२६ नो बर २००८ चा मुंबईवरी दह तवादी ह ् ा

https://mr.wikipedia.org/s/k
२६ नो बर २००८ चा मुंबईवरी दह तवादी ह ् ा हा मुंबई हरावर १० पािक ानी
दह तवा ां नी के े ा एक भीषण ह ् ा होता. २६ नो बर ते २८ नो बर दर ान
चा े ् या या ह ् ् यात ३४ परदे ी नाग रकां सह कमीतकमी १९७ जण ठार झा े , तर
८०० पे ा अिधक ोक जखमी झा े .[१][२][३] मुंबई ा इितहासाती महाभयंकर अ ा या
ह ् ् यात मुंबई पो ीस व भारतीय सुर ा द ां नी ९ दह तवा ां ना ठार के े व उव रत
एका ा िजवंत पकडून प र थतीवर िनयं ण िमळव े .[४][५]

दह तवा ां नी हरात एकूण दहा िठकाणी एकि त ह ् े चढिव े . याम े आठ ह ् े

दि ण मुंबई येथे छ पित ि वाजी टिमनस, हॉटे ताज महा पॅ े स अँड टॉवर, हॉटे
ओबेरॉय टायडट, ि योपो ् ड कॅफे, कामा हॉ ट , नरीमन हाउस, मेटो िसनेमा, आिण
टाइ ऑफ इं िडया इमारती ा मागी एक ग ् ी या िठकाणी झा े . या सव िठकाणी
दह तवा ां नी ोकां वर अंदाधुंद गोळीबार के ा व हातबॉ फेक े . या ित र
माझगां व डॉक येथे एक बॉ ोट व िव े पा येथे एका टॅ ीम े ोट झा ा.[६]

पकड ा गे े ा एकमेव दह तवादी, अजम आमीर कसाब, हा २६ नो बर ाच

मुंबईती या िठकाणी हा दह तवादी
पोि सां ा तावडीत िजवंत सापड ा. ा ाकडून िमळा े ् या मािहतीनुसार सव
ह ् ा झा ा.
ह ् े खोर पािक ानी होते, व या ह ् ् यां मागे रे तोयबा या पािक ानी दह तवादी
संघटनेचा हात होता.[७] भारतीय सरकारने कसाबचा कबु ीजबाब व ा ाकडून
िमळा े ् या मािहतीनुसार ठोस पुरावे गोळा के े , व ते अमे रका व अ दे ां ना िद े . पािक ानने आधी या करणी आप े हात झटक े , व
कसाब व अ दह तवादी पािक ानी नाग रक अस ् याचा इं कार के ा.[८] परं तु ७ जानेवारी २००९ रोजी पािक ान सरकारने कसाब हा
पािक ानीच अस ् याचे अिधकृतरी ा मा के े .[९]

या ह ् ् यां म े कमीतकमी १९७ ी ठार झा ् या.

अनु मिणका
ह ् ् याची िठकाणे
घटना म
भारतात वे
ताज हॉटे
ओबेरॉय टायडट हॉटे
नरीमान हाउस

नुकसान
मृ ू पाव े ् या मुख ी

िति या आिण प रणाम

एन.एस.जी.चे िव ारीकरण
पोि सां ना चां ग ी ा े
दह तवाद िवरोधासाठी नवीन क ीय सं था
मु म काउ चा दफनिवधी ा नकार
क सरकार समोरी पेच
राजकार ां वर आगपाखड
क ीय गृहमं ां चा राजीनामा
 महारा ा ा उपमु मं ां चा राजीनामा
पािक ान ा राजदू ताची कानउघाडणी
पािक ानवर दबाव
महारा ा ा मु मं ाची राजीना ाची तयारी
पािक ानकडे दाऊद इ ाहीम ा पकडून दे ाची मागणी

संदभ व नोंदी

ह ् ् याची िठकाणे
ह ् ् याची िठकाणे[१०]

िठकाण ह ् ् याचा कार

छ पती ि वाजी टिमनस गोळीबार

ि योपो ् ड कॅफे, कु ाबा गोळीबार

ताज महा हॉटे गोळीबार, ६ बॉ ोट, आग, ओि स[५]

ओबेरॉय टायडट हॉटे गोळीबार, बॉ ोट

मादाम कामा इ तळ गोळीबार, ओि स

नरीमन हाउस गोळीबार, ओि स

मेटो िसनेमा गोळीबार

माझगां व डॉक बॉ ोट

िव े पा बॉ ोट

घटना म
गे ् या काही वषात भारतात झा े ् या
दह तवादी ह ् ् यां मधी अनेक
ह ् े मुंबईवर झा े आहे त. या
ह ् ् याती बरे चसे दह तवादी हवा
भर े ् या तरा ावजा बोटींव न
समु माग हरात आ े . या बोटी
समु ात उ ा के े ् या मो ा
कु ा ात पोि स बंदोब . जहाजाव न सोड ात आ ् या
हो ा.[११]

बातमी अहवा ां नुसार नो बर २६ रोजी रा ी ८:१० वाजता एका अ ा बोटीतून आठ त ण

कफ परे ड ा म ीमार नगरजवळ आ े . पैकी सहाजण भारी बॅगा घेउन उतर े तर
र ा ा थारो ात पड े ् या
उर े े दोघे बोटीतून िकना या गत पुढे गे े .[१२] थािनक को ां नी या सहाजणां ची
मोटरसायक ी.
चौक ी के ी असता ां नी तः िव ाथ अस ् याचे भासव े .[१२] ८:२० वाजता याच
कारे इतर दहा ी अ ाच बोटींतून कु ा ात उतर ् या. उदू बो णा या या ोकां ना
िवचार े असता तु ी आप े काम करा असे गुरकावून ते दोन गट क न िनघून गे े . को ां नी याची पोि सां त बातमी िद ी असता ाकडे
फारसे िद े गे े नाही.[१३]

नो बर २६ ा रा ी ९:२० वाजता ह ् ा सु झा ा. ए.के. ४७ असॉ ् ट रायफ ी घेउन दोन दह तवादी छ पती ि वाजी टिमनस ा वासी
क ात घुस े आिण तेथे गो ा चा वून ां नी हातबॉ फेक े .[१४] यात कमीतकमी दहा ी ठार झा ् या.[१५] याच सुमारास इतर दोघां नी
ताज होटे म े सात परदे ी नाग रकां सह १५ जणां ना ओि स घेत े .[१६] रा ी अकरा वाजता महारा पोि स मु ािधका यां चा हवा ा दे ऊन
सी.एन.एन.ने अहवा िद ा की ताज होटे मधी प र थती िनवळ ी आहे आिण सग ा ओि सां ना सोडिव ात आ े आहे ,[५] पण नंतर
उघड झा े की होटे म े अजूनही ओि स होतेच.[१७] इकडे ओबेरॉय टायडट होटे म े इतर काही दह तवा ां नी ४० ओि स धर े .[१८]
यावेळी ताज व ओबेरॉय िमळू न सहा बॉ ोट झा ् याची बातमी होती.[१९][२०] २८ ा पहाटे ४:२२ ा ताजमहा होटे पु ा पोि सां ा
िनयं णात आ ् याची बातमी आ ी.[५] यावेळी कमां डोंनी दोन दह तवा ां ना ओबेरॉय होटे म े ठार मा न इमारतीचा ताबा घेत ा.<[१६]

या वेळी दो ी होटे ना आगी ाग े ् या हो ा व कर व रॅ िपड ऍ न फोस ा सैिनकां नी ां ना वेढा घात े ा होता.[२१] सुमारे ४००
करी कमां डो आिण ३०० एन.एस.जी. कमां डो तसेच ३५-१०० माक स कमां डो घटना थळी पाठिव ात आ े होते.[१५] या ि वाय नेिपयन सी
रोड आिण े पा येथे दोन बॉ ोट झा े .

भारतात वे

अंदाजे
तारीख वेळ घटना
(भारतीय)

नो २१ सं ाकाळ कराची न एका बोटीतून दहा दह तवादी िनघा े [२२][२३]

िवना सामु ीचे वाटप. ेका ा ३० गो ा अस े ी ६-७ मॅगेिझन दे ात आ ी. याि वाय ेका ा
नो २२ ४०० गो ा, ८ हातबॉ , एक ए.के. ४७ असॉ ् ट रायफ , यंचि त र ॉ ् र, े िडट काड व सुका
मेवा दे ात आ ा[२२]

नो २२ इतर काही दह तवादी ताजमहा होटे म े ह ारे व दा गोळा घेउन राह ास दाख झा े .[२२]

पािक ान न िनघा े ् या दह तवा ां नी कुबेर नावा ा एक भारतीय टॉ रवर ह ् ा के ा. ाती ४

नो २३
को ां ना ठार मा न क ाना ा भारता ा िकना याकडे जा ास भाग पाड े .[२२]

कुबेर ा क ाना ा ठार मा न दह तवादी गुजरातजवळ आ े . तेथे पां ढरा झडा फडकावून ां नी एका
नो २४ तटर क नौके ा जवळ खेच े . चौक ी कर ासाठी दोन तटर क अिधकारी कुबेरवर आ े असता
ाती एका ा ठार मार े व दु स या ा मुंबईकडे बोट ने ास भाग पाड े .[२२]

दु पार, दह तवादी मुंबईपासून चार समु ी मै ावर आ ् यावर दु स या तटर क अिधका या ा ठार के े . यानंतर
नो २६
सं ाकाळ सं ाकाळी दह तवादी तीन हवा भर े ् या छो ा तरा ां त चढ े आिण कु ा ाकडे िनघा े .[२२]

पािक ान न िनघा े े ही दहा माणसे कफ परे डजवळ बधवार पाक येथे आ ी. हे िठकाण नरीमन हाउस
नो २६ रा
पासून अ ा िक ोमीटरवर आहे .[२२]

रा ी या दहां पैकी चार ताजमहा होटे म े आ े , दोघे ओबेरॉय टायडट ा गे े , दोन नरीमन हाउस ा गे े तर
नो २६
उ ीरा उर े े दोघे, आझम आिण इ ाई , टॅ ी क न छ पती ि वाजी टिमनसकडे िनघा े .[२२]

ताज हॉटे
ोत: एन.डी.टी. ी.[२४], इ िनंग ँ डड[२५], आिण बी.बी.सी.[२६]

छ पती ि वाजी टिमनस मधी

गोळीबाराचे िन ाण
 अंदाजे
तारीख वेळ घटना
(भारतीय)

नो २६ २३:०० दह तवादी ताजमहा हॉटे ात घुस े .[२४]

नो २७ म रा मुंबई पोि सां नी हॉटे ास वेढा घात ा.[२४]

हॉटे ा ा म वत घुमटात चंड ोट. इमारतीत

नो २७ ०१:००
आग.[२४]

दोन टकमधून सैिनक दाख . द नी भागाती ॉबीवर

नो २७ ०२:३० ओबेरॉय टायडट होटे
कबजा. सग ात वर ा मज ् यावर आग[२४]

अि मन द आ े . ॉबी आिण हे रटे ज इमारतीत

नो २७ ०३:००
गोळीबार.[२४]

अि मन द ाने ि ा वाप न २००+ ींना

नो २७ ०४:००
सोडव े .[२४]

दह तवादी म वत भागातून नवीन इमारतीत गे ् याची

नो २७ ०४:३०
बातमी.[२४]

बाँ बपथक आिण कमां डो दाख . पोि सां नी मारा

नो २७ ०५:००
वाढव ा.[२४]

आग आटो ात. दह तवा ां नी १००-१५० ओि सां सह

नो २७ ०५:३०
नवीन इमारतीत ठाण मां ड े .[२४]

नो २७ ०६:३० सुर ा द े ह ् ् यासाठी स .[२४]

नो २७ ०८:०० काही ींची ॉबीतून सुटका.[२४]

नो २७ ०८:३० चबस बमधून अजून ५० ींची सुटका.[२४]

गोळीबार सु च. अजून काही माणसे आत अडक ् याची

नो २७ ०९:००
बातमी.[२४]

नो २७ १०:३० इमारती ा आत गोळीबारां ा झटापटी.

नो २७ म ा अजून ५० ींची सुटका.

नो २७ १६:३० दह तवा ां नी चौ ा मज ् यावर आग ाव ी.

अजून एन.एस.जी. कमां डो घटना थळी दाख , होटे वर

नो २७ १९:२०
नवीन ह ् ा.

नो २७ २३:०० मोहीम चा ू च.

नो २८ ०२:५३ सहा मृतदे ह िमळा े .

०२:५३
नो २८ – दहा हातबॉ चा ोट
०३:५९

मरीन कमां डोनी इमारती ा आती ोटके िनकामी

नो २८ १५:००
के ी.

नो २८ १६:०० आरमारी कमां डोंना सुमारे १५ अिधक मृतदे ह िमळा े .

नो २८ १९:३० इमारतीत नवीन झटापटी व ोट.

नो २८ २०:३० एक दह तवादी पळू न गे ् याची बातमी.

०३:४०–
नो २९ पाच अजून ोट झा ् याची बातमी.
०४:१०

नो २९ ०५:०५ आत उर े ् या दह तवा ां ब सुधा रत अटकळ.

नो २९ ०७:३० पिह ् या मज ् यावरी आग चा ू च, दु स या मज ् यावरही

 पसर ी. इमारतीत चकमकी सु च.

कमां डोंनी ताजमहा होटे वर पूणपणे िनयं ण

नो २९ ०८:०० िमळव ् याचे जाहीर के े . खो ् याखो ् यां तून ोधमोहीम
सु . जनतेचा र ां वर ज ् ोष.[२७]

ओबेरॉय टायडट हॉटे

ओबेरॉय टायडट हॉटे येथी घटना म असा घड ा.

अंदाजे
तारीख वेळ घटना
(भारतीय)

नो २७ ६ वा एन.एस.जी चे पथक हॉटे ापा ी दाख .

नो २७ ८:४० वा गोळीबाराचा आवाज, सेना व नौद ा ा पथकाचे आगमन.

१३:३०
नो २७ दोन हान ेनेडचे ोट. इमारतीत अजून कुमक घुस ी.
वा

१५:२५
नो २७ काही िवदे ी नाग रकां ची सुटका.
वा

१७:३५
नो २७ ीख रे िजमटीचे आगमन, चंड गोळीबार.
वा

१८:०० एर इं िडया ा इमारतीतून ओि सां ची सुटका काही िवदे ी नाग रकां ची

नो २७
वा ा यात रवानगी.

१८:४५ ोटाचा आवाज दोन कंमां डो व २५ सैिनक जखमी झा ् याचा अंदाज. अजून
नो २७
वा काही ओि सां ची सुटका एकूण ३१.

१९:१० ओबेरॉय टायडट

नो २७ एका अितरे ा ा कंठ ान.
वा होटे चा अंतभाग
१९:२५
नो २७ हॉटे ा ा ४ ा मज ् यावर आग
वा

२३:००
नो २७ ऑपरे न चा ू
वा

नो २८ १० वा टायडं टमधून काही ओि सां ची सुटका.

१५:00 कंमां डो ऑपरे न संप े २४ ओि स नाग रक मृत, २ दह तवादी ठार[२८]

नो २७
PM एकूण १४३ ओि सां ची सुटका.[२९]

नरीमान हाउस
नरीमान हाउस येथी घटना म असा घड ा.
 अंदाजे
तारीख वेळ घटना
(भारतीय)

पोि सां नी आजूबाजू ा इमारती मोक ा क न ताबा

नो २७ ७.०० वा
घेत ा.

११.००
नो २७ पोि स व अितरे ां ात गोळीबार, एक अितरे की जखमी.
वा

१४:४५ अितरे ां नी जवळ ा ग ् ीत हातबाँ फेक ा, हानी

नो २७
वा नाही.

१७:३० एन.एस.जी चे कंमां डोंचे आगमन, नौद ीय हे ीकॉ रने

नो २७
वा सव ण.

२३.००
नो २७ ऑपरे न चा ू .
वा

००:००
नो २८ पिह ् या मज ् याव न ९ ओि सां ची सुटका.
वा नरीमन हाउस

एन्.एस्.जी कंमाडोंनी नरीमन हाउस ा ग ीवर

नो २८ ७:३० वा
हे ीकॉ रने वे .[३०]

एन्.एस्.जी कंमाडों आिण अितरे की यां ाती गोळीबार

नो २८ ३.०० वा
चा ू च.

रा ी ू धमगु , ां ची प ी व इतर ितघे असे ५ जणां ची

नो २८
७:३० वा अितरे ां कडून ह ा.

एन.एस.जी कंमाडोंचे २ अितरे ां ना कंठ ान, एन्.एस्.जी

रा ी
नो २८ कंमाडों यां ची मोहीम समा . त ी सरकार कडून अिधकृत
८:३० वा
घोषणा.

नुकसान
या ह ् ् यां म े कमीतकमी १९७ ी ठार झा ् या. [४९] तर २९३ जण जखमी झा े आहे त.[४९] यां त १२१ भारतीय नाग रक, १७ सुर ा
कमचारी आिण ३४ परदे ी नाग रक आहे त. परदे ी नाग रकां पैकी चार ऑ े ि यन, चार अमे रकन, तीन केनेिडयन, तीन जमन, दोन
इ ाय ी-अमे रकन, दोन इ ाय ी, दोन च तर ेकी एक ि िट -साय ॉइट, िचनी, इटाि यन, जपानी, जॉडनी, म े ि यन, मॉ र यन,
मे कन, िसंगापूरी, थाई आिण मे कन आहे त. इतर सां की उजवीकडे िद े ी आहे .[५][५०][५१][५२][५३][५४][५५][५६]

यां ि वाय नऊ अितरे की ठार कर ात आ े आिण एकास िजवंत पकड ात आ े .[५७]

जखमी झा े ् या इतर २६ परदे ी नाग रकां ना बॉ े हॉ ट येथे ठे व ात आ े आहे .[५५]

मृ ू पाव े ् या मुख ी
मुख सुर ा अिधका यां सह सतरा पोि स वीरमरण पाव े आहे त.[५८]

तुकाराम ओंबळे - सहा क उपिन र क, मुंबई पोि स. यां नीच कसाबवर झडप घा ू न पकडून ठे व े व त:चे ाण गमाव े .
हे मंत करकरे - मुंबई दह तवाद िवरोधी पथक मु ािधकारी
अ ोक कामटे - ऍिड न पोि स किम नर
िवजय साळसकर - एनकाउं टर े ाि
ां क ि ंदे - व र पोि स िन र क
मेजर संदीप उ ीकृ न - एन.एस.जी. कमां डो अिधकारी
हवा दार चंदर - एन.एस.जी. कमां डो
हवा दार गजदर िसंह िब - एन.एस.जी. कमां डो
छ पती ि वाजी टिमनस येथे तीन रे ् वे कमचारी गोळीबारा ा बळी पड े .[५९]
अँिडयास ि रास हा ि िट उ ोगपती ह ् ् यां त मृ ू
पाव ा.[६०] जमन दू रिच वाणी िनमाता रा ् फ बकई, च दे मृ ू जखमी
उ ोगपती ू िमया िह रद् जी आिण ितचा नवरा हे ही मृतां त भारतीय १७८ ६५७
आहे त.[६१][६२] नरीमन हाउसम े गॅि ये नोआह हो ् झबग,
अमे रका ४[३१] ३
ां ची प ी र का हो ् झबग हे मृ ुमुखी पड े .[६३]
ऑ े ि या ४[३२] २
महारा सरकार ने ेक मृता ा नातेवाईकास ५ ाख पये
तर जखमींना ५०,००० पये दे ाचे आ वासन िद े आहे .[६४] कॅनडा ३ २

जमनी ३[३२] ३

िति या आिण प रणाम इ ाय /अमे रका २[३३] -

इ ाय २[३३][३४][३५] -

ां स २[३६] -

ि टन/साय स १ ७

चीन - 1[३२]

नेदर ँ ड् स आिण बे ् िजयम 1[३७] -

छ पती ि वाजी टिमनसवरी इट ी १ १

गोळीबाराब ऐकून घाबर े े कमचारी
जपान १ १

या घटनां नंतर ब तां ाळा, महािव ा ये व काया यां ना सु ी जॉडन १ १

जाहीर कर ात आ ी. मुंबई ेरबाजार व रा ीय ेरबाजार म े ि या १[३८]
नो बर २७ रोजी बंद ठे व ात आ े .[६५] अनेक िच पटां चे
मॉ रि यस 1[३९][४०] -
िच ीकरण थां बव ात आ े [६६] काही आं तररा ीय
िवमानकंप ां नी आप ी मुंबईची उ ाण र के ी.[६७] मे को १[४१] -

िसंगापूर १[४२] -
इं ं ड ि केट संघाचा भारत दौरा, २००८-०९|इं ं ड ि केट
संघा ा भारत दौ याती सातपैकी ेवटचे दोन सामने या ेन - २[३२][४३][४४]
ह ् ् यां मुळे र कर ात आ े . इं ं ड संघाती खेळाडू घरी
थाय ं ड १[४५] -
परत े पण नंतर कसोटी सामने खेळ ासाठी परत आ े .[६८]
या दौ याती दु सरा कसोटी सामना मुंबईतून चे ई येथे ओमान - २[३२]
ह व ात आ ा.[६९] ३ ते १० िडसबर दर ान होणारी पिह ी ऑ या - १[४६]
टी२० चँिपय ीग धा पुढे ढक ात आ ी.[७०]
िफि पाई - १[४७]
या ह ् ् या ा िनिम ाने पािक ानने पकडून ठे व े ् या ३७९
िफन ं ड - १[३२]
भारतीय हो ा, नौका व ३३६ को ां चा न पुढे आ ा.
यां पैकी २०० नौका पािक ानने पर र िवकून ते पैसे हडप े े नॉव - १[४८]
आहे त. पािक ानची ही चा आता भारत सरकार आप ् या
सावभौम ा ा आ ान समजत अस ् याचे जाहीर के े गे े . हा ह ् ा झा ् यावर भारताची मख ा ी कर ासाठी नो बर २८ रोजी
पािक ानने यां पैकी ९९ को ां ना सोड े .[७१]

याचबरोबर नवी मुंबई येथी आयटीसी फॉ ुन होटे सु ा बॉ ोटा ारे उडवून दे ाची धमकी मुंबई पोि स ा िमळा ी होती पण ात
त न ते.[७२]

नो बर २८ रोजी सीएसटी थानकात पु ा गोळीबार झा ् या ा अफवा वृ वािह ां नी पसरव ् यावर तेथे िनघा े ् या रे ् वेगा ा मागातच
थां बव ात आ ् या.[७३]

भारतीय पंत धान मनमोहनिसंगने िवनंती के ् याने पािक ान ा इं टर-स सेस इं टेि ज या हे रखा ा ा मुख अहमद ुजा पा ाने
भारतास येउन ह ् ् या ा तपासात मदत कर ाचे आ वासन िद े .[७४] नंतर पािक ान सरकारने हे आ वासन िफरवून ा ा ऐवजी ाचा
उजवा हात अस े ् या आयएसआयचा मु िनदे कास भारतात पाठव ाचे ठरव े .[७५]
झा े ् या घटनेची नैितक जबाबदारी ीका न क ीय गृहमं ी ि वराज पाटी ने नो बर ३० रोजी आप ् या पदाचा राजीनामा िद ा.[७६]
रा ीय सुर ा सिमती ा स ् ागार मयंकोटे के त नारायणननेसु ा आप ा राजीनामा िद ा परं तु मनमोहनिसंगनी हा राजीनामा ीकार ा
नाही.[७७] महारा ा ा मु मं ां नीही याच िदव ी पद ाग के ् या ा आवया उठ ् या परं तु ात त न ते.

उपमु मं ी आर.आर. पाटी यां नी हे ह ् े णजे िकरकोळ घटना आहे त असे व िद ् याने ां ावर टीकेची झोड उठ ी होती.
िडसबर १ रोजी रा वादी काँ ेस नेता रद पवार ा सां ग ाव न पाटी यां नी आप ् या पदाचा राजीनामा िद ा.

रा ा ा उ े ून के े ् या दू रिच वाणीवरी आप ् या भाषणात पंत धान मनमोहनिसंग यां नी भारत सरकार हे ह ् े करवणा या ी आिण
संघटनां ना सोडणार नाही असे सां िगत े . हे ह ् े सुिनयोिजत असून ा ा दे ाबाहे री ींचा पािठं बा आहे असेही ां नी सां िगत े .[७८]
िवरोधीप नेता ा कृ अडवाणीने भारतीय नाग रकां ना या आणीबाणी ा काळात एकजून राह ाचे आवाहन के े .[७९]

या ह ् ् यां वर जगभरातून ती ितसाद उमट े . अनेक दे ां ा ने ां नी या ह ् ् यां चा िनषेध के ा आिण हताहत ींना तसेच ां ा
नातेवाईकां ना धीराचा संदे िद ा.[८०][८१] मोसाद या इ ाये ा गु हे रखा ाने भारतीय सरकार ा दे ऊ के े ी मदत सरकारने
नाकार ् याचे वृ आहे .[८२] या ह ् ् यां नतर अनेक पा चमा दे ां नी आप ् या नाग रकां ना गेचच भारतात जा ापासून परावृ
के े .[८३][८४]

एन.एस.जी.चे िव ारीकरण
िडसबर २ ा क ीय मं ीमंडळा ा बैठकीत एन.एस.जी.चे िद ् ीि वाय इतर हरां तून िव ारीकरण कर ाब चचा होई .[८५] हे
झा ् यास मुंबई, चे ई, बंगळू र, है दराबाद, को काता सार ा हरां तून एन.एस.जी.चे कमां डो राहती व िद ् ी न वास कर ात जाणारा
मौ ् यवान वेळ वाचे .

ेक एन.एस.जी. कमां डो ा वेढा घा ाचे व वेढा फोड ाचे ि ण िद े जाई .[८६] because the Taj terrorists were in a gun
battle for 59 hours continuously.[८७]

पोि सांना चांग ी ा े

कमां डोंकडी बु े ट ूफ उपव े आिण ि र ाणे व पोि सद ां कडी उपकरणे याती मोठा फरक पािह ् यावर पु ा ा पोि स किम नर
स पा िसंहनी सरकारकडे पोि स अिधका यां नाही कमां डोंसारखी उपकरणे व सािह दे ाची मागणी के ी आहे . यामुळे पोि सां ा मृ ूचे
माण कमी होई व ां ची कामिगरी सुधारे .[८८]

दह तवाद िवरोधासाठी नवीन क ीय सं था

सवप ीय बैठकीम े पंत धान मनमोहनिसंहनी जाहीर के े की दह तवादा ी ढ ासाठी कायदे तं ात आव यक ा सुधारणा कर ात
येती , तसेच दह तवादिवरोधात इतर सं था व द ां चा सम य साध ासाठी अ ेषणसं था उभार ात येई .[८९]

मु म काउ चा दफनिवधी ा नकार

भारतीय मु म काउ ने ठार झा े ् या दह तवा ां चे मरीन ाई येथी बडा क ानात दफन कर ास मनाई के ी. तसेच भारतीय
भूमीवर कोठे ही या दह तवा ां चे दफन होऊ नये यासाठी य के े .[९०]

क सरकार समोरी पेच

The attack has put challenges for the Congress-led Indian government ahead of general elections, and also to persuade
Pakistan to act against militants. Many general public want some kind of clear response to the attack that killed 183
people, from identifying and punishing the masterminds to trade sanctions against Pakistan, or passing harsh anti-
terrorism laws within India.[९१]

राजकार ांवर आगपाखड

भारतीय िमडीया ा ंचड िटके ा व जनते ा ोभा ा भारतीय सरकार व राजकार ां ना सामोरे जावे ागत आहे . भारतीय जनतेत या
घटनेमुळे जबरद संताप असून सरकारपुढे या िटकेवर समाधानकारक उ रे दे ास असमथ ठरत आहे . टाई ने आप ् या अ े खात
ि िह े आहे की 'राजकार ां ा िन ाळजी मुळे िन ापां चा जीव '.[९२]

क ीय गृहमं ांचा राजीनामा

३० नो बर २००८ रोजी मुंबईवर झा े ् या दह तवादी ह ् या करणी गृहमं ी ी ि वराज पाटी यां नी नैितक जवाबदारी ीका न आप ् या
पदाचा राजीनामा िद ा. िव मं ी पी. िचदं बरम यां नी नवे गृहमं ी णून जवाबदारी ीकार ी.[९३] मनमोहन िसंग यां नी ता: िव मं ीपदाचा
कायभार हातात घेत ा.

महारा ा ा उपमु मं ांचा राजीनामा

महारा ाचे गृहमं ी ी आर. आर. पाटी यां नी १ िडसबर २००८ रोजी मु मं ाना आप ा राजीनामा सादर के ा. पाटी यां ा प कार
प रषदे ती 'ऐसी छोटी वारदाते होती रहती है ' या िवधानावर बरे च वादळ उठ े होते. रद पवार यां नी सूचना के ् यानंतर पाटी यां नी
राजीनामा िद ा.[९४]

पािक ान ा राजदू ताची कानउघाडणी

िडसबर १ रोजी भारता ा पररा मं ा याने पािक ानी हाय किम नर हीद मि कना बो ावून घेउन पािक ानमधी दह तवादी
संघटनां ना गाम न घात ् या ब अिधकृत त ार (िडमाच) के ी.[९५]

पररा मं ा याने पािक ानकडून अपेि त पाव े ही जाहीर के ी -- "पािक ान ा राजदू तां ना सां ग ात आ े आहे की पािक ान ा कृती
ां ा भारता ी नवीन कारचे संबंध हवे अस ् या ाबो ा माणे अस ् या पािहजेत.

ां ना सां ग ात आ े की मुंबईती हे ह ् े पािक ानमधी ी व सं थां नी के े आहे त. भारत सरकारची अपे ा आहे की पािक ान
अ ां िव कृती क न दाखवे .[९६]

पािक ानवर दबाव

काही मा मां नुसार जर हा ह ् ा पािक ानात योज ा गे ् याचे उघड झा े तर भारत-पािक ानमधी संबंध तणावती आिण भारतीय
सै ाकडू न ु र िद े जाई . यासाठी भारतीय सै पािक ानात घुस ाची ता आहे असे अमे रके ा अिधका यांचे मत आहे .[९७]
अमे रके ा पररा मं ी कॉ ो ीझा राइसने पािक ान ा या ह ् े खोरां ना पकड ासाठी आप ् याकडून पूण सहकार कर ाचे आवाहन
के े .[९८]

या संगानंतर राइस भारता ा भेटीवर येई व भारता ा ोकां सोबत उभे राह ाचे व ासाठी एक काम कर ाचे वचन िनभाव ाचे काम
करे असे ाइट हाउस ा व ाने सां िगत े .[९९]

महारा ा ा मु मं ाची राजीना ाची तयारी

महारा ाचे मु मं ी िव ासराव दे मुख यां नी आप ् या पदाचा राजीनामा िद ा आहे . काँ ेस प रा वादी काँ ेस प ा ी मस त क न
दु सरा उमेदवार ठर ् यावर हा राजीनामा ीकारे .[१००]

पािक ानकडे दाऊद इ ाहीम ा पकडून दे ाची मागणी

सीएनएन-आयबीएन दू रिच वाणीवािहनी ा अहवा ानुसार भारताने पािक ानकडे दाऊद इ ाहीम आिण मौ ाना मसूद अझहर ा पकडून
दे ाची मागणी के ी आहे .

दाऊद भारताती अ नंबरचा पािहजे अस े ा गु े गार आहे . ाचे कर-ए-तोयबा या दह तवादी संघटने ी संबंध अस ् याचा सं य
आहे . मसूद जै -ए-मोह द या दह तवादी संघटनेचा थापक व ोर ा असून ा ा पािक ानने इं िडयन एर ाइ ाइट ८१४ या
िवमाना ा ओि सां ा बद ी सोडून िद े होते.[१०१] पािक ानने भारताने के े ी मागणी फेटाळू न ाव ी असून पािक ानम े दह तवादी
अस ् यास ा ां वर पािक ानम े खट े दाख क न चा व ात येती असे सां िगत े .
संदभ व नोंदी
1. "मुंबई टॉमा एं ड् स, ी ज िबहाइं ड ॲन आउटरे ने न" (http://ibnlive.in.com/news/mumbai-trauma-ends-leaves-behind-a
n-outraged-nation/79399-3.html) (इं मजकूर). CNN IBN. २००८-११-३०. 2008-11-30 रोजी पािह े .
2. "मुंबई फायिटं ग नॅरोझ टू वन होटे " (http://www.nytimes.com/2008/11/29/world/asia/29mumbai.html?hp) (इं मजकूर).
द ू यॉक टाइ . २००८-११-२८.
3. "पोि स िड े र मुंबई सीज ओ र" (http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7756068.stm) (इं मजकूर).
4. "अ डे ऑफ रे किनंग ॲझ इं िडया टो टॉ १७०" (http://www.nytimes.com/2008/11/30/world/asia/30mumbai.html?partner
=permalink&exprod=permalink) (इं मजकूर). द ू यॉक टाइ . २००८-११-२९.
5. " ोस िक ् ड इन मुंबई रॅ ेज" (http://www.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/11/26/india.attacks/index.html) (इं
मजकूर). सी.एन.एन. २००८-११-२६. २००८-११-२६ रोजी पािह े .
6. "कॉ ू े स अबाउट े पा टॅ ी ा " (http://timesofindia.indiatimes.com/Mumbai/Cops_clueless_about_Vile_
Parle_taxi_blast/articleshow/3767568.cms) (इं मजकूर). द टाइ ऑफ इं िडया. २००८-११-२६. २००८-११-२८ रोजी पािह े .
7. मट, ए रक; सोिमनी सेनगु ा, जेन पे झ (२००८-१२-०३). "यू.एस. अँड इं िडया सी ि ं क टू िमि टं ट्स इन पािक ान" (http://www.ny
times.com/2008/12/03/world/asia/03mumbai.html?bl&ex=1228453200&en=a32b625bf9928825&ei=5087%0A)
(इं मजकूर). ू यॉक टाइ . २००८-१२-०३ रोजी पािह े .
8. "पािक ान कंिट ूज टू रे िझ इं िडया े र ऑन मुंबई" (http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1870267,00.html)
(इं मजकूर). टाइम. २००९-०१-०८. २००९-०१-०८ रोजी पािह े .
9. "सर ायिवंग गनमॅ आयडिटटी ए ा ड ॲझ पािक ानी" (http://www.dawn.net/wps/wcm/connect/Dawn%20Conten
t%20Library/dawn/news/pakistan/surviving-gunmans-identity-established-as-pakistani-ss) (इं मजकूर). डॉन.
२००९-०१-०७. २००९-०१-०७ रोजी पािह े .
10. "Mumbai targets were favourite hangouts for affluent" (http://ibnlive.in.com/news/mumbai-targets-were-favourite-h
angouts-for-affluent/79131-3.html) (इं मजकूर). 26, November, 2008. २००८-११-२६ रोजी पािह े .
11. ॲ न, पॅडी (२००८-११-२७). "मुंबई टे रर अटॅ " (http://www.guardian.co.uk/world/interactive/2008/nov/27/india-terrorism)
(इं मजकूर). गािडयन ूझ. २००८-११-२७ रोजी पािह े .
12. े ही, ो; सूद, व ण (२००८-११-२७). "द नाइट मुंबई िबकेम सीन ॉम अ नाइटमेर" (http://www.ft.com/cms/s/0/12c9ad4a-bca
9-11dd-af5a-0000779fd18c.html) (इं मजकूर). फायना य टाइ . २००८-११-२७ रोजी पािह े .
13. मो , रॉन; मझुमदार, सुीप (२००८-११-२७). "द पािक ान कने न" (http://www.newsweek.com/id/171056) (इं मजकूर).
ूझवीक. २००८-११-२८ रोजी पािह े .
14. चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; nytimes-latest नावाने िद े ् या संदभाम े काहीही मािहती नाही
15. चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; mumbaiattack-toi नावाने िद े ् या संदभाम े काहीही मािहती नाही
16. "७ फॉरे नस अमंग द िफ ीन टे कन हो े ज इन ताज होटे " (http://www.ndtv.com/convergence/ndtv/story.aspx?id=NEWEN
20080074226) (इं मजकूर). एनडीटी ी.कॉम. २००८. २००८-११-२६ रोजी पािह े .
17. चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; CNN-27th नावाने िद े ् या संदभाम े काहीही मािहती नाही
18. " े टे ूझ ॉम इं िडया" (http://www.ndtv.com/convergence/ndtv/default.aspx) (इं मजकूर). एनडीटी ी.कॉम.
२००८-११-२६ रोजी पािह े .
19. "ताज होटे ब , २ टे र र ् स िक ् ड" (http://ibnlive.in.com/news/taj-hotel-burns-2-terrorists-killed/79137-3.html) (इं
मजकूर). २००८-११-२७. २००८-११-२७ रोजी पािह े .
20. "Taj Hotel Attacked" (http://www.ttkn.com/world/terror-attacks-army-stormed-taj-hotel-mumbai-217.html) (इं
मजकूर). 27 November 2008. २००८-११-२७ रोजी पािह े .
21. "We want all Mujahideen released: Terrorist inside Oberoi - Times of India" (https://timesofindia.indiatimes.com/cit
y/mumbai/We-want-all-Mujahideen-released-Terrorist-inside-Oberoi/articleshow/3762100.cms?). The Times of
India. 2018-04-22 रोजी पािह े .
22. The Straits Times (2008-11-30). "दह तवा ां नी म े ि याचे िव ाथ अस ् याचे भासव े " (http://www.themalaysianinsider.c
om/index.php/world/13499-terrorists-posed-as-malaysian-students) (इं मजकूर). 2008-11-30 रोजी पािह े .
23. "क े ऑफ अ टे र र - इं िडयाज स बर ११" (http://www.straitstimes.com/Breaking%2BNews/Asia/Story/STIStory_
308566.html) (इं मजकूर). द े ट्स टाइ . २००८-११-३०. २००८-११-३० रोजी पािह े .
24. "ताजमहा हॉटे ाती घटना म" (http://www.ndtv.com/convergence/ndtv/mumbaiterrorstrike/Election_Story.aspx?ID=
NEWEN20080074527&type=News) (इं मजकूर). एनडीटी ी. २००८-११-२९. २००८-११-२९ रोजी पािह े .
25. "घटना म: क आिण अराजकतेची रा " (http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23593839-details/Timeline:+o
ne+night+of+slaughter+and+mayhem/article.do) (इं मजकूर). इ िनंग ँ डड. २००८-११-२७. २००८-१२-०१ रोजी पािह े .
26. चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; BBChg नावाने िद े ् या संदभाम े काहीही मािहती नाही
27. "Mumbai Siege Ends". TOI. TOI. 2008-11-29. Text
"http://timesofindia.indiatimes.com/Mumbai_siege_ends_combing_op_on_at_Taj/articleshow/3771119.cms "
ignored (सहा ); |अॅ ेसिदनां क= ज री |दु वा= (सहा )