1.

TEORIJE EMOCIJA

Kada se pojavi draž okidač emocije, o tome kako dalje teče nastanak emocije postoji
više teorija. Najjednostavnija podjela je ona koja teorije emocija dijeli na tjelesne i
kognitivne. Tjelesne, somatske, motorne, odnosno fiziološke teorije emocija imaju snažno
utemeljenje u darvinizmu i biologiji. Zbog toga se nazivaju i evolucionim teorijama. Sa
raznim modifikacijama se i danas smatraju aktuelnim, jer emocije obuhvataju fiziološki i
motorni rekreativni sistem, bez kojih se ne mogu objasniti. Sa prodorom kognitivne
psihologije, došlo je do reinterpretacije načina na koji emocije nastaju,odnosno draži okidača i
redoslijeda događaja koji slijede. Kognitivna procjena draži okidača emocije zauzima
presudno mjesto u tim teorijama. Sljedstveno tome, ove teorije se nazivaju psihološkim.

1.1.Tjelesne teorije emocija

Po ovim teorijama, nosioci emocionalne reakcije su različiti fiziološki ili motorni
procesi koje okida neka draž, odnosno percepcija tih procesa. Drugim riječima, ako se uveče
slučajno probudite i ugledate provalnika u sobi, vaše tijelo će reagovati na određeni način, a
mozak će reakcije prepoznati i razviti emociju straha. Somatske teorije uglavnom ne vide
kogniciju kao bitan element u nastajanju i odvijanju emocija, ali to ne znači da poriču
povezanost emocija i kognicije. U okviru tih teorija postoji veći broj različitih mišljenja o
tome kakav je odnos emocije i kognicije, emocija i fizioloških promjena, emocija i ponašanja.
 James-Langeova teorija emocija. Ovo je prva najznačajnija teorija emocija koju su
iznjedrili psiholozi i predstavlja najbolju ilustraciju somatskih teorija. W. James i
fiziolog Carl Lange su, radeći nezavisno, protumačili emociju kao popratni efekt
fizioloških reakcija na draž - okidač. Doživljaj emocije, dakle, nije ništa drugo do
iskustvo niza tjelesnih promjena koje su odgovor na emotivnu draž.
Po James-u : „ osjećamo tugu zato što plačemo, bijes zato što udaramo, strah zato što
se tresemo...“.
 Cannon-Bardova teorija. Prema ova dva autora,subjektivni je doživljaj emocije i
fiziološke promjene nastaju istovremeno. Tok događaja je slijedeći:
o Stimulus prvo stiže u talamus
o Iz talamusa, draž ide istovremeno i ka korteksu u ka limbičkom sistemu-
npr.amigdalama.
 o Od limbičkog sistema signal ide ka hipotalamusu i autonomnom nervnom
sistemu,
o Emocija se paralelno doživljava i psihološki i fiziološki i nema međusobne
povezanosti fiziolođke i psihološke reakcije.
Cannon-Bardovu i slične teorije nazivamo centralnim,jer predviđaju da se
nastanak emocije odvija prvenstveno unutar CNS-a.

1.2.Kognitivne teorije emocija

U različitim varijantama, kognitivne teorije postoje još odavno, čak od Aristotela.
Današnje kognitivne teorije su nastale u okviru kognitivne psihologije. Suština tih teorija bi se
mogla rezimirati rečenicom:“Na ljude ne utiču događaji, nego njihovo tumačenje događaja“.
Odnosno, draž ne izaziva emociju sama po sebi, nego se emocija izvodi iz značenja koje ta
draž ima za osobu, u toj situaciji. Postoji širok repertoar tumačenja emocija na osnovu
pratećih kognicija; u filozofiji, psihologiji i drugim disciplinama. Ipak, može se reći da je
zajednički imenilac svih tih gledišta kognitivna procjena.
 Debata Zajonca i Lazarusa. Treba spomenuti značajan i svjetski poznat događaj:
žestoku debatu Zajonca i Lazarusa koja je vođena osamdesetih godina XX vijeka.
Počelo je člankom Zajonca „ Preferences need no inferences“ (Zajonc,1980), gdje je
Zajonc iznio svoje osnovne stavove: „efekt i kognicija su odvojeni i parcijalno
nezavisni sistemi i ...mada obično funkcionišu zajedno, afekt može nastati bez
prethodnog kognitivnog procesa“. Ne samo da su odvojeni, Zajonc je tvrdio da
afektivni sistem ima primat, da afektivno suđenje i procjenjivanje ide prvo i da je brže
od kognitivnog. Može se smatrati da je Zajencova teorija nasljednica Cannon-Bardove
teorije, ali osavremenjena.Nasuprot njemu, Lazarus je zastupao gledište da je mišljenje
nužan i dovoljan uslov emocije. On objašnjava da pažnja, percepcija i interpretacija
neophodno prethode identifikaciji bilo kakve draži, a to što su ti procesi nesvjesni, ne
znači da ne postoje. Tek kad oni obave posao, emocionalni odgovor postaje moguć.
Doživljaj emocije ključno zavisi od kognitivne procjene, tj. Tumačenja trenutne
situacije-događaja.
 Kognitivna procjena. Kognitivne teorije se razlikuju prema tome kako vide
kognitivnu procjenu, kakva je i iz čega se ona sastoji. Da li je svjesna ili nesvjesna, da
li je proporcionalna ili simbolička, da li je nezavnisna, u više etapa, šta sve

2
 procjenjujemo itd. Šta je uopšte kognitivna procjena koja određuje emociju i šta
kognitivni teoretičari smatraju da se procjenjuje?
o Spoljašnje draži (provalnik)
o Unutrašnje, tjelesne draži,prije svega stepen uzbuđenosti ( arousal)
o Vlastiti motivacioni kontekst,usklađenost situacije sa ličnim ciljevima
o Koga kriviti ili kome se zahvaliti
o Raspoloživi resursi za ostvarivanje cilja
o Očekivanja u odnosu na budućnost situacije.

1.3. Fiziologija i genetika emocija

1.3.1.Fiziologija emocija
Dopamin i endorfin su najvjerovatniji pokretači pozitivnih emocija ( zadovoljstva),
koje prati aktivacija i privlačenje. Serotonin i noradrenalin igraju ulogu u negativnim
emocijama (strahu i bijesu), koje prate izbjegavanje i inhibicija.
Autonomni nervni sistem i endokrini sistem. Ova dva sistema su odgovorna za
reakciju napadni ili pobjegni, a postoji i treća mogućnost „smrzni se“ Reakcija „napadni,
pobjegni ili se napravi mrtav“ je rezultat djelovanja:
o Hipotalamusa preko mođdanog stabla, pa
o Simpatičkog NS i na kraju
o Endokrinog sistema.
Simpatički sistem to postiže u nekoliko sekundi,dok istovremeno endokrini sistem luči
hormone stresa (adrenalin,kortizol itd.) u krv. Hormoni djeluju slično simpatičkoj reakciji,
sporiji su, ali duže zadržavaju dejstvo.

1.3.2. Lokalizacija emocija

Generalno se smatra da je desna hemisfera primarno uključena u obradu emocija.
Znamo i da je nužna interakcija korteksa i limbičkog sistema. Ako ništa drugo, znamo da se
kognitivna procjena sigurno odvija u korteksu, prvenstveno u prefrontalnim režnjevima, a da
kognitivna procjena igra ulogu u nastanku emocije. U limbičkom sistemu ključnu ulogu u
emocijama igraju:
o Prednji dio pojasne /cingularne vijuge
o Hipokampus i
o Amigdale, koje su bogato povezane sa različitim dijelovima korteksa.
 Lateralizacija. Brojni nalazi ukazuju da hemisfere imaju različitu ulogu u
percepciji,izražavanu i doživljavanju emocija. Najpoznatija hipoteza je hipoteza desne
hemisfere.
3
  Hipoteza desne hemisfere kaže da je desna hemisfera specijalizovana za percepciju
(prepoznavanje emocija kod drugih ljudi i afektivne prozodije u govoru), izražavanje i
osjećanje emocija, bez obzira na valencu. Postoji mnogo istraživanja koja potvrđuju, u
priličnoj mjeri, značaj desne hemisfere za sve te tri oblasti emocija, ali sa današnje
tačke gledišta najubjedljivije izgledaju nalazi koji se odnose na percepciju emocija.
Povećana aktivnost desne hemisfere je registrovana u različitim emocionalnim
zadacima (prepoznavanja, izražavanja i osjećanaja), pomoću različitih metoda
snimanja mozga. Povećana ili snižena funkcija desne hemisfere (uslijed oštećenja,
oboljenja, anestezije ili prirodno) dovodi do različitih emocionalnih stanja ili
emocionalnih poremećaja.
 Hipoteza valence kaže da je desna hemisfera specijalizovana za negativne, alijeva za
pozitivne emocije. Prepoznavanje sretnih lica je brže i bolje ako se ona projektuju na
desnu stranu vidnog polja (lijeva hemisfera) , a tužnih lica ako se projektuju na lijevu
stranu vidnog polja (desna hemisfera).
 Hipoteza privlačenja-odbijanja predstavlja proširenje hipoteze valence. Ona kaže da
se emocije koje su povezane ponašanjem privlačenja / približavanja obrađuju u
frontalnim dijelovima mozga, a emocije koje su povezane sa odbijanjem /
izbjegavanjem u desnim prednjim dijelovima mozga.

1.4.Izražavanje emocija
Darwin je prvi dokumentovao sličnost izražavanja bazičnih emocija kod različitih
vrsta. Najkarakterističniji je u tom pogledu bio bijes: pokazivanje gornjih zuba nabiranjem
gornje usne. Autori, koji vjeruju da postoji određeni skup osnovnih, urođenih emocija, vjeruju
i da nam je urođen određeni skup osnovnih emocionalnih reakcija, posebno na licu.
Emocionalni izražaj je poput jezika, vrsta poruke. Postoji predajnik poruke koji kodira
svoje unutrašnje stanje u emocionalni izražaj i postoje prijemnici koji dekodiraju tu poruku da
bi je razumjeli. Darwinova originalna zamisao je bila da „emocionalna poruka“ ima svrhu
opšteg dobra, kako za pojedinca koji je emituje, tako i za sve članove vrste koji mogu da je
prime.Tom porukom šaljemo upozorenje na opasnost, signal da je nešto dobro i ukusno, da
smo mi dobro raspoloženi, prijateljski i bezopasni itd.
Bez obzira na skoro 200 godina istraživanja emocija i njihovog ispoljavanja, može se
postaviti pitanje da li postoji smislena veza između znakova-izražaja-ekspresije emocija i
samih emocija. Kao prvo, nije izvjesno da li postoji mali broj diskretnih emocija,koje su opšte

4
i čvrsto ožičene u nama.Drugo,ako na izražavanje emocija gledamo kao na jezik, predajnik
može da prilagođava izražaj prijemnika i konkretnoj situaciji,a njegov repertoar izraza može
biti rezultat učenja i socijalizacije.Treće, detaljnija analiza tjelesnih, fizioloških,motornih i
facijalnih ukazuje da bi mnoge mogle biti nuspojave drugih reakcija.Četvrto, emocionalni
izražaji su često proste fiziološke korelacije nekih komponenti emocija. Na primjer, povišen
glas se javlja i kod bijesa i kod radosti. Blijedilo lica koje se javlja u sklopu reakcije „napadni
ili pobjegni“ na strah je vidljivo spolja, ali je ono rezultat skupljanja perifernih krvnih sudova.

1.4.1. Izražavanje emocija na licu

Kada se spomene izražavanje emocija, mnogi psiholozi najčešće pomišljaju na
facijalnu ekspresiju i to na onaj njen dio koji se odnosi na aktivnost mišića lica. Naravno, ne
učetvuju samo pokreti mišića u izražavanju emocije. Vrlo je važna verbalna i glasovna
ekspresija, glasovi, smijeh, drhtanje, približavanje ili odmicanje, odgurivanje ili dodirivanje
itd.
Za lice je karakterističan gest dizanja obrva. Brzo dizanje obrva traje 1/6 sekunde. Ono
je praćeno širokim otvaranjem očiju i praktikujemo ga kada se susrećemo i pozdravljamo sa
prijateljem,kada se nekome zahvaljujemo, kada tražimo podršku, iskazujemo slaganje,kada
započinjemo neko izlaganje,nešsto naglašavamo,nešto pitamo,kada smo prijatno ili neprijatno
iznenađeni. S obzirom da taj gest posjeduju i majmuni,najvjerovatnije se radi o evolucionom
socijalnom signalu, kojim želimo da skrenemo pažnju, da bi se uspostavio ili odbio socijalni
kontakt.

1.5. Prepoznavanje emocija

Imamo zadovoljavajuću sposobnost prepoznavanja tuđih emocija kada znamo
pozadinu. Žene u svim kulturama bolje prepoznaju emocije . Skloni smo da na licu žena
prepoznamo strah i tugu, a na licu muških bijes i ponos.
Neki nalazi iz socijalne psihologije ukazuju da verbalni dio u poruci doprinosi samo
7% učinku poruke u cjelini, prozodički dio doprinosi 38%, dok izraz lica govornika doprinosi
55% efektu izgovorene poruke. Iz tog slijedi da su izrazi lica glavi modalitet u ljudskoj
komunikaciji.
o Mogućnost otkrivanja laganja. Razlikovanje pravih,evociranih, glumljenih,
lažnih i sakrivenih emocija je od opšteg interesa. Za to smo zainteresovani kao
pojedinci, kao psiholozi profesionalci i kao psiholozi istraživači. Laganje i
govorenje istine su praćeni različitom reakcijom autonomnog sistema.

5
 Generalno laganje povišava pobudu koja se može detektovati:širenjem zjenica,
žmirkanjem, povišavanjem opšte frekvencije glasa,greškama u govoru i
oklijevanjem u govoru. Na afektivnom planu,laganje može proizvesti osjećanje
krivice ili anksioznost.

2.AGRESIJA

Agresija, odnosno nasilje, je biološka pojava koja ima suštinski značaj za očuvanje
života i prirodnu selekciju. Drugim riječima, evolucija podrazumijeva nasilje. Širenje gena
podrazumijeva da se jedni umnožavaju na uštrb drugih i agresija služi da se eliminišu
suparnički geni, putem direktne borbe.
Dakle, agresija je prirodna,ali pošto nije uvijek korisna,koristi se ograničeno. Ovaj
samoograničavajući karakter agresije dovodi do toga da ju je teško definisati i izučavati, kako
kod životinja, tako i kod ljudi. Smatra se da je prvi savremeni tretman agresija dobila u djelu
„Das sogenannte Bose. Zur Naturgeschichte der Agression“ (Takozvano zlo. O prirodnoj
istoriji agresije), Kondrada Lorenza, 1963.godine. Ponjemu, agresija je borbeni instinkt kod
ljudi i životinja, koji je usmjeren protiv jedinki iste vrste. Lorenz je instinktivni model
preuzeo od McDugalla, Freuda i drugih i danas ga nazivamo „hidrauličkim“ modelom.
Naime, agresivne težnje se kumuliraju vremenom, kao u rezervoaru, i kada pritisak iz
rezervoara pređe neki nivo, izliju se, poput vode koja se izliva kroz neki ventil. Način
„izlivanja“ je oblikovan evolucijom i obično se odvija na specifičan i fiksan način, na
specifične i fiksne draži.

2.1.Agresija kod ljudi

Nema jednoglasne definicje agresije kod ljudi. To je dobrim dijelom posljedica
zamršenosti ljudskog nasilja, ali i zato što kod ljudi možemo da uočavamo i istražujemo
svjesne, emocionalne, kognitivne, socijalne i druge aspekte nasilja, koje kod životinja ne
možemo. U literaturi se sreću prilično različite definicije i opisi, pa je korisno da se upoznamo
s nekima od njih i sa njihovim nedostacima.
1. Agresija je akt usmjeren ka fizičkom povrešivanju druge osobe.U ovakvoj definiciji
nedostaju indirektna i verbalna agresija i uništavanje imovine.
6
 2. U biologiji, se često agresija definiše kao ponašanje koje je usmjereno prema
jedinkama svoje vrste, a ne prema drugoj vrsti. Kod ljudi, u ovoj definiciji nedostaje
mučenje životinja, koje je kod djece jedan od najboljih prediktora odrasle agresivnosti.
3. Agresija se dijeli na instrumentalnu( da bi se nešto uzelo od žrtve) i neprijateljsku
( radi nanošenja štete žrtvi)
4. Agresija se dijeli na izazvanu i neizazavanu, zatim na opravdanu i neopravdanu.
5. Agresija je povezana sa bijesom-agresija je posljedica bijesa. Kada se definiše na
takav način,agresivnost postaje tema emocija.
6. Klasična psihološka definije je da agresija izvire iz nagona, a nagon iz frustracije.
Preko nagona, agresivnost postaje tema motivacije.
7. Agresija je nerazdvojivo povezana sa temom nasilja. Preko nasilja, agresivnost je tema
socijalne psihologije,razvojne,psihologije rada i dr. Naučnih oblasti.
8. Postoji osobina agresivnosti, dispozicija ka agresivnosti. Preko pretpostavljene crte
agresivnosti, agresivnost postaje tema psihologije ličnosti.

Agresiju prate emocije, a mogli bismo da kažemo i obrnuto, agresija prati emocije. Na
prvom mjestu bijes. Uz bijes je vezana tendencija ka „misli i akciji“ napada.
Samoodbrana također predstavlja problem za definiciju agresije. Postoji slaganje oko
toga da se agresija pokreće kada nekom nešto otimamo ili kad nama neko nešto otima. U tom
kontekstu samoodbrambena agresija spada u agresiju.
Osveta je agresivno ponašanje koje ima za cilj da kazni nekoga ko je nama ili nekome
bliskom nanio neku nepravdu ili povredu.
Psihopatija je vjerovatno najbolji primjer da „ zlo postoji među nama“. Naravno „zlo“
nije naučni termin, ali psihopate jesu zle, a to zlo vrlo često ispoljavaju kao agresiju prema
pojedincima,grupama i nacijama. Neki smatraju da psihopatija iskušava uvjerenja poput 2 svi
su ljudi dobri“ ,“svi ljudi imaju jednaka prava“ itd.
Individualizam, takmičenje i agresija. Takmičenje se, uključujući destrukciju, iz svog
ekonomskog jezgra, proširilo na sve ostale aktivnosti kao što su ljubav, društveni odnosi i
igre. Dakle, veza individualizma, takmičenja,agresivnosti pa čak i brutalnosti je odavno
uočena i ona postoji.
Zdrava agresivnost. Pojam zdrave agresivnosti je oličen u japi sloganu: „budi
agresivan, budi strastven, ostani uporan“. On podsjeća na neke druge tipove agresije, kao što
su instrumentalna ili opravdana agresivnost. Za zdravu agresivnost se kaže da obuhvata
adaptivnu sposobnost da se na tuđu agresiju odgovori na pravi način i da se sačuva i afirmiše
vlastiti integritet.

7
2.2.Glavne podjele agresivnog ponašanja

Nasilno ponašanje je veoma raznovrsno. Rijetko kada pokazujemo toliko stvaralaštva kao
kada treba da ispoljimo agresivnost. Dosta uobičajena podjela je na :
o Fizičku,
o Verbalnu i
o Indirektnu agresiju.
Kod životinja i male djece fizička agresija je jedina prisutna. Kod odraslih ljudi, fizička
agresija ustupa mjesto drugim tipovima agresije.Verbalna agresija se sigurno češće ispoljava
od fizičke i ne privlači pažnju pravosuđa,pa ni društva, jer se smatra manje opasnom. Ipak,
psihičke povrede koje ona može nanijeti mogu biti veoma teške. Sastoji se iz uvreda, vikanja ,
omalovažavanja, prijetnji, psovki, opomena, nedozvoljavanja drugima da dodžu do riječi ali i
prekida komunikacije i odbijanja da se razgovara.Indirektna agresija je noviji pojam, ali ne
baš jasno definisan. U indirektnu agresiju se svrstava i ogovaranje,i razbijanje stvari i
naručena ubistva. Indirektna i verbalna agresija se smatraju tipično žrnskim oblicima
agresivnosti.

2.3.Agresija je funkcionalna
Agresija je oblik genskog takmićenja putem direktne borbe. Ali, evolucija kroz
prirodno odabiranje, daje prednost izbjegavanju direktne borbe, kad god je to moguće. Ako
borbom ne možemo postići ciljeve, nećemo se boriti. Obuzdavanje vlastite agresivnosti se i
kod ljudi i kod životinja obavlja na raznim nivoima i na razne načine.
Agresija treba da ima korisnu funkciju za jedinku. Ta se funkcija može ostvariti samo
ukoliko žrtva ne uzvrati. Iz tog slijedi da mi nećemo pokrenuti agresivno ponašanje ukoliko
procjenjujemo da su opasnosti veće od efekta.
Agresija je funkcionalna, to je njen evolucioni smisao. Rijetko se agresivno ponašanje
preuzima samo da bi se drugima nanio bol. Obično postoji nagrada-funkcija. Agresija je vrsta
socijalne interakcije u kojoj ostvarujete korist ne samo bez saradnje sa drugom žrtvom, nego
protiv njene volje, na svoju korist, anjenu štetu.

8
2.4. Teorije agresije
Agresivnost i nasilje su, naravno mnogo istraživani, empirijski i teorijski, i mnogo je o
njima pisano u raznim naučnim oblastima. Razvijeni se brojni pristupi i različita tumačenja,
ali se uglavnom grupiušu oko dva pola koja smo na početku spomenuli:
o Agresija je nasljedna,genetski uslovljena, instinktivna, odnosno nagonska,unutrašnja i
o Agresiju izazivaju spoljašnji faktori, iskustva,učenje, društvene okolnosti itd.

Freud je našu ukupnu motivaciju bazirao na dva nagona: nagonu života,ljubavi i seksa i
nagonu smrti i agresije. Po njemu, agresivnost se javlja kao rezultat međuodnosa ovih
osnovnih nagona, faze psihoseksualnog razvoja, konflikta i drugih elemenata. Osnovni nagoni
kreiraju poriv koji mora biti zadovoljen. Pritisak koji nagon stvara u nama je neprijatan i
nastojimo da olakšamo sebi, a vrlo često to olakšanje postižemo direktnom, fizičkom
agresijom.
Evolucioni pristup, odnosno etološki, započeo je Lorenz. To je biološki, instinktivni
pristup koji ima sličnosti sa Freudovim i temelji se na tome što agresija ima svoje mjesto u
opštem evolucionom zadatku preživljavanja najpodobnijih : obezbijediti širenje gena
povećanjem raspoloživih resursa.
Sociobiološki pristup je varijanta ekološkog pristupa, podrazumijeva da je agresivnost
instinktivna, odnosno nasljedna, ali za razliku od Lorenza, smatra da se prilagođava
društveno- istorijskim, ekonomskim i sredinskim činiocima.
Biologija agresivnosti. U domenu genetike,studije blizanaca i usvajanja sugerišu da oko
41% antisocijalnog ponašanja uzrokuje naslijeđe.
Dokazi u prilog bioloških teorija agresivnosti. Lorenz je smatrao da su životinje naučile da
kontrolišu agresiju, što ljudi nisu, i da zato među životinjama iste vrste ima vrlo malo agresije.
Međutim, danas je zoopsihologija doprinijela da se promijeni stav u pogledu agresivnosti
životinja. One su veoma slične čovjeku:
o Reaguju agresivno
o Primati imaju i indirektnu i pasivnu agresiju
o Stimulacijom mozga mogu se kod njih aktivirati obrasci agresivnog ponašanja koji su
očigledno urođeni.
Istraživanja pokazuju da su agresivnosti i nasilju sklonije osobe sa visokim
samovrednovanjem i visokim narcisizmom . Relevantne su i osobine hostilnosti,

9
impulsivnosti i gladi za uzbzđenjem. Utvrđene su znalajne razlike između osuđenih za
kriminal i normalne populacije u antisocijalnom poremećaju ličnosti i psihopatiji.
Hipoteza frustracije i agresije. Ovu hipotezu su formulisali Dollard i Miller. Kad god je
čovjekov napor ka dostizanju cilja blokiran stvara se agresivni nagon koji ima za cilj da uništi
prepreku. Prepreka u dostizanju cilja naziva se frustracija, pa se iz ove teorije zaključuje da
frustracija uvijek izaziva neku agresiju. Agresija ne postoji bez frustracije,on aje njen jedini
izvor. Dakle, agresivnost poput svakog nagona,ima:
o Svoj uzrok, frustraciju
o Urođena je
o Traje sve dok se ne zadovolji
Agresija kao naučen odgovor. Bandurina teorija socijalnog učenja odbacuje postojanje
agresivnog nagona i spada u tipično sredinske teorije agresivnosti.Putem socijalnog učenja
učimo:
o Koji objekti agresije su prihvatljivi
o Koje akcije drugih ljudi opravdavaju agresiju
o U kojim situacijama je agresija opravdana itd.
Kognitivne teorije katarze. Zillmannova teorija transfera ekscitacije je varijanta
kognitivnih teorija,po kojoj kad posjedujemo pobudu, ako je protumačimo kao posljedicu
spoljne provokacije, onda ćemo biti agresivni.
Da li postoji katarza? Karakteristična za teorije agresivnog nagona je Freudova ideja
katarze. Katarza je sama po sebi agresivno ponašanje. Ako se koristi redovno i umalim
količinama spriječava ispade krupnog nasilja. Prema svim nagonskim teorijama,
praktikovanje agresivnog ponašanja dovodi do katarze i slabljenja agresivnog nagona. Ako
želimo da izbjegnemo nasilje najbolje je da agresivni nagon ventiliramo na naeki drugi
društveno, prihvatljiv način.
Sve zvuči razumno,ali kada su psiholozi počeli empirijski da istražuju katarzu,dobili
su prilično razočaravajuće rezultate. Ne samo da bijes,ljutnja i agresija nisu nestajale,nego su
bivali pojačani. Bandura je na osnovu svoje teorije socijalnog učenja teorijski odbacio katarzu
i izdao „moratorijum“ na primjenu katarze u terapiji. Njegova teorija se direktno suprostavlja
ideji katarze i ventiliranja bijesa.
Bushman sugeriđe da katarzu ako ne kao sumnjivu,onda barem kao nepotvrđenu. Svi
smo doživjeli da se poslije jake emocije osjećamo ispražnjeno, ali ta pojava je vjerovatno

10
vezana za prirodu reakcije na stres i u istraživanjima se nije mogla povezati sa hipotezom
katarze i oslobađanjem od agresije.

3. SREĆA
U skladu sa jednačinom dopaminske reakcije (v), do emocije sreće dolazi kada
doživimo neočekivanu nagradu, a nagrade mogu biti različite. Međutim emocija sreće nije
ono što privlači opštu pažnju, nego je to opđte i trajno mentalno stanje pojedinca, pa i društva.
U našem jeziku koristimo riječ „sreća“ i za emociju i za sreću, i za lutriju, pravu ili životnu,
kada izvučemo zgoditak. Postoje brojne definicije sreće i za većinu je svojstveno:
o Sreća je izvjesno afektivno stanje
o Da bi bio sretan, čovjek mora imati uslove,socijalne odnose, uspjehe,
zdravlje,blagostanje itd.
o Sve to mora biti trajno,ako ne za čitav život, onda svakako duže nego što traju
emocije. Ukratko, pod srećom se podrazumijeva suvjektivno osjećanje blagostanja.
Zbrka oko definicje sreće nastaje zbog toga što se razlikuju draž-izazivač sreće i emocija
sreće.

3.1. Distribucija sreće

Mnogo je dostupnih podataka o blagostanju, zadovoljstvu životom, kvalitetu života i
sličnim konstruktima za koje se misli da su indikatori sreće. Istraživanja pokazuju da procenti
variraju u zavisnosti od toga šta pitamo ljude.
Zelenski i Larsen (2000) su zanimljivom tehnikom „uzorkovanja iskustva“ utvrdili da
ljudi tokom dana najčešće doživljavaju prijatne emocije, na prvom mjestu sreću, da se one
doživljavaju najintenzivnije i da ljude najviđe okupiraju.
Otkad se sreća sistematski istražuje, ljudi su sve sretniji. Postoje razlike između država
i vremenske oscilacije, a porast je veoma mali, ali gledajući očima istraživača, čovječanstvo je
sve sretnije. Ukoliko je porast sreće autentičan, onda se smatra da bi to moglo biti zbog
povećane slobode izbora. Ne treba zaboraviti ni depresiju, jednu od najčešćih bolesti danas,
od koje procjenjuje se pati 10% svjetskog stanovništva,barem jednom u životu.
Biologija sreće. Prilično je uvreženo stanovništvo da se sklonost ka sreći naslijeđuje.
Monozigotni blizanci imaju slično osjećanje sreće, bez obzira u kakvim uslovima žive.
11
 Sociopsihologija sreće.U obimnom istraživanju na 8557 ispitanika iz 46 zemalja,
dobijeno je da subjektivno blagostanje korelira sa pozitivnim ili negativnim emocijama koje
su ljudi imali u protekloj nedjelji. Pri tome pozitivne emocijesu imale dva puta veći uticaj na
subjektivno blagostanje nego negativne emocije.

4.STRES

Po jednoj definiciji, sres je psihičko ili fizičko opterećenje koje se teško može
prevladati ili izdržati. Po drugoj, to je kad doživite događaj koji opažate kao ugrožavanje
vašeg psihičkog ili fizičkog zdravlja. Po trećoj, stres je sklop odgovora kojim organizam
reaguje na draž koja narušava njegovu ravnotežu ili prevazilazi sposobnost da je prevlada.
Treba svakako pomenuti kognitivističke definicije koje se zasnivaju na procjeni:a)da li postoji
prijetnja?, b)da li smo sposobni da se nosimo sa njom?.
Događaji i opterećenja o kojima se govori nazivaju se stresori, a naše ponašanje
stresnim odgovorom. Postoji mogućnost da današnji stresori duže traju jer trajanje stresora je
također važno za nastanak i intenzitet stresa. Možda se stresori danas teže mogu prevladati jer
je društvo usložnjeno, omasovljeno i svi smo uključeni u veći broj međuzavisnosti nego što je
to bilo nekada.
Izlaganje stresu dovodi do četiri tipa odgovora:
o Emocionalni- anksioznost i depresija,povećana psihička i fizička napetost
o Kognitivni- slaba koncentracija,lutanje misli, smanjena radna memorija
o Fiziološki- „napadni ili pobjegni“
o Bihejvioralni- povećani apsentizam, poremećene faze spavanja, smanjena radna
sposobnost.

4.1. Šta su stresori?

Stresori se obično dijele na traumatske događaje u koje spadaju:
a) Masovni traumatski događaji kao što su rat, zemljotres, požar itd
b) Individualni traumatski događaji kao što su napada,silovanje ili teška bolest
c) Životni događaji u koje se ubrajaju veći negativni događaji koji nas jako pogađaju, kao
što su smrt bračnog druga, razvod, gubitak posla ili zatvor.
Drugi, blaži oblik stresora su životne neprilike ili nevolje, kao što se svađa sa prijateljem,
gubitak novčanika, saobračajna gužva itd.
12
 Holmes i Rahe su 1971. Godine napravili Social Readjustement Rating Scale, koja sadrži
listu stresora koje će većina od nas doživjeti u nekom trenutku života.

4.2. Fiziologija stresa

Iako su nam važne sve četiri komponente stresnog odgovora, fiziološka komponenta je
najintenzivnije istraživana. Uočene su neke karakteristične fiziološke reakcije u vezi stresa. I
straživači su ih toko godina podijelili na dva sistema: simpatičko-adrenalno-medularni sistem
i hipotalamičko-pituaitarno-adrenokortikalni sistem. Mozak pokreće oba ova sistema
istovremeno, ali je SAM brz, a HPA spor.

4.2.1. Simpatičko-adrenalno-medularni sistem – SAM

Mozak na pojavu stresora aktivira SAM preko hipotalamusa i simpatičkog nervnog
sistema. To je prvi i brzi sistem odgovora na stres – šok. SAM je odgovoran za napadni ili
pobjegni reakciju i troši zalihe organizma da bi obezbijedio brzu fizičku reakciju. Pošto SAM
uključuje simpatički ANS, njegovo dejstvo je vrlo brzo. Kao što mu ime kaže, njegov
centralni organ je srž nadbubrežne žlijezde koja luči adrenalin i noradrenalin.Dejstvo SAM-a
je kratkoroćno jer nakon sat-dva adrenalin i noradrenalin više nisu svrsishodni.

4.2.2. Hipotalamičko-pituaitarno-adrenokortikalni sistem – HPA

Hipotalamus pokreće HPA tako što alarmira hipofizu, koja onda počinje da luči
ACTH. Adrenokortikotropni hormon onda aktivira koru nadbubrežne žlijezde. HPA, za
razliku od SAM-a je baziran na hormonima kore nadbubrežne žlijezde-glukokortikoidima, na
prvom mjesti kortizolu. To je složen sistem koji upravlja mnogim funkcijama. Smatra se da
mu je osnovna funkcija upravljanje produženim stresom,ali ako postaje suviše dugo, njegovo
dejstvo se ogleda u sindromu trajnog umora,poremećajima raspoloženja itd.

4.3. Prevladavanje stresa

Prevladavanje stresa su „misli i ponašanja koja koristimo da bismo se nosili sa
unutrašnjim i spoljašnjim zahtjevima situacija koje ocjenjujemo kao stresne“. Najpoznatija
tehnika za ispitivanje strategija prevladavanja je putem upitnika sa samoizvještavanjem.
Ujednom od takvih poznatih upitnika formulisane su tri glavne strategije:
1. Strategija orijentisana na zadatak. Ona uključuje informisanje o problemu,
upoznavanje sa mogućim akcijama i ishodima,planiranje aktivnosti i sl.
13
 2. Emocionalne strategije. Uključuje brigu da se sačuva nada i kontrolišu emocije.
Recimo, osoba se trudi da ventilira bijes i energiju, ili odlučuje da se ništa ne može
uraditi na tome da se stvari promjene.
3. Strategija izbjegavanja. Odbacivanje ili umanjivanje ozbiljnosti situacije. Svjesno se
potiskuju stresne misli i zamijenjuju se samozaštitnim mislima.

LITERATURA

 Stanislav Fajgelj „Uvod u psihologiju“

14