Professional Documents
Culture Documents
Filipino Grade 8 Learning Module PDF
Filipino Grade 8 Learning Module PDF
i
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag-
aaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan
Eros Atalia Skyfakes
Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon Wikang Pambansa
Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan
Severino Reyes Walang Sugat
mga may-akda
ii
TALAAN NG NILALAMAN
Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin
Ngayon
iii
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
iv
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
v
MODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON
BAKASIN NATIN NGAYON
1
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
2
III. INAASAHANG MGA KASANAYAN
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa modyul na ito.
3
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap
na nagbibigay-pahiwatig
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga
katangian nito:
• karunungang-bayan
• alamat
• epiko
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
• tula
• maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-
uugali/katangian ng mga tauhan sa akda
4
• nailalarawan sa imaheng biswal ang mga
kaisipan
o ideyang nakapaloob sa akda/teksto
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
5
Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang
impresiyon sa pamamagitan ng :
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
• pangunahing kaisipan
• pantulong na kaisipan
Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
6
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon
sa pamamaraang :
• tuwiran
• di-tuwiran
7
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku
Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
8
b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
a. pakikisama c. pagkakaisa
b. pagtitiis d. pakikipagkapwa
9
c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para
mabigyan ng paunang lunas.
____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
a. siya c. namatay
b. malayo d. pag-asam
10
Ang iyong kaibigan,
Noreen
_____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. Pasko c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay d. tawagan
-------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang
dalagang nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
-------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang
palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang
parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutian d. duplo
11
____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong
pahayag?
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay –
suporta sa pangunahing ideya?
12
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
_____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama, at mga anak
b. may masaganang pamumuhay
c. nakatira sa maayos na bahay
d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
13
paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila ng
pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan.
Sagot:
Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_______________________________________________
__
P -
A -
N -
I -
T -
I -
K -
A -
N -
PAUNLARIN
15
lumaganap sa tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa
lamang. Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin,
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang
ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-
abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag,
Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng
Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang
patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng
awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang
responsableng mamamayan sa iyong bayang sinilangan.
16
II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain
mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
17
Aralin 1 Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Panahon
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
ng matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /diskursong
pinakinggan
Katutubo
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging
makatotohanan/ di- makatotohanan ng mga punto/
argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• dalawang uri ng paghahambing
• mga pang-abay na:
pamanahon
panlunan
pamaraan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Paghambing
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan Tiyak ang pag- Hindi Hindi
talakay sa paksa masyadong natalakay
tiyak ang pag- nang wasto
talakay sa ang paksa
paksa
19
Kaugnayan Angkop ang pag- Hindi Walang pag-
uugnay-ugnay masyadong uugnay-ugnay
ng mga angkop ang sa mga
pangungusap pag-uugnay- pangungusap
ugnay sa mga
pangungusap
Kalinawan May pokus/ tuon Hindi Walang
sa ideyang nais masyadong pokus/tuon sa
ipa- batid nakapokus sa ideyang nais
ideyang nais ipabatid
ipabatid
MGA PAMANTAYAN:
Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang
mga pangyayari.
Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.
masaya ang kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na
lungkot.
20
"Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig
parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng
VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
21
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.
IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.
X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.
XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
22
GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO
Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer
pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang
salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di-
sumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo
sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA.
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
23
GAWAIN 1.1.1.b : LIKAS-KATUTUBO
Negrito Ma Malay
Espaῆol Arabe
Amerikano
Indones
24
nobela maikling Karagatan Pasyon
kuwento
25
Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na
upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap
sa Panahon ng Katutubo.
Paunlarin
26
sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang
panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa
susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa
sumusunod na pahayag.
Kinuha sa :
Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal
na bagaman naisulat noong Panahon ng Espa ῆol ay makikita mo ang
paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating
mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng
karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t
ibang panahon.
27
Sa Aking Mga Kabata
ni Jose P. Rizal
1. 2. maalam
kabagay kahulugan:_______
kahulugan: __
____________
___________________
________
2. naggawad 4. sigwa
kahulugan: _________ kahulugan:_______
__
lunday
kahulugan:____________
5. _
__________________
28
GAWAIN 1.1.1.e : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
1.Suriin ang tula . Tukuyin ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad ang
tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin
ang pormat.
KASABIHAN _________________
_________________
_______________ KAISIPAN _________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________
3. Kung si Jose________
Rizal ay gumamit ng
karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-
bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______
ALAM MO BA NA...
KARUNUNGANG-BAYAN
29
kasabihan.
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
30
kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa
sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
karunungang
bayan
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga
pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang
sagot.
kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
32
Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa
ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap
ALAM MO BA NA …
MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
1. Paghahambing na magkatulad
Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping
kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay
ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho.
33
2. Paghahambing na di-magkatulad
Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.
May dalawang uri ito:
2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit
itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-
lubha, o di-gasino
2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa
pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at
di-hamak.
A. Salawikain
34
Nakikita ang butas ng karayom,
Hindi ang butas ng palakol
Mayroon pang taong
Sobrang palapuna at palapintasin,
Sa mukha ng kapwa’y
Nakikikita agad ang dumi o dusing;
Munting kapintasan
Ng kapwa niya taong laging pinapansin
Ang kamalian niya’t
Mga kasamaan ay ayaw aminin.
Dungis sa mukha mo’y pahirin mo muna
Bago ka mamintas ng mukha ng iba.
B. Kasabihan
35
Kasabihan mula sa awit Kasabihan mula sa awit
_______________________________ ______________________
_______________________________ ______________________
______________________
Nasaliksik na pangyayari: ______________________
_______________________________ ______________________
_______________________________ ______________________
Nasaliksik na pangyayari:
______________________
______________________
______________________
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo?
Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
36
kursong noon pa’y hinangad ko na.
Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain
Sawikain
Kasabihan
37
GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO
. Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong
natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa
papel.
KARUNUNGANG-
KARUNUNGANG- BAYAN:
BAYAN: MABISA
MABISA PA
PA RING
RING GAMITIN
GAMITIN BILANG
BILANG PATNUBAY
PATNUBAY O
O
GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON
GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON
REPLEKSIYON
GAWAIN 1.1.1.h : SALAMIN NG KATOTOHANAN
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag
_____________________________________________________
na panig na ginawa sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
________________________________________________
38
GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO…
39
kabataan ay may malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at
tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng pagbuo ng isang
brochure na naglalaman ng mga karunungang- bayan kung saan iuugnay mo
ang mga gawaing pangkabataan sa inyong barangay. Ayon sa inyong punong
barangay ang brochure na dapat mong maipakita ay matataya sa
sumusunod na pamantayan:
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA KATANGGAP- MAHINA
KATANGGGAP- TANGGAP
TANGGAP
(5) (3) (1)
Organisasyon Lohikal ang May ilang teksto Nakalilito ang
pagkakaayos ng at larawan na pagkakaayos ng
mga teksto at wala sa lugar teksto at mga
larawan larawan
40
Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa
kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga
kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul,
inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating
mga karunungang-bayan.
41
Ang mga larawan ay hinango sa
http://www.google.com.ph/search
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod
ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at
perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay
Daragang Magayon.
Puna ______________________________________________________
43
ALAMAT
44
Ang bahaging ito ng aralin ay makatutulong upang maunawaan mo
ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa.
Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang
sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi.
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
nagkakantahan sila.
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
45
Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
Kunto.
pagkain.
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang
baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi
bundukan. Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay
46
may loob sa inyong bathala, gagantimpalaan ko ang inyong kabutihan.
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi.
ninyo ang inyong caᾗao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa
pook na ito.
nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na
dahon.
dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga
putulin na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-
hatian natin.”
47
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang
kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
paghukay sa lupa.
48
Kahulugan - ______________________________________
4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas.
Kahulugan - _______________________________________
5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala.
Kahulugan - ______________________________________
Gitna
Simula Wakas
49
SIMULA
GITNA
WAKAS
___________ Mina
Mina ng
ng Ginto
Ginto __________
___________ __________
___________ __________
___________ ______
__________
Igorot
___________
Kultura ___________
__________ __
__________ At
Tradisyon ___________
___________
____
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang mga Sa kasalukuyan, Patunay
nananatili pa rin ba ito?
kulturang binanggit sa
Oo o Hindi
akda?
50
Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang akdang
pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang
panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong
pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong
kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at
uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon.
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang
ALAM MOhango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
BA NA…
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino.
Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat.
52
Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung
ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon
at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga
pangyayari sa isang kuwento? Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga
impormasyon na nakatala sa kasunod na kahon upang ganap mong
maunawaan ang araling panggramatika.
ALAM MO BA NA…
uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda.
Mga halimbawa:
at mag- ayuno.
Mga Halimbawa:
pagpapabahay
sa mahihirap.
kaarawan
ni Gabriela Silang.
ng Gantimpalang TOYM.
panghalip.
54
1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto. “ Sumipi ka ng mga
pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at
pang-abay na panlunan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
MINA NG GINTO
Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan
2.
2.
Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan
mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na
pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
Basahin at unawain.
NAGING SULTAN SI PILANDOK Ang kinagigiliwang Juan ng
kuwentong -bayan ng Maranaw
Katagalugan ay may katumbas sa mga
55
araw, ang Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na
nagtatakang tanong ng sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan,"
po ako namatay, mahal na Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa
ilalim ng dagat nang ako'y sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan.
ninyo," ang paliwanag ni Pilandok. "May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging
paraan sa pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako
kong makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang
dagat," ang sabi ng Sultan. "Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?"
kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag-
Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang
hahalili sa akin." "Hintay, mahal na Sultan," ang pigil ni Pilandok. "Hindi po ito dapat
56
mlaman ng inyong mga ministro.""Ano ang nararapat kong gawin?" ang usisa ng
Sultan. "Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang
inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay
susundin nila ako," ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na
dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at
Kultura
at Naging Sultan si Kaugalian
Tradisy Pilandok
on
Kalagayang Panlipunan
57
KUWENTONG
ALAMAT BAYAN
Sitwasyon:
nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay
58
sa pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating ang mga piling
na pamantayan.
a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat
59
inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o
simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.
60
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng
Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
Basahin at unawain.
maipagmamalaking epiko.
61
patula na maaaring awitin o isatono. Hango ito sa pasalin-dilang tradisyon
bayan.
tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang
mga banyaga.
Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong
62
Sa Visayas naman nagmula ang epikong Maragtas, at sa Mindanao
Hudhud at Alim.
ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
pang iba.
ninuno.
63
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang
halimbawa ng epiko. Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito
nang sa gayo’y maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa
matandang panitikan ng ating bansa. Pansinin mo rin kung paano nakatulong
ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan
ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng
mga pangyayari sa epiko.
Basahin at unawain.
kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga kalalakihan ang hangin para
ipatawag si Tuwaang.
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kaniyang sibat
Pinanggayungan.
64
ng isang buhok ni Tuwaang na nakalawit. Nagsalita ang dalaga at nakilala na
ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang pakasalan ng binata ngunit
ang dalaga saan man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na
mundong ito.
kaharian ni Batooy.
Tuwaang. Lumiyab ito ngunit itinaas ni Tuwaang ang kaniyang kanang bisig
binuhay niya ang mga namatay na tauhan gamit ng kaniyang laway. Dinala
65
Liwanon, ang Binata ng Pagsikat ng Araw, at ang Binata ng Sakadna, ang
bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon (mga
bayani) sa okasyon.
kamag-anak ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga
Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang
mundong ilalim, kung saan nakita rin ang tagapagbantay rito. Nalaman ni
66
Inuwi ni Tuwaang ang dalaga sa Kuaman kung saan siya ay naghari
habambuhay.
patung
sinaunang gong
________________________________________
gintong salumpuwit _______________
_____
nganga
_____________________ gintong
_ bansi
____________
67
mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano nakatulong ang nasabing
kababalaghan upang makilala ang mga tauhan? “ Gamitin mo ang
dayagram sa iyong pagsagot.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
TUWAANG
Mga Kababalaghan
68
Ang paglalahok ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala o
kababalaghan sa epiko ay sinasabing nakapagpapakita ng pagka-
Pilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino ang maniwala sa
anting-anting, gayuma, pamahiin, at iba pa?
Pangalan:___________________________________________
Edad: ____________________________________________
Tirahan: __________________________________________
Hilig: ____________________________________________
Katangian:_________________________________________
Kakayahan:_________________________________________
Pangarap: ________________________________________
Misyon: _______________________________________
69
Tuwaang
C Tauhan sa ibang B
A epiko
TUWAANG
TUWAANG
Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito
nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong
iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?
Alam mo ba na ...
EPIKO
Ugnay-Panitikan
Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas
70
ang mga epiko. Mahabang tulang pasalaysay ito
tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan.
Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di kapani-
paniwala.
Mga Anda ng Epiko:
1. Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan.
3. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal.
4. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan.
5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
6. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo.
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
11. Pag-aasawa ng bayani.
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa atema,
ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing
babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng
epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao.
71
Ang Lalaking Bayani
Sa pagbabasa ng mga epiko, agad na makikita ang katangian ng isang
bayani. Karamihan sa kaniyang mga katangian ay mauuri sa alinman sa
sumusunod: pisikal, sosyal, at supernatural. Maaari ding isama ang kaniyang
intelektwal at moral na katangian
73
Jewill : Hoy Emil! Bakit nandito ka na sa labas? Di ba hindi pa ninyo
uwian?
Jewill: Bakit ?
Alam mo ba na ...
74
Ang pang-abay na pamaraan ay naglalarawan kung paano naganap,
nagaganap o magaganap ang kilos na ipinapahayag ng pandiwa.
75
Bahagi ng Si Manuel L. Quezon sa Harap ng
Kaaway ni P.S. Vergara
GAWAIN 1.1.3.f : PAGPAPALALIM NG IYONG KAALAMAN
76
3. Sumulat ka ng isang karanasan ( maaaring pansarili o sa iba ) na
nagpapakita ng kabayanihan. Sikaping maging malinaw ang mga
pangyayari sa tulong ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan.
Gawin sa papel.
77
lahat ng mamamayan sa inyong komunidad. Ang biopoem ay matataya sa
sumusunod na pamantayan.
• Pagkakaugnay sa paksa
• Organisasyon ng ideya
• Pagiging masining
• Tapat
• May batayan
Pagnilayan at Unawain
78
Karunungang- bayan
Alamat
Epiko
Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
79
b. Pang-abay na pamanahon at panlunan Alamat
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
80
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon kaugalian, o tradisyon ng Di sumasang-ayon
lahi kapag naisatitik ay
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon Kailanman. hindi maaaring Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon magka-ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon
at kasaysayan.
Sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon dumating ang Español ay Di sumasang-ayon
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon Hindi mababatid sa Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon panitikan ang tunay nating Di sumasang-ayon
pagkalahi.
Sumasang-ayon Bago pa man dumating ang Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español ay may alpabeto Di sumasang-ayon
nang ginagamit ang ating
mga ninuno
Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon karunungang bayan ay Di sumasang-ayon
nakilala lamang ng ating
mga ninuno noong panahon
ng Español.
Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español na ang ating mga Di sumasang-ayon
ninuno ay hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, bugtong
at palaisipan.
Ilipat
81
Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang
pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo
sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay
mailapat ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at
panggramatika sa kabuuan ng aralin.
Mensahe
82
C. Sumulat ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita
ng isang Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos)
83
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo ang
pamantayang pangnilalaman sa itaas.
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na
makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad
ng:
• mga eupemistikong pahayag
• matatalinghagang pahayag
84
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at
saloobin na may kaugnayan sa paksa
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
85
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• napapanahong sipi o banggit
• serye ng mga tanong
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
86
IV. Konseptuwal na Balangkas
87
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay
nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito
88
4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila
rin ang nagtatalo?
a. bilyako/bilyaka
b. mambibigkas
c. manunula
d. prinsipe/prinsesa
5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas
ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa
pagtula?
a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag.
b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng
Mambibigkas sa paaralan.
c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula.
d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula.
6. Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at
sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-
usapan ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng
paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay
lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa
kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa
pagdaraos nito?
89
9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga
Espaῆol?
a. Nakipag-usap sa kinauukulan.
b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang
damdaming makabayan ng mga Pilipino
Alamin
90
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa panitikan
ang kultura o
W
Ano ang nais mong
kalagayang malaman?
(What do you want to
panlipunan ng find out)
isang bansa sa H
panahon at Paano mo makikita
ang nais mong
lugar na maunawaan?
(How can you find out
isinulat ito? what you want to
learn?)
Patunayan.
L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
91
Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiim hirap na walang kapantay;
mga ina naming walang kapalaran
na inihihibik ay kapighatian.
D
Emilio Jacinto
mula sa Impresiones
E
Graciano Lopez Jaena
92
Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko
ay matuto kaya na kumuhang halimbawa
at lakas sa pinagdaanang mga hirap at
binatang mga kaapihan?
F at Liwanag
- mula sa Ang Ningning
Andres Bonifacio F
Paunlarin
93
Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang karagatan at duplo.
Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang mga ito ay nasusulat nang
patula at ginagampanan ng mga tauhan. Tinatawag din itong dulang
pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa loob ng bahay o bakuran ng
namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay. Alamin natin kung paano
ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang sariling pananaw, saloobin at
damdamin sa kanilang kapanahunan. Gayundin, kung masasalamin ba ang
kultura ng mga Pilipino sa mga ganitong uri ng akdang pampanitikan?
94
3. Pustiso ka ba? … Bakit?
________________________________
Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong
paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong
sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up
lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
To...
Cc...
95
Subject
:
SEND
Ang Karagatan
96
Ang iyong mababasa ay unang bahagi ng
pagtatanghal ng Karagatan ng Sulo ng Inang Wika noong
ika-19 ng Disyembre 1967, sa Ika-19 na Pagkakatatag ng
Unibersidad ng Manuel L. Quezon.
ANG KARAGATAN
Tandang Terong: Humm… tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay ‘di
pa nagagatungan.
Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa dalaga
97
ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon).
Kayong apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang
sisisid sa singsing na inihulog ni Neneng. (Palabunutan).
At ikaw Berting ang unang sisisid sa dagat ng pag-ibig
upang makuha ang singsing.
98
Nang ‘di masabing ikaw ay buwaya
Akong nabunot ng pang-ikalawa
Inaangkin hirang kanyang karapatan
Sumisid sa dagat ng singsing mong bugtong
Na siyang panumbas sa iyong pag-irog.
99
Neneng: Kung gayon ito naman ay tugunin
Pang-una sa ikatlong iyong sasagutin
Bakit ba ang tubig sa bilog na mundo
Hindi tumatapon walang ligwak ito?
100
Na ang huling tanong kaniyang masagot
Itong karagatan isang laro lamang
Ngunit paglalarong birong totohanan
Ayoko na yatang ito ay ituloy
Baka sa sagutan ako’y maparool.
101
Ni walang sintahan ay mag-aasawa na.
W A K AS
Halaw sa Panitikang Pilipino
nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C
102
Alam mo ba na …
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na
gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay
na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga
mambabasa.
MATATALINGHAGANG
PAHAYAG NA BINIGKAS NI TUGON NG MGA BINATA
NENENG
103
Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa
duplo? Tunghayan mo naman kung ano ang duplo.
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay
duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa
palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya
naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang
namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
104
Narito ang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa
mag-aaral na tulad mo.
ANG DUPLO:
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
105
Bilyako 1: Kagabi po, hari, maliwanag ang b’wan;
May isang aninong aking natanaw;
Hindi sinasadya, nang aking lapitan
Isang babae po, iyang natagpuan.
106
Sapagkat may sala
Heto, palmatorya! (Akmang papaluin)
Hari: Nagpapahintulot!
WAKAS
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
107
Mga Gabay na Tanong:
108
GAWAIN 1.2.1.d : SURIIN: PAGKAKATULAD AT PAGKAKAIBA
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________
109
Pilipino batay sa sumusunod:
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
paraan ng pagpapahayag
110
GAWAIN 1.2.1.e: PAGPAPAHAYAG…SARILING REPLEKSIYON
111
4. Madalas kang biruin at tuksuhin ng iyong
kaklase na totoo namang ikinaiinis mo. Nais mo
siyang kausapin upang patigilin sa ginagawang
panunukso sa iyo. Ano ang sasabihin mo sa
kaniya?
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
impormasyon.
a.paksa ng usapan
112
c.lugar
nagpapahiwatig lamang.
at kinakausap.
4. katulong kasambahay
4. sugarol
3. tsimay
2. maarte
5.
mayabang
1.
pakialamero
113
Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka
na sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa
bahaging ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong
pagtibayin ang mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo
nang nakita ang bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa
kanilang pagpapahayag noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa
kasalukuyan. Pareho itong nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino.
PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.
SANG-AYON SALUNGAT
114
Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining
sa isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga
taludturan na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa
nakapananakit. Mahusay na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa
tula, paraan ng pagpapahayag at paggamit ng magagandang pahayag.
_________________________________
Ito ay nagpapakita ng
_________________________________________
_______________________________
___________________
_____________________________
___________________________________
115
GAWAIN 1.2.1i : NAIIBANG FLIPTOP
FLIPTOP
2. 2.
3. 3.
Pamantayan Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa 25
2. kalinawan ng paninindigan 20
3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong
25
pahayag
4. wastong gamit ng mga salita 15
116
5. ideya ng pagtatalo 15
KABUUAN 100
Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na
tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag.
117
inaasahang produkto. Bilang patunay na talagang naunawaan mo ang aralin,
inaasahang ikaw ay makasusulat ka ng iyong sariling tula na magpapahayag
ng iyong damdamin tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ninyong sariling
lugar o ng ating bansa.
118
Himagsikang Pranses, at iba pa. Nakasulat din siya ng mga artikulo at mga
Ang nabasa niyang mga aklat ang naging dahilan upang makaramdam
mga Anak ng Bayan) noong ika-7 ng Hulyo, 1892, kasama sina Ladislao
noong Mayo ng 1896. Subalit, bago pa man siya magsimula, ang Katipunan
magkaisa.
upang mapawalang bisa ang halalan. Lumipat siya sa Naic, Cavite at bumuo
Cavite, inutusan ni Aguinaldo sina Pio del Pilar at iba pa na pawang binigyan
119
gawain.
120
Basahin at unawain:
121
Walang alaala't inaasa-asam
Kundi ang makita'y lupang tinubuan.
lumiyag
tatalikdan __________________
__________________ __
__
122
a. itapon
b. umibig
c. tatalikuran
d. inilabas/ipinagsasa
bi
e. kaligayahan
f. matinding
kalungkutan
Talata:
GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
pag-ibig sa bayan
124
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ibang tula
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
__________________ _____________________________
_____
Alam mo ba na…
Ang tradisyunal na tula ay mga pahayag na kadalasang
nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat taludtod, o ang mga salita
at paraan ng pagbuo ng pahayag ay piling-pili, matayutay, at
masining bukod sa pagiging madamdamin.
Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa bawat taludtod,
samantalang ang tugma ay pagkakasintunugan ng mga huling pantig
sa bawat taludtod ng saknong.
May aliw-iw at indayog kung bigkasin ang tulang Tagalog dahil
sa tinataglay nitong katutubong tugma. Magkakasintunog ang huling
salita ng taludturan. Karaniwan nang gamitin ang wawaluhin at
lalabindalawahing pantig ang sukat.
Tanong Sagot
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng
bawat taludtod ng mga saknong?
125
Patunayan.
Pamagat ng Tula
126
Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel.
128
Pagkatapos mong maunawaan ang iba’t ibang konsepto kaugnay ng
araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi.
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong
pag-unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan
dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang
produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito.
Higit mong
maipahahayag ang
iyong emosyon o
damdamin kung…
129
Sitwasyon:
kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw
130
GAWAIN 1.2.3.a: KALAKASAN, KAHINAAN…
TUKUYIN AT ITALA
131
.
2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng
bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin
ang pormat.
5.
4.
3.
2.
1.
1 2 3
4 5
132
GAWAIN 1.2.3.b:: LIHIM NG MGA SALITA … TUKLASIN
Halimbawa:
1. Ako ang simula ng buhay
At simula pa rin ng umagang kayganda
Gitna ng bahay na kongkreto
At simula ng araw-araw na biyaya
At katapusan ng bagay .
Natuklasan mo ba kung anong salita ako?
Tama, ang salita ay buhay.
133
Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy
mo ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay
walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan
para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng
kasunod na salita/mga salita. Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot
mo ang mga tanong at gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para
sa mga gawain sa bahaging Paunlarin.
Alam mo ba na …
12:00 ng gabi.
kaysa karaniwan.
sa Biῆan, Laguna.
sa wika.
(5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro, ang
134
Aquino Cruz sa Biῆan, Laguna.
Madrid.
135
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Bilang mag-aaral, nais kong
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
ipinatutupad ng pamahalaan.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
136
___10.Ang mga Pilipino ay nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili at
pagwawalang-bahala sa paggawa dahil sa malupit na sistema ng
edukasyon.
137
bunga ng kanilang pagod ay sa iba napupunta, at kinukuha sila sa
paggawang sapilitan.
138
Ang pamahalaa’y walang dulot na pampasigla upang ang mga tao ay
mahikayat na gumawa. Pinatamlay ng mga Kastila ang pakikipagkalakalan
sa mga bansang malaya, gaya ng Siam, Cambodia, at Hapon, kaya’t
humina ang pagluluwas ng mga produktong Pilipino at ang industriya ay
hindi umunlad. Ang Pilipino’y hindi maaaring gumawa sa kanilang bukid
kung walang pahintulot ng pamahalaan.
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: “Bakit gagawa pa? Ang sabi ng
kura ay hindi raw makapapasok sa kaharian ng langit ang taong
mayaman.”
139
Ang sugal ay binibigyan ng luwag, at ito’y isa pa ring nagpapalala ng
katamaran.
140
karapatang makapagtatag ng mga samahan na magbibigay sa kanila ng
pagkakataong magkaunawaan at magkaisang damdamin.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
141
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa
kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.
Pirata, mandarambong,
sumalakay
Gobernador, abusado
Sistema ng edukasyon,
baguhin
Malupit na sistema,
palitan
142
Ugnay-Panitikan Sanaysay
Sinasabing ang
sanaysay bilang akdang
pampanitikan ay huling
nakakita ng liwanag sa
larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at
opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
Uri ng Sanaysay
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o
impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na
sanaysay.Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na
sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan
samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad
ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay
nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko,
may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng
impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay
parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsa’y garapal
ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng
pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang pormal na sanaysay;
kabaligtaran sa di-pormal.
143
Mga Gabay na Tanong:
PORMAL DI-PORMAL
________________ _________________
________________ _________________
________________ SANAYSAY _________________
________________ _________________
________________ _________________
________________ _________________
_________ ___
________________ _________________
________________ _________________
________________ _________________
b. ________________
Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga mungkahing
_________________
pamagat ng sanaysay
________________ ____________
________________ _________________
1. Si Papa at Mama
________________ _________________
2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
________________ _________________
3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
________________ _________________
4. Ang Politika sa Pilipinas
________________ ____________
5. Isang Gabing Pagninilay
________________ _________________
________________ _________________
Nagkaroon ka na ng mga kaalaman tungkol_________________
________________ sa sanaysay bilang isa sa
mga akdang pampanitikan.
________________ Handa ka na upang pag-aralan ang mga
_________________
elemento ________________
na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang
____________
pagtukoy sa pangunahin
________________at mga pantulong na kaisipan.
________________
Bilang mambabasa, malaki ang maitutulong sa iyo
________________ ng mga
kasanayang matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na
____________
kaisipan sapagkat sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang
layunin ng sumulat. Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay
isang gawaing interaktibo.
144
A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para
magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa
kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa
sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba’t ibang sitwasyon sa
buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan.
(5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang
kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na
makabubuti sa kaniya, sa bansa at sa mundo.
145
na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman.
Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at
naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain.
Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga
gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga
manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng
bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang
kasalukuyang kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng
pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag?
146
Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing
kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga
pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na
nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa
mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin
ang pormat.
147
GAWAIN 1.2.3.g: BUUIN: KONSEPTONG MAKATOTOHANAN
√ Ang sanaysay ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
148
GAWAIN1. 2.3.h: MAGSULAT, MAGPAHAYAG, AT MANGAMPANYA
____
100%
149
Pagnilayan at Unawain
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espa ῆol.
Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay
higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang
nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga
kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling
kolum ng sheet.
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa panitikan
ang kultura o W
Ano ang nais mong
kalagayang malaman?
(What do you want to find
panlipunan ng out)
isang bansa sa H
panahon at Paano mo makikita ang nais
mong maunawaan?
lugar na (How can you find out what
you want to learn?)
isinulat ito?
Patunayan. L
Ano ang iyong natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
150
Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing
inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo
ang sumusunod na konsepto:
Ilipat
151
(4) wastong gamit ng mga salita
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
bandila ng Pilipinas.
na may kapansanan.
152
4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng
eupemistikong pananalita?
153
d. Nasasanay magkabisado ng tula ang kabataan
154
atin, mayroon din silang kultura at uri ng panitikan na ipinakilala sa ating mga
kababayan. Iyan ang aalamin natin sa huling aralin ng Modyul 1, ang Aralin
1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon. Simulan na natin.
Aralin 1.3: Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
I. Panimula at mga Pokus na Tanong
155
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
• tula
• maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/
teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng
156
mga pangyayari
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at
opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
157
sa mga tanong at puna sa akdang pampanitikang
napanood,nabasa o napakinggan
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
158
IV. Konseptuwal na Balangkas
Tula Maikling
Kuwento
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol
noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo
kung tama ang iyong mga kasagutan.
159
d.may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-
5 o 4-5-5 o 5-5-4
2. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
a. bumisita c. dumating
b. pumunta d. bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku?
Iyong galangin
Ang asawa’y yakapin
Huwag bugbugin.
Huwag nang buksan,
Lahat ng nakaraan
Walang sumbatan.
Planong pamily
160
Ay dapat ginagawa
Ng mag-asawa.
a. Buhay may asawa
b. Ang Pag-aasawa
c. Pagplano ng pamilya
d. Pag-aaruga ng pamilya
8. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng
Hapones?
161
d. Nakasusulat ng mga akdang nais ipalimbag.
12 . Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano
ang iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong
tahanan?
12. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso
ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng
pahayag na ito?
162
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga
mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang
yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-
aaralan natin ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones
na bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin
ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano
ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno?
Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay
naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito?
163
Matapos mong gawin ang Tugon sa Pagkatuto malalaman mo
ang mga konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan
upang maitama ang mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo.
K I L A L A
U E P S T O
W A L A N G
E H A I K U
N I M I T O
T A N A G A
O Y A Y I E
164
Paunlarin
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku
bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa
noong Panahon ng Hapones.
Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang
wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa
paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
TANAGA HAIKU
1. 1.
2. 2.
3. 3.
165
Mga Gabay na Tanong:
Ugnay-Panitikan
TANAGA AT HAIKU
Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga
ay isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.May 4 na taludtod (linya ng
bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng pantig sa bawat taludtod),
binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na pasulat na
bawat pantig ay laging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma
(pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod)
, at puno ng talinghaga.
Halimbawa:
166
Samantalang ang haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng
labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod
ay binubuo ng limang pantig; ang ikalawa’y may pitong pantig, at ang
ikatlo’y may limang pantig tulad ng una.
c.
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay Puno ay sanga
A. kundi isang katapatan B.
Bisagra ay talahib,
ng mataos na pagdamay. Kandado’y suso.
__________________ B._____________
_______________ _____________
_______________ _____________
__________ ____________________
____________________
TANAGA ____________
HAIKU
C.________________ __________________
________________
_______________ ________________
_______________ __________
167
Sa iyong palagay, nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura
ng isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura
ng isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa
haiku sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba.
168
GAWAIN 1. 3.1.f : Pangungusap Ba Kahit Walang Paksa?
Tawagan mo si Ana
nasa kanya ang aklat Oo nga may
na kailangan natin. pasok pa
tayo. Tayo
na.
169
Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa Ugnay-Wika
170
GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika
Raymond : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod
ka.
171
Temporal Penomenal
___________________________ ____________________________
___________________________ ____________________________
___________________________ _____________________________
_
LAKANDIWA
________________________________________________________
a. tumubo
________________________________________________________
Modal Eksistensyal
___________________________ ____________________________
___________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
A.
B .
D.
C.
172
Kabilang buhay, Pakikisama
Totoo ba o sablay Sa iyong mga
Kapag namatay kapwa
Dulot ay saya.
1._________ 2._________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________
Biyaya
Pagmamahal sa kapwa
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________
173
GAWAIN 1.3.1.j : SAYSAY PAGGUHIT
Basahin mong mabuti ang tanaga at haiku na nasa banner. Iguhit mo
ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.
INOSENTE KAIBIGAN
Nagtampong kalikasan Pakikisama
Sa Sa iyong mga kapwa
kurakot ng bayan Dulot ay saya
Ang walang kasalanan
Ang pinaghigantihan.
a. Kaangkupan sa paksa
b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa
c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit
d. Elemento ng tanaga at haiku
e. May orihinalidad
174
Mahusay! Natapos mong pag-aralan ang tanaga at haiku handa ka na
para sa susunod pang akda noong Panahon ng Hapones. Marahil , marami
ka nang nabasang maiikling kuwento at ilan dito ay tumatak sa iyong isipan
dahil sa husay ng pagkakabuo. Sa iyong palagay, malaki kaya ang
impluwensiya ng mga mananakop na dayuhan sa ganitong klase ng akda sa
panahong naisulat ito? Paano kaya naipakita ng mga Pilipinong manunulat
ang kanilang pagiging makabayan sa panahon na hindi sila malaya?
175
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat bahagi
ng maikling kuwento?
176
Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na
lumaganap sa Panahon ng Hapones, nais kong bigyan mo ng pansin ang
akda na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng
maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong
Panahon ng Hapones.
Basahin at unawain:
177
daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap; kung paano niya
178
kapatid na kahulihan ng gulang, isang maaaring maging
mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalo niyang hindi pagkibo buhat
noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin. Ano ang nasa
179
Sapagkat may isusulat ako...sapagkat ikamamatay ko ang
may ilang araw si Ama. Halos hindi siya hinihiwalayan ni Ina: sa ilalim
180
nasa sobre.Ang larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na
ko mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong
181
ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan niya ang mga liham
palad ang aking balikat at nadarama ko paang salat ng kanyang mag daliri;
aking anak ang susulat nang ukol sa atin...At sa anya’y isang dalubhasang
kamay ang uukit niyon sa itim na marmol. Ngunit, hindi ko maisatitik ang
daliri ang ilang salitang ito. Huwag kang palilinlang sa simbuyo ng iyong
kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso namin ng iyong Ina...Mura
pang lubha ang labingwalang taon...Huwag ikaw ang magbigay sa iyong sarili
182
kung saan tayo maaaring tumungo...ang moog na itong kinabibilangguan ko’y
niyang labi ang isang ngiting punong-puno ng pagbasa. Muling nalapat ang
mga durungawang yaon ng isang kaluluwa at hindi niya namasid ang mga
mabigkas . Nasa mga palad pa rin ni ina ang kaliwang kamay ni ama: sabihin
mariin ang kanyang labi at nang siya’y mangusap ay hindi ko maamin kay ina
ang tinig na yaon...Maangkin mo na, mahal ko! Ang init ng mga labi ni ina
wala nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang
183
2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig
siya.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan
ng amerikana ni Ama.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
184
GAWAIN 1.3.2.d : SA BISA NG KARUNUNGAN
1.Paano sinimulan ang maikling kuwento?
2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa
nasabing kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga
manunulat noong Panahon ng Hapones? Patunayan.
Kasukdulan
Kakalasan
Papataas
na Aksiyon
Panimula Wakas
Panimula:
________________________________________________________
Papataas na Aksiyon:
________________________________________________________
Kasukdulan:
________________________________________________________
Kakalasan:
________________________________________________________
Wakas:
________________________________________________________
185
2. Saang bahagi ng kuwento makikita ang maaksiyong pangyayari?
3. Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento?
4. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng
kuwento, paano mo ito gagawin?
Ugnay-Panitikan
ANG BANGHAY
186
GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA
Kahulugan Nilalaman(Paksa)
_________________ _________________
___ __
_________________ _________________
___ __
_________________
MAIKLING
_ KUWENTO_________________
_______________
Sinasalaming __ Kalagayan ng
_____________
Kultura
_________________ maikling kuwento
_______________
___________ sa Panahon ng _________
___________________ Hapones
_________________ ______________
_________________
_________________
___ _______________
_____
_________________ _________________
___ _____
_________________ _________________
_____ organizer, at sagutin
Suriin ang graphic _____ ang kasunod na mga tanong
upang matukoy ang ikinaiiba at kalagayan ng panitikan noong Panahon ng
Hapones.
187
Suriin at pagtapat-tapatin ang magkakaugnay na mga larawan upang
malaman ang sanhi at bunga ng bawat pangyayari. Isulat sa sagutang papel
ang letra na tutugon sa wastong pagtatapat at ang paliwanag sa ugnayan ng
bawat larawan.
A
1.
B
2.
3.
188
SANHI AT BUNGA Ugnay-Wika
Ang paggamit ng kasanayang sanhi
dito, kung kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag ipinatupad ito
at iba pa.
Halimbawa:
Sanhi bunga
189
Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang
kaalaman mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling
panggramatika..
Pagnilayan at Unawain
1. Saguting muli ang gawain.
TUGON SA PAGKATUTO
(Map of Conceptual Change)
190
Mga Gabay na Tanong:
191
Ilipat
Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical
192
Binabati kita sa matagumpay mong pagsasagawa ng mga
gawain sa mga aralin sa modyul na ito , Panitikan sa Panahon ng Hapones.
Hapones)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa.Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
1. 2.
3. 4. ABB 5.
7.
8.
9.
193
Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na ang bawat pantig
ay laging may isang patinig
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
( para sa Modyul 1)
___________.
Sitwasyon
195
ang aking pagbati. Iminumungkahi kong sagutin mo ang pangwakas na
pagsusulit upang higit mong matiyak na talagang naunawaan mo na
ang mga araling nakapaloob s modyul na ito. Simulan mo na!
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kaniyang
puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa
kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais
ipahiwatig ng sitwasyon?
196
4. Mula sa tekstong nasa blg.3 na bahagi ng kuwentong “Uhaw ang Tigang
na Lupa”, ano ang ibig sabihin ng, “ tila musmos akong dumarama sa init
ng kanyang dibdib”?
a. karunungang - bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula
a. banghay
b. tagpuan
c. tauhan
d. tema
7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang- masaya
siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-ano’y
dumilim kaya’t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag
umuulan matumal at kaunti lang ang kaniyang kikitain. Alin sa mga pahayag
ang pangungusap na walang paksa?
a. Maagang gumising.
b. Uulan na naman.
c. Masayang- masaya siya.
d. Nalungkot sita.
8. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito?
Damdamin ng Isang Ina
197
ni Asuncion B. Bola
a. penomenal
b. eksistensiyal
c. temporal
d. modal
198
Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa mga salitang nakasulat ng
pahilig?
a. sukat
b. aliw-iw
c. tugma
d. indayog
12. Kung ang bayang ito’y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, ang asawa, magulang, kapatid
Isang tawag niya’y tatalikdang pilit
a. labag sa kalooban
b. tatalikod
c. di sang-ayon
d. magsasawalang-kibo
13. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat
na saklob”?
a.bugtong
b.salawikain
c.sawikain
d.sabi-sabi
a. siya
b. malayo
c. namatay
d. pag-asam
199
16. Balikang muli ang pangungusap na nasa blg. 14. Ano ang tinutukoy ng
mga salitang nakahilig?
a. panahon
b. lugar o lunan
c. paraan
d. kaisipan
17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang
mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali?
a. palatuntunan
b. nagsipagdalo
c. pawisan
d. nag-umpisa
a. di- gaano
200
b. labis
c. c. dahil
d. tulad
201
bansa? Bakit kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t iba’t ibang
panahon? At bakit kailangang magkarooon ka ng kaalaman at
kasanayan sa gramatika? Nakatutulong ba ang mga ito sa pagiging
mabisa sa pagpapahayag ng saloobin, damdamin o pananaw ng isang
tao? Ang mahahalagang tanong na ito ay magsisilbing gabay mo sa
pagtuklas ng mahahalagang konsepto na nakapaloob sa modyul na ito.
202
Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
203
Mga Kasanayang Pampagkatuto
MODYUL 2 Pakikinig
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
Sandigan ng napakinggan
Lahi…Ikarangal Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang
Natin pinakinggan
Naibubuod ang teksto batay sa mahahalagang
punto
Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at
kahalagahan ng mga dulang pantanghalan sa buhay
ng mga tao/ mag-aaral
Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari
sa napakinggan
Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin ng
nagsasalita
Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba
pang paksa at karanasan
Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
205
10. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa
sitwasyon.
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag.
Mangyaring sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Unang Bahagi
Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sumusunod na
tanong/pahayag.
206
a. malayo ito sa damdamin ng madla
b. napakahirap nitong gawin
c. dahil nagmula ito sa ibang bansa.
d. Ang paraan ng paglalahad ay hindi tinatangkilik.
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
207
c. Mambabalagtas ng Puso at Isip
d. Mambabalagtas ng Isip at Katuwiran
208
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong
mananakop. Subalit nagkamali ka dahil sila pala ang papalit,
angpangalawang hampas. Muling bumahid sa iyong katawan ang latay,
ikalawang latay na sa buong akala mo’y di na masusundan. Pinilit ka pa
nilang palitan din ng Ingles ang wika mo gayong iyan ang inihandog sa‘yo
ng iyong Inang-bayan. Iyon ay di mo matanggap kaya lalong hinigpitan
nila ang iyong tanikala.
Dumating ang pangatlong latay, mas mabagsik, mas matindi kung
humagupit kaya lalong namilipit ang iyong katawan. Sa panahong iyon ka
dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang nagpabuhay ng
iyong dugo kaya ikaw ay bumangon at lumaban sa mga tampalasang
yumapak sa iyong bayan. Walang takot kang humarap sa kanila
hanggang malagot mo ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng apat na
raang taon.
Ngayon, ikaw nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na ang
pandurusta, wala na ang paghihirap at wala na ang tanikala.
Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo ang
mga latay na tumimo sa iyong isip. malaya ka na nga sa salitang malaya,
isang tunay na Pilipino sa bayang Pilipinas. Subalit, ang kilos mo, ang
kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa
ang mga latay ng iyong kahapon.
209
c. kahirapan
d. pagpapahayag ng saloobin
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
15. Sino ang mga puti na tinutukoy sa akda?
a. Amerikano
b. Hapon
c. Español
d. Tsino
16. Sino ang kausap ng manunulat sa akda?
a. dayuhan
b. Pilipino
c. namumuno sa pamahalaan
d. kabataan
210
18. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala ng mga
Pilipino?
211
Ilan sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang
maiwasto mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral.
212
sa Balagtasan.
_____ Nagsasaad ng kilos o galaw ang pandiwa.
_____ May layuning batikusin ang mga Pilipino ng dulang, “Walang
Sugat ni Severino Reyes.”
_____ Naging malaya ang mga manunulat na Pilipino noong Panahon
ng Komonwelt.
_____ Nakatutulong sa mga manunulat ang paggamit sa pang-uri
upang mas maging masining ang kanilang akda.
_____ Ang sanaysay ang pinakamaraming naisulat noong Panahon
ng Amerikano.
_____ Masasalamin sa mga akdang pampanitikan noong Panahon ng
Amerikano, Panahon ng Komonwelt at Panahon ng Kasarinlan
ang kulturang Pilipino.
213
PANITIKAN
PAUNLARIN
214
Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Español, edukasyon
naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano sa
Pilipino. Sa panahon ding ito isinilang ang ilang makatang Pilipino na
nagsulat sa Ingles at Tagalog. Naitanong mo na ba kung bakit
mahalagang pag-aralan at unawain ang mga akdang pampanitikang
Pilipino sa panahon ng Amerikano? Masasalamin ba sa mga akda tulad
ng Balagtasan at Sarsuwela ang kulturang Pilipino sa panahong naisulat
ang mga ito? Sa araling ito, tatalakayin at tutuklasin natin ang sagot sa
mga tanong na ito sa pamamagitan ng ating paglalakbay sa ilang akdang
pampanitikan sa Panahon ng Amerikano at pagsasaliksik sa mga akda ng
mga batikang manunulat ng bansa.
215
Panitikan sa pinakinggan
Panahon ng
Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
Amerikano
Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagan
ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-
aaral
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito
• Balagtasan
• Sarsuwela
216
• sarili
• kapaligiran
• ibang tao
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
217
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian
sa aklatan/internet
Ang Panitikan sa
Panahon ng Amerikano
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Ito ay
panimulang pagtataya na hahamon sa iyong kakayahan sa pag-aaralang
mga akda. Hanapin ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong.
Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na
ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo na ang mga aytem na mali
218
ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
ang modyul na ito. Maaari mo nang simulan.
G A L D E B A T E N B D
D E I U A D T T A H K O
S H U P D A G L I L M O
A B A L A G T A S A N N
N A T O S I R C S D T O
E L N H B A T U T I A N
L A K A N D I W A D G A
K S A K G I B I B M A M
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.
219
Alamin
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na
( What do you Know?), Ano ang Nais mong malaman (What do
you want to find out?), Paano mo makikita ang nais mong malaman (How can
you dind out what you want to learn?), Ano ang iyong natutuhan/naunawaan?
(What Did You Learn?), ay subukin mong sagutin ang mga tanong. Sagutin
mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-
aralan ang araling ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L. Gawin mo
ito sa sagutang papel. Gayahin ang pormat.
K W H L
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin
nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng
pag-unawa!
221
pagtatapos ng iyong pag-aaral, inaasahang mailalapat mo ang iyong mga
natutuhan sa pamamagitan ng pagsulat ng isang argumentatibong editoryal
na sumasalamin sa kaugalian ng isang masayang pamilya . Narito ang mga
pamantayan kung paano itataya ang gawaing ito: a) malinaw na nailahad ang
opinyon sa isyung tinalakay; b) gumamit ng mga ebidensya o patunay upang
maging makatotohanan ang sinabi; c) nakitaan ng tiwala sa sarili at
kaalaman sa isyu; d) naipahayag ang opinyon sa magalang na paraan; d)
napaniwala at nahikayat ang mga mambabasa at e) wasto ang
pagkakagamit ng gramatika. Nararamdaman kong sabik na sabik ka na sa
ating gagawing pag-aaral. Alamin na natin ang tungkol sa Balagtasan.
Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating
Natutuhan
pinag-aralan sa pamamagitan ng paglalagom. Ibig ko pang
ko na Naging Isulat sa papel ang mga
malaman
sagot.
kawili-wili sa ang tungkol
akin ang sa
222
GAWAIN 2.1.1.b: IBA AKO EH!
Sa pagkakataong ito ay nais kong malaman kung ano ang iyong
nalalaman sa salitang Balagtasan. Tingnan natin ang iyong nalalaman sa
kasunod na gawain. Ibigay ang mga katangian ng Balagtasan bilang uri ng
panitikan.
Balagtasan
Basahin at unawain.
Ugnay-Panitikan Kaligirang Pangkasaysayan ng
Balagtasan
pagtatalo sa pamamagitan ng
223
Bago pa man masakop ng mga dayuhan ang ating bansa mayaman na
gagampanan ng bawat isa, ang mga tuntunin at iba pang bagay na dapat
isaalang-alang.
katatawanan, talas ng isip, na may kasamang mga aktor sa isang dula. Ang
224
Ang unang Balagtasan ay nangyari noong Abril 6, 1924. Tatlong
Pandaigdig, naging paboritong aliwan ang Balagtasan. Gumawa pati ang mga
225
GAWAIN 2.1.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
B
A Pagkakaiba Duplo
L
A Karagatan
G
T Pagkakatulad
A Batutian
S
A
N
BALAGTASAN
Papel na Ginagampanan
sa Balagtasan
MAMBA-
MANONOOD
BALAGTAS
226
___________________
___________________
__________________
Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-
aalala, gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang
basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang
masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
BALAGTASAN:
Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan
- Jose Corazon de Jesus
227
Paruparo: Magandang gabi sa kanilang lahat
Mga nalilimping kawal ni Balagtas,
Ako’y paruparong may itim na pakpak
At nagbabalita ng masamang oras.
228
Kung kaya po naman di ko masansala
Ang taghoy ng dibdib na kanyang dinaya,
Matapos na siya’y diligan ng luha
Nang siya’y umunlad, nagtago…nawala!
229
Bubuyog: Hindi mangyayari at ang puso niya’y
Karugtong ng aking pusong nagdurusa,
Puso ni Bulaklak pag iyong kinuha
Ang lalagutin mo’y dalawang hininga.
230
Lakandiwa: Magsalita kayo at ipaliwanang
Ang ubod ng lungkot na inyong dinanas,
Paano at saan ninyo napagmalas
Na ito ang siya ninyong hinahanap?
231
Nilipad ko halos ang taas ng langit
At tinalunton ko ang bakas ng ibig,
Ang kawikaan ko sa aking pag-alis
Kung di makita’y di na magbabalik.
232
Paano ngang siya ay pagkakamalan
Na kami’y lumaki sa iisang tangkay,
Kaya nga kung ako’y sa kanya nabuhay
Ibig ko rin namang sa kanya mamatay.
233
Bubuyog: Kundi iniibig ang nakikiusap
Lalo na ang tahimik na tatapat-tapat,
Kung ang magsalita’y di-magtamong-palad
Lalo na ang dungong di makapangusap.
234
Bubuyog: Kapag hahatiin ang aking bulaklak
Sa kay Paruparo’y ibigay nang lahat;
Ibig ko pang ako’y magtiis ng hirap
Kaya ang talulot niya ang malagas.
235
Kampupot: Tila nga, tila nga ako’y may napansing
Daing at panaghoy na kung saan galing,
Ngunit akala ko’y paspas lang ng hangin
At di inakala na sinuma’t alin.
236
Piliin sa Hanay B ang nais ipahiwatig ng mga pariralang nasa Hanay
B. Isulat lamang ang letra ng mapipiling sagot at pagkatapos gamitin ito sa
pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
b. konti
2. Kapatak na luha
____
5. Halakhak ay
____ f. nakaistorbo
nakabulahaw
237
4. Paanong binigyan ng pagwawakas o paghatol ng lakandiwa ang
balagtasan?
Ang higit na
matimbang sa inyong
dalawa ay si…
Paruparo
Bubuyog
Pagkakatulad at pagkakaiba ng
panliligaw ng mga binata sa
dalagahan noon sa ngayon
Pagkakaiba
Pagkakatulad Pagkakaiba
238
Katotohanan at Opinyon
Opinyon
Halimbawa:
sa isa’t isa.
takot sa Diyos.
Katotohanan
Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang
239
resulta ng, pinatutunayan ng, pinatutunayan ni, sang-ayon sa, mula
Halimbawa:
Tandaan:
Katotohanan Opinyon
Pareho ng ur impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo Base sa mga saloobin at hindi
maaaring mapatunayang totoo.
Bihirang magbago sa pinagmumulan Madalas nagbabago sa mga
pinagmulan
240
Sagutin kung ang sumusunod ay katotohanan o opinyon.
1. Ang mga kaugaliang tulad ng bayanihan, pagmamano, pagsagot ng po
at opo, at pagtanaw ng utang na loob ay tanging sa Pilipinas lamang
makikita.
241
pangwakas na gawain para sa bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o
sumulat ng isang editoryal na argumentasyon na may kaugnayan sa
kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at ng bansa.
Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at
nakakakuha ng interes ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang
argumento sa editoryal.
242
Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng
panitikan sa Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa
kabilang hanay, Hanay B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A.
Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
a. Walang Sugat
b. Dalagang Bukid
c. Kahapon, Ngayon at
Bukas
d. Ako Ang Daigdig
e. Sa Aking Mga
Kababata
f. Isang Punongkahoy
Alam mo ba …
243
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na
Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging unang
Naalala
nina: Severino niyanaang
Reyes matandang
kilala babae
sa taguring na kapitbahay
Lola Basyang ng kaniyang
sa kaniyang
“kaibigan sa Quiapo,
Walang Sugat” Maynila. Ang
, Hermogenes pangalan
Ilagan ng babae
“Dalagang ay, Gervacia
–Bukid” Guzman de
Juan K. Abad
“Zamora o Ginto”
Tanikalang mas kilala
, Juansa Tandang Sotto
Crisostomo Basyang.
“AnakTuwing alas-4 , ng
ng Katupunan” at hapon,
magsasama-sama
Aurelio Tolentino ang mga kabataan
“Kahapon, sa Bukas.”
Ngayon, at kanilang lugar at makikinig sa mga
kuwento ni Sarsuwela
Ang Tandang Basyang.
o dula ayKaya naman,
isang uri ng matapos
panitikannito, ang mga kuwento
na ang
na naisulat niayReyes
pinakalayunin ay sa
itanghal maytanghalan. Lola Basyang
pirma naMauunawaan at. matutuhan
Unang nailathala ang
ng isang
kuwento ng
manunuri ni Lola Basyang
panitikan ang sa Liwayway
tungkol noong
sa isang 1925.
dula Siya ay nakasulat
sa pamamagitan ng ng 26
na Sarsuwela.
panonood. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin
nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo
Matapos mong mabasa ang tungkol kay Severino Reyes, ngayon
sa
naman ay
dula ay ang paglabas-masok
ating sa tanghalan
alamin ang tungkol ng mgangtauhan.
sa kasaysayan Sarsuwela.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal
iskrip.
Mga Elemento ng Sarsuwela
Iskrip o nakasulat na dula – Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng
bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula
kapag walang iskrip.
Basahin at Unawain.
246
Walang Sugat
ni Severino Reyes
UNANG BAHAGI
I Tagpo:
(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)
Si Tenyong ay mabibighani
Sa dikit ng pagkagawa
Mga kulay na sutla,
Asul, puti at pula.
247
Ng binatang pagbibigyan:
Ang panyo pa’y sasamahan
Ng mainam na pagmamahal.
Salitain
Julia : Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na.
(Papasok ang magkasintahan). (Lalabas si Tenyong ).
II TAGPO
(Tenyong at Julia…)
Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo…
248
kandila, na anaki’y nilalik na maputing garing, ay may yayariin
kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang.
Julia : Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko.
Tenyong: Ay!
Julia : Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan…
249
F?
Julia : Oo nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin
at ang F ay Frayle.
Musika No. 2
Julia : Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.
Sabay: ‘Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano pa’t wari ‘di na
mamamatay sa piling mo oh! (Tenyong) niyaring buhay (Julia)
maalaalang may kabilang buhay… (Lalabas si Juana).
III TAGPO
250
(Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas ) Salitain
Juana : Julia, Julia, saan mo inilagay ang baro kong makato?
(Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas. )
Lukas : Opo.
251
Lahat ng Lalaki: Huwag malumbay…kami ng nasasa bahay at nakahandang
tunay, laan sa lahat ng bagay…
V TAGPO
(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong
nakatali sa mga rehas).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao
ito…
252
ang kabayo may K, na lahat ng C pinapalitan ng K.
Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya.
Relihiyoso 2.0: Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro
que duro-awa-awa? Ilang kaban an rasyon?
Ang rasyon nan palo, ha!
253
Kapitana Putin, at ibig daw makita si Kapitan Inggo na
asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si Kapitan
Inggo.
254
pamisa, mga patay at hindi na dinadapit; ngayon
napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga tao
noong araw ay pawing pakunwari at pakitang-tao
lamang alinsunod sa malaking takot sa mga prayle.
Miguel: Ay! Aling Julia… ay… ma… ma… malapit na po… Alin po
ang malapit na?
Miguel : Sinabi ko pong … ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko!
255
hindi ko po nasagutan…
VI TAGPO
(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae
at lalaki).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo,
dadalhin dito, at sinabi ko sa Alkalde na huwag nang
paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na bibigyan
na ng mabuting tulugan…
256
VII TAGPO
(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso)
Salitain
Tenyong: Tatang!
Musika
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga
buto sa mga tinalian, lipos na ang sugat ang buong katawan,
nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali… Ah, kapag ka
namatay oh, ama kong ibig, asahan mo po at igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng prayle isa sa kikitil.
Salitain
Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay…
257
Ang kaluluwa ko’y inihain ko na kay Bathala.
Musika No.2
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto
sa mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan,
nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag
namatay ka, oh, ama kong ibig, asahan mo po’t igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.
(Mangagsisihagulgol ng iyak)
Telong Maikli
258
VIII TAGPO
(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga
bilanggong nangakagapos).
Salitain
IX TAGPO
(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia).
Salitain
Tenyong: Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay
dalhin.
259
Julia : Diyata’t matitiis, na Ina’y lisanin mo sa kahapis-hapis na anyo?
Di ba nalalaman mong sa kaniya’y walang ibang makaaaliw
kundi ikaw, at sa may damdam niyang puso, ay walang lunas
kundi ikaw na bugtong na anak? Bakit mo siya papanawan?
Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba
si Inang ay kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang
Sa paglingap mo sa akin? Sa bagay, na ito, ano ang ipag-aalaala
ko?
260
Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw.
X TAGPO
(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya
ay maririnig ang sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni
Tenyong at si Tenyong.)
Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa
ama ko – Perdon! Walang utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at
mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa tren).
Telon
Wakas ng Unang Bahagi
261
Ikalawang Bahagi
I TAGPO
(Bahay ni Julia)
Julia at Juana
Salitain
Juana : Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang
kanyang ama, sila’y pagpapakitaan nang mainam.
Julia : (hihipuin ang noo) dito sa isip at di na sa puso; at kung ano ang
pasya ng isip ay siyang paiiralin: ang puso sa panahong ito ay
hindi na gumaganap ng maganda niyang katungkulan, siya’y
nagpapahingalay na…
262
Juana : Siyang tunay!
II TAGPO
(Julia at Monica)
Salitain
Julia : Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.
III TAGPO
(Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana)
Musika
Dalit ni Julia
Oh, Tenyong niyaring dibdib,
Diyata’ ako’y natiis
Na hindi mo na sinilip
Sa ganitong pagkahapis.
263
Halika, tenyong, halika,
At baka di na abutin
Si Julia’y humihinga pa…
Papanaw, walang pagsala!
Salitain
P. Teban: (Pumalakpak)Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t
napakalumbay lamang…
P. Teban: Hindi. hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo?
Tadeo : Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam
makiusap. (Lalabas si Juana).
264
Miguel : Baka po ako murahin ah! 17 May manliligaw si Julia na Miguel
ang pangalan. Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo.
Ikatlong Bahagi
265
GAWAIN 2.1.1 h: Hanap - Salita
Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon.
Pagkatapos, gamitin mo ito sa pangungusap.
Hanay A Hanay B
_____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta
_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan
_____ 3. kaparangan c. apihin
_____ 4. malumbay d. awit- panalangin
_____ 5. dalit e. magtaksil
_____ 6. maglilo f. malungkot
_____ 7. magahis g. mamatay
_____ 8. makitil h. mapahamak
_____ 9. aglahiin i. mapulaan
____ 10. pagbabata j. kabukiran
k. pagtitiis
266
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang
masukat natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito.
1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang
binurdahan?
3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
WALANG SUGAT
267
4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia
sa kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang
pormat.
Pagkakatulad
JULIA
KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
Pagkakaiba Pagkakaiba
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang
lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
268
6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano
mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan?
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag…
269
Kaantasan ng Pang-uri
Ugnay-Wika
Halimbawa
• Di- gaanong magkapalad naging karanasan ni Alvin sa ibang
kabataan .
270
ang kaantasan ng pang-uri na sinalungguhitan sa bawat pangungusap.
(lantay, pahambing o pasukdol).
271
Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?
Pagnilayan at Unawain
272
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang
pagkaunawa mo sa mahahalagang konsepto na nakapoob sa buong aralin-
Ang Panitkan sa Panahon ng Amerikano. Muli, sagutin mo ang
mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung may mali ka mang
konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang gawaing
iyong pinagdaanan.
_
Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
balagtasan at sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng
malikhain at mapanagutang paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-
unawa sa pagkakaiba ng katotohanan o opinyon at kaantasan ng pang-uri.
273
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na
lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at
dugtungan mo na ang huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo
kung nauunawaan mo talaga ang araling ito. Maraming salamat.
Ilipat
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika
ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto-
ang makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa
pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang
karagdagang kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto – ang
pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang ipagpatuloy at alamin
naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
ang iskrip. Matatawag lamang na dula ang isang katha kung ito’y
275
Ngayong nalaman mo na ang mga dapat isaalang-alang sa pagsulat
ng iskrip ng dula. Nakatitiyak ako na magiging matagumpay ang inyong
gagawing produkto. Basahin at isagawa ang sitwasyon. Gamiting gabay ang
sumusunod na pamantayan sa pagsasagawa nito.
276
Mga Pamantayan Napaka- Mahusay Katamta Hindi Nangangailangan
husay mang Mahusay pa ng
Husay Pagpapahusay
5 4 3 2 1
a. Pagkamalikhain
b. Makatotohanan at
kapani-paniwala ang
pagkakasulat ng
iskrip
c. Orihinal
d. Sumasalamin sa
kulturang Pilipino at
naaangkop sa
kasalukuyan
e. Wasto ang
pagkakagamit ng
wika
Interpretasyon
21- 25 -Napakahusay
16- 20 -Mahusay
11-15 -Katamtamang Husay
6-10 -Hindi Mahusay
1-5 -Nangangailangan pa ng Pagpapahusay
277
VII. Pangwakas na Pagsusulit (Panitikan sa
Panahon ng Amerikano)
a. balagtasan
b. duplo
c. karagatan
d. karilyo
a. Balitao
b. Batutian
c. Duplero
d. Siday
e.
4. Sila ang pinakamagaling na mambabalagtas noong kanilang
kapanahunan.
278
a. Jose Rizal at Andres Bonifacio
b. Juan Luna at Antonio Luna
c. Francisco Baltazar at Jose Dela Cruz
d. Jose Corazon de Jesus at Florentino Collantes
C. Panuto: Gamit ang 3-2-1 Chart, buuin ang konsepto o ideyang nabuo
sa iyo sa pag-aaral sa dula.
279
Dalawang kawili-wiling bagay na nalaman
2
Isang malaki at itinuturing na pinakamahalagang
1 konseptong natutuhan sa dula
280
Sa araling ito, ay malalaman mo ang iba pang panitikang napatanyag
sa panahong ito partikular na ang Sanaysay (talumpati) at Maikling
kuwento. Gayundin ang mga araling panggramatika tulad ng Iba’t Ibang
Paraan ng Pagpapahayag, at Kayarian ng Pang-uri.
281
• Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita
sa pagpapahayag ng sariling puna
• Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa inaakalang
mga maling pananaw o impormasyong napakinggan
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
282
2. Maikling kuwento
• Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling
kuwento
• Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
• Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
• Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng
Filipino sa pagsulat ng talata
283
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng
sanaysay
• Nakapipili ng isang napapanahong paksa
• Nakapagtatala ng kinakailangang mga
impormasyon
• Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-
ugnay
na ideya at impormasyon
• Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng
paksa
• Nakabubuo ng isang:
makatawag-pansing simula
mabisang wakas
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Mini-museum o eksibit
284
Nagkaroon ka na ng ideya sa ating magiging aralin. Ngayong nalaman
mo na ang magiging paksa sa araling ito at ang inaasahang kakayahan at
kasanayan na lilinangin sa iyo, tingnan muna natin ang iyong kahandaan sa
magiging paksa ng aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya.
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag. Mangyaring
sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito,
makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama, at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan
mo ang araling ito.
Unang Bahagi
Sanaysay
Pormal Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
285
Ang matandang babae ay ‘di nakasagot. Babae palibhasa at ina ng
nagtatanong na dalaginding ay natarok na kapagkaraka ang lagay ng
kalooban ng kaniyang anak. Si Irene ay hindi nga sasalang ginugulo noon ng
mga suliranin ng puso. Umiibig, di sasalang siya’y umiibig.
“Hindi,” ang tiyak na sagot.
“Nang makilala mo ba si Tatang,” ang patuloy na tanong, “ay may
naramdaman ka bang pintig sa loob ng dibdib?”
“Oo!”
“Ipinagtapat mo ba sa iyong Inang?
“Oo!”
“E ano ang sinabi sa iyo?”
“Nagalit, kinagalitan akong mabuti at sinabing di sasalang ako’y may
iniibig na lalaki. Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y
nag-asawa ay kaniyang papatayin.”
“Ay, ano ang naging sagot mo?”
“Ako’y nangako, sinabi kong ang lalaking aking nakilala ay aking
isusumpa.”
“Kung gayo’y bakit mo naging asawa si Tatang?”
“Sapagkat. . . ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato a di
nadudurog sa hampas ng alon, hindi natitinag sa kinalalagyan, mamatay …
mabuhay, laging sariwa.”
“A, kaya pala!”
“Kaya palang ano?”
“Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.”
Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig
sabihin ni Irene.
286
7. “Ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato.” Ang salitang may
salungguhit ay nasa anyo ng pang-uri na ________________.
a. payak
b. lantay
c. pahambing
d. pasukdol
287
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Simulan natin
288
Simulan natin ang pag-aaral ng modyul na ito sa pamamagitan ng
pagpili sa sumusunod na pangalan na nakilala bilang manunulat sa Panahon
ng Komonwelt at ang kanilang naisulat sa panahon ding ito.
289
1
Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa
manunulat at sa kaniyang akda
1.
290
Paunlarin
Basahin at unawain
Wikang Pambansa
ni Manuel L. Quezon
292
pamahalaan. Kailangang magkaroon ng sariling wika
pagnanais gayahin ang lahat ng kilos banyaga kahit hindi alam kung ito'y
pambansa noong naging Pangulo ako. Ako ang Pangulo ng Pilipinas; ako ang
hindi ba?
ang mga Tagalog, Tagalog; ang mga Bisaya, Bisaya. Ako ay Tagalog. Kung
higit sa ibang wika. Tagalog ang ginagamit namin sa pamilya. Pero handa
SALITA
Bahagi ng Panalita Halimbawang
Pangungusap
294
7. Sa damdaming namamayani sa iyo tungkol sa wika, ihambing ito
sa damdaming namamayani sa awit.
AngPormal Di-Pormal
Sanaysay ay isang uri ng panitikan o anyong
na nasa Pamilyar
tuluyan
Nagbibigay ng impormasyon Nagsisilbing aliwan/libangan
na
Nagbibigay ng mahahalagang kaisipan o Nagbibigay-lugod sa pamamagitan
ipinahahayagngang sariling kaisipan,
kaalaman sa pamamagitan kuro-kuro,
ng pagtalakay saloobin
sa mga at
paksang
damdamin
makaaghamnaatkapupulutan ng aral at aliw ng
lohikal na pagsasaayos mambabasa.pang-araw-araw
karaniwan, at
Ayontinatalakay
sa paksang kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.”
personal
Maingat na pinipili
Ang Sanaysay ay ang
anyopananalita Ang Noong
ng sulating hiram. pananalita ay
1580, isinilang parang
ito sa
295
Ngayong nadagdagan na ang iyong kaalaman tungkol sa sanaysay,
maaari mo ng sagutin at isagawa ang mga kaugnay na gawain.
Paano nagkatulad?
296
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na
ng mang-aawit sa akin.
wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay ay pudra.
May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan
297
Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng iyong wika
298
Iba-iba ang paraan ng pagpapahayag, maaaring paglalahad,
kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita ang kaibahan nito
299
na . .. na . . . ang . . .
300
Ang lagom ng aking nagawa sa aralin:
• (panitikan)
• (wika)
Mga bago kong natutuhan sa paraan ng paglalahad ng katuwiran gamit ang
Sanaysay:
•
•
Naunawaan ko na ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag ay:
•
•
Ang dati kong kaalaman na natuklasan kong mali sa:
• (panitikan)
• (wika)
Natulungan akong maunawaan na
• (panitikan)
• (wika)
Sa aking palagay, magagamit ko ang kaalamang ito sa pamamagitan ng:
• (sa pag-aaral)
• (sa tunay na buhay)
Pamantayan 10 8 6 4 2 Pamantayan
Mahusay ang Di-gaanong
pagkakalahad ng mahusay ang
mga katuwiran pagkakalahad
ng mga
katuwiran
Lahat ng inilahad May mga
na impormasyon at impormasyong
pagkakalahad ng hindi
paksa ay makatotohanan
makatatotohanan. ang
pagkakalahad.
Nakahikayat sa Hindi lahat ng
lahat ng manonood ay
manonood nahikayat sa
pagbibigay ng ibinigay na
katuwiran katuwiran.
302
Nagamit ang lahat Isa o walang
ng paraan ng nagamit na
pagpapahayag. paraan ng
pagpapahayag
KABUUAN
Interpretasyon:
31 – 40 Lubos na kasiya-siya
21 – 30 Kasiya-siya
11 – 20 Hindi gaanong kasiya-siya
2 – 10 Husayan pa
303
Sagutin ang sumusunod na gabay na tanong sa tulong ng Fact or
Opinion analysis. Matutuklasan mo ang wastong sagot sa pagpapatuloy mo
sa araling ito.
Paano nakatulong ang Maikling kuwento sa
manunulat at sa iba pang Pilipino noong
Panahon ng Komonwelt?
Bakit gumagamit ng iba’t ibang
kayarian ng pang-uri ang isang
kuwentista sa kaniyang pagsulat?
Sa naging mga gawain ay inalam lang natin kung gaano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Upang ganap na maunawaan ang aralin,
basahin at unawain mo muna ang kasunod na Maikling kuwento at
pagkatapos ay sagutin/gawin ang mga gawain o pagsasanay sa bahaging ito.
Lupang
Tinubuan
Basahin at unawain
305
306
Lupang Tinubuan
Narciso G. Reyes
bitiwan ang supot na iyan. Nagkalat ang mga magnanakaw, mag-ingat ka!
Gng. Enriquez. Ngumiti ka naman, Ben, hindi naman ako magtatagal doon
tsug, tsug.
halaman sa dinaraanan.
pintig ng isang pusong wala nang alinlangan. Napawing tila ulap sa isip ni
namatay ay ang Tata Inong mo, pamangkin ng iyong Lola Asyang at pinsan
namin ng iyong ama. Mabait siyang tao noong siya’y nabubuhay pa.”
lumaki at nagkaisip ang kanyang ama. Bumaling siya sa kanyang Tiya Juana
Naibigan mo ba ang kuwentong binasa? Subukin natin ang iyong
kakayahan sa pag-unawa. Gawin ang sumusunod na mga gawain.
agaw-dilim
piping panangis
sumasalunga
makadurog-puso
308
Kaugalian ng mga Nakikita pa ba sa Patunay na nakikita/hindi
taga-Malawig kasalukuyan? na nakikita sa
(Oo/Hindi) kasalukuyan
Paraan ng Paraan ng
Pamumuhay Pamumuhay
sa Lalawigan sa Lungsod
Dahilan:
309
kasalukuyan? Basahin ang kasunod na mga impormasyon tungkol sa
maikling kuwento at pagkatapos ay gawin mo ang kasunod na mga gawain.
Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang
binibigyang-diin sa kuwento.
310
2. Anong uri ng Maikling kuwento ang binasang aralin? Patunayan.
Pamagat Solusyon
May-akda
Mga Tauhan
Suliranin
Wakas
311
Napakahusay
Mahusay
ANG PANG-URI
Ugnay-
Wika Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol sa
maglarawan.
at panlapi.
312
pinagsama o pinagtambal na maaaring magkaroon ng pangalawang
kahulugan.
313
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang
mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
3.
314
Natutuwa ako at malapit ka na sa hagdanan ng tagumpay. Kaunting sikap
pa at makakamit mo na ang bandila ng tagumpay. Nakita mo na ang
kahalagahan ng Maikling kuwento. Sa Panahon ng Komonwelt ay malaya ang
mga manunulat na ipahayag ang kanilang saloobin, damdamin at ideya.
Kasama ng kalayaan sa pagpapahayag ng mga ito ang kalayaan sa paggamit
ng sariling wika sa kanilang mga akda.
315
naatasang i-promote ang inyong lugar sa inaasahang mga panauhin na
punong-lalawigan, punong-bayan at iba pang politiko, mga turista at mga
kabarangay sa pamamagitan ng paggawa ng advertisement poster. Ang
iyong likha ay magkakaroon ng pagtataya batay sa: a.) pagiging masining;
b.) pagiging malikhain; c.) husay sa pagpapaliwanag; at c.) pagiging
makatotohanan.
Pagnilayan at Unawain
316
Ang layunin mo sa bahaging ito ay palalalimin pa ang iyong
pag-unawa sa mahahalagang konseptong nakapaloob sa araling ito – Aralin
2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt. May ilan pang gawain na
pagtutulungan nating gawin at sagutin upang sa gayo’y matiyak ko na wala
ka nang maling pag-unawa sa nilalaman ng araling ito.
Oo Hindi
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
317
Initial (Dating Kaalaman sa
Paksa)
Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa aralin. Ang susunod na gawain ay magtataya sa iyong
natutuhan sa aralin.
318
PAMANTAYAN A B C D
Presentasyon – maayos at organisado
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong
ipinakita
Batay sa pananaliksik – mapanghahawakan o
mapagkakatiwalaan ang pinagkunan ng mga
impormasyon
Malikhain – masining at gumamit ng mga awtentikong
bagay
Interpretasyon:
4 na A – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
3 A – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
2 na A – Katamtamang Husay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit dagdagan
pa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 o walang A – Hindi Mahusay! Ulitin pa ang gawain upang maging
makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha.
319
LESSON CLOSURE
320
Kumusta na! Labis akong natutuwa na sa dalawang panahon na iyong
pinagdaanan ay marami kang napulot na kaalaman. Malaki ang magagawang
tulong sa iyo sa pagpasok mo sa bagong panahon na ito, ang Panahon ng
Kasarinlan. Sa araling ito ay aalamin mo ang naiambag ng akdang
pampanitikan na sumibol at napatanyag sa Panahon ng Kasarinlan.
321
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
Pagsasalita
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay
na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin
ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin
Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga
ideya,kaisipang inilahad ng teksto
322
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
323
• layunin ng may-akda
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula
ayon sa wastong pagkakasunod-sunod
Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay
Nakikilala ang iba’t ibang bahagi at elemento ng maikling
kwento/dula
Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa
dula
Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y
nanatili, nabago o nawala na
Pagsulat
-Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng
akdang binasa kung ito’y makatotohanan o di-
makatotohanan gamit ang graphic organizer
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
Nakasusulat ng talatang
• naglalarawan
• naglalahad
• nagsasalaysay
• nangangatuwiran
Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda
hango sa sariling karanasan
324
• nasaksihan
• napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita sa
pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa
iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
325
3.1.1 Panitikan: 3.2.1 Panitikan:
Maikling Maikling Kuwento
Kuwento 3.2.2 Wika: Mga
3.1.2 Wika: Aspekto Pahayag ng
ng Pandiwa Pagsang-ayon at
Pagsalungat
IX.Panimulang Pagtataya
326
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5)
Gawin sa sagutang papel.
Dula
Ikalawang Bahagi
327
Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang, makitang
ano man maliban sa isang makitid na silahis.
Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng
kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan
ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-angat ng
kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo’y ipinatong sa kanyang ulo at
pabulong na nagsalita “Siya matulog ka na.”
Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti,
kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo’y hindi pumipikit, nakatingin sa wala.
Kaya nga ba’t sa tuwi akong makakita ng bangkang papel ay
nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking
gumagawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang
kailanman.
328
9. Ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwentong binasa ay
tinatawag na ________.
A. banghay
B. tema
C. pananaw
D. damdamin
10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______.
A. kilos at galaw ng tauhan
B. tagpuan at banghay
C. tagpuan at kapaligiran
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa iba’t ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag
ang sariling damdamin at saloobin sa pamamagitan ng mga
pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang makabansa.
329
GAWAIN 2.1: Timeline…Noon at Ngayon
Tingnan ang mga larawan ng manunulat sa p.139 . Kilalanin mo at piliin
sa hanay A ang mga manunulat at hanay B naman ang kanilang akda na
isinulat at ilagay ito sa angkop na panahon na hinihingi sa timeline. Gawin sa
sagutang papel.
Panahon ng Panahon ng Panahon ng
Amerikano Komonwelt Kasarinlan
Hanay A Hanay B
Ang Pagpupulis –
Trapiko ay Isang
Sining
Paglalayag sa Puso
ng Isang Bata
Lupang Tinubuan
Wikang Pambansa
Titser
330
Matapos mong makilala at maihanay nang wasto sa angkop na
panahon ang nasa bawat hanay sa Timeline, nais kong bigyan mo ng hinuha
ang mahahalagang tanong sa aralin sa tulong ng KWHL Sheet. Sagutin mo
muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-aralan
ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.
K W H L
Ano ang Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
alam mo mong makikita ang natutuhan/
na? malaman? nais mong naunawaan?
(What do (What do you maunawaan? (What did you
you know?) want to find (How can you learn?)
out) find out what
you want to
learn?)
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na
saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap
at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang
pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito
ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba
sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang
pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may
mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang
bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na
pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa
mahalagang tanong ng aralin.
Mga Gabay na Tanong
331
1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa
panahong ito?
Ihambing ang
Maikling kuwento sa
iba pang akdang
pampanitikan
Inalam lang natin sa mga gawaing ito kung ano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Makatutulong ang pagbasa sa sumusunod
na Maikling kuwento upang maunawaan ang aralin. Ngunit bago iyon,
mahalagang malaman mo muna kung sino ang sumulat ng akda.Upang
ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa natatanging
manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva
Kapanganakan:
Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon tungkol sa kaniya gamit ang
sumusunod na Concept Map.
Pamilya:
Larawan ni
Genoveva
Edroza-
Matute Mga Katangian:
332
Mga Tagumpay sa Buhay:
Genoveva Edroza-Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na isinulat ni Gregorio C.
Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina
Anastacio B. Edroza at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa
kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal
sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-Oroquieta, malapit sa
karerahan ng kabayo sa San Lazaro. Hindi naglaon ay nakitira siya sa
kaniyang ale—na kapatid
Nasiyahan ka bangsakaniyang
iyong ama—doon sa Felix
nabatid sa atingHuertas, Maynila
may-akda? Sa
hanggang makatapos
pagpapatuloy, basahinngmo
elementarya. Nag-aral
na ang maikling siya nang
kuwento sa Santa
may Clara Primary
pag-unawa at
School (na naging P. Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary
pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa pagsasanay at isagawa ang mga
School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High
gawaing nasa bahaging ito.
School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine
Basahin at unawainngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino
Normal University
at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
333
PAGLALAYAG sa PUSO ng ISANG BATA
isiping baka hindi. Sa akin, siya'y hindi magiging isang binatang di-kilala,
isang ama, o isang alaala kaya ng Bataan. Sa akin, siya'y mananatiling isang
isipan ang kanyang mukha at ang kanyang pangalan. Nguni't ang buhay sa
lahat ay ang isang bagay na itinuro niya sa akin isang araw nang siya ang
lamang iyo'y mahahabag na sa kanya ang tumitingin. Kahit ang paraan niya
hindi siya hilingan ng gayon. Siya rin ang pinakahuling umaalis: naglilibot
muna sa buong silid upang pulutin ang mga naiiwang panlinis. Lihim ko siyang
kung tuwid ang bawat isa. At sa pintuan, lagi siyang lumilingon sa pagsasabi
ng "Goodbye, Teacher!"
334
Sa simula, pinagtakhan ko ang kanyang pagiging mahiyain. Nakikita
mga kasamahan, ay naiisip kong alam na alam niya ang kanyang kapangitan,
Kahit na hindi siya marunong, maging kanya lamang sana ang halakhak at
kaligayahan ng buhay-bata.
mga iyon, ang paghihiwalay sa mga iyon upang itapat sa aking paa. Ang
kailangang sabihin sa kanya kung ano ang bibilhin - alam na niya kung alin
na siya agad. Sa tuwing may mga bagay na gagawin, naroon na siya upang
335
kanya at may pagtingin sa kanya. Nahuhuli ko na siyang nagpapadulas sa
nalulumbay.
bata. Nanukso na siya sa mga batang babae. Lalo siyang naging malapit sa
Mainit noon ang aking ulo, umagang-umaga pa. At ang hindi ko dapat gawin
magunita ngayon kung ano ang ginawa ng batang iyon na aking ikinagalit.
Ang nagugunita ko lamang ngayon ay ang matindi kong galit sa kanya, ang
ng upuan. Ngunit siya'y nagtungo sa huling upuan upang kunin ang aking
336
tsinelas, upang paghiwalayin ang mga iyon at itapat sa aking mga paa.
ayusin ang mga iyon sa lalagyan sa sulok. Pinagpantay-pantay rin niya ang
niya sa akin nitong mga huling buwan. Ang isa mang batang namulat sa pag-
din sa kawalan ng katarungan. Ngayo'y paalis na siya, ang naisip ko, nang
nang lumayo.
Ano ang ginawa kong ito? Ano ang ginawa kong ito? Ito ang
umalis na siya.
337
Nagbalik siya upang sabihin iyon sa akin.
338
GAWAIN 2.3.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Upang ganap na mataya ang iyong pag-unawa sa binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Gawin ito sa sagutang papel.
Pananalita Pananalita
Kilos Kilos
Damdamin Damdamin
339
9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan.
10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ang paksa o tema ng nasabing akda
sa buhay ng may-akda ng kuwento?
340
Isang halimbawa ng Maikling kuwento ang iyong binasang akda.
Maliban sa kuwento ng katutubong kulay na iyong napag-aralan sa Panahon
ng Komonwelt, may iba pang mga uri ang Maikling kuwento. Siyanga pala,
ang binasa mong akda ay isang halimbawa ng Maikling kuwento na nasa
uring kuwento ng tauhan. Handa ka na bang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol sa Maikling kuwentong ito? Kung gayon, basahin mo ang
kasunod na impormasyon.
bida.
uugali kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda
341
Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling
pananaw, pananaw ng ibang tao (kapwa kamag-aral, kaibigan) at pananaw
ng eksperto (maaaring kapanayamin nila). Gawin sa papel.
Sa pananaw ng
aking kaibigan...
Sa aking
pananaw...
342
Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan?
Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin
sa Pamamaraan
ASPEKTO NG PANDIWA
345
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
mo na? mong makikita ang natutuhan/
(What do you malaman? nais mong naunawaan?
know?) (What do you maunawaan? (What did you
want to find (How can you learn?)
out) find out what
you want to
learn?)
Nalaman ko na ang ….
Naunawaan ko na…
346
masining na pagkukuwento o mga kauri nito tungkol sa mga pangyayari sa
kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga pangyayari sa
maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na gawain
para sa araling ito.
347
Mga Gabay na Tanong
1. Masasalamin ba ang kulturang Pilipino sa mga dulang pantanghalan
sa kasalukuyan?
348
PANAHON
PANAHON NG PANAHON NG
MAIKLING KUWENTO NG
AMERIKANO KASARINLAN
KOMONWELT
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
PANAHON
PANAHON NG PANAHON NG
DULA NG
AMERIKANO KASARINLAN
KOMONWELT
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
Sang-ayon Salungat
Hanggang sa
kasalukuyan nananatili
pa rin ang kulturang
Pilipino na masasalamin
sa dulang pantanghalan
mula sa Panahon ng
Naging mabisang
Kasarinlan
kasangkapan ng mga
manunulat sa
pagpapahayag ng
kanilang damdamin,
saloobin, opinyon, at
karanasan sa
Mahalagang Dula.
malaman
mo ang tamang paraan
ng pagpapahayag ng
pagsang-ayon at
pagsalungat.
Nasagutan mo ba nang wasto ang mga tanong sa gawain? Kung hindi
ka tiyak sa iyong naging mga sagot, ipagpatuloy mo lamang ang iyong
pagtuklas sa bahaging ito ng aralin na makatutulong upang mapalawak pa
349
ang kaalaman mo tungkol sa dula gayundin naman sa kaugnay na wika nito,
ang pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat
Dionisio S. Salazar
Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for Drama and
350
Ang aking hinuha sa pamagat ay
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Basahin at unawain
SINAG SA KARIMLAN
ni Dionisio S. Salazar
MGA TAUHAN :
Tony ……………….. Binatang bilanggo
Luis ……………….. Ang kanyang ama
Erman ………………
Doming …………….. Mga kapwa bilanggo
Bok …………………
Padre Abena ………Isang pari ng bilibid
Miss Reyes ………… Isang Nars
Isang Tanod
PANAHON: Kasalukuyan
TAGPUAN: Isang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilangguan sa
Muntinlupa.
ORAS: Umaga
PROLOGO: Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa: Wakas at Simula …
Moog ng katarungan … Sagisag ng Demokrasya … Salaming
pambudhi … Palihan ng puso’t diwa…Waterloo ng kasamaan…
Hamon sa pagbabagong buhay …May mga maikling gayong dapat
hubdan ng maskara at sa sinapupunan nito kailangang iwasto ay
hayu’t talinghagang mamamayagpag at umiiring sa batas. Sa isang
351
dako’y may mga walang malay na dahil sa kasamaang-palad,
kahinaan, o likas na mapagsapalaran ay dito humahantong; dito rin
sinisikatan o nilulubugan ng Katotohanan at Katarungan… Marami
nang lubha ang mga pumasok at lumabas dito. Walang
makapagsasabi kung gaano pa karami ang tatanggap ng kanyang
tatak…May sala o wala, ang bawat pumasok dito ay kabuuan ng
isang marikit at makulay na kasaysayan…
352
susulyapan ang katabi) Nagapuyat ako kagab-i. Galaking sugat
n’ya.(Titingnan si Tony.) (Kikilos sa pagkakahiga at
mapapahalinghing si Tony.)
Doming : Kilala mo siya, Bok?
Bok : (Sabay iling) De-hin. Kung ibig yo gigisingin ko…
Doming : Ba, ‘wag!, (Makikitang kikilos si Tony.) O, ayan, gising na.
Tony : (Matapos huminga ng paimpit na waring ayaw ipahalata ang
nararamdamang sakit) M-ma—gandang umaga senyo…
Ernan : Gayundin sa ‘yo. Este, ano nga’ng - ?
Tony : (Mauupo; mahahalatang nagpipigil pa rin sa sakit) Tony
ho’ng pangalan ko. Tekayo!Kayo si Ginoong Ernani Alba, di
ho ba?
Ernan : Ako nga.
Tony : Nababasa ko’ng inyong mga akda. Hanga ako senyo!
Ernan : Salamat, Tony.
Bok : (May pagmamalaki) ako gid, de-hin mo kilala? Di wan en only
Bok –alyas Thompson Junior. Big bos ng Batsi Gang. Marai
padrino. Yeba!… (Mangingiting makahulugan ang lahat.)
Tony : Haharapin si Doming; malumanay) Kayo?
Doming : Doming hang palayaw ko. Walang h-alyas .
Bok : (Kay Tony) OXO? … Sigue – Sigue? … Bahala na? … Pawang
iling ang itutugon niTony.) Beri-gud Ginsama ka a ‘ming Batsi
Gang, ha?
Tony : Salamat, Bok. Pero sawa na ‘ko sa mga gang, sa mga barkada.
Dahil sa barkada’y –heto, magdadalawang taon na ‘ko dito sa
Big House.
Ernan : Mukhang makulay ang … Pewede ba Toning kahit pahapyaw
ay ibida mo sa ‘min ang iyong buhay?
Bok : (Bago makapangusap si Tony) Holdi’t,Tony boy! … Ba’t
nagalaslas ang imong tiyan,ber? At… teribol yang blakay mo.
Yawa.
Doming : (Mapapansin ang pangagasim ng mukha ni Tony) Makakaya
mo ba,Tony?
Tony : (Tatango muna bago umayos ng upo) Pumuga sina Silver Boy
kagabi.Nang hindi ako sumama’y sinuntok ako. Mabuti kanyo’t
nailagan ko’ng saksak dito (sabay turo sa kaliwang dibdib),
kundi’y … nasirang Tony na ‘ko ngayon. Pero ang di nailaga’y
yung sakyod ni Pingas … Nagpatay-patayan lang ako kaya …
Aruy!
353
Ernan : Sa narinig kong usapan ng nars at tanod kagabi ay tatlo ang
napatay. Tila lima ang patawirin. Ang iba’y nahuli. (Sa sarili)
A,kalayaan, sa ngalan mo’y kay raming humahamak sa
kamatayan ! (Kay Tony ) mabuti’t tumanggi ka, Tony, kundi’y …
‘tay kung masakit ‘yan ay saka na.
Tony : Huwag kayong mag-alala, kaya ko ito … (Hihinga muna nang
mahaba.) Mula nang madala ko rito, e nag-iba na’ng takbong …
Naisip kong walang ibubungang mabuti ang kasamaan …
Malaki’ng utang na loob ko ke Padre Abena … sa aking
pagbabago… Totoo nga naman, walang utang na hindi
pinagbabayaran …. Me parusa sa bawat kasalanan!
Ernan : (May paghanga) May sinasabi ka, Tony!
Bok : (Ngingiti – ngiti habang nakikinig sa pahayag ni Tony; sa
himig nagmamagaling) No dais, Tony, kun sila malalaki
naganakaw milyun –milyun, ba. Sigi lang, ‘adre. Basta mi lagay.
Basta mi padrino!
Tony : Me relihiyon ka ba, Bok?
Bok : (Tatawa habang sumasagot; pauyam) Reliyun? Wala kwenta
‘yan. Hm, dami, dami nagasimba, pero ginluluko sa kapwa. Dami
gadasal, pero gin-nakaw, gin-ismagel,yawa.
Doming : Mabuti pay ‘way na tayo maghusap tungkol sa relihiyon.
Ernan : May katwiran si Doming. Ang paksang relihiyon ay
masyadong kontrobersyal. Paris ng iba’t ibang ismo, kaya … di
dapat pagtalunan.
Tony : Pero, Mang Ernan, ba’t tayo matatakot magtalo? Kung
walang pagtatalo, walang pagkakaunawaan. Kung walang
pagkakaunawaan, walang pagkakaisa. Ang mga taong di
nagkakaisa’y pirming nag- aaway.
Ernan : Tama ‘yan. Ngunit ang pagtatalo’y dapat lamang sa taong
malaki ang puso; hindi sa mga maliit ang pinagkukunan. Pero …
pinahahanga mo ako, Tony! Nag-aaral ka ba ng batas? Ba, may
kakaibang tilamsik ang iyong diwa.
Tony : Elementarya lamang ho ang natapos ko.
Doming : Kasi nga naman hasa mo habugado ka kung magsalita.
Bok : Ber, ber, mga pare! ‘Yung istorya ni Tony!
Tony : Iimbitahin kita , Bok, isang araw, sa klase namin nila Padre
Abena. Marami kang mapupulot doon. At pakikinabangan.
Tiyak.
Bok : No ken du! Kun naytklab pa, olditaym!
Tony : (Matapos makitang handa na ang lahat sa pakikinig sa kanya)
354
Buweno…Ako’y buhay sa ‘sang karaniwang pamilya sa Tundo.
Empleyado si Tatay. Guwapo siya. Pero malakas uminom ng
tuba. At mahilig sa karera. Napakabait ng Nanay ko. Kahit
kulang ang iniintregang sahod ni Tatay e di siya nagagalit,
paris ng iba. ‘Sang araw e nadiskubre ni Nanay ang lihim ng
Tatay ko; meron siyang kerida . Natural, nag-away sila …
Umalis si Tatay . Iniwan kami. Awa naman ng Diyos e natapos
ko rin ang elementarya. Balediktoryan ako…
Bok : (Sisingit) Balediktoryan? Siga ka. Yeba!
Tony : (Magpapatuloy matapos ngitian si Bok) Namatay ang solo
kong kapatid na babae. Malubha si Nanay. Naospital siya…
Naghahanapbuhay naman ako. Pero, kulang din, kasi mahal ang
lahat … Nakakahiya pero … dahil sa barkada’y natuto akong
mandukot, mang – agaw, magsugal. Naglabas-masok ako sa
Welfareville … Inilipat ako dito pagkatapos … Santaon na lang
ang natitira sa senten’sya ko… A, ang tatay ko ang may sala ng
lahat! … Mabuti nama’t idinistino ako ni Direktor sa ‘ting
library. Nakapagbabasa ako roon. Mahilig akong magbasa ng –
Ernan : Magaling. Ang pagbabasa’y nakapagpapayaman ng isip. Sabi
nga ni Bacon ay “Nakalilikha ng tunay na lalaki ang
pagbabasa…”
Tony : Mahilig din ho akong magsulat.
Doming : Teka muna, Tony! Hanong nangyari sa Tatay mo?
Tony : Mula nang umalis siya’y di na namin nakita. O nabalitaan
kaya. Kinamuhian ko siya nang labis.
Ernan : Huwag naman. Hindi tama ‘yan. Ang ama ay ama kailanman.
Doming : Kung magkita kayo, hanong gagawin mo?
Tony : Ayoko na siyang makita pa!
Bok : Gaisip ko reliyuso ka. Ba’t ngani…?
Tony : ‘Di ba maliwanag? Si Tatay ang nagwasak ng aming tahanan.
Siya’ng dahilan ng pagkaospital ni Nanay. Ng pagkamatay ng
aking kapatid… ng aking pagkakaganito!
Ernan : Kung sabagay ay madaling sabihing “lumimot at
magpatawad.” Subalit may kahirapan itong isagawa.
Gayunmay’y walang hindi napag-aaralan, kung talagang ibig.
Ako? Di ninyo naitatanong ay nagawa ko ring patawarin ang
mga naghangad ng aking pagbagsak.
Tony : Malaki ang inyong puso, Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw
ng inyong puso. Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw ng iyong
tingin. Pambihira kayo.
Ernan : Salamat, iho. Ngunit alam mo bang ang pinakamabigat kong
355
kasawian ay ang di pagkakaroon ng anak?
Tony : Biyudo kayo?
Ernan : Hindi, buhay ang aking asawa. Mabait siya. Maunawain.
Mapagmahal. Mapagkakatiwalaan. Pero ang mag-asawang
walang anak (Magbubuntunghininga) …napaka … hindi ganap
ang kanilang kaligayahan.
Doming : Hilang taon na kayo, Mang Herman?
Ernan : K’warenta’y singko na.
Bok : Tsiken pid! Ang akin lolo, sisenta na, gaaanak pa.
(Maikling tawanan.)
Tony : Ga’no na kayo katagal dito, tabi ? …
Ernan : Nakakaisang taon na ako. May isa pa. Alam n’yoy kuwestiyon
de prinsipyo ang ipinasok ko rito. Binayaran ko lang yung
multa. – na sabi nga ni Bok ay tsiken pid lang – ay ligtas na ‘ko
sa pagkakabilanggo.
Tony : E bat naman kayo namultahan?
Ernan : Kakaiba ang aking pagkamakabayan. Isang araw ay sinunog
ng isang kapisanang pinangungunahan ko ang maraming aklat
na imoral, mga aklat kasaysayang mali-mali ang mga ulat, mga
nobela, komiks at magasin at iba pa na nakaw lang sa iba ang
nilalaman… Nahabla kami. At namultahan ng hukuman. Dahil
nga sa prinsipyo’y inibig ko pang pabilanggo. Malaya naman
akong nakapagsusulat dito, kung sabagay.
Tony : Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
ibig sulatin kasi, e.
Ernan : Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakikilala
ang batong may mataas na uri … Ituturing kitang parang
tunay na anak. Mapapamahal ka rin sa king mabait na
maybahay… Meron din kaming ilang ari-arian … pag-aaralin ka
namin.
Tony : Ke buti n’yo! . . . Me pangako rin si Padre Abena. Pag – aaralin
din daw ako. Pero…nakakahiya na atang pumasok sa klase.
Baka tawanan.
Ernan : Ang karunungan, iho ay walang kinikilalang edad. Ang totoo’y
walang katapusan itong pag-aaral ng buhay ng tao.
Tony : Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
Ernan : Ang dunong ay yaman, ikaw, hagdan, kapangyarihan. Walang
marunong na nagkakaanak ng alipin.
Tony : Wala ring kuwenta ang masyadong marunong. Paris ni Rizal,
binaril –
356
Ernan : Iba ang kanyang panahon, iho. Pasalamat tayo’t dahil sa
kanyang pambihirang katalinuhan ay nabago ang takbo ng
ating kasaysayan. Kailangan natin ang marunong na lider,
Tony. Yaong taong matalino na’y makabayan pa. Hindi gahaman
sa salapi’t karangalan. Hindi mapagsamantala yaong walang
colonial mentality.
Bok : Kalunyal mantiliti? Anu ‘yun?
Ernan : Diwang alipin, Bok. Pamamanginoon sa mga dayuhan. Walang
sariling paninindigan.Wal- (Kagyat na matitigil dahil sa
naririnig na takatak ng sapatos.) Bantay!… (Habang dumaraan
ang may edad nang tanod ay walang imik sa magkakasama.)
Bok : (Pagkatalikod ng tanod) Pwee, dedoso pang bu-ang! Gaisip
seguro magatakas tayo.Yawa. (Tawanan) Pano ngani?… Mi
trangkaso… Lumpo (Titingnan si Doming) …Almoranas
(Susulyapan si Mang Ernan) . . . Galaslas ang tiyan?
Ingungususo si Tony.Tawanan na naman.)
Tony : Maiba ‘ko, Mag Ernan. Ba’t kayo naospital?
Ernan : Hindi naman.
Doming : Sang tanong, Mang Ernan. Nagagawa bang makata?
Ernan : Isinisilang sila, Doming …. Maalala ko nga pala! Di ba’t ikaw
Tony ang tumula nang dumalaw itong minsan ang Presidente?
Tony : Ako nga ho.
Ernan : Ang binigkas mong tula’y –
Tony : Pilipinas, ke gandang tula. Alam kong kayo’ng gumawa niyon.
Ernan : Ibig kong malaman mo na ang tulang iyo’y kasama sa lalabas
kong aklat ng mga piling tula… kabilang na roon ang mga
sinulat ko rito.
Doming : Hanong pamagat?
Ernan : Sinag Sa Karimlan.
Tony : Sinag sa Karimlan? Wow, gandang pamagat! Bagay na bagay
sa saaa … atin dito! Kelangan ng mga nasa dilim ang sinag. Ang
liwanag!
Ernan : Walang taong hindi nalalambungan ng dilim. Lubhang
makapangyarihan ang karimlan! Subali… naitataboy ang dilim!
Tony : Sana’y mabasa ko ‘yon!…
Ernan : Bibigyan kita ng sipi. At marami pang iba.
Bok : (Nakahahalataan ng pagkabagot kapag pangkaisipan na ang
paksa)Ber, ber, Doming! Gin istorya mo naman pare….
(Titingnan at tataguan ng iba si Doming, bilang pagayon sa
pahiwatig ni BOK)
357
Doming : Ako’y ahente ng seguro. Malakas ang aking komisyon. Sang
haraw, buat sa hisang prubins’ya hay muwi ako dail sa bagyo.
Magugulat pero matutuwa ning asawa o, sabi ko. Sa kusina
hako nagdaan. Pero hanong nakita ko? Sus, hang asawa ko’t
matalik na kebigan hay…Uling-uli ko sila . Nagdilim hang aking
tingin … Binaril ko’ng traydor nang tumalon sa bintana…
Napatay ko siya. (Mapapasandal sa dingding pagkatapos).
Tony : At nabilanggo ka dahil doon? Bakit ganon?
Doming : Hewan ko nga ba. (Magbububuntunghininga)
Ernan : Nakikiramay kami sa ‘yo, Doming …. Alam mo Tony, ang
bilangguan ay hindi lamang para sa mga nagkakasala . Ito’y
para rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kawawa. Sa walang
malakas na naa…padrino, sabi nga ni Bok.
Bok : (May pananabik) Ber, ang imong waswas ? Seksi?
Doming : Para sa haki’y siyang pinakamaganda sa ‘ming bayan. Kinuha
s’yang mag-hartista. Marami kong naging karibal sa kanya!
Tony : “Tapat ang puso mo’t di nagunamgunam na ang paglililo’y nasa
kagandahan ” Sino nga, Mang Ernan, ang nagsabi niyon?
Ernan : Si Balagtas, iho, ang “Sisne ng Panginay”
Doming : Hang sama, ng loob ko’y ‘yung pinakamatalik ko pang kebigan
hang…(Haharapin si Tony.) Binata ka pa, Tony, hano? … Ikaw,
Bok, binata rin? ‘Wag kayong pakakasal sa masyadong
napakaganda.
Bok : A, p’wee sa akon gano. Todas lahi sila lahat pag ako ginaliko,
hm…
Ernan : Kaya nga salungat ako sa sinabi ni Keats na “A thing of
beauty is a joy forever.” Dahil sa kagandaha’y daming tahanan
ang nawasak at patuloy na mawawasak. Daming
pagkakaibigang napuputol. Daming kataksilang nangyayari! ….
Kung totoong nagbibigay ng inspirasyon ang kagandahan,
totoo ring lumalason ito. Pumapatay!
Bok : Asan ngayon ang imong misis Dom?
Tony : Magsasama kayo uli? Paglabas mo?
Doming : Indi na. Hisinusumpa ko!
Bok : Ilan ang imong anak? Sino gid gaalaga?
Doming : Wala. “Yung panganay namin ay namatay sa eltor.
Ernan : Tungkol sa kaibigan. Sadyang mahirap silang harapin. Lalo na
ngayong namamayani ang diwa ng materyalismo. Ng
pagpapalaluan. pagkukunwari. Ba, kakailanganin ang maraming
Diogenes! (Dahil a hindi lubos na maunawaan ni Bok ang
358
marami sa kanyang naririnig, mahihiga na siya’t magbabalot
ng kumot.)
Tony : Pa’nu hu makikilala ang tapat na kebigan?
Ernan : Maraming paraan diyan. Subalit ang pinakamabuting
pagsubok ay sa mga oras ng kagipitan. Ng pangangailangan.
Nang pangungulila. Walang pagkukunwari ang tapat na
kaibigan. Lagi siyang handang magbigay. Magpakasakit.
Tony : Paris ni Damon at Pityas, ano ho ? … Ba’t nga kaya
napakaraming mapagkunwari? Ke raming marumi na naglilinis-
linisan . At meron pang kaya lang nagbibigay e dahil me
inaasahang tubo o gantimpala. May –
Ernan : “ – nagmamalukong ay kubaw; may nagmamatulis ay pulpol.”
Tony : Me kunwari’y nagkakawanggawa, pero saan ba’y ibig lang
maperyodiko ang kanilang retrato o pangalan.
Ernan : Kaya nga kaibigan natin ang moral regeneration pagbabagong
–buhay.
Doming : Napapansin kong alos pare-ong pare-o hang takbo ng hisip
mo, Tony , ke Mang Ernan.
Tony : P’wera bola, Doming! Malayong – (Mauuntol ang sasabihin
dahil sa paglitaw ni Padre Abena ) Aba si Padre Abena !
Magandang umaga po Padre.
P. Abena : Magandang umaga sa inyong lahat. (Karaniwan lamang ang
taas ni Padre Abena. Isa siya sa pari ng Bilibid. Mag-
aapatnapu na siya, Maamo ang kanyang mukha at malamig ang
tinig. Nakasutana siya. At nakasalamin habang lumalapit )
Tony, totoo bang? … may sugat ka sa tiyan ! .. sa braso! May
blak-ay ka!
Bok : (Maliksing babangon) kondi magapatay-patayan ‘yan, Padre
tay-pa na .
Tony : Totoo po’ng sabi ni Bok, Padre. Ganon nga ‘ng ginawa ko kaya
lang iniwan ng mga tigasin.
P. Abena : Laking pagsisi ngayon ng mga nabigong mapupusok.
Tony : Sadyang walang unang sisi, Padre, E-e-e- … pa’no po ngayon ,
Padre maaabsen ako sa ‘ting klase?
P. Abena : Ow, huwag mong intindihin yun, anak. Ikaw naman ang
pinakamarunong sa lahat, a…Natutuwa ako’t hindi ka naganyak
sumama kagabi.
Tony : Padre, hindi ko mamantsahan ang inyong pagtitiwala sa ‘kin!
Gayundin ang ke Direktor.
P. Abena :Salamat, anak. Huwag kang makalimot sa Diyos Ang
tumatawag ay dinirinig. Ang napakupkop ay tinatangkilik.
359
Tony : Padre, ke buti-buti n’yo ! … Siyanga pala, si Mang Erna’y ibig
ding …Wala raw silang anak.
Ernan : (Maagap) Totoo, padre, ang sinabi ni Tony. Gayunma’y kung
may usapan na kayo’y… Padre, kami ng maybahay ko’y labing
limang taong umasa, nagnobena, namintakasi upang magka-
anak, subalit…Aywan ko ba kung bakit agad akong nagkaamor
kay Tony.
P. Abena :Talagang isa sa marami ang batang iyan . Masunurin siya.
Matulungin.Mapagkakatiwalaan at matalino. Balak ko sanang
pagpariin siya dangat ibang kurso ang kanyang ibig.
Natutuwa ako’t kayo’y –
Tony : Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-amahan?
P. Abena : Bakit hindi ? Mabuti nga’ng gayon at maraming titingin sa
‘yo. Pagdating naman ng araw ay… kagustuhan din ng tatay mo
ang mangyayari.
Tony : (Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre Sinabi ko na
senyong wala ‘na akong Tatay!
P. Abena : Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang … A,
‘di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony : Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena : Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
maggagagalaw at nang hindi dumugo. (Sa bahaging ito’y
aalingawngaw ang isang malakas na pagpapagibik buhat sa
ibang panig ng ospital. Matatahimik ang lahat at makikinig
sana) “Tubig! Tubig! Mamamatay na ‘ko sa uhaw! Tubiggg!
P. Abena : Diyan nga muna kayo at titingnan ko lang kung sino ang
nagpapagibik na ‘yon.(Susundan ito ng alis .)
Lahat : Adyos, Padre.
Tony : ( Sa sarili) Ke bait niya. Salamat at nagkaroon ang bilibid ng
paring tulad niya …Matutupad din ang pangarap kong
makapag-aral … kung sakali…
Ernan : Sadyang mabait si Padre Abena. Sana’y paris niya ang lahat
ng alagad ng pananampalataya … Pero, tingnan mo, Tony: sa
karamihan ng kanyang gawain ay hindi mo siya makakapiling sa
lahat ng oras, samantalang ako … Tuturuan kita ng pagtula. Ng
pagsulat. Pananalumpati. Pag – aaralin kita hanggang ibig mo.
Kailangan naming mag-asawa ang tagapagmana.
Tony : Paumanhin ho, Mang Ernan… Bukod sa makata, ano ho ba’n –
Ernan : A, ako’y peryodista. Propesor din ako sa isang unibersidad sa
360
Maynila. Kaanib sa ilang samahang pangwika, pangbayan,
pangkultura … May malaki akong aklatan –magugustuhan mo
…. Guro naman sa piyano ang aking maybahay. Magkakasundo
kayo. Teka, ayan na’ng ating butihing angel! ((Titigil sa
pagsasalita pagkatanaw sa pumapasok na nars. Magbibigay
galang ang lahat. Ilalapag ng simpatika’t batang-batang nars
ang lalagyan ng mga gamot. Isa-isa niyang titingnan ang
temperatura ng naroong apat na pasyente. Hindi iintindihin
ang may paghanga’t pagnanasang tinging iniuukol sa kanya –
lalo na si Bok. Alam niyang sa kaharian ng mga lalaki, ang
pangit mang babae ay nagiging pulot gata. Aalis siya
pagkabigay ng kaukulang gamot sa mga may karamdaman)
Bok : (pagkatalikod ng nars) Wow! Talagang da-magan si Miss
Reyes! Kung magaibig lang siya ngani sa akon, pero …
ginsama ang akon record. Yawa.
Tony : Bok, si San Agustin , bago naging santo ay naging isang
pusakal munang magnanakaw … Tandaan mo’to, Bok. Higit na
marangal ang masamang bumuti kaysa mabuting Sumama.
Bok : Galalim man ang imong Tagalog!
Ernan : Malay natin, baka maging santo ka rin, Bok (Tawanan)
Bok : (Matatangay na rin ng biruan) Tama ka Mang Ernan. San Bok
(pagdadaupin ang mga palad sa tapat ng dibdib, titingala ng
bahagya at pipikit ) … santo santo gid ng mga holdaper! ..
Nakakahiya, yawa. (Tawanan na naman.)
Ernan : P’wera biro, napansin kong may ibig sabihin ang tinginan ni
Tony at Miss Reyes. Lalaban ako ng pustahan na …
(Haharapin si Tony.) Magtapat ka Tony, may pagkakaunawan
na kayo ni Miss Reyes, ano? (Ngingiti lamang ng
makahulugan si Tony at ang palihim na pag-sang-ayon sa
pamamagitan ng pagtaas ng kilay ay mapapansin din nina Bok
at Doming.)
Bok : Jackpot ka, Tony boy! Tsk, tsk, talaga man materyales
pwerte si Miss Reyes. Inggit ako sa imo.
Doming : Listo ! Ayan na naman hang-tay-ban! Darating ang dati ring
tanod.)
Tanod : (Sa may pintuan) Antonio Cruzada!
Tony : (Itataas ang kanang kamay) Sir!
Tanod : Miron kang bisita, adding.
Tony : Bisita? Asan Sir? Sino ho siya? Kilala ba n’yo sir?
Tanod : Iiling at susulyapan si Mang Ernan) Siguro sing, idad sa
kanya.
361
Doming : Kuwarentay singko.
Tony : Papunta na ba rito, sir?
Tanod : Wen adding. (Aalis. Lalabas sa pintuang pinapasukan.)
Tony : (Kunut-noo) Sino kaya ‘yon? … Ba, siya ang una kong dalaw sa
loob ng dalawang taon.
Ernan : Baka … Tatay mo na ‘yun, Tony)
Doming : Baka naman hisang kamaghanak.
Bok : (Mapapabangon na naman) G’wapo bang imong derpa? Paris
moTony?
Tony : (Dahil sa pag-iisip ay hindi mauunawaan ang tanong ni Bok;
sa sarili) Pa’no niya malalamang narito ako? …. Anim na taon!
… City Jail … Welfareville … Muntinlupa… Imposible! Hindi.
Hindi maaaring siya! (Halos pasalubong) Huwag Mo pong
itulot,Diyos ko!
Ernan : Sino man’yon ay may kapit siya. Kung di’y ‘di siya
makatutuloy dito. Ayun! Siya na Siguro ‘yung dumarating!
(Papasok si Mang Luis, ang ama ni Tony. Kasama niya ang
dating tanod. May kataasan si Mang Luis, nakasalamin siya
ng may kulay. Mababasa sa kanyang anyo na siya’y dumanas o
dumaranas ng maraming suliranin. Isang manhid na barong
tagalog ang kanyang suot. Sunog ang kanyang balat, gayun
may halata rin ang kanyang kagandahang lalaki. Mag-
aapatnapu pa lamang siya subalit mukha nang lilimampuin.
Pagagalain niya ang kanyang sabik na paningin. Pagkunwa’t
ituturo naman ng tanod para sa kanya ang pinaghahanap na
hindi kaagad mamumukhaan. Pagtatama ng kanilang tingin
ang anaki nakatanaw ng multo si Tony. Akibat ng matinding
tuwa at pananabik ay pasugod na lalapit ang ama sa anak.)
Luis : (Madamdamin) Tony, anak ko! …(Walang imik na pagyayapos
ang tila natatandaang si Tony. Magpapalipat-lipat ang kamay
ng naluluha sa galak na ama sa buong katawan ng mutyang
anak. Pagkaraan ng ilang saglit sa gayong ayos ay pabigla at
walang kibong magwawala si Tony. Kahit nakararamdam ng
kirot at tatayo siya’t uurong ng ilang hakbang. Tutop niya ang
sugat sa tiyan. Tiim ang kanyang mga bagang, may apoy sa
mata at iaalon ang kanyang dibdib. Mapapansin ni Mang Luis
ang mga sugat at “black-eye” niya.)
Luis : Anak ko, napano ka? (Hindi rin tutugon si Tony. Patuloy ang
pananalim ng kanyang sulyap, ang panginginig ng kanyang
ugat sa kalamnan ng kanyang panga, ang paninikip ng kanyang
362
dibdib. Samantala’y walang kibuan ang lahat, bagaman
mataman silang nagmamasid at nakikiramdam)
Luis : Tony, magsalita ka, anak ko. Hindi ka ba natutuwang ako’y
makita? Pagkaraan ng may anim na taon? (Buhat sa
kinatatayuan ay hindi rin iimik o titinag si Tony. Unti- unti
siyang lalapitan ng ama.)
Tony : Huwag! Huwag kayong lalapit! Huwag!
Luis : (Matigigil!) Anak, di mo ba … Ako ang Tatay mo…
Tony : (Palibak) Tatay? … Hm, ang nakilala kong ama’y anim na taon
nang p-p patay !
Tony : Sayang lang ang inyong pagod!
Luis : Lalapit pa ng isang hakbang; titigil) anak, patawarin mo ‘ko…
Tony : Inuulit ko: wala na akong,, ama! …. (Lilingon sa gawi ng
bintana.) Mula nang iwan n’yo kami dahil sa ‘sang –
Tony :(Magpapatuloy na hindi alumana ang sinabi ng ama) Dahil sa
kerida’y sapin-saping hirap ang aming dinanas …lalo na’ng aking
Nanay … Pati pag-aaral ko’y natigil …Ano’ng gagawin ko? Me
sakit si Nanay … Me sakit si Baby … Nagkasangla-sangla kami
… At nang lumao’y wala nang ibig magpautang sa ‘min … ‘Sang
araw e napilitan akong …Nang– agaw ako ng bag. Nahuli ako.
Nagmakaawa ako at pinatawad naman. Subalit …. nang
dumating ako sa - amin ay … (mababasag ang tinig) patay nang
kapatid ko! Sa tulong –
Luis : Nahihilam na sa luha) Tony, husto na ! … U-utang na loob …
A-a alam ko na’ng lahat! …
Tony : (Hindi rin papansinin ang samo ng ama) Sa tulong ng mga
kapitbahay e nailibing din si Baby… Naospital si Nanay …
Walang ibig kumupkop sa ‘kin … Baka raw me T.B. rin ako …
Ako’y naging kanto boy, nabarkada, hanggang … Natuto ako ng
iba’t ibang paraan ng pagnanakaw … Natikman kong matulog
nang walang unan …magtago sa ilalim ng tulay …
Bok : (Mabilis na papatlang) Tsiken pid ‘yan, Tony!
Tony : (Wawalaing – bahala si Bok) Subalit me wakas ang lahat …
Mula sa city jail e nalipat ako sa Welfareville. Naglabas-
masok ako ro’n … Nang magdisiotso ako’y heto …
Magdadalawang taon na ‘ko rito … (Hihinga ng mahaba at
malalim . Tutop pa rin ng kaliwang kamay ang sugat. Biglang
haharapin nang tuwiran ang lumuluha’t mistulang korderong
ama. Makapangyarihan.) Kayo na dapat kong tawaging ama ay
tinatanong ko: Mangyayari kaya ang nangyari sa ‘ming mag-
iina kung kayo’y tumupad senyong tungkulin?…
363
Luis : H-hindi ko na – hindi ko na kayo iiwan … K-k kelanman !
Tony : Pangako, hm … Daling sabihin, daling sirain…
Luis : Nagbalik ako upang – upang pagsilbihan kayo habambuhay …
Tony : (Patuya) Ba’t di kayo bumalik senyong magandang kerida?
Luis : (Lipos pagpapakumbaba) Iniwan n’ya ako – ang taksil! – nang
hindi ko na masunod ang kanyang kapritso … Salamat sa
kanyang ginawa at nagliwanag ang nalabuan kong isip. Ngayo’y
–
Tony : Huli na ang lahat!
Luis : Ang sakit mong magsalita, anak…alam mo bang limang buwan
kitang pinaghahanap?… At nang malaman kong narito ka’y
nilakad kong … Nangako si Senador Bigat na mabibigyan ka
ng parole.
Tony : (Dahil sa ibang iniisip ay hindi maunawaan ang huling sinabi
ng ama) Ewan ko kung si Nanay e buhay pa o patay na.
(Pasigaw naman) Kayo! Kayo ang sanhi ng kanyang kasawian!
Aru-aruuuyyy!
Luis : Buhay ang nanay mo, anak. Nagkita na kami. Magaling na siya.
Tony : Magliliwanag ang mukha) Buhay! Salamat sa Diyos!
Luis : (Hindi mapapansin ang sariwang dugo sa kamay ni Tony)
Pinatawad na n’ya ako. At nagkasundo nga kaming hanapin
kita. Anak, magsama-sama tayong muli!
Tony : Mahal ko si Nanay, ngunit kayo… Ibig ko pang mamatay kesa
sumama sa senyo!
Luis : (Mawawala ang pagtitimpi at paghaharian ng damdaming –
ama. Isang matinding sampal ang ibibigay kay Tony). Durugo
ang bibig ng huli. Sa bahaging ito’y nganingani nang lundagin
ni Bok si Mang Luis danga’t makakambatan siya ni Mang
Ernan na huwag manghimasok. Sa sandaling ito’y nakatalikod
naman at nasa may labas ang tanod. Mapagwawaring ang
nagawang kabiglaan, mabilis na lalapitan ang anak. Iigtad
naman si Tony.) Patawarin mo ‘ko, anak!
Tony : (Matapos pahirin ang likod ng palad and dumudugong bibig)
Lalo lamang ninyong pinalalayo ang ating daigdig! (Mabilis na
tatalikod.) (Tigib-pagsisisi at panunumbat sa sarili, walang
malamang gawin o sabihin si Mang Luis. Naroong pisilin ang
mga kamao; naroong muling tangkaing lapitan ang
nagmamalaking anak; tanawin sina Mang Ernan na parang
nagpapahabag at nagpapatulong. Wala namang imikan ang
nangamamasid. Pagkuwa’y walang kibong lalabas. Titigil sa
may pintuan. Titigil sa may pintuan upang linguni’t pag-
364
ukulan ng may pagmamahal sa titig si Tony. Wala namang
kamalayan ang nagugulumihanan ding si Tony sa mga
ikinikilos ng kanyang ama. Muling babalikan ni Mang Luis ang
nakatungong bunso subalit hindi maisasagawa ang balak na
pagyapos dito. Mapapabuntunghininga na lamang at tiim-
bagang na aalis. Magkakatitigan sina Mang Ernan, Bok at
Doming. Pagkalipas ng ilang saglit ay dahan-dahang nauupo
sa gilid ng kanyang teheras Si Tony. Kagat niya nang mariin
ang kanyang labi.)
Ernan : (Malumanay subalit madamdamin) Ang buhay, Tony, ay
batbat ng iba’t ibang uri ng pagsubok. Ang tagumpay, kaya
lalong tumitingkad ay dahil sa kakambal na pagpapakasakit.
Ang lalaking tumatakbo sa mga pagsubok at hamon ng
tadhana ay pinagtatampuhan ng tagumpay.
Tony : Mang Ernan, kayo man ang nasa lugar ko’y –
Ernan : Nauunawan kita, iho. (Titindig at aakbayan si Tony. Mahihipo
ang dugong nagmumula sa sugat sa tiyan.) Dumudugo ang
sugat mo! (Kay Bok) Pakitawag mo nga ang doktor…(Kay
Tony) Mabuti’y mahiga ka. Siguro’y maaampat ‘yan.
Tony : (Habang nahihiga) Walang anuman ito Mang Ernan.
Bok : (Nakaupo pa rin subalit nakabalabal na ng kumot)
Hm… tsiken pid ‘yan.
Doming : Sabagay, hakuman ‘yang nasa lugar ni Toni’y – hewan ko nga
ba…
Bok : Bilib gid ako sa imo… Gas-mati ka. Y-y-yeba! ….
Ernan : (Habang bumabalik sa kanyang teheras; sa sarili) A, kung
masusunod lamang ng mga tao ang Panalangin ni San Francsico
ng Asisi, sana’y –
Tony : Biglang mapapabangon pagkarinig sa tinuran ni Mang Ernan)
Pagkaganda –ganda nga ng “Panalangin ni San Francisco” …
Bathala, gawin Ninyo akong … kasangkapan … Kung saan may
galit –
Ernan : (Maagap) Bayaang nakapaghasik ako ng pag-ibig. Ang isang
maganda pang bahagi’y ‘yung … “Nasa pagbibigay ang ating
ikatatanggap … nasa pagpapatawad ang ating kapatawaran … “
Tony : (Mabilis) Mang Ernan… Madali ngang sabihing “Lumimot at
magpatawad, “ ano ho? Pero, ar – ruyyy … (Mapipikit at aasim
ang mukha. Hahawakan ang sugat sa tiyan.)
Ernan : (Makikitang sa pag-aangat ng kamay ni Tony ay punung-puno
yaon ng dugo) Tony!(Kagyat na nalalapitan ang binata at
365
pagyayamanin.) Doming! Bok! Pakitawag n’yung doktor! O nars!
Madali kayo! …
Bok : Hindi pa rin mababakla; hindi titinag) Bals –wals ‘yan!
Doming : (Patikud–tikod na lalabas subalit doon pa’y sisigaw na) Nars!
Nars! Narrsss!…(Muling darating ang nars na nakarinig sa
malakas na sigaw ni Doming. Agarang lalapatan ng
pampaampat ng dugo ang sugat ni Tony. Samantalang
nagamutan sila ay siya namang paglitaw sa may pintuan ng
magkasamang P. Abena at Mang Luis.Walang imik silang
magmamasid.)
Nars : Sariwa pa’ng sugat mo, kaya huwag ka munang magsalita
nang
malakas. At huwag kang maggagalaw ha, Tony?
Tony : Paglabas ko rito’y pupunta ‘ko senyong bahay, ha, Lyd?
A, Miss Reyes pala!
Nars : Sabi na’t puwera muna ang salita. Pag sinuway mo ‘koy …
Sige ka, hm…
Tony : Okey. (Pipikit dapwat muling didilat. Masusulyapan si P.
Abena. Magpapalitan sila ng ngiti.)
Nars : O, hayan , tapos na. Be good, ha, Tony? Promise? Tatango
ang binata; hahanda siya sa pag-alis.)
Tony : Maraming salamat, L-Ly – Miss Reyes. Hindi kita malilimot
kelanman ! Alam mo na iyan … matagal na. ( Hindi pa rin
nakikita ni Tony ang ama sapagkat natatakpan ito ng
papalapit na pari.)
P. Abena : Magkakilala pala kayo ni Miss Reyes …. Mabait at masipag
ang batang ‘yan. Paris mo…
Tony : Siya nga po ang babaing handa kong …
Bok : (Makahulugan ang ngiti) tingin ko’y ayos na Silang dal’wa,
Padre.
P. Abena : Hindi masama Pabor ako. Saglit na titigil; kay Tony, sa ibang
tinig) Anak, ang tatay mo’y … nagkita kami. nakiusap siyang -
Tony : Malilimutan ang lahat; mapapabagong bigla’t puputulin ang
pagsasalita ng kausap) Padre! … Na naman? (Hindi
mangungusap si P. Abena. Marahan na lang siyang
mapapailing; subalit maagap namang maaalayan si Tony. Si
Mang Luis naman, naroon pa rin sa may pintuan, ay
mapapabuntung-hininga’t mapapakagat labi sa namamalas na
katigasan ng anak. Mauuntol ang balak niyang paglapit.
366
Si Miss Reyes naman na hindi pa tuluyang nakakalayo ay
magaganyak na manood sa tagpong yaong may pangako ng
kapanabikan. Lalapitan si Tony at masuyong pagsasabihan.)
Nars : Tony, di ba’t sabi ko sa’yo’y huwag ka munang gagalaw
‘pagkat makasasama sa ’yo?
Tony : Patawarin mo ‘ko, Ly – est, Miss Reyes.
Nars : (Tatanguan si Tony) Patatawarin kita pero sa uli-uli’y.. Sige,
higa na. (Susunod na sana si Tony subalit magkakatama ang
tingin nilang mag-ama. Matagal silang magkakatinginan.
P. Abena :(Makahulugan) Anak, tamo si Miss Reyes,
nakapagpapatawad….
(Hindi tutugon si Tony. Mapapatango siya. Ganap na
katahimikan . Walang kakurap-kurap, at halos hindi humihinga
sina Mang Ernan sa pagmamasid sa nangyayaring dula sa silid
na yaon. Sa pagtaas ng mukha ni Tony ay makikitang may luha
sa kanyang pisngi. Mabubuhayan ng loob si Mang Luis. Dahan-
dahan siyang lalapit sa bunsong ngayo’y nakayupyop sa bisig ni
Padre Abena. Magaling sa sikolohiya, marahang iaangat ng
butihing pari ang ulo ni Tony at siya’y unti-unting uurong
upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang mag-ama. Ngayo’y
may kakaiba ng sinag sa mukha ni Tony. May kakaiba ring
ngiting dumurungaw sa kanyang mapuputlang labi. At sa isang
kisap-mata’y mayayapos siya ng kanyang ama. Masuyo,
madamdamin, mahaba ang kanilang pagyayakap. Katulad ng
dalawa, mapapaluha rin ang lahat . Maging ang may bakal na
pusong si Bok ay mapapakagat-labi’t mapapatungo ng marahan.
Pagdaraupin naman ni Padre Abena ang mag-ama, titingala ng
bahagya at pangiting bubulong.)
367
GAWAIN 2.3.2.e: Kasingkahulugan(Talasalitaan)
Basahin ang mga pariralang hango sa dula. Ibigay ang kahulugan ng mga
salitang may salungguhit. Piliin sa ang kasingkahulugan ng mga ito at
gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa papel.
2. masyadong kontrobersiyal
Pangungusap:_____________________________________________
3. nalalambungan ng dilim.
Pangungusap:_____________________________________________
5. walang pagkukunwari
Pangungusap:_____________________________________________
naglabanan
pagpapanggap
pagtataksil natatakpan
nakakubli
Mainit na pinag-
uusapan
368
GAWAIN 2.3.2.f: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Bilang pagpapatunay na naunawaan mo ang iyong binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Isulat ang sagot sa iyong notbuk.
369
8. Isa-isahin ang mga bahagi ng dulang “Sinag sa Karimlan” na
nagpapakita sa katangian ng isang dula. Gawin sa papel.
370
11. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.
12. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa
papel.
Sa Lipunang
Sa Sarili Sa Ibang Tao
Ginagalawan
sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw
sa tanghalan.
371
Ang anumang uri ng dula ay binubuo ng mga sangkap na
hindi magkulang ng sangkap sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang
lalong makatayo nang buong husay at makulay. Ito rin ang nagdudulot ng
dula.
372
kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising ng
damdamin at sa pagpapakilos.
Halimbawa:
373
Isulat ang reaksiyon ng mga tauhan sa pangyayari mula sa dula.Gawin sa
papel.
a.Pananaw ni Mang Ernan sa buhay
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
374
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Masasalamin pa
ba ang kulturang
Pilipino sa mga
dulang
pantanghalan sa
kasalukuyan?
375
Naging mabisa bang
kasangkapan ng mga
manunulat sa
paghahayag ng
kanilang damdamin,
saloobin, opinyon at
karanasan ang
pagsulat ng Dula?
Bakit mahalagang
matutuhan mo ang
tamang paraan ng
pagpapahayag ng
pagsang-ayon at
pagsalungat
376
Matapos mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa aralin, handa ka
nang ilapat ang iyong mga natutuhan sa susunod na bahagi.
ayon at pagsalungat.
377
Ngayong alam mo na ang mahahalagang ideya/konsepto ng dalawang
araling ito, ihanda mo naman ang iyong sarili sa susunod na gawain kung
saan magkakaroon ng pagtataya kung paano mo naunawaan ang naging
mga aralin.
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
pandiwa.
Kumusta? Ano ang pakiramdam mo matapos mong magawa ang
naturang gawain? Sabi ko na nga ba, kayang-kaya mo itong gawin.
Nakumpleto mo na ang mga araling ito. Bago ka dumako sa susunod na
378
gawain o bahagi, sagutin mo muna ang pangwakas na pagsusulit upang
matiyak natin kung sapat na ang iyong kahandaan.
379
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayon subukin natin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais
kong matandaan mo. Masasagot mo na nang tama kung bakit
kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t ibang panahon? Tunay ba
na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa?
380
2. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga akdang pampanitikan sa mga
panahong ito?
3. Nakatulong ba ang panitikan upang maging daan ng pagpapahayag ng
saloobin, opinyon at katuwiran?
4. Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling ating tinalakay? Sagutin
ito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag na nakasulat sa
Speech Balloon. Gawin sa papel.
ILIPAT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang
iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging
ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa
pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang
video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili
pa sa kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang
sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.
381
Isa sa nakatutulong upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa ay
382
VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Modyul 2)
Sa bahaging ito ay magkakaroon ka ng pagtataya kung paano mo
naunawaan ang aralin. Sagutin ang sumusunod na tanong. Tiyakin na
nabasang mabuti ang panuto upang masagot mo ito ayon sa isinasaad
nito. Maaari ka nang magtungo sa bagong aralin kung maipapasa mo
ang huling pagtataya subalit kung hindi naman ay babalikan mo lamang
muli ang mga gawain. Huwag kang mag-alala sapagkat bahagi lamang
ito ng proseso upang matiyak na naunawaan mo ang aralin.
Pangkalahatang Panuto
3.Basahin at balikang muli ang mga tanong at ang iyong naging sagot
upang matiyak na nasagot mo ang lahat ng katanungan at mapag-
aralang muli ang iyong mga naging kasagutan.
383
d. Ginawang instrumento ang pahayagang La Solidaridad ng mga
kuwentista
a.kakintalan
b.kasukdulan
c.kakalasan
d.wakas
7. Ano ang tawag sa mga pahayag o ideyang hindi lantad o hayag ang
kahulugang nais iparating ng mga manunulat sa Maikling kuwento?
a. simbolismo
b. pahiwatig
c. kakintalan
d. larawang-diwa
384
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
Bago tayo magsimula’y akin munang ninanais
Na batiin kayong dito’y naliliping matahimik.
Nanalig akong kayo ay mayroon ding pananalig
Na ang tao’y nabubuhay na may layo’t panaginip;
Datapuwa’t sa ano mang hangad nila’t iniibig,
Ay mayroong mag-uudyok, o kaya ay umuugit;
Kung minsa’y ang ating puso, at kung minsan ay ang isip,
Kaya naman iba’t iba ang wakas na nasasapit.
Hango sa “Alin ang Dapat Maghari sa Tao, ang Puso at
Pag-ibig o
ang Isip at Katuwiran?” ni Bartolome del Valle
385
c. lalabing-animin
d. lalabingwaluhin
11. Anong paksa kaya ang pagtatalunan sa akda?
a. kalakasan at kahinaan
b. kayamanan at karalitaan
c. pag-aaral o pag-ibig
d. puso at isip
386
12. “Utang na loob, Padre. Sinabi ko na seyong wala akong Tatay!” ang
pahayag na ito ni Tony ay nagpapahiwatig ng _______________.
a. perpektibo
b. kontemplatibo
c. imperpektibo
d. perpektibong katatapos
14. Ano ang tawag sa anumang usapan sa pagitan ng dalawa at maraming
mga tauhan sa loob ng isang dula.
a.usapan
b.diyalogo
c.salitaan
d.eksena
15. Sino ang kinikilalang bida sa isang akdang pampanitikan?
a. antagonista
b. ekstra
c. kontrabida
d. protagonista
387
“Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan. Naghirap at
kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap ang unang latay sa iyong
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong mananakop. Subalit
nagkamali ka dahil sila pala ang papalit, ang pangalawang hampas. Muling
dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang nagpabuhay ng iyong
ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng apat na raang taon. Ngayon, ikaw
nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na
ang paghihirap at wala na ang tanikala. Lumaya lamang ang iyong katawan
subalit naiwan sa likod mo ang mga latay na tumimo sa iyong isip. Malaya
Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
18. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo
ang mga latay na tumimo sa iyong isip.
b. Malaya ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa
bayang Pilipinas.
c. Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan.
d. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng
iyong kahapon.
20. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala sa mga
Pilipino?
a. dahil sa pagpipilit na palitan ang wikang inihandog ng Inang-
Bayan na malaon nang ginagamit
389
c. sapagkat hindi matanggap ng mga Pilipino ang wikang Ingles na
pilit na ipinapalit sa sariling wika
390
MODYUL 3: REPLEKSIYON Ng
kASALUKUYAN…
TUNGO SA KINABUKASAN
391
II. MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo
ang Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang
sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
392
d. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
393
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Repleksiyon Pakikinig
Ng Naililipat sa isang grapikong organayser ang mga
Kasalukuya impormasyong napakinggan (transkoding)
n dayagram
Tungo
Sa grap
kinabukasan
grid
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos
sa pananaliksik
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
395
14. Balikan ang mga bahaging hindi mo gaanong naintindihan.
Gawin itong gabay sa mga bahagi ng aralin na dapat pang
paglaanan ng oras sa pag-aaral.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
kaugnay ng mga aralin sa modyul na ito. Subukin mong sagutin ang
paunang pagsusulit bago ka magsimula ng iyong pag-aaral.
Basahing mabuti ang mga tanong. Piliin at isulat ang letra na sa
palagay mo ay tama.
Teksto A.
pinasasalamatan. (4) Sana’y marami pang tulad niya upang maraming mag-
396
Teksto B
Tanaga ng Sakada
Jayson Alvar Cruz
397
b. Kung makikiisa ang lahat, makakamit ang mabuting hangarin
b. hindi mapasisinungalingan
c. walang katotohanan
398
d. hindi angkop sa sitwasyon
20. Bilang isa sa mga kabataan, ano ang dapat na maging implikasyon
sa iyo ng mga pahayag sa huling talata?
21.
a. Maaari kang makatulong sa iyong kapwa kahit sa
simpleng pamamaraan.
399
Teksto D
400
c. Pagtutol ng mga senador sa pagpasa ng Bill
d. Paghihirap ng mga magtatabako dahil sa Sin Tax Bill
24. Alin sa sumusunod ang salitang nagpapahayag ng konsepto ng
kaugnayang lohikal?
401
c. Nagiging kilala o tanyag ang mga personalidad dahil dito.
402
GAWAIN 1: BUGTUNGAN, DUGTUNGAN!
Alam mo ba ang iba’t ibang uri ng panitikan na maituturing nating bahagi
ng panitikang popular? Batid mo rin ba ang iba’t ibang midyum na ginagamit
upang maipahatid ang mga ito sa higit na nakararaming mamamayan? Tukuyin
mo ang inilalarawan ng mga bugtong sa ibaba. Pagkatapos, isulat mo ang mga
titik ng iyong sagot sa mga kahon upang mabuo ang crossword puzzle.
Mga Bugtong:
1 – Pinipilahan ng mga
2 4 5 manonood, Sa pinilakang tabing
. . . ito’y itinatampok!
2 – Kahong puno ng
makukulay na larawan at
usapan ng mga tauhan. Tunay
na kinagigiliwan ng kabataan!
T 3 – Kuwadradong
M 6 D
elektronikon kagamitan.Tampok
.
ay iba’t ibang palabas na
3 L kinaaaliwan!
. 4 – Sa isang click lang
1P mundong ito’y mapapasok na
. para mag- Fb, Twitter o
B magsaliksik pa.
5 – Musika’t balita ay
mapapakinggan na. Sa isang
galaw lamang ng pihitan, may
FM at AM pa!
T 6 – Maliit na diyaryong
inilalako sa daan; balita, tsismis
7 G at iba paang laman.
. 7 – Pabalat nito’y may
larawan pang sikat na artista.
Nilalama’y mga artikulong
tumatalakay sa iba’t ibang
paksa.
403
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa iba’t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman,
huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama
ang iyong mga maling akala.
Alam mo ba na...
ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito
sa ngayon.
___________________ __________________
Paksang
___________________ __________________
Tinatalakay ___________________ __________________
___
___________________ __________________
Wikang ___________________ __________________
Ginagamit ___________________ __________________
___
Paraan/Midyum ___________________ __________________
sa Paghahatid ___________________ __________________
___________________ __________________
___
404
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa katangiang taglay ng tradisyunal na panitikan at
panitikang popular. May napansin ka rin bang pagkakatulad ng mga ito?
Bakit kaya nagkaroon ng transisyon mula sa tradisyunal na uri ng panitikan
tungo sa panitikang popular na kilala natin sa kasalukuyan? Huwag kang
mag-alala, lalo pa nating pagyayamanin ang iyong kaalaman sa mga
panitikang popular sa susunod na mga gawain.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng
pansin
ang iba’t ibang uri ng panitikang popular at ang iba’t ibang
midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa pamamagitan ng mga
gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang
kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na
ginagampanan ng mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan
ng isang bansa.
405
Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa
mga babasahing popular gaya ng tabloid, komiks, magasin, at
kontemporaryong dagli bilang bahagi ng panitikang popular upang
maunawaan mo kung bakit mahalagang basahin ang mga ito. Narito ang mga
aralin na makatutulong upang matamo mo ang pamantayang pangnilalaman
na lilinangin sa araling ito.
ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
Aralin 3.1 a. Panitikan: Panitikang Popular na Babasahin
(Tekstuwal Analisis)
• Pahayagan(tabloid)/broad sheet
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
406
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Kon Pakikinig
temporaryong Naililipat sa isang graphic organizer ang mga
Panitikan Tungo
impormasyong napakinggan (transkoding)
sa
Kultura at dayagram
Panitikang grap
Popular
grid
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos sa pananaliksik
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
• paksa
• layon
• tono
• pananaw
• paraan ng pagkakasulat
• pagbubuo ng salita
• pagbubuo ng pangungusap
• pagtatalata
Crossword Puzzle
Tukuyin ang mga salita sa crossword puzzle sa tulong ng mga gabay
sa pagsagot. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gabay sa Pagsagot
408
2. Pahayagan ng masa. (pahalang)
3. Kuwentong higit na maikli sa maikling kuwento. (pahalang)
4. Makulay na babasahin na hitik sa iba’t ibang impormasyon (pahalang)
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
409
___ Pilipino Star America Dagling
Ngayon Katha
___ Bibliya
___ Tempo
RANGGONG AYOS
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Nabago ang aking paniniwala sa
___________________
410
_____________________________________________________
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan
mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala
gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Tutulungan
kitang alamin kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit kailangang
basahin ang mga babasahing popular? Maligayang araw ng pag-unawa!
PAHAYAGAN (tabloid)
Mula noon hanggang ngayon, malaki ang ginagampanang papel ng mga
balita sa pang-araw-araw nating pamumuhay. Magmula sa pagbalikwas sa
higaan hanggang bago matulog ay nakatutok tayong mga Pilipino sa
nangyayari sa ating paligid. Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print
media ang kailanma’y hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura.
Pansinin ang pagsusuring isinagawa ni William Rodriguez mula sa kaniyang
blog sa Sanib-Isip tungkol sa tabloid.
411
Isa pa, hangga't naitatabi ang diyaryo ay may epekto pa rin sa mambabasa
ang mga nilalaman nito.
Iba't iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo.
Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o
'di kaya'y sumagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa
diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag
walang ginagawa. Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Filipino ito
nakasulat bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum. Hindi katulad sa
broadsheet na ang target readers ay Class A at B. "Yun nga lang sa
tabloid ay masyadong binibigyang-diin ang tungkol sa sex at karahasan
kaya't tinagurian itong 'sensationalized journalism.' Bihira lamang
maibalita ang magagandang kaganapan sa ating bansa. Ito kaya ay dahil sa
itinuturo ng aklat ng dyornalismo, na ang katangian ng magandang balita ay
nasa masamang balita?
1.
2.
3.
4.
5.
412
Pagkatapos mong malaman ang ilang konsepto tungkol sa popular na
babasahing tabloid, dumako naman tayo sa isa pang kinagigiliwang basahin,
lalo na ng kabataang tulad mo – ang komiks.
KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong midyum na ang mga salita at larawan
ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring
maglaman ang komiks ng kaunting diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o
higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o maghambing ng
pagkakaiba ng teksto upang higit na makaapekto nang may lalim. Bagaman
palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang
sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri
(genre), hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling
ekspresyon.
Kuwadro-
Naglalaman ng Pamagat ng
isang tagpo sa kuwento
kuwento (frame)
Kahon ng
Salaysay-
Pinagsusulatan
ng maikling
salaysay
tungkol sa
Larawang
guhit ng mga
tauhan sa
kuwento
Lobo ng usapan-
Isinulat ni Carlo J. Pinagsusulatan ng
usapan ng mga tauhan;
Caparas. Mula sa
may iba’t ibang anyo
Komiklopedia.wordpress. ito batay sa
com. inilalarawan ng
413
Sinasabing ang komiks ay inilarawan bilang isang makulay at popular
na babasahin na nagbigay-aliw sa mambabasa, nagturo ng iba't ibang
kaalaman at nagsulong ng kulturang Pilipino. Ang kultura ng komiks ay
binubuo ng mga manunulat at dibuhista na napakalawak ng imahinasyon.
414
Sa Pilipinas, Sinasabing ang bayaning si Jose Rizal ang kauna-
unahang Pilipino na gumawa ng komiks. Noong 1884 ay inilathala sa
magasing "Trubner's Record" sa Europa ang komiks strip niya na
"Pagong at Matsing". Ito ay halaw ng bayani mula sa isang popular na
pabula sa Asya.
415
sa mga komikerong Pilipino na kilala sa labas ng Pilipinas sina Gerry
Alanguilan, Whilce Portacio, Philip Tan, Alfredo Alcantara, at marami pang
iba.
Tunay na hanggang sa ngayon ay popular na babasahin pa rin ang
komiks. Ayon nga kay Prof. Joey Baquiran ng UP, sa PASKO SA KOMIKS.
“Hindi mamamatay ang komiks dahil may kakanyahan ito. Ang katangiang
kulturang Pilipino hangga't ang mga Pilipino ay may mga mata para
komiks.”
Isang araw,
ipinakita at
ikinuwento ng
lola ni Cyrus
ang mga
sumikat na
komiks noon na
siya ang isa sa
mga dibuhista
nito.
416
Mga Gabay na Tanong
MAGASIN
417
mga pinakamainit na isyu sa kalusugan, kagandahan, kultura at
aliwan.
3. Good Housekeeping - Isang magasin para sa mga abalang ina. Ang
mga artikulong nakasulat sa dito ay tumutulong sa kanila upang
gawin ang kanilang mga responsibilidad at maging mabuting
maybahay.
4.Yes! - Ang magasin tungkol sa balitang showbiz. Ang nilalaman nito
ay palaging bago, puno ng mga nakaw-atensyon na larawan at
malalaman na detalye tungkol sa mga pinakasikat na artista sa
bansa.
5. Metro - Magasin tungkol sa fashion, mga pangyayari, shopping at
mga isyu hinggil sa kagandahan ang nilalaman ng Metro.
6. Candy - Binibigyan ng pansin ang mga kagustuhan at suliranin ng
kabataan. Ito ay gawa ng mga batang manunulat na mas nakauunawa
sa sitwasyon ng mga mambabasa.
7. Men’s Health – Magasin na nakatutulong sa kalalakihan tungkol sa
mga isyu ng kalusugan. Mga pamamaraan sa pag-ehersisyo,
pagbabawas ng timbang, mga pagsusuri sa pisikal at mental na
kalusugan ang nilalaman nito, kung kaya ito ay naging paborito ng
maraming kalalakihan.
8. T3 - Isang magasin para lamang sa mga gadget. Ipinakikita rito
ang mga pinakahuling pagbabago sa teknolohiya at kagamitan nito.
Ito rin ay may mga napapanahong balita at gabay tungkol sa pag-
aalaga ng mga gadget.
9. Entrepreneur – Magasin para sa mga taong may negosyo o nais
magtayo ng negosyo.
Pamagat:_______________________________________
418
KONGKLUSYON
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_
KONTEMPORARYONG DAGLI
419
Ayon naman kay E. Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa panahon ng
pananakop ng mga Kastila. Naging tampok ang mga ito sa mga pahayagang
Espanyol at tinawag na Instantaneas. Gayunman, hindi malinaw kung
hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga
Español dahil
hindi pa malinaw noon kung anong uri ang itatawag sa akdang anyong prosa
ngunit patula ang himig.
420
William Rodriguez, tinatalakay ang “samu’t saring pangyayari sa lipunan sa
paraang madaling unawain dahil simple lang ang paggamit ng wika.”
Inilathala naman nitong Mayo 2012 ang koleksiyon ng mga dagli ni Jack
Alvarez na may pamagat na "Ang
Autobiografia ng Ibang Lady Gaga" na ayon kay Aguila: "Naiangat ni Jack
Alvarez ang dagli sa isang sining ng paglikha ng malaking daigdig mula sa
maliit
at partikular na karanasan… Isang makabuluhang kontribusyon ito sa
panitikan ng bansa.
421
Narito ang isang halimbawa ng KISLAP ni Abdon Balde Jr. na
umabot sa 116 na salita.
SKYFAKES
Eros Atalia
(Sangguniin ang aklat na “WAG LANG DI MAKARAOS” na inilathala
ng Visual Print Enterprises upang mabasa ang kabuuan ng dagling katha)
Mga Katangian
ng Naunang
Layunin ng Dagling Katha
Naunang mga
Dagling Katha
Mga
Unang
Katawagan
422
KONTEMPORARYON
G DAGLI
Internasiyonal na
Pag-aaral na Lokal na Pag-
Naisagawa aaral na
Tungkol sa Dagli Naisagawa
Tungkol sa Dagli
Paano Nagkakatulad?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Paano Nagkaiba?
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
423
3. Sa tulong ng T-Chart, ibigay ang mga kaisipang taglay ng bawat akda
at iugnay ito batay sa mga nangyayari sa sarili, pamilya, pamayanan,
lipunan, at daigdig. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
Kaisipan: Kaisipan:
1. sarili: 1. sarili:
2. pamilya: 2. pamilya:
3. pamayanan: 3. pamayanan:
4. lipunan: 4. lipunan:
5. daigdig: 5. daigdig:
3-2-1 CHART
3. Mga Natuklasan
424
6. Pansinin ang paggamit ng mga salita ng dalawang manunulat, Ano ang
kapuna-puna sa paggamit nila ng wika sa kanilang akda?
nakikihalubilo sa
425
isang batang talangka ang nagkainteres na usyosohin kung ano ang
Mokong Talangka.
ipagkalat ito ng batang talangka. Nagtaasan ang kilay ng mga purok lider na
usap-usapan dito sa ating baryo. Parati lamang kaharap ang kaniyang mga
at hindi patagilid.
426
“ Oo! Eh ano naman sa iyo ngayon kung ikaw ang pinag-uusapan
akin. Ako’y walang ginawang masama laban sa inyo. Tahimik lamang ako at
ninanais
sa aking bahay, ito ay dahil sa nais kong buhayin ang mga letra sa aking
mga naisusulat. Naniniwala ako na walang saysay ang isang panulat kung
hindi ito maririnig at maiparirinig. Natuwa naman ako dahil may isa sa inyo
dito ang nagkaroon ng interes sa aking mga ginagawa. Marahil siya ang
Mokong Talangka.
“Hu, ang akala mo’y kung sinong marunong. Siya lang ang magaling.
Siya lang ang mahusay”. Galit na winika ng isang purok lider na talangka.
ginagawa. Walang may interes sa kaniyang mga ginagawa kundi ang sarili
Naisip
427
bigla ni Mokong na paano naging lider ang mga ito gayong walang
kakayahang mag-isip para sa kanilang sarili, paano pa kaya ang kanilang mga
nasasakupan?
kahihiyan
“Maaari mong hawakan at basahin ang nakikita mong mga aklat. Ang
Mokong talangka.
“Talaga po!” Ang bait n’yo pala. Akala ko po kasi ay salbahe kayo
dahil wala kayong kinakausap sa ating lugar. Sabi po kasi ng mga magulang
ko,
masama subalit paano ako makikitungo sa kanila kung ako naman ay hindi
ng mga kababaryo natin. Ngunit, ano ang naging reaksiyon nila sa nais kong
428
ipinagsasasabi. Magmula noon, hindi na ako lumahok sa anumang pagtitipon
at
ang mga aklat at ang aking panulat. Dito sa loob ng bahay ko ibinuhos ang
inusisa
Mokong at sinabing mali ang mga paratang nila, mabait at maginoo ang
sinasabing
nito at agad na pinulong ang ibang kasamahang talangka. Nilusob nila ang
bahay ni Mokong.
“Walang kahihiyan ang Mokong na iyan. Nilalason ang isip ng anak ko.
429
Nakaakma na ang lahat ng sandata ng mga talangkang nasa harap ng
sa baryo Talangkukay
may narinig siyang pamilyar na tinig, isang kababaryo niyang talangka ang
Natuwa naman si Mokong nang makita niya si Tikang gayundin naman ang
batang talangka.
Alam mo ba…
ANTAS NG WIKA
loob ng bawat isa ay may iba pang antas. Sa Pormal, nariyan ang pambansa,
at ang Balbal
431
1. Pormal – Wikang ginagamit sa mga seryosong publikasyon, tulad ng mga
panuntunang gramatikal.
lang ang bokabularyo nito at ang mga pangungusap nito ay maiigsi lamang.
rin, daw-raw, kaunti-konti, atbp. Ang mga artikulo at kolum sa mga diyaryo
ng mga wikang di-pormal. Ito rin ang mga wikang ginagamit sa pagsulat sa
mga kaibigan.
mababa ang katayuan sa buhay. Kung ito’y hiram, binabago ang anyo nito
Pagnilayan at Unawain
432
GAWAIN 3.1.h : Malikhaing Pagsulat
Gamit ang iyong mga natutuhan sa araling ito, subuking humalaw ng
iba’t ibang uri ng babasahin mula sa diyalogo gamit ang malikhain at
mapanagutang gamit ng wika (pormal).
Maynila. Ibig niyang makita ang nagtatayugang mga gusali. Gusto niyang
bus.
napakarami ng kalat.”
ko eh.”
433
biglang naglaho ang tatlong binatilyo sa dilim. Narinig niya
kaniyang tiyuhin.
na sila.”
tayo.
pamangkin ko.”
BOYET: “Anong sinasabi ng babae tiyo? Bakit ganoon ang ayos ng kanilang
pananamit?”
434
kasalukuyang himbing na natutulog sa lapag ng bahay. Maliit,
Boyet.
TIYO: Matagal ko nang binabalak na umuwi subalit naririto ang trabaho ko,
435
labas ng kahon upang matiyak mo kung nauunawaan mo talaga ang araling
ito. Kinopya ko ulit ito para sa iyo.
436
kalagayan ng isang barangay. Narito ang mga dapat isaalang- alang sa
paggawa nito.
1. Magkaisa ang buong klase kung ano ang magiging pamagat ng inyong
literary folio. Kasama na rito ang napagkasunduang logo, konsepto ng
pabalat ng aklat at kinakailangang mga larawan.
Halimbawa:
KALSADA-PASADA
(Mga Akdang Napulot sa Kalsada)
Ilipat
437
konsepto na natamo mo sa araling ito. Gamiting gabay ng inyong pangkat
ang sumusunod na pamantayan.
Mga Pamantayan 5 4 3 2 1
A. Malikhain
B. Kaisahan (pagkakaugnay-ugnay ng mga
pangungusap)
C. Makatotohanan (Sumasalamin sa lipunang
ginagalawan)
D. Pormal at responsable ang gamit ng wika
E. Kawastuhan (Wasto ang gamit ng mga salita
at bantas)
LEYENDA
20 – 25………………………………………………... Napakahusay
15 – 20 ………………………………………………. Mahusay
10 – 15 ………………………………………………. Katamtamang
Husay
5 – 10 ………………………………………………. Hindi mahusay
0 – 5 ………………………………………………..
Nangangailangan
ng rebisyon
438
ibang wika na binago ang anyo upang maiakma sa paggamit.
439
Sa araling ito ay tutuklasin ang sumusunod na paksa:
Dokumentaryong Pantelebisyon
Konsepto
440
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Aralin Pag-unawa sa Napakinggan
Broadcast Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring
Media pakikinig/panonood
mekanismo • Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha,
Ng opinyon at personal na interpretasyon ng
Pagbabago nagsasalita at ng nakikinig
At • Napag-iiba ang katotohanan (facts) sa mga
Pag-unlad hinuha (inferences), opinyon at personal na
Ng interpretasyon ng nagsasalita at ng
Kulturang nakikinig/nanonood
Pilipino • Nailalahad ang mga pagkiling
(biases,prejudices) at sariling interes ng
nagsasalita
• Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon
mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
• Nailalahad sa sariling pamamaraan ang
napakinggang mga pahayag, mensahe at teksto
Pag-unawa sa Binasa
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
teksto sa pamamagitan ng pagkilala sa:
• Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong
pahayag
• Napagsasama-sama ang magkakasalungat na
mga ideya
• Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga
tiyak na
bahagi nito
- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsasalita
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-
aalinlangan/pag-aatubili/pasubali
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa pagsulat
441
ng isang dokumentaryong panradyo
• Nakapipili ng isang napapanahong paksa
• Nakapagtatala ng mga kinakailangang
impormasyon
• Nakabubuo ng maayos na balangkas
• Nababanggit nang wasto ang may akda,
personalidad, organisasyong nagbibigay
kredibilidad sa mga kaisipang ipinapahayag
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng konsepto ng pananaw
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng kaugnayang lohikal
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
442
VIII. Konseptuwal na Balangkas
RADYO TELEBISYON
Panitikan: Panitikan:
Komentaryong Panradyo Dokumentaryong
Wika: Pantelebisyon
Mga Ekspresyong Wika:
Nagpapakilala ng Mga Ekspresyong
Konsepto ng Pananaw Nagpapakilala ng
Kaugnayang Lohikal
Dokumentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon
443
IX. Panimulang Pagtataya
Ang bahaging ito ang makapag-uugnay sa iyo sa mga bagay na dapat
mong malaman kaugnay ng Aralin 2 sa modyul na ito. Gumamit ng sagutang
papel sa pagsagot ng puzzle. Unawain at limiin ang isinaad na mga datos
upang maibigay ang tamang sagot. Bilugan ang mga letrang bumubuo sa
tamang sagot sa bawat bilang. Kopyahin at gawin ito sa papel.
T E L E B I S Y O N M V
L M N H I E A Y O A U M
E J O S H I D I E T S U
L I R A B A L I T A I S
E C A C R I S T Y S K A
O M A R I C A R R O A K
D O K U M E N T A R Y O
444
X. Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Paboritong programa sa
Radyo:
___________________
445
GAWAIN 3.1.b: Alam Ko ‘Yan!
Ano ang Ano ang NAIS kong Paano ko ito Ano ang aking
MATUTUTUHAN? NATUTUHAN?
ALAM MALAMAN?
ko na?
Paunlarin
446
GAWAIN 3.2.c: RADYOrific Ang Hatid
nagpapahatid
ng mga
naghahatid ng panawagan
musika
nagpapalabas
ng pelikula
nagpalabas ng
variety show
nagpapalabas
ng teledrama
nagpapakilala
ng isang
produkto
nakikinig ng
naghahatid ng mga mga awit
talakayan/pulso ng
bayan
nagbibigay ng
opinyon
naghahatid ng
kaugnay ng
napapanahong
isang paksa
balita
447
ibaba ay mababasa mo ang ilang mga gabay na tanong na maaaring
makatulong sa iyo upang maging lubos ang iyong pag-unawa sa araling ito.
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
mo na? mong malaman? makikita ang nais natutuhan/
mong naunawaan?
maunawaan?
448
Narito ang isang bahagi ng pagtatalakayan sa radyo.
Macky: Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI ay
Roel: Eh ano naman ang masama, partner? Sa ganang akin, hindi ba’t
Macky: Sa isang banda kasi partner maaring maging “threat” daw yan
449
sa mahahalagang desisyon ng lahat ng ahensya ng pamahalaan.
Gabay na Tanong
Basahin ang mga pahayag ng mga komentarista. Alin sa mga ito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw? Isulat sa bituin ang positibo
at sa bilog ang negatibo. Gawin sa iyong sagutang papel.
450
Ang komentaryong panradyo ayon kay Elena
Botkin – Levy, Koordineytor, ZUMIX Radio; ay ang
pagbibigay ng oportunidad sa kabataan na maipahayag
ang kanilang mga opinyon at saloobin kaugnay sa isang
napapanahong isyu, o sa isang isyung kanilang napiling
talakayan at pagtuunan ng pansin. Ang pagbibigay
opinyon ayon kay Levy ay makatutulong nang malaki
upang ang kabataan ay higit na maging epektibong
tagapagsalita. Ayon pa rin sa kaniya, ang unang
hakbang upang makagawa ng isang mahusay at
epektibong komentaryong panradyo ay ang
pagkakaroon ng malawak na kaalaman sa pagsulat ng
isang sanaysay na naglalahad ng opinyon o pananaw.
Bilang bahagi ng iyong gawain nais kong i-klik mo ang alin man sa
mga link sa loob ng bilog. Makinig ng ilang napapanahong mga balita.
451
Tandaan : Habang ikaw ay nakikinig, sikapin
mong magtala ng iba’t ibang detalye tungkol sa:
1) Pamagat ng paksang tinalakay;
2) Mga batayan ng mga salaysay, at 3) Mga aral na
natutuhan
KUWENTUHANG MEDIA
452
vice president for communications; BizNews Asia Magazine Editor-in-Chief
Tony Lopez, Tony Katigbak (chairman ng Tuesday Club); Bong Osorio ng
ABS-CBN, ex-MMDA Chairman Bayani Fernando at ex-Marikina City Mayor
Marides Fernando; ex-Graphic editor Manuel Almario; columnist Boo Chanco;
Pandan, Catanduanes Mayor Resty de Quiroz, dating reporter ng DZRH, at
iba pa.
453
3. Batay sa teksto, paano inilahad ang bahaging ginampanan ng
radyo bilang salik ng panitikang popular sa pag-unlad ng
kasalukuyang lipunan?
GAWAIN 3.2.f: Radyopormasyon
Mga
nagpapahayag ng
impormasyon
Mga pahayag ng
mga personalidad
Sariling pananaw
454
Ugnay-Wika
Narito ang ilan pang dagdag na kaalaman
upang lubos mong maunawaan kung ano ang
tinatawag na Konsepto ng Pananaw.
455
Sa isang banda/ Sa kabilang dako, mabuti na rin sigurong nangyari
iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan.
Samantala, makabubuti sigurong magpahinga ka muna para makapag-
isip ka nang husto.
K
W
H
L
456
ng kanyang ika-60, kaarawan; kasabay ng pagdiriwang ng pagkakatatag ng
Interact Club.
NARITO ANG MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA NG GINAWANG
PAGTATANGHAL NG ISANG PROGRAMANG PANRADYO
457
dahil sa pagbuo ng materyal at pagtatagpi-
husay ng materyal. naipamalas tagpi ng
pagtatagpi- Naipapamal ang angkop elemento at
tagpi ng as ang na teknikal teknikal na
mga kahusayan na pagganap.
elemento sa teknikal pagganap.
nito. na
pagganap.
Pagkaprakt Ang mga Malinaw at Makabuluh May mga
ikal ng inilahad na kapaki- an ang rekomenda
rekomenda rekomenda pakinabang karamihan syong
syon syon ay para sa sa inilahad inilahad
nagmumun lahat ang na ngunit hindi
gkahi ng inilahad na rekomenda malinaw
kaisipang rekomenda syon. ang
pangmatag syon. inimumung
alan sa kahing mga
kamalayan kaisipan.
ng madla
Kabuuang
Marka
SAGOT:
_______________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
458
Isa pang mahalagang midyum sa larangan ng
broadcast media at hindi maikakailang bahagi ng
buhay ng bawat Pilipino ang telebisyon. Naging
bahagi at sinasabing kasama nga sa daily routine ng
mga Pilipino ang panonood ng mga palabas sa
telebisyon simula sa paggising sa umaga sa mga
morning show hanggang sa oras na bago matulog sa
mga prime time na mga panoorin kabilang na ang
mga teledrama, balita at mga dokumentaryong
pantelebisyon.
Sa araling ito, tatalakayin naman natin ang ilang mga hakbang upang
maging isa kang mahusay na dokumentarista sa telebisyon - kung papaanong
ang bawat galaw ng tao sa tunay na buhay ay mabibigyang-kulay sa likod ng
kamera, at kung paanong ang katotohanang ipinakikita ng isang
dokumentaryong palabas sa telebisyon ay naihahatid sa kaalaman ng bawat
mamamayan.
459
Weekend XXX
Getaway
TV Patrol Talentadong
Pinoy
Matanglawin TV Patrol
Tween Hearts
Mahusay mong nakilala ang mga larawan, tunay ngang ikaw ay isang
aktibong kabataan at mulat sa kamalayan ng mga pangyayari sa iyong
paligid.
460
GAWAIN 3.2.k: Telembistiga
STORYLINE INVESTIGATIVE S. O. C. O.
DOCUMENTARIES
REPORTER’S
NOTEBOOK
461
media tulad ng telebisyon. Ipagpatuloy mo ang pagtuklas ng karunungan sa
susunod pang mga gawain. Nais kong bigyang-pansin mo ang bahaging ito
ng aralin. Malaki ang maitutulong nito upang higit mong maunawaan ang
kaugnayan ng naunang mga gawain sa mga susunod pa.
462
Nang tumuntong ako sa kolehiyo, kinuha ko ang kursong hindi
inasahan ng lahat na aking kukunin. Tangan-tangan ang pangarap at
paniniwalang ibinigay sa akin ng dokumentaryong “Gamu-gamo sa dilim”,
kinuha ko ang kursong AB Mass Communication.
463
Basahin at unawain mo ang ilang paraan upang tagumpay na
maisakatuparan ang gagawing pananaliksik para sa isang dokumentaryo.
Teknik sa Pakikipanayam
Bago Magpanayam
2. PAKIKIPANAYAM
*Maging magalang
*Magtanong nang maayos.
*Itanong ang lahat ng ibig malalam kaugnay ng paksa.
*Makinig nang mabuti sa sagot ng kinakapanayam.
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Teknik sa Pakikipanayam
Tagumpay sa Pakikipanayam
3. PAGKATAPOS NG PANAYAM
*Magpasalamat.
*Iulat nang maayos ang nakuhang impormasyon sa panayam
http://www.careerandjobsearch.com/post_interview.htm
Pagkatapos ng Panayam
464
GAWAIN 3.2.m: Telehanayan ng Kasagutan
MGA
MGA PATUNAY
MGA NALAMAN NG KATANGGAP
NAUNA AT NALAMAN -TANGGAP PAGLALAHA
NANG NATUKLASA AT NA MGA T
NALAMAN N NATUKLASA KONDISYON
N
465
5. Tangan-tangan ang pangarap at paniniwalang ibinigay sa akin ng
dokumentaryong “Gamu-gamo sa dilim,”
__________________________.
466
resulta)
natuto siya nang husto.
hinto
nag-aral siyang mabuti pagkatapos ng dahilan)
natuto siya nang husto.
sapagkat/pagkat/kasi/ dahil
nag-aral siyang mabuti
2. Paraan at Layunin
3. Paraan at Resulta
467
Sa matiyagang pag-aaral, (paraan + resulta)
nakatapos siya ng kaniyang kurso.
468
Sa unang paraan (salungat sa katotohanan ang kondisyon), ginamit
ang pang-ugnay na kung at karaniwan itong sinamahan ng sana upang
maipakitang salungat nga sa katotohanan ang bunga o kinalabasan. Sa
ikalawa, ginamit ang kapag, sandaling… o basta’t upang ipahayag na
maaaring maganap ang isang pangyayari kung isasagawa ang kondisyon.
kaisipan kaisipan
kaisipan
kaisipan kaisipan
469
kaisipan
Binabati kita, alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at
pagbibigay-detalye sa mga larawan. Oras na upang ang mga natutuhan mo
sa mga gawain sa araling ito ay mabigyan mo ng pagtataya.
Sitwasyon:
470
Magaling! Natapos na nating talakayin ang tungkol sa radyo at
telebisyon, at natitiyak kong naunawaan mo na rin ang mahahalagang
konsepto na nakapaloob sa araling ito. Para makatiyak ako, gawin mong muli
ang sumusunod na gawain.
Pagnilayan at Unawain
BROADCAST MEDIA
RADYO TELEBISYON
• pagbibigay ng impormasyon
• pagpapahayag ng mga pananaw at opinyon
• pagpapabatid ng mga pangunahing suliranin
• paglalatag ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliranin 471
• aksiyong naisagawa/solusyon sa ipinahatid na
mga suliranin (serbisyo publiko)
Buuin ang pahayag
pamumuhay
sapagkat____________________________________________
___________________________________________________
Ilipat
Nilalaman: Layunin
Nilalaman: Kongklusyon
236
Pinakamahusay Mahusay Umuunlad Nagsisimula
4 3 2 1
datos na
nakalap.
237
Katangiang Pang-Multimedia
Pagiging Malikhain
Pagtatanghal
238
XI. Pangwakas na Pagtataya
Punan ang mga patlang sa bawat bilang upang mabuo ang mga
kaisipang isinasaad.
239
Aralin 3.3 : Dokumentaryong
Pampelikula:
Midyum sa PagbabagonG
PAnlipunan
240
2. Bakit maituturing na isang mabisang instrumento sa pag-unlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan ang mga dokumentaryong
pampelikula?
241
akda/tekstong binasa
Pagsasalita
Nasusuri ang mga uri ng pagpapahayag
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa
pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam,
brainstorming, pananaliksik at panonood
Tatas
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan,
napanood,
o nabasa ay may kabuluhan o kredibilidad
Estratehiya sa Pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Natutukoy ang kontradiksyon sa pelikulang
napanood
242
VII. Konseptuwal na Balangkas
DOKUMENTARYONG PAMPELIKULA
Panuto: Kumpletuhin ang letra sa mga patlang upang matamo ang mga
sagot sa bawat bilang.
243
5. Si _ o _ _ _ a _ _ in ay isa sa pinakamahusay na aktor sa
kasalukuyan at produkto ng Indie Films.
Alamin
244
pagbabagong panlipunan? Isulat ang iyong kasagutan sa papel. Gayahin
ang pormat.
Sagot:
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
________________________________________
I - Witness
245
REEL TIME
Ang
Pag
dadalag
a
Ni
Maximo
Olivero
s
Ang Babae sa
Septic Tank
PELIKULA
DOKUMENTARYO
A. Pagkakaiba B. Pagkakaiba
C. Pagkakatulad
247
Paunlarin
248
“pinilakang-tabing”. Kabilang na rito ang “Manoro” ( The Teacher) na
kaniyang sikat na mga obra ay ang Foster Child (John John); Tirador
(Slingshot) Lola at marami pang iba. Dahil kay Mendoza, muling naitayo
Pilipino.
249
Simulan mo na ang pagbabasa ng iskrip. Tandaan ang mahahalagang
detalye nito para sa isasagawang mga pag-aaral at analitikong pagsusuri.
Patalasin mo ang iyong isip at pairalin ang iyong imahinasyon nang sa
ganoon kapag ito naman ay iyong pinanood bilang isang pelikula ay mas
malawak ang iyong magiging kaalaman sa isang dokumentaryong pelikula na
katulad nito.
250
gumimbal ang pangyayaring ito sa buong daigdig dahil maging ang klima ng
na lugar malapit sa kabayanan, kaya naman ito rin ang naging daan upang
rito.
251
Pumila na si Jonalyn para sa martsa, nakangiti, nagmamasid-masid sa
paligid. Nagsimula na ang teacher-emcee na magpakilala ng mga panauhin.
Binanggit ang isa sa mga tanyag na linya: What you sow, is what you reap.
Masaya ang buong paligid, ngunit magulo rin. Sa isang bahagi ng paaralan ay
may maliliit na batang naghaharutan at nag-aaway. Medium close-up shot sa
isang mensaheng nakadikit sa dingding:
252
magkakaparehas lahat ang nakasulat sa papel!
(Samantala, nasalubong niya rin ang isa sa kaniyang mga tinuturuan, tila
mabigat ang pasan-pasan sa likuran)
Babaeng Aeta: O sige, kasi pag wala dito hindi na mabibigyan, gusto ko pa
namang ibahagi ang ani ko sa lahat.
Jonalyn: Tigdadalawa lamang ng tinapay ang kada isa, kakain pa rin kasi
sina Mamang at Papang, pero bago ko kayo bigyan, magbibilang
muna
tayo ng tinapay, sabayan n’yo ako.
Mga Kapatid: Isa…Dowa…Tatlo…Apat!
(Habang sabay na bumibilang ang maliliit niyang kapatid.)
Nakakagutom lalo ang magbilang.
253
kaniyang ama si Jonalyn na nasa taas ng isang puno at inaayos
ang antena ng telebisyon)
(Bumaba sa puno ang ama, nagmamadali, tila nadupilas, nahulog at bigla ang
pagkabagsak; nagulat si Jonalyn, pinuntahan ang ama, ngunit sa mukha ng
kaniyang tatay ay tila walang nangyari)
Jonalyn: Oo nga, ang sabi niya pa naman, bababa siya ng bundok para
makaboto.
Mang Edgar: Ang tigas kasi ng ulo ng lolo mo, sinabi kong huwag nang
manghuli ng baboy-ramo sa bundok at nauubos na ang mga
ito
sa ngayon. Tara na, at kelangan na nating umalis ngayon!
254
sumakay ni Jonalyn sa kalabaw, ang kanyang tiyuhin na isang mag-uuling na
tinanong niya kung pinag-aralan na nito ang kaniyang mga itinuro; ang
pagdaan ng mag-ama sa tila isang munting sementeryo sa kabundukan kung
saan kumaripas ng takbo si Jonalyn, sabay tanong ng ama kung hanggang
ngayon ay takot pa siya sa mga patay. Nasalubong nila si Apo Almario...)
Jonalyn: :Sa ginagawa nilang ‘yan ay inaagawan nila ng tahanan ang mga
ibon (Malungkot ang mukha)
(Masayang naliligo ang mga bata sa ilog, mula roon uminom naman ng tubig
ang batang Aeta na si Jonalyn; humuli ng palaka ngunit nasita ng kaniyang
ama kaya’t muli niya itong ibinalik sa tubig, sa may kangkungan, nandiyang
siya ay sumandaling umihi, nakatapak rin ng dumi ng kalabaw, naghugas sa
isang bahagi ng ilog-ilogan; sa bahaging yaon ay narinig nila ang isang tinig
mula sa kabundukan na umaawit...isang awit ng papuri:
“Apo Namalyari
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa amin”
(Ang awiting yaon ay tila kumurot sa puso ni Jonalyn; kaya’t siya’y napaawit
rin):
255
“Ako’y nagpaalam kay nanay
Para manghuli ng ibon
Ngunit ako itong nahuli
Ng katutubong Aeta”
Mang Edgar: Jonalyn, dito ka lang kasama nila, ako na lamang ang
maghahanap sa Apo mo doon sa mas malayo.
Apo Namalyari...
Sana’y ligtas ang aming Apo Bisen
Tatlong araw na po siyang nawawala
Sana po ay amin siyang makita
Sa lalong madaling panahon
256
nagpapakuto!
Batang Babae: Kaya nga ayoko na, ayoko nang maging reyna!
Lola ni Jonalyn: O sige, ako na lang muna ang maiiwan, ako na ang
magbabantay
sa mga bata, mamaya na lamang ako boboto.
257
Lola: Oo, gaya ng itinuro mo sa akin... Dalawa nga binoto ko eh, si
FPJ at si GMA.
(Sa pagkakataong yaon, dumating ang kanyang Apo Bisen, kabababa lamang
mula sa kabundukan, pasan-pasan sa kanyang likuran ang isang malaking
baboy-ramo, sabay nagwika itong:
Apo Bisen: Tayo na, umuwi na tayo. (Muli silang naglakad pauwi sa
tahanan.)
Apo Bisen: “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin, hindi ito
makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
WAKAS
258
Paano nakapagpapamulat ng kamalayan ang
isang uri ng media tulad ng Dokumentaryong
Pampelikula na bahagi ng ating kultura at
panitikang popular? Ipaliwanag.
Bilang kabataan, paano mo nakikita ang iyong
sarili bilang isang mahusay na lider at
tagapagtaguyod ng kabutihan sa nakararami
sa kasalukuyang panahon?
259
Maraming salamat sa buong husay mong pagsagot sa mga tanong na
ibinigay sa iyo batay sa akdang iyong binasa at pinanood na pelikula. Mula sa
dokumentaryong pampelikula na iyong napanood at iskrip na iyong nabasa,
batid naming namulat ang iyong isipan sa tunay na kalagayan ng mga
katutubo sa mga kabundukan, ang kanilang lagay sa lipunan at ang tunay na
kahalagahan ng edukasyon. Kaya naman, ang isang dokumentaryong
pampelikulang tulad nito ay isang matibay na instrumento upang maipamulat
sa bawat isa sa atin ang katotohanan ng buhay. Higit pa nating palawakin ang
iyong kaalaman tungkol dito. Basahin ang sumusunod na Ugnay-Panitikan:
260
uugnay ng mga pangyayari sa pagitan ng “filmmaker” o tagalikha ng pelikula
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
______
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
_______________________
262
Mga Karaniwang Uri ng Anggulo at Kuha ng Kamera
High Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging itaas, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa mataas na bahagi tungo sa
ilalim.
GAWAIN 3.3.e: Kuha Ko, Hula Mo
Low Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging ibaba, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa ibabang bahagi tungo sa itaas.
Nais Ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Nais Ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Nais Ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Nais ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Mula sa: http://www.google.com.ph/images
(pagsang-ayon)
1. Pagbibigay-babala
2. Panghihinayang
3. Hindi Pagpayag
265
GAWAIN 3.3.f: Pahayag Ko, Tugon Mo
Pagtanggi Pagsang-ayon
Pagbibigay-babala Panghihinayang
Panghihikayat Pagsalungat
1. 2.
____________________________ __________________________
__ ____
3. 4.
___________________________ __________________________
___ ____
“Ang sampagitang ito ay para “ O sige, mag-aaral tayo
sa mga ga-gradweyt lamang, pagkatapos ng pananghalian
isuot mo, huwag kang mahiya, natin.”
bagay sa iyo ito.”
6.
5. ___________________________
__________________________ ___
____
GAWAIN 3.3.g: Pahayag Ko, Interpretasyon Mo
Ngayon naman ay basahin mo ang Sanaysay na ito. Sa pamamagitan
nito ay higit ka pang magkakaroon ng kasanayan sa ating tinatalakay na
paksang pangwika. Nakapaloob rito ang ilan sa mga pagpapahayag at pag-
alam ng mga kaisipan, saloobin, paggawi at pagdama. Hanapin ang mga ito
mula sa Sanaysay at isulat ang iyong mga kasagutan. Ipaliwanag din ang
kahulugan ng bawat pahayag. Isulat sa papel ang iyong kasagutan. Sundin
ang pormat.
266
Pintig, Ligalig at
Daigdig
Jet Oria Gellecanao
267
bawat bansa at bayan na naririto ay wala nang anumang mga hadlang o
tagapamagitan lalo na sa larangan ng pakikipagtalastasan. Nariyan ang
Internet, Facebook, Twitter, Youtube, Skype at iba pa upang mas higit na
mapadali at mapabilis ang komunikasyon.
Kasabay ng pag-unlad ng teknolohiya, ay ang paniniwala ng karamihan
na dahil sa labis na ang kasamaan ng tao,sandali na lamang at magugunaw
na ang mundo. Maaari kayang mangyari ang iba’t ibang mga hula ng mga tao
tungkol dito? Tandaan natin, nilikha ng Diyos ang tao at ang daigdig hindi
upang gunawin at sirain lamang ito. Sa halip, ang mga bagay na hindi
karapat-dapat manirahan dito ang siya lamang niyang aalisin. Tanging siya
lamang at wala nang iba pa ang nakaaalam kung kailan niya mangyayari ang
pagpuksa sa mga masasama at sa sumisira ng kanyang mga nilikha.
Kaya mga kapwa ko kabataan, panahon na upang ikaw ay magbulay-
bulay. Ano na ang nagawa ko para sa aking sarili? Para sa aking kapwa?
Higit sa lahat, ay ang iyong magandang kaugnayan sa Diyos. Kaya’t ito ang
tamang panahon upang harapin ang mga bagong hamon sa buhay.
Magpatuloy ka, upang minsan sa isang araw ng iyong buhay ay hindi mo
masambit ang mga katagang “Sayang, kung ginawa ko lamang sana iyon.”
Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon, ang bawat araw...nagiging
oras, nagiging minuto hanggang maging segundo. Ang bawat pintig,
pintig...at pintig sadyang may ligalig sa ating daigdig... Kabataan! Panahon na
upang tanggapin mo ang hamon sa iyo!
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon:____________________________________
268
GAWAIN 3.3.h: Katutubo – Kapatid, Kapamilya’t Kapuso
Sumulat ng isang talata tungkol sa kung paano pahahalagahan ang
mga kapatid nating katutubo. Gumamit ng mga pangungusap na may angkop
na komunikatibong pagpapahayag. Lapatan ito ng sariling pamagat.
Pagnilayan at Unawain
“Apo Namalyri
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon __________________________
269
Dito sa aming taniman __________________________
Kayo lamang ang makatutulong sa __________________________
amin” ____________
Ipinakikita lamang nito na mahalaga sa mabisang komunikasyon ang
pagpapakahulugan sa mga diyalogo. Ngayon ay muli mong balikan ang ilang
diyalogo sa dokumentaryong pinanood na sa palagay mo ay tumimo sa iyong
isipan, bigyan ito ng pagpapakahulugan.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_____________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
____________________ 270
Mula sa: www.starcinema.com.ph/
IMPLIKASYON
Kaugnayan sa Tunay na Buhay
“AKO MISMO,
BATANG
LIDER”
Ilipat
273
mga taong Hindi eksena)
nakapaligid (iba’t magkamayaw Isa sa mga
ibang senaryo) ang mga tao. unang makikita
Masayang- ang
Close-Up Shot na masaya ang pangunahing
ipakikita ang ilang lahat at lubos tauhan (Jonalyn
eksena ni Jonalyn ang pananabik. Ablong) kasama
(pangunahing Ngunit kasabay ang ilang
tauhan) nito ay ang pag- miyembro ng
iyak ng mga kanyang pamilya
bata’t sanggol. (matatapos
Maririnig ang nang masaya
ilang mga ang graduation)
usapan.
Eksena / Long Shot sa isang Ipakikita ang Mga ilang batang
Sequence 2: Jeep na papunta sa andar ng isang katutubo na
Sa isang Jeep Resettlement Area jeep sa mabato gumradweyt,
na patungong ng mga Katutubo at maalikabok mga ina, sanggol
Resettlement (tinatahak ang na daanan, may at iba pang mga
Area ng mga mababato at ilang batang batang sumama
Katutubo maalikabok na mga lalaki na sa graduation at
daanan) nakasakay sa tampok ang
itaas ng jeep pangunahing
Medium Shot sa tauhan na si
mga Masayang Jonalyn Ablong
nagsisipagtawanang nagtatawanan
katutubo tungo sa ang mga
Close-Up Shot sa katutubo tungkol
nagsasalitang si sa katatapos na
Jonalyn Graduation
(pangunahing hanggang sa
tauhan) pagdating sa
kanilang lugar
274
2. Isang elemento ng pelikula na ang pangunahing konsentrasyon ay ang
pagpapanatili sa kaangkupan ng lugar, eksena, pananamit at sitwasyon
para sa masining na paglalahad ng biswal na pagkukuwento.
____________
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Binabati kita at natapos mo nang buong husay ang
tatlong aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Natitiyak ko na
naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa
mga panitikang popular tulad ng iba’t ibang uri ng print
media, radyo, telebisyon at pelikula. Natitiyak ko rin na alam mo na
kung paano nga ba naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular. Napag-alaman mo rin na may iba’t ibang mga
aspeto na nakaimpluwensiya at nakaapekto kung bakit unti-unting
nabago ang mga anyo ng panitikan mula noong sinauna pang panahon
tungo sa kasalukuyan.
Kaugnay nito, nais ko muling subukin ang lawak ng iyong pag-unawa at
ang taglay mong kaalaman tungkol sa bagay na ito. Ito ay masusukat sa
sumusunod na gawain.
275
Ipaliwanag kung paano nakaapekto at nakaimpluwensiya ang
sumusunod na aspeto o mga bagay sa pagbabago ng mga anyo ng panitikan
mula sa tradisyunal na uri tungo sa mga panitikang popular.
Lengguwahe/Wika
Makabagong
Teknolohiya
Tradisyunal
Panitikang
na Mga Suliranin at Popular
Anyo ng Kalagayang Panlipunan
Panitikan
Prinsipyo at mga
Paniniwala
ILIPAT
276
nakaatang na gawain para sa iyo at ng iyong mga kamag-aral. Basahin
ang nakasulat sa loob ng kahon:
paraan upang masolusyunan ang mga ito. Ang materyal na iyong bubuuin
277
Bago mo tuluyang isagawa ang nakaatang na gawain, narito ang ilang
mahahalagang paalala at mga hakbang sa pagbuo at paglikha mo ng iskrip
para sa mga eksena sequence script at iskrip na pandiyalogo
• Orihinalidad at Pagkamalikhain – 40 %
• Aplikasyong Teknikal - 10 %
_______
100 %
278
M
MGA Kapugay- A
Magaling Umuunlad Nagsisimula
PAMANTAYA pugay R
3 2 1
N 4 K
A
Makabuluhan May
Komprehensibo Masaklaw, at makabuluhan
at makabuluhan makabuluhan napapanahon at
ang at ang mga napapanahon
napapanahong napapanahon impormasyong g mga
Masaklaw na
mga ang mga inilalahad sa impormasyon
paglalahad ng
impormasyong impormasyong materyal g inilahad sa
napapanahong
inilalahad sa inilalahad sa alinsunod sa materyal ukol
impormasyon
materyal materyal paksang sa paksang
alinsunod sa alinsunod sa itinatampok itinatampok
paksang paksang ngunit may ngunit
itinatampok. itinatampok. mga detalyeng limitado ang
hindi nailahad mga ito.
Masining na
ginamit ang
Masining at Masining at
Natatangi ang wika ng
maingat na maingat na
paggamit ng kabataan sa
Masining at nagamit ang nagamit ang
wika ng karamihan ng
maingat na wika ng wika ng
kabataan nang pahayag sa
paggamit ng kabataan sa kabataan sa
higit pa sa nabuong
wika kabuuang karamihan ng
inaasahang materyal
pagpapahaya pahayag sa
pamamaraan sa ngunit hindi
g sa nabuong nabuong
materyal. maingat ang
materyal. materyal.
paggamit.
Taglay ang
lahat ng Taglay ang
Naipamalas
Tipong kailangang mga susing
sa materyal
propesyonal ang elemento sa elemento sa
ang minimal
Mahusay na pagkakagawa mabisang mabisang
na antas ng
aspetong sa materyal pagbuo ng pagbuo ng
pagtatagpi-
teknikal dahil sa husay materyal. materyal at
tagpi ng
ng pagtatagpi- Naipapamalas naipamalas
elemento at
tagpi ng mga ang ang angkop
teknikal na
elemento nito. kahusayan sa na teknikal na
pagganap.
teknikal na pagganap.
pagganap.
Ang mga
Malinaw at May mga
inilahad na
kapaki- Makabuluhan rekomendasy
Pagkapraktikal rekomendasyon
pakinabang ang ong inilahad
ng ay
para sa lahat karamihan sa ngunit
rekomendasyo nagmumungkahi
ang inilahad inilahad na mabuway
n ng kaisipang
na rekomendasyo ang mga
pangmatagalan
rekomendasyo n. iminumungka
sa kamalayan
n. hing kaisipan.
ng madla
KABUUANG
MARKA
279
X. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (PARA SA
KABUUAN NG MODYUL 3)
Panuto: Piliin at isulat ang titik ng tamang sagot.
Macky: “Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI daw ay
Freedom of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa ‘yan kahit pa nakapikit!’
Roel: “Sinabi mo pa, partner!”
280
4. Paano makatutulong sa kamalayang panlipunan ang mga
komentaryong panradyo gaya ng halimbawang nabasa?
281
a. sanhi at bunga c. paraan at resulta
b. paraan at layunin d. kondisyon at
kinalabasan
8. Ano ang maituturing na sanhi ng pananahimik ng mga biktima ng
bullying?
a. Pang-aabuso ng mga kapatid o iba pang miyembro ng
pamilya.
b. Takot sa maaaring pagpapangaral ng mga guro sa paaralan.
c. Pananakit ng mga magulang sa kanilang mga anak.
d. Takot sa kapwa kamag-aral na nananakit.
9. Upang maiwasan ang mga ganitong sitwasyon, pinapayuhan ang mga
magulang na paaalalahanan ang kanilang mga anak. Alin ang
nagpapakita ng kaugnayang lohikal na ipinapahiwatig sa pahayag?
a. bunga + sanhi c. paraan + resulta
b. sanhi + bunga d. resulta + paraan
10. Paano maiiwasan ang bullying ayon sa akdang binasa?
a. Paghihigpit ng mga guro sa mga paaralan.
b. Pagpaparamdam ng pagmamahal at pagtanggap sa mga bata.
c. Pagpapangaral sa mga mag-aaral na nag-aasar sa kaniyang
kapwa.
d. Pagsusumbong sa magulang o guro ng mga nasasaksihang
pananakit.
a. 1 c. 3
b. 2 d. 4
a. paghanga c. pag-asam
b. pananabik d. kasiyahan
a. manghikayat c. magbigay-parangal
b. magpaliwanag d. magbigay-kaalaman
285
b. Maraming mga pulitiko ang tiwali at hindi matapat.
286
GLOSARYO
Advertisement – Iba’t ibang mga anyo ng patalastas na matutunghayan sa
iba’t ibang uri ng media, maging ito man ay sa print media, broadcast media,
films at mg uri nito.
287
Cinema truth – May katuturang “pelikula totoo”; katangian ng isang
dokumentaryong pampelikula upang maipakita ang realidad at aktuwal na
pangyayari.
Coordinator – tagapangasiwa
Dambuhala – malaki
Dedikasyon – pag-aalay
Dialogue Script – Isang uri ng iskrip kung saan nakapaloob ang diyalogo ng
mga aktor at aktres ng bawat eksena. Nakabatay ito mula sa “sequence
script”.
Dinuro-duro – minaliit
Estratehiko – pamamaraan
288
FOI – Freedom Of Information
Gusot – problema
Halakhak-malakas na pagtawa
Himukin – hikayatin
Ipinipinid-isinasara
Iskrip- pinakaluluwa ng isang dulang itatanghal sapagkat lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay nagmumula rito
Kalumbayan-kalungkutan
Kamalayang panlipunan – pagiging bukas ang isipan sa mga nagaganap sa
paligid
Kariktan-kagandahan
Katig – kakampi, kinampihan, kapanalig
289
Kredebilidad – kapani-paniwala
Lihim-sekreto
Likumin-kolektahin
Lumalawig – lumalawak
Mauuntol- matitigilan
Midyum – daan, instrument
Minindal-miryenda
Multi-Media – Tumutukoy sa iba’t ibang uri ng “media” o midyum na
ginagamit sa komunikasyon. Karaniwang binubuo ng print media, broadcast
media, film at information and communication technology.
Munti-maliit
Nagkakandirit-naglulundag na nakatingkayad ang paa
Nagkukumahog – nagmamadali
290
Nagtungo-nagpunta
Nagugulumihanan-nalilito
Nagugunita-naalala
Nalalambungan- natatakpan
Napopoot- nagagalit, matinding galit
Newsreel – Nagsisilbing balita ng bayan na nagtatampok ng iba’t ibang
pangyayari sa kapaligiran.
Pagaril-pagaralgal
Pagbatikos – pagtuligsa
Pagkukunwari- pagpapanggap
Paglalayag- paglalakbay
Paglililo- pagtataksil
Pagod-hapo
Pagpapahiwatig (foreshadowing) isang pagpaparamdam, pagpapakilala,
pagbibigay ng mga babala o pahiwatig o pagpapauna sa unahan o
kalagitnaan ng kuwento upang ihanda ang mambabasa sa maaaring
mangyari sa hulihan ng akda
Pagpapalaluan- pagyayabangan
Pagsasahimpapawid – ang sistema ng pagpapakinig ng isang programang
panradyo
Sanggunian – kalipunan
Sarat-pango
Senaryo – Termino sa pelikula na ang ibig sabihin ay “tanawin” o isang
“eksena”.
292
Social Awareness – Sa tunay na katuturan nito ay “kamalayang panlipunan”
batay sa kaisipan at umiiral na moral ng isang lipunan tungo sa pagkamulat
sa katotohanan.
Tangan-tangan – hawak-hawak
Transaksiyon – kasunduan
Utusan-katulong
Video Advocacies – Mga adbokasiya, patalastas at mga propaganda na
naglalayong manghikayat, magpabago ng pananaw, magpamulat ng kaisipan
at kamalayan.
293
SANGGUNIAN
*Aklat
294
Pahayagan
Pilipino Mirror. Eros Atalia. Dagling Katha, Oktubre 29, 2012
Magasin
Awake! Magazine, Social Networking, Watchtower Society, September 2010
Internet
Aňonuevo, Roberto Alimbukad (http://alimbukad.com/2008/08/08/ang-
editoryal-bilang-lunsaran-ng-panunuri/)
http/www.youtube.com/watch
http://iskwiki.upd.edu.ph/images/1/12/Working_while_in_class.pdf
http://the1010project.multiply.com/journal/item/34/34?&show_interstitial=1&u=
%2Fjournal%2Fitem
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
http://www.balita.net.ph/2012/06/kuwentuhang-media/#.UKseSO_QVyw
http://www.cbcpworld.com/cinema/html/about_us.html
http://www.cinemalaya.org/film
http://www.gmanetwork.com/news/story/277577/ulatfilipino/balitangpinoy/free
dom-of-information-foi-bill-namimiligrong-mamatay-pagsapit-ng-disyembre
http://www.goodreads.com/author/show/562411.Liwayway_A_Arceo&docid=A
BGlKlbQ9ckHIM&imgurl=http://photo.goodreads.com/authors/1285673744p5/
562411.jpg&w=200&h=255&ei=qcWYUIG4C-
295
http://www.google.com.ph/images
http://www.google.com.ph/imgres?q=amado+v.
+hernandez&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ea4EYMm
ffqTL9M:&imgrefurl=http://tl.wikipedia.org/wiki/Amado_V._Hernandez&docid=
4iKXVzDQtavxDM&imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/thumb/4/4d
/Amado_V_Hernandez.jpg/200px-
http://www.google.com.ph/imgres?
q=epifanio+matute&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZLK
mBTzQV0CoJM:&imgrefurl=http://www.panitikan.com.ph/authors/m/egmatute.
htm&docid=_HCanklXMTkfgM&imgurl
http://www.google.com.ph/imgres?
q=genoveva+edroza+matute&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&
tbnid=TGmUnIRphI7ZEM:&imgrefurl=http://banareskimberly.blogspot.com/20
12/07/ang-kuwento-ni-mabuti-ni-
http://www.google.com.ph/imgres?q=manuel+l.
+quezon&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=hZL8VgvZzh
W9CM:&imgrefurl=http://www.takdangaralin.com/history/philippine-presidents-
history/manuel-
http://www.google.com.ph/imgres?
q=narciso+reyes+lupang+tinubuan&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm
=isch&tbnid=CPphnem0zXRMpM:&imgrefurhttp://www.123people.ca/s/narcis
o%2Breyes&docid=
http://www.google.com.ph/imgres?
q=rene+villanueva&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZtEk2Y6A4zE
uuM:&imgrefurl=http://eatingthesun.blogspot.com/2007/12/rene-o-villanueva-
1954
http://www.google.com.ph/imgres?
q=severino+reyes&hl=fil&biw=1366&bih=550&tbm=isch&tbnid=LKWSzchujeP
65M:&imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wiki/File:Severino_Reyes.jpg&docid=J
7AUpzUBsdm2zM&imgurl=
http://www.rymaec.org/node/412
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0&feature=related
http:/www.google.com.ph
images.cnhsteacheers.multiply.multiplycontent.com/.../Worksheet%2
Thefreedictionary.com
Wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn
296
www.adobe.com/products/
www.audioenglish.net
www.gmanetwork.com/news/video/shows/investigative documentaries
www.screenaustralia.gov.com
www.starcinema.com.ph
www.wikipedia.com
297