BAKYA

ni: Hernando R. Ocampo

Isang kapitbahay ang nagbalita kay Aling Sebya ng nangyaring putukan sa may pabrika ng tabako kanginang hapon. Ang mga
welgista ay hindi raw mapayapa sa kanilang panggugulo, kaya't ang mga pulis ay napilitang mamaril. At ngayo'y kakaba-kaba
ang dibdib ni Aling Sebya, nakaupo sa pagpanhik ng kanilang hagdanan at kunot ang noong nakamata sa kadiliman ng
eskinitang tumutumbok sa kanilang tahanan. Magtatakip-silim pa lamang, ngunit ang dilim ay halos laganap na, sapagkat
ang lilim ng nagtataasang gusali sa magkabilang panig ng eskinita ay mga tabing na makakapal na di-mapaglagusan ng sinag
ng araw sa kanluran. Tanghaling tapat lamang kung magliwanag ang eskinitang ito, habang ang araw ay hindi pa
natatabingan ng mga nagtataasang gusali, kaya't sa tanghaling tapat lamang kung sumigla ang kulay ng nagpapayatang
katawan ng mga naninirahan sa mga giray-giray na dampa sa looban ng eskinita.
Habang walang kibong nakamasid si Aling Sebya sa kadiliman ng eskinita ay payapa namang natutulog ang isang pasusuhing
sanggol sa kanyang kandungan. At sa makapanaog ng hagdanan ay dalawang batang babae ang naglalaro ng bahay-bahayan.
Ang tatlong anak ni Aling Sebya: marurungis at gula-gulanit ang damit, namamayat, nanlalalim ang mga mata na kagaya ng
kanilang ina.
Mula pa kaninang makatulog ang pasusuhing bata sa kanyang kandungan ay binalak ni Aling Sebya na ipasok at ilagay sa
duyan ang batang nahihimbing, malamig ang simoy ng hangin sa may hagdanan; ang malamig na simoy ng hangin ay
masama sa batang manipis ang damit) ngunit hangga ngayo'y di maiwan-iwan ni Aling Sebya at makapanhik sa kanilang
hagdanan. Mula pa kanginang mabalitaan niya ang nangyaring barilan sa may tapat ng pagawaan ay hindi na makaalis si
Aling Sebya sa kanyang kandungan, habang ang noo'y nangungunot at kakaba-kaba ang dibdib na nakamata sa kadiliman ng
eskinita.
Pamaya-maya ay naririnig ni Aling Sebya ang yabag ng isang tao sa dako pa roon ng eskinita at siya'y nagulat kaya't ang
batang natutulog sa kanyang kandungan ay nagising at umiyak.
"Tulog na, anak," ang wika ni Aling Sebya. "Tulog na at darating na ang tatay."
Ang bata ay nakatulog na naman uli at kakaba-kaba ang dibdib ni Aling Sebya na pinakinggan ang yabag ng taong
dumarating na ganoon ang imbay ng kanyang katawan kundi noon na lamang mapatapat sa kanilang tahanan.
"Pareng Milyo," ang bati ni Aling Sebya, na lalong kumaba ang dibdib nang makilala ang dumarating. "Hindi ba ninyo
namataan ang inyong kumpareng Tonyo?"
"Magandang gabi po, kumare," ang sagot ng binati. "Nagkita po kami sa miting ng mga welgista kaninang hapon. Bakit?
Hindi pa po ba dumarating ang kumpare?"
Hindi nalalaman ni Aling Sebya na mayroon palang miting ang mga welgista kanginang hapon. Ito'y di-binanggit sa kanya ni
Tonyo. "Salamat , kumpare," ang nawika na lamang ni Aling Sebya.
Habang siya'y naglilinis ng bahay ay hindi niya malaman kung bakit sumigla ang kanyang katawan at sumaya ang kanyang
kalooban, at di niya alumanang siya'y humimig ng isang masayang awitin.
Ngunit ngayo'y naririnig na naman ni Aling Sebya ang: "Nanay, nagugutom kami; nagugutom kami, Nanay."
Sandali na lamang, mga anak, at darating na ang inyong ama. Sandali na lamang at kakain na tayo," ang anas ni Aling Sebya.
Ngunit ang dalawang bata ay nagpatuloy rin sa kanilang pagdaing: Nanay, gutom na gutom na kami. Gutom na gutom na
kami, nanay."
"Huwag kayong maingay, mga anak," ang sabi ni Aling Sebya pagka't nang sandaling yao'y nakarinig na naman na naman
siya ng mga yabag ng mga taong dumarating. (Ito na marahil si Tonyo. Saan kaya siya nasabit at ginabi ng uwi? Marahil ay
gutom na rin si Tonyo.) At pinagmasdang mabuti ni Aling Sebya kung sino ang dumarating. (Sino kaya ang kasama ni Tonyo?
Sino kaya ang kasama niyang ito? Ngunit hindi ganyan ang lakad ni Tonyo; hindi ganyan ang imbay ng katawan ni Tonyo.) At
pagkaraan ng ilang sandali'y dalawang tao ang nadaan sa tapat ni Aling Sebya. Pinag-uusapan ng magkasama ang nangyaring
gulo sa tapat ng pagawaan, at narinig ni Aling Sebya na pito raw na welgista ang napatay.
"Pitong welgista! Pitong welgista ang napatay. Napatay. Pitong welgista ang napatay. Napatay! Napatay!
"Hindi! Hindi maaari ang gayon!" ang biglang naibulalas ni Aling Sebya. "Si Tonyo'y darating na. Ilang sandali na lamang at
si Tonyo ay darating na." At sinabayan ng tindig at tuloy nasok sa kabahayan ng kanilang tahanan na ngayo'y namumusikit na
sa dilim. Ngunit ang kadiliman ay hindi naalumana ni Aling Sebya. Ang gasera ay di na niya nakuhang sindihan. Binaltak sa
sampayan ang lamping ipinambalot sa pasusuhing bata. (Pitong welgista. Pitong welgista ang napatay. Napatay! Napatay!)
Nagsabit sa balikat ng isang lumang bupanda at pinagsabihan ang dalawang anak na babae: "Dito muna kayong dalawa't
sasalubungin ko ang inyong ama. Sandali lamang ako mga anak."
Ngunit ang dalawang bata'y natakot marahil sa dilim, kaya't nagsiiyak at ayaw magpaiwan. Kaya't si Aling Sebya ay nanaog at
kilik ang natutulog na bata sa isang kamay at akay-akay ang dalawang batang babae sa kabilang kamay. "Dali, dali kayo mga
anak," ang wika ni Aling Sebya nang makalabas na sila sa kadiliman ng eskinita.
(Pitong welgista, Pitong welgista ang patay! )
"Ngunit baka siya dumating sa bahay ay wala siyang abutang tao," ang malakas na nasabi ni Aling Sebya sa kanyang sarili.
"Magagalit siyang walang sala."
At tinangka ni Aling Sebya na magwalis sa bahay, ngunit ang paa niya'y patuloy sa paghakbang na tungo sa mga pagawaan ng
tabako. Kaya't pinagbilinan lamang ang dalawang anak na babae na kilalanin ang lahat ng masasalubong nila sa magkabilang
panig ng daan upang sila'y di magkasalisi ni Mang Tonyo. Ilang sandali pa at nakarating na ang mag-iina sa tapat ng
pagawaan. Lilinga-linga si Aling Sebya at di malaman ang kanyang gagawin, sapagkat liban na ilang pulis na nakabantay sa
pintuan ng pagawaan ay wala siyang nakitang ibang tao. Nais sana niyang magtanong sa mga pulis kung hindi niya namataan
ang kanyang asawa, ngunit naalaala ni Aling Sebya ang narinig niyang pinag-uusapan ng dalawang tao hinggil sa ginawang
pamamaril ng mga pulis sa pitong welgista. Lalo na't nang makita ni Aling Sebya na di-lamang batuta kundi baril na mahaba
ang dala-dala ng mga pulis ay ibig-ibig na niyang pandurhan ang "mga hayop na ito." Ngunit ang batang kilik-kilik ni Aling
Sebya ay nagising at umiyak, kaya't sa halip na pandurhan ang mga pulis ay naghanap pa nga si Aling Sebya ng mauupuan
upang mapasuso ang nagising na sanggol.
Sa isang tabi ng daan ay nakakita si Aling Sebya ng isang basurahang latang yupi-yupi. Dito siya naupo at habang pinasususo
ang bata ay iniisip niya ang...
(Marahil ay nasa bahay na si Tonyo at galit na galit. Nasabit lang marahil sa isang kakilala kaya ginabi ng uwi. Ngayon
marahil ay nasa bahay na siya. Ano kaya ang sasabihin ni Tonyo sa pag-alis kong ito? Magalit kaya sa akin?)
Ngunit habang pinagmamasdan ni Aling Sebya ang pinasususo niyang anak ay naramdaman niya ang luhang nag-uunahang
dumaloy sa kanyang pisngi.
"Marahil ay di-malalaunan at darating din ang inyong kumpare."
"Sya nga, kumare. Marahil ay nasabit lamang ang kumpare sa tabi-tabi," ang pabirong sagot ni Mang Milyo, at pagkaraan ng
ilang sandali ay nagpaalam at nagpatuloy sa kanyang paglakad na pauwi sa kanilang tahanan.
Ang dalawang batang babae sa lupa ay huminto sa kanilang paglalaro nang kau-kausap ni Aling Sebya ang kumpare niyang
Milyo. At nang makaalis na si Mang Milyo ay tuluyan nang pumanhik ang dalawang bata, at sandali ring pinagmasdan ang
wari'y natitigilang anyo ni Aling Sebya, subali't dala marahil ng kadiliman ay di nila nakita ang namumutlang mukha at ang
nanginginig na labi ng kanilang ina. Kaya't ang mga bata'y walang nasabi kundi, "Nanay, nagugutom kami."
"Oo, mga anak," ang marahang sagot ni Aling Sebya. "Sandali na lamang at darating na ang inyong ama. Sandali na lamang at
darating siyang may dalang pagkain."
Sapagkat bago umalis ng bahay si Mang Tonyo ay nangakong mag-uuwi ng makakain nilang mag-anak. Siya'y magsasadya sa
himpilan ng mga welgista at doon kukuha ng kanilang makakain. Kaunting bigas, ilang latang sardinas, ilang panutsa,
pagkaing marahil ay di tatagal sa kanilang dalawa o tatlong araw, ngunit pagkain din na pansamantalang maipagtatawid-
gutom. "Kaya't ihanda mo sana agad ang ating lutuan at uuwi akong maaga," ang biro pa ni Mang Tonyo kay Aling Sebya.
"Uuwi ka sana agad, tatay." ang wika naman ng mga anak nila.
"Oo, uuwi akong maaga." Sapagkat alam din naman ni Mang Tonyo na kanginang umaga'y isinaing nang lahat ni Aling Sebya
ang bigas na huli niyang nakuha sa himpilan ng mga welgista. Ang kalahati ng sinaing ay inalmusal nila kanginang umaga, at
ang natira'y inubos sa tanghalian.
"Wala na tayong maisasaing mamayang gabi," ang sabi ni Aling Sebya. Ngunit si Mang Tonyo ay di rin sumagot.
"Tingnan mo ang mga anak mo. Di ka ba naaawasa kanila?" At pagkaraan ng ilang sandali: "At tingnan mo ang sarili mo. Ni
ang bakya mong luma ay di mapalitan." Sapagkat kanginang umaga ay inayos na naman ni Aling Sebya ang luma't sirang
bakya ni Mang Tonyo. "Bakit hindi ka pa bumalik sa pabrika? Ang balita ko'y marami na ang nagsisibalik sa dati nilang
trabaho."
"Mga walang hiyang eskirol!" ang naibulalas na lamang ni Mang Tonyo.
"Marahil ay may anak din silang nagugutom," ang wika naman ni Aling Sebya.
Si Mang Tonyo ay tumindig at walang kibong tumungo sa kinasasabitan ng lumbo nilang inuman. Ito'y kinuha at isinalok sa
katabing banga ng tubig at walang kibong nagpatuloy sa kanyang pag-inom. Pagkatapos ay nagbalik si Mang Tonyo at
mahinahong nagsalita.
"Alam kong ikaw at ang mga bata'y hirap na hirap sa pagkatigil ng aking trabaho." ang wika niya kay Aling Sebya. "Ngunit
ano ang ating magagawa! Kung babalik kami ay tatanggapin nga kami ng may-ari ng pabrika. Ngunit kami'y pagtatawanan sa
aming kahinaan, at lalo lamang kaming tatratuhin nang higit kaysa hayop. Ganyan ba ang gusto mong gawin sa akin?"
Si Aling Sebya ay nasiyahan marahil sa paliwanag ni Mang Tonyo. "Ang naaalala ko lamang ay ang kakanin natin. Wala na
tayong maisaing mamayang gabi."
"Pabayaan mo, Sebya, at magsadya ako sa himpilan. Kukuha ako ng ating maipantatawid-gutom, at ilang araw pa'y hindi na
tayo maghihirap. Kaunting pagpapakasakit lamang at giginhawa na ang ating buhay."
Kaya't nang makaalis na si Mang Tonyo ay inutusan ni Aling Sebya ang dalawang bata, "Pagbutihin ninyo ang pangangahoy,"
ang wika ni Aling Sebyang may himig pagbibiro, "at nang maluto natin ang iuuwi ng inyong ama," At nang makaalis na ang
dalawang bata ay pinatulog naman ni Aling Sebya ang pasusuhin niyang anak. Pagkatapos ay sinimulan niyang linisin ang
kanilang bahay, isang gawaing may ilang araw ding hindi niya natupad sapul nang magsimula ang aklasan.
"Hindi! Hindi maaaring mangyari ang gayon," ang biglang naibulalas ni Aling Sebya at pagkaraan ng ilang sandali ay pinilit
niyang manalangin. "Diyos ko, huwag mo pong itulot na mangyari ang gayon. Iligtas mo po si Tonyo sa anumang
kapahamakan. Diyos ko..."
Ang panalangin ni Aling Sebya ay biglang nagambala nang marinig niya ang tinig ng dalawang babae: "Nanay! Tingnan mo
ito! Nanay! Tingnan mo ito." At isang bugkos ng tsinelas at bakya ang buong pagmamalaking ipinakita ng dalawang bata sa
kanilang ina.

PAG-USAPAN NATIN:
1. Ilarawan ang bakya ni Antonio.
2. Bakit balisa si Aling Sebya?
3. Bakit ayaw nang bumalik sa trabaho si Antonio sa pabrika?
4. Paano itinataguyod ni Antonio ang pang-araw-araw nilang pangangailangan ngayong wala na syang trabaho?
5. Ano ang payo ni Aling Sebia kay Antonio, noong huli nilang pagsasama?
6. Aling mga pangungusap sa kwento ang naglalarawan sa mahirap na antas ng mga manggagawa?