimba, dambuhala na
matamis pa [Video file]. mula sa https://www.youtube.com/watch?v=YhQ6yAr-Xoo
3.1. Anong uri ng teknolohiya ang ginamit upang magkaroon ng pambihirang laki ng mangga na
umaabotsa 2 kilo bawat piraso? Talakayin.
3.2. Paano kumikita si G. Espejo sa mga pananim o binhing mangga?
4. Guimaras Wonders Farm (2019, Marso 19) The Mangoes of Guimaras [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=V4KN70U4-3M-proseso
1. Talakayin kung paano isinasagawa ang bawat proseso ng pag-aani ng mangga.
1.1 Harvesting
1.2. Packaging
1.3. HotWaterTreatment
1.4. Drying
1.5. Labeling

Gawain 1
1. Magsaliksik/magtala ng mga produktong maaaring gawin mula sa hilaw at hinog na
mangga.
2. Magsaliksik hinggil sa benepisyong pangkalusugan ng mangga? Talakayin kung
paano ito nakakatulong sa katawan ng tao.

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website:
1. Industriya. (2020 Hulyo 1). Wikipediang Tagalog. Mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Industriya
2. You Tube. (2016, Agosto 10).Clarissa Calubaquib: Ang Sektor ng Industriya. [Video file].
Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=K9Txl-e4IRk-
3. Estrella Gallardo (2016, Abril 26). Magandang Bukas Para sa Magandang Prutas.Noon
break Balita. Mula sa https://noonbreakbalita.com/2016/5222/magandang-bukas-para-
sa-magandang-prutas
4. GMA Regional TV (2018 Disyember 28) Balitang Amianan: Ekta-EktaryangTaniman ng
Mangga, Pinipeste ng Kurikong [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=hU1tmgNaka8
5. GMA News. (2014, Hunyo 10). QRT: Kurikong sa mangga, problema sa taniman sa
Bulacan [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=MZ0hee3o0mo
6. Balitang Unang Sigw (2019, Mayo 29). Mangga sa Espejo Farm saGuimba, dambuhala
na matamis pa [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=YhQ6yAr-Xoo
7. Guimaras Wonders Farm (2019, Marso 19) The Mangoes of Guimaras. [Video file]. Mula
sa https://www.youtube.com/watch?v=V4KN70U4-3M-proseso

SAGING
Salitangsaging ng Tagalog
Isang mahaba at nakalikonabunga/prutas, kung saanito ay tumutubosamgabuwig at may
matamis at makremanglaman at makinis at kulay-dilawnabalat.
 27

Ang tropical na halamannatulad ng puno na nagtataglay ng buwig ng saging. Ang halaman,

namulasa genus Musa, ay may malaki at mahabangdahon at ay may kaugnayansa plantain
(kulay) Isang uri ng kulaydilaw, tulad ng kulay ng isangsaging

Pag-unawa sa Paksa
Buksan ang mga link sa ibaba. Sagutin ang mga katanungan sa bawat link.
1. You Tube. (2020, Enero 20). Ziggy Natural: 12 URI NG SAGING NA TUMUTUBO SA
PILIPINAS. [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=9o8_UC-SRNQ

1.1 Ano ang 12 uri ng saging sa Pilipinas?

1.2. Pumili ng 4 nauri ng saging at bigyan ng deskripsyon ang bawat isa.

2. You Tube. (2019 June). Agribusiness How It Works: Online Palengke [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=3SjyJQ7ZWrA
2.1 Ano ang pagkakaiba ng high land banana sa low land banana? Talakayin.
2.2 Anong uri ng saging ang iniluluwasnatinsaibangbansa? Saannagmula ang pangalannito?
2.3. Ano ang mga risk o panganibsaindustriya ng saging?
3. You Tube. (2014 Mayo 25). Agribusiness How It Works: How to grow Banana Tree Part 2 :
Banana Farm[Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=oRr6n1pw9Ik&t=32s
3.1 Ano ang suckers at cultivars? Paano ito nagkaiba?
3.2. Paanoinihahanda ang lupangtaniman ng saging?
3.3 Ipaliwanag ang mgaterminong good sucker, water sucker at desuckering.
4. Paano pinoproteksyunan ng mga magsasaka ang:
4.1. puno ng saging
4.2. puso ng saging
4.3. prutas ng saging?
6. Ano ang finger, hand at bunch?
7. Bakit kailangang tanggalan ng dahon ang bagong tanimna followers?
8. GMA News. (2012, Mayo 24). Reporter’s Notebook: Ang kalagayan ng industriya ng
sagingsa Davao sa 'Banta ng Hidwaan. [Video file]
https://www.youtube.com/watch?v=QiRHWywlkLQ
8.1. Ano ang suliranin ng industriya ng saging sa Mindanao?
8.2. Anong produkto mula sa Pilipinas ang hinarang ng China?
8.3. Makatwiran ba ang ginawa ng China saPilipinas?
Gawain 1
1. Ano sa palagay mo ang mas malalim na dahilan ng pag-reject ng China sa ating
produkto? Magsaliksik ukol dito.
Gawain2
Ang saging ang tinaguriang pinakamasustansyang prutas. Magsaliksik tungkol sa mga
benepisyong dulot nito sa kalusugan. Itala ito sa tsart.
 28

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. You Tube. (2020, Enero 20). Ziggy Natural: 12 URI NG SAGING NA TUMUTUBO SA
PILIPINAS [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=9o8_UC-SRNQ
2. You Tube. (2019 June). Agribusiness How It Works: Online Palengke [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=3SjyJQ7ZWrA
3. You Tube. (2014 Mayo 25). Agribusiness How It Works: How to grow Banana Tree Part 2 :
Banana Farm [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=oRr6n1pw9Ik&t=32s
4. GMA News. (2012, Mayo 24). Reporter’s Notebook: Ang kalagayan ng industriya ng saging
sa Davao sa 'Banta ng Hidwaan. [Video file] https://www.youtube.com/watch?v=QiRHWywlkLQ

NIYOG
ANG niyog ay tinaguriang tree of life dahil sa napakaraming pakinabang sa iba’t ibang
bahagi nito.
Nalilikha mula sa niyog ang hindi bababa sa 30 uri ng produkto na pawang malakas sa
merkado hindi lang sa ating bansa kundi pati sa ibayong dagat. Sa ating bansa nagmumula ang
60 hanggang 80 porsiyento ng coconut oil na ginagamit ng buong daigdig.
Ang industriya ng niyog ay malaki at mahalagang bahagi ng ating agrikultura, ekonomiya at
kabuhayan ng mahigit 20 milyong kababayan at nagpapasok ng mahigit $800 million na kita
taun-taon sa bansa.
Subalit napansing humihina ang industriya ng niyog. Sa paglipas umano ng mga taon ay
malaki na ang naging decline ng industriyang ito. Ilan sa mga dahilan nito ay ang kakulangan sa
pangangalaga sa mga puno at lupang taniman, malawakang pagputol ng puno upang gamiting
coco lumber, land conversion at mga kalamidad.
Dahil dito, inihain ni Senate President Pro Tempore Jinggoy Ejercito Estrada ang Senate Bill
450 na magpapalakas sa kasalukuyang Republic Act 8048 (An Act Providing for the Regulation
of the Cutting of Coconut Trees, Its Replenishment, Providing Penalties therefore and for other
Purposes).
Ilan sa mga pangunahing probisyon ng panukala ay ang: 1) paggamit ng tulong ng mga
eksperto para sa tamang pagtatanim, pag-aalaga at pag-aani ng niyog; 2) paghihigpit sa
pagputol ng punong niyog; 3) nararapat na magtanim ng hindi bababa sa dalawang bagong
puno ng niyog kapalit ng bawat isang puputulin kung ito ay masyado nang matanda, hindi na
productive o may sakit na; 4) pagtatanim naman ng hindi bababa sa limang bagong puno
kapalit ng bawat isang puputulin kung ito ay gagamitin bilang coco lumber.
Ayon kay Jinggoy, sa mga hakbang na ito ay maiisusulong ang agarang tulong sa industriya
ng niyog at mapalalaganap ang pagpapahalaga sa industriyang bilang bahagi ng pag-unlad ng
ating bansa.
Coconut farmers: Sawana kami samgapangako
 29

“Coco Farmer’s Trust Fund, Ipasa! Isabatas!” ang sigaw ng 75 magniniyog sa harap ng
Malacañang noong ika-10 ng Abril upang kondenahin ang pag-veto ni Pres. Rodrigo Duterte sa
Coconut Farmers and Industry Development Bill at Philippine Coconut Authority (PCA) Bill.
Ang dalawang panukalang ito ang susi sana upang tuluyan nang maipamahagi sa mga
magniniyog ang coco levy fund – ang 75 bilyong pisong halaga ng buwis na siningil sa mga
magniniyog noong panahon ng Martial Law na ipinangakong gagamitin sa pagpapaunlad ng
industriya ng pagniniyog sa bansa.
Ang consolidated version ng dalawang panukala na resulta ng isinagawang bicameral
conference meeting ay isinumite sa pangulo noong Agosto 2018 upang pirmahan. Ngunit
pagkatapos ng ilang buwang paghihintay, muli na namang binigo ang mga magniniyog nang i-
veto ng pangulo ang mga panukala nitong Pebrero ngayong taon.
“Niyurakan at trinaydor kami ng Pangulo sapagkat isa ito sa mga pangako niya sa’min bago
pa man siya maluklok sa pwesto,” sabi ni Jhun Pascua, isang lider magniniyog.
“Sawang-sawa na kami sa mga pangako,” dagdag niya.
Mahalagang pag-usapan ang isyu ng coco levy sapagkat ito ay sumasaklaw sa iba’t ibang
paglabag sa karapatang pantao na nararanasan hindi lang ng mga magniniyog ngunit pati ng
kanilang mga pamilya, partikular sa karapatan nila sa pag-unlad. Maraming magniniyog ang
patuloy na naghihirap dahil sa kawalan ng oportunidad na umunlad at ilan sa kanila ay
namamatay na dahil sa katandaan nang hindi pa rin napapakinabangan ang nasabing pondo.
Ayon sa Office of the High Commissioner for Human Rights ng United Nations, ang
karapatan sa pag-unlad ay hindi dapat ipinagkakait sa kahit sinuman. Obligasyon ng Estado na
bigyan ng oportunidad ang bawat mamamayan na makilahok, makibahagi, at makatamasa ng
panlipunan, kultural, at pulitikal na pag-unlad kung saan ang kanilang mga karapatan at
kalayaan ay naitataguyod.
Paano nga ba nagsimula ang isyu ng coco levy at paano nito naapektuhan ang milyong
magniniyog sa ating bansa?
Kasaysayan ng Coco Levy
Bakas sa mukha ni Jhun ang galit at kalungkutan habang inaalala ang kahirapang dinanas
ng maraming magniniyog noong panahon ng diktadurya.
“Wala na kaming nagawa. Nagbayad kami kahit kakarampot yung kita namin sa niyugan.
Ang sabi nila sa’min, yung coco levy ay para raw may pondo ang mga magniniyog pagdating ng
panahon. Nagkaroon nga ng pondo pero iba naman ang nakinabang, hindi kami, yung mga
crony ni Marcos” sambit ni Jhun.
Ang coco levy fund scam ay nagsimula nung isabatas ang Republic Act 6260 o Coconut
Investment Act ng dating Pres. Ferdinand Marcos.
Mula sa nakasaad na layuning paunlarin ang industriya ng niyog sa bansa at matiyak ang
sapat na kita para sa mga magniniyog, pinatawan ng buwis ang bawat magsasaka sa halagang
PhP 15 hanggang PhP 60 kada 100 kilo ng kopra na siyang bumubuo sa 15-30% sa kita ng
isang magniniyog noong panahong iyon.
Milyon-milyong magniniyog ang kinolektahan ng coco levy nang siyam na taon at umabot
ang nakoletang buwis sa 71 bilyong piso. Sa kasalukuyan, ang pondo ay lumaki na sa 75
bilyong piso.Ngunit nagbago ang lahat nang ipasa ni Pres. Marcos sa mga Cojuangco at Enrile
ang pangangasiwa sa pondo sa pamamagitan ng Presidential Decree 1468. Pagkaraan lamang
 30

ng ilang taon, halos kalahati ng pondo ay nalustay sa mga bagay na hindi naman kailangan ng
mga magsasaka tulad na lamang ng mga makinaryang hindi nagamit ng mga magniniyog dahil
sa kawalan ng kaalaman at mga scholarship programs na nilimita sa mga anak ng mga
landlords sa niyugan.
Ayon kay Executive Director Joey Faustino ng Coconut Industry Reform Movement (COIR),
“Hindi lamang ninakawan ng pera ang mga magniniyog pero ginamit pa ang pera upang
magtayo ng monopolyo na maglilimita sa mga magniniyog sa pagkokopra at magpapahirap sa
kanila at ng kanilang mga pamilya.”
Dahil dito, nag-aklas ang maraming magniniyog sa bansa; ang ilan ay tumigil sa
pagbabayad at bumuo ng mga maliliit na grupo na naging ilan sa mga matitibay na pundasyon
ng pagkilos laban sa Martial Law sa kanayunan.
Limang Dekadang Pakikibaka
Ang pakikibaka sa coco levy ay tumagal nang halos limang dekada at ang grupo ng mga
magniniyog ay lalo pang lumaki at lumawak.
Isa sa mga makasaysayang pangyayari sa pakikibakang ito ay ang pagmartsa ng 71 na
magniniyog mula Davao patungong Malacañang noong September 21, 2014 upang bawiin ang
71 bilyong coco levy fund sa loob ng 71 na araw. Ito ay pinangunahan ng Kilos Magniniyog
(KM), isang koalisyon ng mga organisasyon ng magniniyog sa buong bansa.
Pagsasalaysay ni Jhun, “Sama-sama kaming naglakad upang i-pressure ang gobyerno at
para makapagmulat sa ibang tao tungkol sa isyu ng coco levy. Yung mga matatanda, mga
babae, mga kabataan, sumama sila sa laban namin”.
Ang pagkilos na ito ang naging mitsa ng pagbigay pansin ng pamahalaan sa mga hinaing
ng mga magniniyog na nagresulta sa pagkakapasa ng Coconut Farmers and Industry
Development Bill at PCA Bill pagkatapos ng tatlong serye ng pagdedebate sa Senado at sa
Kongreso.
Bagamat ayon kay Jhun, “Sa tatlong kongresong dumaan, lumabnaw nang lumabnaw na
ang batas{panukala]. Ang lumabas sa [panukala] batas ay hindi yung gusto ng mga magsasaka,
kundi yung gusto ng mga senador at kongresista. Pero dahil sa kagustuhan naming mapabilis
ang pagbahagi sa pondo samin, tinanggap na lang namin dahil marami na sa amin ang
namamatay.”
Ngunit muli silang binigo nang i-veto ni Pres. Duterte ang mga panukala.
“Hindi nila nakikita na habang pinapatagal nila ang pagbigay sa amin ng dapat sa amin,
marami sa mga magniniyog ang namamatay na at patuloy na naghihirap,” buntong-hininga ni
Jhun.
Bakit kailangang maipamahagi na ang coco levy sa mga magniniyog?
Rodrigo Cayao, 27, Palawan
“Bale, 8 pesos po ang kada kilo ang kopra sa amin. Sa loob ng tatlong buwan, nakakaipon
lang kami ng Php 8000. Tapos hati-hati pa kami dun ng mga kasama ko, kaya pumapatak, Php
2000-3000 kada buwan. Ginigipit talaga kami sa amin.
Dagdag pa yung pagmahal ng mga bilihin. Kasi sa bigas pa lang, per salop ay PhP 130
tapos magbebenta kami ng kopra, ilang salop lang ng bigas ang kayang bilhin nun, wala pang
pang-ulam. Yung gas, yung pagkain ang mahal pero yung produkto namin, sobrang baba.
 31

Hindi namin alam kung paano namin iutilize yung niyog. Hindi lang dapat pagkokopra. Ang dami
kasing pwedeng gawin sa bunga ng niyog pero wala kaming alam kase wala namang programa
ang gobyerno para turuan kami.”
Apolonio Lumen, 47, Samar
“Pagkatapos ng Yolanda, napakalungkot, 70% ng niyugan namin ang nawala…
Sa ngayon, 6 pesos lang per kilo ang kopra sa amin. Hindi makatarungan talaga. Marami sa
amin ang tinatamad ng magkopra kasi sobrang baba nga ng presyo.
May dalawa akong anak. Pinagtatiyagaan na lang namin kasi wala kaming choice eh. Sa
isang linggo, pagkaksiyahin namin yung 500 pesos. Ang mahal na kasi ng mga bilihin. Ito na
naman ang pangalawang Yolanda sa buhay namin. Binagyo tayo, namatayan tayo, ngayon
patuloy pa tayong pinapatay ng mga polisiyang ito.
Kahit mabababa ang presyo ng kopra, nagtatanim pa rin kami kasi yun lang talaga
kinabubuhay namin. Mamamatay kami pag kami ay tumigil.”

Zuharto Agao, 57, Cotabato

“May mga programa nga ang gobyerno pero hindi tugma sa pangangailan naming mga
magniniyog. Sa Mindanao, marami nga ang niyog, ang problema, mababa ang presyo.
Ang bawat kilo ng kopra ay 15 pesos. Tapos paghahatian pa yun ng ilang magsasasaka.
Pag humihingi naman kami ng tulong sa gobyerno, sabi nila, maghintay kayo kasi may
plano ang gobyerno eh hanggang ngayon wala naman. May mga programa sila kaso hindi
akma dun sa sitwasyon namin.
May anim akong anak at lima pa sa kanila ang nag-aaral. Sa baba ng kinikita namin buwan
buwan, hirap talaga kami na pagkasiyahin yun kaya kailangan naming mag-adjust. Kunyare sa
pagkain, imbes na kumain kami ng tatlong beses sa isang araw, dalawang beses na lang.
Ang mga magsasaka lalong naghihirap, at yung mayayaman ay yumayaman habang
ginagamit nila ang pera ng mga taong mahihirap.”
Bagamat ang niyugan ang isa sa pinakamalaking agricultural export industry ng bansa, ang
3.5 milyong magniniyog ay siya namang pinakamahirap na sektor, kasama ng mga
mangingisda.
Ayon sa National Anti-Poverty Commission (NAPC), ang isang magniniyog ang kumikita
lamang ng Php 20,000 kada taon. Iba pa ito sa sitwasyon ng mga nagkokopra na kumikita
lamang ng 10,000 o mas mababa pa kada taon.
Ang pangunahing dahilan nito ay ang mababang presyo ng kopra. Ayon sa ulat ng Inquirer,
ang presyo ng kopra ay bumaba ng 66% mula Php 38 per kilo noong 2017 patungo sa Php 12
ngayong 2019. Ito ay maaaring pang bumaba depende sa rehiyon at taga-angkat.
Ang mababang presyo ng kopra ay sanhi ng pagkatali ng lokal na pamilihan ng kopra sa
presyo ng langis sa pandaigdigang merkado.
Dahil dito, ang kakarampot na kita ng mga magniniyog ay hindi sumasapat sa kanilang
pang-araw araw na pangangailangan tulad ng pagkain at pagpapaaral sa kanilang mga anak.
 32

Bukod dito, ang mabilis na pagtaas ng mga bilihing sanhi ng mga polisiya ng bagong
administrasyon (TRAIN law) ay lalo pang nagpapahirap sa mga pamilya ng mga magniniyog
lalo na sa kanayunan. Marami sa kanila ang hindi na nakakakain ng tatlong beses sa isang
araw at ang kanilang mga anak ay tumitigil na na sa pag-aaral dahil sa sobrang kahirapan.
Ang pagkakulong ng mga magniniyog sa pagkokopra bilang hanapbuhay ay isa rin sa mga
dahilan kung bakit hindi sila umuunlad.
Ayon kay Joey Faustino, ito ay dahil sa kawalan at kakulangan ng konkretong plano at
programa upang paunlarin ang industriya sa niyugan. Gaya na lamang ng pagtuturo ng mga
makabagong etsratehiya sa pagniniyog at pagkokopra, at pagbibigay ng mga alterbatibong
kabuhayan para sa mga magniniyog.
Sa pag-aaaral ng Kilus Magniniyog, kung magkakaroon lang ng sapat na suporta mula sa
gobyerno, marami pang ibang produkto ang maaaring pakinabangan ang mga magsasaka sa
kanilang mga niyog tulad na lamang ng langis, tubig, harina, asukal, mga coco fiber-based
products at iba pa.
Panawagan ng mga magniniyog
Kilalalanin ang ating ugnayan. Ang niyog ang nagbibigay kabuhayan sa amin, at
nagbibigay-buhay sa inyo bilang pagkain at sangkap sa maraming ginagamit sa pang-araw-
araw.
Huwag iboto ang mga may sala sa mga magsasaka. Ang paghahari ng iilang elitista sa
house at senate ang dahilan ng hindi pagkakapasa ng coco farmers trust fund. Nariyan sina sen.
Cynthia Villar na kontra sa interes ng magsasaka, ang mga Marcos, Cojuangco, Lobregat na sa
kasayasayan ay naging bahagi ng aming paghihirap.
Makiisa sa aming kampanya. Ngayon higit kailanman, kinakailangan ang pakikiisa ng mas
malawak na hanay ng mga mamamayan upang igiit ang aming karapatan sa coco levy, sa
aming lupa, at sa buhay na malaya mula sa kahirapan.
Sa 18th congress, ipasa ang coco farmers trust fund, ang bersyon ng mga magniniyog. Sa
proseso ng 17th congress malinaw na inamyendahan ng iilang kongresista as senador ang
batas ayon sa sarili nilang interes. Nariyan ang pagtatanggal ng 5 hectare limit sa mga
benepisaryo ng coco levy kung saan maging ang mga malalaking nag-aari ng lupa, ng mga
hacienda ay maaaring makinabang. Nariyan din ang paglilimita sa representasyon ng mga
magniniyog.”
Ang pag-veto ng pangulo sa Coco Trust Fund bill ay hindi ang katapusan ng laban sa
pagbawi sa coco levy. Ang mga magniniyog ay patuloy na makikibaka haggang sa mabawi nila
ang nararapat sa kanila.
Ang mga magniniyog ay may karapatang umunlad at walang sinuman, maging ang estado,
ang maaring humadlang sa pagkamit nila ng karapatang ito.
“Hindi kami susuko. Tuloy-tuloy lang ang pakikibaka namin. Kinaya namin ng ilang dekada
at hindi na namin ito hahayaang mamamana pa ng mga anak namin. Yan ang pangako namin.”
paghahamon ni Jhun.
Opening Statement of Sen. Kiko Pangilinan
At the Joint Hearing of the Senate Committees of Agriculture and Food and Finance on the
“Coconut Farmers and Industry Development Act of 2016”.
 33

On 01 September 2016
Apatnapu't tatlong taon na ang nakakaraan, o isang taon matapos ideklara ang Martial Law,
sinimulangkolektahin ng Marcos Martial Law Administration ang coco levy mula sa mga
mahihirap na magniniyog. Base sa mga salaysay ng mga magniniyog nung mga panahon na
yon, hindi nila alam na kinokolektahan na pala sila nito. Mas lalong hindi nila alam kung ano at
para saan ang levy napilit kinuha sa kanila. Hindi nila ito binigyang pahintulot.
Kinamkam ng gobyerno ni Marcos ang pondo na galing sa pawis at hirap ng ating mga
magniniyog sa pamamagitan ng (1) pagmanipula sa presyo ng bentahan ng kopra, (2) pagkuha
ng hanggang anim na pung piso sa bawat isandaang kilo ng kopra sa unang bentahan, at (3)
pagkamkam at basta-bastang paggamit at paggastos sa nakolektang levy, nawariba ay sakanila
ang perang ito.
Napakalaki ng industriya ng pagniniyog. Binubuoito ng mahigit tatlong daang milyong puno
ng niyog na nagbubunga ng halos labinlimang bilyon bunga ng niyog kadataon. Ngunit sa totoo
lang, ang industriya ay umiikot sa pagkokopra. Ang kopra ay pinatuyong laman ng niyog. Isa ito
sa mga pangunahing sahog sa paggawa ng coconut oil nasiyang sangkap ng maraming pang-
araw-araw na mga gamit tulad ng sabon, shampoo, sabong panglaba, kolorete, at gamot, pati
narin ng biofuel at pakain sa mga hayop.
Ang paglaganap ng mga produktong galing sa kopra ang nagluklok sa niyog bilang
pangunahing produktong pang-agrikultura na kumikita ng dolyar sabansa. Pwede nating
akalaing nakikinabang dito ang higit tatlong milyong maliliit na magniniyog na bumubuo sa
siyamnapu't dalawang porsyento ng manggagawa ng industriya ng niyog.
Ngunit hindi. Sa katunayan, sila ay kabilang sa pinakamahihirap nating mga kababayan,
kumikitalamang ng limampung piso bawat araw o P15,000 kada isang taon. Atin pong
panandaliang pagnilayan kung ano nga po ba ang ibig sabihin ng limampung piso lamang ang
kita bawat araw. Kulang pa yan ng anim na piso para maka-roundtrip sa MRT, dulo-dulo.
Bakit nananatiling mahirap ang ating mga magsasaka?
Sa walong presidential decrees ni Marcos na nagsa-ligal ng automatikong pagkaltas ng
coco levy, ang naturang pagsingil na itinuturing na isa sa mga scam ng diktadura ay
isinanggalang nang walumpu't dalawang ulit ng mga katagang "for the benefit of the coconut
farmers."
Ngunit minanipula ng Marcos Martial Law Administration ang industriya ng kopra para sa
kanilang sariling pakinabang. Ang mga magniniyog ay maaari lamang magbenta ng kopra sa
isang grupo ng mga negosyante. Dahil sa monopolyang ito, isang grupo lang din ang nagdidikta
ng presyo ng kopra.
Bukod pa rito, isang produkto lamang, kopra lang, salibo-libong nagmumula sa puno ng
buhay ang binibili ng mga negosyanteng ito upang matiyak ang kanilang malaking kita habang
ang ating mga magniniyog ay patuloy na pinagsamantalahan at patuloy na nagtitiis sa di
makataong kahirapan.
Ginamit ng Gobyernong Marcos ang P9.7 bilyonnapondo ng coco levy na nakolekta mula sa
mga magniniyog sa loob ng siyam na taon. Mahigit kalahati (o limampu't dalawang porsyento)
ang kanilang ginastos ayon sa kanilang kagustuhan. Ang natira ay ipinambili ng mga "shares"
sa San Miguel at ipinagpatayo ng mga kumpanyang nagpahigpit pa ng kanilang paghawak sa
industriya. Kasama narito ang mga bangko, malalaking gilingan ng niyog, "oleochemical plants,"
 34

at mga kumpanyang naglalako ng "insurance." Ngayon, ang halaga ng mga kumpanya at

shares naito ay umabot na sa P200 bilyon.
Ganunpaman, napabayaan din ang sektor ng kaniyugan. Matapos ng higit na apatnapung
taon mula nung itinatag ang coco levy fund, sa ngayon, walum pungporsyento ng
mgakaniyugan o coconut farmlands ay niyog lang ang tanim. Limampung porsyento o kalahati
ng mahigit tatlong daang milyong puno ay kulang sasustansya o nutrient deficient. At
dalawampung porsyento ay matatanda na at halos wala nang pakinabang. Nagsusumigaw na
ng pagbabago ang industriyang ito.
Maraminang nangyari sa nakaraang apat napu'ttatlong taon. Napatalsik sa puwesto si
Marcos nang magkaisa ang taumbayansa EDSA. Ang PCGG ay binuo. Naisiwalat ang coco
levy scam. Bahagyang nakalas ng Korte Suprema ang mga kumplikado na corporate ownership
issues sa coco levy fund scam at napagpasiyahan nito sa ilang mga kasona ang coco levy ay
buwis na nagmula sa mga magniniyog na dapat gamitin lamang ng gobyerno para sa benepisyo
ng mga magniniyog at sapag-unlad ng industriya ng niyog. May ilan pang mga kaso na hindi pa
nareresolba mapagsahanggangngayon.
Narito tayo ngayon, hawak-hawak ang ating pag-asa at paninindigan upang gawin ang
nararapat para sa ating mga magsasaka. Sa ngayon, mayroon tayong tinatayang mahigit na
pitumpo'ttatlong bilyong pisong ipinagkatiwala sa gobyerno sa ngalan ng ating mga magniniyog.
Malayo ang maaring mararating ng ating mga niyog sa tulong ng pondong ito. Bubuo tayo ng
sistema at mechanismo, kasama ang ating mga magsasaka, kung saan magagamit ang buong
potensyal ng niyog at hindi para lamang sapaggawa ng kopra. Sa halip na karamihan sa mga
produktong iniluluwas natin sa ibang bansa ay "raw" at "crude coconut oil", mag-e-export tayo
ng mas maraming processed at value-added coco products at mgaproduktongtulad ng virgin
coconut oil, coco sugar, coco milk, coco water, coco coir, at marami pang iba.
Dahil karamihan sa ating mga magniniyog at mga manggagawa sa sakahan ay hindi
nakapaloob sa mga organisasyson, magagamit din ang pera para organisahin sila hanggang sa
antas ng barangay at munisipyo. Sa ganitong pagbubuklod, maitataguyod ang sarili nilang
listahan, mga datos ukol sa produksyon, kasaysayan ng mgapeste at sakit, mgapanukalang
pang-angkop, datos at mapa ng kahinaan, pinagmumulan ng kuryente at tubig --
mgakasanayan at abilidad na kailangan para mapamahalaan ang mga sakahan sa
siyentipikong paraan.
Ngayon, apatnapu't tatlong taon pagkaraang ipataw ang coco levies, kailangang wakasan
na ang pagsasamantala at kahirapan. Magsasama-samang tayong magtatrabaho, kasama ang
mga magniniyog at mga manggagawang bukid, upang buklurin ang kanilang kolektibong
kapangyarihan para sa isang masaganang kinabukasan.
Ang pagpapatupad ng batas na ito ay usapin ng hustisya at katarungan hindi lamang usapin
ng pag-ahon sa kahirapan ng ating mga magniniyog. Upang maitama ang higit apat na pung
taon na hindi makatarungang kinasapitan ng ating mga mahal nakababayang magniniyog.

Pag-unawa sa Paksa:
1. Ano ang nilalaman ng Senate Bill 450 ni Senator Jinggoy Estrada? Paano ito makakatulong
sa industriya ng niyog sa bansa?
2. Ano ang mgadahilan ng paghina ng niyog?
3. Kailan at paano nagsimula ang coco levy? Ano ang layunin nito?
 35

4. Ayon sa mga magniniyog magkano lang ang presyo ng kopra kada kilo? Talakayin kung
gaano kahirap ang trabaho nila.
5. Ano-ano ang mga suliraning pinagdaanan ng mga magniniyog?
6. Alin sa mga panawagan ng mga magniniyog ang tumatak sa iyo? Bakit?
7. Paano minanipula ni Marcos ang bentahan ng kopra?
8. Gaano kalaki ang industriya ng niyog sa bansa? Talakayin.
9. Saan/paano ginastos ng gobyerno ni Marcos ang 9.7 bilyong piso mula sa mga
magniniyog?

Gawain 1
Buksan ang mga link sa ibaba. Sagutin ang mga katanungan sa bawat link.
https://www.youtube.com/watch?v=pBxUMVXo_gw
1. Ano ang suliranin ng industriya ng niyog?
2. Ano ang solusyon para lumakas ang coconut industry?
3. Paano makakapagbigay ng karagdagang trabaho ang nasabing industruya?
https://www.youtube.com/watch?v=4P-VDczOZGg
1. Gaanonakalawak ang merkado ng buko juice?
https://www.youtube.com/watch?v=GH7cfHX96Es
1. Ano-ano ang mgaproduktongnagmulasaniyogayonsa video?
2. Ikumpara ang presyo ng koprasaPilipinas at sakaratigbansa.

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Sen. Loi Ejercito Estrada (2013, Marso 26). Tulong sa industriya ng niyog. Pilipino Star
Ngayon. Mula sa https://www.philstar.com/pilipino-
starngayon/opinyon/2013/03/26/924028/tulong-sa-industriya-ng-niyog
2. GMA Public Affairs. (2019, Setyembre 1). Reel Time: Paano palalakasin ang naghihirap na
industriya ng niyog? [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=pBxUMVXo_gw
3. Eagle News. (2019, Agosto 1). Eagle News: No-traditional products magpapalakas sa
industriya ng niyog. [Video file]Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=4P-VDczOZGg
4. GMA Public Affairs (2019, Agosto 14). Reel Time: Paano mapananatiling buhay ang coconut
industry sa Pilipinas? [Video file]. Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=GH7cfHX96Es
5. Philrights Staff (2019, April 17).Coconut farmers: Sawana kami samgapangako.
Philrights.Org. Mulasahttps://www.philrights.org/coconut-farmers-sawa-na-kami-sa-mga-
pangako/
6. Dinnes M. Manzo (2019, July 4). Tagalog News: PCA Romblon, hinikayat ang
publikonatangkilikin ang coconut products. Philippine Information Agency. Mula sa
https://pia.gov.ph/news/articles/1024102

Sardinas
Written by Ricardo R. Argana, DOST-PCAARRD S&T Media Service
Itinuturing ang ‘sardines’ (Sardinella lemuru) o sardinas na kabilang sa mga
pinakamahalagang ‘pelagic fish’ na hinuhuli sa bansa. Ito ay kilala rin sa pangalang tamban-
 36

tuloy, tuloy, at tunsoy. Ang pelagic fish ay tumutukoy sa mga isdang hindi naninirahan malapit
sa pusod ng dagat at hindi rin malapit sa baybayin. Itinuturing ang sardinas bilang
pinakamurang pinagkukunan ng protina para sa maraming Pilipino. Nag-aambag ang industriya
ng sardinas ng 46% sa kabuoang taunang produksyon ng ‘marine fisheries’ at 40% sa ‘export’
na umabot ng P10 bilyon noong 2013.
Ang pagbaba ng produksyon ng sardinas noong 2010 ay nagbunsod sa pagpapatupad ng
Administrative Order (AO) No. 1 na magkasamang inilabas ng Department of Agriculture (DA)
at ng Department of Interior and Local Government (DILG). Itinatakda ng nasabing AO ang
pangangalaga sa sardinas sa pamamagitan ng pagdedeklara ng ‘closed season.’ Nakasaad
dito ang pagbabawal sa panghuhuli ng sardinas sa East Sulu Sea, Basilan Strait, at Sibuguey
Bay. Ang ‘no fishing zone’ ay sumasaklaw sa sukat na 13,987 metro kuwadrado at unang
ipinatupad mula December 1 hangang March 1 kada taon simulang noong 2011 hanggang
2014. Ito ay naglalayong tugunan ang labis na panghuhuli ng sardinas sa iba’t-ibang
pamamaraan sa maraming lugar sa Zamboanga Peninsula.
Ang Industry Strategic S&T Program (ISP) sa sardinas ng Philippine Council for Agriculture,
Aquatic and Natural Resources Research and Development ng Department of Science and
Technology (DOST-PCAARRD) sa taong 2010-2014 ay nagbigay ng mga mahahalagang ‘input’
para sa mga polisiya kaugnay ng pangangalaga at pangangasiwa ng sardinas. Ito ay upang
mapabuti ang produksyon nito bilang suporta sa kasiguruhan ng pagkain sa bansa at upang
tugunan ang pangangailangan ng industriya ng sardinas.
Gumagamit ang programa ng mga imahe at modelo mula sa ‘satellite,’ ‘molecular genetics,’
mga datos tungkol sa dami ng nahuhuli, biyolohiya, at mga resulta ng pag-aaral sa larba (anak
ng sardinas) upang matukoy ang daynamiks ng sardinas.
Ginamit ang mga impormasyong ito sa pagpapatibay sa resulta ng closed season sa
sardinas sa Zamboanga. Nakita rito na ang sardinas ay tuloy-tuloy na nangingitlog sa buong
taon. Ito ay may dalawang panahon kung saan sukdulan ang kanilang pangingitlog. Ito ay mas
mataas sa pagitan ng Oktubre at Disyembre at bahagyang mataas sa Mayo hanggang Hunyo.
Ang mga datos na ito ang naging batayan ng closed season.
Mabilis lumaki ang sardinas. Gumugulang ito sa loob ng anim na buwan at nangingitlog ng
nasa 500,000 hanggang 700,000 sa bawat pangingitlog.
Nakita rin sa pag-aaral ang pagkalat sa direksyong pahilaga at patimog ng larba ng sardinas
sa Zamboanga Peninsula. Nagpamalas rin sila ng mabilis na paglaki sa buwan ng Enero. Dahil
dito, mas masisiguro ang mataas na ‘survival rate’ ng larba sa panahon ng closed season.
Nagpamalas ng positibong resulta ang closed season sa pagsasara nito noong March 2014.
Naitala ang 30% pagtaas sa produksyon ng sardinas noong 2012. Nagkaroon din ng pagtaas
sa bilang ng mga nangingitlog, pagkawala ng mga maliliit na sardinas, at pagkakaroon ng mga
malalaking sardinas ayon sa nakikita sa mga huli. Tumaas din ang populasyon ng sardinas sa
rehiyon IV, X, at XI.
Pinalawig ng Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) ang pagpapatupad ng
closed season para sa sardinas sa pamamagitan ng BFAR Administrative Circular 255 s. of
2014. Kasama dito ang patuloy na pagsasaliksik at taunang pagrerepaso sa ‘closed season’
upang matukoy ang mga pinakamahusay na istratehiya ng pangangasiwa.
Hindi mawawala ang sardinas sa mga relief packs sa panhon ng kalamidad.
Kitang kita ‘yan muli sa panahon ng pakikipaglaban sa COVID19.
 37

Para sa ilang hindi nakakalabas dahil sa enhanced community quarantine, ang sardinas ang
maaasahang ulam na hindi mawawala sa mga kusina, de-lata man ito o nasa bote, tinapa o
tuyo.
Sa survey na ginawa ng Social Weather Station kasama ang Oceana noong 2017, 70
percent ng mga Pilipino ay kumakain ng isda sa limang araw ng isang buwan. Samantala, tatlo
sa bawat sampung Pilipino na nasa tamang edad ay kumain ng sardinas, silinyasi o tunsoy sa
loob ng isang buwan.
Subalit ito ay isa sa mga isdang hindi binibigyan ng karampatang halaga sa pangangalaga
at pangangasiwa. Marahil dahil maliit lang ang sardinas. Ito ang isa sa pinakamurang
pinagmumulan ng protina ng karamihan sa ating mga Pilipino.
Ang industriya ng sardinas ay pinagmumulan ng trabaho at kabuhayan para sa mga maliliit
na negosyante para sa mga nagtitinapa ang nagtutuyo nito, at sa mga manggagawa ng mga
de-lata at de-boteng sardinas.
Para sa ekolohiya, importante ang sardinas sa food chain sa ilalim ng dagat bilang
pangunahing pagkain ng ibang isda, mammals, at mga cetaceans.
Dahil sa kahalagahan ng sardinas sa ating mga Pilipino, nararapat lamang na pangalagaan
natin ito upang tiyaking hindi sila mauubos dahil sa kapabayaan ng ating pangasiwaan at mga
komersyal na mangingisda.
Binibigyang halaga ng Oceana ang sardinas bilang isa sa mga pangunahing yamang isda
ng bansa. Nananawagan ang international non-government organization sa Department of
Agriculture at Bureau of Fisheries and Aquatic Resources na ilabas na ang matagal nang
hinihintay National Sardines Management Plan.
“Ang Fisheries Management Plan ay epektibong paraan upang ayusin ang kasalukuyang
datos at mga pag- aaral hinggil sa biological, economic, at iba pang bahagi ng sardinas sa
buhay ng mga Pilipino. Kailangan ang naturang plano upang tiyaking maayos na naipatutupad
ang pamamahala at pangagasiwa ng ibaʼt ibang bahagi ng pangangalaga sa sardinas, lalo naʼt
sinisimulan ang Fisheries Management Areas. Tutukuyin nito ang medium-term na layunin ng
pangisdaan sa sardinas at bibigyan ng puwang ang paglahok ng ibaʼt ibang sector sa pagliligtas
nito habang tinityak ang kabuhayan ng komunidad at ang pag-abot ng maximum economic yield
na hinahangad,ˮ paliwanag ni Atty Gloria Estenzo Ramos, Oceana Vice President.
Ayon sa Oceana, mayroong karampatang ebidensyang nagpapatunay ng maayos na
resulta sa pangangalaga ng pangisdaan kung nakakalahok sa pamamahala ang mga
mangingisda at iba pang nararapat na konsultahin para sa pangangalaga ng sardinas. Batay sa
mga layunin nito, ang Fisheries Management Plan (FMP) ng sardinas ay magbubunga ng isang
balangkas para bantayan at suriin ang pagpapatupad ng plano. Ito ay maaaring baguhin at
paunlarin pagkatapos ng tatlo hanggang limang taon, batay sa naging karanasan at mga aral na
magbubunsod ng mas maayos na plano at pagpapatupad nito.
“Bukod sa paboritong pagkain ang sardinas ng mga nasa syudad, nakaasa rin dito ang ating
mga maliliit na mamamalakaya para sa kanilang pagkain at kabuhayan. Mahalaga ito sa
Pilipinas at maipagmamalaki ang siyam na species na matatagpuan sa ating karagatan. Subaliʼt
mauubos ito dahil sa talamak na overfishing bunga ng kawalan ng nasabing plano sa
pangangalaga at pangangasiwa nito,ˮ ayon kay Ramos.
 38

Dumaan sa maraming public hearings at konsultasyon ang National Sardines Management

Plan went through several sa nakaraang tatlong taon. Ipinasa ito ng National Fisheries and
Aquatic Resources Management Council para sa approval ni Agriculture Secretary Dar.
Isinasaad ng datos ng Philippine Statistics Authority (PSA) na 15 percent (average of
333,743 metric tons) ng kabuuang produksyon sa marine fisheries ay nagmula sa sardinas sa
nakaraang 15 taon. Ang mga municipal na mangingisda ay nag-ambag ng 35 percent dito
samantalang 65 percent ang nagmula sa komersyal na pangisdaan.
“Mahalaga ang approval ng National Sardines Management Plan hindi lamang dahil sa
pang-ekonomiyang interes ng industriya ng sardinas. Dahil sa COVID19, nakita natin ang tulong
nito upang tiyakin ang food security at kalusugan ng ating mga mamamayan. Kung walang
sustainable na pangangalaga at pangangasiwa nito, maaaring hindi na maabutan ng susunod
na henerasyon ang sardinas, ang lasa nito na naging bahagi ng pagtanda nating lahat,ˮ ani
Ramos.
Para sa ilang hindi nakakalabas dahil sa enhanced community quarantine, ang sardinas ang
maaasahang ulam na hindi mawawala sa mga kusina, de-lata man ito o nasa bote, tinapa o
tuyo.Sa survey na ginawa ng Social Weather Station kasama ang Oceana noong 2017, 70
percent ng mga Pilipino ay kumakain ng isda sa limang araw ng isang buwan. Samantala, tatlo
sa bawat sampung Pilipino na nasa tamang edad ay kumain ng sardinas, silinyasi o tunsoy sa
loob ng isang buwan.
Subalit ito ay isa sa mga isdang hindi binibigyan ng karampatang halaga sa pangangalaga
at pangangasiwa. Marahil dahil maliit lang ang sardinas. Ito ang isa sa pinakamurang
pinagmumulan ng protina ng karamihan sa ating mga Pilipino.
.Pag-unawasaPaksa
1. Ano ang tinatawagna pelagic fish?
2. Paanonakakatulong ang industriya ng sardinassaekonomiya ng atingbansa?
Talakayin.
3. Paanopinoproteksyunan ng atingpamahalaan ang industriya ng sardinas?
4. Anongsangay o ahensya ng pamahalaan ang nangangalagasakaligtasan ng
mgaisda? Bakitmahalaga ang ahensyangito?
5. Ano ang suliranin ng industriya ng sardinassaPilipinas?
6. Ano ang mahalaganggingampanan ng Oceana sanasabingindustriya?
7. Ano ang kahalagahan ng sarsinassaekolohiya n gating bansa?

Gawain 1
Buksan ang link na https://www.youtube.com/watch?v=UK_egfscnac sagutin ang mga tanong
ayon sa napanood.
1. Paano isinasagawa ang mga sumusunod na proseso:
1.1 Preparation of the Fleet
1.2 Sonar Boats
1.3 Fish Pump

https://www.youtube.com/watch?v=-mR08SEAYhU

1. sorting
2. nobbing machine
3. canning
 39

4. sauce filling tank

5. sterilization
6. labelling
7. Packing

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Ricardo R. Argana (2014, July 16). Mahusay na produksyon ng sardinas sa pamamagitan ng
Industry Strategic S&T Program at ‘closed season’. DOST-PCAARD. Mula sa
http://www.pcaarrd.dost.gov.ph/home/portal/index.php/quick-information-dispatch/2734-
mahusay-na-produksyon-ng-sardinas-sa-pamamagitan-ng-industry-strategic-s-t-program-at-
closed-season
2. Philippines Report. (2020, Abril 28). Proteksyonsaisdang pang sardinashiniling.
PhilippinesReport.com.mula sa https://philippinesreport.com/proteksyon-sa-isdang-pang-
sardinas-hiniling/
3. Mega Global (2015, Marso 20).Mega Fishing Corporation: The Fishing Process | How
Sardines Are Made | The Mega Global Story. [Video file]
https://www.youtube.com/watch?v=UK_egfscnac
4. Mega Global (2016, Pebrero15). Mega Fishing Corporation: The Making of Mega Sardines.
[Video file] . Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=-mR08SEAYhU

Baboy
Ang mga baboy ay mga ungulado (hayop na may kuko o hoof) na nasa Klaseng Mamalya.
Likas sa Eurasia, sama-sama silang nakapangkat sa genus Sus ang pamilyang Suidae.
Maliban sa reputasyon nila sa pagiging matakaw at marumi, isang hindi gaanong kilalang
katangian ng baboy ang katalinuhan. Ayon sa mga experto, sila ay mas magaling pa sa mga
aso pagdating sa katalinuhan. Ninuno ng mga domestikadong baboy ang mga baboy-ramo.
Ang biik, kulig, buwik o bulaw ay isang uri ng bata o sanggol at sumususo pang anak ng
inahing baboy. Bagaman tumutukoy ang bulaw sa paglalarawan ng mamula-mula o mala-
gintong kulay na biik (at ginagamit din para sa tandang na manok).
Tinatawag na barakong baboy ang isang lalaking baboy na nasa hustong gulang na.
Samantalang inahing baboy naman ang babaeng nasa tamang edad na.
Ang mga baboy ay ang pangunahing karne na kinakain nang mga tao. Dahil dito, maraming
babuyan ang itinatag.
Matapos ang pagpapatupad ng hakbang upang mapigilan ang pagkalat ng African Swine
Fever (ASF), inutusan ng Department of the Interior and Local Government (DILG) ang mga
pamahalaang lokal na huwag payagan ang paghadlang sa kalakalan at komersyo sa buong
bansa at payagan naman ang pamamahagi at pagbebenta ng processed meat products na may
kasamang baboy bilang sangkap sa lahat ng lalawigan sa ilalim ng ilang kondisyon.
"Bilang ang pamahalaan ay tumutugon sa mabisa at agresibong paraan upang matugunan
ang ASF outbreak, hinihikayat namin ang lahat ng pamahalaang lokal na alisin ang pagbabawal
sa mga processed meat product na may baboy kung ang mga ito ay nakakaagapay sa
kondisyon ng Department of Agriculture,” ani DILG Secretary Eduardo M. Año.
 40

Sa pamamagitan ng Memorandum Circular sa mga punong-lalawigan, punong-lungsod at

bayan, at punong barangay, sinabi ni Año na kailangang maging mahigpit ang mga
pamahalaang lokal sa pagsunod sa mga pamantayan sa paglilipat, pamamahagi, at
pagbebenta ng mga processed meat product sa bansa "upang maprotektahan ang mga
mamimili kasama na din ang mga stakeholder sa industriya ng pagbababoy mula sa anumang
hadlang sa maayos na pagdaloy ng kalakan at komersyo sa bansa."
Sa nasabi ding Memo Circular, binanggit na sa mga processed meat product na walang
baboy bilang hilaw na sangkap tulad ng corned beef, beef hotdogs, chicken nuggets, chicken
hotdogs, at katulad na mga item, ay kailangang payagan na maibiyahe at maipamahagi sa mga
lalawigan.
"Matapos ang kahilingan ng mga quarantine official ng mga pamahalaang lokal, ang
Certificate of Product Registration ng processed meat products na iginawad ng Food and Drug
Administration sa mga manufacturer ay maaari nang ipakita sa mga pamahalaang lokal. Ito ay
maaari nang makatulong upang payagan ang paglilipat, pagbabiyahe, at pagmamahagi sa lahat
ng lalawigan," sabi ni Año.
Sa kabilang banda, ang mga processed meat product na may baboy bilang sangkap, maging
buo o bahagi lamang, ay dapat ding payagang maipamahagi at maibenta sa lahat ng lalawigan
sa ilalim ng mga kondisyon na ipinatutupad ng DA.
Ayon sa panuntunan, ang mga meat product na may baboy ay kailangang napainitan o
lubusang niluto batay sa pandaigdigang pamantayan na ginagamit ng Philippine Association of
Meat Processors.
Para sa canned meat products, ito ay kailangang niluto sa 116 degrees Celsius na init at 60
minuto, habang ang hotdogs, hams, at bacon ay kailangang prinoseso/pinausukan/niluto sa
temperaturang hindi bababa sa 72 degrees centigrade nang higit sa isang oras. Ang
pinausukan/nilutong pork sausages naman ay kailangang lutuin sa temperaturang hindi bababa
sa 72 degrees centigrade sa loob ng 40 minuto.
Dahil ang inangkat na baboy ay karaniwang ginagamit ng mga meat processor, ang
manufacturer/processor ay kailangang magpakita ng sertipikasyon ng pinanggalingang bansa
ng baboy na hindi naapektuhan ng ASF na may kasamang anumang dokumento tulad ng
Veterinary Health Certificate ng pinanggalingang bansa at Sanitary and Phyto Sanitary (SPS)
Import Permit mula sa DA.
Samantala, kung ang pinanggalingan ng baboy ay mga lokal na prodyuser, dokumento
naman mula sa National Meat Inspection Service (NMIS) na nagbibigay pahintulot sa paglilipat
at pagbibiyahe o paggamit sa produksyon ng processed meats ang kailangang ipakita sa mga
otoridad ng pamahalaang lokal.
Kailangan din ng NMIS certification para sa mga processed meat product tulad ng tocino,
fresh longanisa, at tapa na gumagamit ng baboy bilang sangkap ngunit hindi sumasailalim sa
heat treatment o full cooking na sa lokalidad lamang ginagawa. Para naman sa mga imported
meat material, permits at mga sertipikasyon na ang mga bansang pinanggalingan ay walang
ASF at mula sa DA-approved sources ang kailangan.
Ipinahayag ni DILG Undersecretary and Spokesperson Jonathan Malaya na ang panuntunan
ay inilabas upang maprotektahan ang lahat ng stakeholders, ang ekonomiya, ang industriya at
ang mga mamimili.
 41

"Pinayuhan na kami ng mga eksperto mula sa DA na kung ang mga kondisyon ay

matutupad, ligtas ang mga processed meat. Bukod dito, ang kasalukuyang pagbabawal ay
magdudulot ng pagbabayad ng mas mahal ng mga mamimili dahil sa malaking epekto ng
paghihigpit ng mga pamahalaang lokal sa meat industry," aniya.
Mula ng maganap ang ASF outbreak noong Hulyo, nagkaroon na ng higit sa 30,000 baboy
na namatay at kinatay dahil sa ASF na bubuo sa halos isang porsyento ng kabuuang bilang nga
mga baboy na 12.8 milyon.
Ayon sa NMIS, ang ASF ay isang nakakahawang sakit na nagbubunga ng pagkamatay sa
mga baboy, warthogs, at boars dala nang mataas na lagnat, pagkawala ng gana sa pagkain
kasama na ang hemorrhages sa balat at lamang-loob. Wala pang bakuna laban sa ASF.
Sinabi ng World Organization for Animal Health na wala pang bakuna sa virus, bagama't
ayon naman sa DA at DOH, hindi ito mapanganib para sa mga tao.
Nanawagan ang isang grupo sa DA na dalhin sa Luzon ang sobrang suplay ng karneng
baboy mula sa VisMin
Makatutulong daw ito upang maging balanse ang suplay sa buong bansa ngayong may ECQ
pa sa Luzon
Sinabi naman ng isang samahan na kahit may oversupply sa bansa ng karne ay hindi dapat
huminto ang produksiyon bilang paghahanda
Isa sa mga binabantayan ng pamahalaan at iba’t ibang samahan ngayon ay ang suplay ng
pagkain sa bansa. Ngayong nasa ilalim ng enhanced community quarantine (ECQ) ang
maraming lugar sa Luzon, maraming industriya rin ang hindi nakapagpapatakbo ng negosyo
nila nang maayos.
At ang isa raw sa pinakaapektadong sektor ay ang meat industry partikular ang karneng
baboy. Kaya naman nananawagan ang isang grupo ng mga agrikulturista sa Department of
Agriculture (DA) na ibigay sa Luzon ang sobrang suplay ng baboy sa Visayas at Mindanao.
Inihayag ng grupong Samahang Industriya ng Agrikultura (Sinag) na marapat lamang dalhin
ng DA sa Luzon ang labis na suplay ng karneng baboy mula sa Mindanao at Visayas upang
matugunan ang demand ng karne sa pinakamalaking rehiyon sa bansa na apektado pa rin ng
ECQ.
Mas magiging balanse raw ang suplay kung ang mga sobra mula sa VisMin ay maipadadala
sa Luzon at magiging punong muli ang stock sa mga supermarket at palengke. Ayon sa Sinag,
nasa tatlong buwang suplay daw ang sobra sa mga rehiyon kaya naman hindi malaking
kabawasan sa VisMin na ibahagi ito sa Luzon.
“Central Visayas, a central hub for local production, has at least three months of pork surplus
while cold storages in Southern Mindanao and some regions in Visayas are filled to capacity
with stocks of surplus pork for more than three months,” pahayag ng grupo sa isang panayam.
Lumabas din sa pag-aaral ng Sinag na dumami ang suplay ng baboy sa Visayas at
Mindanao dahil sa pagsasara ng mga kainan, maging ang mga tourist spots. Samantala,
inihayag naman ng DA na walang dapat ipangamba sa suplay ng karneng baboy at manok sa
bansa.
Aminado rin ang DA na may oversupply nga sa Mindanao at Visayas at nakaimbak ang mga
ito sa mga cold storage facilities at hindi na nga raw kailangang mag-import pa ng karne ng
Pilipinas. Tatagal naman daw hanggang Enero 2021 ang suplay natin ng manok ayon sa DA.
 42

Naglabas din ng panayam ang National Federation of Hog Farmers Inc. na kahit na
mayroong oversupply ngayon sa Pilipinas ng baboy ay hindi dapat huminto ang mga farm
owners sa produksiyon ng karne upang maging mas handa kung tatagal pa ang pandemic.
Pag-unawasaPaksa
1. Ano ang suliranin sa industriya ng baboy? Paano ito sinolusyunan?
2. Ano ang mahalagang ginagampanan ng NMIS sa industriya?
3. Ano ang kalagayan ng industriya ng baboy sa kasalukuyan?

Gawain 1
Buksan ang mga link. Sagutin ang mga tanong sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=oLsVnyR5oqg swine breeding
1.1. Paano isinasagawaang swine breeding at fattening?
1.2. Paano isinasagawa ang AI? Talakayin.
1.3 Ipaliwanag ang ibig sabihin ng Farrowing lactation at liter index.
2. https://www.youtube.com/watch?v=v2VC5ejMa90-
a. Ano ang nakitangdahilan ng pagkakasakit ng mgababoy?
b. Nararapat bang ipakainsababoy ang mgatirangpagkain ng tao? Pangatuwiranan.
c. Paanopinangangalagaan ng pamahalaan ang kanyang mga mamamayan laban
sasakit nanagmula sa baboy?

Gawain 2
Alamin kung gaano kalawak ang industriya ng baboy sa ating bansa.Magtala ng mga
kumpanyang may kinalaman sa pagpaparami nito.
Pangalan ng Kumpanya Bilang ng alagang Baboy

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Baboy (2019, Setyember 20). Wikipediang Tagalog. Mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Baboy
 43

2. DILG (2017, Oktubre 17). DILG sa mga pamahalaang lokal: Pahintulutan ang processed
meat products sa ilalim ng ilang kondisyon. DILG News. Mula sa
https://dilg.gov.ph/news/DILG-sa-mga-pamahalaang-lokal-Pahintulutan-ang-processed-meat-
products-sa-ilalim-ng-ilang-kondisyon/NC-2019-1265
3. Jeh Vitug. (2020, Abril 20). Agriculture group, nanawagan sa DA naibigay sa Luzon ang
sobrang suplay ng karneng baboy sa VisMin. Definitely Filipino. Mula sa
https://news.definitelyfilipino.net/posts/2020/04/agriculture-group-nanawagan-sa-da-na-
ibigay-sa-luzon-ang-sobrang-suplay-ng-karneng-baboy-sa-vismin/
4. GMA News (2019, Agosto 23). Jessica Soho:SONA: 81 baboy, kinuha at pinatay ng Bulacan
prov'l gov't dahil sa sintomas ng Hog cholera at ASF. [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=v2VC5ejMa90-
5. Magsasaka TV (2019, Marso30). DVBoer: Swine Breeding and Fattening (Episode 6). [Video
file] Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=oLsVnyR5oqg

Palay
Ang palay (genus Oryza) ay isang halaman sa pamilya ng mga damo na isang pangunahing
pinagkukunan ng pagkain ng mahigit sa kalahati ng populasyon ng tao sa buong mundo.
Nababagay ang pagbubungkal ng palay sa mga bansang may mababang gastusin sa paggawa
at maraming presipitasyon, dahil nangangailangan ito ng labis na paggawa at maraming tubig
para sa irigasyon. Bagaman, maaaring tumubo kahit saan, kahit sa tabi ng matarik na burol.
Ang palay ang ikatlong pinakamalaking pananim, pagkatapos ng mais at trigo. Kahit na tubo ito
sa Timog Asya at ilang bahagi ng Aprika, naging karaniwan na sa maraming kultura ang
pagkalakal at eksportasyon nito sa mga nakalipas na mga dantaon. Ito ay natuklasan sa India.
Ang produksiyon ng bigas sa Pilipinas ay mahalaga sa suplay ng pagkain at ng ekonomiya
ng bansa.
Ang bigas ay ang pinakamalahalagang inaaaning pagkain, pangunahing pagkain para sa
buong bansa. Ito ay inaani nang malawakan sa Luzon, Kanlurang Bisayas, Katimugang
Mindanao at gitnang Mindanao.[1] Noong 1989, halos 9.5 bilyong tonelada ng palay ang
nainani.[1] Noong 1990, ang palay ay naitala bilang ang ika-27 bahagdan na nadagdag sa
agrikultura at 3.5 bahagdan ng GNP. Ang ani bawat hektarya ay sa kabuuan ay bumaba kung
ihahambing sa ibang mga bansang Asyano. Ngunit mula sa kalagitnaan ng 1960, tumaas ang
mga ani sa kabuuan bilang isang bunga ng pagtatanim at pag-ani ng mga sari-saring uri ng
mga matataas na magbigay-aning mga kanin na nabuo noong kalagitnaan ng 1960 sa
Pandaigdigang Sanayan sa Pananaliksik sa Bigas sa Los Baños, Laguna, Pilipinas. Ang antas
ng "mahiwagang" bigas sa kabuuang ani ay umakyat mula sa wala noong 1965-66 at umakyat
sa ika-81 bahagdan noong 1981-82. [1] Ang karaniwang pag-aani ng bigas ay umakyat mula
2.3 tonelada bawat hektarya (2.8 tonelada sa mga pinatubig na bukirin) noong 1983.[1] Sa
kadulu-duluhan ng 1970s, ang bansa ay nag-iba mula sa pagiging malinis na tagapagluwas ng
kanin sa kabila ng maliit na dami ng mga naaani.
Sa pagpasok ng taong 2020, tuluy-tuloy ang paglulunsad ng kampanya laban sa palalang
krisis sa produksyon ng palay, pagbagsak ng presyo at pagkalugi ng mga magsasaka,
pagsusulong sa panawagan ng mamamayan na ibasura ang RA 11203 Rice Liberalization Law
(RLL) at pagpapabaya ng rehimeng US-Duterte sa napipintong tuluyang pagkawasak ng
National Food Security ng bansa. Kaaakibat nito, ipinapawagan ng mamamayan ang Repeal
RA 11203 at pagsaabatas ng House Bill 477 Rice Industry Development Act (RIDA) na inihain
ni GWP rep. Arlene Brosas at Makabayan bloc sa kongreso nitong 18th Congress.
 44

Signipikante na ang inabot natin nitong nakaraan para makapaglinaw sa masa,

makapagkonsolida ng ating hanay at pagmaksimisa ng kampanya para maabot pa ang ibang
sektor kaugnay sa isyu. Kung kaya’t, napakahalaga na muli tayong makapagrehistro ng ating
pagtutol at pagbasura sa RA 11203 RLL, lalupa’t sa darating na Pebrero 14, 2020 ay unang
anibersaryo ng pagsasabatas nito. Gayundin, ang buwan ng Marso ay panahon ng anihan,
kung saan, muling mararanasan ng mga maralitang magsasaka ang hagupit ng batas na ito.
Pinaghahandaan ng Bantay Bigas at Amihan National Federation of Peasant Women
bilang national secretariat kasama ang iba’t ibang organisasyon ang paglulunsad ng kampanya
at build up activities na may pamagat na “Rise for Rice! Junk Rice Liberalization” mula Enero 6
hanggang sa Pebrero 14 at Marso 5, 2020. Bilang build up activities, tuluy-tuloy ang
paglulunsad ng mga protesta, dayalogo, serye ng Rise for Rice forum, mga talakayan, street
conference, agro-ecology fair, lobbying, pagsumite ng position papers, paglalabas ng mga
propaganda materials, palengke hopping, pagtutusok ng mga panawagan sa mga palayan,
petition signing at iba pa.
Mga ilang mayor na punto:
Ang RA 11203 ay kontra-Pilipino o pagsunod sa dikta ng dayuhang monopolyo o sa World
Trade Organization (WTO), kung saan ang bansa ay nangakong tanggalin ang Quantitative
Restriction sa imported na bigas, sa gitna ng alam nating lahat na ang antas ng produksyon ng
palay ay atrasado, pyudal at mala-pyudal. Sa madaling salita ay hindi makakapag-
kumpetensya sa antas ng produksyon ng ibang bansa tulad Vietnam at Thailand.
Mula pa sa pagpasok ng bansa sa WTO noong 1995, palagian nang nirereklamo ng mga
magsasaka ang pagbaha ng imported rice sa lokal na merkado dahil pinapabagsak nito ang
presyo ng palay o farm gate price. Sa maraming protesta ng Bantay Bigas, ito ang palagiang
babala sa gubyerno kontra pagsasabatas ng RA 11203.
Mismong resulta ng liberalisasyon ang pagkawala ng murang bigas tulad ng NFA rice, at
mga bigas na nahihila nito ang presyo (ito ang pagtanggal ng regulatory power ng estado), at
nagtitiis na lamang ang mga mamamayan sa mas mahal na commercial rice sa P32 hanggang
P50 kada kilo (ang kalayaan ng pribadong monopolyong itakda ang presyo). Sa gitna ng
pagpapatupad ng TRAIN Law, at kronikong krisis pang-ekonomiya sa bansa, walang ibang
tunguhin ang presyong ito kundi pataas na kasingkahulugan ng malalang kahirapan at
kagutuman.
Ang pagbagsak ng presyo ng palay ay nangangahulugan ng pagkalugi, pagkakabaon sa
utang, at sa kalauna’y pagkatanggal sa lupa ng mga magsasaka. Sinisisi ng mga magsasaka
ang pambabarat na ito sa pagbaha ng imported na bigas. Ngayong Agosto 2019, bumagsak
ang presyo kada kilo ng palay sa: Nueva Ecija P 7-10; Sorsogon; Laguna P9-12; Tarlac,
Isabela P12 – 14 at iba pa. Abnormal din na mababa ang farm gate price noong Marso, na
dapat na mataas nito.
Malinaw sa simula ng pagpapatupad ng RA 11203, ang maling paratang na kapag itinaas
ang presyo ng palay ay magmamahal ang presyo ng bigas, dahil kabaligtaran nga ang naganap
o walang pagbaba ng presyo ng bigas ang napakinabangan ng mahihirap na mamamayan.
Walang kaduda-dudang ito ay bunga ng “liberalisasyon” o ang “kalayaan ng pribadong
sektor”dahil sa tinanggal na regulatory powers ng estado para i-estabilize o kontrolin ang presyo.
Malaki ang pananagutan ni Pangulong Duterte sa “rice shortage”at pagtransporma sa hugis
ng agrikultura at kultura ng bansa. Kasaysayan na ng mamamayang Pilipino ang paglikha ng
sariling pagkain, laluna ang palay, upang hindi lumubog sa kagutuman at kahirapan. Ngunit sa
ilalim ni Duterte, itinulak niya ang mamamayang Pilipino sa hanay ng mga nagmamakaawa sa
 45

murang pagkain sa buong mundo, at makikiaagaw pa sa suplay ng surplas na pagkain sa world

market na sana ay para sa kapakinabangan na ng ibang bayang may problema sa produksyon
at suplay ng pagkain.
Hindi sagot ang Rice Competitiveness Enhancement Fund (RCEF), isang probisyong ng RA
11203, bilang suporta ng gubyerno sa mga magsasaka sapagkat 10% or P1 bilyon lamang sa
P10 bilyong budget nito ay nakalaan sa credit o pautang sa mga magsasaka. Napakaliit nito
bilang suporta sa mga magsasaka na lalupa ngayon ay nakakaranas ng pagbagsak ng presyo
ng mga palay. Ang RCEF ay kapareho ng ACEF na magagamit lamang sa korapsyon ng mga
nasa gubyerno.
Hindi sagot ang Conditional o Unconditional Cash Transfer na itinutulak ng bagong DA
secretary William DAR at iba pana planong ipamigay sa mga magsasaka sa palayan na
apektado ng RA 11203 or Rice Liberalization Law. Hindi nito sinasagot ang ugat ng kahirapan
ng mga magsasaka. Ito ay band-aid solution at pakitang-tao lamang ng gubyerno. Nakikita
namin na, ito ay lantarang pag-amin ng gobyerno na pahirap at kontra-magsasaka ang Rice
Liberalization at tama ang mga pagtutol ng mga magsasaka at mamamayan bago pa isabatas
ang RA11203. Dagdag rito, ito ay counter-insurgency measure, kahawig ng ipinatupad na CCT
o Kalahi-CIDSS sa ilalim ng rehimeng Macapagal-Arroyo, para pigilin ang pag-aaklas ng mga
magsasaka bunga ng bagsak na kabuhayan dahil sa Rice Liberalization. Ang tanging solusyon
para isalba ang mga magsasaka mula sa kahirapan ay pagbasura ng RA11203, at proteksyon
ng karapatan nila sa lupa.
Sa halip na umasa ang bansa sa imported na bigas,ang tanging solusyon ay pagkakaroon
ng kumprehensibong programa sa produksyon, subsidyo o suporta ng gubyerno sa
produksyong agrikultural at kaseguruhan/ kasapatan sa pagkain para maresolba ang krisis sa
bigas na nasa balangkas ng pagpapatupad ng Tunay na Reporma sa Lupa at Pambansang
Indstriyalisasyon. Ang mga magsasaka na pangunahing tagapaglikha ng pagkain ng bansa ay
dapat magkaroon ng lupa at kasabay nito’y pagpapaunlad ng mga mekanisisasyon sa
agrikultura at libreng pagpapatupad ng irigasyon sa mga sakahan.
Patuloy na naninindigan ang Bantay Bigas laban sa palalang krisis sa industriya ng palay at
bigas na bunga ng neoliberal na patakarang sinasalamin ng Republic Act 11203 o Rice
Liberalization Law, na sa paglalapat sa kalagayang kawalang Tunay na Reporma sa Lupa ay
walang ibang patutunguhan kundi ang tuluyang pagkawasak ng National Food Security, Self-
Sufficiency at Self-Reliance, o malawakang kagutuman ng mamamayan.
Ang sumusunod ang mga Kagyat na Solusyon para maresolba ang krisis sa bigas sa bansa,
na bunga rin 3rd National People’s Rice Congress na ginanap noong Abril sa Quezon City, ang
aming mga panawagan ay ang sumusunod:
Magbigay ng production support, suportang serbisyo at subsidyo sa mga magsasaka kagaya
ng binhi, libreng irigasyon at akmang post-harvest facilities.
Itaas ng P20 kada kilo ang presyo ng palay.
Palakasin ang NFA at kanilang mandato para i-garantiya ang kaseguruhan ng pagkain ng
bansa at i-istabilisa ang supply at presyo ng bigas sa pamilihan. Gayundin, pataasin ng NFA
ang pagbili sa lokal na palay sa mga magsasaka.
Partikular sa gubyerno, magtakda ng price control sa presyo ng bigas o kaya’t maglabas ng
Executive Order kaugnay nito.
 46

Maglunsad ng seryosong imbestigasyon, buwagin at pagpanagutin ang mga pribadong

monopolyo sa industriya ng bigas sa bansa.
Suportahan ang HB 476 – Repeal RA 11203 Rice Liberalization Law at Isabatas ang House
Bill 239 – Genuine Agrarian Reform Bill (GARB) at HB 477 – Rice Industry Development Act
(RIDA) na ang direksyon ay pagkakamit sa self-sufficiency at kaseguruhan ng pagkain ng
bansa.
Itigil na ang pag-import ng bigas mula sa ibang bansa at kagyat na umalis ang Pilipinas sa
pagiging miyembro nito sa WTO-AoA bahagdan. Para mapataas ang pag-aani, nagpagawa ng
mga mungkahi ang pamahalaan ng mga mnalakihang pagpapalawak ng mga sistema ng
pagpapatubig sa bansa. Ang lugar na nasa ilalim ng mga patubig ay umakyat mula sa 500,000
hektarya noong kalagitnaan ng 1960s at naging 1.5 milyong hektarya noong 1988, halos
kalahati na ng maaaring mapatubigang lupa.
Pag-unawasaPaksa:
1. Ano ang nilalaman ng RLL? Bakithiniling ng mga mamamayan naibasura ito?
2. Talakayin ang ilang mahahalagang punto kung bakit dapat ibasura ang RLL.
3. Talakayin ang pagtaas at pagbaba ng presyo ng bigas ayon sa artikulong binasa.

Gawain 1
Buksan ang mga link saibaba. Sagutin ang mga katanungan sabawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=rsaguJlpTNE
1.1 Ano ang rice tariffication law? Paano ito nakakaapekto saindustriya ng bigas?
1.2. Ano ang mgasuliranin ng industriya ng bigas?
1.3. Ano ang solusyongginawa ng gobyerno para maresolba ang suliraninsa bigas?
2. https://www.youtube.com/watch?v=EsuQkqyWa-A
2.1 Bakit nag-aangkat ng bigas ang Pilipinas samantalang agrikultural ang ating bansa?
5.2. Gaano kalaki o karami ang nasasayang na bigas taon-taon?
2. 3. Paano sila tinulungan ng gobyerno?
3. https://www.youtube.com/watch?v=6trabufV5Oc
3.1. Paghambingin ang rice production ng Thailand at Pilipinas.
3.2. Ano ang inaasahang suliranin ng produksyon ng palay?
3.3. Ano ang responsibilidad ng bawat Filipino upang makatulong sa industriya ng bigas?
4. https://www.youtube.com/watch?v=9ha0yazOG3U
4.1 Ano ang limang hakbang sa pangangalaga ng palay? Talakayin.
4.2. Bakit mahalaga nasundin ang bawat hakbang na ito?
4.3. Paano inihahanda ang lupang taniman ng palay?

Gawain 2
Magsaliksik ng positibo at negatibong dulot ng pag-aangkat ng bigas ng Pilipinas sa ibang
bansa.
Positibong Dulot Negatibong Dulot
 47

Mga Babasahin/ Sanggunian

Mga Website
1. Palay. (2017, Enero 21). Wikipediang Tagalog. Mula sa https://tl.wikipedia.org/wiki/Palay
Produksiyon ng bigas saPilipinas (2018, Setyembre 17). Wikipediang Tagalog.
Mulasahttps://tl.wikipedia.org/wiki/Produksiyon_ng_bigas_sa_Pilipinas
3. GMA News (2019, Agosto 14). 24 Oras: Bagsak-presyong palay dahilsa Rice Tariffication,
dinaraing ng mga magsasaka. [Video file]. Mulasa
https://www.youtube.com/watch?v=rsaguJlpTNE
4. PTV. (2014, Hunyo 28). The Weekend News: Ang lagay ng industriya ng bigas saating bansa.
[Video file]. Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=EsuQkqyWa-A
5. Agribusiness (2014, Mayo 16). Agribusiness Philippines: Rice Production Part 1: Rice
Production in the Philippines.[Video file] Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=6trabufV5Oc
6. Agribusiness (2014, Mayo 6). Agribusiness Philippines: Rice Production Part 2 : Rice
Production Process and Management. [Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=9ha0yazOG3U

Industriya ng Langis
Ang Kasaysayan Ng Enerhiya Ay Nahahati Sa DalawangYugto: 1950’s – 2000’s
(Conventional) At Ang Kasalukuyang Panahon (Renewable/sustainable) 1950’s-2000’s 2000’s –
Kasalukuyan Tradisyonal Na Enerhiya “sustainable” Na Ang Unang Yugto Ng Kasaysayan Ng
Enerhiya C.1950 – 2000.
Kinakitaan Na Ng Paggamit Ng Likas Na Uri Ng Enerhiya Ang Mga Pilipino Bago Pa Man
Naipakilala Ng Mga Amerikano Sa Pilipinas Ang Incandescent Bulb Ni Edison Batis (Aquifers)
At Bukal (Hot Springs) Asupre O Sulphur Mula Sa Mga Fumaroles Petroleum Nut O
Lumbang (Ano Kaya Ang Ginagamit Na Petrolyo Sa Lampara Ni Ibarra?)
Sinakop Ang Pilipinas Ng Amerika At Ipinakilala Ang Konsepto Ng Industriyalisasyon At Ang
Tinatawag Na ‘oil Economy’ Na Nakadepende Sa Inaangkat Na Langis geothermal (Reserves)
Ang Pilipinas Ng Langis, • Konti O Halos Walang Pinagkukunan Saga Petrolyo At Coal.
Renewables Like Geothermal Was Little known In The Philippines In The 50 S • Madali Lang
Mag-angkat Dahil Mura Pa Ito Noon • Rp Was 95% Dependent On Oil • Naging Pundasyon Ng
Planong Industriyal Ng Pilipinas Kahit Noon • Res Marginally Utilized, If At All Panahon Ng Ng
Pangatlong Republika Ni Pangulong Roxas Hanggang Sa • Expensive To Develop Unang
Administrasyon Ni Pangulong Marcos.
Pero Sumiklab Ang Krisis Pang-enerhiya Noong 70’s Na Lubhang Nakaapekto Sa Supply
Ng Bansa Dahil Sa Pagtaas Ng Presyo At Paglimita Sa Pag-angkat Ng Langis 1971 : Ra 6173
 48

Na Nagtalaga Ng Oil Industry Commission 1973 : Oil Embargo Ng Opec Kaalinsabay Ng “yom
Kippur War” Oil Crisis (Unang Pagbagsak Ng Ekonomiya Ng Pilipinas)
Mabilis Na Tumugon At Umaksyon Ang Administrasyong Marcos Upang Malunasan Ang
Dagliang Epekto Ng Krisis Habang Binubuo Ang Isang Pangmatagalang Lunas 1973 : Pd 334
Na Nagbigay-buhay Sa Philippine National Oil Company - Binili Ang Esso At Filoil At Ang
Refinery Sa Bataan At Itinayo Ang Petron - Bumili Ng Mga Oil Tankers - Ginalugad Ang Mga Oil
Fields Ng Nido, Cadlao At Matinloc 1976 : Pd 927 Na Nagtayo Ng Energy Dev’t. Corporation Sa
Ilalim Ng Pnoc – Inatasan Tumuklas At Isakatuparan Ang Paggamit Ng Indigenous Energy
Resources Tulad Ng Geothermal Dr. Arturo P. Alcaraz Father Of Philippine Geothermal The
Comvol Team.
Binuo Ang Kagawaran Ng Enerhiya (Ministry Of Energy) Na Nangasiwa Sa Lahat Ng Mga
Programang Pang-enerhiya Na Ang Tanging Layunin Ay Energy Self-sufficiency 1977: Pd 1206
Na Bumuo Ng Ministry Of Energy 1979: Nido Oil Field Ay Nagprodyus Ng 40,000 Barrels/ araw
1979: Coal Authority Upang Pangasiwaan Ang “blending And Selling Of Local And Imported
Coal” 1981 : 55-mw Cebu Coal-fired Power Plant 1982 : Masinloc – “the Countrys Third Oil
Field Started Commercial Production”
Makalipas Ang 15 Taon, Ipinatupad Ang Ra 7638 Na Nagpaigting Sa Papel Na
Gagampanan Ng Bagong Department Of Energy (Dating Ministry Of Energy) Ang Mandato Ng
Ra 7638: Ensure Continuous, Adequate And Economic Power Supply Through Development Of
Doe Mission Indigenous Energy And We At The Department Of Energy, In Conservation,
Renewal And Partnership With Our Stakeholders, Shall Efficient Utilization (Dec 9, 1992).
Improve The Quality Of Life Of The Filipino By Formulating And Implementing Policies And
Programs To Ensure Sustainable, Stable, Secure, Sufficient, AcceSsible And Reasonably-
priced Energy.
Dahil Sa Mga Polisiyang Inumpisahan Noong 1970’s, Nabigyang Pansin Ang Mga
Enerhiyang Pwede Tuklasin At Paunlarin Dito Mismo Sa Bansa NatinTulad Ng … Geothermal
Energy 1962 1953 Matagumpay Na Testing Ng 1967 Inumpisahan Ang Tiwi Philippine
Geothermal Inc. Pagsasaliksik Sa Potensyal Ng Ng Grupo Ni Dr. Arturo Binuksan And 2.5 Kw
Pilot Geothermal Energy Alcaraz, Father Of (Up Geology Dep’t./comvol) Plant Sa Tiwi
Philippine Geothermal 70’s Oil Crisis 1979-1990’s 1973-1978 Eksplorasyon Ng Edc Ng Mabilis
Na Pag Devcelop Geothermal Sa Leyte, Negros Ng Geothermal And Mindanao.
Increased Geothermal Capacity (In Mw) 1,951 2000 698.5-mw Leyte (Thru Bot) 49-mw
North Negros 1600 440-mw (Added To Tiwi& 1200 Makiling-banahaw) 112.5-mw Tongonan
112.5-mw Palinpinon 894 800 110-mw Tiwi 110-mw Makiling-banahaw 400 3-mw Tongonan
220 Pilot Plant 0 3 0 Pre-70s 1977 1979 1984 2007 Ang Ra 6957 (Build, Operate, Transfer Law)
Ang Nagsilbing Mekanismo Upang Maitayo Ang Imprastrakturang Pang-enerhiyaTulad Ng Mga
Geothermal Power Plants Sa Leyte At Mindanao.
Sa Pilipinas Matatagpuan Ang Pinakamalaking Geothermal Wet Steam Field At Ang
Pinakamalaking Geothermal Power Station Sa Buong Mundo. Ang Pilipinas Ay Pangalawa Sa
Buong Mundo Na Nagpo- Prodyus Ng Geothermal Energy 232.5-mw Malitbog Geothermal
Power Plantekonomiya 232.5-mw Malitbog Geothermal Power Plant
Alinsuond sa pagpapababa ng presyo ng kuryente at pagmodernisha ng Sistema at
imprastrakturang pang-enerhiya ng bansa inilunsad ang RA 9136 Electric Power Industry and
Reform Act (EPIRA) accelerate total electrification quality, reliability, security, affordability
of power environmentally and socially compatible energy sources efficient use power
supply and power market mechanism.
 49

Dahil Sa Mga Polisiyang Inumpisahan Noon 1970’s, Nabigyang Pansin Ang Mga Enerhiyang
Pwede Tuklasin At Paunlarin Dito Mismo Sa Bansa Natin Tulad Ng… Wind, Solar And Ocean
Energy wind Power Farm, Bangui, Ilocos Norte
Ang Pagyabong Ng Mga Proyektong Pang-enerhiya Ay Nagbigay Solusyon Sa Mga
Brownouts Ng 1990’s At Ang Mga PromulgasyonTulad Ng Epira Ay Muling Nagpabangon Ng
Ekonomiya Ng Bansa. Pero Ito Ay Naging Instrumento Rin Para Mamulat Ang Ating
Kamalayang Pangkalikasan Na Magiging Isang Mahalagang Impluwensya Sa Paggamit Ng
Enerhiya Dito Sa Pilipinas.
Nakilahok Ang Pilipinas Sa Earth Summit (Kasama Ang Edc Sa PambansangDelegasyon)
Sa Rio De Janeiro Noon 1992 At Nakiisa Sa Pagbalangkas Ng Earth Charter Na Naging
Mahalagang Batayan Ng Energy Policy Ng Ating Bansa Hanggang Ngayon The 1992 Earth
Summit “the Charter Is The Statement Of Broad Principles To Guide The Conduct Of All
Nations On Environmental Protection And Development. The Level Of Implementation By
Countries Of The Agreements In The Earth Summit Is A Test Of The Willingness Of Nations To
Change Their Lifestyles To Preserve The Environment.
Sinusugan Ng Gobyerno At Niratipikihan Ng Senado Ng Pilipinas Ang Mga Panukala Ng
Earth Charter At Nagsagawa Ng Konkretong Hakbang Upang Ipatupad Ito Kasama Na Ang
Magiging Kontribusyon Ng Sektor Ng Enerhiya 1992 : Pagpirma Sa Climate Change
Convention 1994 : Ratipikasyon Ng Senado Imbentaryo Ng Baselin GHG In The Philippines
Energy Sector --- 49% Contribution Agriculture Sector --- 31% Contribution Industrial Sector ---
11% Contribution Others --- 7% Contribution 1999 : Ra 8749 Or The Philippine Clean Air Act.
Ang Ikalawang Yugto ng Kasaysayan ng Enerhiya Ang Kasalukuyang Panahon
Ang Konteksto Ng Paggamit Ng Enerhiya Sa Kasulukuyang Panahon Ay Naka-angkla Sa
Magkaakibat Na Kalagayan Ng Kapaligiran, Lokal Man o Pandaigdigan. Ilang Datos Hinggil sa
Kalagayan ng Kapaligiran: • 86.5% ang komposisyon ng fossil fuel sa buong mundo • Ang pag-
iba ng klima o panahon ay nagdudulot ngayon ng: - malakas na bagyo & pagbaha ng mga
matataas na lugar - pagkasira ng mga pananim at pagbaba ng produksyon - paglaho ng mga
naninilikadong uri ng hayop at halaman - mgabagongsalot at sakit.
Ilang Datos Hinggil sa Kalagayan ng Kapaligiran (CON’T): Greenhouse Gases Average
Concentration Life in Atmosphere Carbon Dioxide (CO2) 365 parts per million 5-200 years
Methane (CH4) 1745 parts per billion 12 years Nitrous Oxide (N2O) 314 parts per billion 114
years CFC-11 (Chlorofluorocarbon) 268 parts per trillion 45 years HFC-23 14 parts per trillion
260 years (Hydrofluorocarbon) CF4 (perfluoromethane) 80 parts per trillion > 50,000 years.
Ngunit Lumalaki Din Ang Populasyon At Ekonomiya Na Mangangailangan Ng Sapat Na
Enerhiya. Paano Ito Matutugunan Na Hindi Sinisira Ang Ating Kalikasan?
Kung Susuriin Ang Iba’t-ibang Klase Ng Pinagkukunan Ng Enerhiya, Mapapansin Na May
Mga Uri Na Maliit Ang Epekto Sa Ating Kapaligiran Tulad Ng Natural Gas At Geothermal.
Ang Pilipinas Ay May Mababang Carbon Emissions Kung Ikukumpara Sa Iba Pang
Bansang Gumagamit Ng Geothermal Energy Country Ranking Geotherma Ghg Ghg Emission
Share Of Ghg Per Ghg Per Based On L Running Ranking (Annual Co2e World Capita Rank
Capita Rank Geother Capacity In Thousand Ghg (%) W/ Land Use On Emission Mal Use (Mw)1
Metric Tons) As Of Year As Of Year (Mw) 1 Of 2003 2000 2 2000 2 World 8,001.6 27,500,000
100.0 U.s.a 1 1,914.0 1 5,799,240 21.2 14 7 Philippines 2 1,838.0 40 77,095 0.3 132 152
Mexico 3 953.0 11 416,698 1.5 92 80 Indonesia 4 838.0 21 295,596 1.1 24 123 Italy 5 699.0 10
446,302 1.6 66 47 Japan 6 530.0 5 1,233,640 4.5 50 35 New Zealand 7 403.0 66 34,819 0.1 18
 50

12 Iceland 8 202.0 131 2,191 0.1 57 40 Costa Rica 9 160.0 104 6,340 <0.1 109 112 El Salvador
10 119.0 102 6,553 <0.1 145 148 References: 1 Bertani (2005). 2 Wri (2000)
Ang Malagim Na Trahedya Ng Guinsaugon Noong 2006 Aytila Isang Babala Upang
Umpisahan Na Ang Pagtaguyod Ng Mga Maka-kalikasan Na Inisyatibo.
Sa Kasalukuyan, Isinusulong Ng Iba’t-ibang Sektor Ang Mas Mataas Na Paggamit Ng Enerhiya
Na Kung Tawagin Ay ‘renewable Energy’ Na Makikita Na Ngayon Sa Energy Plan “the Updated
Philippine Energy Plan Of 2005 Is Designed To Move Towards Energy Independence By First
Attaining A Level Of 60 Percent Self-sufficiency By 2010, Partly Through Its Geothermal
Resources.” “it Is The Government’s Policy To Facilitate The Energy Sectors Transition To A
Sustainable System With Renewable Energy As An Increasingly Prominent, Viable And
Competitive Fuel Option.
Binuo Ang Renewable Energy (Re) Coalition Upang Isulong Ang Isang Batas Na
Magtataguyod At Maghihikayat Sa Pagtayo Ng ‘sustainable Energy Projects’Renewable Energy
Coalition - formed primarily to campaign for RE (2004) •Department of Energy •EDC •CBRED
(UNDP) •WWF •NGAP •Confederation on Renewable Energy (CORE) •Unocal Philippines
(Chevron) •NGO Coalition for Renewable Energy Systems (NCoRES) •REAssociation of the
Philippines •Klima-Manila Observatory •SIBAT •Sugar Millers Assn •Aboitiz •Green peace
Energy Development Corporation Energy Center, Global City, Taguig, Philippines
Isang Mahaba At Masinsin Na Kampanya Ang Ginawa Ng Background Koalisyon Na
Nagbunga Rin Sa Pagkakapasa Ng Batas Background On Re Act Of 2008 Makalipas Ang 16
Na Taon. 1. The RE bill was passed after 16 years. 1992 Non-conventional Energy Bill (Cong.
Tinga) 2001 New and Renewable Energy Bill (Cong. Fuentebella) 2002 Indigenous Energy Bill
(Cong. Fuentebella) 2003 Renewable Energy Bill (Cong. Badelles) 2007 Renewable Energy Bill
(Cong. Badelles) 2008 Renewable Energy Bill (Cong. Arroyo) 2. The RE legislative process
accelerated when RE mobilization activities started 2003 DOE crafted RE Framework CORE
formed 2004 RE Coalition (DOE + CORE+ CBRED +WWF + Others) UNDP-CBRED agreed to
include in their program 2005 NGAP joined (EDC/Chevron as Public Affairs Committee) Energy
Development Corporation Energy Center, Global City, Taguig, Philippines
Isang Mahaba At Masinsin Na Kampanya Ang Ginawa Ng Koalisyon Na Nagbunga Rin Sa
Pagkakapasa Ng Batas Makalipas Ang 16 Na Taon. Energy Development Corporation Energy
Center, Global City, Taguig, Philippines
Isang Mahaba At Masinsin Na Kampanya Ang Ginawa Ng Koalisyon Na Nagbunga Rin Sa
Pagkakapasa Ng Batas Makalipas Ang 16 Na Taon. Pare Ni Juan Supporters 6 Oration Ppines
T Corp Agu Ig, PhiliOpmen Y, T Y Devel Global CitEn Erg Ter, Y Cen En Erg Energy
Development Corporation Energy Center, Global City, Taguig.
Isang Mahaba At Masinsin Na Kampanya Ang Ginawa Ng Koalisyon Na Nagbunga Rin Sa
Pagkakapasa Ng Batas Makalipas Ang 16 Na Taon.(2008) ( 2 0 0 8 House Panel Energy
Development Corporation Energy Center , Global City, Taguig , Philippines
MARAMI PANG HAKBANG ANG KAILANGAN GAWIN
Responsableng Paggamit Ng Enerhiya Para Sa Kaunlaran at Kalikasan.Ang Climate
Change ay isang seryoso at mapangambang problemang kinakaharap ng sangkatauhan.
Magkakaugnay ang enerhiya, kalikasan at ekonomiya. Ang kasaysayan ng enerhiya ay
kakikitaan ng mgayugto kung saan na sakripisyo ang kalikasan sangalan ng kaunlaran. Pero
makikita rin sa kasaysayn nito na puwede rin siyang magins solusyon Sa pagpapanumbalik ng
kalidad ng ating kapaligiran habang isinusulong ang pambansang ekonomiya. Pagkalipas ng 31
 51

taon at 9 na Energy Secretaries, ipinanganak ang isang mahalagang polisiya at batas na

layuning balansehin ang pag-unlad sa pagpapanatili ng kalidad ng aing kalikasan sa
responsableng paggamit ng enerhiya.

Pag-unawasaPaksa:
Sagutin ang mga sumusunod na tanong:
1.Talakayin base sa tsart ang dalawang yugto ng kasaysayan ng enerhiya sa Pilipinas.
2. Ayon sa kasaysayan, anong mga suliranin ang pinagdaanan ng industriya ng langis at paano
ito nasulusyunan?
3. Ano-anong mapagkukunan ng enerhiya sa Pilipinas? Paano ito nakakalikha ng kuryente?
4. Ano ang layunin ng EPIRA? Bakit ito inilunsad?

Buksan ang link na https://aklatangbayan.files.wordpress.com/2013/02/oph_primer-pil.pdf.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:
1. Gaano kahalaga ang industriya ng langis sa Pilipinas?
2. Bakit palaging tumataas ang presyo ng langis sa Pilipinas?
3. Paano pinaghaharian ng dambuhalang kapitalista ang industriya ng langis sa Pilipinas?
4. Gaano kalaki ang ipinapatong ng kartel sa presyo ng langis? Talakayin.

Gawain 1
Magsaliksik hinggil sa tungkuling ginagampanan ng ERC para proteksyunan ang mga
mamamayan laban sa sobrang singil sa langis o enerhiya. Magtala ng limang gampanin ng
ahensya.
Gawain 2
Kumuha ng isang Meralco bill, pag-aralan ang mga charges na nakapaloob dito. Tukuyin ang di
nararapat singilin sa mga mamamayan mula sa mga nakatalang charges ng Meralco ?
Patunayan ang inyong sagot sa pamamagitan ng saliksik.
Gawain 3
Totoo bang nagampanan ng EPIRA ang layunin nito? Patunayan sa pamamagitan ng saliksik.
Gawain 4
Magtala ng mga dahilan kung bakit dapat at hindi rapat ibasura ang Oil Deregulation Law?
Dapat Ibasura Hindi Nararapat ibasura

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Agnes C. De Jesus. (2013, Enero 8). History of energy, economy and environment in the
Philippines (in FIilipinolaguage). Energy Development Corporation. mula sa
https://www.slideshare.net/djdevilles/history-of-energy-economy-and-environment-in-the-
philippines-in-fiilipino-laguage
 52

2. KawanihansaImpormasyon ng Partido Komunista ng Pilipinas (2002, Mayo). Monopolyoatb. :

Ang katotohanansalikod ng walangtigilnapagtaas ng presyo ng langis. Aklatang Bayan. mula sa
https://aklatangbayan.files.wordpress.com/2013/02/oph_primer-pil.pdf

Windmill
Isang toreng mulino sa Nederlands na napapaligiran ng mga tulip.
Para sa ibang gamit, tingnan ang Molino (paglilinaw).
Ang mulino [1] (Ingles: windmill, Kastila: molino) ay isang makina o motor na pinapakilos ng
hangin para lumikha ng enerhiya. Karaniwan silang nasa loob ng isang malaking gusali katulad
ng mga tore. Maraming mapaggagamitan ang enerhiyang nagmumula sa mga mulino katulad
ng paggiling ng mga butil, pagbobomba ng tubig, paglalagari ng mga kahoy, at pagpipisa o
pagmamartilyo ng mga buto ng halaman. Ginagamit ang mga makabagong mga mulinong
pinapaandar ng mga makinang de-hangin para sa paglalang ng elektrisidad at mas kilala bilang
mga turbinang de-hangin.
Dinisenyo ang mga mulinong gumagamit ng lakas ng hangin para mabago ang anyo ng
enerhiya ng hangin at maging mas gamitin pang kaanyuhan. Naisasagawa ito ng mulino dahil
sa kanilang mga propeler at layag. Kasama sa tinatawag na mulino ang kayariang
kinalalagakan nito. Sa kalahatan ng Europa, dati at orihinal na nagsisilbing panggiling ng mga
angkak, bagaman kinabilangan ng pagbobomba ng tubig, at sa mas kamakailan lamang, para
sa henerasyon ng kuryente.

Pag-unawa sa Paksa:
Buksan ang mga link sa ibaba. Sagutin ang mga katanungan sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=P9PaAQgYfT0-Burgos
1.1 Talakayin ang nilalaman ng video. Paano makatutulong ang windmill sa paglikha ng
kuryente?
2. https://www.youtube.com/watch?v=JD4c1Y7y1aI
2.1. Paano nagsimula ang windmill project sa Ilocos?
2.2. Anong mga suliraning pinagdaanan ni Bongbong Marcos para maisakatuparan ang
proyekto?
2.3. Paano nasolusyunan ang mga suliraning ito?
3. https://www.youtube.com/watch?v=8vsCwk5F-W0
3.1 Paano nakatulong ang windmill sa turismo/ekonomiya ng Ilocos?
4. https://www.youtube.com/watch?v=qSWm_nprfqE
4.1Paano nakakalikha ng enerhiya ang windmills?
4.2 Anong ibig sabihin ng RPM, Gear box, turbine at yaw motors? Ano ang gamit nito?
5. https://www.youtube.com/watch?v=07ggOeWHUqU&t=115s
5.1 Ano ang maitutulong ng windmill sa Pilillia sa ekonomiya ng bansa?
5.2 Ano ang kabutihang dulot nito sa kapaligiran at kalusugan?
5.3 Ano ang di magandang dulot ng pagtatayo ng windmill sa Pilillia?
5.4 Anong nagging solusyon nila sa nasabing suliranin?
Gawain 1
Magsaliksik hinggil sa kasalukuyang kalagayan ng windwills sa Ilocos at Pilillia, Rizal.
 53

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Mulino (2014, Disyembre 8). Wikipediang Tagalog. mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Mulino
2. ABS-CBN News. (n.d.). Wind farm sa Ilocos makakatulong sa tag-init.[Video file]. mula
sa https://www.youtube.com/watch?v=P9PaAQgYfT0-Burgos
3. Marcos B. (2019, Marso 23). BBM Storytime: The windmills of the north [Weblog post].
Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=JD4c1Y7y1aI
4. Marcos B. (2019, Mayo 4). BBM Storytime: Windmills of the North (part 2) [Weblog post].
mula sa https://www.youtube.com/watch?v=8vsCwk5F-W0
5. Learn Engineering. (2015, Hulyo 28).Patreon: How do Wind Turbines work? [Video file].
mula sa https://www.youtube.com/watch?v=qSWm_nprfqE
6. GMA News. (2015, Hunyo 19) SONA: Windmill farm saPililla Rizal, kayang mag-supply
ng kuryentesamahigit 66,000 bahay [Video file]. mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=07ggOeWHUqU&t=115s

Pagmimina
Ginto
Bago pa man ang kasaysayan, kilala at mahalaga na ang ginto. Maaring ito ang unang metal
na ginamit ng tao na mahalaga bilang palamuti at sa mga ritwal nito. Tinutukoy sa mga
hiroglipong Ehipsiyo noon pa mang 2600 BC na ang haring Tushratta ng Mitanni na “mas
marami pa ito sa lupa” sa Ehipto. Ang Ehipto at Nubya ay may yaman na nabantog bilang
mayamang mapagkukunan ng ginto sa maraming kasaysayan. Binanggit ng maraming ulit ang
ginto sa Lumang Tipan at kasama ito bilang handog ng mga mago sa unang kabanata ng
Mateo sa Bagong Tipan. Ang timog silangan ng Itim ng Dagat ay bantog rin sa ginto. Ang
pagmimina nito ay ginagawa mula pa man noong panahon ni Midas. Ginamit ang ginto sa
pagtatatag ng unang salapi sa mundo sa Lidia pagitan ng 643 at 630 BC. Ang mitsa sa
eksplorasyon ng mga Europeo sa Amerika ay dahil sa mga ulat na palamunting gintong suot-
suot ng mga katutubong Amerikano lalo sa Gitnang Amerika, Peru at Colombia.

Pagmimina
Ang pagmimina ay isang proseso ng paghuhukay at pagkuha ng mga yamang mineral mula
sa lupa. Ang anumang materyal na hindi malilikha at mapapalago ay kailangang minahin. Ang
pagmimina ng mga bagay mula sa lupa ay tinatawag na ekstraksiyon, paghango, o paghugot.
Maaaring maging kabilang sa pagmimina ang paghango ng mga metal at mga mineral, na
katulad ng uling, ginto, pilak, platinum, tanso, at bakal. Maaari rin namang iba pang mga bagay,
katulad ng langis at likas na gas. Ang taong nagmimina ay tinatawag na tagapagmina, tagamina,
mangmimina, o minero.
Ilang uri ng pagmimina ay ginagawa sa pamamagitan ng pagkayod ng lupa o dumi mula sa
ibabaw ng lupa. Tinatawag itong pagmiminang patalop o strip mining sa Ingles. Ang ilang
pagmimina ay isinasagawa sa pamamagitan ng malalim na pagpunta sa ilalim ng lupa upang
marating ang isang poso ng mina (mine shaft sa Ingles). Tinatawag ang ganitong pagmimina
bilang pagmimina sa ilalim ng lupa o undergound mining. Ang ilang pagmimina, katulad ng
pagmimina ng ginto, ay isinasagawa sa ibang mga paraan. Ang ginto ay maaaring mamina sa
 54

pamamagitan ng paghahanap sa loob ng himlayan ng isang ilog o ibang agusan o bugsuan ng

tubig upang maalis ang mga maliliit na piraso ng ginto. Tinatawag itong pananala ng ginto.
Ang pagmimina ay ang tanging paraan upang makangalap ng uling, isang mahalagang
mapagkukunan ng enerhiya. Ang mga minahang ito ay maaaring pagmiminang patalop, o kaya
ay maaaring pagmimina na umaabot at nagmumula sa daan-daang talampakan ang pagiging
kalaliman sa lupa. Ang pagmimina sa ilalim ng lupa ay isang mapanganib na hanapbuhay.
Nagkakaroon ng mga aksidente sa mga minahan ng uling at tanso, at maraming mga
tagapagmina ng uling ang namamatay taun-taon. Ang mga panuntunan na pangkaligtasan at
natatanging mga kagamitang pangkaligtasan ay ginagamit upang mabigyan ng proteksiyon ang
mga minero mula sa mga aksidente.
Mining Act of 1995: Dalawang Dekada ng Sinaid na Yaman
Sa darating na ika-3 ng Marso ang ika-20 taon na mula nang isabatas ang Republic Act
7942 o Mining Act of 1995. Dalawang dekada na buhat nang itinulak ng rehimeng US-Ramos
ang patakaran ng liberalisasyon o malayang pamumuhunan ng mga dayuhan sa industriya ng
pagmimina. Ito daw ang susi sa pag-unlad ng industriya ng pagmimina na mag-aambag naman
sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
Ngayong 2015 din ang huling taon ng panunungkulan ni Pres. Noynoy Aquino. Nagpatuloy
ang liberalisasyon sa pagmimina sa ilalim ng kanyang administrasyon, na pinalakas pa nga ng
Executive Order 79 o Mining Order ni Aquino.
Mahalaga ngayon, kung gayon, na tasahin ang mga resulta ng liberalisasyon sa pagmimina:
ano na ang idinulot ng Mining Act of ’95 sa Pilipinas? Nangyari ba ang pangakong pag-unlad ng
pagmimina na patuloy na inaawit ng kasalukuyang gobyerno at ng mga korporasyon sa
pagmimina hanggang kasalukuyan?
‘Economic growth,’ ramdam ba?
Ayon sa Mines and Geosciences Bureau, ang halaga ng buwis, bayarin at mga royalty na
nakolekta ng pambansang gobyerno mula 1997 hanggang 2013 ay umabot ng P132.39 bilyon.
Kalingkingan palang ito ng P1.31 trilyon na kabuuang halaga ng produksyon ng minerales sa
Pilipinas sa parehong panahon,
Batay sa datos ng BIR, ito ay 9-10% lang ng total na halaga ng produksyon sa pagmimina
na pumapasok bilang buwis. Ibig sabihin, sa bawat P10 na nakukuha ng mga minero sa ating
yamang mineral, P1 lang ang naibabalik sa sambayanan.
Higit pa sa tubong lugaw ang kinikita ng mga lokal at dayuhang korporasyon sa pagmimina.
Noong 2013, naglagak lamang ng US$1.311 bilyon ang mga korporasyon sa pagmimina pero
may kabuuang kita sila na PHP157.1 bilyon o US$3.5 bilyon.
Ibig sabihin, sa bawat piso nilang binuhos bilang kapital, PHP3.50 ang bumabalik sa kanila.
Lalong higit ang tantya mismo ng Chamber of Mines in the Philippines sa pamumuhunan sa
pagmimina sa Pilipinas, kung saan ang bawat piso na pamumuhunan ay nagluluwal ng P31
kabuuang kita sa tantyang panahong mula 2011 hanggang 2017. (Figure 1)
FIGURE 1. Kabuuang puhunan - US$1.572 bilyon. Kabuuang Gross Revenue - US$49.329
bilyon mula sa panahong 2011-2017. Datos mula sa isang presentasyon ng Chamber of Mines
in the Philippines..
Ito ay kalingkingan naman ng kabuuang reserbang minerales ng bansa, na tinatayang
umaabot sa halagang P37.30 – P44.41 trilyon ($840 bilyon hanggang isang trilyon).
 55

Para mabigyan kayo ng ideya kung gaano kalaking halaga ito, kayang tumbasan ng ating
reserba ng minerales ang ating Gross Domestic Product (GDP) ng 10 beses, at ang ating utang
panlabas ng 14 hanggang 17 ulit pa.
Ramdam ba ng mamamayang Pilipino ito? Kung tatanungin natin ang mga kababayang
nakatira sa mga komunidad na apektado mismo ng pagmimina, marahil hindi. Nananatiling
mataas ang poverty incidence sa mga rehiyong laganap ang pagmimina, tulad ng CARAGA,
SOCSKSARGEN, at Eastern Visayas.
Ang mapait na katotohanan ay ito: mula 1997 hanggang 2013, ang karaniwang
kontribusyon lang ng industriya ng pagmimina sa employment rate ay naglalaro sa 0.44% o
149,235 trabaho, at ang karaniwang kontribusyon sa GDP ay 0.7% lang.
Ibig sabihin, kahit nag-export ang Pilipinas ng minerales at produktong mineral na
nagkakahalagang P1.13 trilyon ($25.52 bilyon) sa parehong panahon, napakaliit ng pakinabang,
kung meron man, sa lokal na ekonomiya.
Saan ba pumupunta ang yamang mineral ng Pilipinas? Kung titignang mabuti ang lahat ng
46 na proyekto ng malakihang pagmimina sa Pilipinas, lahat ay pagmamay-ari ng mga
dayuhang transnasyunal na korporasyon (TNC), at kundima’y direktang nagluluwas sa iba pang
bansa; 90% ng minerales sa bansa, ayon sa MGB, ay ineexport pangunahin sa mga abanteng
kapitalistang bansa tulad ng Australia, Canada, Japan, Korea, China, Britanya, at Estados
Unidos.
Halimbawa: ang Philex Mining Corporation, ang pinakamalaking Pilipinong kumpanya ng
pagmimina, ay pangunahing nagluluwas ng mga mineral concentrates tungong Japan.
Katuwiran ni Manny Pangilinan, tagapangulo ng Philex, mas mura ang operasyon ng mga
smelting plant sa ibang bansa kaya direkta nilang dinadala doon ang kanilang mga ginto at
tanso. Ganito marahil ang katuwiran ng napakaraming dayuhan o komprador na mga minero ng
nickel na nagtatayo ng sarili nilang mga smelting plant sa Pilipinas.
Sa madaling salita, nakaranas tayo ng dalawang dekada ng pagsasaid ng yaman — na
umaabot na nga ng di bababa sa trilyong piso ang halaga — sa ilalim ng Mining Act of 1995.
Pambansang patrimonya, para kanino?
Sa ganitong katangian ng pagmimina na ang oryentasyon ay pagluluwas ng minerales
bilang hilaw na materyales para sa ibang bansa, at ang industriya ay kontrolado ng mga
dayuhang transnational mining corporations o mining TNC, hindi kailanman ito uunlad at
tutulong sa ekonomiya ng bansa.
Ipinamimigay sa mga korporasyon at nilulustay ng gobyerno ang ating pambansang
patrimonya, ang likas-yaman ng Pilipinas na ang tunay na nagmamay-ari ay ang sambayanang
Pilipino at siya ring dapat unang makinabang.
Dito makikita ang naging palpak na pamamahala ng kasalukuyang gobyerno ng Pilipinas.
Una, ang kontrol at pagmamay-ari sa industriya ng pagmimina at ating minerales ay
ipinamimigay ng gobyerno sa pamamagitan ng liberalisasyon. Ang gobyerno ay nagmimistulang
isa lang taga-areglo (regulator) na kung kani-kanino inilalako ang ating mga minerales. Nasa
kamay ng dayuhan at pribado kung papaano patatakbuhin ang produksyon sa minahan at
paano ito pakikinabangan.
Walang ginagawa ang pamahalaan upang gamitin at pagsilbihin ang industriya ng
pagmimina para sa industriyalisasyon ng bansa at para tugunan ang lokal na pangangailangan
ng mga mamamayang Pilipino. Lagi lang nakaasa ang gobyerno sa pagbibigay ng kakarampot
 56

na buwis ng mga pribado at dayuhang korporasyon sa pagmimina.Kung hawak ng estado ang

industriya ng pagmimina, at kung ito ay gobyerno ng mamamayan, para sa mamamayan, ang
miminahin ay ilalaan natin sa kung ano ang siyang kailangan ng lipunan, at mahaba ang
listahan nito: kasangkapan at makinarya sa agrikultura, mga sasakyan, mga pabrika, at iba pa.
Sa tinutulak na polisiya ng gobyernong Aquino, tila dagdag-bahagi lang sa kita ang nakikita
nilang paraan upang igiit ang pambansang soberanya. Tinutulak nila ngayon ang HB 5637 na
layunin lang dagdagan ng 10% hati ang gobyerno sa kita ng mga minahan — ni walang
tinatakda kung saan at paano gagamitin ang ating yamang-mineral.
Katanggap-tanggap ba ang ganitong simplistikong pagtingin sa pambansang patrimonya ng
bansa? Para maintindihan ninyo kung bakit ganito lang ang gustong makamit ng gobyernong
Aquino: alam ba ninyo na ang katuwiran nila kung bakit hatian lang sa kita ang pinoproblema
nito sa polisiya sa pagmimina ay dahil “world-class” na daw ang mga probisyon ng ating batas
sa pagmimina hinggil sa kapaligiran at kapakanan ng komunidad?
Masasabi nga bang luntian na ang industriya ng pagmimina sa Pilipinas? O ito ba, katulad
ng maraming pangako ng pang-ekonomiyang kaunlaran na binanggit sa taas, ay panlilinlang na
naman?

Pag-unawa sa paksa:
1. Ano ang pagmiminang patalop?
2. Paano nalulugi ang ating gobyerno laban sa mga dayuhang korporasyon sa usapin ng kita
sa pagmimina. Talakayin.
3. Anong tatlong rehiyon sa Pilipinas na laganap ang pagmimina ngunit mataas pa rin ang
kahirapan? Ipaliwanag kung bakit mahirap pa rin sila sa babila nito.
Gawain 1
Buksan ang mga link sa ibaba. Sagutin ang mga katanungan sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=sCq2gs-QcVw
1.1. Ano ang panganib sa pagsasagawa ng small scale mining?
1.2. Paano kinukuha ang ginto mula sa bato? Talakayin ang proseso.
2. https://www.youtube.com/watch?v=sCq2gs-QcVw
2.1 Anong mga suliranin ang nararanasan ng mga minero sa pagmimina?
2.2 Bakit tinawag itong small scale mining?
2.3 Ano ang kunyas? Saan ito ginagamit?
2.4 Talakayin ang prosesong dinadaanan ng ginto mula pagmimina hanggang
maipagbili ito.
3. https://www.youtube.com/watch?v=NiqIWYJdz6A
1.1 Ano ang suliranin sa pagmimina sa ilalim ng dagat?
3.2Paano isinasagawa ang pagmimina sa ilalim ng dagat?
3.2 Alin sa palagay mo ang higit na mapanganib, pagmimina sa ilalim ng lupa o ng dagat?
3.4 Ano ang panganib ng paggamit ng mercury sa pagmimina?
4. https://www.youtube.com/watch?v=sSQnMTyNx6w
9.1 Gaano kalaki ang suliranin ng bansa sa pagmimina dulot ng large scale mining?
9.2 Sa iyong palagay, sino ang dapat managot sa pagkasira ng kalikasan dulot ng
pagmimina?
9.3 Paano gumagalaw ang ating pamahalaan upang bgyan solusyon ang nasabing
suliranin?
 57

Gawain 1
1. Alamin ang mga programa ng gobyerno upang mabigyan ng proteksyon ang ating
mga minero?
2. Alamin ang programa ng gobyerno para mabigyan ng proteksyon ang ating
kalikasan laban sa mga iligal na minero.
Gawain2
1. Paano nagkakaiba ang presyo ng ginto? Magsaliksik ukol sa tinatawag na karat ng ginto.

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Ginto. (2017, Hulyo 27). Wikipediang Tagalog. mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Ginto#Kasaysayan
2. GMA News. (2012, Marso 7). Born to be Wild: Industriya ng small-scale gold mining sa
Benguet. [Video file]. Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=sCq2gs-QcVw
3. Pagmimina. (2019, Nobyembre 10). Wikipediang Tagalog.
Mulasahttps://tl.wikipedia.org/wiki/Pagmimina
4. Leon Dulce. (2015, Pebrero12). Mining Act of 1995: Dalawang Dekada ng
SinaidnaYaman. Bulatlat. Mula sahttps://www.bulatlat.com/2015/02/12/mining-act-of-
1995-dalawang-dekada-ng-sinaid-na-yaman/
5. GMA News. (2017, Agosto 18). Reporter's Notebook: Mag-ama, nakasalalay sa
pagmimina ng gintosapusod ng dagat ang pamumuhay.
Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=NiqIWYJdz6A
6. GMA Public Affairs. (2016, Hulyo 5). Bawal ang Pasaway: The mining industry in the
Philippines. [Video file].Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=sSQnMTyNx6w
Transportasyon at Komunikasyon

Industriya ng Eroplano
Itinatag
Pebrero 1935 bilang Philippine Aerial Taxi Company
15 Marso 1941 bilang Philippine Airlines
Laki ng plota 67
Mgadestinasyon 56
Sawikain ng kompanya
Mabuhay!
The Heart of the Filipino

Lucio Tan (Tagapangulo and CEO)

Ang Philippine Airlines (PAL), isang tatak ng PAL Holdings, Inc. (PSE: PAL), na
kilala rin sa kasaysayan (hanggang 1970) bilang Philippine Air Lines, ay ang
pambansang kompanyang panghimpapawid (airline) ng Pilipinas. Itinatag ang
kompanyang panghimpapawid noong 1941 bilang una at pinakamatandang
kompanyang panghimpapawid sa Asya na kilala pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan
 58

nito. Sa kasalukuyan, nakahimpil ang PAL sa PNB Financial Center, ang himpilan ng
Bangko Nasyonal ng Pilipinas (PNB), sa Lungsod ng Pasay sa Kalakhang Maynila.

Mula sa mga pusod nito sa Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino sa Maynila, ang
Paliparang Pandaigdig ng Clark sa Angeles, at ang Paliparang Pandaigdig ng Mactan-
Cebu sa Lungsod ng Cebu, naglilingkod ng Philippine Airlines sa 31 destinasyon sa
Pilipinas at 41 na destinasyon sa iba't-ibang bansa sa Timog-silangang Asya, Silangang
Asya, Gitnang Silangan, Oseanya, Hilagang Amerika at Europa.

Kasaysayan

Ang logo ng Philippine Airlines mula sa PNB (Financial Headquarters sa Roxas

Boulevard
Ang Philippine Airlines ay naitatag noong 15 Pebrero 1941, dahilan upang ito ay
hirangin bilang pinakamatandang tagapagpalipad sa Asya na gamit pa din ang
kasalukuyang pangalan. Ang PAL ay binuo ng grupo ng mga negosyante sa pamumuno
ni Andres Soriano. Ang pamumuhunan ng pamahalaan ng Setyembre ng taong din iyon
ang nagbigay daan sa pagnanasyonalisa nito.

Nagsimula ang operasyon ng PAL ng Marso 1941 gamit ang isang Beech 18 na
eroplano na lumilipad ng isang beses araw-araw sa pagitan ng Maynila at Baguio.
Nahinto ang operasyon ng PAL ng sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig na
tumagal sa Pilipinas mula 1942 hanggang 1945. Muling nanumbalik sa operasyon ang
PAL noong Pebrero 1946 at lumilipad sa may 15 domestikong destinasyon. Ang fleet
nito ay binubuo ng limang Douglas DC-3. Nang Hulyo ng taong din iyon, inuwi ng PAL
ang may 40 Amerikanong tagapaglingkod sa California gamit ang isang inalkila na
Douglas DC-4, kaya't ang PAL ang unang Asyanong tagapagpalipad na tinawid ang
Karagatang Pasipiko. Nang Disyembre din ng taong iyon ay nagsimula ang regular na
serbisyo sa San Francisco.

Ang Ninoy Aquino International Airport ng Terminal 2 sa Philippine Airlines

Sinimulan ng PAL ang serbisyo patungo Hong Kong, Bangkok at Taipei gamit ang
mga Convair 340 noong Abril 1953, pagkalipas ng isang taon ang PAL ay pumasok na
sa pagagamit ng jet kasama ang DC-9 Jetliner. Pinasa ng Gobyerno ang responsibilidad
bilang pinuno ng PAL sa kay Benigno Toda, Jr., noong 1965, na naging bahagi na ng
PAL noong pang 1962. Pinatuloy ng PAL ang serbisyo sa Cebu, Bacolod at Davao
gamit ang BAC1-11 noong 1966 at pagsapit ng 1974 ang PAL ay pumasok na sa
pagagamit ng mga widebody aircrafts gamit ang DC-10. Sinali ng PAL ang B727 trijet sa
kanilang plota sa Hulyo, 1979 at pagsapit ng Desyembre ay nakuha na nila ang kanilang
unang B747-200 at pinatuloy ang serbisyo sa Singapur gamit ang kanilang bagong
A300-B4. Nobyembre 1982 ay pinasok na ng PAL ang merkado ng Europa sa simula ng
mga lipad pa puntang Zurich at Paris. Sinimulan ng PAL ang modernization ng kanilang
domestikong plota sa pagsali ng bagong Shorts SD360 turboprop noong 1987. 1988
nang bumili ang PAL ng Fokker 50 turboprop. Agosto 1989 nang sumali ang B737-300
ang plota ng PAL.

Pagsisimula (1935-1941)
Philippine Aerial Taxi Company
Philippine Aerial Taxi Company Noong Nobyembre 14, 1935, inaprobahan ng
Kongreso ng Pilipinas ang franchise ng Philippine Aerial Taxi Company Incorporated
(PATCO) upang magbigay ng serbisyo sa mail, kargamento at pasahero lalo na sa isla
 59

ng Luzon. Ang kumpanya ay nag-iskedyul ng Manila-Baguio at Manila-Paracale flight.

Ang kumpanya ay naging tulog sa loob ng anim na taon sa naka-iskedyul na operasyon
ng pasahero sa ilalim ng mga itinakdang ruta nito.

Philippine Airlines
Philippine Air Lines Noong Pebrero 26, 1941, ang Philippine Air Lines, Inc., ay pormal
na isinama ng isang grupo ng mga negosyante na pinangungunahan ni Andrés Soriano,
Sr. Ang huli ay itinuring na isa sa mga nangungunang industriyalisadong industriya ng
Pilipinas noong panahong iyon, at nagsilbi bilang pangkalahatang tagapamahala sa
hinaharap. Siya, at dating Senador Ramón Fernández, na nagsilbi bilang tagapangulo at
pangulo sa hinaharap, ay nakuha ang franchise ng Philippine Aerial Taxi Company
Incorporated, na binago ito sa bagong Philippine Airlines. Ang unang paglipad ng airline
ay naganap noong Marso 15, 1941 sa isang solong Beechcraft Model 18 NPC-54 sa
araw-araw na mga serbisyo sa pagitan ng Manila (mula sa Nielson Field) at Baguio.
Nagdala ito ng dalawang piloto at limang pasahero sa kanyang unang flight. Ang limang
pasahero ay ang mga tagapagtatag ng PAL - Philippine Air Lines: Andres Soriano,
Ramon Fenandez, Juan Elizalde, John R. Schultz at Ernesto Von Kaufmann. Ang
pamumuhunan ng pamahalaan noong Setyembre ay nagbukas ng daan para sa
pagsasabansa nito. Noong Oktubre 23, 1941, si John R. Schultz ay inihalal ng Lupon ng
mga Direktor bilang Treasurer ng Philippine Air Lines.

Ang mga serbisyo ng PAL ay nagambala noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig

(World War II), na tumagal sa Pilipinas mula sa huling bahagi ng 1941 hanggang 1945.
Nang sumiklab ang Digmaang Pasipiko noong Disyembre 8, 1941 ang dalawang Model
18s at ang kanilang mga piloto ay pinilit sa serbisyo militar. Ginamit ang mga ito para
lumikas ang mga piloto ng Amerikanong manlalaban sa Australia hanggang sa ang isa
ay nahuhulog sa Mindanao at ang iba pa ay nawasak sa lupa sa isang air raid sa
Surabaya, Indonesia.

Ang logo noon ay wala pang incarnation sa paglabas hanggang noong 1950.

Pangalawang Expansion
Ang PAL ay privatized muli noong Enero 1992, nang ibenta ng pamahalaan ang 67%
na bahagi ng PAL sa isang holding company na tinatawag na PR Holdings.
Gayunpaman, ang isang kontrahan kung sino ang mangunguna sa PAL ay humantong
sa isang kompromiso noong 1993, nang ang dating Kalihim ng Agrikultura na si Carlos
G. Dominguez ay inihalal bilang pangulo ng PAL sa pamamagitan ng board of directors
ng airline. Ang fleet ng BAC1-11s ay nagretiro noong Mayo 1992, matapos ang
pagkumpleto ng paghahatid ng Boeing 737s, at ang Maikling 360s noong Setyembre.
Noong Nobyembre 1993, nakuha ng PAL ang unang Boeing 747-400 nito. Ang bagong
sasakyang panghimpapawid ay dumating sa Subic Bay International Airport at
nagdadala noon-Pangulong Fidel V. Ramos, na pinangunahan mula sa Estados Unidos
pagkatapos ng isang opisyal na pagbisita.

1997 Financial Crisis

Noong 1997, pinalakas ng PAL ang sarili bilang "sunniest airline ng Asya" upang
maiwasto ang bagong marketing at advertising thrust nito. Nagsimula rin ang PAL ng
mga serbisyo sa New York City, gamit ang Newark Liberty International Airport sa
pamamagitan ng Vancouver. Ang pagkuha ng napakaraming mga sasakyang
panghimpapawid na naitugma sa walang kapalit na mga ruta na pinilit ang airline na
 60

maging matatag sa pananalapi. Ang malayong programa ay humigit-kumulang sa

kalagitnaan nang ang buong epekto ng krisis sa pinansya ng Asya noong 1997 ay
umusbong sa industriya ng airline noong maaga noong 1998. Noong Marso 31, 1999,
pinabuwag ng PAL ang hub ng Mactan-Cebu International Airport. Sa paglunsad din ng
napakalaking lay-up, ang mga pagtatalo sa pagitan ng mga may-ari ng airline at ng
unyon ng empleyado ay humantong sa isang kumpletong pagsasara ng mga operasyon
ng PAL noong Setyembre 23, 1998.

Pagmamahala sa Korporasyon
Ang Philippine Airlines ay pag-aari ng PAL Holdings (PSE: PAL), isang holding
company na responsable para sa operasyon ng airline. Ang PAL Holdings ay bahagi ng
isang pangkat ng mga kumpanya na pag-aari ng negosyante sa negosyo na si Lucio
Tan. Ang PAL ay ang pang-siyam na pinakamalaking korporasyon sa Pilipinas sa mga
tuntunin ng kabuuang kita, tulad ng nakalagay sa Top 1000 Largest Corporations ng
Pilipinas sa 2017. Bilang ng Abril 2018, ang PAL ay gumagamit ng kabuuang 8,278 na
empleyado, na kinabibilangan ng 1,332 pilot at 3,016 cabin crew. Ang PAL ay ang
animnapu-unang pinakamalaking airline sa mundo sa mga tuntunin ng kilometro ng
pasahero ng kita, na may higit sa 16 milyon na pinalipad para sa 21 milyon na
magagamit na kilometro na kalsada, isang average load factor na 76 porsiyento. Ang
PAL ay lumipad ng approx. 12 milyong pasahero sa 2014. at 16 milyon sa 2016.

Ang Airbus A330-300 in Tri-class configuration

Ang breakfast on board ng Philippine Airlines flight MNL-HK.
Ang maka-bagong-reconfigured Airbus A330-300 in Tri-class para sa taon ng
pananalapi na nagtatapos noong Marso 31, 2007, iniulat ng Philippine Airlines ang isang
netong kita na US $ 140.3 milyon, ang pinakamalaking kita sa kanyang 76-taong
kasaysayan. Pinapayagan ito na lumabas sa receivership sa Oktubre. Ang PAL ay
nagtaya ng netong kita upang maabot ang $ 32.32 milyon para sa taon ng pananalapi
na nagtatapos sa Marso 31, 2008, $ 26.28 milyon noong 2009 at $ 47.41 milyon noong
2010, ngunit ito ay napatunayang mahirap na makamit, na may malaking pagkatalo na
inihayag noong unang bahagi ng 2009 na nagiging sanhi ng ilang pag-aalala.
Gayunpaman, iniulat ng Philippine Airlines ang kabuuang komprehensibong kita na $
20.4 milyon para sa 2014, ang unang kita ng kumpanya sa apat na taon. Ipinagpatuloy
ng kumpanya ang pinansiyal na turnaround nito, na nag-uulat ng netong paglago ng kita
ng 4430.04% para sa taong 2015. Gayunman, iniulat ng PAL ang pagkawala sa 2016,
na may netong paglago ng kita na -38.80%.

Frequent Flyer Program

Ang Mabuhay Miles ay ang programang frequent flyer ng Philippine Airlines. Ito ay
itinatag noong 2002 sa pamamagitan ng pagsasama ng lahat ng mga umiiral na PAL
frequent flyer program bago ang krisis sa pananalapi ng Asya: ang PALSMiles, ang
Mabuhay Club at ang Flying Sportsman, kasama ang mga miyembro ng PALsmiles at
Mabuhay Club na inilipat sa bagong programa noong Agosto 1, 2002.

Ang programa ng Flying Sportsman ay kasunod na binago sa .SportsPlus, isang

tatlong-tiered, subscription-based na programa na nagbibigay ng dagdag na mga alok
ng bagahe para sa sports equipment. Ang mga miyembro ng Mabuhay Miles ay
nakakakuha ng mga milya na maaaring matubos sa halaga ng mukha sa karamihan sa
mga flight ng Philippine Airlines, gayundin sa mga code na shared route ng mga airline
partner.
 61

Mabuhay Miles ay nahahati sa maraming mga tier:

Classic - Ang pangunahing antas kung saan nagsisimula ang isang kita ng 'milya',
Elite - Ang mga pasahero na nakakuha ng 25,000 na milya ng paglipad, na nagdaos ng
30 mga one-way na sektor sa anumang uri ng serbisyo, o pinalipad ang 15 one-way na
sektor sa business class na naging miyembro ng Elite.
Premiere Elite - Ang mga pasahero na nakakuha ng 45,000 milya ng paglipad, na
pinalabas ang 50 one-way na sektor sa anumang uri ng serbisyo, o pinalipad ang 25
one-way na sektor sa business class na naging Premiere Elite member.
Million Miler - Ang mga pasahero na nag-flown ng isang milyong (1,000,000) na
kumpletong Tier / Flight Miles sa Philippine Airlines at PAL Express ay naging Million
Milers.
Ang logo ng Philippine Airlines ay nawala sa apat na anyo sa buong haba ng
operasyon nito. Ang unang logo ay nagsasama ng isang kulay-asul na hugis-itlog na
may "PAL" superimposed sa white letters, isang four-pointed star na ang mga punto ay
intersect sa likod ng "A" sa initials ng PAL, at ang isang pakpak na iba-iba ay depende
sa lokasyon ng logo tumuturo sa kanan kung matatagpuan sa kaliwang bahagi ng
eroplano, iniwan kung sa kanang bahagi). Ang isang variant ng logo na ito ay gumamit
ng isang globo sa halip sa asul na hugis-itlog na may superimposed na mga inisyal na
PAL. Ang logo na ito ay gagamitin mula sa mga 1950 hanggang sa kalagitnaan ng 1960,
kapag ito ay papalitan ng isang pangalawang logo. Ang ikalawang logo ay nagpatibay
ng isang asul na tatsulok (na may nawawalang punto na nawawala) at isang pulang
tatsulok na ipinakita sa ibabaw nito, kalakip ng isang bilog; ito ay sinadya upang pukawin
ang isang patayo-ipinakita pambansang bandila (ang puting nilalang sa pamamagitan ng
negatibong espasyo sa pagitan ng dalawang tip ng triangles '). Noong kalagitnaan ng
1970s, isang ikatlong logo, na inalis ang bilog at pinadali ang mga hugis, ay ipinakilala.
Ang ginamit na typeface sa ikatlong logo ay inilapat sa ikalawang logo, na nanatili ang
opisyal na logo ng PAL hanggang 1986, kung papalitan ito ng kasalukuyang logo.
Nagtatampok ang kasalukuyang logo ng PAL sa parehong dalawang asul at pula na
naglayag na triangles na ginagamit sa pangalawang at pangatlong logo. Gayunpaman,
ang isang walong-rayed yellow sunburst na tinatawag na ang hugis ng Sailboat ay
nadaig sa ibabaw ng asul na tatsulok, at ginamit ang isang bagong Helvetica typeface.

Philippine Airlines' Airbus A330

Philippine Airlines' A321

Airbus A320
Ang Airbus A320-200 ay kasalukuyang umaagos sa Southeast at East Asia at
domestic na destinasyon. Kinuha ng Philippine Airlines ang unang Airbus A320 nito
noong Agosto 5, 1997. Ang airline ay nakatanggap ng 25 Airbus A320s mula pa noong
1997 na may pinakabagong delivery noong 2012. Dahil ang airline ay bumili ng Airbus
A321-200s at Airbus A321neos, inihayag nila ang buong pagreretiro ng A320s nang
isang beses ang mga order ng Airbus A321neos ay makukumpleto. Ito ay unti-unti na
inilipat sa subsidiary nito ng PAL Express. Sa ngayon inooperate ngayon ng airline and
sampung (10) natitirang A320. Yung iba inilipat sa PAL Express. Ang 156-seater na
klaseng eroplano na ito ay nalalaman ng 12 Business Class, At 144 economy class.

Airbus A321
Ang Airbus A321 ay ang pangunahing sasakyang panghimpapawid para sa mga
maikling flight na naghahain ng South East, East Asia, Pacific (Guam), at Domestic
 62

destinations. Ang mga ito ay kung minsan ay ipinadala sa Manila-Brisbane ruta at sa

kabaligtaran. Noong Agosto 28, 2012, ang Philippine Airlines ay nag-utos ng 34 Airbus
A321-200 na nilagyan ng 2x IAE V2533-A5 engine, at 10 Airbus A321neos na nilagyan
ng 2x Pratt & Whitney PW1133G-JM engine. Ang mga order ay random na binago,
kinuha ng PAL ang 11 ng 34 na order ng Airbus A321ceo at binago ang mga ito upang
mag-order ng 11 A321neos at idinagdag ang isang Airbus A321ceo order sa fleet nito.
Ang unang Airbus A321ceo (Kasalukuyang Pagpipilian sa Engine) ay naihatid noong
Agosto 2013. Noong Marso 29, 2015, sinabi ng airline na ibibigay nito ang A321neo
simula 2017 ngunit sumang-ayon na ipagpaliban ang mga ito at lumipat sa Mayo 2018
dahil sa mga problema sa Pratt & Whitney PW1100G-JM engine.

Ang unang 6 A321neos ay magtatapos sa proseso ng paghahatid nito sa 2018

habang ang natitirang 15 sa ACF variant ay ibibigay sa 2019. Magbubukas ang airline
ng mas maraming ruta habang dumating ang mga bagong eroplano at nagpasyang
buksan ang Maynila sa Sapporo ruta, ang Manila sa New Delhi ruta at ang Manila sa
ruta ng Mumbai. Ang una at ikalawang A321neos ay naihatid noong Hunyo 2018[12] at
kasalukuyang lumilipad sa mga ruta ng Cebu, Davao, Bangkok, Hong Kong, Brisbane,
Sydney at Port Moresby.[13] Ang A321ceo ay nilalaman ng 199 seats at ang A321neo
nilalaman ito ng 168 seats sa unang variant.

Airbus A330
Ang A330s ay pangunahing inilunsad sa mga ruta ng Middle East, Australia, at Timog
Silangan at Silangang Asya tulad ng mga lungsod ng Dubai, Riyadh, Singapore, Hong
Kong, Sydney, Melbourne , Tokyo, at marami pang lungsod. Ang mga ito ay
ipinapatupad din sa Honolulu at domestic flights tulad ng Puerto Princesa, Lungsod ng
General Santos, Davao (mga flight na nagsisimula sa 1 (ie PR 1811/1812) at Cebu.
Ipinakilala ng Philippine Airlines ang Airbus A330-300 noong Hulyo 30, 1997, kasama
ang paghahatid ng kanilang unang sasakyang panghimpapawid (F-OHZM). Ang
Philippine Airlines ay bumili ng walong Airbus A330-300 upang punan ang mga puwang
na ang Airbus A300B4 ay umalis sa panahon ng kanyang unti-unting pagreretiro. Noong
2012, ang Philippine Airlines ay nag-utos ng 10 Airbus A330-300HGW, ngunit sa ibang
pagkakataon ay nagpapalawak ng mga order sa 15. Ang mas bagong A330 HGWs (8 ng
15 A330s ay naayos na may tri class layout) ay gumagamit ng isang pares ng Rolls-
Royce Trent 700 engine na hindi katulad ng nakaraang A330s na gumagamit ng isang
pares ng General Electric CF6-80E1. Ang huling A330 na nilagyan ng GE engine ay
nagretiro noong Agosto 31, 2014. 8 out of 15 na eroplano ay naglalaman ng tri-class 309
seats at ang natitira ay nakalaman ng 2-class na may 363 seats.

Airbus A350
Noong 2016, inilagay ng Philippine Airlines ang kauna-unahang order ng anim na
Airbus A350-900 na sasakyang panghimpapawid. Ang unang sasakyang
panghimpapawid ay ihahatid sa huli 2018. Noong Abril 9, 2016, tinapos ng Philippine
Airlines (PAL) ang kasunduan sa pagbili sa Airbus na sumasaklaw sa matatag na order
ng anim na A350-900s, kasama ang anim na pagpipilian. Ang mga kompanya ng
kontrata ay nagtaguyod ng Memorandum of Understanding na inihayag sa 2016
Singapore Airshow. Ang A350-900, na magkakaroon ng tatlong-klase na pagsasaayos,
ay naka-iskedyul na i-deploy sa mga bagong ruta sa North America at Europa. Ang
A350-900 ay papalit din sa pag-iipon ng Airbus A340-300. Hanggang sa Pebrero 2018,
sinabi ni Jaime Bautista, presidente ng kumpanya ng holding company, PAL Holdings
 63

Inc, na interesado rin sila sa mas malaking Airbus A350-1000 na variant. Apat na A350-
900 ang mararating sa Manila at ang natitirang dalawa sa susunod na taon.

Noong Hulyo 14, 2018, natanggap ng PAL ang una nitong A350-900.[14]

Boeing 777
Ang Boeing 777-300ER ay pangunahing ginagamit para sa mga destinasyong North
American tulad ng Los Angeles, San Francisco, Vancouver, Toronto, at New York City.
Ginagamit din ito para sa destinasyon ng Europa lamang ng eroplano, London, na
pinapalitan ang Airbus A340-300 noong Setyembre 2017. Minsan, inilalaan sila sa mga
ruta ng Asyano at Australya tulad ng Bangkok, Tokyo, Hong Kong, Sydney, at
Melbourne. Noong 2009, ang Philippine Airlines ay umarkila ng 2 Boeing 777-300ER
upang palitan ang dating punong barko na Boeing 747-400 mula sa GECAS. Ang unang
sasakyang panghimpapawid ay naihatid noong 2009. Noong Marso 12, 2007, tinapos ng
Philippine Airlines ang kasunduan sa pagbili sa Boeing na sumasaklaw sa firm order ng
2 Boeing 777-300ER, kasama ang 2 pagpipilian. Ang unang sasakyang
panghimpapawid ng PAL ay naihatid noong Hunyo 20, 2012, na ito ang ikatlong Boeing
777-300ER para sa airline.

Mga Destinasyon
Philippine Airlines Internasyonal na mga Rota
Ang Philippine Airlines ay lumilipad mula sa kanilang hub sa Maynila at Cebu. Ang
mayorya ng mga lipad ay nago-opera mula sa Maynila. Sa mga biyaheng domestic, ang
PAL ay lumilipad sa mga mayoryang mga lungsod ng Pilipinas mula sa Maynila at Cebu
habang pang-internasyonal, ito'y lumilipad mula sa Maynila pa puntang Estados Unidos,
Australya at Asya-Pasipiko, kung saan may malaking populasyon ng mga
manggagawang mga Pilipino.
Sa kasalakuyan ang PAL ay nago-opera ng mga rotang hindi nagmumula sa hub
tulad ng Singapore - Jakarta at Sydney - Melbourne. Noong dati ang PAL ay nagoopera
ng mga lipad na hindi nagmumula sa hub, pati na rin mga non-stop na mga lipad sa
Europa at mga Domestikong mga operasyon pero'y hindi na ipinatuloy pag-dating ng
Krisis Pinansiyal sa Asya noong 1999. Ang mga lipad paputang Gitnang Silangan rin ay
kinansela dahil sa Krisis Pinansiyal sa Asya; subalit ito'y kinansela rin dahil sa mahal ng
presyo ng petrolyo at matinding kompetensiya mula sa mga tagapaglipad ng Gitnang
Silangan. Hindi ipinatuloy ng PAL ang kanilang serbisyo papuntang Riyadh, ang huling
destinasyon nila sa Gitnang Silangan, subalit hanggang ngayon ang Tagapaglipad ay
nag-co-codeshare sa ilang mga tagapaglipad sa rehiyon na iyon.
Ang PAL ay pinakitaan ng mga interest sa pagtaas ng kanilang mga lipad papuntang
Kanada katulad ng Toronto at Tsina at pagkilala ng mga lipad papuntang Nepal,
Cambodia, Myanmar at New Zealand, at pagpapalawak ng kanilang pagkilala sa
Estados Unidos sa pagpatuloy ng serbisyo sa Saipan at San Diego pati na rin ibalik ang
mga serbisyo papuntang Chicago at Lungsod ng New York, at pagbabalik serbisyo sa
Indiya at Europa, pati na rin ang Gitnang Silangan.
Nitong 2013, inihayag ng PAL ang muling pagbubukas ng ruta sa Gitnang Silangan at
muling inilunsad ang mga ruta tulad ng Abu Dhabi sa United Arab Emirates, Dammam at
Riyadh sa Saudi Arabia, at Doha sa Qatar. Ito ay pangungunahan ng bagong Airbus
A330-300. Balak din ng PAL na bumiyahe ng mga bansang Kuweit at Oman.
Inilunsad din ng PAL ang mga bagong ruta sa Australya tulad ng Brisbane at Perth (sa
pamamagitan ng Darwin) gamit ang Airbus A320. Ngunit noong Setyembre 2013,
inihinto ng PAL ang biyaheng Perth.
 64

Noong 12 Hulyo 2013, inilais na ng European Union ang pagbabawal sa PAL na

makabiyahe sa 28 bansang miyembro ng EU. Kasunod ng pag-aalis ng pagpapabawal
ng EU, balak ng PAL na makapaglunsad ng mga ruta sa Europa tulad ng London, Paris,
Amsterdam, Frankfurt, Roma, Milano, at Madrid. Balak din nitong bumiyahe ng Mosku at
Istambul.
Nitong Septiyembre 15, 2013, iniulat na ang PAL ay lilipad patungong London simula
4 Nobyembre 2013. Ito ay pangungunahan ng Boeing 777-300ER gamit ang Paliparan
ng Heathrow.

Sa pananalapi Nakaranas ng PAL ang malalaking pinansyal na pagkalugi noong

huling bahagi ng 2000s. Noong Marso 31, 2006, ang kabuuang mga ari-arian ng PAL ay
umabot sa 100,984,477 PHP, isang 11% na pagbawas mula Marso 31, 2005. Noong
Marso 31, 2007, ang mga pinagtibay na asset ng kumpanya ay patuloy na bumaba ng
8% na katumbas ng 92,837,849 PHP bilang laban sa 2006 na numero. Ang pagbagsak
ng mga ari-arian ng PAL ay dahil lamang sa pagbaba ng net sa ari-arian at kagamitan at
mga pagbabayad sa advance sa mga tagagawa ng sasakyang panghimpapawid at
engine, kasalukuyang at iba pang hindi kasalukuyang mga ari-arian. Bilang ng Marso 31,
2007, ang iba pang mga kasalukuyang at di-kasalukuyang mga asset ay nahulog sa
pamamagitan ng 29% sa 2,960.4 milyong PHP at 20% sa 2,941.7 milyong PHP "dahil sa
epekto ng muling pagsukat sa patas na halaga ng ilang mga asset sa pananalapi at
derivative instruments".

Pagkatapos ng pagdala ng 17% na higit pang mga pasahero noong 2009 dahil sa
pagkuha ng karagdagang mga sasakyang panghimpapawid at paglago sa lokal na
merkado, ang PAL annual income report ay nagpakita ng isang pagtaas sa mga kita ng
US $ 1.634 bilyon mula US $ 1.504 bilyon noong 2008. Sa kabila nito, ang PAL gastos
ay tumataas bilang isang resulta ng higit na operasyon ng flight at mas mataas na mga
gastos sa pagpapanatili na pinalala ng mga pagbabago sa presyo ng gasolina;
apatnapu't apat na porsiyento (44%) ng gastos sa kita ng PAL ang ginagamit para sa
pagkonsumo ng gasolina.

Isyung Labor
May kasaysayan ang PAL ng mga problema sa relasyon sa paggawa. Noong Hunyo
15, 1998, pinalagpasan ng PAL ang 5,000 ng mga empleyado nito, kabilang ang higit sa
1,400 flight attendants at mga tagapangasiwa sa diumano'y pagbabawas ng mga gastos
at pagbawas ng downturn sa pananalapi sa industriya ng airline bilang kinahinatnan ng
krisis sa pananalapi ng Asya. Kinakatawan ng mga Attendants at Stewards Association
of the Philippines (FASAP), ang mga empleyado ng trabahador lalo na ang 1,400 cabin
crews na humingi ng remedyo para sa kanilang problema sa pamamagitan ng proseso
ng panghukuman at nag-file ng reklamo sa mga batayan ng hindi patas na praktis sa
paggawa at ilegal na pagbabawas. Kinailangan ito ng isang dekada bago ito ayusin.
Ipinasa nito ang Labor Arbiter sa National Labor Relations Commission pagkatapos sa
Court of Appeals at, sa wakas, sa Korte Suprema. Pinarangalan ng Pinakamataas na
Tribunal ng Pilipinas ang nasawi na partido at noong Hulyo 22, 2008, sa 32-pahinang
desisyon nito na iniutos ng PAL na "ibalik ang mga tauhan ng cabin crew na saklaw ng
pag-aalis ng iskemang at demotion noong Hunyo 15, 1998 na epektibo noong Hulyo 15 ,
1998, nang walang pagkawala ng karapatang kanan at iba pang mga pribilehiyo, at
upang bayaran sila ng buong backwages, kasama ang mga allowance at iba pang mga
benepisyo ng pera na kinuwenta mula sa oras ng kanilang paghihiwalay hanggang sa
oras ng aktwal na pagbawi, sa kondisyon na may kinalaman sa mga nakatanggap ng
kanilang kaugnay na bayarin sa paghihiwalay, ang halaga ng mga pagbabayad ay dapat
 65

ibabawas mula sa kanilang mga backwages. " Ipinaliwanag pa ng Korte Suprema na

nagkaroon ng kabiguan sa bahagi ng PAL upang patunayan ang mga claim nito ng
aktwal at napipintong malaking pagkalugi. Bagaman ang malubhang pinsala sa
pananalapi ng Asya ay napinsala sa airline, ang pagtatanggol ng PAL ng
pagkabangkarota at rehabilitasyon ay hindi maituturing; samakatuwid, ang patakaran sa
pagbabawas ay hindi makatwiran.

Competition
Sa loob ng mahigit na 20 taon, inilabas ng PAL ang industriya ng air transport sa
Pilipinas. Nagtapos ito noong 1995 sa pamamagitan ng pagpasa ng Executive Order No.
219 na nagpapahintulot ng pagpasok ng mga bagong airline sa industriya. Ang
liberalisasyon at deregulasyon ng industriya ng airline sa Pilipinas ay nagdulot ng
kumpetisyon sa domestic air transport industry na nagreresulta sa pagbaba ng airfare,
pagpapabuti sa kalidad ng serbisyo at kahusayan sa industriya sa pangkalahatan. Sa
kasalukuyan, ang tatlong mga airline ay nakikipagkumpitensya sa internasyunal at
malalaking domestic ruta: PAL, Cebu Pacific at PAL Express (dating kilala bilang Air
Philippines) at dalawang airline ay naghahain ng mga menor de edad at malalapit na
ruta: Philippines AirAsia, Cebgo (dating SEAIR at Tiger Airways) at iba pang maliliit na
airline.

Pag-unawa sa Paksa

1. Ano ang dalawang dahilan sa pagkakahinto ng operasyon ng PAL? Talakayin.

2. Paano nakatutulong ang PAL sa industriya ng ating bansa? Paano sila kumikita bilang
industriya?
3. Anong mga suliranin ang pinagdaanan ng PAL bilang industriya? Kailan ito nangyari?

Gawain 1
Buksan ang link. Sagutin ang mga tanong sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=frJg03fGTFU
1.1 Talakayin ang proseso bago maging isang piloto.
1.2 Magkano ang kinikita ng isang piloto?
2. https://www.youtube.com/watch?v=B0xNuoJ7Y-o
2.1. Ipaliwanag ang mga sumusunod:
a. basic salary
b. flying hours
c. sector allowance
d.commission
e.allowances
f.events
g. night stop allowance
a. Magkano ang sweldo ng isang flight attendant sa kabuuan? Itala kung saan
galling ang mga ito?
9. https://www.youtube.com/watch?v=X43OMOpdS-U
3.1 Anong bagong kaalaman ang natutunan mo mula sa video?

Mga Babasahin/ Sanggunian

 66

Mga Website
1. Philippine Airlines (2020, Hulyo 9). Wikipediang Tagalog. Mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Philippine_Airlines
2. SolidimongKaalaman. (2020, Marso 1). Achlight Media: Ang Unang Nakaimbento ng [Video
file].Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=f3WExztl0Js
3. Marian Carmelo. (2020, Abril 1). Magkano ang Swelo ng Flight Attendant.[Video file]. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=B0xNuoJ7Y-o
4. ABS-CBN News. (2018, Agosto 21). Bandila: Magkano ang kinikita ng isangpiloto. [Video file].
Mula sa https://www.youtube.com/watch?v=frJg03fGTFU
5. Jetline Marvel. (2018, Disyembre 2). These are Top 5 best-sellers in commercial Aircraft in
history.[Video file]. https://www.youtube.com/watch?v=X43OMOpdS-U

Industriya ng Jeep

Ang Jeepney, ang pinakasikat na pampublikong sasakyan sa Pilipinas, tulad ito ng mini-bus
na trak na ginawa muli para magkaroon ito ng dalawang pahabang upuan sa likod ng tsuper at
sariling upuan ng tsuper sa harap. Hindi man ito pinapatakbo bilang pampublikong sasakyan ng
gobyerno, ang mga Jeepney ay minamaneho ng mga pribadong may-ari bilang transportasyon
ng nakararami at sa murang halaga. Ang mga Jeepney ay galing sa mga trak na naiwan ng
mga Amerikanong mga Tropa noong World War II. Ito ay mas maliit noon kumpara sa mga
ginagamit ngayon dahil ang mga taggagawa ay sinumulan ng gumawa ng sarili nilang disenyo
at mga gamit nito upang makamit ang mga nakaugalian at ang pamantayan ng mga
transportasyon ng gobyerno.
Unang Henerasyon ng Mga Jeepney – Ito ang mga nagawa sa pamamagitan ng pag-iba ng
mga lumang jeep, trak at mga pickup, gamit ang mga lumang makina, na may mga upuan at
mahalagang pag-ayos, kaya ang mga jeepney ay nagagamit na para sa pampumblikong
transportasyon. Dahil sa nakaugalian ng gobyerno, ang mga sasakyan na higit pa sa 15 taon ay
hindi na maaring gamitin at kadalasan sa mga naunang henerasyon ng mga Jeepney ay
nagsimula upang makita ang katapusan ng kanilang gamit.
 67

Pangalawang Henerasyon ng Mga Jeepney – Ito ay gawa mula sa mga lumang pickup at
jeep pero sinukat at kinondisyon muli ang mga makina para sa mas mabuting pagganap at
makakasigurong maayos. Ang Pangalawang henerasyon ng mga Jeep ay may kasama ring
bagong kasangkapan tulad ng air conditioning, mas malawak na upuan at centralised lock para
sa kaligtasan. Halos lahat ng mga Jeepney na ito ay pinapatakbo ng diesel at ito ay kilala na
mas naglalabas ng maraming usok galing sa tambotso nito.
Pangatlong Henerasyon ng Mga Jeepney – gawa sa mga bagong makina, ito ay
naghahandog ng mas mabuting mga kagamitan tulad ng malakas na air conditioning at makina
na sumusunod sa pamantayan ng gobyerno ang Euro 4. Ito ay tulad ng isang mini-bus na ang
pintuan ay maaring nasa harap o likod.
Makabagong Mga Jeepney – Ito ay tulad rin sa pangatlong henerasyon ng mga jeepney
pero mas may dagdag itong pamantayang nakasanayan ng gobyerno lalo na pagdating sa
kaligtasan, upuan at pagdagdag ng taas ng Jeepney, teknolohiya sa pagkolekta ng pamasahe
ng mga pasahero, Wi-Fi at GPS. Ang mga ganitong Jeepney ay binubuo ng mga kilalang
tagagawa at ibinigay para sa pagdala ng mga asosasyon para sa komersyal na gamit.
E-Jeepneys- Ang mga Jeepney na tumatakbo gamit ang elektrisidad ay ipinapanukala na at
isninaalang-alang bilang sagot para sa greenhouse gas emissions at pagprotesta sa presyo ng
diesel sa Pilipinas, pero hindi pa ito masyadong napapatupad dahil sa mataas na presyo ng
elektrisidad ng rehiyon.

Sa Lungsod ng Legazpi.
Bagaman ang mga orihinal ng mga dyipni ay mga binagong mga jeep na pang-militar,
ginagawa na ngayon ang mgamakabagongdyipni ng mgapaggawaansaloob ng Pilipinas. Sa
gitnangpulo ng Cebu, ginagawa ang karamihansamga jeepney sapaggamit ng panglawang-
gamit (second hand) namgatraksabansang Isang dyip ng Willys noong 1943, ang pinagbatayan
ng disenyo ng mgadyipni
Noong papaalisna ang mgaAmerikanongsundalosaPilipinaspagkatapos ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig, daan-daang mga segundamanong mga jeep ang ipinagbilisamga
Pilipino. Binago ng mga Pilipino ang itsura ng dyip, ginawa nila ito para magkasya ang
ilangmgapasahero, may mga metal nabubong para salilim, at inayusan ang sasakyan kasama
ang mga buhay na mga kulay at mga palamuti sa harapan nito.
Mabilis na lumitaw ang dyip ni bilang isang tanyag at malikhaing paraan upang matatag muli
ang murang pampublikong transportasyon, nanawala sa panahon ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Sa pagkilala ng malawakang gamit ng mga sasakyangito, nagsimula ang
pamahalaan ng Pilipinas namagpataw ng mgalimitasyonsapaggamitnito. May
mgaespesyalisadongmga lisensiya, mga regular naruta, at nakatakdangpamasahe.
Ang mga karaniwang dyipni ay may mga malalaking bintana sa gilid at walangpintuansa me
bandanglikuran. May mgadyipnirinna may aircon, electric fan, binalutangplaka, at malalaking
speakers na may malalakasnatugtugin.
Isang dyipni Hapon, orihinal na binalak upang magdala ng mga kargamento imbis na mga
pasahero.
Ang pinakabagongmodelo ng mgadyipni ay ginawa ng EcoDyip, Inc. noong 2018 at
tinawagna "DyipKo". Ang mgadyipninaito ay may mgamakabagongpartegaya ng air conditioning,
CCTV, at bagongsistema ng pagbayad.
 68

Bakit kailangan ng fare matrix bago makasingil ng P10 pamasahe sa dyip?

Tanging ang mgadyipna may bagong fare matrix lamang ang puwedengmaningil ng P10
napasahe
Kamakailan, inaprubahan ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board
(LTFRB) ang dagdagna P2 sa minimum fare ng mgadyip, mulasa P8 itongayo'y P10 na.
Ayon sa mga opisyal, tanging ang mga dyip na may bagong fare matrix nanagsasabing P10
na ang pamasahe ay ang siya lamang puwedeng maningil nito.
Hindi pa lahat ng mga operator at drayber ng dyip ay may mga fare matrix
dahilsanamamahalan pa raw ang ibangmagprosesonito.
Ayonsa LTFRB, wala pa sa 4,000 namgadyip ang may bagong fare matrix. Sa bilangnaito,
500 ang galingsa Central Office, 1,500 mulasa Metro Manila, 1,039 saGitnang Luzon, at 956
saTimogKatagalugan.

Bakit kinakailangan ng bagong fare matrix?

Ang fare matrix ay gabay para samgapasaheroupangmalaman kung tamaba ang
singilsakanila ng mgadrayber.
Ito ay opisyalnadokumentomulasa LTFRB nanagsasaadpag-apruba ng tamangpasahe at
singilsakadakilometro ng biyahe.
Makikitarindito ang plaka at official registration number ng sasakyan, at lagda ng LTFRB
upangmalamannaito ay may lehitimongprangkisa.
Kinakailangangmagtungo ang mgadrayber at operator sa LTFRB kung saannakarehistro ang
prangkisanila para kumuha ng request form.
Pagkatapossagutan ang form, kailangangmagbayad ng P510 para satinatawagna "rate
increase" at P10 kadaprangkisa. P50 naman ang bayad para sabawa'tkopya ng fare matrix
kadaisangdyip.
Halimbawa, kung operator ka na may 10 dyip, kinakailanganmongmagbayad ng P520 at
dagdagna P500 para samga fare matrix.
Noon, kinakailangangmagbayad ng dagdagna P40 para sapag-verify ng mgaprangkisa.
Pinatanggalitoni LTFRB Chairman Martin Delgra III nitongNobyembre.
Bakit may singil para makakuha ng fare matrix?
Ang paniningilsapagpo-proseso ng bagong fare matrix ay alinsunodsa Department Order No.
2001-82.
Isinasaad ng batasnaitonalahat ng makokolekta ng LTFRB ay mapupuntasa National
Treasury, parte ng mgakita ng gobyerno.
SabiniDelgra, kanila ring pag-aaralan ang mgasingilnanakasaadsa DO 2001-82,
dahilmatandangbatasnaito.
Sa harap ng itinutulakna jeepney modernization program ng gobyerno, handanaba ang
Pilipinasnapalitan ang nakagisnang 'Hari ng Kalsada'?
Sa ilalim ng programa, mag-iibana ang itsura ng jeepney: sagilidna ang
pasukanimbesnasalikod, may hand brake na, power steering na ang gamit, at mas mahaba
kaya mas maramingmaisasakay.
Nagkakahalaga ang bawat jeep ng P1.2 milyonhanggang P1.6 milyon.
Ayon kay Atty. Aileen Lizada ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board
(LTFRB), may nakalaannamang P80,000 subsidy para sa 250 units para makagaansagastusin.
Pero sagotni George San Mateo ng grupong Piston, ipapasarinsa operators ang bayadsa
P80,000 subsidy, o di kaya ay kokolektahinsakikitain ng drivers.
Kailangan ding bumuo ng kooperatiba o samahan ang mga driver para
makapasoksabagongpalakad.
 69

“They have to go together either a coop, association, corporation and within that coop, the
coop will now own the franchise. Sa loob they will professionalize dispatching of the units… And
then you have a safety officer,” ani Lizada.
Balak na rin gawing standardized ang pasuweldo ng mga tsuper upangmaiwasanna ang
agawansapagkuha ng pasaheronamaaaringpagmulan ng mgaaksidente.
Pero inaalala ng Piston kung matibayba ang mgaipapalitnabagong jeepney.
“Mga lemon vehicle naman. ‘Pag sinabinating lemon vehicle, hindimatibay,” ani San Mateo.
“Who says anomatibay? Kayo nagsasabingmatibay? Kami’ngnagsasabingmatibay? Then
come up with a national standard para doon tayo compliant,” depensanamanniLizada.
Isang kompanyanaman ng solar-electric jeep ang handangmamigay ng
mgalibrengsasakyan para makasuportasa jeepney modernization.
Paliwanagni Bong Laurel ng Star 8, tulongnanilasagobyerno ang kanilangprograma at
kikitalamangsilasa advertising samga jeepney.
‘Yung programanaminnanilo-launch, tulongnaminsagobyerno at no cost to the government is
ibigay ‘yungsasakyannang libre samga existing transport operators. Kami kikitalang kami sa
advertising. Body wrap. May TV kami saloob. So may mga inside advertising kami. Doon lang
kami kikita. Hindi kami sasali doon sakita ng fleet,” ani Laurel.
Dagdag pa ni Laurel, kailanganlamangbumuo ng mgatsupersaiisangruta ng fleet
management o cooperative. Ipapakitalangsakompanya ang ruta at kapagayosito,
maaarinangibigaysa fleet ang sasakyanngunitsilanarin ang mangangalagasamgaito.
Ang mga jeepney nabalakipamahagi ng grupo ay may solar panel at may battery din.
Modernonarin ang disenyonito: may electric fan at USB port ang mgapasahero. Balak din
nilangmaglagay ng marshals para tumulongsamgapasahero at bantayan ang tsuper.

Pag-unawa sa Paksa
Sagutin ang mga sumusunod:
1. Paano nagkakaiba ang mga jeep base sa henerasyon nito?
2. Paano pinoprotektahan ng ating pamahalaan ang kanyang mga mamamayan sa labis
na singil sa pamasahe sa jeep?
3. Talakayin ang mga suliraning dinaranas sa kasalukuyan ng mga jeeney drayber at
opereytor. Itala ang mga ito sa tsart.

Suliranin ng mgaDrayber Suliranin ng Opereytor

1.
2.
3.
4.
5.
 70

Gawain 1
Buksan ang bawat link. Sagutin ang mga tanong sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=1lfDPzK_azI
1.1 Bakit nagwelga ang mga jeepney driver at operator? Anong kahilingan/reklamo nila
sa gobyerno?

1.2 Nararapat bang alisin ang mga lumang jeep sa kalsada? Bakit?
1.3 Kailan unang pumasada ang mga jeep sa Pilipinas? Talakayin ang maikling
kasaysayan.
1.4 Anong ayuda o tulong ang ibibigay ng gobyerno sa mga driver at operator?
2. https://www.youtube.com/watch?v=LhaM9oc1Www
2.1. Ano ang mga kundisyong ibinigay para sa mga lumang jeep?

Mga Babasahin/ Sanggunian

Mga Website
1. Dyipni. (2019, Hulyo 13). Wikipediang Tagalog. Mulasahttps://tl.wikipedia.org/wiki/Dyipni

2. Ricardo Deleno (2019, Pebrero 10). Definitely Filipo: Throwback: Kasaysayan ng “jeep”
saPilipinas. Mulasahttps://news.definitelyfilipino.net/posts/2019/02/throwback-kasaysayan-ng-
jeep-sa-pilipinas/

3. Tata Motors. (n.d.)Klase ng mgaSasakyang Jeep. [Website

Blog].https://www.tatamotors.ph/fl/blog/commercial-vehicle/types-of-jeepney-cars/

4. Aika Rey. (2018, Nobyembre 7).Rappler: B a k i t k a i l a n g a n n g f a r e m a t r i x

bagomakasingil ng P10 pamasahesadyip?
M u l a s a https://www.rappler.com/newsbreak/iq/216164-reason-jeepney-drivers-need-to-apply-
for-fare-matrix

5. ABS-CBN News. (2017, Agosto 02). Patrol.PH: Mgamagbabagosa jeep kapagna-'modernize'

itohttps://news.abs-cbn.com/focus/08/02/17/alamin-mga-magbabago-sa-jeep-kapag-na-
modernize-ito

PNR
Industriya Biyaheng daambakal
Itinatag Nobyembre 24, 1892; 127 taonnangnakalipas
Punong tanggapan Maynila, Pilipinas
Lugar ng paglilingkod Kalakhang Maynila
Calabarzon
Kabikulan
 71

PNR ISANG KASAYSAYAN

PANAHON pa ni Gat Jose Rizal, may nababanggit nang tren sa Filipinas. Taong 1896
namatay si Rizal, at ang unang linya ng mga riles ng tren mula Maynila hanggang Dagupan ay
nailatag noong 1891. Mula noon hanggang ngayon, naglilingkod na ang Manila-Dagupan Ferro-
caril Train na umaabot na rin hanggang Legazpi, Albay, Bicol. Kung bibilangin ang mga taong
naglilingkod sa mga Filipino ang ngayo’y tinatawag nating Philippine National Railways (PNR),
abot na ito sa 129 taon.
Matatagpuan ang Tutuban Central Terminal sa Divisoria. Dati, naglalakbay ang tren mula sa
norte hanggang sa silangang bahagi ng Luzon. Natural lamang sa Maynila ang Central Station,
kung saan puwedeng sumakay hanggang Damortis, La Union o hanggang Legazpi City sa Bicol.
Mula Maynila hanggang sa kung saang lugar magtutungo, malaki ang naitulong ng PNR sa mga
tao at sa kanilang mga negosyo.
PNR SA PANAHON NG KASTILA
Ipinagawa ng Haring Alfonso 1 ng Espanya ang Ferrocarril de Manila-Dagupan, noong
panahong hindi pa uso ang bus. Kalesa pa lamang at karuwahe na hinihila ng mga kabayo ang
sasakyan noon. Wala pa ring bisikleta at jeepney, at uling ang ginagamit upang mapatakbo ang
mga tren at barko. Ipinagawa ito tatlong taon matapos ang Cavite Mutiny at patayin sa garote
ang tatlong Filipinong pati na sina Mariano Gomez, Jose Burgos, and Jacinto Zamora, na mas
kilala sa tawag na Gomburza.
PNR, NOLI AT FILI
Noong December 1886, natapos nang sulatin ni Rizal ang Noli Me Tangere, ngunit
nagkaproblema siya sa pagpapaimprenta nito. Kapos na siya sa pera, ngunit dumamay ang
kaibigan niyang si Maximo Viola, na siyang naglabas ng P300 para sa pagpapaimprenta ng
2000 kopya ng aklat. Nailabas ito sa Berlin noong March 31, 1887 at nakapagpadala si Rizal ng
kopya sa kaibigang si Ferdinand Blumentritt.
Noong 1891, nakakapagbiyahe na ang Ferrocaril sa Bagbag, Pangasinan at sinisimulan na
rin niya ang El Filibusterismo ni Rizal, na natapos rin niyang sulatin noong 1891. Naimprenta ito
sa Ghent, Belgium. Ayon sa impormasyon, ilang bahagi ng Fili ay sinulat habang nakasakay si
Rizal sa tren patungong Divisoria mula sa Calamba kung saan siya nakatira.
PNR AT ANG REBOLUSYON
Naitatag ang Kataas-taasang Kagalanggalangang Katipunan (KKK) ni Andres Bonifacio, at
nayari na rin ang 195.4 kilometrong riles ng tren. Ang PNR ang ginagamit ng mga miyembro ng
Katipunan upang makarating ng mabilis sa Monumento, kung saan sila nagsasagawa ng lihim
na pagpupulong. Noong November 24, 1892, nagsimula na ang himagsikan nang ibenta ng
dalawang tagapangasiwang Espanyol ang Filipinas sa mga Amerikano. Ito ang inpamosong
Battle of Manila Bay, kung saan sumuko ang mga Kastila sa mga Amerikano sa mismong lupain
ng mga Filipino. Ibinenta tayo ng mga Espanyol sa Treaty of Paris ng walang kaalam-alam.
Ipinapatay ang magkapatid na Andres at Procopio sa utos ni Emilio Aguinaldo. Nang sakupin
ng mga Americano ang Filipinas, nasa Hong Kong si Aguinaldo, na namumuno noon sa isang
revolutionary government.
 72

PAGPAPAHABA NG RILES
Normal na ang buhay noong 1900s lalo na sa negosyo at industriya. Noong April 20, 1900
ibinalik ng US military ang PNR sa gobyerno ng Filipinas at ang dating Ferrocaril de Manila-
Dagupan ay naging Manila Railroad Company (MRRCo.).
Sa ilalim ng pagmamay-ari ng gobyerno commonwealth, naging 1,140 kilometro na ang ruta
ng tren, at naging maayos ang bagon patungong Bicol, noong May 8, 1938 nagkaroon na rin ng
bagon patungong San Fernando, La Union.
Pormal na nagsimula ang Ikalawang Digmaaang Pandaigdig (World War II) noong
September 1, 1939 nang sakupin ng Germany ang Poland. Dalawang taon na ito sa Europe
nang bombahin ng Japan ang Pearl Harbor noong 1941, kaya napilitan ang United States na
sumama sa giyera.Pinasok ng mga Hapones ang Filipinas at ang Imperial Army na ang
kumontrol sa tren hanggang sa matapos ang giyera noong 1945.
PAGKAWASAK AT MODERNISASYON
Malaki ang naging sira ng mga bagon at riles ng tren dahil sa WW II. Mula sa dating mahigit
isang libong kilometro, naging 452 kilometro na lamang ang ruta nito, nang muli itong buksan
noong February 1, 1946. Inayos naman ito ng US Army na siya na namang muling nagkontrol
dito. Noong July 4, 1946 ibinigay ng gobyernong Amerikano ang kalayaan ng Filipinas. Pilit
inayos ng gobyerno ng Filipinas ang mga riles sa napakahabang panahon ngunit huli na ito sa
modernisasyon.
Mula 1954 hanggang 1956, naging diesel na ang gatong ng Manila Railroad Company, at ng
mga sumunod na taon, muling pinalitan ang pangalan nito sa Philippine National Railways
(PNR) na siya nating ginagamit ngayon.
Nagpatuloy ang rehabilitasyon ng PNR hanggang sa umabot sa 50% na ang naayos noong
60s at 70s. Na-ging mahalagang tulong ang tren sa problema sa transportasyon sa maraming
lugar sa Luzon. Naging pinakamarami rin ang kita ng PNR dahil sa laki ng assets nila, at
nagkaroon pa sila ng mga diversified investment at mga pag-aari tulad ng hotels, bus lines, at
freight services.
PAGBAGSAK NG PNR
Sa Dekada ’70, naging prayoridad ng gobyerno sa pagpapagawa ng mga highway. Hindi na
masyadong napansin ang tren dahil nagkaroon na ng mga bus at jeepney, at nagkaroon na rin
ng mga tricycle, gayundin ang mga kotse at van. Nagkaroon na rin ng Philippine Airlines na mas
mabilis kesa tren. Mula naman sa bandang huli ng 1990s hanggang kasalukuyan, sira-sira at
pangit ang mga bagon ng PNR dahil napabayaan, na-mismanage at sinira ng bagyo.
Noong 1995, malaki ang nawasak ni supertyphoon Rosing sa mga riles sa pagitan ng
Lucena at Naga na naisaayos lamang noong 2018. Muli itong winasak ng bagyong Milenyo
noong September 28, 1996 na nagwasak sa tulay ng San Cristobal at iba pang inprastraktura
ng PNR sa Quezon at Camarines Sur. Sinundad pa ito ng Bagyong Reming noong November
30, 1996 na sumira naman sa tulay ng Travesia sa parteng Ligao-Guinobatan, bukod pa sa
nawasak din ang mga istasyon ng PNR pati na ang mga pasilidad sa komunikasyon.
Sa panahon ng panunungkulan ni dating pangulong Corazon Aquino, ipinasara ang North
Main Line ng PNR pati na ang South Rail dahil sa mga bagyo at sa pagputok ng bulkang Mayon
noong 1993, kung saan nawasak ng lava at abo ang mga riles sa Legazpi pati na ang kanilang
mga pasilidad.
 73

IKALAWANG REHABILITASYON
Sa panahon ng panunungkulan ni Gloria Macapagal Arroyo, mu-ling ipinaayos ang mga riles
ng PNR. Inuna nila ang pagpapaalis at pag-lilipat sa mga iskwater na nakasasagabal sa mga
riles. Nangutang ang gob-yerno ng badyet upang ma-revive ang North Mainline ngunit may mga
nagbulsa ng mga komisyon. Gayunman, nagamit pa rin ito at hanggang sa kasalukuyan ay
naging metro-commuter diesel multiple units (DMUs) na binili sa South Korea. Hindi pa rin
maayos ang schedule ng pag-alis at pagdating ng PNR trains ngunit malaki ang naitutulong nito
sa mga estudyante at trabahador na naghahabol na makarating sa oras sa kanilang
pupuntahan.
Sa panahon ng panungungkulan ni President Benigno Noynoy Aquino III mula 2010
hanggang 2016, muling napatakbo nang maayos ang tren at hanggang sa kasalukuyan ay
naglilingkod ito sa mamamayang Filipino.
At ngayon, mukhang napapabayaan uli ang PNR. Hindi nga ba sa lahat ng panahon at
pagkakataon, nariyan ang PNR – na pinoy na pinoy at handang maglingkod sa Pinoy.
MANILA, Philippines – Sa harap mismo ng tanggapan ng Philippine National Railways
(PNR), muling iginiit ng mga militante na hindi makatwiran ang isinusulong na taas-pasahe sa
railway system.
Para sa grupong Kilusang Mayo Uno (KMU), hindi na nga tumataas ang sahod ng mga
manggagawa na siyang pangunahing sumasakay ng tren ay mababawasan pa ang kanilang
sweldong pantustos sa kanilang pamilya.
Babala ni Lito Ustarez, Executive Vice Chairman ng KMU, oras aniya na ituloy ang fare
increase ay agad nilang hihilingin sa Supreme Court na ipatigil ang implementasyon ng nito.
“Ang laki ng kinikita niyan at kung sa loob ng 20 taon ay napanatili nila ang ganyang singil sa
pamasahe, bakit ngayon ay bigla-bigla silang magtataas,” giit nito
Pangamba ng mga militante, front lang ang fare hike ng isang mas malaking plano o ang
pagsasapribado sa PNR.
“Kung ikaw ay negosyante ang titingnan mo kaagad buyable ba yung bibilhin kong negosyo,
kung hindi buyable yan hindi ko bibilhin. Kaya mahihirapan silang ibenta yan sa private kung
ganyan pa rin yung pamasahe kaya magtataas yan,” pahayag pa ni Ustarez.
Ngunit agad namang sinagot ng PNR ang isyu.
Ayon kay Lito Nierva, Department Manager for Operations ng PNR, “Not necessary naman,
hindi naman ganun. Ang privatization na yan like the LRTs… hindi entirely. Ang ownership
niyan laging gobyerno yan hindi pwedeng ibigay sa private yan. Maybe yung fare collection
system private sectors may come in.”
Giit ng PNR, kailangan nilang magpatupad ng taas-singil sa pasahe upang matustusan ang
araw-araw na gastusin sa operasyon at pagmamantine ng mga tren.
Ayon naman kay Nierva, kung may sapat na pondo ang PNR ay mas mapabubuti ang
maintenance sa train system kaya posibleng maibalik ang 78 na biyahe sa isang araw mula sa
kasalukuyang 52 upang makapagserbisyo pa sa nakararaming pasahero.
Paliwanag ng ahensya, kung tutuusin aniya ay maliit lang ang kanilang hinihinging increase
at ngayon pa lang sila uli magdadagdag ng pasahe makalipas ang 20 taon.
 74

“Kung wala yang fare increase na yan, we can still subsets pero mahihirapan talaga kami sa
maintenance sa daily operations,” saad pa ni Nierva.
Target ng PNR na ipatupad ang fare hike sa Abril.
Batay sa board resolution ng PNR, ang aprubadong minimum fare ay tataas sa P15 mula sa
dating P10, at ang pinakamataas naman ay magiging P60 mula sa dating P45.
Ayon naman sa Department of Transportation and Communications (DOTC),patuloy pang
pinagaaralan ng kagawaran kung papaboran ang rekomendasyon ng PNR.
Ang kasalukuyang linya ng PNR ay nagmumula sa Tutuban, Maynila hanggang sa Calamba,
Laguna.

Origin - Destination Fare (Php)

(Aicon) Fare (Php) (Ordinary) Direction
Tutuban Bicutan 20.00 16.00 Southbound
TutubanSucat 25.00 20.00 Southbound
Tutuban Alabang 30.00 24.00 Southbound
Tutuban Muntinlupa 35.00 28.00 Southbound
Tutuban San Pedro 40.00 32.00 Southbound
TutubanPacita Main Gate 40.00 32.00 Southbound
Tutuban Golden City 1 40.00 32.00 Southbound
Tutuban Biñan 45.00 36.00 Southbound
Tutuban Sta. Rosa 45.00 36.00 Southbound
TutubanCabuyao 50.00 40.00 Southbound
TutubanMamatid 55.00 44.00 Southbound
Pag-unawasaPaksa
Sagutin ang mgasumusunod:
1. Kailan at paanonagsimula ang industriya ng trenditosaPilipinas?
2. Ano ang mga pinagdaanangsuliranin o pagsubok ng industriya? Itala sa tsart.
3. Anong nangyari sa industriya ng tren noong Dekada “70 at 1995?
4. Bakit kailangang dumaan sa rehabilitasyon ang industriya?
5. May katwiranba ang mga militante napigilan ang pagtaas ng pamasahe sa tren? Ibase
ang inyong sagot sa binasang artikulo.

Gawain 1
A. Bumuo ng pangkatna may 6-7 m’yembro. Magsaliksik hinggil sa pamamalakad ng ibang
bansa sa kanilang tren. Magpalabunutan kung anong bansa ang inyong takdang pag-
aralan.
1. Japan
 75

2. Amerika
3. China
4. Indonesia
5. Germany
6. Canada
7. Thailand

Gawain 2
Buksan ang mga link. Sagutin ang mgatanongsabawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=c0MUkbtHCZw
1.1Batay sa video, anong masasabi mo sa kalagayan ng industriya ng tren noon?
1.2 Ano-anong pagbabago o pagpapaunlad ang ginagawangayon ng industriya para
makapagserbisyo ng maganda?
1.3 Bakit nahinto ang opersyon ng tren noon?
1.4 Base sakalagayan ng mgakalsadanatin at ugali ng mgamananakay, possible
kayangmakapagpatayo ang PNR ng mga riles para samga bullet train? Pangatwiranan.
2. https://www.youtube.com/watch?v=XIccPu1zJbc
2.1 Anong mga suliranin ang naranasan ng tren sa byaheng ito? Anong solusyon sa
palagaymo ang dapat gawin sa mga suliraning ito? Itala sa tsart.

MgaSuliranin Mga Solusyon

1
2
3
4
Gawain 3
Magsaliksik/magtanong kung ano ang mga adbentahe at disadbentahe ng pagsasapribado ng
PNR. Italaitosatsart.
Adbentahe Disadbentahe
1
2
3
4

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. PambansangDaambakal ng Pilipinas. (2020, Enero 10). Wikipediang Tagalog. Mulasa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Pambansang_Daambakal_ng_Pilipinas
 76

2. Channel niMakmak. (2020 Marso 9). Philippine National Railways (PNR)-The Past,The
Present and The Future). [Video
file].Mulasahttps://www.youtube.com/watch?v=c0MUkbtHCZw
3. ABS-CBN News. (2019 Hunyo 5). Bagon ng Pag-asa. [Video file].Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=0t42DkiBhjY
4. GMA News (2016, Nobyembre 9). 24 Oras: Tren ng PNR, bumiyahe pa-Bicol bilang test run
sa planong pagbabalik ng 'Bicol Express'.[Video file].Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=XIccPu1zJbc
5. NenetVillafania. (2020, Enero 12). PNR Isang Kasaysayan. Pilipino Mirror.
http://pilipinomirror.com/pnr-isang-kasaysayan/
6. Victor Cosare. (2015, Marso 12). UNTV-News&Rescue: Privatization, pinangangambahan
kapag naipatupad na ang fare hike sa PNR. UNTV News. Mula sa
https://www.untvweb.com/news/privatization-pinangangambahan-kapag-naipatupad-na-ang-
fare-hike-sa-pnr/
7. Philippine National Railways (n.d.). Fares and Tickets Manial (Tutuban Station).
Mulasahttp://www.pnr.gov.ph/fares-tickets-manila-tutuban-station

Pananalapi

Industriya ng Pananalapi sa Pilipinas

Ang Bangko Nasyonal ng Pilipinas (Ingles: Philippine National Bank, dinadaglat bilang
PNB)[2] ay isang bangkong panlahatan (universal bank) na nakabase sa Pilipinas. Ito ay na
nagbibigay ng saklaw ng pagbabangko at serbisyong pananalapi sa mga korporasyon
(corporate), sentrong pamilihan, mga maliliit na negosyo (small-medium enterprises) at
mamimiling pantingi, kabilang ang mga manggagawang Pilipino sa ibayong-dagat (overseas
Filipino workers), na kasing antas din sa pambansang pamahalaan, mga ahensiya ng
pambansang pamahalaan, mga lokal na pamahalaan (local government units) at mga
korporasyong may-ari ng pamahalaan sa Pilipinas.
Sentrong Pananalapi ng PNB, ang himpilan ng PNB.
Ang mga pangunahing gawain sa pagbabangkong pangkalakal ng kompanya ay
sumasaklaw sa pagtanggap ng lagak o deposito, pautang, kalakalang pampananalapi, pag-
aawas sa mga tala ng mga bilihin, serbisyong paglilipat/pagpapadala ng mga salaping pondo,
mga operasyong pang-ingatang yaman, at serbisyong pagbabangkong sa tiwala sa
pagbabayad ng utang at pantingi. Ang mga gawaing pagbabangko ng PNB ay isinasagawa sa
pamamagitan ng mga sektor pangnegosyo sa loob ng Bangko, kabilang ang pangkat ng
pagbabangkong pantingi (Retail Banking Group), pangkat ng pagbabangkong sabansaan at
nagpapadala ng mga salapi na nasa ibayong-dagat (Global Filipino Banking Group), pangkat na
pangnegosyong pangkaunlaran (Institutional Banking Group), pangkat ng pananalapi para sa
mga mamimili (Consumer Finance Group), pangkat na pang-ingatang-yaman (Treasury group),
pangkat ng pagbabangko ng mga tiwala sa pagbabayad ng utang (Trust Banking Group),
pangkat ng mga tagapamahalang pangremedyo at pagpapautang (Remedial and Credit
Management Group) at pangkat ng mga tagapamahala sa pangangari (Special Assets
Management Group).
Sa kasalukuyan, ang PNB ay may mahigit na 100 sangay sa dako ng Asya, Europa, Gitnang
Silangan at Hilagang Amerika.
Mga dating salaping-papel ng Philippine National Bank
 77

Ang Philippine National Bank ay itinatag bilang bangkong institusyon na pinag-aari ng

pamahalaan noong 22 Hulyo 1916. Ang kanyang pangunahing utos ay magkaloob ng
serbisyong pananalapi sa industriya at pagsasaka ng Pilipinas at lingapin ang punyaging
pangkaunlaran sa ekonomiya ng pamahalaan. Ang Unang Digmaang Pandaigdig, na
lumaganap nang walang puknat sa Europa, ay naglikha ng malaking pangangailangan ukol sa
mga pangunahing luwas ng bansa: asukal, kopra, langis ng niyog, abaka at tabako.
Gayumpaman, nagampanan ito nang di-gaano upang mapaunlad ang mga industriya na
gumagawa ng bagong ani mula't sapul na ang pagdaan sa mga kagaanan sa pautang ay may
kasagaran. Upang malutas ang problemang ito, nagbalangkas si Henderson Martin,
pangalawang gobernador ng Pilipinas, kasama si Miguel Cuaderno (na naging tagapangasiwa
ng Bangko Sentral) ng karta para sa pambansang bangko.[3]
Noong Pebrero 4, 1916, ipinasa ang Batas Blg. 2612 ng Asamblea Pilipina na ipinagkaloob
ukol sa pagkatatag ng PNB upang ihalili ang maliit na P1 angaw na pag-aari ng Bangkong
Pansakahan na pag-aari ng pamahalaan. Ang unang tanggapan ng PNB ay nasa Templong
Masoniko sa Kalye Escolta, Maynila, ang dating "Wall Street ng Pilipinas" sa loob ng umuunlad
na distrito ng Santa Cruz sa Maynila. Ang unang pangulo ay si Henry Parker Willis, isang
Amerikano. Nang itinatag ang PNB, nagkaroon ng mga Pilipino ang sariling bangko. Ang PNB
ay nagsagawa na may kapangyarihan na magkaloob ng pansandalian at pangmatagalang
pautang sa pagsasaka at industriya. Ang mga magsasakang Pilipino ay nakinabang sa mga
pautang na may pataw sa pagitan ng 8% at 10% bawat taon. Ang PBP ay nagsasagawa rin sa
pagtanggap ng mga deposito, pagbubukas ng mga pautang na panlabas at muling
pagdiskuwento ng mga babayaran.
Noong Hulyo 24, 1916, itinatag ng PNB ang unang sangay sa Iloilo. Noong 1917, nagbukas
ng PNB ang unang sangay na nasa labas ng Pilipinas sa Bagong York. Sumunod na taon,
nagtayo muli ng limang pantahanang sangay at isa pa sa labas ng Pilipinas sa Shanghai, Tsina.
Bilang de facto na bangko sentral at pambansang ingatang-yaman
Ang gusaling tanggapan ng PNB sa Lungsod ng Bakolod.
Ang PNB ay gumanap din bilang de facto na bangko sentral ng Pilipinas hanggang 1949.
Nabigyan ng tanging kapangyarihan na magpalabas ng mga salaping-papel. Naglikat ng mga
operasyon ang PNB noong Enero 1942 subali't binuksan muli sumunod ng buwan sa ilalim ng
pamamahala ng mga makapangyarihang Hapones. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, muling binuksan agad ang PNB at nakuha ang mga yaman at naghinuha ang mga
utang ng dibisyon ng pagbabangko ng Pambansang Ingatang-yaman. Kasabay ang pagkatatag
ng Bangko Sentral noong 1949, ang tungkulin ng PNB bilang tagapaglabas ng mga salaping-
papel, tagapangalaga ng mga pasubali ng bangko, tanging pintungan ng mga pondo ng
pamahalaan, tagapaglinaw sa pangasiwaan ng sistema ng pagbabangko ay naglikat.
Kauna-unahang nakalinyang (online) Sistemang Elektroniko sa Pagpoproseso ng mga Datos
Noong 1955, ang PNB ay nabigyan ng kapangyarihan na mangasiwa bilang bangkong
pamumuhunan na may mga kapangyarihan sa mga sariling sapi at magpalabas ng mga
katibayan ng pagkakautang. Noong 1963, itinatag ng bangko ang Pambansang Korporasyong
sa Pamumuhunan at Kaunlaran upang mangako nang nakalalamang na mangyari sa
pangmatagalan at pampananalaping ekidad ng mga pangnegosyong pakasam.
Lumipat ang PNB sa bagong punong tanggapan sa may Escolta at nagbunsod ang kauna-
unahang nakalinyang (online) Sistemang Elektroniko sa Pagpoproseso ng mga Datos sa
Malayong Silangan. Sa pagitan ng 1967 at 1979, nagbukas ng PNB ang mga tanggapan sa
Londres, Singapura, Jakarta, Honolulu at Amsterdam, at mga 14 na panlalawigang sangay.
 78

Nagpasimula rin siya ang Programa sa Pagpapadala ng Salaping Dolyar. Noong 1980, naging
kauna-unahang panlahatang bangko sa bansa. Gayumpaman, nakaranas ng bangko ng mga
kagipitan sa kalagitnaan ng dekada 80 bilang dulot ng pagpilay ng ekonomiya na nag-umpisa
sa asasinasyon ni Senador Benigno Aquino, Jr. at noong 1986 nakatanggap ng ayuda mula sa
pamahalaan.
Pagsasapribado ng PNB
Nagsimula ang pagsasapribado noong 1989 nang inalok ang 30 porsiyento sa publiko at
nakapagtala sa pamilihang sapi. Noong 1992, ang PBP ay naging unang Pilipinong bangko na
nakaabot ng P100 gatos pagdating sa ari-arian. Sa sumunod na taon, ang pagsasapribado ay
tuluy-tuloy na may ikalawang alok na pampubliko ng kanilang sapi. Noong 1995, lumipat muli
ang PNB sa punong himpilan sa Sentrong Pananalapi ng PBP sa Bulebar Diosdado Macapagal,
Lungsod Pasay. Noong 1996, inaprubahan ng Komisyon ng Paseguro at Palitan ang bagong
Artikulo ng Ingkorporasyon ng Bangko at sa batas at ang pagpapalit ng katayuan ng PNB mula
pampamahalaan sa korporasyong pansarili na may hawak ng pamahalaan na nabawasan sa 46
na bahagdan.
Buksan ang mga link. Sagutin ang tanong sa bawat link.
1. https://www.youtube.com/watch?v=nBsDqlzxbe0
1.1.Isa-isahin ang proseso kung paano ginagawa ang perang papel sa Pilipinas.
1.2 Ano- anong safety measures ang ginagawa ng Bangko Sentral upang hindi mapeke
an gating pera?
2. https://www.youtube.com/watch?v=Aym10UkAROA
2.1 Isa-isahin ang proseso kung paano ginagawa ang barya sa Pilipinas.
Pag-unawa sa Paksa
Sagutin ang mga sumusunod:
1. Ipaliwanag at bigyang halimbawa ang mga sumusunod:
1.1 small-medium enterprise
1.2Institutional Banking Group
1.3Consumer Finance Group
1.4Treasury Group
1.5Global-Filipino Banking Group
1.6Trust Banking Group
1.7Remedial and Credit Management Group
1.8Special Assets Management Group
2. Ano ang pangunahing gampanin ng PNB?
Gawain 1
Magsaliksik tungkol sa mga suliranin sa paggawa/kakulangan ng barya at salaping papel sa
Pilipinas. Itala ang mga ito sa tsart.
Barya Salaping Papel
1.
2.
3.
 79

4.
5.

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. BangkoNasyonal ng Pilipinas. (2017, Oktubre 17). Wilipediang Tagalog. mula sa
https://tl.wikipedia.org/wiki/Bangko_Nasyonal_ng_Pilipinas
2. MOI GFX. (2012, Disyembre 2). How Philippine Banknotes are Printed. Mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=nBsDqlzxbe0

Edukasyon
Kagamitan ng Kurso:
Industriya ng Edukasyon sa Pilipinas
Ang artikulo na ito ay tungkol sa sistema ng edukasyon sa Pilipinas – isang talumpati ng
awtor para sa Southern Luzon Education Conference sa Los Baños, Laguna noong nakaraang
Enero 29. Ang kumperensya ay inisponsor ng Anak ng Bayan party list at ng College Editors
Guild of the Philippines (CEGP) Southern Luzon.ni Edberto Villegas
Ang sistemang edukasyon ng Pilipinas ay gingagamit lamang bilang instrumento ng estado
sa paghubog ng kamalayan at kakayahan ng mga kabataang Pilipino upang sila ay manilbihan
para sa iilang naghaharing uri sa ating lipunan at palaganapin ang mga kaugalian at pamaraan
ng pamumuhay ng mga uring ito. Ang namamayaning uri sa Pilipinas, ang komprador na
burgesya at panginoong may-lupa ay pangunahing tinatangkilik ang interes ng kanilang
padrono, ang imperyalistang Estados Unidos. Sa kontekstong ito natin mauunawan lamang ang
kalikasan ng edukasyon na pinapairal ng gobyerno sa ating lipunan.
Ang Edukasyon ay Instrumento ng Uri na Hawak ang Estado
Dahil ang edukasyon ay isa lamang instrumento ng ating estado na kontrolado ng
imperyalistang EU at dahil ang pinakamahalagang instrumento ng pananatili ng kasalukuyang
sistema ay ang paggamit ng dahas laban sa lumalaking rebelyon sa kanayunan, ang
edukasyon ay binibigyan ng mas maliit na prayoridad sa badyet ng gobyerno kung ikukumpara
sa militar. Ngunit, higit sa lahat, ang nangunguna sa badyet ng gobyerno ay ang pagbayad nito
ng utang panlabas sa mga dahuyang institusyon, kagaya ng IMF-WB at sa mga bangko ng
imperyalismong EU at kanyang mga kapitalistang kaalyado. Habang tumatakbo ang panahon,
bumababa ang paglaan ng badyet sa edukasyon, samantalang ang pagbayad naman sa utang
panlabas at pondo para sa militar ay tumataas.
May batas na ginawa pa noong panahon ni Marcos, ang PD 1177, na naglalaan ng
prayoridad sa pagbayad sa utang panlabas ng Pilipinas na kasalukuyan ay umaabot na ng 58
bilyong dolyar (may balak pa ang rehimen ni Macapagal Arroyo na umutang ng panibago sa
halaga ng $500 milyun ). Halimbawa sa ginawang badyet sa taong 2004, sa kabuuang P861
bilyong, P271.5 bilyon o 31.4% ang nireserba sa pambayad ng utang ng Pilipinas. Taon-taon
lumalaki ang tinatakdang pambayad ng utang panlabas ng Pilipinas; sa taong 2003 ito ay
lumubo ng dagdag pa ng P58 bilyon.
 80

Hambingin naman ang badyet para sa militar na tumaas mula sa P42.5 bilyun noong 2003
tungo sa P45 bilyun sa 2004 laban sa badyet sa lahat ng state colleges at universities (SCUs)
na P15.68 bilyun lamang para sa taong 2004. Para sa PNP naman ang badyet sa taong 2004
ay P33 bilyun. Kaya daw tinataasan ang badyet sa pagamit ng dahas ay para kalabanin ang
mga “terorista” sa Pilpinas sa sugo ni Uncle Sam. Sa kabuuan, ang porsiyento ng badyet ng
Department of Defense sa 2004 ay 5.21%, kalusugan (1.5%), pabahay (0.3%) at edukasyon
(kasama na ang para sa elementarya at sekundaryang baytang, kung saan mayroon tayong
milyun-milyong estudyante ) ay 15.4%. (Mula sa Badyet ng Pamahalaan para sa Taong 2004 at
manipesto ng Anak Bayan Youth Party at iba pa, Dec. 10, 2003)
Ang Kalunos-lunos na Kalagayan ng mga Estudyante at Gurong Pilipino
Dahil sa palagay ng imperyalismo EU sa kanyang direktang pagsusuperbisa sa sistemang
eduskasyon ng Pilipinas sa pamamagitan ng WB na ang mga paaralan ng estado ay mahigpit
na hawak na niya, bale wala dito ang kapakanan ng mga estudyante at mga gurong Pilipino.
Ganito din ang paninindigan ng estado ng Pilipinas hinggil sa katayuan ng mga mag-aaral at
guro ng bayan. Ang interes lamang ng estado sa edukasyon sa Pilipinas ay gumawa ng mga
kurikulum na palalaganapin ang tubo ng mga imperyalistang TNC at kanyang mga kakamping
Pilipino. Kaya, bahala nang maghigpit ng sentoron ang mga guro at magsiksikan ang mga
estudyante sa mga klasrom. Kalunos-lunos ang kalagayan ng mga estudyante at guro sa mga
pambublikong paaralan. Batay mismo sa estadistika ng gobyerno, may kakulangan ng 49, 000
na klasrom at may 2,381, 943 na mga desks/armchairs sa ating mga paaralan. Ang ratio ng
bilang ng libro sa mga estudyante ay 0.33 sa mga pampublikong paaralang pang-elementarya
at 0.6 sa hayskul. Kaya ang kalidad ng edukasyon ay pababa ng pababa. Halimbawa, sa 1999
Third International Math and Science Study, ang Pilipinas ay pumuesto ng 36th sa kabuuang 38
na bansang sumali.
Nananatili din ang kababaan ng sahod ng mga 500,000 guro sa elementarya at
sekundaryong paaralang pambuliko mula P4000 hanggang P6,000 bawat buwan (sa karaniwan)
na take-home pay pagkatapos ng mga deductions at bayad sa utang. (Datos ng Alliance of
Concerned Teachers) Kaya di kataka-taka libo-libong guro ang nabibiktima ng mga utangang 5-
6 at nagsasyadline bilang mga tindera ng mga kendi, siopao, at iba pa sa kanilang mga
paaralan.
Ang Pakikialam ng Imperayalismong EU sa Programa at Kurikulum sa Edukasyon ng
Pilipinas
Mula pa noong panahon ni Marcos, ang WB ay nagdidikta na ng mga programa at kurikulum
sa mga paaralan ng Pilipinas, tulad ng Philippine Commission to Survey Philippine Education
(PCSPE) ni Marcos noong 1972, ang Education Act of 1982, ang Education Commission ni
Cory Aquino, ang Education 2000 ni Ramos at ang Presidential Commission on Education
Reforms (PCER) at Higher Education Modernization Act (HEMA, 1998) ni Estrada at ni
Macapagal-Arroyo. Ang lahat ng mga programang ito ay naglalayun upang lumikha ng mga
estudyanteng Pilipino na may mahusay na kakayahan na kailangan ng negosyo ng
imperyalismo at mahubog ang kamalayan ng mga kabataan upang mahalin ang kultura ng
imperyalismo. Pinagtitipid din ng IMF-WB ang gobyerno ng pondo na sana’y ilalaan para sa
edukasyon upang makabayad ang huli ng kanyang utang panlabas. Nagaalala ang
imperyalsimo na sa laki ng kasalukuyang depisito ng Pilipinas na umaabot na sa P220 bilyun na
dulot din ng pagbayad sa utang panlabas at pangungurakot ng mga opisyal ng pamahalaan na
baka mag-default ang Pilipinas sa pagbayad sa utang panlabas. Kaya sa PCER ni Estrada at
Macapagal-Arroyo, tinutulak ng IMF na bigyan ng fiscal autonomy ang mga paaralan ng
pamahalaan upang humanap ang mga ito ng mga paraang makakalap ng sariling pondo.
Pinapairal din ang dahan-dahang pribatisasyong ng mga SCUs. Ang PCER ay lalong pinapalala
 81

ang komersyaslisasyon ng mga paraalang publiko dahil pinapayagan na ang mga paaralang ito
lalo na ang mga SCUs na magtaas ng tuition at mag-tie-up sa bisnes. Bahagi din ng PCER ang
paghintulot sa mga dayuhan na magtayo ng mga paaralan sa ating bansa.
Ang Estratehiya ng Imperyalismo sa Pribatisasyon ng Edukasyon
Ang pribatsisasyon ng edukasyon sa Pililpinas ay bahagi lamang ng pandaigdiganng
estratehiya ng WTO at WB upang papasukin ang mga TNCs sa Information Technology (mga
computer company) sa larangan ng edukasyon pampubliko. Tinuturing ng WTO, isang
institusyong hawak ng mga kapitalistang korporasyon, na ang larangan ng edukasyon ay isang
mayamang mina na hindi pa nabubungkal para pagtubuan kagaya na ibang larangan sa
serbisyo na matagal nang ginagatasan ng mga TNCs, halimbawa sa pangbabangko at mga
restoran at fast food. Sa pinapairal na General Agreement on Trade and Services (GATS) ng
WTO ay kasama ang serbisyong edukasyon sa mga serbisyo na tinatarget ng mga TNCs. Ang
isang nangungunang lobbyist sa mga pulong ng WTO tungkol sa GATS na inumpisahan noong
Pebrero 2000 sa Geneva ay ang tinatawag na Global Allance for Transnational Education na
pinapamunuan ni Gleen R. Jones, CEO ng virtual university Jones International Inc. Nais ng
WTO na gawing market-based ang education sa kolehiyo at alisin ang mga state-funding. Ang
prinsipyong free universal education na nakasaad sa Article 13 ng UN International Covenant
on Economic, Social and Cultural Rights ay binabangga ng GATS at World Bank.
Ang WB ay nagtatag din ng Alliance for Global Learning na nagiispesialize sa tinatawag na
e-learning na ginagamit ang computer. Ang Alliance na ito ay pinoponduhan ang mga IT rooms,
nagsasanay ng mga guro at umuugnay sa mga gobyerno ng mga bansa upang gumawa ng
mga intervention program. Ang mga isponsor ng mga ganitong programa ay mga malalaking
bangko tulad ng JP Morgan at Goldman Sachs, ang consultancy firm Ernst & Young at mga
TNCs sa IT kagaya ng Sun Microsystem at 3 Com. Nakikita kasi ng mga TNCs lalo na yung
mga nasa IT na ang edukasyon sa daigdig, sa partikular sa kolehiyo at sa adult education, ay
isang malaking bagong industriya na maaaring pasukin. Ang kabuuang gastos sa edukasyon sa
daigdig ay 2 trilyon dolyar o 1/20th ng GDP ng mundo. Sabi nga ni Gleen R. Jones: “Education
is one of the fastest-growing of all markets. Private training and the adult education industry are
expected to achieve double-digit growth throughout the next decade.” (Internet) Ngunit, ang
pandaigdigan estratehiya ng imperyalismo, sa partikular ng EU, na sa kasalukuyan ay
nababalot sa krisis ng sobrang-produksyon, na pagtubuan pati ang larangan ng edukasyon ay
maghigpit na tinutulan ng mga estudyante at mga guro sa Europa sa pamumuno ng National
Union of Students in Europe (ESIB) at ng mga guro sa kanilang organisasyon, ang European
University Association (EUA).
Ang Millennium Curriculum o Curriculum 2002 ng Departement of Education
Sa paggawa ng kurikulum para sa mga paaralan ng Pilipinas, ang imperyalismo ay aktibong
nanghihimasok, mula pa noong pagpondo ng WB sa panahon ng martial law sa pagsulat ng
mga textbook na tinatangkilik ang pagsisilbi ng mga kabataang Pilipino para sa negosyo ng
mga kapitalista (ang programang EDPITAF) hanggang sa kasalukuyan sa pagpapairal ng
tinatawag ng DepEd na Millennium Curriculum o ang Curriculum 2002 para sa elementarya at
sekondaryang baytang. Sa ilalim ng Millennium Curriculum, inaalis ang mga asignatura na may
kaugnayan sa pagtuturo ng kasaysayan at sibikong kamalayaan at iba pang panlipunang
pagaaral, at pinagsama-sama ang mga ito sa isa lamang asignatura na pinamagatang
PAGSIKAP. Kinolaps ang mga asignatura sa limang “core areas” ang English, Filipino, Math,
Science at Pag-Sikap. Pinahaba ang oras ng pagtuturo ng English at Math at ginawa muli ang
English bilang midyum ng pagtuturo. Ang mga pagbabago na ito sa kurikulum para sa
elementarya at haiskul mula Grade 1 to 10 ay batay sa isang pag-aaral na ginawa ng WB-ADB
na pinamagatang “Philippine Education for the 21st Century: The 1998 Philippine Education
 82

Sector Study” o (PESS). Pinayo ng PESS ang “streamlining” ng Philippine education at

pagkukulaps ng mga asignatura lalo na yung may kaugnayan sa pagbibigay ng panlipunang
kamalayan sa mga estudyante. Ang pakay kasi ng WB at kanyang alalay na ADB ay upang
makatipid ang Pililpinas sa badyet sa edukasyon, at siyempre upang makabayad ng utang
panlabas. Kasabay din nito ang pagbuwag sa mga asignatura na di kailangan ng bisnis ng
imperyalismo at natuturuan pa ang mga kabataan na magkaroon ng kamalayang panlipunan at
kritikal na pagiisip. Sa bagong kurikulum, nanganganib ang kabuhayan ng maraming guro na
matatanggal dahil ang kanilang mga asignatura ay di na kailangan, sa partikular yung mga
nagtuturo ng panlipunang aralin. Ngunit ang papel ng ating mga paaralan bilang mga tagalikha
ng mga gradweyt ng mahusay sa kakayahan na kailangan ng negosyo ng mga malalaking
korporasyon, kagaya ng mga call center, tiga-silbi sa fast food, salesman, mekaniko at iba pa,
ay nagreresulta sa sobrang lakas paggawa sa ating lipunan. Dumarami ang bilang ng mga
taong di-makahanap ng trabaho na mga bagong gradwado taon-taon sapagkat lumalaki ang
sobrang pwersa sa gawa, na nadadagdagan ng mga 750,000 katao bawat taon. Sa
kasalukuyan, ang bilang ng walang trabaho sa ating lipunan ay 13% ng kabuuang lakas
paggawa ng bayan (ayun mismo sa estadistika ng gobyerno), pinakamataas sa buong Asya.
Ayun din sa PESS: “The daunting medium-term challenge for Philippine education, therefore,
is how to preserve the quantitative gains of the past, improve equity and raise quality – and to
achieve all of these objectives during a period of limited or zero growth in the public budgetary
allocation to education as a whole.” (PESS, p. 11, italics dinagdag) Ang ibig sabihin ng WB-ADB
ay paano mapapairal ng gobyerno ng Pilipinas ang mahusay na pagtutupad nito sa pagalaga sa
interes ng imperyalismo sa harap ng pagtitipid sa edukasyon. Ang sagot – ikulaps ang mga
asignatura at tanggalin ang mga guro na di kailangan ng bisnes ng mga TNCs. Batay sa
ganitong layunin ang PESS ay nagsaad:
“Given lower-cost labor in the People’s Republic of China and some other Asian countries,
and rising labor costs at home reinforced by minimum wage regulations, the Philippines’ future
comparative advantage lies not in unskilled-labor production, but rather in low-end ‘high-tech’
areas, such as electronics manufacturing and tourist services, requiring at least a secondary
school education of reasonable quality.”(PESS, p.1)
Ipinapairal ng PESS ang teorya ng mga kapitalista na ang edukasyon ng isang bayan ay
iaayun sa “comparative advantage” nito sa mga kapitalistang bansa sa harap ng kumpitesyon
ng ibang bansa sa Pangatlong Daigdig. Kaya, kailangang gamitin ang Curriculum 2002 upang
makahubog ng mga manggagawa na semi-skilled at huwag na ng mga unskilled dahil marami
na nito ang ibang bansa kagaya ng Tsina. Ang mga semi-skilled na manggagawa ay kailangan
sa sektor ng serbisyo at marunong ng Inggles.
Ang Revised General Education ng Unibersidad ng Pilipinas (RGEP)
Gusto kong talakayin sa puntong ito ang pagbabago ng kurikulum sa aking paaralan, ang
Unibersidad ng Pilipinas, ang tinatawag na Revised General Education Program (RGEP). Sa
ilalim ng RGEP ay di na kinakilangan kunin ng lahat ng mga estudyante sa UP ang mga
asignatura tulad ng History 1 (History of the Philippines) at Social ScienceII (Social and Political
Thought). Pinapaubaya sa mga estudyante sa partikular sa mga freshmen at sophomore ang
pagpili kung anong asignatura sa GE ang kanilang pag-aaralan. Siyempre, dahil ang mga
estudyante natin ay produkto ng isang sistema sa hayskul at elementarya (kasama dito ang
mga pribadong paaralan), kung saan ang pinapalaganap ay kultura ng kapitalismo, ang
idibidualismo at liberalismo na nakabatay sa pansariling interes, ang malamang kunin ng mga
estudyante sa ilalim ng RGEP ay mga asignaturang pagkakakitaan (kagaya ng mga computer
course) o di kaya madaling ipasa. Ang dating GE program ng UP na kinakailangang kunin ang
mga asignatura na nagpupukaw ng kamalayang nasyonalismo (History I) at nagtatalakay sa
 83

iba’t-ibang teoryang panlipunan ay nahubog sa panahon na umigting ang nasyonalismo sa UP

lalo na noong First Quarter Storm. Ang dating GE na napanalunan ng mga estudyante at guro
sa mahabang pakikibaka upang gawing relebante ang edukasyon sa UP ay binuwag na noong
nakaraang taon (2003). Ang hangad namang ipribatize ang UP sa impluwensa ng WT0 at WB
ay nakalahad sa mga panukulang batas na House Bill 455 at Senate Bill 2587 na nakahain
ngayon sa Kongreso at mahigpit na tinututulan ng mga estudyante at guro ng aking
pamantasan. Noong nakaraang Oktubre, nabugbog ng mga pulis at militar at naaresto ang mga
estudyante at guro ng UP na nag-rali laban sa dalawang panukalang batas na ito sa harap ng
Senado.
Sa kasalukuyang kalagayan ng ating sistemang edukasyon na walang kasarinlan at
ginagamit lamang ng pamahalaan upang paunlarin ang interes ng mga nagsasamantalang uri,
ang tunay na emansipasyon ng mga kabataan sa mga ideya at ugali na nilalako ng mga
dayuhang impersyalista ay di kailan mangyayari. Ang mga ideya at kakayahan na binibigyang-
diin sa ating mga paaralan sa loob ng sistemang ito ay lalong pinapaigting ang mala-kolonyal na
katangian ng ating lipunan. Halimbawa, ang mga teoryang nilalako ng mga asignatura sa
economics sa ating mga paaralan tungkol sa supply at demand analysis na nakabatay sa
assumption “that all other things held constant” o ang pananaw ng “ceteris paribus,” na siyang
batayan ng Macroeconomics at Miccroeconomics ng mga neo-classical economists, ay isang
ideyalistang pamaaraan ng pagaanalisa ng ekonomiya na pabor sa interes ng mga mayayaman,
lalo na ng mga TNC. Marami pang ganitong mga maling ideya na ikinakalat ng mga bayarang
teorista ng mga kapitalista sa ating mga paaralan, kagaya ng “relative autonomy of the state,”
kung saan nakuha ni Macapagal-Arroyo ang ideya niyang “strong republic,” ang mga ideya ng
post-modernismo na iniinganyo ang mga tao na asikasuhin na lamang ang kanilang sariling
kalayaan at huwag sumali sa anumang organisasyon, at iba pa pang teorya.. Ang mga ideyang
ito ay pinapalagnap ng mga direktang bayaran ng mga imeperyalista na mga gurong Pilipino,
lalo na sa School of Economics at Political Science Departments ng UP, o ng mga guro na
walang kamuang-muang na ang tinuturo pala nilang teorya ay ang mga pabor sa mayayaman
dahil wala naman silang natutunan sa ating paaralan kundi ang mga teoyrang ito.

Ang Pangangailangan ng Isang Rebolusyong Kultural

Upang tunay na palayain ang kaisipan ng mga Pilipino sa mga maling kamalayan na
pinapalaganap ng mga kapitalista, nararapat pukawin muli ang diwa ng nasyonalismo sa ating
mga kabataan. Kailangan palaganapin ang maka-masa at siyentipikong pamamaraan ng
pagaaral ng ating kasaysayan at lipunan at itakwil ang mga teorya na nagpapanggap na
siyentipiko na kinakalat ng mga kapitalista kagaya ng ideyalistang pananaw na “ceteris paribus”
sa economics. Nararapat labanan din ng mga mulat na kabataan ang mga bahid ng pyudalismo
sa ating kultura, ang mga pamahiin at iba pang atrasadong ideya na pinapalaganap ng mga
relihiyon kung saan ang mga lider nito ay kakampi din ng mga nagsasamantalang uri na nais
kontrolin ang masang Pilipino..
Maaring gawan ang isang rebolusyon kultura kung saan ang mga kabataan ay magiging
pangunahin at aktibong lalahok sa loob at labas ng mga paaralan. Nangangaliangang
makilahok ang mga kabataang na sinasandatahan ng magpalayang teorya ng dyalektikal at
istorikal materyalismo sa mga lugar kung saan naroroon ang batayang masa ng Pililpinas, sa
mga pagawaan at kanayunan. Ang katotohanan ng isang ideya ay nalalaman lamang sa
praktika, kaya kailangan lumabas ang mga estudylante sa kanilang mga klasroom at
makisalamuha sa mga organisasyon ng batayang uri, sa mga teach-in, fora, simpo, rali at live-in.
Sa loob naman ng mga kampus, mahalagang hikayatin ang mga ibang estudyante na nagiging
biktima ng mga maling ideya na sumali sa mga organisasyon na naglalayun makamit ang isang
 84

lipunang Pilipino na nakabatay sa adhikain ng nasyonalismo, na may maka-masa at kritikal na

pagiisip. Maaari itong matupad sa mga paaralan sa pamamagitan ng paghawak sa mga dyaryo
ng mga progresibong estudyante o pagkuha sa mga liderato sa konseho ng mga estudyante.
Ang rebolusyong kultural na ito ay maaaring maging bagong sigwa ng dekada na ito sa
hanay ng mga aktibistang kabataan.. Ang rebolusyong kultural ay mabisang kasangkapan
upang mapabilis ang tagumpay ng kilusan ng mga mamayang Pilipino upang makamtan ang
isang may-kasarinlan at makatarugang lipunan. Ang kasalukuyang panahon ng ating bansa,
kung saaan milyun-milyung mga Pilipino ay nawawalan na ng pagaasa sa umiiral na sistema,
ay napakainam sa paglaganap ng rebolusyong kultural na ito na sasabay sa pakikibaka ng
masa upang buwagin ang mala-kolonyal at mala-pyudal na istruktura ng ating lipunan at
magtatag ng bagong sistema.

David Michael Marcelino San Juan

De La Salle University
.
Guro, Paaralan at Bayan: Makabayang Pagsusuri sa Kasalukuyang Kurikulum ng Sistema
ng Edukasyon sa Pilipinas David Michael M. San Juan Convenor, Kilos na Para sa
Makabayang Edukasyon (KMEd) Associate Professor, De La Salle University-Manila
Pangunahing layunin ng papel na ito na 1) ilahad ang malalim na koneksyon ng mga isyung
pangguro at pambayan; 2) bigyang-diin ang mahalagang tungkulin ng guro sa pagbabago ng
sistemang pang-edukasyon at ng sistema ng lipunan sa Pilipinas; 2) maghapag ng
makabayang pagsusuri sa kasalukuyang kurikulum ng sistema ng edukasyon sa Pilipinas.
Gagawing lunsaran (springboard) ng pagtalakay ang paglilinaw sa depinisyon ng
nasyonalismo – partikular sa edukasyon at ekonomya – tungo sa epektibong paglalantad sa
hindi makabayang direksyon at nilalaman ng kasalukuyang kurikulum sa sistema ng edukasyon
sa Pilipinas. Ang Guro Bilang Mamamayan at Tagahubog ng Lipunan: Isyung Sweldo, Badyet,
at Cha-Cha Bilang Halimbawa “Be proud you are a teacher; the future depends on you,”
mensaheng nakapinta pa rin ngayon sa maraming pader ng paaralan, at mensaheng totoong-
totoo pa rin. Bilang tagahubog ng sinasabing pag-asa ng bayan – ang mga kabataan –
hindi maikakailang may mahalagang papel ang guro bilang mamamayan at tagahubog ng
lipunan. Lahat halos ng sektor ng lipunan ay nakakapasok sa paaralan at dumaraan sa kamay
ng mga guro. May malawak na impluwensya at prestihiyo, sa pangkalahatan, ang guro sa
lipunan. Pinapakinggan sila sa tuwing sila ay nagpapahayag sa mga isyung panlipunan, dahil
sila’y itinuturing na eksperto sa kani-kanilang larangan at may natural na koneksyon at araw-
araw na pakikisalamuha sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Sa sitwasyon ng mga guro sa
lipunan, kitang-kita at ramdam na ramdam ang sinasabi ni Joey Ayala sa isang sikat niyang
awitin: “ang lahat ng bagay ay magkaugnay.” Ang koneksyon ng mga isyung pangguro at
pambayan ay agad na makikita sa isyu ng pagtataas ng sweldo ng mga guro. Kamakailan
ay nangako si Presidente Rodrigo Duterte na dodoblehin niya ang sweldo ng mga guro.
Agad namang nagpahayag ang sekretarya ng Department of Management na si Benjamin
Diokno na hindi raw kakayanin ng pambansang badyet ang pagdodoble ng sweldo ng
guro. Mahusay namang sinagot iyon ng mga guro at ng iba pang nagmamalasakit sa sektor ng
edukasyon: bakit kinaya ng gobyerno na doblehin ang sweldo ng mga sundalo at pulis, at
ngayon ay sasabihing hindi kayang doblehin ang sweldo ng guro at mga empleyado sa
sektor ng edukasyon? Lalong manggagalaiti ang mga guro kapag nalaman nila na ang
pensyon ng pulis at militar ay naka-index sa kasalukuyang sweldo
2 ng nasa serbisyo pa, di gaya sa mga guro at iba pang trabaho. Isama pa ang
katotohanang mas mababa ang retirement age ng mga pulis at sundalo. Sa edad na 56 ay
 85

retirado na ang pulis at sundalo, samantalang 60 naman ang edad ng optional retirement ng
mga guro. Sa bansang utak-pulbura ang namumuno, walang espasyo ang pagpapahalaga sa
edukasyon. Ang sigaw nating “Libro hindi bala, edukasyon hindi gera!” at “Peace Talks, Ituloy!”
ay saktong-sakto sa sitwasyong ito. Magkakaroon ng mas malaking badyet sa edukasyon at
mga guro kung mas kaunti ang badyet para sa bala at gera; mangyayari ito kung may peace
talks at tuluy-tuloy na masosolusyunan ang ugat ng insurhensya sa Pilipinas. Ang isyu ng
kulang na pasilidad sa mga paaralan ay isyung pambayan din. Bakit nga ba laging kapos ang
badyet para sa edukasyon, bakit ba kulang ang libro sa library, walang libreng mabilis na
internet sa lahat ng school, at may mga eskwelahan pa ring walang kuryente? Sa papeles at
bibig mismo ng gobyerno makukuha ang sagot: napakalaki ng porsyento ng pambansang
badyet na inilalaan sa pagbabayad ng utang ng bansa, at hindi naaabot ng gobyerno ang target
na koleksyon ng buwis mula sa mga korporasyon dahil sa napakaraming insentibo at
eksempsyon sa mga malalaking negosyante at dahil din sa pandaraya sa buwis ng ilang
malalaking negosyante. Kaugnay ng utang, noong 2000, ang utang ng Pilipinas ay umabot na
sa 2.2 trillion pesos. Sa pagtatapos ng 2013, halos 6 trillion pesos na ito. Mula 2000-2013, higit
8 trillion pesos ang ipinambayad natin sa ating mga pinagkakautangan pero sa panahon ding
iyon ay nadoble pa sa halip na lumiit ang ating utang! Ayon naman sa pananaliksik na
"Revenue Performance of the BIR Large Taxpayers Service: 2006-2015" (2016) ng National
Tax Research Center, maraming korporasyon ang kahit lugi ay tuloy ang operasyon. Pinalilitaw
ng mga korporasyon na ito sa papel na lugi sila para makalusot sa pagbabayad ng buwis o
kaya’y makapagbayad ng mas mababang buwis, pero sigurado tayo na kumikita pa rin sila dahil
hindi naman sila nagsasara. Tama lang, kung gayon, na magalit si sir at si ma’am sa mga
kapitalistang ganid, hindi ba? Kung ang mga isyung pangguro ay isyung pambayan din,
ang mga isyung pambayan ay isyung pangguro rin.
Ang nakakaalam na kasama sa planong charter change o Cha-Cha ng rehimeng
Duterte ang pagbubukas sa mga propesyon gaya ng edukasyon sa mga dayuhan; ibig sabihin,
kapag nakalusot ang cha-cha, pwede nang magturo sa public o private school sa bansa ang
sinumang teacher kahit foreigner. Posibleng may maka-agaw na tayo sa trabaho: ang mga
teacher mula sa mga bansang nag-iIngles din at mas mababa ang average na sweldo kaysa sa
Pilipinas. Salot din pala sa ating mga guro ang cha-cha na salot sa buong bayan! Ilan lamang
ang tatlong nabanggit, sa napakaraming halimbawang nagpapakita sa malalim na ugnayan ng
mga isyung pangguro at pambayan. Hindi maihihiwalay ng guro ang kanyang sarili sa kanyang
lipunang ginagalawan at magkakaroon lamang siya ng pangmatagalang ginhawa sa sistema
kung tutulong siya para mabago ito, dahil kitang-kita na ang mga problema sa sektor ng
edukasyon.
. Hinggil sa nasyonalismo, maaaring balikan ang mga sumusunod nan bahagi ng mga
akda ni Jose Rizal: Kabanata 7 ng El Filibusterismo: Simoun versus Basilio (usaping
pangwika); Kabanata 15 ng El Filibusterismo: Isagani versus Senyor Pasta (bayan o sariling
kapakanan); Kabanata 20 naman ng Noli Me Tangere (pagtangkilik sa sariling kultura). Sa
kabuuan, sa pananaw ni Rizal, sa halip na pamantayang global, katutubong kultura at
kapakanan ng sambayanang Pilipino ang matatag na pundasyon ng edukasyon. Ang pananaw
ni Rizal ay sinasalamin din ng perspektiba ng mga rebolusyonaryong gaya nina Emilio
Jacinto at Andres Bonifacio na kapwa naging mga pinuno ng Katipunan. Sa “Kartilya ng
Katipunan” na isinulat ni Emilio Jacinto, binibigyang-diin na “Ang kamahalan ng tao’y wala sa
pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagkaparing kahalili ng Diyos,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa: wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-
gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika, yaong may magandang asal, may isang
pangungusap, may dangal at puri, yaong di nagpapaapi’t di nakikiapi; yaong marunong
magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.” Idinagdag pa ni Jacinto na sa
 86

“Paglaganap ng mga aral na ito, ay maningning na sisikat ang araw ng mahal na

kalayaan dito sa kaaba-abang sangkapuluan at sabugan ng matamis niyang liwanag ang
nangagkaisang magkakalahi’t magkakapatid, ng ligayang walang katapusan, ang mga
ginugol na buhay, pagod, at mga tiniis na kahirapa’y labis nang matutumbasan.” Para kay
Jacinto, ang tunay na dangal ng isang mamamayan ay masusukat sa kanyang paglingap o
pagmamalasakit sa kanyang bayang tinubuan. Tiyak na ang “paglaganap ng mga aral na ito”
ay makakamtan lamang sa pamamagitan ng nasyonalistang edukasyon na
magpapahalaga sa mga sakripisyo ng mga nakipaglaban para sa kalayaan ng bayan.
Sa tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio, malinaw rin kung ano ang
dapat bigyang-diin ng sistemang pang-edukasyon: “Walang mahalagang hindi inihandog/ng
may pusong mahal sa Bayang nagkupkop,/dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod,/buhay ma’y
abuting magkalagot-lagot.” Para kay Bonifacio, lahat ng mahalaga sa buhay – kasama na ang
karunungan, ang edukasyon – ay dapat ialay sa bayan. Sa halip na dependensiya o pagiging
palaasa sa mga dayuhan sa pamamagitan ng pag-akit sa mga dayuhang mamumuhunan,
nanawagan si Bonifacio sa sanaysay/editoryal na “Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog” na “...
tayo’y umasa sa ating sarili at huwag hintayin sa iba ang ating kabuhayan. Itinuturo ng katwiran
ang tayo’y magkaisang-loob, magkaisang-isip at -akala at nang tayo’y magkalakas na
maihanap ng lunas ang naghaharing kasamaan sa ating Bayan.” Sa mga kontemporaryong
manunulat/edukador isa sa may pinakakomprehensibong pagtalakay si Renato Constantino
(makabayang historian na ipina-house arrest ng diktadurang Marcos), partikular sa pamphlet
na “Miseducation of the Filipino.” Inalingawngaw ni Constantino ang nasyonalismo ng mga
bayaning nabanggit at binigyang-diin ang matibay na koneksyon ng edukasyon, ekonomya at
iba pang aspekto ng lipunan: “Ang edukasyon ay mahalagang sandata ng sambayanang
nagsisikhay makamtan ang kalayaan sa ekonomiya at politika, at muling pagsibol sa larangan
ng kultura...Ang edukasyon ay di lamang pagsagap ng impormasyon kundi paghubog ng taong
epektibo at may silbi sa kanyang sariling lipunan. Kung gayon, hindi maaaring ihiwalay sa
lipunan ng isang bansa sa isang partikular na panahon ang edukasyon nito. Isang
kahangalan na isiping ang mga layuning pang-edukasyon ay dapat magkakatulad saanman,
at kung gayon, ang kinakailangan sa paghubog ng edukadong Amerikano ay siya ring
kailangan sa paghubog ng edukadong Pilipino. Totoo lamang ito kung ang dalawang
lipuna’y pareho ng antas sa politika, kultura at ekonomiya, at kung sila’y may pareho ring
layuning politikal, kultural, at ekonomiko…” Para kay Constantino, ang edukasyon sa mga
bansang dating kolonya (o sa konteksto ng Pilipinas, neokolonya) ay dapat magsikap na
palayain ang mga mamamayan sa kanilang dinanas/dinaranas na pagkaalipin, sa halip na
mangopya lamang ng kurikulum at/o sistema ng edukasyon ng ibang bansa. Sa ganitong
diwa, malinaw na ang pakikibaka laban sa neokolonyalismo at imperyalismo ay mahalaga
at hindi maihihiwalay na bahagi ng pakikibaka para sa makabayang edukasyon, lalo pa at may
sapat na ebidensyang nagpapatunay na sakmal pa rin ng imperyalismo ang Pilipinas at iba
pang bansa, batay sa paliwanag ni Sison sa Lipunan at Rebolusyong Pilipino: “Ang ibig sabihin
ng imperyalismo ay gera. Ang mga gera sa pagpapalawak mismo ay malaking negosyo
na pinakikinabangan ng mga monopolyong kapitalista ng EU, pero sa bandang huli'y
napapahamak din sila kung nabibigo ang mga gerang iyon. Ang di-makatarungang mga
gerang iyon ang pinakamasamang klase ng pang-aapi at pagsasamantala sa
mamamayang Amerkano at pati sa ibang sambayanan. Habang nagkukunwari ang
imperyalistang estado na sinusunod nito ang "guhit ng tadhana", o
sa Mindanao. Malapit na kaalyado ng US ang Saudi Arabia gaya ng pinatutunayan ng $100
bilyong kontrata ng US sa pagsusuplay ng armas sa Saudi (Holland, 2017). Ang panghihimasok
ng Amerikanong militar sa Mindanao at sa iba pang bahagi ng bansa ay malinaw na
konektado sa paghahangad nila na protektahan at mas mapalawak pa ang kanilang mga
 87

negosyo rito. Pansinin din ang pagiging eksporter at prodyuser ng produktong pangkonsumo
(consumer goods) ng marami sa mga kumpanyang dayuhan sa bansa – patuloy sa pag-
agaw sa ating hilaw na materyales, pagpiga ng “malaking ganansya sa ibang bayang
kolonya at malakolonya,” at
“pagdidispatsa ng tambak-tambak na yaring kalakal” gaya ng banggit ni Sison. Sa
pangkalahatan, maliit lamang ang pakinabang ng bansa sa mga dayuhang puhunan o foreign
investment, kumpara sa tubong kinakamkam ng mga korporasyong dayuhan. Batay sa datos ng
World Bank (2017), mula 2005-2015, US $ 31,380,000,000 ang kinita ng FDI na inilagak sa
Pilipinas, at batay sa datos ng Bangko Sentral ng Pilipinas/BSP (2017), US $5,470,000,000
lang ang muli nilang inilagak sa Pilipinas (reinvested earnings) – o 17.5% lamang ng
kabuuang kinita ng FDI nila rito sa panahong iyon. Siyempre pa, kasosyo ng mga dayuhang
korporasyon ang pinakamayayamang angkan sa Pilipinas gaya ng mga Sy at Ayala.
Halimbawa, higit 30% ng stocks ng SM Investments Corporation (as of October 2017) at
higit 35% ng stocks ng Ayala Corporation (as of October 2017) ay pag-aari ng mga dayuhan.
Ang mga kumpanyang ito’y madalas ding bidder sa napakaraming malalaking proyekto ng
gobyerno sa ilalim ng Public-Private-Partnership (PPP), dahil na rin sa kanilang malakas na
koneksyon sa gobyerno. Halimbawa, transportation undersecretary for railroads sa ilalim ng
rehimeng Duterte si Noel Kintanar (na dati ring opisyal sa Ayala Corporation), habang si
Gregory Domingo na dating Department of Trade and Industry secretary sa ikalawang rehimeng
Aquino ay dati namang opisyal sa SM Investments Corporation. Bukod pa rito, direktang
bahagi ng malawakang pagpaplano ng ekonomya ng bansa ang mga kinatawan ng
malalaking korporasyon sa pamamagitan ng mga entidad gaya ng ASEAN Business
Advisory Council na pinopondohan din ng pera ng bayan. Ang mga kumpanya ring ito at/o ang
kanilang mga subsidiary o sister companies ay sangkot sa mga kaso ng pangangamkam ng
lupa ayon sa mga grupo ng mga magsasaka (Anakpawis Partylist, 2016; Olea, 2011; Takumi,
2014; DeGuzman, 2015; Uson, 2015), gaya rin ng maraming dambuhalang dayuhang
korporasyon (Balana, 2011; Ibon, 2011; Salerno, 2011). Ang mayayamang angkan na
pangunahing may-ari o kaya’y kasosyo ng mga nasabing korporasyon ang taunang laman din
ng listahan ng bilyonaryo ng Forbes Magazine: kumikita ng limpak-limpak habang
nakapako sa pasweldong baratilyo ang marami sa kanilang mga manggagawa.
Halimbawa, maraming manggagawa sa SM at Ayala Malls ay may sweldong minimum lamang
o mas mataas lamang nang kaunti sa minimum. Malinaw sa ganitong konteksto na hindi pa rin
ganap na malaya ang Pilipinas: malapyudal at malakolonyal pa rin ito. Malakolonyal:
sitwasyong mala-alipin; parang sakop pa rin ng dayuhan; parang kolonya pa rin;
pinangingibabawan ng imperyalista sa aspektong kultural, politikal, ekonomiko atbp. Malapyudal:
sitwasyong parang pyudal; wala nang literal na alipin dahil bawal na ang literal na slavery pero
parang alipin pa rin ang nakararami dahil barat ang pasweldo at wala halos pag-asang umangat
sa buhay dahil hinuhuthot ng iilang mayayamang angkan at mga dayuhang korporasyon ang
kanilang pinagpawisan. Malinaw na sakmal pa rin ng imperyalismo, burukrata-kapitalismo at
pyudalismo ang Pilipinas. Sa ganitong konteksto, ang paghuhusga sa kurikulum ng K to 12 ay
paghuhusga sa pagpapanatili, pagpapalala, o pagbalikwas nito sa sitwasyong malapyudal,
malakolonyal ng Pilipinas:
Masasabi lamang na makabayan ang K to 12 kung nakapag-aambag ito sa paglaban ng
mga mamamayan sa imperyalismo, burukrata-kapitalismo, at pyudalismo. Kritik sa
Pangkalahatang Ideolohiya at Direksyon ng K to 12 Hindi na detalyadong tatalakayin sa
papel na ito ang kurikulum at sistemang pang-edukasyon ng Pilipinas sa ilalim ng
kolonyalismong Espanyol at imperyalismong Amerikano hanggang sa panahong bago mag-
K to 12 sapagkat halos wala namang ipinagbago sa pangkalahatan ang sitwasyon ng
edukasyon sa bansa sa mga panahong iyon. Maaaring balikan ang pamphlet na
 88

“Miseducation of the Filipino” (“Misedukasyon ng mga Pilipino”/“Ang Lisyang Edukasyon ng

Mga Pilipino”) ni Renato Constantino, “World Bank Textbooks: Scenario for Deception” (“Mga
Teksbuk ng World Bank: Pakana ng Panlilinlang”) ni Letizia Constantino, artikulong
“Edukasyong Kolonyal: Sanhi at Bunga ng Mahabang Pagkaalipin” ni Bienvenido Lumbera,
“Philippine Education in the Neocolonial Period” ni Alexander Martin Remollino, at “The
Philippine Educational System” ni Karlo Mongaya. Sa pangkalahatan, batay sa mga
sangguniang ito, ang edukasyon bago mag-K to 12, lalo na mula sa panahon ng diktadurang
Marcos ay naka-ayon sa pangangailangan ng mga imperyalistang bansa, dayuhang
korporasyon at mga lokal nilang kasosyo kaya’t nagmistulang “pabrika ng misedukasyon”
(parirala ni Letizia Constantino) ang mga paaralan, lalo pa at tahasang nakikialam ang mga
dayuhang ahensyang gaya ng World Bank sa larangan ng edukasyon sa pamamagitan ng
pagpopondo sa mga pananaliksik na umaayon sa mga gusto nilang pagbabago sa edukasyon
at pagpapautang para sa paglalathala ng mga textbook na nakakiling sa ideolohiya ng
imperialismo, burukrata-kapitalismo at pyudalismo – sa halip na malaya at mapagpalayang
institusyong humuhubog ng mga Pilipinong makabayan, kasabay at kahanay ng pagpapatupad
ng gobyerno sa Labor Export Policy/LEP (pag-eeksport ng OFWs), pag-akit sa dayuhang
puhunan o foreign investments, at pagpapanatili sa kalagayang mala-kolonyal at mala-pyudal
ng lipunang Pilipino – paraiso para sa iilang mayayaman at makapangyarihang dinastiyang
kasosyo ng mga imperyalistang bansa at mga dayuhang korporasyon, at impyerno naman para
sa mga ordinaryong mamamayang hindi nakikinabang sa sinasabing pag-unlad/kaunlaran at
modernisasyon. Mula sa Program for Decentralized Educational Development (PRODED) ng
diktadurang Marcos at unang administrasyong Aquino, New Secondary Education Curriculum
(NSEC) at Secondary Education Development Program (SEDP) ng unang administrasyong
Aquino, New Elementary School Curriculum (NESC) ng unang administrasyong Aquino at
administrasyong Ramos, Basic Education Curriculum (BEC), Revised Basic Education
Curriculum (RBEC), Secondary Education Curriculum (SEC), at Refined Secondary Education
Curriculum (RSEC) ng rehimeng Macapagal-Arroyo, hanggang sa K to 12 ng ikalawang
administrasyong Aquino, nagpalit lamang ng pangalan ang mga programa at tagapagpatupad
ngunit ang pangkalahatang framework ay hindi halos nagbabago. K to 12: Pagpapalala sa
Sitwasyong Malakolonyal, Malapyudal ng Pilipinas Pinalalala pa (sa halip na lutasin) ng K
to 12 ang sitwasyong malakolonyal, malapyudal ng Pilipinas. Mala-Joseph Goebbels na inulit-
ulit ng mga maka-K to 12 ang mga diumano’y mabibigat na dahilan at batayan ng
pagpapatupad ng K to 12: pagsunod sa pamantayang global sa layuning
makipagkumpetisyon sa ibang bansa
(“global competitiveness”) bilang destinasyon ng dayuhang puhunan at suplayer ng mga
manggagawa/propesyunal, mabilis na pagmamanupaktura ng mga semi-skilled na
manggagawa at propesyunal para sa lokal at internasyunal na merkado sa ilalim ng
banderang anti-edukasyong tersyarya para sa nakararaming mamamayan, at pagpapatuloy
at pagpapalawak ng pag-eeksport ng mga manggagawa/propesyunal (labor export policy).
Mula mismo sa bibig ng gobyerno ang ideya ng K to 12 bilang pamparami ng Overseas Filipino
Workers/OFWs gaya ng binigyang-diin sa artikulong “Kaisipang Nasyonalista at Teoryang
Dependensiya sa Edukasyon: Ideolohikal na Kritik ng Programang K to 12 ng Pilipinas.”
Buhangin, kundi man burak, ang pundasyon ng argumento ng mga maka-K to 12. Sa Overview
ng Human Development Report 2016 ng United Nations Development Programme/UNDP (23-
25), higit 70 bansa ang mas mahirap pa kaysa Pilipinas, at 2 lamang (Angola at Djibouti) sa
mga ito ang hindi pa nagpapatupad ng K to 12. Hindi rin napaunlad ng K to 12 ang higit 70
bansa na matagal nang nag-K to 12! Sa huli niyang State of the Nation Address/SONA
(2015), inihayag ni Benigno Simeon “Noynoy” Cojuangco Aquino III ang isa pang walang
batayang paliwanag hinggil sa K to 12: “We implemented K to 12 because it is not practical to
cram learning in a 10-year basic education cycle...The credentials of our countrymen working
 89

overseas are already being questioned; there are also some who have been demoted because
our diplomas are supposedly not proof of sufficient knowledge...” Kabaligtaran ng realidad ang
pahayag ng gobyerno. Halimbawa, aktibong nagrerekrut ng mga Pilipinong nars ang National
Health Service (NHS) ng United Kingdom at direktang pumupunta ang mga ahente nila sa
Pilipinas upang maghanap ng pupuno sa 24,000 bakanteng posisyon noong 2016 (Weaver,
2016), at ayon sa mga anunsyo sa jobstreet.com.ph, gaya ng sa Jedegal Int’l. Manpower
Services, Inc., maaaring mag-aplay para maging nars sa London ang mga Pilipinong may isang
taon man lamang ng karanasan sa trabaho, at wala binabanggit na kailangan pa ang senior
high school diploma. Bukod sa United Kingdom, may “government-to-government
agreements” na ang Pilipinas para magpadala ng mga Pilipinong propesyunal sa sektor ng
kalusugan sa Norway, Spain, Bahrain at Japan bago pa man maipatupad ang K to 12 (Makulec,
2014; vi). Sa pagsipat sa mga website ng Philippine Overseas Employment Administration
(POEA) ay tatambad ang libu-libong job vacancies (2013-2016) para sa mga Pilipinong
inhinyero, guro, manunulat, nars, manunulat, accountant sa halos lahat ng mga bansa mula
Australia hanggang Zambia. Sa gayunding database ay may mga bakanteng posisyon
para sa mga Pilipinong chemists, social workers, architects, agriculturists, dentists,
foresters, geologists, guidance counselors, interior designers, librarians, master plumbers,
medical technologists, doctors, midwives, nutritionists, optometrists, pharmacists, therapists,
psychologists, radiologists, and veterinarians – mga propesyong saklaw ng Professional
Regulatory Commission (PRC) ng Pilipinas.
Maliwanag na kahit walang K to 12 ay in-demand na ang mga Pilipinong
manggagawa. Ang bilang ng Overseas Filipino Workers (OFWs) na dineploy ng Pilipinas
ay umabot na sa 1,844,406 (lagpas 5,000 kada araw) noong 2015 kumpara sa 1,832,668
(halos 5,000 kada araw) noong (POEA, 2015; 1). Noong 2015, ang Pilipinas ay una sa Timog-
Silangang Asya at pangatlo sa daigdig sa pagtanggap ng remitans (World Bank, 2016; v), at
mula 1962-2012, pinakamalala/pinakanegatibo sa Timog-Silangang Asya ang rekord ng bansa
sa net migration1 batay sa online na arkibo ng World Development Indicators ng World Bank.
Samakatwid, kung susuriin mismo ang argumento ng gobyerno, hindi naman talaga kailangan
ang K to 12, partikular ang karagdagang 2 taon ng hayskul. Ilohikal kung gayon ang hindi
pagsunod ng gobyerno sa makatwirang rekomendasyon ng kaisa-isang kalitatibong
pananaliksik sa isyu ng haba ng school cycle at kalidad ng edukasyon kaugnay ng K to 12 sa
bansa (Felipe at Porio, c.2010):
Ang mga bansang sagana sa likas na yaman gaya ng Pilipinas ay di lubos na uunlad o
makaaabot sa mataas na antas ng kaunlaran kung hindi magsasabalikat ng
industriyalisasyon (Chang, 2008 at Lichauco, 1986). Sa panahong wala pang plano para sa
industriyalisasyon ng Pilipinas, trabahong kontraktwal at/o mababa ang sweldo ang
naghihintay sa mga unang batch na magtatapos ng K to 12/senior high school (San Juan,
2013), lalo pa at mismong datos ng World Bank (2012) ang nagsasabing mas mataas ang
average na sweldo ng mga graduate ng kolehiyo kaysa sa mga hindi graduate ng
kolehiyo. Maisasakatuparan lamang ang industriyalisasyon na makapagpapaunlad sa
ekonomya kung may sapat na manggagawa at propesyunal ang bansa para sa sarili nitong
pangangailangan (Roblas, 2011; Institute of Chartered Accountants in England and Wales,
2015). Maging ang mga maka-K to 12 gaya ni Okabe (2013) ay nagpahayag na ang
“enhancement” ng edukasyong sekundarya ay hindi sapat para magdulot ng kaunlaran, at
maaari pa ngang magpalala sa “brain drain” at “brain waste” sa bansa: “[A]long with
improving education, the government needs to encourage industrial development and growth of
domestic industries that can provide employment for higher educated school graduates.”
Katulad ito ng perspektiba ni Sison (2015): “(t)heoretically, a K-12 program, properly oriented,
planned and managed, could lead to genuine reforms that will truly benefit the Filipino people
 90

and youth in the realm of education. A truly patriotic, mass-oriented, and scientific educational
system will be able to train millions of youth, help empower the people and build their nation
through heightened social consciousness, scientific knowledge and technical skills—while also
contributing to the general advance of human knowledge and development worldwide.”
Samakatwid, mayroon o walang K to 12, nilalaman ng kurikulum at oryentasyon ng
pedagohiya ang magtatakda kung makapagpapaunlad sa bansa ang sistemang pang-
edukasyon o hindi. Sa kasamaang-palad, hindi prayoridad ng gobyerno sa senior high school
ang mga kursong kailangan para sa pagpapaunlad ng Pilipinas gaya ng Agrikultura at mga
kursong para sa industriyalisasyon ng Pilipinas. Ang maraming kurso sa senior high school ng
K to 12 ay eksaktong umaayon sa pangangailangan ng ibang bansa gaya ng nakatala sa
apendiks ng artikulong “Neoliberal Restructuring of Education in the Philippines:
Dependency, Labor, Privatization, Critical Pedagogy, and the K to 12 System.” Gayundin,
sa ilalim ng K to 12, inalis bilang bukod na subject sa kolehiyo ang “Agrarian Reform and
Taxation” (Pag-aaral sa Reporma sa Lupa at Sistema ng Pagbubuwis), at “Philippine
Government and Constitution” (Pag-aaral sa Konstitusyon at Sistema ng Gobyernon ng
Bansa) – dalawang asignatura na may potensyal sanang makapag-ambag sa paghubog ng
mga estudyanteng makabayan, anti-pyudal at anti-imperyalista. Isinama na lang ang dalawang
dating bukod na subject na ito bilang mga paksa na lang sa asignaturang “Readings in
Philippine History” sa college. Siyempre pa, wala ring kritikal na pagsusuri ang kurikulum sa
dayuhang pamumuhunan at sa mismong sistemang kapitalista sa kabila ng katotohanan
na hindi ganap na nakikinabang sa paglago ng ekonomya sa ilalim ng sistemang ito ang mga
ordinaryong mamamayan. Pagbalewala sa Katangiang Multilinggwal at Multikultural ng Pilipinas
Hindi rin isinasalang-alang ang katangiang multilinggwal at multikultural ng Pilipinas. Sa
curriculum guide para sa Araling Panlipunan sa junior high school, halos walang pagtalakay
hinggil sa lumad at Moro – mga paksang napakahalaga sa pagtitiyak na mauunawaan ng mga
estudyante ang puno’t dulo ng pakikibaka ng mga lumad at Moro para sa sariling
pagpapasya na kaugnay ng pakikibaka ng buong sambayanang Pilipino para sa pambansang
pagpapalaya. Halimbawa, ni hindi matatalakay kung paanong pakunwaring nilutas ng
gobyerno ang rebelyon ng Hukbalahap/Hukbong Mapagpalaya ng Bayan (HMB) sa
pamamagitan ng programang resetelment ng mga magsasakang walang lupa sa Gitnang Luzon,
sa Mindanao – bagay na isa sa dahilan ng komplikadong sitwasyon ngayon sa Mindanao dahil
na rin sa may mga lumad at Moro na naitaboy ng ganitong iskema. Samantala, 20 beses
binanggit ang salitang “Amerikano” sa curriculum guide ng Araling Panlipunan sa
elementarya at junior high school pero hindi binanggit kahit isang beses ang “Moro” at “lumad”
at isang beses lang binanggit ang “Muslim” sa kontekstong lokal (at isa rin sa kontekstong
pandaigdig). Sa pangkalahatan, nananatili ring English ang default na wikang panturo sa
Science & Technology, at Mathematics, atbp. sa kabila ng realidad na wala pang 1% ng
populasyon ang nag-Iingles. Kaugnay nito, ang curriculum guide ng “Mother Tongue” subject
sa elementarya ay NASA ENGLISH, hindi kasali sa priority courses sa college ang BSE Filipino
(Mula sa CHED Memo Order No. 01, Series of 2014) at ayon naman sa DepEd Order No. 3,
Series of 2016, kasama sa criteria sa hiring ng teachers ang English communication skills,
habang hindi naman kasama ang kasanayan sa komunikasyon sa Filipino. Bukod pa rito,
inihain ni Rep. Gloria Macapagal-Arroyo ng Ikalawang Distrito ng Pampanga ang House Bill
5091 o “AN ACT TO STRENGTHEN AND ENHANCE THE USE OF ENGLISH AS THE
MEDIUM OF INSTRUCTION IN THE EDUCATIONAL SYSTEM” noong Pebrero 21, 2017
kaya’t nanganganib na lalo pang maging anti-Filipino ang kurikulum sa buong sistemang
pang-edukasyon. Layunin ng panukala ni Macapagal-Arroyo na gawing 70-30% ang hatian ng
oras para sa English at sa Filipino sa mga paaralan. Pagbibigay-prayoridad sa Dayuhang
Paraan ng Pag-iisip Kapag sinuri ang framework at mga materyales panturo sa ilalim ng K
to12, makikitang mas pinahahalagahan nito ang mga dayuhang paraan ng pag-iisip. Ang
framework mismo ng K to 12 at mga babasahing pinagbatayan nito ay kinopya lang sa mga
 91

dayuhan. Ang kurikulum ng K to 12 ay tumatanaw sa “labas” nang hindi muna sinuri ang
“loob”; hinaharap ang mundo nang hindi muna kinikilala ang sarili. Sa mga teksbuk at modyul,
kitang-kita ang pagbibigay-prayoridad sa mga dayuhang kaisipan. Halimbawa, sa halip na
unggoy o anumang hayop mula Pilipinas ang gamitin, unggoy mula Indonesia ang nasa
panimula ng Unit 1 ng Science Textbook ng DepEd Negros. Narito naman ang isang halimbawa
ng aktibidad mula sa nasabing teksbuk: “Advanced Preparation. Each group must be assigned
to bring a small bunch of grapes for the activity ahead of time. If the students have difficulty in
finding the main material, other fruits or vegetables that demonstrate bunching may be used.
Suggested alternatives for grapes are lanzones, cauliflower, niyug-niyogan, arosep or lato (sea
weeds), or even tree branches.” Samantala, soccer/football naman ang nasa larawan sa
Unit 1 ng Science Textbook ng DepEd Bataan, gayong mayroon namang sipa o sepak takraw
ang mga Pilipino at Asyano. Ang introduksyon ng kurikulum ng Filipino sa Grades 1-10 ay
direktang ibinatay sa mga kaisipang dayuhan at may paconsuelo de bobo lamang na (at
mababaw pa ngang) pagbanggit sa isang Pilipino: “Isinaalang-alang sa pagbuo ng kurikulum
ang pangangailangang panlipunan, lokal at global na pamayanan, maging ang kalikasan at
pangangailangan ng mga mag-aaral. Pinagbatayan din ang mga legal na batas pang-
edukasyon, at mga teoryang pilosopikal ng edukasyon at wika nina Jean Piaget
(Developmental Stages of Learning), Leo Vygotsky (Cooperative Learning), Jerome Bruner
(Discovery Learning), Robert Gagne (Heirarchical Learning), David Ausubel
(Interactive/Integrated Learning), Cummins (Basic Interpersonal Communication Skills-BICS at
Cognitive Academic Language Proficiency Skills-CALPS) at ng ating pambansang
bayaning si Dr. Jose P. Rizal na nagsabing nasa kabataan ang pag-asa ng bayan.” Tahas ding
nakabatay ang kurikulum ng Araling Panlipunan sa Grades 1-10 sa dayuhang framework gaya
ng binanggit sa panimula ng curriculum guide ng DepEd: ““Isinaalang-alang sa pagbuo ng
kurikulum ang pangangailangang panlipunan, lokal at global na pamayanan, maging ang
kalikasan at pangangailangan ng mga mag-aaral. Pinagbatayan din ang mga legal na batas
pang-edukasyon, at mga teoryang pilosopikal ng edukasyon at wika nina Jean Piaget
(Developmental Stages of Learning), Leo Vygotsky (Cooperative Learning), Jerome Bruner
(Discovery Learning), Robert Gagne (Heirarchical Learning), David Ausubel
(Interactive/Integrated Learning), Cummins (Basic Interpersonal Communication Skills-BICS
at Cognitive Academic Language Proficiency Skills-CALPS) at ng ating pambansang
bayaning si Dr. Jose P. Rizal na nagsabing “nasa kabataan ang pag-asa ng bayan”.” Ang
curriculum guide naman ng Math sa Grade 1-10 at Science sa Grade 3-10 ay nangopya
lamang sa kurikulum ng mga bansang mauunlad gaya ng US, Australia, New Zealand,
Singapore, Japan at Canada. Kurikulum na Urban-sentriko at Elitista.
ang neoliberalismo na sumasaklaw sa liberalisasyon (pagtatanggal o pagbabawas ng mga
limitasyon sa mga malalaking negosyo gaya ng kontrol sa paglabas at pagpasok ng
kapital/puhunan, buwis sa imported na produkto, mataas na corporate tax, mga batas na
nagpoprotekta sa mga manggagawa atbp.); pribatisasyon (pagbebenta sa pribadong
korporasyon ng mga dati-rati’y serbisyo publiko gaya ng mga paaralan, ospital atbp.); at
deregulasyon (pagtatanggal o pagbabawas ng regulasyon sa mga industriya). Pansinin din
kung sino ang mga “bayani” sa curriculum guide ng DepEd para sa Araling Panlipunan sa
Grades 1-10: “Nabibigyang halaga ang mga kontribosyon ng mga Natatanging Pilipinong
nakipaglaban para sa kalayaan Hal: Emilio Aguinaldo o Gregorio del Pilar o Miguel Malvar o
Iba pang bayaning Pilipino” Samantala, wala si Macario Sakay na kapanahon din ng mga ito!
Malabnaw at nagpipilit naming maging neutral ang bahaging ito ng modyul ng DepEd
hinggil sa Batas Militar: “Ilan sa mga naisakatuparan ng Batas-Militar pagkatapos ng 9
na taon ay pagpapagawa ng imprastraktyur. Ang inaaning palay ay nadagdagan. Ang
pagbabahagi ng lupaing pansakahan ay naging tahimik at maayos. Sa mga suliraning panlabas,
sa tulong ni Unang Ginang Imelda R. Marcos ito ay sumulong. Naitatag ang relasyong
 92

pandiplomatiko sa Tsina, Unyong Sobyet at sa ibang mga bansang komunista sa

Silangang Europa. Marami ring mga pulong pang-international ang ginanap sa Maynila. Marami
ring di masyadong nabigyan ng pansin sa panahong ito. Ilan dito ay ang pang-aabuso ng mga
militar. Katiwalian nang huling taon sa malaking paglustay sa sektor ng pananalapi at
pagbabangko nang huling dalawang taon. Dahil dito nagkaroon ng dobleng implasyon,
patuloy na tumataas ang utang panlabas at nagpapatuloy ang pagdami ng bilang ng
walang hanapbuhay at ang pagbaba ng sahod ng manggagawa.” o kaya’y tiyak na subject to
misinterpretation, gaya nito: “Nabibigyang halaga ang papel ng kolonyalismo at
imperyalismo sa kasaysayan ng Timog at Kanlurang Asya”; “Nasusuri ang transpormasyon ng
mga pamayanan at estado sa Timog at Kanlurang Asya sa pagpasok ng mga kaisipan at
impluwensiyang kanluranin sa larangan ng…”; “Nasusuri ang sanhi at epekto ng political
dynasties sa pagpapanatili ng malinis at matatag na pamahalaan”; “Natataya ang bahaging
ginagampanan ng kasarian(gender roles) sa iba’t bang larangan at institusyong panlipunan
(trabaho, edukasyon, pamilya,
Pansinin din ang pagbibigay-diin ng competency na ito sa isang partikular na halimbawa ng
industriya na mga dambuhalang korporasyon lamang ang nakinabang sa mga nakaraang
dekada: “Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya, tulad ng
pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya.” Sa kabila ng pag-eeksport ng bansa sa
mga mineral nito, 0.004% lamang ng kita ng gobyerno ang mula sa pagmimina, habang
bilyun-bilyong piso ang kinikita ng mga dambuhalang kumpanya ng mina sa bansa.
Halimbawa, 10.3 bilyong piso ang consolidated revenue ng Philex Mining Corp. noong 2016.
Hindi man lamang din isinaalang-alang ng competency na ito ang malawak na pagtutol
ng mga lumad (at maging ng mga ordinaryong mamamayang hindi lumad) sa pagmimina sa
kanilang mga lupang ninuno. Kagimbal-gimbal din ang papuri ng nasabing curriculum guide sa
malayang kalakalan o free trade sa pamamagitan ng eupemistikong paglalahad:
“Napahahalagahan ang kontribusyon ng kalakalang panlabas sa pag-unlad ekonomiya ng
bansa.” Dapat bigyang-diin na batay sa datos ng Bangko Sentral ng Pilipinas mismo, sa
mga nakaraang dekada, halos bawat taon ay mas marami ang ating produktong inimport
kaysa ineksport kaya’t sa konteksto ng malayang kalakalan ay luging-lugi tayo, lalo na kapag
itinala rin ang mga industriya at negosyo sa Pilipinas na nalugi o kaya’y lumiit ang benta
dahil sa matinding kumpetisyong dulot ng walang habas na importasyon (gaya ng kaso ng
sapatos, tela, gulay, asukal atbp.). Kawalan ng Demokratikong Proseso sa Pagbubuo ng
Kurikulum Gaya ng mga nakaraang pagbabago sa kurikulum, ang implementasyon ng K to 12
ay isang imposisyong mula sa itaas na isinagawa nang wala man lamang malawakang
diskusyon at konsultasyon sa iba’t ibang sektor. Hindi kataka-taka na anim na kasong kontra K
to 12 ang isinampa ng iba’t ibang grupong mula sa iba’t ibang oryentasyong ideolohikal.
Ang lahat ng curriculum guide ay binuo ng iilan lamang “eksperto” at hindi isinailalim sa
malawakang konsultasyon. Gayundin, ang mga nauupong DepEd secretary at CHED
commissioners ay karaniwang walang mahabang panahon ng karanasan ng pagiging aktwal na
classroom teacher kaya naman wala ring malalim na pag-unawa sa problema ng kurikulum
at ng buong sistemang pang-edukasyon. Sa pangkalahatan, ang kawalan ng demokratikong
proseso sa pagbubuo ng kurikulum ng K to 12 ay isa sa mga dahilan kung bakit ang
kasalukuyang sistemang pang-edukasyon ay nananatiling “pabrika ng misedukasyon” na
nagmamanupaktura ng mga manggagawa at propesyunal na pang-eksport at/o para sa mga
korporasyon sa halip na mga Pilipinong mag-aambag sa pag-unlad ng sariling pamayanan at
bayan. Pangwakas Hamon sa ating lahat na iwasto ang mga mali, baguhin ang mga dapat
baguhin, palitan ang dapat palitan. Sama-sama nating likhain ang bagong kurikulum na akma
sa pangangailangan ng bansa, at huhubog ng mga Pilipinong mag-aambag sa pag-unlad ng
bansa at kapwa mamamayan. Bottom-up, baba-pataas ang prosesong dapat mamayani sa
pagbuo ng kurikulum, sa halip na taas-baba o top-down, para matiyak na ang mga
 93

pangangailangan ng bawat komunidad sa ating arkipelago ay matutugunan ng kurikulum. Higit

sa lahat, sa pamamagitan lamang ng gayong demokratikong proseso mabubuo ang isang
kurikulum na makapagdurugtong-dugtong sa kasanayan at kakayahan ng ating mga
mamamayan at mga pamayanan tungo sa pagbubuo ng bansang malaya, nakasandig-sa-
sarili, maunlad, mapayapa, makatarungan at tumutulong din sa pag-unlad ng mga bansang
may katulad na karanasan at pangarap.
Pag-unawa sa Paksa
Sagutin ang mga sumusunod:
Babasahin 1
1. Paano kinokontrol ng mga dayuhan ang sistema ng ating edukasyon?
2. Ano ang mga suliraning nakita mo sa artikulo na may kinalaman sa sistema ng
edukasyon?
3. Sang-ayon ka ba sa pribatisasyon ng edukasyon sa Pilipinas? Bakit?
4. Paano idinisenyo ng mayayamang kapitalista ang kurikulum ng ating paaralan?
5. Ayon sa artikulo, ano ang nararapat gawin ng isang mag-aaral na tulad mo upang
maging mulat sa mga idea ,teorya at praktika ng edukasyon?

Babasahin 2
1. Ayon sa otor, bakit laging kapos ang badjet sa edukasyon? Isa-isahin ang dahilan.
2. Ano ang nilalaman ng Cha-Cha na maaaring makaapekto sa mga guro at sistema ng
edukasyon?
3. Talakayin ang prinsipyo ng ating mga bayani hinggil sa nasyonalismo at edukasyon?
Isa-isahin ang pagtalakay.
4. Bigyang kahulugan at halimbawa batay sa artikulo ang mga sumusunod:
4.1 Malakolonya
4.2 Kolonya
4.3 Imperyalista
4.4 Pyudalismo
4.5 Neokolonyalismo
4.6 Edukasyon
4.7 Monopolyo
4.8 Malapyudal
5. Ano-ano ang mabibigat na dahilan sa pagpapatupad ng Kto 12?
6. Magtala ng mga paraan kung paano namumuhunan/kumikita/kinokontrol ng
dambuhalang korporasyon at mamumuhunan angating ekonomiya/sector ng edukasyon.

Talakayin ang mga sagot.

 94

Gawain 1
Pumili ng anim SUC’s. Paghambingin ang tuition fee at misc. fee ng tatlong unibersidad per
sem.Anong masasabi mo sa ‘yong natuklasan? Sang-ayon ka bang isemi-private ang mga
SUC’s?

SUC’s Tuition fee (per unit) Misc. fee (itemized)

1
2
3
4
5
6

Mga Babasahin/ Sanggunian:

Mga Website
1. Dr. Edberto M. Villegas (2014, Marso 13). Ang Sistema ng EdukasyonsaPilipinas.
Bulatlat.com. Mula sa https://www.bulatlat.com/news/4-6/4-6-edukasyon.html
2. David Michael Marcelino (2018 Pebrero). MakabayangPagsusurisaKasalukuyangKurikulum
ng Sistema ng EdukasyonsaPilipinas. Research Gate. Mula sa
https://www.researchgate.net/publication/323334865_Makabayang_Pagsusuri_sa_Kasalukuyan
g_Kurikulum_ng_Sistema_ng_Edukasyon_sa_Pilipinas
 95

YUNIT 4 – INTRODUKSYON SA INDUSTRIYAL NA PANANALIKSIK (CRITICAL RESEARCH

PAPER) PANANALIKSIK KRITIKA SA INDUSTRIYA (CRITICAL PAPER ON INDUSTRY)

Pangkalahatang Ideya:
Ang pananaliksik ay ang proseso ng pangangalap ng mga totoong impormasyon na
humahantong sa kaalaman. Isinasagawa ito sa pamamagitan ng paggamit ng kung ano ang
nalalaman o napag-alaman na. Matatanggap ang karagdagang kaalaman sa pamamagitan ng
pagpapatunay ng mga panukala (teoriya) o mga pamamaraan (o sistema), at sa pagsubok sa
mas mainam na pagpapaliwanag ng mga napapansin o obserbasyon.Marahil ay pamilyar ka na
sa depinisyong ito ng pananaliksik dahil hayskul pa lang ay ginaga mo mo na ito.Naglalaman
ang yunit na ito ng mga bahagi, paraan at uri ng pananaliksik na makakatulong sa mga mag-
aaral upang makagawa ng isang pananaliksik sa mga industriya sa ating bansa.

INAASAHANG MATUTUHAN: Sa pagtatapos ng paksang ito, inaasahan na:

1. Naipaliliwanag ang kahulugan ng pananaliksik.
2. Natutukoy ang iba’t ibang uri ng pananaliksik.
3. Napahahalagahan ang pananaliksik bilang sangay ng pagkatuto.
4. Nakagagawa ng sariling pananaliksik pokus sa industriyang Filipino.

Kagamitan ng Kurso:

Paksa 12: Bahagi at proseso ng Pananaliksik

PANANALIKSIK
Ang pananaliksik ay ang proseso ng pangangalap ng mga totoong impormasyon na
humahantong sa kaalaman. Isinasagawa ito sa pamamagitan ng paggamit ng kung ano ang
nalalaman o napag-alaman na. Matatanggap ang karagdagang kaalaman sa pamamagitan ng
pagpapatunay ng mga panukala (teoriya) o mga pamamaraan (o sistema), at sa pagsubok sa
mas mainam na pagpapaliwanag ng mga napapansin o obserbasyon. Isang prosesong
mapagsuri, sistematiko o maparaan, organisado o nakaayos, at walang-kinikilingan (obhetibo).
Nararapat na masagot ng prosesong ito ang isang katanungan o hipotesis. Sa ganitong paraan,
dapat itong nakapagpapataas o nakapagdaragdag ng kaalaman hinggil sa isang hindi
nakikilalang bagay na ibig mapag-alaman pa ng mga mamamayan.
 96

Bukod sa pagbibigay tugon sa mga katanungan, isa pang layunin ng pananaliksik ang
makahanap ng solusyon sa isang problema o suliranin. Karaniwang naghahanap ang isang
mananaliksik ng mga kaalaman mula sa mga aklatan upang malaman kung ano ang mga
napag-alaman hinggil sa isang bagay, kabilang ang mga maaaring nakalimutan nang kaalaman.
Maaaring naghahanap-buhay ang isang tagapagsaliksik o tagasaliksik sa isang klinika,
laboratoryo, o kaya isang planetaryo. May mga mananaliksik na naghuhukay ng lupa para
mapag-aralan ang mga guho ng mga sinaunang mga kabihasnan o magsagawa ng mga pag-
aaral hinggil sa mga hubog ng mga bato. Maaari rin siyang maglakbay sa kalawakan para pag-
aralan ang sanlibutan.
Mga Bahagi at Proseso ng Pananaliksik
Ang pananaliksik ay hindi basta-basta na lamang isinasagawa. Sa gawaing ito, ang
mananaliksik ay may sinusunod na sistematikong proseso upang maayos na maisakatuparan
ang kanyang pananaliksik. Ang prosesong ito ang magsisilbing plano ng isang mananaliksik sa
kung paano niya gagawin ang pangangalap ng datos at paano niya masasagot ang kaniyang
mga katanungan. Upang hindi maging magulo ang pagsasagawa ng gawaing ito, dapat may
sinusundan siyang mga bahagi at proseso ng pananaliksik.
Sa pagkakaroon ng kaalaman sa proseso ng pananaliksik, ang mananaliksik ay
magkakaroon ng sapat na pundasyon at kakayahan sa pagbuo ng makabuluhang pag-aaral. Sa
ibaba, iyong mababasa ang pangkalahatang proseso ng pananaliksik na makakatulong sa iyo
bilang mag-aaral para makatapos sa iyong research.
Kasaysayan
Kay Galileo nagsimula ang makabagong gawi sa pananaliksik.
Isinilang ang gawaing pananaliksik ng magsimulang magtanong ang mga naunang mga tao
sa mundo hinggil sa mga bagay-bagay at nagsimula ring maghanap ng mga kasagutan para sa
mga katanungang ito. Halimbawa ng mga ito ang mga lumikha ng gulong at ang mga
nagsipagtala ng mga paggalaw ng mga bituin ng kalangitan. Subalit nagsimula lamang ang
tunay na makabagong gawi sa pagsasaliksik dahil kay Galileo Galilei noong mga 1500.[3]
Mga paraan
Upang makapagsaliksik, nagpupunta ang isang mananaliksik sa mga aklatan, museo,
laboratoryo nakikipanayam sa mga dalubhasa, at nangongolekta ng mga opinyon sa mga
mamamayan. Sa simula, nagbabasa sila ng sangguniang mga aklat na naglalaman ng
pangkalahatang kaalaman o may tiyak na mga paksa, katulad ng talahuluganan, ensiklopedya,
taunang-aklat, atlas, mapa, globo, at indeks. Nagsisimula ang isang mananaliksik na alamin
muna o ganap na unawain ang kaniyang napiling paksa, katanungan, o napiling suliraning ibig
tugunin. Mula sa mga aklat na pangsanggunian, inaalam niya ang mga pang-alalay na mga
paksang kaugnay ng pangunahing paksa.[3]
Mga uri
Mga pangunahing uri
Kabilang sa mga pangunahing uri o gawi sa pananaliksik ang payak at nilapat na pananaliksik:
Basiko o payak na pananaliksik
Tinatawag din itong puro o pundamental na pananaliksik na isinasagawa sa mga laboratoryo
o klinikang pang-eksperimento.
 97

Nilapat na pananaliksik
Ito ang paglalapat ng mga kaalaman sa mga gawaing pampananaliksik, o paggamit ng mga
kaalaman sa pananaliksik na magagamit para sa pagpapaunlad ng lipunan. Kabilang dito ang
mga protokol (protokolo) o mga sinusunod at tinutupad na paraan sa mga pananaliksik na
klinikal.
Iba pang mga uri
Kasama rin sa mga uri ng pananaliksik ang mga pang-akademya, pang-agham,
pampamilihan, pang-edukasyon, pangkasaysayan, pangwika, at may pag-uugnayan ng mga
disiplina:[3]
Pang-akademya
Iba ito sa pananaliksik na pangedukasyon sa ibaba sapagkat isinasagawa ito ng mga mag-
aaral, hindi sila ang pinag-aaralan ng mananaliksik. Nagsasaliksik ang mga estudyante upang
makapagsulat ng mga takdang-aralin, sa pamamagitan ng pagbabasa ng maraming bilang ng
mga aklat hinggil sa isang paksa, at nagtatala sila sa kanilang mga talaan. Ginagamit din ang
gawing ito ng mga manunulat ng mga hindi kathang-isip na mga manuskrito o akda, upang
maging tama ang kanilang mga impormasyong ginagamit sa pagsusulat.
Pang-agham
Tinatawag din itong Isang pangkaraniwang gawi sa pagsasaliksik ang makaagham na
metodo. Ginagamit ang pananaliksik upang mapainam ang mga pagkaunawasa mga larangan
ng biyolohiya, at iba pa. Dahil sa pang-agham na gawi ng pagsasaliksik, maaaring
maisakatuparan ang pagkakatuklas ng mga bagong gamot na panglunas ng mga karamdaman,
ang paglalang ng mga mas hindi-mapanganib na mga sasakyan, at kung paano makapag-aani
ng mas maraming mga pagkain sa mga bukirin. Nagmumula sa mga pamahalaan, mga
pribadong korporasyon, at mula sa nagbibigay-kusang mga samahan ang suportang
pampananalapi sa ganitong uri ng mga pananaliksik.
Pampamilihan
Isa itong sangay sa larangan ng sikolohiya sapagkat pinag-aaralan at sinusuri sa
pananaliksik na pangmerkado o pangmarket ang kung ano ang mga bagay na binibili ng mga
tao at kung paano sila naglilibang pagkatapos ng kanilang mga trabaho.
Pang-edukasyon
May kaugnayan sa pagsusuri kung paano natututo ang mga tao sa ganitong uri ng
pananaliksik, partikular na sa mga paaralan
Pangkasaysayan
Sinusuri rito ang lahat ng uri ng mga dokumentong katulad ng mga personal na talaan, mga
liham, mga batas, mga resibo, mga sertipiko ng pagpapatibay, mga pahayagan, mga magasin,
mga aklat, at mga kasangkapang tulad ng mga alahas, mga aparato, at mga kagamitang
pantahanan. Ginagamit ito ng mga arkeologo.
Pangwika
Tinatawag din itong pananaliksik na lingguwistiko sapagkat pinag-aaralan ang kung paano
ginagamit ng mga tao ang sinasalitang wika, ang mga tunog sa wikang sinusuri, at maging ang
pag-iimbistiga ng gawi sa pamumuhay ng mga mamamayang nasa isang pook.[3]
 98

Sa mga disiplina
May isinasagawa ding mga pananaliksik na nagkakaugnayan ang iba't ibang larangan ng
mga kaalaman. Kasama sa pangmakadisiplinang pananaliksik ang multidisiplinaryo,
interdisiplinaryo, at transdisiplinaryo. Sa antas na pang-multidisiplinaryo o maramihang mga
larangan, isinasagawa ang pagsusuri mula sa iba't ibang mga anggulo, at ginagamitan ng sari-
saring mga pananaw ng mga larangan, ngunit hindi nagkakaroon ng pagsasanib. Sa
interdisiplinaryo o sa pagitan ng mga larangan, nililikha ang isang katauhan ng metodolohiya o
pamamaraan, isang identidad ng panukala (teoriya) o konsepto (diwa), na nagdurulot ng mas
pinagsanib at mauunawaang mga resulta. Samantala, mas lumalaktaw sa mga gawi ng mga
naunang may-ugnayang panlarangang pananaliksik ang transdisiplinaryo o nagpapalitang
(nagsasanib na) mga larangan: sapagkat nagsasanib ang mga larangan o disiplina, kabilang
ang pagkakaisa ng mga epistemolohiya, partikular na ang Panukala ng mga Agham Pantao o
Teoriya ng Agham Pangtao.
Ang Limang Proseso ng Pananaliksik
1. Pamimili at Pagpapaunlad ng Paksa ng Pananaliksik
Sa pagpili at paglimita ng paksa nagsisimula ang pananaliksik. Sa bahaging ito, humahanap
ang mananaliksik ng paksang iikutan ng kanyang pag-aaral. Kapag nakapamili na siya ng
paksa ay kanya naman itong lilimitahan sa pamamagitan ng pagtuklas ng mga tanong na
magsisilbing gabay sa pagbuo ng makabuluhang pananaliksik.
Hindi lamang sa pagpili ng paksa natatapos ang unang proseso ng pananaliksik, kasama rin
dito ang pagpapaunlad ng kaalaman hinggil sa napiling paksa. Mapapaunlad ito ng
mananaliksik sa pamamagitan ng pagbabasa ng mga kaugnay na literatura at pag-aaral.
Minsan, hindi rin maiiwasan ang pagkakaroon ng sobrang malawak na paksa, at ito ay
nagdudulot ng kalituhan sa mananaliksik. Upang maiwasan ang ganoong senaryo,
makakatulong ang pagbabasa ng mga kaugnay na literatura at pag-aaral upang makatuklas ng
mas ispesipikong anggulo at mapaliit ang saklaw nito.
Ang pagbabasa ng mga artikulo mula sa online journals sa internet at iba pang pananaliksik
sa silid aklatan ay lubos na makatutulong sa bahaging ito ng pananaliksik.
Sa antas na ito, handa na ang mananaliksik na isulat ang preliminaryong bahagi ng
pananaliksik: Rasyonal at Kaligiran ng Pag-aaral, Paglalahad ng suliranin, Layunin at
Kahalagahan ng Pag-aaral, Paglalahad ng Suliranin, Layunin at Kahalagahan ng Pag-aaral, at
Rebyu ng Kaugnay na Literatura.
2. Pagdidisenyo ng Pananaliksik
Sa puntong ito, mabibigyang katiyakan na ang daloy ng isinasagawang pananaliksik. Sa
antas na ito, kinakailangang natukoy na ng mananaliksik ang suliranin sa kanyang paksa. Dito
rin inaakda ng mananaliksik ang teoretikal na gabay ng pananaliksik na resulta ng naunang
pagbasa. Pagkatapos, bubuuin naman ng mananaliksik ang konseptwal na balangkas na
magpapakita kung gaano kalawak ang saklaw ng pananaliksik at paraan kung paano
isasagawa ang pagsusuri.
Kapag natukoy na ang suliranin at lawak ng pananaliksik, maari na niyang itakda ang
disenyo ng pag-aaral at kaukulang metodo kung paano ito matatamo. Gayundin, tutukuyin na
ang mga kalahok o populasyon ng mananaliksik.
 99

Sa antas na ito, maari na ding iakda ang sumusunod na bahagi ng pananaliksik: Teoretikal
na Gabay at Konseptwal na Balangkas, Sakop at Delimitasyon ng Pag-aaral, at Daloy ng Pag-
aaral.
3. Pangangalap ng Datos
Sa prosesong ito nagaganap ang produksyon ng bagong datos na magiging batayan ng
resulta ng pananaliksik kung kaya’t mahalagang maging masinop, matiyaga, at maging matapat
ang mananaliksik. Pagkatapos matukoy ang disenyo at pamamaraan sa naunang bahagi ng
pananaliksik, kailangang ihanda na ang mga instrumento o kasangkapang gagamitin upang
mangalap ng impormasyon.
Isinasagawa sa bahaging ito ang pakikipanayam, sarbey, obserbasyon, o pagsusuri ng
dokumento depende sa nakatakdang pamamaraan ng pag-aaral. Pagkatapos mangalap ng
datos mula sa nabanggit na pamamaraan, isasaayos at ihahanda na ng mananaliksik ang datos
para sa presentasyon at pagsusuri.
Sa antas na ito, handa na ang mananaliksik na iakda ang Metodolohiya at Pamamaraan ng
Pananaliksik.
4. Pagsusuri ng Datos
Sa pang-apat na proseso ng pananaliksik ginagawa ang isa sa pinakaimportanteng tungkulin
ng mananaliksik, ang lumikha ng bagong kaalaman. Maisasakatuparan niya iyon sa
pamamagitan ng pagsusuri at pagbibigay ng kanyang interpretasyon mula sa mga datos na
nakalap.
Sa antas na ito, handa na ang mananaliksik na isulat ang Resulta at Diskusyon. Kasunod
nito, pwede na rin niyang isulat ang Lagom, Konklusyon, at Rekomendasyon.
5. Pagbabahagi ng Pananaliksik
Ang huling bahagi sa proseso ng pananaliksik ay ang pagpapalaganap ng impormasyon na
naging resulta ng pananaliksik.
Sa pinakahuling antas ng pananaliksik na ito, dapat matiyak ng mananaliksik na
maibabahagi niya ang mga mahahalagang konklusyon na nakuha niya mula sa ginawang
pagsusuri ng datos. Upang maisakatuparan ang bahaging ito, maari niyang ilathala ang
kanyang pananaliksik sa Iba’t-ibang publikasyon gaya ng mga refereed journal (online o hindi),
libro, at iba pang uri ng lathalain.
Mga Babasahin/ Sanggunian:
Mga Website
1. De Guzman, Maria Odulio (1968). "Pananaliksik, manaliksik, research". The New Filipino-
English / English-Filipino Dictionary. National Bookstore (Lungsod ng
Mandaluyong) ISBN 9710817760.Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedy
ahttps://tl.wikipedia.org/wiki/Pananaliksik
2. Brian Carlo (2019, Hulyo 9). Mga Bahagi at Proseso ng Pananaliksik. Pinoy Newbie.
Mula sa https://www.pinoynewbie.com/mga-bahagi-at-proseso-ng-pananaliksik/
 100

YUNIT 5: PANANALIKSIK AT PAG-AARAL SA NAPILING INDUSTRIYA

Pangkalahatang Ideya:

Matapos mapag-aralan ang ang proseso ng pananaliksik at ang bahagi/ pamamaraan sa

pagsasagawa ng isang pananaliksik ang nilalayon na maisabuhay ang paggawa at pagbuo ng
mga datos para sa isang saliksik papel hinggil sa paksang may kaugnayan sa mga tinalakay sa
aralin, dahil ito ay maituturing na pangunahin g dapat matutuhan ng sinumang mag-aaral upang
mapaunlad ang sarili, kapwa, pamayanan at lalo na ang bayan, kaya layunin nito na
maintindihan ng lubos ang paghahanap at paghahanay ng mga datos na kakailangan sa isang
papel pananaliksik.

INAASAHANG MATUTUHAN: Sa pagtatapos ng paksang ito, inaasahan na:

1. Nakakalikha/ nakagagawa ng isang kongretong papel pananaliksik.
2. Nagagamit ang lahat ng mga natutunan sa pagbuo ng isang papel pananaliksik.
4. Nakagagawa ng sariling pananaliksik pokus sa industriyang Filipino.

Kagamitan ng Kurso:
Bumuo ng may 5-6 na myembro sa isang pangkat. Magsaliksik hinggil sa mga sumusunod na
industriya sa ating bansa.Sundin ang format ng papel pananaliksik sa ibaba.Magpalabunutan sa
pagpili ng paksa.
1. Industriya ng coke sa Pilipinas
2. Industriya ng bawang
3. Industriya ng Papel
 101

4. Industruya ng baka
5. Industriya ng turismo
6. Industriya ng paaralang pribado pokus sa antas ng high school
7. Industriya ng suka
Ang inyong papel ay dapat maglaman ng mga sumusunod:
I. Panimula
(Kailan, saan, Paano) nagsimula ang industriya
II. Katawan o Nilalaman
a. Produksyon/paglikha ng produkto
b. Mga suliraning pinagdaaan
c. Paano nasulusyunan ang mga nasabing suliranin
d. Bilang o bolyum ng produkto sa isang taon
e. Kontribusyon ng industriya sa bansa
f. sektor na namamahala sa industriya
III. Wakas
a. Kalagayan ng industriya sa kasalukuyan

Tandaan:
Ang magsulat ay hindi biro, hindilangitosimplengpagkuha ng ballpen
at papelmatapos ay magsusulat. Sapagkat ang pagsusulat ay
pinagpaplanuhan, pinagiisipan, pinagtatiyagaan, binibigyan ng oras
at pinaghihirapan.

-MCL-
-DER-