SPORT I ZDRAVLJE

Zdrava ishrana je preduslov za normalno funkcionisanje organizma.

Prilikom vježbanja tjelo mora proizvoditi više energije nego kada je u stanju mirovanja.
Mišići počinju jače da se kontarktuju, srce brže pumpa krv i pluća rade snažnije kako bi se
potrebne hranjive materije i kiseonik dostavili svim ćelijama i kako bi se ujedno uklonili
suvišni/otpadni produkti. Svi ovi procesi zahtevaju posebnu nadoknadu u vidu
namjernica bogatim nutrijentima. Cilj je da se održava odgovarajuća tjelesna težina, da ne
dođe do gubitka tjelesne mase, a ne treba ni unositi previše energetskih potencijala da ne bi
došlo do povećanja iste. Glavni izvor energije tokom fizicke aktivnosti predstavljaju
ugljani hidrati. Oni se u vidu glikogena deponuju u mišićima gdje služe kao energetsko
gorivo i u jetri gde je njihova uloga da održavaju normalan nivo šećera u krvi potreban za
normalni rad.
Voda je jedinjenje bez koga čovjek ne može, ona čini oko 70% našeg tijela I obavlja mnoge
funkcije. Unešena voda neprestano se troši s tim da je taj utrošak tokom fizičko-sportskih
aktivnosti veći čak i do 40 puta u odnosu na utrošak u stanju mirovanja tjela. Veliki dio
gubi se kroz znojenje sto se moze najbolje primjetiti kroz primjer maratonaca koji trose cak
i do 1.5 l/sat. Odatle slijedi da su potrebne količine vode pre, tokom i posle treninga
prilično velike. Poželjno je da pre početka fizičke aktivnostisportista obavi prehidrataciju
tijela, tako što će tog dana piti vodu u većim količinama i to u razmacima od pola sata; u
toku aktivnosti hidrataciju, a poslednja faza bi bila obnavljanje tečnosti ili rehidratacija.
Ako sportista nema dovoljno vode dolazi do pada koncentracije, porasta tjelesne
temperature , znojenje je jače, glikogena u mišićima ima sve manje,cirkulacija se pogoršava
i ukoliko se ne obavi rehidratacija posle nekog vremena tjelo dehidrira. Kako do toga ne bi
došlo mnogi sportisti tokom aktivnosti piju napitke zaslađene glukozom ili saharozom jer
na taj način osim tečnosti unose i preko potrebne ugljane hidrate.

U našem organizmu postoje 2 sistema kroz koje možemo dobiti potrebnu energiju:
anaerobni i aerobni. Sistem na koji će se telo primarno osloniti za dobijanje energije zavisi
od trajanja treninga i od intenziteta treninga.

Ukoliko se radi o aktivnosti kratkog trajanja kao sto je šprint potrebnu energiju dobićemo
putem anaerobnog sistema(glikoliza). Razlaganje glukoze u odsustvu kiseonika rezultuje
akumulacijom mlječne kiseline u mišićima što dovodi do njihovog umora i smanjenog
intenziteta vježbanja. Nakon odmora mlječna kiselina se iz mišića putem krvi prenosi u
jetru gdje se ponovo pretvara u glikogen.

Mnogo efikasniji je aerobni sistem, gde se kao izvor energije koriste masti koje su mnogo
bogatije energijom od glukoze(jedan molekul masti donosi 460 molekula ATP-a dok
molekul glukoze obezbeđuje svega 36 ATP-a) .Njihova razgradnja se odvija u prisustvu
kiseonika. Prilikom vježbanja u našem je interesu da možemo da se bavimo izabranom
aktivnošću sto duže, u praksi, korišćenje pulsmetra (monitora srčane frekvencije)može
puno da pomogne u određivanju pravog intenziteta kako bi se osiguralo uključenje baš
ovog sistema kao primarnog.

Preterivanje je uvek štetno pa tako i u vježbanju. Javlja se bolna i svima već dobro poznata
upala mišića-,,muskulfiber”.Intenzitet upale zavisi od nase fizičke spremnosti, tako da ih
utrenirani sportisti retko dobijaju a razlog za to je bolji aerobni kapacitet, bolja
prokrvljenost mišića i samim tim veća učinkovitost(veći broj mitohondija ili ,,ćelijskih
elektrana” unutar mišićnih ćelija).Sada je zastupljena teorija da je nastanak upale izazvan
mikroskopskim oštećenjima u mišićnim vlaknima, a ne nagomilavanjem mlječne kiseline
u mišićima kao sto je ranije smatrano. Ako se upala ne čini toliko strašnom tu su i
mnogobrojne povrede do kojih može lako doći ukoliko ne slušamo naše tjelo kada nam
kaže da stanemo.

Kada je rječ o profesionalnim sportistima povrede nisu ništa novo ,za njih to je dio
posla.To mogu biti povrede u vidu istegnuća ili čak puknuća nekog djela oragana za
kretanje- zglobova, kostiju, ligamenata,tetiva, mišića.Svaki sport ima neke povrede koje se
često viđaju zbog vrste i eskplozivnosti pokreta npr. u košarci su to povrede skočnog zgloba
I povrede ukrštenih ligamenata, najčešće kidanje ACL-a, a u atletici je česta ,,trkačka
potkolenica” što predstavlja bol u tom djelu kao rezultat preopterećenja kostiju,mišića i
zglobova Najbolje što možemo da uradimo jeste da budemo umjereni i strpljivi u svemu
pa i u ovome jer ćemo na taj način izbeći povrede i sebi osigurati dug i zdrav život.

Umjerena fizička aktivnost ima veliku ulogu u razvoju djece, osigurava zdravo tjelo i zdrav
duh pogotovo ako je praćeno odgovarajućom ishranom punom nutrijenata. Utiče na
pravilan razvoj organizma, krvožilnog sistema ,pluća, organa za kretanje ,reflekse
itd.Psihološke beneficije su brojne: osoba uči kako da se nosi s pritiskom I stresom na zdrav
način, stiče samopouzdanje I samopoštovanje, uči o istrajnosti,odgovornosti,
samodisciplini,razvija moralne vještine(poštenje, iskrenost, empatičnost), uči o nezdravim
navika poput pušenja,konzumiranja alkohola I droge I time smanjuje verovatnoću
formiranja istih.

EKSPERIMENT

Fizičku aktivnost prate promjene u ritmu disanja i otkucajima srca, koliko su drastične te
promjene zavisi od intenziteta aktivnosti.To se lako primećuje kroz eksperiment. Učesnici su
trebali da istrče po jedan krug oko fiskulturne sale u dva navrata, prvi put su trčali laganim
tempom a drugi put su bili zamoljeni da istrče šprint. Nakon oba kruga im je izmjeren puls i
zabilježen ritam disanja, rezultati su sledeći:

Puls:
Ime i godine Mirovanje Lagani napor Intenzivni napor
Jakov(17) 75 106 126
Anja(17) 78 108 132
Vesna(51) 92 123 144

Osobe koje su aktivnije ili fizicki spremnije imaju niži puls s tim da je normalni raspon od
60 do 100 otkucaja po minute. Za to je zaslužna adaptacija srčanog mišića koja se zove
sportsko srce do koje dolazi kako bi se aktivnim mišićima dopremila dovoljna količina
kiseonika pri ponavljanim naporima velikog intenziteta.Tada dolazi do privremenog
proširenja srčanog mišića zajedno s negovim komorama (većih promjena u dimenzijama
prilikom kontrakcije)što omogućava da ono ispumpa isti volumen krvi u manje
kontrakcija.

Disanje:
Ime Mirovanje Lagani napor Intenzivni napor
Jakov(17) Relaksirano disanje Blaga zadihanost Dublje disanje
Anja(17) Relaksirano disanje Blaga zadihanost Dublje disanje
Vesna(51) Relaksirano disanje Umjerena zadihanost Izrazito dublje disanje

Fizičke aktivnosti povećavaju potrošnju kiseonika (O2) i stvaranje ugljen-dioksida (CO2).

Pod uticajem vežbanja amplituda pokreta grudnog koša se povećava i vitalni kapacitet
raste, takođe se otvaraju mnogobrojni plućni kapilari što znatno povećava površinu
kontakta između udahnutog vazduha i krvi. Kao rezultat sportisti imaju mnogo bolju
kontrolu nad svojim disanjem kako zbog većeg kapaciteta tako i zbog povećane
izdržljivosti respiratornih mišića.

Valentina Ćurić IIIv